In this week’s Ravaya column (in Sinhala), I explore the nexus between public perceptions and public health – a topic I discussed in a recent talk to the College of Community Physicians Sri Lanka held in Colombo on 23 – 24 September 2013.
See also: Taming 21st Century Demons for Universal Health Access in Sri Lanka
විශෙෂඥ වෛද්‍ය ආරියසේන යූ. ගමගේ 2002දී ලියා පළ කළ ‘දොස්තර විස්තර’ නම් පොත මා ළඟදී කියෙව්වා. ඒ වන විට විසි පස් වසරක් පමණ වූ වෛද්‍ය ජීවිතය තුළ ඔහු ලැබූ අත්දැකීම් කතන්දර හැටියට රසබරව ලියා තිබෙනවා.
වෙදකමට වගේ ම ලියන්නටත් හපන් වෛද්‍ය ගමගේ, ලෙඩ රෝග ගැන විතරක් නොවෙයි අපේ සමාජයේ බහුලව හමුවන ඇදහිලි, විශ්වාස හා මිථ්‍යාවන් ගැනත් විවෘත මනසකින් යුක්තව කථා කරනවා.
වෛද්‍යවරුන් හැටියට රෝගීන්ට ප‍්‍රතිකාර කිරීමේදී ශාරීරික සාධක මෙන් ම මානසික සාධක ගැනත් සංවේදී වීම වැදගත් බව ඔහු අවධාරණය කරනවා. 1970 දශකය අගදී රජයේ රෝහල්වලට ආ සහ වාට්ටුවලට ඇතුඵ කරනු ලැබූ රෝගීන්ගෙන් සියයට හැට හැත්තෑවකගේ ම අතේ හෝ බෙල්ලේ හෝ ඇප නූල් ගැට ගසා තිබු සැටි ඔහු සිහිපත් කරනවා. ඒවා රෝගියා රෝහලට ගෙන එන්න පෙර කට්ටඩියකු විසින් ගැට ගැසූ පාර-වෛද්‍ය ප‍්‍රතිකර්මයි.
එවකට ගාලූ මහ රෝහලේ සර්වාංග රෝග විශෙෂඥ වෛද්‍යවරයාට මේ ඇප නූල් රුස්සන්නේ නැතිලූ. ඔහු කියා ඇත්තේ ‘ලෙඩ සුව වෙන්නේ අපි දෙන බෙහෙත් ප‍්‍රතිකාර නිසා. ඒත් ඒකෙ ගෞරවය යන්නේ නූල් බැඳපු කට්ටඩියට!’
එක් දිනක් මේ විශෙෂඥ වෛද්‍යවරයා කතුරක් ගෙන ඔහුගේ වාට්ටුවේ සිටි සියලූ රෝගීන්ගේ බැඳ තිබූ නූල් කපා දැමූ සැටි වෛද්‍ය ගමගේ විස්තර කරනවා. නමුත් ටික කලකට පසුව මේවායේ මනෝවිද්‍යාත්මක වැදගත්කම ගැන ඔහු අවබෝධ කර ගත් සැටි ද කියනවා.
වෛද්‍ය ගමගේ ඒ ලිපිය අවසන් කරන්නේ මෙහෙමයි. ‘‘ගාලූ රෝහලට රෝගීන් මාරු කර එවන්නේ උඩුගම, ඇල්පිටිය, බද්දේගම, ආරච්චිකන්ද වැනි ග‍්‍රාමීය රෝහල්වලිනි. මෙසේ මාරු කර එවන රෝගීන් බොහොමයකගේ ඇගහි ඇප නූල් ගැට ගසා තිබුණි. ඒවා නිකම් ම නිකම් නූල් කැබලි නොව ඒවා තුළ මිනිසාගේ සිතුම් පැතුම් සහ විශ්වාස රාශියක් කැටි කොට සඟවා ඇති බව තේරුම් ගැනීමට (විශෙෂඥ වෛද්‍යවරයාට) ගත වූයේ සුඵ කාලයකි.’’
සැප්තැම්බර් අග කොළඹදී පැවැති ශී‍්‍ර ලංකා ප‍්‍රජා වෛද්‍ය විශෙෂඥයන්ගේ සංගමයේ (College of Community Physicians Sri Lanka) වාර්ෂික විද්‍යාත්මක සැසිවාරයේ කෙටි දේශනයක් කරමින් මා මේ සානුකම්පිත වෛද්‍යවරයාගේ අත්දැකීම කෙටියෙන් උපුටා දැක්වූවා.
මගේ කථාවේ හරය වූයේ යහපත් සෞඛ්‍ය ළගා කර ගැනීම හා පවත්වා ගැනීම තනිකර වෛද්‍ය හා පොෂණ ව්‍යයාමයක් පමණක් නොව ඊට වඩා පුඵල් වූත්, ගැඹූරු වූත් කටයුත්තක් බවයි. මේ නිසා මහජන සෞඛ්‍යය (public health) මනා අයුරින් පවත්වා ගන්නට වෛද්‍ය හා සෞඛ්‍ය සේවා කාර්ය මණ්ඩලවලට අමතරව සමාජ විද්‍යා, මානව විද්‍යා වැනි වෙනත් ක්‍ෂෙත‍්‍රවල විශෙෂඥ දැනුම හා දායකත්වය ද අවශ්‍ය වනවා. එහෙත් නිල සෞඛ්‍ය ක්‍ෂෙත‍්‍රය තුළ මෙබඳු පුඵල් ප‍්‍රවේශයකට ඉඩක් නැහැ. (මානසික සෞඛ්‍යය ගැන පවා අවධානය යොමු කිරීම සිදු කැරෙන්නේ මෑත කාලයේ පටන්.)
මා කීවේ අද ලක් සමාජය පුරා බෙහෙවින් ප‍්‍රචලිත වී ඇති ඇදහිලි, විශ්වාස හා මිථ්‍යාවන් සමහරක් කෙළින් ම හෝ වක‍්‍රාකාරව හෝ මිනිසුන්ගේ සෞඛ්‍යයට ද බලපාන නිසා මේවා ගැන ඔවුන්ගේ පර්යේෂණාත්මක අවධානය යොමු විය යුතු බවයි.
එහිදී සෞඛ්‍යයට අදාල මිථ්‍යාවන් හා විශ්වාස මූලික කාණ්ඩ තුනකට වර්ග කළ හැකි යයි මා යෝජනා කළා.
පළමු කාණ්ඩය: එය විශ්වාස කිරීම නිසා පුද්ගලයාට හෝ සමාජයට හානියක් සිදු නොවන අහිංසක ආකාරයේ විශ්වාසයන්. වෛද්‍ය ගමගේ ලියා ඇති පරිදි හිතේ සැනසීම ලබා දෙන යම් සරල ශාන්ති කර්ම ආදියේ වරදක් නැහැ. (වෛද්‍ය ප‍්‍රතිකාරවලට නිසි කලට යොමු වීම එමගින් වළක්වන්නේ හෝ ප‍්‍රමාද කරන්නේ නැති නම්.)
දෙවැනි කාණ්ඩය: අදහන්නාට යම් ආර්ථික හෝ වෙනත් අලාබයක් හෝ හානියක් සිදු කළ හැකි වූවත් සෙසු සමාජයට හා රටට අහිතකර බලපෑමක් නොකරන ආකාරයේ විශ්වාස.
තුන්වැනි කාණ්ඩය: අවිචාරශීලීව විශ්වාස කිරීම හරහා පුද්ගලයාට, පවුලට, සමාජයට මෙන් ම පොදුවේ රටටත් අහිතකර ලෙස බලපෑ හැකි ආකාරයේ බරපතල මිථ්‍යාවන්. ප‍්‍රතිශක්තිකරණ එන්නත් ගැන සමහර රටවල උගත් නූගත් දෙපිරිස ම දරණ අස්ථාන භීතිය මෙයට හොඳ උදාහරණයක්. (බලන සැමත කුමන්ත‍්‍රණ පිරි දේශයක් නමින් 2013 පෙබරවාරි 10දා කොලමින් පාකිස්ථානය ගැන මා කළ විග‍්‍රහය ද බලන්න.)
අද කාලේ මේ තුන්වන කාණ්ඩයේ මිථ්‍යාවන්ට පාදක වන්නේ මීට කලකට පෙර ලක් සමාජය බියපත් කළ සාම්ප‍්‍රදායික භූතයන්, අවතාරයන් හා වෙනත් භීතිකාවන් නොවෙයි.
මහසෝනා, රීරියකා, මෝහිනී ආදී සංකල්ප ගැන තවමත් අපේ සමහරුන් තුළ විශ්වාසයක් ඇතත් දැන් නූතන ජන සමාජයට සරිලන පරිද්දෙන් භීතිකා ප‍්‍රභවයන් ද නවීකරණය වී ඇති බවට මා තර්ක කළා. මා එය ඉංගී‍්‍රසියෙන් කීවේ ’21st Century Demons’ නැතහොත් විසි එක් වන සියවසේ නවීන භූතයෝ හැටියටයි.
විශෙෂයෙන් තාක්‍ෂණයන් ගැන සමාජයේ පවතින සැකයන්, අවිනිශ්චිතභාවයන් ආදිය පදනම් කර ගෙන නූතන මිථ්‍යාවන් නිරතුරුව බිහි වී සංසරණය වනවා. සොයා බලා ගෙන ගියාම මේ සමහරකට කිසිදු සාක්‍ෂියක් නැහැ. තවත් ඒවා යම් කරුණු අතිශයෝක්තියට ලක් කිරීමෙන් විකෘත කරනු ලැබූ අවස්ථායි.
සෞඛ්‍යයට යමක් සම්බන්ධ වූ හැටියේ බොහෝ දෙනා කලබල වනවා. අනතුරු, ආබාධ හා උපද්‍රවවලින් බේරී සිටින්නට අප කවුරුත් කැමතියි. එහෙත් ඕනෑවට වඩා විය හැකි සැම ආපදාවක් ගැනම දිගටම සිතන්නට ගියොත් එයම මානසික රෝග බවට වර්ධනය විය හැකියි.
ප‍්‍රතිශක්තිකරණ එන්නත්, බලශක්තිය, ආහාරපාන හා බෙහෙත් ආදී ජීවිතයේ හැම අවශ්‍යතාවක් සම්පාදනය කර ගැනීමේදී නූතන සමාජයේ කවුරුත් අවදානම ගැන තක්සේරුවක් කරනවා. මුඵමනින් ආරක්‍ෂිත වීමට නම් විෂබීජහරණය කළ සුවිශෙෂී ඇඳුම් කට්ටලයක් හැඳ ගෙන, අධී ආරක්‍ෂිත කාමරයක දිවා ජීවත් වන්නට සිදුවෙයි. එසේ කළත් ආහාරපාන හරහා නොයෙක් බලපෑම් ඇති විය හැකියි. අප කරන්නේ යම් නූතන පහසුකමක් වෙනුවෙන් ගත හැකි සාධාරණ අවදානම කුමක් දැයි නිර්ණය කොට එයට යොමු වීමයි. ගින්දර භාවිතය ඇරැඹූ දා පටන් මානව වර්ගයා මේ කිරා මැන බැලීම කර තිබෙනවා.
මෑත කාලයේ මෙරට සෞඛ්‍ය භීතිකා ගණනාවක් පැන නැගී මාධ්‍ය හරහා ඉක්මනින් පැතිර ගියා. ඒ කිහිපයක් ජංගම දුරකථනවලට සම්බන්ධයි. ජංගම දුරකථන සම්බන්ධතා ලබා දෙන මයික්‍රෝවේව් ක්ෂූද්‍ර තරංග මිනිස් සිරුරට අහිතකර විය හැකි ද යන්න ගැන තවමත් ලොව පුරා පර්යේෂණ කරමින් තිබෙනවා.
එයින් නිශ්චිතවම මොළයට හෝ වෙනත් අවයවයකට හෝ හානියක් වේ යයි සොයා ගෙන නැහැ. මේ ගැන ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානය (WHO) පවා තවමත් විවෘත මනසකින්, විමසිලිමත්ව සිටිනවා. http://www.who.int/features/qa/30/en/
එහෙත් සමහර සංත‍්‍රාසජනක වෙබ් අඩවි මේ වන විටත් ජංගම දුරකථන හා ඒවායේ සම්පේ‍්‍රෂණයට යොදා ගන්නා කුඵණු ගැන සමාජ භීතියක් පතුරුවා තිබෙනවා. වෙබ් අඩවි අතර විශ්වාසනීය මූලාශ‍්‍ර තෝරා ගන්නට නොදත් සමහරුන් මෙයින් කලබල වනවා.
නොයෙක් ආහාරපානවලට වසවිස එකතු වීම ගැන විටින් විට පැතිර යන භීතිකා ද බොහෝ විට පදනමකින් තොරයි. එහෙත් විද්‍යාත්මක මුහුණුවක් සහිතව සමහර අන්තවාදී පාරිසරික හෝ සෞඛ්‍ය කි‍්‍රයාකාරිකයන් කරන පක්‍ෂග‍්‍රාහී විවේචනවලට අහිංසක ජනයා රැවටෙනවා.
පරිසරවේදීන් බොහෝ දෙනෙකුට ‘දුෂ්ටයන්’ගේ දිග ලැයිස්තුවක් තිබෙනවා. එයින් සමහරක් (උදා: ඇස්බැස්ටෝස්, අධික විෂැති යම් පළිබෝධක නාශක වර්ග) සෞඛ්‍යයට සැබැවින් ම හානිකර බව සනාථ වී ඇතත් ඔවුන් දොස් කියන සමහර සංසිද්ධීන් හා නිපැයුම්වල හිතකර – අහිතකර බව ගැන තවමත් විද්‍යාඥයන් පර්යේෂණ කරමින් සිටිනවා.
එබන්දකට උදාහරණයක් නම් ජාන වෙනස් කිරීම හරහා යම් වැඩිදියුණූ කිරීමට පත්වූ ආහාර බෝග විශෙෂයන්. Genetically modified organisms (GMO) නමින් හඳුන්වන මෙබඳු ආහාර නිශ්චිතව සෞඛයයට අහිතකර යයි විද්‍යාඥයන් අතර ඒකමතික පිළිගැනීමක් නැහැ. එයට එරෙහි වූවන් එය මහා භයානක දෙයක් බව කීවත් වසර හෝ දශක ගණනක් දැනුවත්ව හා කැමැත්තෙන් ඨඵධ සෝයා බෝංචි, තක්කාලි හා වෙනත් බෝග ආහාරයට ගත් ජනයාට අසාමාන්‍ය රෝගාබාධ වැළදී නැහැ.
විකිරණශීලී, GMO, කෘෂිරසායනික ආදී නූතන විද්‍යාත්මක සංකල්ප හා තාක්‍ෂණයන් ප‍්‍රවේශමින් පරිහරණය කිරීම හරහා මිනිස් ජීවන තත්ත්වය දියුණු කිරීමට යොදා ගත හැකියි. එහෙත් අන්තවාදී පරිසරවේදීන් මේවා ගෙඩි පිටින් ප‍්‍රතික්ෂෙප කොට ඒවාට එරෙහිව අතිශයෝක්ති හා ප‍්‍රලාප සමාජයේ පතුරුවා හරිනවා.
තවත් සමහර අන්තවාදීන් ප‍්‍රතිශක්තිකරණ එන්නත්වලට හා ක්ෂූද්‍ර පෝෂක (යකඩ, අයඞීන්, විටමින් B) ආහාරවලට මුසු කිරීමට විරුද්ධයි. ඒ විරෝධය සාක්‍ෂි මත පදනම් වූවක් නොව බටහිර විරෝධය, ධනවාදී ක‍්‍රමයට විරෝධය හා සියඵ නූතනත්වය සැක කිරීම ආදී මතවාදී (ideological) හේතු නිසා හට ගත්තක්.
මේවා නව සියවසේ නව භීතිකා ගොන්නට අයත්. පරණ භූතයන් වෙනුවට අපේ බොහෝ දෙනා දැන් අදහන්නට පටන් ගෙන ඇත්තේ මෙබඳු නවීන භූත කථායි.
මා නිතර කියන පරිදි කැමති ප‍්‍රලාපයන් ඇදහීමට පෞද්ගලික නිදහස තිබෙනවා. එහෙත් එම ඇදහිලි අන් අයට පතුරුවමින් රාජ්‍ය සෞඛ්‍ය ප‍්‍රතිපත්තිවලට එරෙහි වන ආකාරයේ භීතිකා ඇති කිරීමට අසීමිත නිදහසක් ශිෂ්ට සමාජයක තිබිය නොහැකියි.
සරල උදාහරණයක් මට සිහි වනවා. AIDS කාරක HIV වයිරසය පැතිරීමේ එක් ක‍්‍රමයක් නම් බෙහෙත් හෝ එන්නත් විදීමට යොදා ගන්නා ඉදිකටු හරහායි. මෙය තේරුම් ගත් විගස (1980 දශකය මැද වනවිට) වරක් පමණක් භාවිත කොට ඉවත දමන ඉදිකටු (disposable needles & syringes) යොදා ගැනීම ඇරඹුණා.
බොහෝ දේ ගැන අන්ත අසුබවාදී විග‍්‍රහයන් කරන, දේශීය උරුමය හා පාරම්පරික දැනුම ගැන පෙනී සිටින මෙරට එක් ජන සංවිධානයක් 1990 දශකය අගදී සිය නිල ප‍්‍රකාශනයක තර්ක කළේ මෙසේ ඉදිකටු වරක් භාවිතා කොට ඉවත දැමීම බටහිර ඖෂධ සමාගම් තර කරන තවත් එක් උප්පරවැට්ටියක් බවයි! ඔවුන් යෝජනා කළේ මෙබඳු මූලික මට්ටමේ ප‍්‍රවේශම්කාරී පියවරක් ශී‍්‍ර ලංකාව වැනි දුප්පත් රටකට දරා ගත නොහැකි බවයි
ජන මතය ව්‍යාකූල කරමින්, යහපත් සෞඛ්‍ය සේවා ප‍්‍රතිපත්ති අයථා ලෙස විවේචනය කරමින් කුමන්ත‍්‍රණවාදී කථා පැතිරවීම දැන් පෙරටත් වඩා ප‍්‍රබලව කැරෙන බව පෙනෙනවා. මේ නිසා අපේ සෞඛ්‍ය සේවා පරිපාලකයන්ට, වෛද්‍ය, හෙද හා අනෙකුත් සෞඛ්‍ය ක්‍ෂෙත‍්‍රයේ සැමට විෂබීජ හා රෝගාබාධ සමග පොර බදනවාට අමතරව නවීන මිථ්‍යාවන් හා භීතිකාවන්වලින් ලක් සමාජය ගලවා ගන්නට ද සිදුව තිබෙනවා.
සාම්ප‍්‍රදායිකව ලක් සමාජය බියපත් කළ භූතයන් හා වෙනත් පාරම්පරික භීතිකා ලංකා හේතුවාදී සංගමයේ නිර්මාතෘ ආචාර්ය ඒබ‍්‍රහම් ටී. කොවූර් ප‍්‍රමුඛ හේතුවාදීන් විසින් තර්කානුකූල ගවේෂණ හා සාවධාන පහදා දීම හරහා බොහෝ කොට දුරු කරනු ලැබුවා.
එහෙත් ව්‍යාජ විද්‍යාත්මක (pseudo-science) ඇඳුම් ඇඟලා ගෙන අප අතරට එන විසි එක් වන සියවසේ නවීන භූතයෝ (භීතිකා) ඊට වඩා බෙහෙවින් භයානකයි. හානි කරයි.
ඔවුන් පළවා හරින්නට කොවූර්ලා කී දෙනෙකු ඕනෑ වේවි ද?
Open Minds! (formerly: Moving Images blog) 