Innovation – Open Minds! (formerly: Moving Images blog)

සිවුමංසල කොලුගැටයා #285: ඩ්‍රෝන් තාක්ෂණය දැන් ශ්‍රී ලංකාවේ. අප එයට සූදානම් ද?

For some, drones still conjure images of death and destruction – that has been their most widely reported use. But that reality is fast changing. Unmanned aerial vehicles (UAVs) are being used for many peaceful purposes, from newsgathering and post-disaster assessments to goods delivery and smart farming.

Drones come in various shapes and sizes: as miniature fixed-wing airplanes or, more commonly, quadcopters and other multi-bladed small helicopters. All types are getting simpler, cheaper and more versatile.

Unlike radio-controlled model aircraft, which aviation hobbyists have used for decades, UAVs are equipped with an autopilot using GPS and a camera controlled by the autopilot. These battery operated flying machines can be manually controlled or pre-programmed for an entire, low altitude flight.

In this week’s Ravaya column (in Sinhala, appearing in the print issue of 25 Sep 2016), I survey the many civilian applications of drones – and the legal, ethical and technical challenges they pose.

Drones are already being used in Sri Lanka by photographers, TV journalists and political parties but few seem to respect public safety or privacy of individuals.

I quote Sanjana Hattotuwa, a researcher and activist on ICTs, who in August 2016 conducted Sri Lanka’s first workshop on drone journalism which I attended. I agree with his view: drones are here to stay, and are going to be used in many applications. So the sooner we sort out public safety and privacy concerns, the better for all.

See also my article in English (NOT a translation): Drones are coming: Are we ready? (Echelon magazine, Oct 2016)

Sanjana Hattotuwa showing drone operating controls to a participant at Sri Lanka's first journalists workshop on the topic - Mt Lavinia, Aug 2016 — Sanjana Hattotuwa showing drone operating controls to a participant at Sri Lanka’s first journalists workshop on the topic – Mt Lavinia, Aug 2016

සිවිල් යුද්ධ සමයේ ශ්‍රී ලංකා ගුවන් හමුදාව ඔත්තු බැලීමට යොදා ගත් ”කේලමා” ඔබට මතක ද?

”කේලමා” කියා නම පටබැඳුණේ නියමුවකු රහිතව ගුවන්ගත කොට දුරස්ථව ක්‍රියාත්මක කළ හැකි කුඩා ගුවන් යානයකට. කැමරා සවි කළ එය යම් තැනකට ගුවනින් යවා, හසුරුවා බිම ඡායාරූප ගත හැකි වුණා.

මේ යානා හඳුන්වන්නේ UAV (unmanned aerial vehicles) හෙවත් ඩ්‍රෝන් (drones) නමින්.

ඩ්‍රෝන් මුලින්ම නිපදවා යොදා ගනු ලැබුවේ මිලිටරි වැඩවලට. ඔත්තු බලන්නට පමණක් නෙවෙයි. දුර සිට යම් ඉලක්කයන්ට පහර දෙන්නට අවි ගෙන යා හැකි ඩ්‍රෝන් ද තිබෙනවා.

ඇෆ්ගනිස්ථානයේ හා පාකිස්ථානයේ අමෙරිකානු හමුදා ඩ්‍රෝන් යොදා ගෙන ත්‍රස්ත ඉලක්කවලට පහරදීමේදී නිතරම පාහේ අහිංසක නිරායුධ වැසියන්ද මිය යනවා. තුවාල ලබනවා.

එහෙත් අද වන විට සාමකාමී භාවිතයන් රැසකට ඩ්‍රෝන් යොදා ගැනීම ඇරඹිලා. බඩු ප්‍රවාහනයට, ආපදා හදිසි තක්සේරුවලට, ඡායාරූපකරණයට හා මාධ්‍යකරණයට ආදී වශයෙන්.

අප සමහරුන් කැමති වුණත්, නැති වුණත් ඩ්‍රෝන් තාක්ෂණය ලංකාවටත් ඇවිල්ලා!

දේශපාලන සන්නිවේදනයට ඩ්‍රෝන් හරහා ලබා ගත් වීඩියෝ හා ඡායාරූප යොදා ගැනීම ගිය වසරේ මහ මැතිවරණයේදී දක්නට ලැබුනා. මේ අතින් රාජපක්ෂ සන්නිවේදක කණ්ඩායම ඉදිරියෙන් සිටිනු පෙනෙනවා.

කොස්ගම සාලාව අවි ගබඩාව පුපුරා ගිය පසු එහි විනාශයේ තරම හරිහැටි පෙන්වන්න සමහර ටෙලිවිෂන් නාලිකා ඩ්‍රෝන් මාර්ගයෙන් ගත් දර්ශන සාර්ථකව යොදා ගත්තා.

වියදම් අධික හෙලිකොප්ටර් භාවිත නොකර ගුවනින් යමක් පෙනෙන හැටි බලා ගන්න ලෙහෙසිම හා ලාබම ක්‍රමය මෙයයිග මූලික වියදමින් පසු නඩත්තු වියදම වන්නේ විදුලියෙන් බැටරි චාජ් කිරීම පමණයි.

අප මෙහිදී drone යනුවෙන් අදහස් කරන්නේ නියමුවන් රහිත, ස්වයංක්‍රීය කුඩා ගුවන්යානාවලට. මෙයට තවම සිංහල යෙදුමක් නැති නිසා ඩ්‍රෝන් යැයිම කියමු.

ගුවන්යානා තාක්ෂණය තරම්ව වාගේ දිගු ඉතිහාසයක් ඩ්‍රෝන් තාක්ෂණයට තිබෙනවා. 1903දී රයිට් සොහොයුරුන් නිපද වූ ගුවන්යානය වසර කිහිපයක් තුළ මිලිටරි භාවිතයන්ට යොදා ගත් අතර නියමුවන් අවදානමකට ලක් නොකර ස්වයංක්‍රීය ගුවන්යානා හරහා ඔත්තු බලන්නේ හා ප්‍රහාර දෙන්නේ කෙසේද යන්න 1920 පමණ පටන් විවිධ හමුදා අත්හදා බැලුවා.

මිලිටරි තාක්ෂණය තුළට මෑතක් වන තුරු සීමා වී තිබූ ඩ්‍රෝන්, සිවිල් ජන භාවිතයට ප්‍රචලිත වූයේ ජංගම දුරකථන කර්මාන්තය නිසයි. ස්මාට්ෆෝන් සඳහා දියුණු කරන ලද දෘෂ්ටිමය, පරිඝණකමය හා සන්නිවේදන උපාංග ඩ්‍රෝන්වලටද යොදා ගැනීම හරහා ඒවායේ මිළ සීඝ්‍රයෙන් පහත බැස තිබෙනවා.

අපේ අවධානය නිරායුධ වූත්, නියමුවන් රහිත වූත් ඩ්‍රෝන් යානා (unmanned and unarmed aerial vehicles) සාමකාමී භාවිතයන්ට යොදා ගැනීම ගැනයි.

මීට වසර කිහිපයකට පෙර ඩොලර් දහස් ගණනක් (රුපියල් ලක්ෂ ගණනක්) මිළ වූ ඩ්‍රෝන් අද වන විට මිළෙන් අඩු වී, තාක්ෂණික හැකියාවෙන් වැඩි වී විවිධ සමත්කම් ඇති යන්ත්‍ර පරාසයක් බවට පත්ව තිබෙනවා.

අද වන විට සංකීර්ණත්වයෙන් අඩු ඩ්‍රෝන් රුපියල් 35,000 – 40,000 අතර මිළකට කොළඹ විකිණෙනවා. වඩාත් හැකියාවන් ඇති ඩ්‍රෝන් (උදා – Phantom IV) මේ වන විට රු. 180,000ක් පමණ වනවා.

මේවා බොහොමයක් අලෙවි කැරෙන්නේ සෙල්ලම් බඩු (electronic toys) ලෙසයි. විදෙස්ගතව මෙහි එන අයට මීටත් වඩා අඩු මිළකට ඩ්‍රෝන ගෙන ආ හැකියි. එසේ මෙරටට ගෙන ඒමට කිසිදු තහනමක් නැහැ.

එහෙත් රටට ගෙනැවිත් භාවිත කරන විට මෑතදී හඳුන්වා දී ඇති සිවිල් ගුවන් සේවා ප්‍රමිතීන් හා නියාමනවලට අනුකූල විය යුතුයි.

තාක්ෂණය ලබා ගත්තට මදි. එය නිර්මාණශීලිව භාවිත කළ යුතුයි. එසේම එහිදී නීතිමය හා ආචාර ධර්මීය රාමුවක් තුළ ඩ්‍රෝන හැසිරවීම වැදගත්.

නව මාධ්‍ය හා නව තාක්ෂණයන් සමාජගත වීම ගැන පර්යේෂණ කරන සංජන හත්තොටුව, UAV සාමකාමී භාවිතය ගැන කලක සිට ගවේෂණය කරන්නෙක්. විශේෂයෙන්ම මානවහිතවාදී (humanitarian) ක්‍රියා සඳහාත්, ආපදාවලින් පසු කඩිනම් ප්‍රතිචාර දැක්වීමේදීත් ඩ්‍රෝන් කෙසේ යොදා ගත හැකිද යන්න ගැන ඔහු වසර කිහිපයකට සිට ජාත්‍යන්තර මට්ටමින් දැනුම ගවේෂණය කරනවා.

2015 සැප්තැම්බරයේ ICT4Peace Foundation නම් ආයතනය පළ කළ මේ පිළිබඳ විද්වත් පොතකට (Peacekeepers in the Sky: The Use of Unmanned Unarmed Aerial Vehicles for Peacekeeping) පෙරවදන ලියමින් සංජන මෙසේ කියනවා:

”මානහිතවාදී ආධාර ආයතනත්, පෞද්ගලික සමාගමුත් නිරායුධ ඩ්‍රෝන්වලින් විවිධ ප්‍රයෝජන ගන්නා සැටි අත්හදා බලනවා. ඒ අතර සාමයට ළැදි ක්‍රියාකාරීකයන් සහ පර්යේෂකයන් තැත් කරන්නේ යුධ අවියක් ලෙස වඩා ප්‍රකට වූ මේ තාක්ෂණය සාමය තහවුරු කරන්නත්, සාමකාමී භාවිතයන්ටත් විවිධාකාරයෙන් යොදා ගන්නයි.”

ඔහු කියන්නේ ඩ්‍රෝන් තව දුරටත් පර්යේෂණාත්මක මට්ටමට සීමා නොවී එදිනෙදා භාවිතයන්ට පිවිස ඇති බවයි.

ගුවන් තාක්ෂණයේ යොදා ගන්නා ඉලෙක්ට්‍රොනික් (avionics), වඩාත් දියුණු බැටරි හා කැමරා තාක්ෂණයන් ආදිය ඒකරාශී කරමින් වැඩි වේලාවක් ගුවන්ගතව සිටිය හැකි වූත්, විවිධ සැරිසැරීම් සඳහා ප්‍රෝග්‍රෑම් කළ හැකි වූත් ඩ්‍රෝන බිහි වී තිබෙනවා.

”අද වන විට ලොව බොහෝ රටවල පොදු කටයුතු සඳහා ඩ්‍රෝන් පාවිච්චි කරනවා. වනජීවී හා වනාන්තර නිරීක්ෂණයට, පොලිස් ආවේක්ෂණ ක්‍රියාවලට, (ගොඩබිම්) දේශසීමා අධික්ෂණයට, ගොවිතැන්වල උදව්වලට හා චිත්‍රපට නිෂ්පාදනයට ආදී වශයෙන්. එහෙත් නිිසි වගකීමකින් යුතුව, මනා නියාමනයක් සහිතව ඩ්‍රෝන් භාවිත නොකළොත් එයින් යහපතට වඩා අයහපතක් වීමට ඉඩ තිබෙනවා.” සංජන කියනවා.

උදාහරණයක් ලෙස මාධ්‍යකරණය සඳහා ඩ්‍රෝන් යොදා ගැනීම සළකා බලමු.

මෙරට සමහර ටෙලිවිෂන් ආයතන එළිමහන් දර්ශන වීඩියෝ කිරීමට ඒවා යොදා ගන්නවා. මගුල් ඡායාරූප ශිල්පීන්, වනජීවි හා සොබා ඡායාරූප ශිල්පීන් මින් පෙර නොතිබූ ගුවන් දැක්මක් ලබා ගන්නට ද ඩ්‍රෝන්ගත කැමරා භාවිත කරනවා.

මහජන පෙළපාළි, රැස්වීම්, පෙරහැර ආදී අවස්ථාවල ජනකාය හා ක්‍රියාකාරකම් ගැන අමුතු දෘෂ්ටිකෝණයක් ලබන්නට ඩ්‍රෝන් යොදා ගැනීම ඇරඹිලා.

නමුත් මේ කී දෙනෙක් සුපරීක්ෂාකාරීව හා ආචාරධර්මීය ලෙසින් ඩ්‍රෝන් භවිත කරනවාද?

Fromer President Mahinda Rajapaksa visited the landslides victims at Arnayake in Kegalle on 20 May 2016 - Drone Photo — Fromer President Mahinda Rajapaksa visited the landslides victims at Arnayake in Kegalle on 20 May 2016 – Drone Photo

මෑතකදී කොච්චිකඩේ ශාන්ත අන්තෝනි මංගල්‍යයේදී එය රූපගත කළ ඩ්‍රෝන් ඉතා පහළින් ගමන් කළ බව වාර්තා වූණා. මෙහිදී මහජන ආරක්ෂාව පිළිබඳ ප්‍රශ්නයක් මතු වනවා. ජනාකීර්ණ තැනක පියාසර කරන ඩ්‍රෝන් හදිසියේ ඇද වැටුණොත් යම් අයට තුවාල විය හැකියි. ඒවා අධි බලැති විදුලි සම්ප්‍රේෂණ රැහැන්වල ගැටී අනතුරු සිදු කිරීමට ද හැකියි.

(විශේෂ ආරක්ෂිත ස්ථාන හැර) පොදු ස්ථානවල ඡායාරූප හා විඩියෝගත කිරීමට සාමකාමී රටක අවකාශය තිබිය යුතුයි. එහෙත් පෞද්ගලික නිවාස, කාර්යාල ආදියට ඉහළින් පියාසර කරමින් ඒ තුළ ඇති දර්ශන රූපගත කිරීම මඟින් පුරවැසියන්ගේ පෞද්ගලිකත්වය (privacy) උල්ලංඝනය වනවා.

රේඩියෝ තරංග හරහා දුරස්ථව පාලනය කරන සියලු උපකරණ සඳහා විදුලි සංදේශ නියාමන කොමිසමේ අනුමැතිය අවශ්‍යයි. එහෙත් ඔවුන් අධීක්ෂණ සීමා වන්නේ නිසි සංඛ්‍යාත භාවිතයට පමණයි.

2016 පෙබරවාරියේදී සිවිල් ගුවන්සේවා අධිකාරිය මෙරට UAV/ඩ්‍රෝන් භාවිතය ගැන ප්‍රමිතීන් හා මග පෙන්වීම් සිය වෙබ් අඩවියේ ප්‍රකාශයට පත් කළා. http://www.caa.lk/images/stories/pdf/implementing_standards/sn053.pdf

මේ දක්වා ඉංග්‍රීසියෙන් පමණක් ඇති මේ ලේඛනයට අනුව කිලෝග්‍රෑම් 1ට වඩා බරින් අඩු ඩ්‍රෝන් සඳහා ලියාපදිංචියක් අවශ්‍ය නැහැ. එහෙත් ඒවා භාවිත කළ හැක්කේ විනෝදය හෝ අධ්‍යාපනික අරමුණු සඳහා යම් පෞද්ගලික ස්ථානයක එහි හිමිකරුගේ අනුමැතිය සහිතව, හා පොදු ස්ථානවල පමණයි. මෙකී ස්ථාන දෙවර්ගයේම මහජන සුරක්ෂිතබව හා දේපල සුරක්ෂිත බවට අවධානය යොමු කළ යුතු යැයි කියැවෙනවා.

ක්‍රිලෝග්‍රෑම් 1 -25 අතර බර ඇති ඩ්‍රෝන් භාවිතයට සිවිල් ගුවන් සේවා අධිකාරිය සමඟ ලියාපදිංචි විය යුතුයි. එවන් ඩ්‍රෝන් පියාසර කිරීම සිදු කළ යුත්තේ සිවිල් ගුවන්සේවා අධ්‍යක්ෂ ජනරාල්ගේ අනුමැතිය සහිතව පමණයි.

එසේම සියලු ඩ්‍රෝන්වල එහි හිමිකරුගේ ජාතික හැඳුනුම්පත් අංකය හා දුරකථන අංකය සටහන් කර තිබිය යුතු වනවා. මීට අමතරව ඩ්‍රෝනයට විශේෂිත අංකයක්ද එය නිපදවන විටම එයට ලබා දී තිබෙනවා.

වාණිජ අරමුණු සඳහා ඩ්‍රෝන් භාවිත කරන විට ඒ සඳහා අධිකාරීයේ ලිඛිත අවසරයක් ලැබිය යුතු අතර එයට යම් ගෙවීමක් ද කළ යුතුයි.

Sanjana Hattotuwa demostrating a drone at drone journalism workshop

සෑම විටම ඩ්‍රෝන් හසුරවන්නා සිය ඩ්‍රෝනය ඇසට පෙනෙන මානයේ (line of sight) තබා ගත යුතු බවත්, ඩ්‍රෝනය ගමන් කරන පරිසරය මනාව නිරීක්ෂණය කළ හැකි තැනෙක සිට එය කළ යුතු බවත් අධිකාරීය අවධාරණය කරනවා.

”අපේ රටේ ප්‍රසිද්ධ ස්ථානවල රූපගත කරද්දී දේශපාලන පක්ෂ සැමෙකක්ම මේ සිවිල් ගුවන්සේවා ප්‍රමිතීන් උල්ලංඝනය කරනවා.” යැයි සංජන කියනවා.

වඩාත් සංකීර්ණ ඩ්‍රෝන් තුළ ඇති පරිගණක පද්ධතියට ලෝකයේ සියලු ගුවන්තොටුපළවල පිහිටීම් දත්ත (location data) කවා තිබෙනවා. මේ නිසා ගුවන්තොටුපළක් ආසන්නයේ ඒවා පියාසර කිරීම ඉබේම වැළකෙනවාග

එහෙත් චීනයෙන් එන ලාභ ඩ්‍රෝන් සැම එකකම මේ ආරක්ෂිත විවිධිධානය නොතිබිය හැකියි.

රාත්‍රියේ ඩ්‍රෝන් පැදවීම හා ඩ්‍රෝන් අතර තරඟ රේස් යාමද සිවිල් ගුවන්සේවා අධිකාරීය අවසර නොදෙන තවත් ක්‍රියාවන් දෙකක්. කෙසේ වෙතත් දැනට වෙළදපොලේ ඇති කිසිදු ඩ්‍රෝනයකට රාත්‍රී පෙනීම නැහැ.

මාධ්‍යකරණයට ඩ්‍රෝන් යොදා ගන්න විටත් මෙකී ප්‍රමිතීන් හා නියාමන සියල්ල අදාළයි. එහෙත් ඉන් ඔබ්බට යන ආචාර ධර්මීය රාමුවක් තුළ පමණක් මාධ්‍යකරුවන් ඩ්‍රෝන් හරහා රූප රැස් කළ යුතුයි.

ඩ්‍රෝන් කියන්නේ සරුංගල් මෙන් අහිංසක සරල උපාංගයක් නොවෙයි. ඉතා ඉහළ රූපමය අගයක් ^image resolution) සහිත විඩියෝ හා ඡායාරූප ගැනීමේ හැකියාව ඇති නිසා ඩ්‍රෝන් මිනිසුන්ගේ පෞද්ගලික ජීවිතවලට අනවසරයෙන් එබී බලන්නට හොඳටම ඉඩ තිබෙනවා.

අධිකාරීයේ ප්‍රමිතීන්ට අනුව පෞද්ගලික ඉඩම් උඩින් හිමිකරුවන්ගේ අවසරයෙන් තොරව ඩ්‍රෝන් පියාසර කරන්නට ඉඩ නැහැ.

”යම් කාලීන සිදුවීමක පරිමාණය ගැන ඉක්මනින් හොඳ අවබෝධයක් ලබා දීමට ඩ්‍රෝන් හරහා ලබා ගන්න රූප මාධ්‍යවලට ඉතා ප්‍රයෝජනවත් වනවා. එහෙත් තරඟකාරී මාධ්‍ය කර්මාන්තයේදී මහජන සුරක්ෂිතබව හා සියලු දෙනාගේ පෞද්ගලිකත්වය රැකෙන පරිදි පමණක් එවන් රූප ලබා ගැනීම ඉතා වැදගත්,” යයි සංජන අවධාරණය කරනවා.

යුද්ධ කාලේ කේලමා කළ ඔත්තු බලන වැඩ සාමකාමී අද කාලේ හිතුමතයට ඕනෑ කෙනකුට කිරීමට ඉඩ නොතිබිය යුතුයි.

තම නිවාස හා කාර්යාල තුළ තමන්ගේ පාඩුවේ සිටීමට කාටත් අයිතියක් තිබෙනවා. මෙය අතික්‍රමණය කිරීමට ඩ්‍රෝන්වලට ඉඩ දිය නොහැකියි.

ඩ්‍රෝනයක් හැසිරවීම සඳහා යම් අවම හැකියාවක් හා සංයමයක් අවශ්‍යයි. මේ වන විට ළමයින් පවා ඩ්‍රෝන් පාලනය කරනු මා දැක තිබෙනවා. එය සංකීර්ණ ක්‍රියාවක් නොවූවත් සංයමය නැති වූවොත් අනතුරු සිදු විය හැකියි.

ඩ්‍රෝන් නිසි පරිදි භාවිතය ගැන මාධ්‍යවේදීන්ට මෙරට පැවැත්වූ මූල්ම වැඩමුළුවට මීට සති කිහිපයකට පෙර මාද සහභාගි වූණා. ඉන්ටර්නිවුස් ආයතනය වෙනුවෙන් ගල්කිස්සේ පැවති එය මෙහෙයවූයේ සංජන හත්තොටුවයි.

ඩ්‍රෝන් භාවිතය මෙරට රාජ්‍ය, පෞද්ගලික හා විද්වත් ක්ෂේත්‍ර හැම එකකම කෙමෙන් මතුව එනවා. මිනින්දෝරු දෙපාර්තමේන්තුව හා ජාත්‍යන්තර ජල කළමනාකරණ පර්යේෂණායතනය (IWMI) දැනටමත් ප්‍රායෝගීකව ඩ්‍රෝන් යොදා ගන්නවා. ගොවිතැනට ඩ්‍රෝන් හරහා නව දත්ත සේවාවක් හඳුන්වා දෙන බව CIC සමාගම 2016 අගෝස්තුවේ ප්‍රකාශ කළා.

ඩ්‍රෝන් භාවිතය වැඩිවත්ම අපේ සමහරු ඒවා ගැනත් භීතිකාවක් පැතිරවිය හැකියි. ඩ්‍රෝන් තාක්ෂණයේ නිසි ඵල නෙළා ගන්නා අතර ඒවා ප්‍රවේශමින්, ආචාර ධර්මීයව හා නිසි නියාමන රාමුවක් තුළ භාවිතයයි අවශ්‍ය වන්නේ.

ඇත්තටම සිවිල් ගුවන්සේවා අධිකාරීයේ ප්‍රමිතීන් ගැන බොහෝ දෙනා තවම දන්නේ නැහැ. ඉංග්‍රීසියෙන් පවා මේවා ලියා ඇත්තේ අතිශ්‍ය නීතිමය බසකින්. එය සරලව මෙරට භාවිත වන තිබසින්ම සමාජගත කිරීම හදිසි අවශ්‍යතාවක්.

Journalists getting used to drone control unit at Sri Lanka's first workshop on drone journalism, Aug 2016 — Journalists getting used to drone control unit at Sri Lanka’s first workshop on drone journalism, Aug 2016

One Sri Lanka Journalism Fellowship: Rebuilding Lankan Media, one journalist at a time…

http://onesrilanka.net/

In May 2016, the major new study on the media sector I edited titled Rebuilding Public Trust: An Assessment of the Media Industry and Profession in Sri Lanka, noted:

“The new government faces the daunting task of healing the wounds of a civil war which lasted over a quarter of a century and left a deep rift in the Lankan media that is now highly polarised along ethnic, religious and political lines. At the same time, the country’s media industry and profession face their own internal crises arising from an overbearing state, unpredictable market forces, rapid technological advancements and a gradual erosion of public trust.”

The report quoted Dr Ranga Kalansooriya, who worked in the print media (Sinhala and English) and later served as Director General of Sri Lanka Press Institute, as saying:

“The ethnically non-diverse newsrooms of both sides have further fuelled the polarisation of society on ethnic lines, and this phenomenon has led the media in serving its own clientele with ‘what it wants to know’ than ‘what it needs to know’.”

This is precisely what the One Sri Lanka Journalism Fellowship Program (OSLJF) has addressed, in its own small way. An initiative of InterNews, an international media development organisation, OSLJF was a platform which has brought together Sinhala, Tamil and Muslim working journalists from across the country to conceptualize and produce stories that explored issues affecting all ordinary Lankans.

From December 2015 to September 2016, some 30 full-time or freelance journalists reporting for the country’s mainstream media were supported to engage in field-based, multi-sourced stories on social, economic and political topics of public interest. They worked in multi-ethnic teams, mentored by senior Lankan journalists drawn from the media industry who gave training sessions to strengthen the skills and broaden the horizons of this group of early and mid-career journalists.

As the project ends, the participating journalists, mentors and administrators came together at an event in Colombo on 20 September 2016 to share experiences and impressions. This was more than a mere award ceremony – it also sought to explore how the learnings can be institutionalized within the country’s mainstream and new media outlets.

I was asked to host the event, and also to moderate a panel of key media stakeholders. As a former journalist who remains a columnist, blogger and media researcher, I was happy to accept this as I am committed to building a BETTER MEDIA in Sri Lanka.

Panel on Future of Sri Lankan Journalism in the Digital Age. L to R – Nalaka Gunawardene (moderator); Deepanjali Abeywardena; Dr Ranga Kalansooriya; Dr Harini Amarasuriya; and Gazala Anver

Here are my opening remarks for the panel:

“If you don’t like the news … go out and make some of your own!” So said Wes (‘Scoop’) Nisker, the US author, radio commentator and comedian who used that line as the title of a 1994 book.

Instead of just grumbling about imperfections in the media, more and more people are using digital technologies and the web to become their own reporters, commentators and publishers.

Rise of citizen journalism and digital media start-ups are evidence of this.

BUT we cannot ignore mainstream media (MSM) in our part of the world. MSM – especially and radio broadcasters — still have vast reach and they influence public perceptions and opinions. It is VITAL to improve their professionalism and ethical conduct.

In discussing the Future of Journalism in the Digital Age today, we want to look at BOTH the mainstream media AND new media initiatives using web/digital technologies.

BOTTOMLINE: How to uphold timeless values in journalism: Accuracy, Balance, Credibility and promotion of PUBLIC INTEREST?

I posed five broad questions to get our panelists thinking:

What can be done to revitalize declining quality and outreach of mainstream media?
Why do we have so little innovation in our media? What are the limiting factors?
What is the ideal mix and balance of mainstream and new media for Lanka?
Can media with accuracy, balance and ethics survive in our limited market? If so, how?
What can government, professionals and civil society to do to nurture a better media?

The panel comprised:

Dr Harini Amarasuriya, Senior Lecturer, Social Studies Department, Open University
Deepanjali Abeywardena, Head of Information and Intelligence Services at Verité Research. Coordinator of Ethics Eye media monitoring project.
Dr Ranga Kalansooriya, Director General, Department of Information. Former Director General, Sri Lanka Press Institute (SLPI).
Gazala Anver, editor, Roar.lk a new media platform for all things Sri Lanka

Media innovation in Sri Lanka: Responding then to tyranny, and now to opportunity

East-West Center 2016 International Media Conference in New Delhi, India, from September 8 to 11, 2016

The Hawaii-based East-West Center held its 2016 International Media Conference in New Delhi, India, from September 8 to 11, 2016. Themed “South Asia Looking East”, it drew over 350 participants from across Asia and the United States.

On September 11, I took part in a breakout session that discussed media innovation in Asia and the United States. While my fellow panelists spoke mainly about digital media innovation of their media outlet or media sector, I opted to survey the bigger picture: what does innovation really mean when media is under siege, and how can the media sector switch from such ‘innovation under duress’ to regular market or product innovation?

Here are my remarks, cleaned up and somewhat expanded:

Nalaka Gunawardene speaks on media innovation under duress

Innovation has been going on in media from the beginning. Faced with major challenges from advancing technologies and changing demography, innovation is now an imperative for market survival.

We can discuss this at different levels: product innovation, process innovation and systemic innovation. I like to add another kind for our discussion: innovation for physical survival.

With forces social and market Darwinism constantly at work, you might ask, shouldn’t the most adaptable and nimble players survive – while others perish?

Yes and No. Sometimes the odds against independent and progressive media organisations are disproportionately high – they should not be left to fend for themselves. This is where media consumers and public spirited groups need to step in.

Let me explain with a couple of examples from South Asia.

They say necessity is the mother of invention or innovation. I would argue that tyranny – from the state and/or extremist groups – provides another strong impetus for innovation in the media.

In Nepal, all media came under strict control when King Gyanendra assumed total control in February 2005. Among other draconian measures, he suspended press freedom, imposing a blanket ban on private or community broadcasters carrying news, thus making it a monopoly of state broadcasters.

The army told broadcasters that the stations were free to carry music, but not news or current affairs. Soldiers were sent to radio and TV stations to ensure compliance.

When the king’s siege of democracy continued for weeks and months, some media started defying censorship – they joined human rights activists and civil society groups in a mass movement for political reforms, including the restoration of parliamentary democracy.

Some of Nepal’s many community radio stations found creative ways of defying censorship. One station started singing the news – after all, there was no state control over music and entertainment! Another one in central Nepal went outside their studio, set up an impromptu news desk on the roadside, and read the news to passers-by every evening at 6 pm.

Panel on Media innovation at East-West Center Media Conference, Delhi, 11 Sep 2016: L to R - Philippa McDonald, Nalaka Gunawardene, LEE Doo Won, Fernando (Jun) SEPE, Jr. and ZHONG Xin — Panel on Media innovation at East-West Center Media Conference, Delhi, 11 Sep 2016: L to R – Philippa McDonald, Nalaka Gunawardene, LEE Doo Won, Fernando (Jun) SEPE, Jr. and ZHONG Xin

The unwavering resolve of these and other media groups and pro-democracy activists led to the restoration of parliamentary democracy in April 2006 and the subsequent abolition of the Nepali monarchy.

My second example is from Sri Lanka where I live and work.

We are recovering from almost a decade of authoritarian rule that we ended in January 2015 by changing that government in an election. The years preceding that change were the darkest for freedom of expression and media freedom in Sri Lanka – the country, then nominally a democracy, was ranked 165^th among 183 countries in the World Press Freedom Index for 2014.

In June 2012, Sri Lanka was one of 16 countries named by the UN Special Rapporteur on the promotion and protection of the right to freedom of opinion and expression for “attacks against journalists during coverage of street protests and demonstrations, such as arbitrary arrests and detention, verbal and physical attacks, confiscation or destruction of equipment, as well as killings.”

Threats of attacks and actual incidents of physical violence in recent years led to a climate of fear and widespread self-censorship among journalists in Sri Lanka. This is slowly changing now, but old habits die hard.

At the height of media repression by the former regime, we saw some of our media innovating simply for physical survival. One strategy was using satire and parody – which became important forms of political commentary, sometimes the only ones that were possible without evoking violent reprisals.

Three years ago, I wrote a column about this phenomenon which I titled ‘When making fun is no laughing matter (Ceylon Today, 5 May 2013).

Full text: https://collidecolumn.wordpress.com/2013/05/05/when-worlds-collide-65-when-making-fun-is-no-laughing-matter/

What I wrote then, while still in the thick of crackdown, is worth recalling:

“For sure, serious journalism can’t be fully outsourced to satirists and stand-up comics. But comedy and political satire can play a key role in critiquing politicians, businessmen and others whose actions impact the public.

“There is another dimension to political satire and caricature that isn’t widely appreciated in liberal democracies where freedom of expression is constitutionally guaranteed.

“In immature democracies and autocracies, critical journalists and their editors take many risks in the line of work. When direct criticism becomes highly hazardous, satire and parody become important — and sometimes the only – ways for journalists get around draconian laws, stifling media regulations or trigger-happy goon squads…

“Little wonder, then, that some of Sri Lanka’s sharpest commentary is found in satire columns and cartoons. Much of what passes for political analysis is actually gossip.”

For years, cartoonists and political satirists fulfilled a deeply felt need in Sri Lanka for the media to check the various concentrations of power — in political, military, corporate and religious domains.

They still continue to perform an important role, but there is more space today for journalists and editors to report things as they are, and to comment on the key stories of the day.

During the past decade, we have also seen the rise of citizen journalism and vibrant blogospheres in the local languages of Sinhala and Tamil. Their advantage during the dark years was that they were too numerous and scattered for the repressive state to go after each one (We do know, however, that electronic surveillance was attempted with Chinese technical assistance.)

Of course, Sri Lanka’s media still face formidable challenges that threaten their market survival.

Rebuilding Public Trust: An Assessment of the Media Industry and Profession in Sri Lanka (May 2016)

A new assessment of Sri Lanka’s media, which I edited earlier this year, noted: “The economic sustainability of media houses and businesses remains a major challenge. The mainstream media as a whole is struggling to retain its consumer base. Several factors have contributed to this. Many media houses have been slow in integrating digital tools and web-based platforms. As a result, there is a growing gulf between media’s production models and their audiences’ consumption patterns.”

Innovation and imagination are essential for our media to break out of 20^th century mindsets and evolve new ways of content generation and consumption. There are some promising new initiatives to watch, even as much of the mainstream continues business as usual – albeit with diminishing circulations and shrinking audience shares.

Innovate or perish still applies to our media. We are glad, however, that we no longer have to innovate just to stay safe from goon squads.

Social Media in Sri Lanka: Do Science and Reason Stand a Chance?

Nalaka Gunawardene speaks on "Using Social Media for Discussing Science" at the Science, Technology & Society Forum in Colombo, Sri Lanka, 9 Sep 2016. Photo by Smriti Daniel — Nalaka Gunawardene speaks on “Using Social Media for Discussing Science” at the Science, Technology & Society Forum in Colombo, Sri Lanka, 9 Sep 2016. Photo by Smriti Daniel

Sri Lanka’s first Science and Technology for Society (STS) Forum took place from 7 to 10 September in Colombo. Organized by the Prime Minister’s Office and the Ministry of Science, Technology and Research, it was one of the largest gatherings of its kind to be hosted by Sri Lanka.

Modelled on Japan’s well known annual STS forums, the event was attended by over 750 participants coming from 24 countries – among them local and foreign scientists, inventors, science managers, science communicators and students.

I was keynote speaker during the session on ‘Using Social Media for Discussing Science Topics’. I used it to highlight how social media have become both a boon and bane for scientific information and thinking in Sri Lanka. This is due to peddlers of pseudo-science, anti-science and superstition being faster and better to adopt social media platforms than actual scientists, science educators and science communicators.

Social Media in #LKA:Do Science & Reason stand a chance? Asks Nalaka Gunawardene

Sri Lanka takes justified pride in its high literacy levels and equally high coverage of vaccination against infectious diseases. But we cannot claim to have a high level of scientific literacy. If we did, it would not be so easy for far-fetched conspiracy theories to spread rapidly even among educated persons. Social media tools have ‘turbo-charged’ the spread of associated myths, superstitions and conspiracy theories!

I cautioned: “Unless we make scientific literacy an integral part of everyone’s lives, ambitious state policies and programmes to modernize the nation could well be jeopardized. Progress can be undermined — or even reversed — by extremist forces of tribalism, feudalism and ultra-nationalism that thrive in a society that lacks the ability to think critically.”

It is not a case of all doom and gloom. I cited examples of private individuals creatively using social media to bust myths and critique all ‘sacred cows’ in Lankan society – including religions and military. These voluntary efforts contrast with much of the mainstream media cynically making money from substantial advertising from black magic industries that hoodwink and swindle the public.

My PowerPoint presentation:

Video recording of our full session:

The scoping note I wrote for our session:

Sri Lanka STS Forum panel on Using Social Media for Discussing Science Topics. 9 Sep 2016. L to R - Asanga Abeygunasekera, Nalaka Gunawardene, Dr Piyal Ariyananda, Dr Ananda Galappatti & Smriti Daniel — Sri Lanka STS Forum panel on Using Social Media for Discussing Science Topics. 9 Sep 2016.
L to R – Asanga Abeygunasekera, Nalaka Gunawardene, Dr Piyal Ariyananda, Dr Ananda Galappatti &
Smriti Daniel

Session: Using Social Media for Discussing Science Topics

With 30 per cent of Sri Lanka’s 21 million people regularly using the Internet, web-based social media platforms have become an important part of the public sphere where myriad conversations are unfolding on all sorts of topics and issues. Facebook is the most popular social media outlet in Sri Lanka, with 3.5 million users, but other niche platforms like Twitter, YouTube and Instagram are also gaining ground. Meanwhile, the Sinhala and Tamil blogospheres continue to provide space for discussions ranging from prosaic to profound. Marketers, political parties and activist groups have discovered that being active in social media is to their advantage.

Some science and technology related topics also get discussed in this cacophony, but given the scattered nature of conversations, it is impossible to grasp the full, bigger picture. For example, some individuals or entities involved in water management, climate advocacy, mental health support groups and data-driven development (SDG framework) are active in Sri Lanka’s social media platforms. But who is listening, and what influence – if any – are these often fleeting conservations having on individual lifestyles or public policies?

Is there a danger that self-selecting thematic groups using social media are creating for themselves ‘echo chambers’ – a metaphorical description of a situation in which information, ideas, or beliefs are amplified or reinforced by transmission and repetition inside an “enclosed” system, where different or competing views are dismissed, disallowed, or under-represented?

Even if this is sometimes the case, can scientists and science communicators afford to ignore social media altogether? For now, it appears that pseudo-science and anti-science sentiments – some of it rooted in ultra-nationalism or conspiracy theories — dominate many Lankan social media exchanges. The keynote speaker once described this as Lankan society permanently suspending disbelief. How and where can the counter-narratives be promoted on behalf of evidenced based, rational discussions? Is this a hopeless task in the face of irrationality engulfing wider Lankan society? Or can progressive and creative use of social media help turn the tide in favour of reason?

This panel would explore these questions with local examples drawn from various fields of science and skeptical enquiry.

[Op-ed] Scientific Literacy: ‘Mind Vaccine’ Sri Lanka Urgently Needs

This op-ed essay was published in Daily FT newspaper, Sri Lanka, on 7 September 2016.

Scientific Literacy: ‘Mind Vaccine’ Sri Lanka Urgently Needs

By Nalaka Gunawardene

Sri Lanka’s first Science and Technology for Society (STS) Forum will take place from 7 to 10 September in Colombo. Organized by the Prime Minister’s Office and the Ministry of Science, Technology and Research, it is one of the largest gatherings of its kind to be hosted by Sri Lanka.

Modelled on Japan’s well known annual STS forums, this event will be attended by over 750 participants coming from 24 countries – among them will be local and foreign scientists, inventors, science managers, science communicators and students.

What sets STS Forums apart is that they are not merely events where scientists talk to each other. That surely will happen, but there will be many more voices and, hopefully, much broader conversations.

As a member of the content planning team for this event, my particular focus has been on the strand called “citizen science” – interpreted, in this instance, as activities that enhance the public understanding of science and technology.

Under this strand, there will be four sessions that explore: community involvement in science and research; informal science education for the 21st century; communicating science, technology and innovation; and using social media for discussing science.

At first glance, these topics don’t seem as exciting as nanotechnology, robotics and space technology that are being covered in other sessions. But I would argue that public engagement is the most decisive factor if science and technology are to play a significant role in the economic development and future prosperity of Sri Lanka.

Wanted: Mind Vaccines!

Public engagement of science goes well beyond teaching science and technology subjects in schools or universities. It is also bigger than (state or private sector driven) science centres, exhibitions or science content in the media. All these elements help, but at its most basic, what we need to promote is a way of thinking known as scientific literacy.

Scientific literacy is defined as “the knowledge and understanding of scientific concepts and processes required for personal decision making, participation in civic and cultural affairs, and economic productivity”.

Indeed, some basic scientific knowledge and technical skills have become essential for survival in the 21^st century. But scientific literacy provides more than just utility benefits.

As Dr Neil deGrasse Tyson, American astrophysicist, cosmologist and science communicator, says, “Scientific literacy is an intellectual vaccine against the claims of charlatans who would exploit ignorance.”

Dr Neil deGrasse Tyson: One man worth cloning if that were feasible... — Dr Neil deGrasse Tyson: One man worth cloning if that were feasible…

Sri Lanka takes justified pride in its high literacy levels and equally high coverage of vaccination against infectious diseases. But we cannot claim to have a high level of scientific literacy.

If we did, it would not be so easy for far-fetched conspiracy theories to spread rapidly even among educated persons. For example, claims of an ‘infertility plot’ to make majority ethnic group lose its ability to reproduce. Or tales of miracle waters and ‘cosmic forces’ healing those terminally ill. Or alien spacecraft (allegedly) threatening national security…

It is customary to temporarily suspend our disbelief to enjoy films, novels and other creative art forms. But most of us don’t confuse fiction with fact, even with highly plausible scenarios.

Yet when it comes to real life, as opposed to art, has ‘suspended disbelief’ become a permanent, default setting for many Lankans today? Is our society more gullible and paranoid now than it was a generation or two ago? If so, how come?

These inconvenient questions are worth asking, if only to make us pause and think.

Sleepwalking Nation?

Dr Abraham Thomas Kovoor (1898 – 1978): Myth-buster who feared none

Half a century ago, a Kerala-born science teacher named Dr Abraham Thomas Kovoor (1898 – 1978) settled down in newly independent Ceylon. After retirement, he took to investigating so-called supernatural phenomena and paranormal practices. He found adequate physical or psychological explanations for almost all of them. In that process, he exposed many ‘god men’ who were thriving on people’s ignorance, gullibility and insecurities.

Dr Kovoor, who founded Ceylon Rationalist Association in 1960, summed it up in these words: “He who does not allow his miracles to be investigated is a crook; he who does not have the courage to investigate a miracle is gullible; and he who is prepared to believe without verification is a fool.”

Most Lankans would fall into one of these three categories – and the minority with open minds are under ‘peer pressure’ to assimilate!

Progress of science and technology since the 1960s has given us many gadgets and media tools, but the more information we have, the less we seem to be able to think for ourselves. Thus, we have broadband alongside narrow minds, a poor juxtaposition!

This has been building up for some years. In an op-ed titled ‘Can Rationalists Awaken the Sleep-walking Lankan Nation?’ published in Groundviews.org in January 2012, I wrote: “Paradoxically, we now have far more communication channels and technologies yet decidedly fewer opportunities and platforms for dispassionate public debate. Today’s Lankan society welcomes and blindly follows Malayalis who claim to know more about our personal pasts and futures than we’d ever know ourselves. And when we see how our political and business elite patronize Sai Baba, Sri Chinmoy and other gurus so uncritically, we must wonder if there is any intelligent life in Colombo…”

Not every source of mass hallucination is imported, of course. As I noted four years ago, “Sacred cows, it seems, have multiplied faster than humans in the past half century. Our cacophonous airwaves and multi-colour Sunday newspapers are bustling with an embarrassment of choice for salvation, wealth, matrimony, retribution and various other ‘quick fixes’ for this life and (imagined) next ones. Embarrassment, indeed!”

Science for All

So what is to be done?

The proliferation of smartphones and other digital tools have not necessarily opened our minds, or made us Lankans any less gullible to charlatans or zealots. This is a huge conundrum of our times.

That is because mastery over gadgets does not necessarily give us scientific literacy. It involves a rational thought process that entails questioning, observing physical reality, testing, hypothesizing, analyzing and then discussing (not always in that order).

A healthy dose of scepticism is essential to safeguard ourselves from superstitions, political claims and increasingly sophisticated – but often dishonest – product advertising. That’s what scientific literacy builds inside our minds.

Unless we make scientific literacy an integral part of everyone’s lives, ambitious state policies and programmes to modernize the nation could well be jeopardized. Progress can be undermined — or even reversed — by extremist forces of tribalism, feudalism and ultra-nationalism that thrive in a society that lacks the ability to think critically.

A sporting analogy can illustrate what is needed. Cricket is undisputedly our national passion. It is played professionally only by a handful of men (and even fewer women) who make up the national teams and pools. But most of the 21 million Lankans know enough about cricket to follow and appreciate this very English game.

Similarly, there are only a few thousand Lankans engaged in researching or teaching different branches of science and technology – they are the ‘professionals’ who do it for a living. But in today’s world, the rest of society also needs to know at least the basic concepts of science.

Cricket didn’t has become part of our socio-cultural landscape overnight. It took years of innovation and persistence, especially by trail-blazing radio cricket commentators in Sinhala and Tamil. By the time we achieved Test status in 1981, all levels of our society were familiar with cricket’s rules and nuances.

Giving everyone a minimum dose of scientific literacy requires a similar marshalling of forces – including civil society mobilization, media collaboration, creative innovation and social marketing.

‘Science for All’ acquires true meaning only when every citizen – irrespective of education, profession or income level – gets enough skepticism to avoid being exploited by various scams or misled by conspiracy theorists.

Are we ready to embark on this intellectual vaccination process?

Award-winning science writer Nalaka Gunawardene counts over 25 years of national and international media experience. He blogs at https://nalakagunawardene.com and is active on Twitter as @NalakaG

සිවුමංසල කොලුගැටයා #278 චීන අභ්‍යවකාශ තරණයේ පියා: අමෙරිකාවෙන් පිටමං කළ චියැන් සූයිසන්

In this week’s Ravaya column (appearing in the print issue of 7 August 2016), I discuss the history of Chinese space programme through the life story of its most important founder.

Qian Xuesen (1911 – 2009) was one of the greatest Chinese scientists of the modern era and is widely regarded as the father of China’s space and strategic rocket programme.

One of twentieth century’s most brilliant engineers, Qian was widely honoured in China for his “eminent contributions to science”. He was credited with leading China to produce and launch weather and reconnaissance satellites, as well as its own intercontinental ballistic missiles and anti-ship missiles.

His pioneering efforts also helped China to send a human to Earth orbit in 2003 using its own rockets – the third nation to do so after the (former) Soviet Union and the United States.

In 2008, China Central Television (CCTV) named Qian as one of the eleven most inspiring people in China. He died on 31 October 2009, aged 97, having seen China become one of the world’s leading space-faring nations.

Qian Xuesen - Father of China's space and strategic rocket programme [image courtesy CCTV] — Qian Xuesen – Father of China’s space and strategic rocket programme
[image courtesy CCTV]

සමාජ මාධ්‍යවල මා කරන ප්‍රකාශ මත පදනම් වී සමහරුන් අසන්නේ මා උග්‍ර චීන විරෝධියකු ද කියායි.

චීන රජය අපේ රටට කරන අධිපතිවාදී බලපෑම්වලට එරෙහිව මා අදහස් පළ කරනවා. එහෙත් ලෝකයේ ශ්‍රේෂ්ඨ සභ්‍යත්වයක් හා තාක්ෂණ උරුමයක් හිමි චීනය ගැන මගේ ලොකු පැහැදීමක් තිබෙනවා.

මා මුලින්ම චීනයට ගියේ මීට විසි වසරකට පෙර 1996දී. එවක පටන් දහ වතාවකට වඩා කෙටි වකවානු සඳහා චීනයට ගොස් එහි මාධ්‍යවේදීන්, පරිසරවේදීන්, විද්‍යාඥයන් සමග මා සමීපව කටයුතු කොට තිබෙනවා.

රොකට්ටුවේ සංකල්පය 13වන සියවසේදී මුලින්ම සොයා ගෙන මූලික අත්හදා බැලීම් කරන ලද්දේ චීනයේ. එහි නූතන මස්තක ප්‍රාප්තිය වන අභ්‍යවකාශ තරණයට චීනය පිවිසි ආකාරය මා කලෙක සිට අධ්‍යයනය කරනවා.

අද පුරෝගාමී චීන අභ්‍යවකාශ විද්‍යාඥයාගේ ජීවිත කථාව කෙටියෙන් විමසා බලමු.

චියැන් සුයිසන් (Qian Xuesen) යනු නූතන යුගයේ ශ්‍රේෂ්ඨතම චීන විද්‍යාඥයෙක්. ඔහු චීන අභ්‍යවකාශ වැඩසටහනේ පියා ලෙස අවිවාදයෙන් පිළිගැනෙනවා.

චීන ක්‍රමයට වාසගම ලියන්නේ මුලින්. ඒ අනුව ඔහුගේ වාසගම චියැන්. දුන් නාමය සුයිසන්. චියැන් යන්න Tsien ලෙසින් ද සමහර විටෙක ඉංග්‍රීසියෙන් ලියනවා. (චීන උච්චාරණයට ගැළපෙන ඉංග්‍රීසි අකුරු ගැලපුම් එකකට වඩා තිබිය හැකි නිසා.)

1990 දශකය වන තුරු චීනය සිය විද්‍යා හා තාක්ෂණ පර්යේෂණ ගැන සෙසු ලෝකයට විස්තර හෙළි කළේ නැහැ. මේ නිසා චියැන්ගේ තොරතුරු ද ලොව ප්‍රකට නැහැ.

එහෙත් ඔහු ගැන දන්නෝ ඔහු සම කරන්නේ සෝවියට් අභ්‍යවකාශ වැඩසටහනේ පියා ලෙස සැළකෙන සර්ගෙයි කරලොෆ් (Sergei, Korolev, 1907 -1966) හා අමෙරිකානු අභ්‍යවකාශ වැඩසටහනේ පියා වන වර්නර් ෆොන් බ්‍රවුන් (Wernher von Braun, 1912 – 1976) යන දෙපළටයි.

Qian Xuesen, Father of Chinese space programme

චියැන් සුයිසන් උපන්නේ 1911 දී. චීනයේ සේජැං (zhejiang) ප්‍රාන්තයේ හංචෝ (Hangzhou) නගරයේ. ඔහු ගුරුවරයකුගේ දරුවෙක්. කුඩා වියේ පටන්ම ගණිතයට හා විද්‍යාවට දක්ෂයි. ඒ ක්ෂත්‍රයෙන් දිගටම උගත් ඔහු වයස 23දී (1934දී) ෂැංහයි නුවර ජියොටොං සරසවියෙන් යාන්ත්‍රික ඉංජිනේරු උපාධියක් ලබා ගත්තා.

ඔහුගේ මුල් ඉලක්කය වුණේ දුම්රිය එන්ජින් ෙක්ෂත්‍රයට පිවිසීම වුවත් ගුවන්යානා ගැන ලොකු උනන්දුවක් ද තිබුණා. ගුවන්යානය නිපදවා දශක තුනක් පමණ ගෙවී තිබුණත් චීනයේ එම තාක්ෂණය දියුණු වී තිබුණේ නැහැ.

මේ නිසා ගුවන්යානා තාක්ෂණය හදාරන්නට අමෙරිකාවට යන්නට ඔහු තීරණය කළා. සමස්ත චීනයේම දක්ෂ තරුණ තරුණියන් සමග තරග වැදී පශ්චාත් උපාධි ශිෂ්‍යත්වයක් දිනා ගත්තා.

අමෙරිකාවේ විශිෂ්ඨතම සරසවියක් වන මැසචුසෙට්ස් තාක්ෂණික ආයතනයට (MIT) ගිය චියැන් 1936දී MSc උපාධියක් ලබා ගෙන ආචාර්ය උපාධිය සඳහා කැලිෆෝනියා තාක්ෂණ ආයතනයට (CalTech) බැඳුණා.

කැල්ටෙක්හි ඔහුගේ ප්‍රමුඛ ගුරුවරයකු වූයේ හංගරියේ උපන් ඇමෙරිකානු ගණිතඥ හා ගගන ඉංජිනේරු තියඩෝර් ෆොන් කාමන් (Theodore von Karman 1881 -1963). ශබ්දයේ වේගය ඉක්මවා පියාසර කළ හැකි සුපර්සොනික් ගුවන්යානා පිළිබඳ පුරෝගාමී පර්යේෂණ කළ ෆොන් කාමන්, තරුණ චීන ශිෂ්‍යයාගේ දස්කම් ඉක්මනින් හඳුනා ගත්තා.

1939දී චියැන් ආචාර්ය උපාධිය ලැබ කැල්ටෙක්හිම ඉගැන්වීමට පටන් ගත් පසු ගුරු – සිසු දෙපළ මිතුරන් හා පර්යේෂක හවුල්කරුවන් වුණා.

Left to right - Ludwig Prandtl (German scientist), Qian Xuesen, Theodore von Kármán. — Left to right – Ludwig Prandtl (German scientist), Qian Xuesen, Theodore von Kármán.

1939 සැප්තැම්බරයේ ඇරඹුණු දෙවන ලෝක යුද්ධය යුරෝපයේ දිගටම ඇවිලී ගියත් අමෙරිකාව 1941 දෙසැම්බර් වන තුරු නිල වශයෙන් එයට සම්බන්ධ වුයේ නැහැ. එහෙත් හමුදා සහ සිවිල් ප්‍රයෝජන සඳහා වඩාත් වේගවත්, වඩාත් ආරක්ෂිත ගුවන්යානා නිපදවීමේ පර්යේෂණ අමෙරිකානු සරසවිවල දිගටම සිදු වුණා.

හිට්ලර්ගේ ජර්මනිය මහා පරිමාණ රොකට් පර්යේෂණ කරන බවට ආරංචි පැතිර ගියේ මේ කාලයේයි. ඇමෙරිකාව යුද්ධයට පිවිසි පසු අමෙරිකානු හමුදා රොකට් පර්යේෂණවලට යොමු වුණා.

චියැන් ඇතුළු පර්යේෂක පිරිසක් රොකට් අත්හදා බැලිම් කළා. විදේශිකයකු වූ චියැන් අමෙරිකානු රොකට් පර්යේෂණවලට සම්බන්ධ වීමට පෙර පසුබිම් විමර්ශනයකට (background check) පාත්‍ර වී අවසරය ලැබුවා.

1936දී පිහිටුවන ලද ජෙට් පර්යේෂණයාතනය (JPL) මේ රොකට් පර්යේෂණවල මුල් තැනක් ගත්තා. චියැන් එහි සමාරම්භකයෙක්. එය කැල්ටෙක් යටතේ පාලනය වූ සුවිශේෂි පර්යේෂණායතනයක් වූ අතර ඇමෙරිකානු අභ්‍යවකාශ පර්යේෂණ බොහොමයක තෝතැන්න වුණා. (නාසා පිහිටුවනු ලැබුවේ කලකට පසු 1958දී.)

Wernher von Braun: German-born scientist who became Father of American Space Program

1945 දෙවන ලෝක යුද්ධය අවසන් වන විට චියැන් ඇමෙරිකානු ගුවන් හමුදාවේ කර්නල් තනතුරක් හෙබවූවා. රොකට් ගැන ඔහුට තිබු අසමසම විශේෂඥ දැනුම නිසා මිත්‍ර පාක්ෂික හමුදාවලට යටත් වූ ජර්මනියේ පැවති රොකට් පර්යේෂණ ගැන අධ්‍යයනය කිරීමට ඇමෙරිකාවෙන් ඔහු එහි යවනු ලැබුවා. ජර්මන් V-2 රොකට් නිර්මාතෘ වර්නර් ෆොන් බ්‍රවුන් මුණ ගැසී ඔහුගේ පර්යේෂණ ගැන දීර්ඝ සම්මුඛ සාකච්ඡා කිරීමට චියැන්ට හැකි වුණා.

මෙය ඵෙතිහාසික හමුවක්. පසු කලෙක අමෙරිකානු අභ්‍යවකාශ වැඩ පිළිවෙළ ඇරැඹු පුරෝගාමියා හා චීන අභ්‍යවකාශ පුරෝගාමියා අතර අදහස් හුවමාරුවක්. එහෙත් ඒ අනාගතය ගැන මේ දෙපල 1945දී දැන සිටියේ නැහැ.

1949 හමුදා සේවයෙන් අස් වී යළිත් කැල්ටෙක් සරසවියේ ඉගැන්වීමට ගිය චියැන්ට සිය රට යාමේ අදහසක් ඒ වන විට තිබුණේ නැහැ. අමෙරිකානු පර්යේෂණ ක්ෂේත්‍රයේ කිනම් පසුබිමකින් ආවත් දක්ෂයාට තැන ලැබෙනවා (meritocracy).

ඔහු සතුටින් හා ඵලදායීව වැඩ කර ගෙන ගියා. පියාපත් සහිත අභ්‍යවකාශ යානයක් ගැන ඔහු නව අදහසක් යෝජනා කළේත් 1949දී. එය පසු කලෙක ස්පේස්ටේල් යානා නිපදවීමට ප්‍රබෝධක ආවේගය ලබා දුන්නා.

ඔහුගේ මවුබිමෙහි ලොකු පෙරළි සිදු වූයේ මේ කාලයෙයි. 1949දී චීන කොමියුනිස්ට් පක්ෂය එරට බල අල්ලා ගත්තා. ඒ අතර ලෝක යුද්ධයෙන් පසු සෝවියට් බලපෑම් නැගෙනහිර යුරෝපයේ විහිදීම ඇරඹුණා.

මේ සාධක නිසා කොමියුනිස්ට් භීතියක් අමෙරිකාවේ පැතිර ගියා. රජය විවේචනය කරන විද්වතුන්, විදෙස් සම්භවය ඇති පර්යේෂකයන් මෙන්ම වාමාංශික දේශපාලන අදහස් තිබූ සැවොම “කොමියුනිස්ට්කාරයන්” හෝ “රාජ්‍ය විරෝධීන්” ලෙස ලේබල් ගසා කොන් කිරීමේ මහා පරිමාණ ප්‍රයත්නයක් 1950 දශකය පුරා එරට ක්‍රියාත්මක වුණා. මෙය ඇමරිකානු දේශපාලනයේ අඳුරු අවධියක්.

මේ දේශපාලන දඩයමට චියැන්ද හසු වුණා. කිසිදු දේශපාලනයක නොයෙදුණු, රොකට් තැනීමේ පර්යේෂණ ගැන මුළුමනින්ම අවධානය යොමු කළ මේ විද්‍යාඥයාගේ ආරක්ෂක අනුමැතිය නතර කෙරුණා. ඔහුගේ ඉගැන්වීම හා පර්යේෂණ නිදහසේ කර ගෙන යෑමට දුන්නේද නැහැ.

බැරිම තැන ඔහු කැල්ටෙක් ඇදුරු තනතුරින් ඉල්ලා අස්වී ආපසු චීනයට යාමට තැත් කළා. එහෙත් නොයෙක් නිලධාරීවාදී හේතු දක්වමින් අමෙරිකානු රාජ්‍ය තන්ත්‍රය එයට ද ඉඩ දුන්නේ නැහැ. ඔහු ඇමෙරිකානු රොකට් හා මිසයිල් තාක්ෂණය ගැන ඉතා හොඳින් දැන සිටීම ඊට හේතුවයි.

වසර හතරක් පමණ ලොස් ඇන්ජලීස් කවුන්ටියට ගමන්බිමන් සීමා කරනු ලැබ ආවේක්ෂණය යටතේ වාසය කළ චියැන් ගෙදර සිට වැදගත් විද්‍යාත්මක පොතක් ලිව්වා. Engineering Cybernetics නම් එම පොත 1954 දී මැක්ග්‍රෝ-හිල් ප්‍රකාශකයා හරහා පළ කරනු ලැබුවා.

Qian Xuesen and famili return to China, 1955

1955 අගෝස්තුවේදී ඇමෙරිකාවෙන් පිටව යාමට චියැන්ට අවසර ලැබුණා. ඔහු නැව් නැගීමට පෙර වාර්තාකරුවන්ට කීවේ මෙයයි. ”මා යළිත් අමෙරිකාවට ඒමට සැළසුමක් නැහැ. එසේ එන්නට මට හේතුවක් ද නැහැ. මගේ මවු රටට ගොස් එරට වැසියන්ට අභිමානයෙන් හා සතුටින් ජීවත්වීමට මා උදවු කරනවා.”

ආපසු සිය රටට ආ චියැන් වීරයකු මෙන් පිළිගත් චීන රජය, එවකට අලුතෙන් ඇරැඹි චීන මිසයිල් පර්යේෂණ වැඩ පිළිවෙළේ අධ්‍යක්ෂ ධූරය පිරිනැමුවා. ඒ යටතේ (1960 සිට) ඩොංෆෙං මිසයිලත් ඉන් පසුව (1970 සිට) ලෝංමාච් රොකට්ටුත් නිර්මාණය වුයේ ඔහුගේ අධීක්ෂණය යටතේයි.

1957 ඔක්තෝබර් 4 වනදා සෝවියට් දේශය ස්පුට්නික් 1 චන්ද්‍රිකාව උඩුගුවන් ගත කිරීමත් සමග අභ්‍යවකාශ යුගය ඇරඹුණා. සෝවියට් චීන මිතුදම සමීපව තිබූ 1950 දශකය අග භාගයේ, යම් තරමක සෝවියට් තාක්ෂණික සහයෝගය චීනයට ලැබුණා.

ඒත් 1960දී මේ දෙරට විරසක වීමෙන් පසුව ස්වොත්සාහයෙන් පර්යේෂණ කොට අභ්‍යවකාශ තරණයේ ලෝකයේ ප්‍රමුඛ රටක් බවට පත් වීමට චීන නායකත්වය අදිටන් කර ගත්තා. මේ ජාතික ප්‍රයත්නයේ මූලිකයා වූයේ චියැන් සුයිසන්.

1960 දශකය පුරාම සෝවියට් දේශය හා ඇමරිකාව මහා අභ්‍යවකාශ තරගයක නියැලී සිටියා. තරගයේ මුල් ජයග්‍රහණ රැසක්ම අත් කර ගත්තේ සෝවියට් දේශයයි. එහෙත් අන්තීමේදී 1969 ජූලි මාසයේ මුලින්ම හඳට මිනිසුන් යැවීමේ හපන්කම කළේ ඇමෙරිකානු නාසා ආයතනයයි.

එකල මේ දෙරටට කිසිසේත් සම කිරීමට තාක්ෂණ හැකියාවක් හා ධනයක් චීනයට තිබුණේ නැහැ. මහ දෙරට සමග තරග කරනු වෙනුවට තමන්ගේ හැකියාවන් ටිකෙන් ටික දියුණු කර ගැනීම චියැන්ගේ දැක්ම වූවා. මාඕ සේතුං ඇතුළු දේශපාලන නායකයෝ ඔහුට දිය හැකි උපරිම සහයෝගය ලබා දුන්නා.

1960 දශකයේ චීනයේ අභ්‍යන්තර දේශපාලන කැළඹීම් නිසා විද්‍යාත්මක පර්යේෂණවල ප්‍රගතිය අඩාල වුණා. සංස්කෘතිය විප්ලවය (1966-1976) උගතුන්ට නරක කල දසාවක් උදා කළා. මේ ප්‍රවාහයන් මැද අභ්‍යවකාශ පර්යේෂණ නිහඬව කර ගෙන යාමට අවශ්‍ය සංයමය හා නායකත්ව කුසලතාවන් චියැන්ට තිබුණා.

චීනය මුල්වරට තමන්ගේ චන්ද්‍රිකාවක් උඩුගුවන්ගත කළේ 1970 අප්‍රේල් 24 වෙනිදා. ඩොංෆැං හෝ (Dong Fang Hong I = පෙරදිග රතුයි) නම් වූ එය කිලෝග්‍රෑම් 173ක් බර වු අතර එය දින 26ක් පුරා පෙරදිග රතුයි නම් ජනපි්‍රය චීනය උඩුගුවනේ සිට රේඩියෝ තරංග හරහා විකාශය කළා.

චන්ද්‍රිකා නිපදවීමට, රොකට් හරහා උඩුගුවන්ගත කිරීමට, ට්‍රැක් කිරීමට හා දුරස්ථව පාලනය කිරීමට අවශ්‍ය සියලු තාක්ෂණය ස්වඋත්සාහයෙන් නිර්මාණය කර ගත් තුන්වන රට බවට චීනය 1970 දශකයේදී පත් වුණා. (ඉන්දියාව මේ හැකියාවන් ලබා ගත්තේ ඊට ටික කලකට පසුවයි.)

1978 දී ඩං ෂාවෝ පිං (Deng Xiao Ping) චීන නායකයා වුණා. වෙළඳපොළ ආර්ථීකයකට කෙමෙන් චීනය විවෘත කළේ ඔහුයි. වෙනත් කිසිදු රටක් සමග තරඟ කිරීමකින් තොරව චීන අභ්‍යවකාශ තාක්ෂණය දිගටම දියුණු කළ යුතු බව ඔහුගේ දැක්ම වුණා. චීන රජයේ ආදායම ටිකෙන් ටික ඉහළ යත්ම වැඩියෙන් අරමුදල් පර්යේෂණවලට යොමු කෙරුණා.

සාමාන්‍යයෙන් චීනය වැනි මධ්‍යම පාලනයක් ඇති රටවල නායකත්වය වෙනස්වීමත් සමග ආයතන ප්‍රධානීන් සැවොම වෙනස් වෙනවා. එහෙත් මාඕ යටතේ සේවය කළ චියැන්, ඩං යටතේ ද වසර ගණනාවක් අභ්‍යවකාශ පර්යේෂණවලට නායකත්වය දීමට රඳවා ගනු ලැබුවා.

ඔහු අන්තිමේදී විශ්‍රාම ගියේ වයස 80 ළඟා වීමෙන් පසු 1991දි. විශ්‍රාමිකව නිහඬ දිවියක් ගත කළ ඔහු, චීන වෙදකම, මිලිටරි ඉතිහාසය, සාහිත්‍යය හා කලා ශිල්ප ආදිය ගැන හදාරමින් කල් ගත කළා.

චීන අභ්‍යවකාශ වැඩ පිළිවෙළ දිගටම දියුණු වුණා. 1993දී චීන ජාතික අභ්‍යවකාශ අධිකාරිය (CNA) පිහිටුවනු ලැබුවා. 1990 දශකය වන විට තම අභ්‍යවකාශ පර්යේෂණ හා ජයග්‍රහණ ගැන වඩාත් විවෘතව ලෝකයට තොරතුරු දීමට ද චීනය උත්සුක වුණා.

රටේ ආර්ථීක දියුණුව හා ජනයාගේ ජීවන මට්ටම් ඉහළ යාමත් සමග අභ්‍යවකාශ ජයග්‍රහණ එරට ජන අභිමානය සංකේතවත් කරන ප්‍රධාන සාධකයක් බවට පත් වූවා.

1970 සිට වසර 25කට වැඩි කාලයක් මිනිසුන් රහිත චන්ද්‍රිකා හා අභ්‍යවකාශ යානා යැවීමෙන් අත්දැකීම් රැසක් ලබා ගත් චීනයට ඊළඟට උවමනා වූයේ අජටාකාශගාමීන් උඩුගුවනට යවන්නටයි.

මේ සඳහා ෂෙංසෝ (Shenzhou) වැඩසටහන 1992දී පටන් ක්‍රියාත්මක වුණා. 1999 – 2002 වසරවල කිහිප වතාවක් මිනිසුන් රහිත ෂෙංසෝ යානා කක්ෂයට යවා අත්හදා බැලීම් කළා. මුල් වරට සාර්ථකව අජටාකාශගාමීන් අභ්‍යවකාශයට යැව්වේ 2003 ඔක්තෝබර් 15 දා ෂෙංසෝ 5 යානයෙන් කක්ෂගත වූ යැං ලිවෙයි (Yang Liwei). තම රටේම තාක්ෂණයෙන් අභ්‍යවකාශයට ගිය මුල්ම චීන ජාතිකයා බවට ඔහු පත් වුණා.

Chinese President Hu Jintao (R) visits renowned scientist and founder of China's space technology Qian Xuesen in Beijing, January 19, 2008. (Xinhua Photo by Lan Hongguang) — Chinese President Hu Jintao (R) visits renowned scientist and founder of China’s space technology Qian Xuesen in Beijing, January 19, 2008. (Xinhua Photo by Lan Hongguang)

මෙය චීනය පුරා සජීව ලෙසින් ටෙලිවිෂනයේ විකාශය කෙරුණා. ඒ වන විට 92 වියැති චියැන්, රෝහල් ඇඳක සිට මේ ජයග්‍රහණය නැරඹුවා. චාරිකාව වාර්තා කළ සියලුම මාධ්‍ය චියැන්ගේ පුරෝගාමී හා දැවැන්ත දායකත්වය යළි යළිත් සිහිපත් කළා. විද්‍යාඥයකුට තවත් උපහාර කුමකට ද?

ඇත්තටම ඔහු ජීවත්ව සිටියදී ඉමහත් ගෞරව සම්මානයට පාත්‍ර වුණා. චීනයේ ඉහළම ජාතික සම්මාන හා සරසවි ගෞරව උපාධි ලැබුවා. ජාත්‍යන්තර තාරකා විද්‍යා සංගමය ඔහුගේ නමින් කුඩා ග්‍රහලෝකයක් Qianxuesen ලෙස නම් කළා.

2008දී චීන ජාතික ටෙලිවිෂන් සේවය (CCTV) 20වන සියවසේ එරට වෙනස් කළ මහා චරිත 11න් එක් අයකු ලෙස චියැන්ට ප්‍රණාමය පුද කළා.

1979දී අමෙරිකානු කැල්ටෙක් සරසවිය අති විශිෂ්ඨ ආදි ශිෂ්‍ය සම්මානයක් ඔහුට පිරිනැමුවත් ඔහු එය ලබා ගන්නටවත් ගියේ නැහැ. ”අමෙරිකානු ජනතාව සමඟ මගේ කිසිදු අමනාපයක් නැහැ. ඔවුන් අතර මගේ සමීප මිතුරන් සිටිනවා. එහෙත් ඇමෙරිකානු රාජ්‍යය ගැන මගේ කලකිරීම දිගටම තිබෙනවා” යැයි ඔහු ප්‍රකාශ කළා.

2009 ඔක්තෝබර් 31 වනදා චියැන් මිය යන විට වයස 97යි. ඔහු පැතූ පරිදිම චීන ජනතාව සතුටින් හා අභිමානයෙන් සිටිනු දැකීමට හැකි වුණා. ඒ අභිමානයට ඔහු ද සෑහෙන පමණට දායක වුණා.

Image source; http://www.tcss.edu.hk/latestnews/0910/qianxuesen/index.htm

සිවුමංසල කොලූගැටයා #267: එදිනෙදා ආරක්ෂාව ගැන අප කෙතරම් සැලකිලිමත්ද?

Two teenaged girls being knocked down and killed by a moving train in Dehiwala on 25 April 2016 shocked the whole of Sri Lanka. This tragic accident could have been avoided if only there was greater safety consciousness in the two girls – and those accompanying them.

The latest tragedy highlights a deeper problem: our glaring lack of safety consciousness as a nation. Everyday, we take too many chances with our lives and limbs.

Many individuals and institutions don’t take simple precautions that can avert accidents and human tragedies. For example, how often do we see a helmet-wearing father riding a motorbike carrying his children without helmets? Or mothers walking their children on the road — with kids going on the side of vehicle movement?

Most of the time, we get away with careless reckless behaviour without repercussions. But sooner or later, luck runs out and tragedy befalls.

In post-war Sri Lanka, traumatic injuries are still the leading cause of public hospital admissions – and not just from road traffic accidents (whose numbers keep rising) or attempted suicides (whose numbers have come down).

In this week’s Ravaya column (appearing in the print issue of 8 May 2016), I call for greater safety consciousness at home, in schools, on the roads and everywhere else.

See also my English op-ed in Sunday Observer, 1 May 2016: Needed, Safety Consciousness!

Safety consciousness needs to be higher in Sri Lanka — Safety first grunge rubber stamp on white, vector illustration

අපරීක්ෂාකාරීව රේල්පාර හරහා ගිය පාසල් සිසුවියන් දෙදෙනකු දෙහිවලදී දුම්රියේ ගැටී මිය යාමේ පුවත පසුගියදා මුළු රටම කම්පාවට පත් කළා.

මේ පුවත අපේ බොහෝ මාධ්‍ය වාර්තා කළ විකාරරූපී ආකාරය සංවේදී මාධ්‍ය ග්‍රාහකයන් තුළ නැවත වරක් මාධ්‍ය ගැන කලකිරීමක් ඇති කළා.

විපතට පත් 19 වියැති සිසුවියන් දෙදෙනාගේ පෞද්ගලික ජීවිතයේ තොරතුරු, ජීවන රටාව, ඔවුන් සමාජ මාධ්‍යවල මිතුරන් අතර බෙදා ගත් රූප හා ප්‍රකාශයන් හාරා අවුස්සමින් ආවේගශීලී එහෙත් හරසුන් වාර්තාකරණයක් විශේෂයෙන් ටෙලිවිෂන් පුවත් හරහාත්, සමහර පුවත් වෙබ් අඩවි හරහාත් අප දුටුවා. සිසුවියන්ගේ පවුල්වලට හා හිතමිතුරන්ට මේ හදිසි විපත දරා ගන්නට ඉඩ නොතබා මාධ්‍ය කණ්ඩායම් හිතුමතයට මරණ ගෙවල්වලට කඩා වැදුණා.

සිසුවියන් දෙදෙනාගේ අවධානය නිසි ලෙස නොපැවතියේ ඔවුන් ජංගම දුරකතන සම්බන්ධිත හෙඩ්ෆෝන් පැළඳ සිටි නිසා යයි බොහෝ මාධ්‍ය විසින් මුලසිටම වාර්තා කරනු ලැබුවා. අනුමානයක් මත පදනම් වූ මෙය, සමහර සිංහල පත්තරකාරයන් යොදා ගත්තේ මේ ඛේදවාචකයට මුල තාක්ෂණය යැයි තර්ක කිරීමට.

දින කිහිපයකයට පසුව පැවැත් වූ මරණ පරීක්ෂණයේ සාක්ෂි දුන් දුම්රිය රියදුරා එය එසේ නොවූ බව කියා සිටියත්, අනතුරේ වරද සිසුවියන්ගේ කෙළිලොල් ජීවන රටාවට මුළුමනින්ම පැවරීමට තවමත් ගතානුගතිකයන් තැත් කරනවා. සිංහල පත්තර බොහොමයක් කාලීන සිදුවීමක් නිමිත්ත කර ගන්නේ ජන සමාජයට අදාල හා ප්‍රයෝජනවත් විග්‍රහයක් කරන්න නොව තම කුහක පටු මානසිකත්වය ප්‍රවර්ධනය කරන්න. මෙහෙමත් අවස්ථාවදී රොත්තක්!

නිමේෂයකින් සිදුවූ මේ අනතුරට ඇත්තටම දායක වූයේ අනවධානයද වෙනත් සාධකද යන්න අපට හරියටම කිව නොහැකියි. එහෙත් මගතොට ගමන් කරද්දී වඩාත් ප්‍රවේශම්කාරීව සිටීමේ වැදගත්කම හා ජාතියක් ලෙස ජීවිත ආරක්ෂාව ගැන මීට වඩා උනන්දුවීම මේ සිදුවීමෙන් අපට ලද හැකි ලොකුම පාඩමයි.

30 March 2013: සිවුමංසල කොලූගැටයා #111: ලේ හා කදුඵ වලින් ඔබ්බට මාර්ග අනතුරු ගැන සිතමු!

13 Feb 2013: සිවුමංසල කොලූගැටයා #105: මහ මග දිවි සුරකින ඉන්දියානු ව්‍යාපාරිකයා

අනතුරුවලින් මුළුමනින් වැළකී ජීවත් වන්නට බැහැ. මෙතරම් මානවයන් සංඛ්‍යාවක් නොසිටි, තාක්ෂණය දියුණු නොවූ අතීතයේත් විවිධාකාරයේ ආපදා, අනතුරු සිදු වූවා. සමාජයක් ලෙස අපට ඇති අභියෝගය නම් දැනුවත්කම, ප්‍රවේශම්කාරී බව හා ප්‍රතිපත්තිමය මැදිහත්වීම් හරහා අනතුරු වීමේ හැකියාව අවම කර ගැනීමයි. එසේම අනතුරු සිදු වූ විට නිස ප්‍රතිචාර දක්වා ජීවිත බේරා ගැනීමට සූදානමක් පවත්වා ගැනීමයි.

පුද්ගලයන් හා සමාජයක් ලෙස අපේ ජීවිතාරක්ෂාව ගැන අප කෙතරම් සැලකිලිමත්ද?

මේ උදාහරණ සලකා බලන්න.

නීතියෙන් අනිවාර්ය කොට ඇති හෙල්මට් පැළඳ ගත් වැඩිහිටියන්, හෙල්මට් කිසිවක් නැති ළමයින් නංවාගෙන මෝටර් සයිකල්වල ගමන් කරනු නිතර දැකිය හැකියි.

කුඩා දරුවන් සමග මහපාරේ ගමන් කරන සමහර අම්මලා ඒ දරුවන් රැගෙන යන්නේ පාරේ වාහන ගමන් කරන පැත්තෙන්. එයින් මතු වන අමතර අවදානම ගැන මේ අයට තැකීමක් නැතුවා වගෙයි.

නිවස තුළ හා ගෙවත්තේ සිදුවිය හැකි අනතුරුවලින් තමන් හා ළමයින් ආරක්ෂා වීමට සරල ප්‍රවේශම්කාරී පියවර ගත හැකියි. එහෙත් එය නොතකන වැඩිහිටියන් අපට නිතර හමු වනවා. ගින්නෙන්, විදුලියෙන්, වතුරෙන් හෝ රසායනික ශරීර ගතවීමෙන් ඇති වන බොහෝ විපත් සිදු වන්නේ නිවසේදී.

ආරක්ෂිත බව තහවුරු වී යැයි අපේක්ෂාව මත අපේ දරුවන් යවන පාසල් සමහරක්ද එතරම් ආරක්ෂිත නැහැ. ලෙහෙසියෙන් වළක්වා ගත හැකි අනතුරුවලින් සමහර දරුවන් පාසලේදීම තුවාල ලබන්නේ, මියයන්නේ මේ හේතුවෙන්. නිසි ප්‍රථමාධාර සූදානම හා කායික පරීක්ෂාවෙන් තොරව ක්‍රීඩා පුහුණුවීම් කිරීමේදී අනතුරට පත් වන පාසල් සිසු සිසුවියන් සංඛ්‍යාව ඉහළයමින් තිබෙනවා.

සිවිල් යුද්ධය අවසන් වී හත් වසරක් ගෙවෙන්නේ මේ මාසයට. සාමය නිල වශයෙන් ස්ථාපිත මේ රටේ මෑත වසර ගණනාවකම රජයේ රෝහල්වල රෝහල්ගත වීම්වලට ප්‍රධානතම හේතු සාධකය වන්නේ තුවාල ලැබීම් (traumatic injuries).

මේ තුවාල ලබන්නේ හුදෙක් අපට නිතර පෙනෙන මාර්ග අනතුරුවලින් පමණක් නොවෙයි. ගෙදර දොරේ, කාර්යාල හා කම්හල්වල සිදු වන අනතුරුද මීට දායක වනවා. එයට අමතරව (සංඛ්‍යාත්මකව යම් පහළ බැසීමක් සිදුව තිබෙන) සියදිවි නසා ගැනීමට තැත් කිරීම්, කලහයන් හා පොලිස් පහරදීම් ආදිය නිසාත් තුවාල ලබන්නෝ රෝහල්ගත වනවා.

වුවමනාවෙන් ඇති කරන ගැටුම් හා පහරදීම්වලට වඩා සං්‍යාත්මකව අති බහුතරයක් අවස්ථාවල අපේ රටේ මරණ සිදුවන්නේ හා තුවාල ලබන්නේ අනපේක්ෂිතව සිදු වන අනතුරුවලින්.

මෙයට හොඳ උදාහරණයක් නම් දියේ ගිලීමෙන් සිදු වන ජීවිත හානි (හා පණ බේරා ගත්ත ද සිදු වන කෙටිකාලීන හා දිගු කාලීන ශරීර හානි.) දූපත්වාසීන් වුවද අපේ බොහෝ දෙනාට පිහිනීමට බැහැ. වැව්, ගංගා හෝ මුහුදේ ස්නානයට ගොස් දියේ ගිලී මිය යන සංඛ්‍යාව වසරකට 900-1000ත් අතර වනවා. අනාරක්ෂිත ළින්වල වැටී තවත් ගණනක් මිය යනවා.

මෙයින් සමහරුන් මිය යන්නේ පිහිනීමට නොදැන ගිලෙන අයකු බේරා ගන්නට වැඩිදුර නොසිතා මැදිහත් වීම හරහායි. ටික වේලාවක් ගිලී සිට බේරා ගත් අයකුට එසැණින් දිය යුතු තීරණාත්මක ප්‍රථමාධාර ගැන පුළුල් ජන අවබෝධයක්ද නැහැ.

3 August 2014: සිවුමංසල කොලූගැටයා #179: දියේ ගිලෙන ජීවිත බේරා ගන්නේ කෙසේද?

එසේම මාර්ග අනතුරකදී හෝ නිවසේ/වැඩපොළේ අනතුරකදී තුවාල ලබන්නන් එසවිය යුතු හා රෝහල් වෙත රැගෙන යා යුතු නිසි ආරක්ෂිත ආකාරයන් ගැන දැනුමද සීමිතයි. බේරා ගත හැකි සමහර ජීවිත නැති වන්නේ හෝ තුවාලකරුවන් සදාකාලිකව ආබාධිත වන්නේ මේ නොදැනුවත්කම නිසායි.

මේ සියල්ලෙන් පෙනී යන්නේ සුපරීක්ෂාකාරී ලෙසත්, ප්‍රවේශම් සහගත ලෙසත් එදිනෙදා ජීවන කටයුතු කරගෙන යාම අප බොහෝ දෙනකු සහජයෙන් හෝ නිරායාසයෙන් නොකරන බවයි.

සැබෑ හෝ සිතින් මවා ගත් අවදානම්වලින් ජාතික ආරක්ෂාවට කැරෙන තර්ජන ගැන නිතර දෙවේලේ කතා කරන අපේ මාධ්‍ය, අප සමාජයක් ලෙස පවත්වා ගත යුතු එදිනෙදා ආරක්ෂාව ගැන ඇති තරම් අවධානය යොමු කරන්නේ නැහැ. අනතුරක් සිදුවූ පසු එහි ලේ කඳුළු හැකිතාක් මාධ්‍ය වාර්තාකරණයට යොදා ගන්නවා පමණයි!

මහජනයා නිතර ගැවසෙන ස්ථානවල තිබිය යුතු අවම ආරක්ෂාව ගැනවත් අදාළ පොදු හෝ පෞද්ගලික ආයතන පරිපාලකයන් ඇති තරම් සිතන්නේ නැහැ.

2015 වසර මුලදී පුවත් මැවීමට සමත් වූ අධිකරණ තීන්දුවක් වූයේ වෛද්‍ය සමිතා සමන්මලීට රුපියල් මිලියන් 180ක වන්දියක් ගෙවීමට බණ්ඩාරනායක සම්මන්ත්‍රණ ශාලා (BMICH) පරිපාලකයන්ට නියෝග කරනු ලැබීමයි. 2008 පෙබරවාරියේ එම පරිශ්‍රයේ පැවති මහජන ප්‍රදර්ශනයකදී තාවකාලික ඇටවුමක් හදිසියේ කඩා වැටීම නිසා කොඳු නාරටියට ලත් තුවාල මගින් ඇය සදාකාලිකව රෝද පුටුවකට සීමා කර තිබෙනවා. එහිදී මහජන සුරක්ෂිත බව ගැන ඇති තරම් සැලකිලිමත් නොවීම වන්දිය ප්‍රදානයට හේතුවයි.

මේ තීරණයෙන් පසුව හෝ එවන් ස්ථාන වඩාත් සුරක්ෂිත කිරීමට උත්සාහයන් ගැනේද? මට නම් එබන්දක් තවමත් පෙනෙන්නේ නැහැ.

විශාල වියදමක් දරා ඉදි කැරෙන නවීන සිනමාශාලා හා සාප්පු සංකීර්ණවලත්, තට්ටු නිවාසවලත් (condominium) අනතුරු වළක්වා ගැනීමට අවධානය මදි. හදිසි ගින්නකදී කඩිමුඩියේ ජනයා පිට වීමට පහසුකම් ගැන බොහෝ ගොඩනැගිලිවල නිසි සූදානමක් නැහැ.

තවත් සමහර ගොඩනැගිලිවල ආපදා අවස්ථාවල පිටවීමට තනා තිබෙන හදිසි දොරවල් (Emergency Exits) සිකියුරිටි ගාඩ්ලා ඉබි යතුරු දමා වසා තිබෙනවා. අනවසරයෙන් කිසිවකු ඇතුළු වීම වළක්වන්නටලු!

ළමයින්ට සිදුවන ලිංගික අපචාර හා අපරාධ ගැන අතිශයින් සංවේදී වන හා කම්පා වන අපේ සමාජය, එම ළමුන්ටම වින කළ හැකි — ඇතැම් විට මරණය පවා ගෙන දිය හැකි — වෙනත් උවදුරු ගැන සැලකිල්ල බොහොම මදි.

ආරක්ෂිත කුප්පි ලාම්පුව නිපදවා ප්‍රවර්ධනය කිරීම හරහා ලාංකික ජීවිත සිය ගණනක් බේරා ගත් විශේෂඥ ශල්‍ය වෛද්‍ය විජය ගොඩකුඹුර මේ ගැන අප දැනුවත් කිරීමට 2012දී පොතක් ද ලියා තිබෙනවා. “අනතුරුවලින් ඔබේ දරුවා රැක ගන්න” නම් වූ එහි (සරසවි ප්‍රකාශනයක්) පිළිස්සීම්, වැටීම්, සත්ත් සපා කෑම්, දියේ ගිලීම්, වසවිස කැවීම් මෙන්ම මාර්ග අනතුරු ගැනත් පරිච්ඡේද තිබෙනවා.

22 Sep 2012: සිවුමංසල කොලූගැටයා #84: දිවි සුරකින දැනුම ඛෙදන පොත් දෙකක්

වෛද්‍ය ගොඩකුඹුර අනතුරු නිවාරණය තුන් ආකාරයකට වර්ග කරනවා: අනතුරක් මුළුමනින්ම වළක්වා ගැනීම ප‍්‍රාථමික ක‍්‍රියා මාර්ගයයි. යම් හෙයකින් අනතුරක් වූ විට ශාරිරික අනතුරු අවම කිරීම ද්විතීය ක‍්‍රියා මාර්ගයයි (උදා: ආසන පටි හා හෙල්මට් භාවිතය). අනතුරකින් ශාරිරික හානි වූ විට ඵල විපාක අවම කිරීම තෘතීය ක‍්‍රීයා මාර්ගයයි (උදා: ප‍්‍රථමාධාර නොපමාව ප‍්‍රතිකාර දීම, නිසි පුනරුත්ථාපනය).

Cover of Dr Godakumbura's book — Cover of Dr Godakumbura’s book

බෝවන රෝග වළක්වා ගන්නට රජය හා සමාජය දක්වන උනන්දුව අනතුරු වැළැක්වීමට ලැබී නැති බවත්, අනතුරුවලින් ආරක්‍ෂිත සමාජයක් බිහි කිරීමට අවශ්‍ය සියළු තොරතුරු දැනටමත් සෞඛ්‍ය හා අනෙකුත් අදාල බලධාරීන් සතුව ඇති බවත් වෛද්‍ය ගොඩකුඹුර පෙන්වා දෙනවා.

එදිනෙදා ආරක්ෂාව ගැන සියලු වගකීම රජයට පවරන්නට බැහැ. ප්‍රතිපත්ති, නීති හා රෙගුලාසි මට්ටමින් රාජ්‍යතන්ත්‍රයට කළ හැකි දේ තිබෙනවා. ප්‍රවාහන අමාත්‍යාංශයේ මාර්ග ආරක්ෂාව ගැන ජාතික කවුන්සිලයක්ද, සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශයේ තුවාල වළක්වා ගැනීමට ජාතික කමිටුවක්ද ක්‍රියාත්මක වනවා.

එහෙත් අවසාන විනිශ්චයේදී අපේ එදිනෙදා සුරක්ෂිත බව ගැන අපට ද විශාල වගකීමක් පැවරෙනවා. දැනුවත්ව සිටීම, අවට පරිසරය ගැන නිසි අවධානය පවත්වා ගැනීම හා අනතුරකදී ක්‍රියා කළ යුතු ආකාරය ගැන අවබෝධයක් තිබීම ඉතා වැදගත්.

යුද්ධයක් නැතත් ජාතික ආරක්ෂාවට තවමත් අතිවිශාල මහජන මුදලක් වැය කරන අපේ රටේ, මහජනයාගේ එදිනෙදා ආරක්ෂාවටත් මීට වැඩි ප්‍රමුඛතාවක් ඕනෑ!

සිවුමංසල කොලූගැටයා #265: 21 සියවසට තවමත් නොපිවිසි අපේ ටෙලිනාට්‍ය කර්මාන්තය

Photo by Louie Psihoyos, National Geographic

A popular TV programme genre in Sri Lanka that is being mass produced on the cheap is tele-dramas or television serials. Therein lies a problem: the local tele-drama industry is trapped in a vicious circle of low budgets and low production values. An estimated 5,000 to 6,000 Lankans who earn their living from this industry – as actors, script writers, directors and technical crew – are desperately searching for ways to break free.

So far, many have opted for the protectionist path. The Tele Makers Guild (TeleMG, http://telenisasl.org), an industry alliance, has been lobbying for the taxing of imported tele-dramas. They claim these are flooding the local market and undercutting their business.

In this week’s Ravaya column (appearing in the print issue of 24 April 2016), I discuss problems and challenges facing the tele-drama production industry of Sri Lanka.

As a viewer, I am opposed to cultural protectionism because it reduces my choice. So when TeleMG invited me as keynote speaker at their annual meeting held in early April, I urged them pursue the path of professionalism instead. Their big challenge, I said, is to make better shows with the existing budgets. That requires lots of creativity and resourcefulness.

I have written on this topic in English here:

Protectionism or professionalism: Choice for teledrama industry

(Echelon magazine, May 2016 issue)

සිවුමංසල කොලූගැටයා #263: ගරු සරු නැති විවෘත සංවාද අවකාශයක් අවශ්‍ය ඇයි?

Nalaka Gunawardene (left) & Ajith Perakum Jayasinghe at Nelum Yaya Blog awards for 2015, held on 26 March 2016

In this week’s Ravaya column (appearing in the print issue of 3 April 2016), I probe why the blogosphere and other social media platforms are vital for public discourse in the Lankan context.

Sri Lanka’s mainstream media does not serve as an adequate platform for wide-ranging public discussion and debate. Besides being divided along ethnic and political lines, the media is also burdened by self-imposed restrictions where most don’t critique certain social institutions. Among the top-ranked ‘sacred cows’ are the armed forces and clergy (especially Buddhist clergy).

No such “no-go areas” for bloggers, tweeps and Facebookers. New media platforms have provided a space where irreverence can thrive: a healthy democracy badly needs such expression. I base this column partly on my remarks at the second Nelum Yaya Blog Awards ceremony held on 26 March 2016.

I also refer to a landmark ruling in March 2015, where the Supreme Court of India struck down a “draconian” law that allowed police to arrest people for comments on social media networks and other websites.

India’s apex court ruled that Section 66A of the Information Technology Act was unconstitutional in its entirety, and the definition of offences under the provision was “open-ended and undefined”.

The provision carried a punishment of up to three years in jail. Since its adoption in 2008, several people have been arrested for their comments on Facebook or Twitter. The law was challenged in a public interest litigation case by a law student after two young women were arrested in November 2012 in Mumbai for comments on Facebook following the death of a politician.

Speaker Karu Janasuriya presents Lifetime Award to Nalaka Gunawardene at Nelum Yaya Blog Awards on 26 March 2016 - Photo by Pasan B Weerasinghe — Speaker Karu Janasuriya presents Lifetime Award to Nalaka Gunawardene at Nelum Yaya Blog Awards on 26 March 2016 – Photo by Pasan B Weerasinghe

මගේ මාධ්‍ය ගුරුවරයා වූ ශ‍්‍රීමත් ආතර් සී. ක්ලාක් නිතර දුන් ඔවදනක් වූයේ ඕනෑම කාලීන ප‍්‍රශ්නයක හෝ සංවාදයක සමීප දසුන මෙන්ම දුර රූපය හෙවත් සුවිසල් චිත‍්‍රය (Bigger Picture) ද විමසා බලන්න කියායි.

බොහෝ එදිනෙදා අරගල හා මත ගැටුම්වලට පසුබිම් වන ඓතිහාසික සාධක හා දිගුකාලීන ප‍්‍රවාහයන් තිබෙනවා. ඒවා හඳුනා ගැනීම හරහා වත්මන් සිදුවීම් වඩාත් හොඳින් අවබෝධ කර ගත හැකියි.

අපේ සමාජයේ ගතාතනුගතිකත්වය හා නූතනත්වය අතරත්, වැඩවසම් අධිපතිවාදය හා සමානාත්මතාව අතරත් නොනවතින අරගලයක් පවතිනවා.

මෙය හුදෙක් දේශපාලනමය හෝ පන්ති අතර ගැටුමක් පමණක් නොවෙයි. අධ්‍යාපන ක‍්‍රමය, වෘත්තීන් මෙන්ම ජන මාධ්‍ය ක්ෂේත‍්‍රය ආදී බොහෝ තැන්හිදී එය විවිධාකාරයෙන් අපට හමු වනවා.

ඓතිහාසිකව වරප‍්‍රසාද භුක්ති විඳින සමාජ පිරිස් සෙසු අය නැගී එනවාට කැමති නැහැ. උදාහරණයකට 1931දී බි‍්‍රතාන්‍ය පාලකයන් අපට සර්වජන ඡන්ද බලය ප‍්‍රදානය කිරීමට සැරසෙන විට අපේ සමහර ප‍්‍රභූන් හා උගතුන් එයට එරෙහි වුණා. තමන්ගේ ඡන්දය නිසි ලෙස භාවිත කිරීමට නොතේරෙන අයට එම බලය දීම අවදානම් සහගත බවට තර්ක කෙරුණා.

එහි යටි අරුත වූයේ ලක් ඉතිහාසයේ කිසිම දිනෙක සාමාන්‍ය ජනයාට කිසිදු අයිතියක් හෝ වරප‍්‍රසාදයක් හෝ නොතිබීමයි.

නූගතුන්ට හා දුප්පතුන්ට ආණ්ඩු තේරීමේ බලයක් නොදිය යුතුය යන්න එදා යටත් විජිත ශ‍්‍රී ලංකාවේ පමණක් නොව වත්මන් තායිලන්තයේ ද ප‍්‍රභූන් තවමත් මතු කරන තර්කයක්. (සරසවි අධ්‍යාපනයක් නොලද හෝ ආදායම් බදු ගෙවීමට තරම් නොඋපයන අයගේ ඡන්ද බලය අහිමි කළ යුතු යයි තායි ප්‍රභූ පිරිසක් යෝජනා කොට තිබෙනවා.)

එහෙත් ලිබරල් ප‍්‍රජාතන්ත‍්‍රවාදයට සංකල්පීය ලෙස කැප වී සිටි බි‍්‍රතාන්‍ය පාලකයෝ අපේ ප‍්‍රභූ විරෝධතා මැද සර්වජන ඡන්ද බලය අපට දායාද කළා. යම් අඩුපාඩු සහිතව වුවත් වසර 85ක් තිස්සේ මැතිවරණ දුසිම් ගණනකදී අපේ ජනයා මේ බලය භාවිත කර තිබෙනවාග

මව්පියන්ගෙන් පාසල් ගාස්තු අය නොකර, මහජනයාගෙන් එකතු වන බදු මුදල් යොදවා අධ්‍යාපන ක්ෂේත‍්‍රය නඩත්තු කිරීමේ සංකල්පය 1940 දශකයේ යෝජනා වූ විට ද සමහර ප‍්‍රභූන්ගේ ප‍්‍රතිරෝධයක් මතුව ආවා. (නිදහස් අධ්‍යාපනය ලෙස වැරදියට හඳුන් වන්නේ මේ ක‍්‍රමයයි.)

එහිදී ද යටි අරුත වුයේ වරප‍්‍රසාද භුක්ති විඳිමින් සිටි සංඛ්‍යාත්මක සුළුතරය, අධ්‍යාපනය හරහා සාමාන්‍ය ජනයාගේ දු දරුවන් සමාජයේ උසස් යයි පිළිගත් වෘත්තීන්ට හා තනතුරුවලට පිවිසීම දැකීමට නොකැමැති වීමයි.

පසුගිය සියවසේ මේ තීරණාත්මක අවස්ථා දෙකෙහිදීම මෙරට සමහර පුවත්පත් (එවකට තිබූ ප‍්‍රබලම මාධ්‍යය) පොදු ජනයා වෙනුවෙන් පෙනී සිටියා. සර්වජන ඡන්දයේත්, මුදල් අය නොකරන අධ්‍යාපනයේත් දිගු කාලීන සමාජ වටිනාකම තර්කානුකූලව පෙන්වා දීමට ප‍්‍රගතිශීලී පුවත්පත් කතුවරුන් පෙරට ආවා. (ඒ අතර ප‍්‍රතිගාමී බලවේග වෙනුවෙන් පෙනී සිටි පුවත්පත්ද තිබුණා.)

කන්නන්ගරයන්ගේ අධ්‍යාපන ප‍්‍රතිසංස්කරණවලට එරෙහිව නැගී ආ ප‍්‍රතිරෝධයට ප‍්‍රතිචාර දැක්වීමට ආචාර්ය ඊ. ඩබ්ලිව්. අදිකාරම්, ආචාර්ය ගුණපාල මලලසේකර හා ආනන්ද මීවනපලාන තිදෙනා ආරක්ෂක වළල්ලක් මෙන් ක‍්‍රියා කළ සැටි ලේඛනගතව තිබෙනවා. පොදු උන්නතිය සඳහා වැදගත් තීරණ හා පියවර වෙනුවෙන් ජනමතය ගොඩ නැංවීමට මාධ්‍ය සමහරකගේ සහයෝගය ඔවුන් ලබා ගත්තා.

එදාට වඩා මාධ්‍ය ආයතන බහුල වී ඇති, තාක්ෂණය ඉදිරියට ගොස් තිබෙන අද තත්ත්වය කුමක්ද? ඇන්ටනාවකින් නොමිලයේ හසු කර ගත හැකි ටෙලිවිෂන් සේවාවන් 20කට වැඩි ගණනක්, FM නාලිකා 50ක් පමණ හා භාෂා තුනෙන්ම විවිධාකාරයේ පුවත්පත් දුසිම් ගණනක් අද මෙරට තිබෙනවා.

එහෙත් පොදු උන්නතියට ඍජුවම අදාළ වන අවස්ථා හා සංවාදවලදී මේ මාධ්‍ය බහුතරයක් සිටින්නේ කොතැනක ද යන්න සීරුවෙන් විමසා බැලිය යුතුයි.

මගේ දිගු කාලීන නිරීක්ෂණය නම් වැඩවසම්, ගතානුගතික හා අධිපතිවාදී වුවමනාකම්/මතවාදයන් සඳහා අපේ මාධ්‍ය එළිපිටම පෙනී සිටීම ප‍්‍රබල වී ඇති බවයි.

මෙයට හේතුව මාධ්‍ය ක්ෂේත‍්‍රය අධික ලෙස දේශපාලනකරණය ලක් වීම යයි යමෙකුට තර්ක කළ හැකියි. ඔව්, එයත් එක් හේතුවක්. එහෙත් මීට පරම්පරාවකට හෝ දෙකකට හෝ පෙර තිබූ මාධ්‍ය වෘත්තීය බව හා සමාජ කැප වීම ටිකෙන් ටික හීන වී යාමට මාධ්‍ය කර්මාන්තය තුළ අභ්‍යන්තර පිරිහීම ද දායක වී තිබෙනවා. මේ තත්ත්වය රාජ්‍ය මෙන්ම පෞද්ගලික හිමිකාරිත්වයෙන් යුතු මාධ්‍යවල දැකිය හැකියි.

වසර ගණනක් පුරා පැවති මාධ්‍ය මර්දනය හමුවේ සමහර මාධ්‍ය ආයතන හා මාධ්‍ය තීරකයන් (කතුවරුන්, කළමනාකරුවන්) හීලෑ වී ඇති බවක් පෙනෙනවා.

එසේම බහුතරයක් මාධ්‍ය අනවශ්‍ය පුජනීයත්වයකින් සලකන, එනිසාම හේතු සහගත විවේචනයකට හෝ බියවන ප්‍රසිද්ධ චරිත හා පොදු ආයතන සංඛ්‍යාව වෙන කවරදාටත් වඩා වැඩි වී තිබෙනවා.

මේ බොල් පිළිම වන්දනාවේ යන ප‍්‍රධාන ධාරාවේ මාධ්‍යවලට සාමාන්‍ය ජනයා වෙනුවෙන් හෝ පොදු උන්නතිය සඳහා හෝ පෙනී සිටීම කාලයක්, අවශ්‍යතාවක් නැහැ. මෙය ඛේදජනක යථාර්ථයක්.

කුලියාපිටියේ පාසල් දරුවා HIV ආසාදිත යැයි කියා කොන් කරනු ලැබූ විට අපේ බොහෝ බහුතරයක් මාධ්‍ය කළේ එය තලූ මරමින් වාර්තා කිරීම පමණයි. අඩු තරමින් ඒ දරුවාගේ හා මවගේ පෞද්ගලිකත්වයටවත් ගරු කෙරුණේ නැහැ. දරුවාට දුරින් පිහිටි විකල්ප පාසලක් සොයා දීමේ යෝජනාව මතු වී ඉදිරියට ගියේ ෆේස්බුක් සමාජ මාධ්‍යය හරහායි.

මහනුවර දළදා මාලිගය ඉදිරිපිටින් දිවෙන මාර්ගය වසර ගණනාවක් පුරා වාහන ධාවනයට ඉඩ නොදී වසා තිබීම නිසා ඇති වන අධික වාත දුෂණය හා අති මහත් ජනතා අපහසුතාව ගැන බොහෝ ප‍්‍රධාන ධාරාවේ (සිංහල) මාධ්‍ය ඇති තරම් කතා නොකළේ ඇයි? අස්ගිරි විහාරය එය යළිත් විවෘත කිරීමට අහේතුකව විරුද්ධ වීම නිසාද?

නාමධාරී ටික දෙනෙකුගේ අත්තනෝමතික විරෝධය නිසා මේ ගැන විග‍්‍රහ කැරෙන විද්‍යාත්මක ලිපි පවා පළ කිරීමට සමහර පුවත්පත් පැකිලෙනවා. එම පසුබිම තුළ විවෘත සංවාද වෙබ්ගත වී තිබෙනවා. නැතිනම් සාපේක්ෂව වැඩි පරාසයක මත ගැටුමට ඉඩ දෙන ඉංග‍්‍රීසි පුවත්පත්වලට සීමා වී තිබෙනවා.

අපේ ඉංග‍්‍රීසි පුවත්පත් වුවද සමහර මාතෘකා ගැන විවෘත මත දැක්වීමට බියයි. මාධ්‍ය වාරණයක් හෝ මාධ්‍යවලට මැර බලය පෑමක් නැති අද දවසේත් සමහර කතුවරුන් මහ දවල් බියට පත් වන, අහම්බෙන්වත් විවේචනය නොකරන සමාජ ආයතන තිබෙනවා. හමුදාව හා සංඝ සමාජය ඒ අතර ප‍්‍රධානයි. විශ්වවිද්‍යාල ගැනත් බොහෝ මාධ්‍ය තුළ ඇත්තේ බය පක්ෂපාතීකම පෙරදැරි කර ගත් ආකල්පයක්.

මේ හැම ආයතනයකම හොඳ මෙන්ම නරකද සාක්ෂි සහිතව දැකීම හා මැදහත්ව විග‍්‍රහ කිරීම අපට මාධ්‍යවලින් බලාපොරොත්තු වන්නට බැහැ. තමන්ගේ සරසවි ඇදුරන් මාධ්‍ය හරහා අනවශ්‍ය ලෙස පිම්බීම මාධ්‍යකරුවන් අතර බහුල පුරුද්දක්.

වුවමනාවට වඩා බය පක්ෂපාතී වූ, අධිපතිවාදයන්ට නතු වූ ප‍්‍රධාන ධාරාවේ මාධ්‍යයට යම් තරමකට හෝ විකල්ප අවකාශයක් මතු වන්නේ වෙබ් හරහා ලියැවෙන බ්ලොග් රචනා හා සමාජ මාධ්‍ය අදහස් ප‍්‍රකාශනය තුළින්. මෙය සමාජයීය හිදැසකට හෙවත් රික්තයකට මතුව ආ සාමූහික ප‍්‍රතිචාරයක් ලෙසද දැකිය හැකියි.

මාර්තු 26 වනදා දෙවන වරටත් පවත්වන ලද නෙළුම් යාය සිංහල බ්ලොග් සම්මාන උළෙලේදී මේ ගැන මා අදහස් දැක්වීමක් කළා. එහිදී මා කීවේ බ්ලොග් අවකාශය හා සමාජ මාධ්‍ය තුළ හමු වන ‘ගරු සරු නැති ගතිය’ (irreverence) දිගටම පවත්වා ගත යුතු බවයි.

මේ ගතිය අධිපතිවාදී තලයන්හි සිටින අයට, නැතිනම් ජීවිත කාලයක් පුරා අධිපතිවාදය ප‍්‍රශ්න කිරීමකින් තොරව පිළි ගෙන සිටින ගතානුගතිකයන්ට නොරිස්සීම අපට තේරුම් ගත හැකියි.

ඔවුන් මැසිවිලි නගන්නේ සමාජ මාධ්‍ය නිසා සාරධර්ම බිඳ වැටන කියමින්. ඇත්තටම එහි යටි අරුත නම් පූජනීය චරිත ලෙස වැඳ ගෙන සිටින අයට/ආයතනවලට අභියෝග කැරෙන විට දෙවොලේ කපුවන් වී සිටින ප‍්‍රධාන ධාරාවේ මාධ්‍ය කතුවරුන්ට දවල් තරු පෙනීමයි!

සමාජ මාධ්‍ය පාලනය කරන්න යැයි ඔවුන් කෑගසන්නේ දේවාලේ ව්‍යාපාරවලට තර්ජනයක් මතු වීම හරහා කලබල වීමෙන්.

මෙයින් මා කියන්නේ ඕනෑම දෙයක් කීමට හෝ ලිවීමට ඉඩ දිය යුතුය යන්න නොවෙයි. එහෙත් සමාජ මාධ්‍ය නියාමනය ඉතා සීරුවෙන් කළ යුත්තක් බවයි. නැතහොත් සමාජයක් ලෙස දැනට ඉතිරිව තිබෙන විවෘත සංවාද කිරීමට ඇති අවසාන වේදිකාවත් අධිපතිවාදයට හා සංස්කෘතික පොලිසියට නතු වීමේ අවදානම තිබෙනවා.

අපටත් වඩා ගතානුගතික වූ ඉන්දියානු සමාජය පුරවැසි අයිතීන් වෙනුවෙන් නව තාක්ෂණය හා නූතනත්වය යොදා ගන්නා සැටි අධ්‍යයනය කිරීම වැදගත්.

2015 මාර්තුවේ ඉන්දියානු ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය වැදගත් තීන්දුවක් ප‍්‍රකාශයට පත් කළා. එනම් 2008දී පනවන ලද එරට තොරතුරු තාක්ෂණ පනතේ 66A වගන්තිය ව්‍යවස්ථා විරෝධී බවයි. එම වගන්තිය යටතේ ක‍්‍රියා කරමින් ෆේස්බුක් හා ට්විටර් සමාජ මාධ්‍යවල විකල්ප මත පළ කළ ඉන්දියානුවන් කිහිප දෙනකු එරට පොලිසිය විසින් අත්අඩංගුවට ගෙන තිබුණා. මේ ගැන කම්පාවට පත් නීති ශිෂ්‍යාවක් මෙයට එරෙහිව එරට ඉහළම උසාවියට පෙත්සමක් ඉදිරිපත් කළා.

BBC Online: 24 March 2016

Section 66A: India court strikes down ‘Facebook’ arrest law

‘ඕනෑම සමාජයක භාෂණ නිදහස පැවතිය යුතු අතර එයට කරන සීමා කිරීම් අතිශයින් යුක්ති සහගත විය යුතුයි. තොරතුරු තාක්ෂණ පනතේ 66A වගන්තිය මේ සීමා ඉක්මවා ගිය, පුරවැසි ප‍්‍රකාශන අයිතිය අනිසි ලෙස කොටු කරන්නක්’ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණ තීන්දුවේ සඳහන් වූවා.

තව දුරටත් තීන්දුව මෙසේද කීවා. ‘ඕනෑම කරුණක් ගැන සාකච්ඡා කරන්නත් (discussion), යම් ක‍්‍රියාමාර්ගයක් වෙනුවෙන් එයට පක්ෂව මත පළ කරන්නත් (advocacy) පුරවැසියන්ට නිදහස තිබෙනවා. එම මත දැක්වීම් කෙතරම් ජනප‍්‍රිය ද නැද්ද යන්න එහිදී අදාළ නැහැ. මත දැක්වීම ඉක්මවා යම් සමාජ විරෝධී උසිගැන්වීමක් (incitement) සිදු වේ නම් පමණක් නීතිය හා සාමයට තර්ජනයක් කියා එය පාලනය කළ හැකියි. වෙබ් හරහා පළ කරන අදහස් සමහරුන්ට දිරවා ගත නොහැකි වූ පමණටවත්, අතිශයින් ආන්දෝලනාත්මක වූ පමණටවත් එයට මැදිහත් වීමට පොලිසියට හෝ රජයට හෝ ඉඩක් නොතිබිය යුතුයි.’

The Hindu, 26 March 2016: The judgment that silenced Section 66A

Image source: http://www.news18.com/news/india/cartoon-of-the-day-23-977140.html

මේ ඉතා වැදගත් තීන්දුව ගැන අදහස් දැක්වූ ප‍්‍රකට ඉන්දියානු නීති ක‍්‍රියාකාරකයකු වන ලෝරන්ස් ලියැං (Lawrence Liang) කිවේ මෙයයි. ‘ප‍්‍රජාතන්ත‍්‍රවාදී සමාජයක විවේචනය කිරීමට හා විසමුම්තියට ඕනෑම අයකුට නිදහස තිබිය යුතු බව ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය නැවත වරක් පිළිගෙන තියෙනවා. යම් මත දැක්වීමක් නිසා සමහරුන්ගේ මාන්නයට හෝ අධිපතිවාදයට පහර වැදුණු පමණට එය කිසිසේත්ම නීති විරෝධී වන්නේ නැහැ!’

Free speech Ver.2.0, by Lawrence Liang. The Hindu. 25 March 2015

21 වන සියවසේ ප‍්‍රකාශන නිදහස ගැන විමර්ශනය කරන විට සාමාන්‍ය ජනයා ඉන්ටර්නෙට් හරහා කරන තොරතුරු හුවමාරුවට හා මත දැක්වීම්වලට අනිවාර්යයෙන්ම ඉඩ සහතික කළ යුතු බව ඔහු කියනවා. ප‍්‍රකාශන නිදහස ප‍්‍රධාන ධාරාවේ මාධ්‍යවලට පමණක් සුවිශේෂී වන අයිතියක් නොවෙයි.

‘භාෂණ හා ප‍්‍රකාශන නිදහස ගැන ඉන්දියාවේ අලූත් ආකාරයේ සංවාදයන් බිහි වන සැටි මා දකිනවා. 66A වගන්තිය ඉවත් කිරීමට පෙළ ගැසුණේ නීතිඥයන්, බ්ලොග් රචකයන්, සමාජ ක‍්‍රියාකාරිකයන් හා සමාජ මාධ්‍ය භාවිත කරන්නන්. සන්නිවේදනය නම් වූ පරිසර පද්ධතිය තුළ ප‍්‍රධාන ධාරාවේ මාධ්‍යවලට අමතරව දැන් වෙබ්ගත සන්නිවේදකයන් ද හරි හරියට සක‍්‍රීයව සිටිනවා. මේ නිසා රජයන්ට හා අධිපතිවාදීන්ට හිතුමතයට ක‍්‍රියා කළ නොහැකියි.’ ලියැං තවදුරටත් කියනවා.

ළිංමැඬියාවෙන් පෙළෙන අපේ සමාජයට කවදා හෝ ළිඳෙන් ගොඩ යන්නට අත්වැලක් සපයන්නේ අධිපතිවාදය හෙළා දකින නූතනත්වය පමණයි!

Image courtesy www.livemint.com — Image courtesy http://www.livemint.com

සිවුමංසල කොලූගැටයා #261: මහජන විශ්වාසය නැති පුවත්පත් නව තාක්ෂණයේ උදව්වෙන් පවත්වා ගත හැකිද?

Can newspapers survive the challenge from digital and online media?

Plenty of printer’s ink has been spent reflecting on this question. I once again addressed it when moderating a panel at the D R Wijewardene commemorative event held on 26 February 2016 at Lakshman Kadirgamar Institute, Colombo.

Wijewardene was Sri Lanka’s first Press Baron. About a century ago, he laid the foundation for his publishing house, Associated Newspapers of Ceylon Limited, which still remains a dominant player.

Many like me, of a certain age and above, seem to have a nostalgic attachment to newspapers. One key question for the print industry: beyond tapping such sentimental appeal (which diminishes over time), can newspapers stay relevant and viable? How can they adapt and evolve to keep serving the public interest?

Perhaps the more pertinent question to ask is: where are the budding D R Wijewardenes of the 21^st Century? What are their start-ups and how are their dreams unfolding? Are they trying to balance reasonable profits with public interest journalism?

I discuss these in my Ravaya column (appearing in the print issue of 13 March 2016).