කසල ජනනය කරන්නේ පිටසක්වලින් ආ ජීවීන් නොවෙයි. අපි අපිමයි!

On 27 April 2017, I addressed a press conference at the Department of Government Information, Colombo, as a citizen concerned about waste management in Sri Lanka. I was joined by Ven Hadigalle Wimalarasa thero and Hemantha Withanage, Executive Director of Centre for Environmental Justice (CEJ) Sri Lanka, an advocacy group.

Nalaka Gunawardene (centre) addressing press conference of Lankan citizens concerned about waste management, at Dept of Govt Information, Colombo, 27 April 2017.

Here are my opening remarks:

කසල ජනනය කරන්නේ පිටසක්වලින් ආ ජීවීන් නොවෙයි. අපි අපිමයි!

එනිසා විසඳුම් සොයන්නත් අපි සැමගේ සහභාගිත්වය අවශ්‍යයි. රජයට හා පලාත්පාලන ආයතනවලට පමණක් තනිවම මෙය කරන්න බැහැ.

දත්ත මත පදනම් වූ ප්‍රවේශයක් අවශ්‍යයි. මේ දත්ත හා විද්වත් දැනුම රටේ තිබෙනවා. මාධ්‍යවලට හැකියි එය සමාජගත කරන්න.

  • රටේ ගෘහස්ත ඒකක මිලියන 2 හා කාර්යාල, කඩසාප්පු, හෝටල් ආදී අති විශාල ස්ථාන ප්‍රමාණයක මේ කසළ දෛනිකව ජනනය වනවා.
  • 2015 දත්තවලට අනුව ශ්‍රී ලංකාවේ නිවාස හා කාර්යාලවල දිනකට සාමාන්‍යයෙන් ඝන අපද්‍රව්‍ය ටොන් 6,500-7,000ක් පමණ ජනනය වුණා. (කර්මාන්තශාලා අපද්‍රව්‍ය නොවෙයි.)
  • ඒක පුද්ගල කසළ ජනනය කිරීමට දිනකට ග්‍රෑම් 400 සිට කිලෝග්‍රෑම් 1 දක්වා පරාසයක තිබෙනවා.
  • රටේ කසළවලින් අඩකටත් වඩා (5%) බිහි වන්නේ බස්නාහිර පළාතෙන්. එහෙත් අනෙක් පළාත්වල කසළ ජනනය වීමද වැඩි වෙමින් තිබෙනවා.
  • රටේ සමස්ත ඝන අපද්‍රව්‍යවලින් භාගයක් (එනම් දිනකට මෙට්‍රික් ටොන් 3,500) පමණ තමයි පළාත් පාලන ආයතනවලින් එකතු කරනු ලබන්නේ. එයද හැම බල ප්‍රදේශයේම එකසේ කාර්යක්ෂමව කැරෙන්නේ නැහැ. එකතු කරන කුණුවලට කුමක් කරනවාද යන ප්‍රශ්නයද හැම පළාත් පාලන ආයතනයක්ම මුහුණ දෙනවා.
  • ශ්‍රී ලංකාවේ ජනගහන වර්ධන වේගය වසරකට 1%ක් වන අතර කසළ ජනනය ඊට වැඩි වේගයකින් (එනම් වසරකට 1.2-2.0%) වර්ධනය වන බව සංඛ්‍යා ලේඛන පෙන්වා දෙනවා.

කසළ කළමනාකරණය කිරීම හදිසි ප්‍රමුඛතාවක් වන්නේ මේ නිසයි.

  • සියලු කසළවලින් කොම්පෝස්ට් කාබනික පොහොර නිපදවන්නට බැහැ. අපේ කසළවල සංයුතිය හරි හැටි හඳුනාගෙන එය කළමනාකරණයට විවිධාකාර විසඳුම් ගණනාවක් ගත යුතුයි.
  • කසළ කොටසක් ප්‍රතිචක්‍රීකරණය කිරීම හා තව කොටසක් සනීපාරක්ෂක රඳවනවල තැන්පත් කිරීමට අමතරව නිසි තාක්ෂණය හරහා දහනය කිරීමද කළ හැකියි. කසළ දහනයෙන් විදුල බලය ජනනය කිරීමේ තාක්ෂණය බොහෝ රටවල යොදා ගන්නවා.
  • කසළවලට බිය වීමට අවශ්‍ය නැහැ. කසල පාරිසරික හා සෞඛ්‍ය ප්‍රශ්න ඇති කරන්නේ නිරාවරණය වූ විටයි.
  • එසේ වීමට නොදී නිසි ලෙස ආවරණය කොට, රඳවා ගෙන කසලවලින් සම්පත් හා බලශක්තිය උකහා ගැනීමේ තාක්ෂණයන් බොහෝ තිබෙනවා. ඒවා අප වැනි දියුණුවන ආසියානු රටවල දැනටමත් භාවිත වනවා.
  • එක් ප්‍රදේශයක කසළ තවත් ප්‍රදේශයකට ඔහේ ගෙන ගොස් දැමීම විසඳුමක් නොවෙයි. ශ්‍රී ලංකා දූපතටම පොදු කසළ කළමනාකරණ දැක්මක්, ප්‍රතිපත්තියක් හා පෙළගැසීමක් අවශ්‍යයි.

මේ ප්‍රශ්නය තනිකර නීති, රෙගුලාසි හා දණ්ඩනවලින් පමණක් විසඳන්නට බැහැ.

කසල කළමනාකරණය සාර්ථක වන්නේ නිරවුල් ප්‍රතිපත්ති රාමුවක් හා නිසි නියාමන ක්‍රමවේදයක් තුළ නීතිය කාටත් සමසේ ක්‍රියාත්මක කිරීම, මහජන අධ්‍යාපනය හා ප්‍රජා සහභාගිත්වය යන සාධක පෙළගැසුණු විටයි.

චර්යා වෙනස් කිරීමේ සන්නිවේදනය (BCC) පෙරටු කොට ගෙන දිගු කාලයක් පුරා අප විසඳුම් සෙවිය යුතුයි. ඉක්මන් විසඳුම්වලින් පමණක් මේ ප්‍රශ්නය නිරාකරණය කරන්න බැහැ.

Communicating Research on Global Change: How to engage policy-makers?

What is to be done? With a few strategies, this gap can be bridged...
What is to be done? With a few strategies, this gap can be bridged…

How to ‘Bell’ the policy ‘cats’? I posed – and tried to answer – this question in October 2013 when addressing a group of Asian research leaders gathered in Bangkok, Thailand.

It’s a question without easy or simple answers. Policy makers come in different forms and types, and gaining their attention depends on many variables — such as a country’s political system, governance processes, level of bureaucracy and also timing.

I revisited this question this week when speaking to a group of young (early to mid-career) researchers from across South Asia who want to study many facets of global change. They were brought together at a regional workshop held in in Paro, Bhutan, by the Asia-Pacific Network for Global Change Research (APN) and the National Environment Commission of the Royal Government of Bhutan.

Nalaka Gunawardene speaks at APN South Asian Proposal Development Training Workshop in Paro, Bhutan, 14-16 Dec 2016. Photo Xiaojun Deng, APN
Nalaka Gunawardene speaks at APN South Asian Proposal Development Training Workshop in Paro, Bhutan, 14-16 Dec 2016. Photo Xiaojun Deng, APN

Titled as the ‘Proposal Development Training Workshop (PDTW)’ and held from 14 to 16 December 2016, PDTW aimed “to raise awareness of APN among early career scientists and practitioners, and to increase the capacity to develop competitive proposals for submission to APN”.

The workshop involved two dozen researchers and half a dozen mentors. I was the sole mentor covering the important aspect of communicating research.

I urged researchers to try and better understand the imperfect, often unpredictable conditions in which South Asia’s policy makers operate.

Researchers and activists who would like to influence various public policies. Everyone is looking for strategies and engagement methods. The policy cycle cannot run according to text book ideals when governments have to regularly cope with economic uncertainties, political upheavals and social unrest, etc.

Asia-Pacific Network for Global Change Research (APN): Proposal Development Training Workshop 2016 — in Paro, Bhutan. Photo by Xiaojun Deng, APN
Asia-Pacific Network for Global Change Research (APN): Proposal Development Training Workshop 2016 — in Paro, Bhutan. Photo by Xiaojun Deng, APN

Imagine what keeps your policy makers awake at night, I suggested. Are they worried about balance of payment, disaster responses or a Parliamentary majority? How can research findings, while being evidence based, help solve problems of economic development and governance?

I also suggested that researchers should map out the information behaviour of their policy makers: where do they get info to act on? Is there a way research findings can be channeled to policy makers through some of these sources – such as the media, professional bodies and international development partners?

I suggested two approaches to communicating research outcomes to policy makers: directly, using own publications and/or social media; and indirectly by working with and through the media.

Finally, I shared some key findings of a global study in 2012 by SciDev.Net (where I was an honorary trustee for nearly a decade) which looked at the different contextual settings within which policy makers, the private sector, NGOs, media organisations and the research community operate to better understand how to mainstream more science and technology evidence for development and poverty reduction purposes.

Social Media in Sri Lanka: Do Science and Reason Stand a Chance?

Nalaka Gunawardene speaks on "Using Social Media for Discussing Science" at the Science, Technology & Society Forum in Colombo, Sri Lanka, 9 Sep 2016. Photo by Smriti Daniel
Nalaka Gunawardene speaks on “Using Social Media for Discussing Science” at the Science, Technology & Society Forum in Colombo, Sri Lanka, 9 Sep 2016. Photo by Smriti Daniel

Sri Lanka’s first Science and Technology for Society (STS) Forum took place from 7 to 10 September in Colombo. Organized by the Prime Minister’s Office and the Ministry of Science, Technology and Research, it was one of the largest gatherings of its kind to be hosted by Sri Lanka.

Modelled on Japan’s well known annual STS forums, the event was attended by over 750 participants coming from 24 countries – among them local and foreign scientists, inventors, science managers, science communicators and students.

I was keynote speaker during the session on ‘Using Social Media for Discussing Science Topics’. I used it to highlight how social media have become both a boon and bane for scientific information and thinking in Sri Lanka. This is due to peddlers of pseudo-science, anti-science and superstition being faster and better to adopt social media platforms than actual scientists, science educators and science communicators.

Social Media in #LKA:Do Science & Reason stand a chance? Asks Nalaka Gunawardene
Social Media in #LKA:Do Science & Reason stand a chance? Asks Nalaka Gunawardene

Sri Lanka takes justified pride in its high literacy levels and equally high coverage of vaccination against infectious diseases. But we cannot claim to have a high level of scientific literacy. If we did, it would not be so easy for far-fetched conspiracy theories to spread rapidly even among educated persons. Social media tools have ‘turbo-charged’ the spread of associated myths, superstitions and conspiracy theories!

I cautioned: “Unless we make scientific literacy an integral part of everyone’s lives, ambitious state policies and programmes to modernize the nation could well be jeopardized. Progress can be undermined — or even reversed — by extremist forces of tribalism, feudalism and ultra-nationalism that thrive in a society that lacks the ability to think critically.”

It is not a case of all doom and gloom. I cited examples of private individuals creatively using social media to bust myths and critique all ‘sacred cows’ in Lankan society – including religions and military. These voluntary efforts contrast with much of the mainstream media cynically making money from substantial advertising from black magic industries that hoodwink and swindle the public.

My PowerPoint presentation:

 

Video recording of our full session:

 

The scoping note I wrote for our session:

Sri Lanka STS Forum panel on Using Social Media for Discussing Science Topics. 9 Sep 2016. L to R - Asanga Abeygunasekera, Nalaka Gunawardene, Dr Piyal Ariyananda, Dr Ananda Galappatti & Smriti Daniel
Sri Lanka STS Forum panel on Using Social Media for Discussing Science Topics. 9 Sep 2016.
L to R – Asanga Abeygunasekera, Nalaka Gunawardene, Dr Piyal Ariyananda, Dr Ananda Galappatti &
Smriti Daniel

Session: Using Social Media for Discussing Science Topics

With 30 per cent of Sri Lanka’s 21 million people regularly using the Internet, web-based social media platforms have become an important part of the public sphere where myriad conversations are unfolding on all sorts of topics and issues. Facebook is the most popular social media outlet in Sri Lanka, with 3.5 million users, but other niche platforms like Twitter, YouTube and Instagram are also gaining ground. Meanwhile, the Sinhala and Tamil blogospheres continue to provide space for discussions ranging from prosaic to profound. Marketers, political parties and activist groups have discovered that being active in social media is to their advantage.

Some science and technology related topics also get discussed in this cacophony, but given the scattered nature of conversations, it is impossible to grasp the full, bigger picture. For example, some individuals or entities involved in water management, climate advocacy, mental health support groups and data-driven development (SDG framework) are active in Sri Lanka’s social media platforms. But who is listening, and what influence – if any – are these often fleeting conservations having on individual lifestyles or public policies?

Is there a danger that self-selecting thematic groups using social media are creating for themselves ‘echo chambers’ – a metaphorical description of a situation in which information, ideas, or beliefs are amplified or reinforced by transmission and repetition inside an “enclosed” system, where different or competing views are dismissed, disallowed, or under-represented?

Even if this is sometimes the case, can scientists and science communicators afford to ignore social media altogether? For now, it appears that pseudo-science and anti-science sentiments – some of it rooted in ultra-nationalism or conspiracy theories — dominate many Lankan social media exchanges. The keynote speaker once described this as Lankan society permanently suspending disbelief. How and where can the counter-narratives be promoted on behalf of evidenced based, rational discussions? Is this a hopeless task in the face of irrationality engulfing wider Lankan society? Or can progressive and creative use of social media help turn the tide in favour of reason?

This panel would explore these questions with local examples drawn from various fields of science and skeptical enquiry.

 

 

සිවුමංසල කොලුගැටයා #283: ලක් සමාජය වංචනිකයන්ගෙන් බේරා ගැනීමට බුද්ධිමය ප්‍රතිශක්තිකරණයක් ඕනෑ!

STS Forum Sri Lanka
STS Forum Sri Lanka

Sri Lanka’s first Science and Technology for Society (STS) Forum took place from 7 to 10 September in Colombo. Organized by the Prime Minister’s Office and the Ministry of Science, Technology and Research, it is one of the largest gatherings of its kind to be hosted by Sri Lanka.

What sets STS Forums apart is that they are not merely events where scientists talk to each other.  That surely will happen, but there will be many more voices and, hopefully, much broader conversations.

In this week’s Ravaya column (in Sinhala, appearing in the print issue of 11 Sep 2016), I look at Sri Lanka’s appalling lack of scientific literacy.

As Dr Neil deGrasse Tyson, American astrophysicist, cosmologist and science communicator, says, “Scientific literacy is an intellectual vaccine against the claims of charlatans who would exploit ignorance.”

Sri Lanka takes justified pride in its high literacy levels and equally high coverage of vaccination against infectious diseases. But we cannot claim to have a high level of scientific literacy.

A healthy dose of scepticism is essential to safeguard ourselves from superstitions, political claims and increasingly sophisticated – but often dishonest – product advertising. That’s what scientific literacy builds inside our minds.

I argue that unless we make scientific literacy an integral part of everyone’s lives, ambitious state policies and programmes to modernize the nation could well be jeopardized. Progress can be undermined — or even reversed — by extremist forces of tribalism, feudalism and ultra-nationalism that thrive in a society that lacks the ability to think critically.

See also my English op-ed: Scientific Literacy: ‘Mind Vaccine’ Sri Lanka Urgently Needs

Dr Neil deGrasse Tyson: One man worth cloning if that were feasible...
Dr Neil deGrasse Tyson: One man worth cloning if that were feasible…

විද්‍යාව, තාක්ෂණය හා සමාජය ගැන ජාත්‍යන්තර සමුළුවක් සැප්තැම්බර් 7 – 10 වකවානුව තුළ කොළඹදී පැවැත්වෙනවා.

”විද්‍යාව හා තාක්ෂණය තිරසාර සංවර්ධනයට නිසි ලෙස යොදා ගැනීම” මෙහි ප්‍රධාන තේමාවයි. ඒ යටතේ අනුතේමා හා මාතෘකා රැසක් වටා සැසිවාර පැවැත්වෙනවා.

අග්‍රාමාත්‍ය කාර්යාලය හා විද්‍යා – තාක්ෂණ අමාත්‍යාංශය සංවිධානය කරන මේ සමුළුව හුදෙක් විද්‍යාඥයන් හා තාක්ෂණවේදීන් එක් රැස් කරන තවත් අවස්ථාවක් පමණක් නොවෙයි.

මේ අයට අමතරව ප්‍රතිපත්ති සම්පාදකයන්, නව නිපැයුම්කරුවන්, විද්‍යා සන්නිවේදකයන්, විද්‍යා ගුරුවරුන්  හා ශිෂ්‍යයන් ද මෙයට සම්බන්ධ වනවා. ඇතැම් සැසිවාරවල අදහස් දක්වන්නේද මේ වඩාත් පුළුල් පිරිසෙන් තෝරා ගත් කථීකයන්.

මහජනයා සඳහා විද්‍යාව (citizen science) යන තේමාව යටතේ සැසිවාර කිහිපයක් සැළසුම් කිරීමට සංවිධායකවරුන් මට ඇරැයුම් කළා.

සාමාන්‍යයෙන් විද්‍යාත්මක සමුළුවලදී විද්‍යාව හා සෙසු සමාජය අතර සබඳතා ගැන එතරම් අවධානයක් යොමු කරන්නේ නැහැ. විද්වතුන් අතර කෙරෙන කථාබහ මාධ්‍ය වාර්තාකරණයට හසු වන්නේ ද සීමිතවයි.

එසේ බලන විට මේ සමුළුව අන් බොහෝ ඒවාට වඩා ඉදිරියෙන් සිටිනවා.

සාකච්ඡා කැරෙන අභ්‍යාවකාශ තාක්ෂණය, පරිගණ තාක්ෂණය, නැනෝ තාක්ෂණය, ජාතික නවොත්පාදන ප්‍රතිපත්තිරාමුව ආදී තේමා සියල්ල රටේ ආර්ථීක හා සමාජ සංවර්ධනයට දායක කරගත හැකි ක්ෂේත්‍රයන්.

එහෙත් විද්‍යාත්මක චින්තනය හා විවෘත මනසක් රටේ ස්ථාපිත නොවන තාක් කල් මේ කුමන තාක්ෂණයක් ප්‍රවර්ධනය කළත් එතරම් වැඩක් නැහැ. මන්ද තර්කානුකූලව සිතීමට හා ක්‍රියාකිරීමට නොහැකි සමාජයක් ලෙහෙසියෙන් වංචනිකයන් හා දේශපාලන අවස්ථාවාදීන්ට රවටා ගත හැකි නිසා.

වත්මන් සංකීර්ණ සමාජයේ ප්‍රවේශමින් දිවි ගෙවීමට බාල මහලු කොයි කාටත් යම් අවම විද්‍යාත්මක දැනුමක් හා චින්තනයක් අවශ්‍යයි.

එය පාසලේ හෝ සරසවියේ විෂ්‍ය නිර්දේශ අනුව උගන්වන විද්‍යාවන් නොවෙයි. එසේ විධිමත් ලෙස විද්‍යා විෂයයන් ඉගෙනීමට අවස්ථාවක් ලැබෙන්නේ අපේ ජනගහනයෙන් සාපේක්ෂව සීමිත පිරිසකට පමණයි.

එහෙත් මිලියන 21ක සියලු ලාංකිකයන්ට මූලික මට්ටමේ විද්‍යාත්මක අවබෝධයක් ලබා දීම වැදගත්.

මෙහිදී අවශ්‍ය වන්නේ විශේෂඥ දැනුම නොව විද්‍යාත්මකව සිතීම හා  එය එදිනෙදා ජීවිතයට අදාළ කර ගැනීමයි. ”විද්‍යාත්මක සාක්ෂරතාවය” (scientific literacy) ලෙස හඳුන්වන්නේ එයයි.

එහි නිර්වචනය නම් විද්‍යාත්මක සංකල්ප හා ක්‍රියාදාමයන් ගැන මූලික දැනුමක් හා අවබෝධයක් ලැබීම හා එය පෞද්ගලික ජීවිතයේ තීරණ ගැනීමට මෙන්ම වෘත්තීය හා සංස්කෘතික ක්‍රියාකාරකම්වලට පාදක කර ගැනීමයි.

අද ලොව සිටින දක්ෂතම හා වඩාත් ප්‍රකට විද්‍යා සන්නිවේදකයකු වන අමෙරිකානු තාරකා භෞතික විද්‍යාඥ ආචාර්ය නීල්ඩිග්‍රාස් ටයිසන් (Dr Neil deGrasse Tyson) එය වඩාත් සිත් කාවදින ලෙසින් මෙසේ කියනවා.

”විද්‍යාත්මක සාක්ෂරතාවය හරියට මනසට ලබා දෙන බුද්ධිමය එන්නතකට සමානයි. අපේ නොදැනුවත්කම හරහා අප රවටන්නට බලා සිටින සටකපට තක්කඩියන්ගෙන් බේරීමට හොඳම උපක්‍රමයයි.”

ආසියාවේම ඉහළ සාක්ෂරතාවයක් ගැහැණු, පිරිමි දෙපිරිසටම ලබා ගැනීම ගැන සමාජයක් ලෙස අප ආඩම්බර වනවා. එසේම බෝවන රෝග වළක්වා ගැනීමට එන්නත් හරහා ප්‍රතිශක්තිකරණය ලබා දීම අතින්ද රටේ මුළු ජනගහනයම පාහේ ආවරණය කිරීමට අපේ සෞඛ්‍ය සේවාව සමත්ව සිටිනවා.

untitled-614

එහෙත් අපේ විද්‍යාත්මක සාක්ෂරතාව ගැන නම් කිසිසේත්ම සෑහීමකට පත් වන්නට බැහැ. උගත්කම, වත්කම, සමාජ තරාතිරම හා වෘත්තිමය පසුබිම කුමක් වෙතත් තර්කානුකූලව සිතීමට හැකියාව ඇත්තේ අප අතර ටික දෙනකුට පමණයි.

මෙහි රෝග ලක්ෂණ හෙවත් විපාක  ඕනෑ තරම් අප සමාජයේ දැකිය හැකියි.

22 Jan 2012: සිවුමංසල කොලූගැටයා #50: අවිචාරයේ සැඩ සුළගට මැදි වුණු හේතුවාදී පහන් සිළුව

29 Jan 2012: සිවුමංසල කොලූගැටයා #51: ඔබේ විචාර බුද්ධිය දැන් අක‍්‍රීය කරන්න!

එක් පසෙකින් ජ්‍යොතිෂවේදීන්, දේවාල කපුවන්, විශ්ව ශක්තිකාරයන්, බලිතොවිල් කාරයන් හා වෙනත් ගුප්ත ශාස්ත්‍ර අලෙවි කරන්නන් පසුපස යමින් පෞද්ගලික ජීවිතයේ අවශ්‍යතා සඳහා ඉක්මනින්, කෙටික්‍රම (ෂෝට් කට්) සොයන්නෝ එමටයි. ඒ අතර ඕනෑතරම් පොතේ උගතුන්ද සිටිනවා.

විශ්වාස හා ඇදහිලි මත පදනම් වු වංචනික ක්‍රියා කෙතරම් අප සමාජයේ එළිපිට සිදු කැරෙනවා ද? විභාග ජය, රැකියා ජය, විවාහයන් හා ව්‍යාපාර සාර්ථකත්වය වැනි විවිධාකාර ජීවන අභියෝගවලට උපකාර ලබා දෙන බවට පොරොන්දු වන දැන්වීම් ඉරිදා පුවත්පත්වලත්, ඇතැම් ටෙලිවිෂන් නාලිකා තීරයේ පහළිනුත් ප්‍රසිද්ධියේ පළ කරනවා.

ඊටත් එහා යන ප්‍රබල ගුරුකම්ල අණවින හා කොඩිවින ද තිබෙනවා. මේවායේ සේවය ලබා ගන්නට විශාල වශයෙන් මුදල් ගෙවන බොහෝ දෙනෙකු සිටියත්, ඒ ගැන කථා කරන්නට ඉදිරිපත් වන්නේ ඉතා ටික දෙනයි.

මේවාට යොමු වන්නෝ මොහොතක් සිතා බැලුවොත් තමන් කරන දෙයෙහි නිශ්ඵල බව පෙනී යාවි. උදාහරණයකට දේව අනුග්‍රහයෙන් විභාග සමත් විය හැකි නම් කපුවන්ගේ දරුවන් ප්‍රසිද්ධ විභාග සියල්ලෙන් උසස්ම ප්‍රතිඵල ගත යුතුයි නේද? ගුප්ත ශාස්ත්‍රකරුවන් ඉතා ඉසුරුමත් විය යුතුයි නේද?

මීට අමතරව රටේ රාජ්‍ය නායකයා තම ග්‍රහණයට හසු කර ගෙන, රාජ්‍යයේ සියලු වැදගත් තීරණවලට ජ්‍යොතිෂවේදීන් බලපෑම් කළ සැටිත්, අන්තිමේදී ඔවුන්ගේ උපදෙස් මත කලින් ජනපතිවරණයක් පවත්වා හිටපු නායකයා සිය ධූර කාලයෙන් වසර දෙකක් අහිමි කර ගත් සැටිත් අප දන්නවා.

23 Nov 2014: සිවුමංසල කොලූගැටයා #195: අපේ රටේ බලවත්ම පුද්ගලයෝ ජ්‍යොතිර් ඇදුරන්ද?

අනෙක් පසෙකින් ඕනෑම  කුමන්ත්‍රණවාදී තර්කයන් කිසිදු විමර්ශනයකින් තොරව විශ්වාස කරන ලාංකිකයන් සංඛ්‍යාව අති විශාලයි. මෙයට උදාහරණ ඕනෑ තරම් තිබෙනවා.

රටේ බහුතර ජන කොටස වඳ බවට පත් කිරීමේ උත්සාහයන් ගැන, නැතිනම්  සමස්ත ශ්‍රී ලංකාවටම කර ඇතැයි කියන සාපයන් ගැන ප්‍රබන්ධ කථා පැතිර යන්නේ අධිවේගයෙන්.

එයට සමාන්තරව රටේ ආරක්ෂාවට, ආර්ථීකය හා රජයට එරෙහිව විවිධ ජාත්‍යන්තර කුමන්ත්‍රණ දිග හැරෙනවාය යන්න අපේ බොහෝ දෙනා විශ්වාස කරනවා. මේ කිසිවක් සඳහා සාක්ෂි ඉල්ලා සිටින්නේ නැහැ.

Words of Dr Abraham Thomas Kovoor (1898 – 1978), rationalist
Words of Dr Abraham Thomas Kovoor (1898 – 1978), rationalist

හැම තරාතිරමකම ලාංකිකයන් නොමඟ යැවීම මෙතරම් පහසු වී ඇත්තේ ඇයි? පොතේ උගතුන් මුලා කිරීම මින් පර නොවූ විරූ ලෙස අද පසහු වී ඇත්තේ ඇයි?

තාක්ෂණය ප්‍රචලිත වීම හරහා අද ඉන්ටර්නෙට් භාවිතය, ස්මාට්ෆෝන් භාවිතය පුළුල් වුවත්  ඒ නව මාධ්‍ය හරහා ද අපේ බොහෝ දෙනා තොරතුරු හා අදහස් හුවමාරු කර ගන්නේ කිසිදු විචාර බුද්ධියකින් තොරවයි.

අතේ තිබෙන ස්මාට්ෆෝන් එක තරම්වත් ස්මාට් නැති අය එමට හමු වනවා! තම තමන්ගේ මෝඩකම්වල ආදීනව ඔවුන්ටම විඳින්නට ඉඩ දී අප බලා සිටිමුද?

එහෙත් තනි පුද්ගලයන්ට එහා යන බිහිසුණු යථාර්ථයක් මෙහි තිබෙනවා. එනම් සමාජයක් ලෙස අයාලේ යැවීමට, රවටවා ගැනීමට සටකපට ඕනැම අයකුට හැකි වීමයි.

මිථ්‍යාව හා අවිචාරය විසින් වෙලා ගත් සමාජයක් දිගටම පවතිනු දැක්මට අවස්ථාවාදී දේශපාලකයන් හා තන්හාධික ව්‍යාපාරිකයන් යන දෙපිරිසම කැමතියි.

please-turn-off-your-brain-cells

කියන ඕනෑම ප්‍රලාපයක්, ගෙඩි පිටින් අදහන ජනතාවක් ගෝත්‍රවාදය, වැඩවසම්වාදය හා ජාතිකවාදය වැනි අන්තවාදී සංකල්ප වෙත හරවා ගැනීම ඉතා පහසුයි.

එක් පසෙකින් එවන් ජනතාවක් රවටා දේශපාලකයන් ඔවුන්ගේ ඡන්දය (හා අනාගතය) ඩැහැ ගන්නා අතර අනෙක් පසින් මෝඩ ජනතාව මුලා කර වංචනික වෙළඳෙ ප්‍රචාරණ හරහා ව්‍යාපාරිකයන් ඔවුන්ගේ මිළමුදල් හීන්සීරුවේ ලබා ගන්නවා. (සුදු වෙන්න, ස්මාට් වෙන්න, ඇඟ නොවෙහෙසා ෆිට් වෙන්න, කඩිනම් ප්‍රතිකර්ම කෙතරම් අද දවසේ මාධ්‍ය හරහා ප්‍රසිද්ධියේම අලෙවිකරණය කරනවාද?)

විද්‍යාත්මක සාක්ෂරතාවය අවශ්‍ය වන්නේ මේ සැමගෙන් බේරී, අපේ ඡන්දය, මිළ මුදල්, පණ කෙන්ද හා ආත්ම ගරුත්වය රැක ගැනීමටයි.

විද්‍යාත්මක  සාක්ෂරතාවය අනවශ්‍ය ලෙස සංකීර්ණ කර ගත යුතු නැහැ. එයට තුඩු දෙන ඔවදන් අපේ ජන විඥානයේම තිබෙනවා. ”කියන්නා කෙසේ කීවත් අසන්නා සිහි බුද්ධියෙන් ඇසිය යුතුයි’ යන්න එවැන්නක්.

විද්‍යාත්මක චින්තනය ප්‍රගුණ කර ගත්තෝ කිසිවක් එකවර පිළි ගන්නේ නැහැ. ප්‍රශ්න කරනවා. සාක්ෂි සොයනවා. භෞතික සිද්ධියක් නම් එය හොඳින් නිරීක්ෂණය කරනවා. අත්හදා බැලිය හැකි නම් එසේ කරනවා. හැම දෙයක්ම සංශයවාදීව (skeptically) විමර්ශනය කරනවා.

එසේ කොට යමක් තේරුම් ගෙන පිළිගත්තද නව දැනුමට හා නව විග්‍රහයන්ට ඔවුන් විවෘතයි. ඔවුන්ගේ මනස එක තැන පල් වෙන්නේ නෑ.

විද්‍යාත්මක සාක්ෂරතාව හෙවත් චින්තනයට පෙරදිග, බටහිර ක්‍රියා වෙනසක් නැහැ. පෙරදිගින් බිහි වූ බුදුදහම වැනි සාමයික චින්තන ක්‍රමවලත්, බටහිර තර්ක ශාස්ත්‍රඥයන්ගේ ඉගැන්වීම්වලත් අවධාරණය කරන්නේ ඕනෑම දෙයක් ඉතා හොඳින් විමර්ශනය කිරීමේ අවශ්‍යතාවයයි.

Arthur C Clarke quote on balancing traditions and modernity (Sinhala translation from UNESCO Kalinga Award acceptance speech, 1962)
Arthur C Clarke quote on balancing traditions and modernity (Sinhala translation from UNESCO Kalinga Award acceptance speech, 1962)

ශ‍්‍රීමත් ආතර් සී. ක්ලාක් අඩ සියවසක් පුරා මෙරට වාසය කරමින් නිතර ලක් සමාජයට අවවාද කළේත් මෙයයි.

විද්‍යාව ජනප්‍රිය කිරීමට ලෝක මට්ටමින් කරන විද්වත් දායකත්වය සඳහා යුනෙස්කෝ පිරිනමන කාලිංග සම්මානය 1961දී හිමි වූයේ ක්ලාක්ටයි. එය ලබා ගනිමින් ඔහු 1962 සැප්තැම්බරයේ නවදිල්ලියේදී කළ කථාවේ අවසාන වැකි කිහිපය අඩසියවසක් ගත වී තවමත් අපට අදාල කර ගත හැකියි.

“තර්කානුකූලව හා සාක්ෂි මත පදනම් වූ චින්තනයක් පෙර අපර දෙදිග සියලු රටවලට අවශ්‍යයි. එය වඩාත් හදිසි අවශ්‍යතාවක් වන්නේ දියුණු වෙමින් පවතින රටවලයි. ආසියාවේ හා අප්‍රිකාවේ බොහෝ රටවල මිලියන් ගණනක් ජනයා භෞතික, මානසික හා ආධ්‍යාත්මික දරිද්‍රතාවයේ ඇද බැඳ තබන ප්‍රබල සාධක දෙකක් තිබෙනවා. එනම් අන්ධ භක්තිය හා මිථ්‍යා විශ්වාසයි.

 “විද්‍යාව එහි සාංස්කෘතිකමය හා තාක්ෂ‚ක යන මුහුණුවර දෙකෙන් ම මේ පසුගාමී සාධකවලට එරෙහි වනවා. ගතානුගතිකත්වයේ යදම් බිඳ දමා මුළු මහත් ජාතීන් වඩා යහපත් ජීවන තත්ත්වයන් වෙත කැඳවා ගෙන යන්නට විද්‍යාත්මක චින්තනය මඟ පෙන්වනවා.

 “විවෘත මනසින් යුතුව හා විචාරශීලිව හැම දෙයක් ම ප්‍රශ්න කිරීම විද්‍යාවේ ක්‍රමවේදයයි. ඉන්ද්‍රිය ගෝචර ප්‍රත්‍යක්ෂ හරහා මතු වන දේ අපේ එල්බ ගත් විශ්වාසවලට පටහැනි වන විට දී පවා එය පිළිගැනීම විද්‍යාවේ විනයයි.

 “එහෙත් අන්තවාදියාගේ ආදර්ශ පාඨය වන්නේ කරුණු හා තර්ක ඉදිරිපත් කරන්නට එපා – මගේ තීරණය අවසාන විනිශ්චයයියන්නයි. එබඳු අධිපතිවාදයක් විද්‍යාවේ නැති නිසා අන්තවාදීන්ට විද්‍යාවේ තැනක් ද නැහැ.

 “මිථ්‍යා විශ්වාස හා ඇදහිලි ඕනෑ තරම් පෙරදිග රටවල හමු වනවා. සමහරක් ඒවා අහිංසක නොමඟ යාම් වූවත් ඇතැම් ඒවා පුද්ගලයන්ට හා ජන සමාජයන්ට ඉතා අහිතකරයි…හැම රටක හා ජාතියක ම අතීතයේ ආයාසයෙන් ප්‍රතිකේෂප කළ යුතු ඇතැම් උරුමයන් ද තිබෙනවා.

 “ගැඹුරට විග්‍රහ කළ විට විද්‍යාව යනු තර්කානුකූලව සිතීම හා විචාරශීලිව ලෝකය හා සමාජය දෙස බැලීමයි. අප ඉවත ලිය යුත්තේ කුමක් ද හා තව දුරටත් පවත්වා ගනිමින් ප්‍රවර්ධනය කළ යුත්තේ කුමක් ද යන්න එබඳු චින්තන ක්‍රමවේදයකින් අපට වෙන් කර ගත හැකියි. අනාගතයට දිවෙන අවිනිශ්චිත මාර්ගයෙහි අපට හොඳම මඟ පෙන්වන්නන් ත්‍රිත්වය වනුයේ විද්‍යාත්මක චින්තනය, සහජයෙන් අප ලබන ප්‍රඥාව හා අමාරුවෙන් ප්‍රගුණ කර ගත යුතු දුරදක්නා නුවණයි.”

ශ්‍රී ලංකාවේ විද්‍යාත්මක  සාක්ෂරතාවය ප්‍රවර්ධනය කිරීමේ වගකීම විධිමත් අවධ්‍යාපන ක්ෂේත්‍රයට (පාසල් හා සරසවි) සීමා කළ නොහැකියි. ඒ සඳහා සිවිල් සමාජ පෙළගැස්මක්, මාධ්‍ය ප්‍රබුද්ධයන්ගේ දායකත්වයක් හා වෘත්තිකයන්ගේ සහභාගිත්වයක් අවශ්‍යයි.

පරම්පරාවකට පෙර ජාතික ප්‍රතිශක්තිකරණ වැඩසටහන සමාජගත කරන්නට කලාකරුවන්ල විද්වතුන් හා වෙනත් බොහෝ අය හවුල් වුණා. බුද්ධි ප්‍රතිශක්තිකරණයටත් එවන් ප්‍රයත්නයක් ඕනෑ!

Read also: සිවුමංසල කොලූගැටයා #96: ආතර් සී. ක්ලාක් නැවත කියවමු!

Changing Climate and Changing Minds: Challenges of Communicating Climate Change

Nalaka Gunawardene speaks at national conference on Sri Lanka's readiness for implementing the Paris Agreement. BMICH Colombo, 8 September 2016
Nalaka Gunawardene speaks at national conference on Sri Lanka’s readiness for implementing the Paris Agreement. BMICH Colombo, 8 September 2016

Climate change COP21 in December 2015 adopted the Paris Agreement to avoid, mitigate and adapt to climate change. Among many other solutions, Sri Lanka’s “intended nationally determined contribution” (INDC) has agreed to reduce 7% emissions from energy and transport and 23% conditional reductions by 2030.

Sri Lanka’s Centre for Environmental Justice in collaboration with the government’s Climate Change Secretariat, UNDP and Janathakshan held a national conference on “SRI LANKA’S READINESS FOR IMPLEMENTING PARIS CLIMATE AGREEMENT” on 7 and 8 September 2016 in Colombo. It was attended by over 200 representatives from government, civil society and corporate sectors.

I was asked to speak in Session 5: Climate Solutions, on “Climate communication and Behaviour changes”. This is a summary of what I said, and the PowerPoint presentation used.

L to R: Nalaka Gunawardene; Nalin Munasinghe, National Programme Manager at Sri Lanka UN-REDD Programme, and Uchita de Zoysa
L to R: Nalaka Gunawardene; Nalin Munasinghe, National Programme Manager at Sri Lanka UN-REDD Programme, and Uchita de Zoysa

As climate change impacts are felt more widely, the imperative for action is greater than ever. Telling the climate story in accurate and accessible ways should be an essential part of our climate response.

That response is currently organised around two ‘planks’: mitigation and adaptation. Climate communication can be the ‘third plank’ that strengthens the first two.

Encouragingly, more journalists, broadcasters, researchers and advocacy groups are taking up this challenge. They urgently need more media and public spaces — as well as greater resources — to sustain public engagement.

Sri Lanka’s Information, Education and Communication (IEC) Strategy for Climate Change Adaptation, which I was principally involved in preparing in 2010-11, has recognized how “IEC action can lead to better informed decisions and enlightened choices in both climate change mitigation and adaptation”.

The United Nations Framework Convention on Climate Change (UNFCCC), which Sri Lanka has signed and ratified, recognizes the importance of IEC. It calls for “improving awareness and understanding of climate change, and creating solutions to facilitate access to information on a changing climate” to winning public support for climate related policies.

The UNFCCC, through its Article 6, and its Kyoto Protocol, through its Article 10 (e), call on governments “to educate, empower and engage all stakeholders and major groups on policies relating to climate change”.

When strategically carried out, IEC can be a powerful force for change on both the ‘supply’ and ‘demand’ sides of climate adaptation and climate related public information. In this analogy:

  • ‘supply’ involves providing authentic, relevant and timely information to all those who need it, in languages and formats they can readily use; and
  • ‘demand’ means inspiring more individuals and entities to look for specific knowledge and skills that can help make themselves more climate resilient.

These two sides of the equation can positively reinforce each other, contributing significantly to Sri Lanka’s fight against climate change.

To be effective, climate communication also needs to strike a balance between alarmism and complacence. We have to place climate concerns within wider development and social justice debates. We must also localise and personalise as much as possible.

Dr M Sanjayan, vice president of development and communications strategy at Conservation International, a leading advocacy group, says environmentalists and scientists have failed to build sufficient urgency for action on climate change. He feels we need new communication approaches.

The Lankan-born science communicator wrote in 2013: “By focusing on strong narratives about peoples’ lives in the present rather than the future; by keeping stories local and action-oriented (solvable); and by harnessing the power of narrative and emotion, we have a better chance to build widespread public support for solutions.”

[Op-ed] Scientific Literacy: ‘Mind Vaccine’ Sri Lanka Urgently Needs

This op-ed essay was published in Daily FT newspaper, Sri Lanka, on 7 September 2016.

Scientific Literacy: ‘Mind Vaccine’ Sri Lanka Urgently Needs

By Nalaka Gunawardene

 

STS Forum Sri Lanka
STS Forum Sri Lanka

Sri Lanka’s first Science and Technology for Society (STS) Forum will take place from 7 to 10 September in Colombo. Organized by the Prime Minister’s Office and the Ministry of Science, Technology and Research, it is one of the largest gatherings of its kind to be hosted by Sri Lanka.

Modelled on Japan’s well known annual STS forums, this event will be attended by over 750 participants coming from 24 countries – among them will be local and foreign scientists, inventors, science managers, science communicators and students.

untitled-614What sets STS Forums apart is that they are not merely events where scientists talk to each other.  That surely will happen, but there will be many more voices and, hopefully, much broader conversations.

As a member of the content planning team for this event, my particular focus has been on the strand called “citizen science” – interpreted, in this instance, as activities that enhance the public understanding of science and technology.

Under this strand, there will be four sessions that explore: community involvement in science and research; informal science education for the 21st century; communicating science, technology and innovation; and using social media for discussing science.

At first glance, these topics don’t seem as exciting as nanotechnology, robotics and space technology that are being covered in other sessions. But I would argue that public engagement is the most decisive factor if science and technology are to play a significant role in the economic development and future prosperity of Sri Lanka.

Wanted: Mind Vaccines!

Public engagement of science goes well beyond teaching science and technology subjects in schools or universities. It is also bigger than (state or private sector driven) science centres, exhibitions or science content in the media. All these elements help, but at its most basic, what we need to promote is a way of thinking known as scientific literacy.

Scientific literacy is defined as “the knowledge and understanding of scientific concepts and processes required for personal decision making, participation in civic and cultural affairs, and economic productivity”.

Indeed, some basic scientific knowledge and technical skills have become essential for survival in the 21st century. But scientific literacy provides more than just utility benefits.

As Dr Neil deGrasse Tyson, American astrophysicist, cosmologist and science communicator, says, “Scientific literacy is an intellectual vaccine against the claims of charlatans who would exploit ignorance.”

Dr Neil deGrasse Tyson: One man worth cloning if that were feasible...
Dr Neil deGrasse Tyson: One man worth cloning if that were feasible…

Sri Lanka takes justified pride in its high literacy levels and equally high coverage of vaccination against infectious diseases. But we cannot claim to have a high level of scientific literacy.

If we did, it would not be so easy for far-fetched conspiracy theories to spread rapidly even among educated persons. For example, claims of an ‘infertility plot’ to make majority ethnic group lose its ability to reproduce. Or tales of miracle waters and ‘cosmic forces’ healing those terminally ill. Or alien spacecraft (allegedly) threatening national security…

It is customary to temporarily suspend our disbelief to enjoy films, novels and other creative art forms. But most of us don’t confuse fiction with fact, even with highly plausible scenarios.

Yet when it comes to real life, as opposed to art, has ‘suspended disbelief’ become a permanent, default setting for many Lankans today? Is our society more gullible and paranoid now than it was a generation or two ago? If so, how come?

These inconvenient questions are worth asking, if only to make us pause and think.

Sleepwalking Nation?

Dr Abraham Thomas Kovoor (1898 – 1978): Myth-buster who feared none
Dr Abraham Thomas Kovoor (1898 – 1978): Myth-buster who feared none

Half a century ago, a Kerala-born science teacher named Dr Abraham Thomas Kovoor (1898 – 1978) settled down in newly independent Ceylon. After retirement, he took to investigating so-called supernatural phenomena and paranormal practices. He found adequate physical or psychological explanations for almost all of them. In that process, he exposed many ‘god men’ who were thriving on people’s ignorance, gullibility and insecurities.

Dr Kovoor, who founded Ceylon Rationalist Association in 1960, summed it up in these words: “He who does not allow his miracles to be investigated is a crook; he who does not have the courage to investigate a miracle is gullible; and he who is prepared to believe without verification is a fool.”

Most Lankans would fall into one of these three categories – and the minority with open minds are under ‘peer pressure’ to assimilate!

Progress of science and technology since the 1960s has given us many gadgets and media tools, but the more information we have, the less we seem to be able to think for ourselves.  Thus, we have broadband alongside narrow minds, a poor juxtaposition!

This has been building up for some years. In an op-ed titled ‘Can Rationalists Awaken the Sleep-walking Lankan Nation?’ published in Groundviews.org in January 2012, I wrote: “Paradoxically, we now have far more communication channels and technologies yet decidedly fewer opportunities and platforms for dispassionate public debate. Today’s Lankan society welcomes and blindly follows Malayalis who claim to know more about our personal pasts and futures than we’d ever know ourselves. And when we see how our political and business elite patronize Sai Baba, Sri Chinmoy and other gurus so uncritically, we must wonder if there is any intelligent life in Colombo…”

Not every source of mass hallucination is imported, of course. As I noted four years ago, “Sacred cows, it seems, have multiplied faster than humans in the past half century. Our cacophonous airwaves and multi-colour Sunday newspapers are bustling with an embarrassment of choice for salvation, wealth, matrimony, retribution and various other ‘quick fixes’ for this life and (imagined) next ones. Embarrassment, indeed!”

Science for All

So what is to be done?

The proliferation of smartphones and other digital tools have not necessarily opened our minds, or made us Lankans any less gullible to charlatans or zealots. This is a huge conundrum of our times.

stiThat is because mastery over gadgets does not necessarily give us scientific literacy. It involves a rational thought process that entails questioning, observing physical reality, testing, hypothesizing, analyzing and then discussing (not always in that order).

A healthy dose of scepticism is essential to safeguard ourselves from superstitions, political claims and increasingly sophisticated – but often dishonest – product advertising. That’s what scientific literacy builds inside our minds.

Unless we make scientific literacy an integral part of everyone’s lives, ambitious state policies and programmes to modernize the nation could well be jeopardized. Progress can be undermined — or even reversed — by extremist forces of tribalism, feudalism and ultra-nationalism that thrive in a society that lacks the ability to think critically.

A sporting analogy can illustrate what is needed. Cricket is undisputedly our national passion. It is played professionally only by a handful of men (and even fewer women) who make up the national teams and pools. But most of the 21 million Lankans know enough about cricket to follow and appreciate this very English game.

Similarly, there are only a few thousand Lankans engaged in researching or teaching different branches of science and technology – they are the ‘professionals’ who do it for a living. But in today’s world, the rest of society also needs to know at least the basic concepts of science.

Cricket didn’t has become part of our socio-cultural landscape overnight. It took years of innovation and persistence, especially by trail-blazing radio cricket commentators in Sinhala and Tamil. By the time we achieved Test status in 1981, all levels of our society were familiar with cricket’s rules and nuances.

Giving everyone a minimum dose of scientific literacy requires a similar marshalling of forces – including civil society mobilization, media collaboration, creative innovation and social marketing.

‘Science for All’ acquires true meaning only when every citizen – irrespective of education, profession or income level – gets enough skepticism to avoid being exploited by various scams or misled by conspiracy theorists.

Are we ready to embark on this intellectual vaccination process?

Award-winning science writer Nalaka Gunawardene counts over 25 years of national and international media experience. He blogs at https://nalakagunawardene.com and is active on Twitter as @NalakaG

සිවුමංසල කොලුගැටයා #278 චීන අභ්‍යවකාශ තරණයේ පියා: අමෙරිකාවෙන් පිටමං කළ චියැන් සූයිසන්

In this week’s Ravaya column (appearing in the print issue of 7 August 2016), I discuss the history of Chinese space programme through the life story of its most important founder.

Qian Xuesen (1911 – 2009) was one of the greatest Chinese scientists of the modern era and is widely regarded as the father of China’s space and strategic rocket programme.

One of twentieth century’s most brilliant engineers, Qian was widely honoured in China for his “eminent contributions to science”. He was credited with leading China to produce and launch weather and reconnaissance satellites, as well as its own intercontinental ballistic missiles and anti-ship missiles.

His pioneering efforts also helped China to send a human to Earth orbit in 2003 using its own rockets – the third nation to do so after the (former) Soviet Union and the United States.

In 2008, China Central Television (CCTV) named Qian as one of the eleven most inspiring people in China. He died on 31 October 2009, aged 97, having seen China become one of the world’s leading space-faring nations.

Qian Xuesen - Father of China's space and strategic rocket programme [image courtesy CCTV]
Qian Xuesen – Father of China’s space and strategic rocket programme
[image courtesy CCTV]
සමාජ මාධ්‍යවල මා කරන ප්‍රකාශ මත පදනම් වී සමහරුන් අසන්නේ මා උග්‍ර චීන විරෝධියකු ද කියායි.

චීන රජය අපේ රටට කරන අධිපතිවාදී බලපෑම්වලට එරෙහිව මා අදහස් පළ කරනවා. එහෙත් ලෝකයේ ශ්‍රේෂ්ඨ සභ්‍යත්වයක් හා තාක්ෂණ උරුමයක් හිමි චීනය ගැන මගේ ලොකු පැහැදීමක් තිබෙනවා.

මා මුලින්ම චීනයට ගියේ මීට විසි වසරකට පෙර 1996දී. එවක පටන් දහ වතාවකට වඩා කෙටි වකවානු සඳහා චීනයට ගොස් එහි මාධ්‍යවේදීන්, පරිසරවේදීන්, විද්‍යාඥයන් සමග මා සමීපව කටයුතු කොට තිබෙනවා.

රොකට්ටුවේ සංකල්පය 13වන සියවසේදී මුලින්ම සොයා ගෙන මූලික අත්හදා බැලීම් කරන ලද්දේ චීනයේ. එහි නූතන මස්තක ප්‍රාප්තිය වන අභ්‍යවකාශ තරණයට චීනය පිවිසි ආකාරය මා කලෙක සිට අධ්‍යයනය කරනවා.

අද පුරෝගාමී චීන අභ්‍යවකාශ විද්‍යාඥයාගේ ජීවිත කථාව කෙටියෙන් විමසා බලමු.

චියැන් සුයිසන් (Qian Xuesen) යනු නූතන යුගයේ ශ්‍රේෂ්ඨතම චීන විද්‍යාඥයෙක්. ඔහු චීන අභ්‍යවකාශ වැඩසටහනේ පියා ලෙස අවිවාදයෙන් පිළිගැනෙනවා.

චීන ක්‍රමයට වාසගම ලියන්නේ මුලින්. ඒ අනුව ඔහුගේ වාසගම චියැන්. දුන් නාමය සුයිසන්.  චියැන් යන්න Tsien ලෙසින් ද සමහර විටෙක ඉංග්‍රීසියෙන් ලියනවා. (චීන උච්චාරණයට ගැළපෙන ඉංග්‍රීසි අකුරු ගැලපුම් එකකට වඩා තිබිය හැකි නිසා.)

1990 දශකය වන තුරු චීනය සිය විද්‍යා හා තාක්ෂණ පර්යේෂණ ගැන සෙසු ලෝකයට විස්තර හෙළි කළේ නැහැ. මේ නිසා චියැන්ගේ තොරතුරු ද ලොව ප්‍රකට නැහැ.

එහෙත් ඔහු ගැන දන්නෝ ඔහු සම කරන්නේ සෝවියට් අභ්‍යවකාශ වැඩසටහනේ පියා ලෙස සැළකෙන සර්ගෙයි කරලොෆ් (Sergei, Korolev, 1907 -1966)  හා අමෙරිකානු අභ්‍යවකාශ වැඩසටහනේ පියා වන වර්නර් ෆොන් බ්‍රවුන් (Wernher von Braun, 1912 – 1976) යන දෙපළටයි.

Qian Xuesen, Father of Chinese space programme
Qian Xuesen, Father of Chinese space programme

චියැන් සුයිසන් උපන්නේ 1911 දී.  චීනයේ සේජැං (zhejiang) ප්‍රාන්තයේ හංචෝ (Hangzhou)  නගරයේ. ඔහු ගුරුවරයකුගේ දරුවෙක්. කුඩා වියේ පටන්ම ගණිතයට හා විද්‍යාවට දක්ෂයි. ඒ ක්ෂත්‍රයෙන් දිගටම උගත් ඔහු වයස 23දී (1934දී) ෂැංහයි නුවර ජියොටොං සරසවියෙන් යාන්ත්‍රික ඉංජිනේරු උපාධියක් ලබා ගත්තා.

ඔහුගේ මුල් ඉලක්කය වුණේ දුම්රිය එන්ජින් ෙක්ෂත්‍රයට පිවිසීම වුවත් ගුවන්යානා ගැන ලොකු උනන්දුවක් ද තිබුණා. ගුවන්යානය නිපදවා දශක තුනක් පමණ ගෙවී තිබුණත් චීනයේ එම තාක්ෂණය දියුණු වී තිබුණේ නැහැ.

මේ නිසා ගුවන්යානා තාක්ෂණය හදාරන්නට අමෙරිකාවට යන්නට ඔහු තීරණය කළා. සමස්ත චීනයේම දක්ෂ තරුණ තරුණියන් සමග තරග වැදී පශ්චාත් උපාධි ශිෂ්‍යත්වයක් දිනා ගත්තා.

අමෙරිකාවේ විශිෂ්ඨතම සරසවියක් වන මැසචුසෙට්ස් තාක්ෂණික ආයතනයට (MIT) ගිය චියැන් 1936දී MSc උපාධියක් ලබා ගෙන ආචාර්ය උපාධිය සඳහා කැලිෆෝනියා තාක්ෂණ ආයතනයට (CalTech) බැඳුණා.

කැල්ටෙක්හි ඔහුගේ ප්‍රමුඛ ගුරුවරයකු වූයේ හංගරියේ උපන් ඇමෙරිකානු ගණිතඥ හා ගගන ඉංජිනේරු තියඩෝර් ෆොන් කාමන් (Theodore von Karman 1881 -1963).  ශබ්දයේ වේගය ඉක්මවා පියාසර කළ හැකි සුපර්සොනික් ගුවන්යානා පිළිබඳ පුරෝගාමී පර්යේෂණ කළ ෆොන් කාමන්, තරුණ චීන ශිෂ්‍යයාගේ දස්කම් ඉක්මනින් හඳුනා ගත්තා.

1939දී චියැන් ආචාර්ය උපාධිය ලැබ කැල්ටෙක්හිම ඉගැන්වීමට පටන් ගත් පසු ගුරු – සිසු දෙපළ මිතුරන් හා පර්යේෂක හවුල්කරුවන් වුණා.

Left to right - Ludwig Prandtl (German scientist), Qian Xuesen, Theodore von Kármán.
Left to right – Ludwig Prandtl (German scientist), Qian Xuesen, Theodore von Kármán.

1939 සැප්තැම්බරයේ ඇරඹුණු දෙවන ලෝක යුද්ධය යුරෝපයේ දිගටම ඇවිලී ගියත් අමෙරිකාව 1941 දෙසැම්බර් වන තුරු නිල වශයෙන් එයට සම්බන්ධ වුයේ නැහැ. එහෙත් හමුදා සහ සිවිල් ප්‍රයෝජන සඳහා වඩාත් වේගවත්, වඩාත් ආරක්ෂිත ගුවන්යානා නිපදවීමේ පර්යේෂණ අමෙරිකානු සරසවිවල දිගටම සිදු වුණා.

හිට්ලර්ගේ ජර්මනිය මහා පරිමාණ රොකට් පර්යේෂණ කරන බවට ආරංචි පැතිර ගියේ මේ කාලයේයි. ඇමෙරිකාව යුද්ධයට පිවිසි පසු අමෙරිකානු හමුදා රොකට් පර්යේෂණවලට යොමු වුණා.

චියැන් ඇතුළු පර්යේෂක පිරිසක් රොකට් අත්හදා බැලිම් කළා. විදේශිකයකු වූ චියැන් අමෙරිකානු රොකට් පර්යේෂණවලට සම්බන්ධ වීමට පෙර පසුබිම් විමර්ශනයකට (background check) පාත්‍ර වී අවසරය ලැබුවා.

1936දී පිහිටුවන ලද ජෙට් පර්යේෂණයාතනය (JPL) මේ රොකට් පර්යේෂණවල මුල් තැනක් ගත්තා. චියැන් එහි සමාරම්භකයෙක්. එය කැල්ටෙක් යටතේ පාලනය වූ සුවිශේෂි පර්යේෂණායතනයක් වූ අතර ඇමෙරිකානු අභ්‍යවකාශ පර්යේෂණ බොහොමයක තෝතැන්න වුණා. (නාසා පිහිටුවනු ලැබුවේ කලකට පසු 1958දී.)

Wernher von Braun: German-born scientist who became Father of American Space Program
Wernher von Braun: German-born scientist who became Father of American Space Program

1945 දෙවන ලෝක යුද්ධය අවසන් වන විට චියැන් ඇමෙරිකානු ගුවන් හමුදාවේ කර්නල් තනතුරක් හෙබවූවා. රොකට් ගැන ඔහුට තිබු අසමසම විශේෂඥ දැනුම නිසා මිත්‍ර පාක්ෂික හමුදාවලට යටත් වූ ජර්මනියේ පැවති රොකට් පර්යේෂණ ගැන අධ්‍යයනය කිරීමට ඇමෙරිකාවෙන් ඔහු එහි යවනු ලැබුවා. ජර්මන් V-2 රොකට් නිර්මාතෘ වර්නර් ෆොන් බ්‍රවුන් මුණ ගැසී ඔහුගේ පර්යේෂණ ගැන දීර්ඝ සම්මුඛ සාකච්ඡා කිරීමට චියැන්ට හැකි වුණා.

මෙය ඵෙතිහාසික හමුවක්. පසු කලෙක අමෙරිකානු අභ්‍යවකාශ වැඩ පිළිවෙළ ඇරැඹු පුරෝගාමියා හා චීන අභ්‍යවකාශ පුරෝගාමියා අතර අදහස් හුවමාරුවක්. එහෙත් ඒ අනාගතය ගැන මේ දෙපල 1945දී දැන සිටියේ නැහැ.

1949 හමුදා සේවයෙන් අස් වී යළිත් කැල්ටෙක් සරසවියේ ඉගැන්වීමට ගිය චියැන්ට සිය රට යාමේ අදහසක් ඒ වන විට තිබුණේ නැහැ. අමෙරිකානු පර්යේෂණ ක්ෂේත්‍රයේ කිනම් පසුබිමකින් ආවත් දක්ෂයාට තැන ලැබෙනවා (meritocracy).

ඔහු සතුටින් හා ඵලදායීව වැඩ කර ගෙන ගියා. පියාපත් සහිත අභ්‍යවකාශ යානයක් ගැන ඔහු නව අදහසක් යෝජනා කළේත් 1949දී. එය පසු කලෙක ස්පේස්ටේල් යානා නිපදවීමට ප්‍රබෝධක ආවේගය ලබා දුන්නා.

ඔහුගේ මවුබිමෙහි ලොකු පෙරළි සිදු වූයේ මේ කාලයෙයි. 1949දී චීන කොමියුනිස්ට් පක්ෂය එරට බල අල්ලා ගත්තා. ඒ අතර ලෝක යුද්ධයෙන් පසු සෝවියට් බලපෑම් නැගෙනහිර යුරෝපයේ විහිදීම ඇරඹුණා.

මේ සාධක නිසා කොමියුනිස්ට් භීතියක් අමෙරිකාවේ පැතිර ගියා. රජය විවේචනය කරන විද්වතුන්, විදෙස් සම්භවය ඇති පර්යේෂකයන් මෙන්ම වාමාංශික දේශපාලන අදහස් තිබූ සැවොම “කොමියුනිස්ට්කාරයන්” හෝ “රාජ්‍ය විරෝධීන්” ලෙස ලේබල් ගසා කොන් කිරීමේ මහා පරිමාණ ප්‍රයත්නයක් 1950 දශකය පුරා එරට ක්‍රියාත්මක වුණා. මෙය ඇමරිකානු දේශපාලනයේ අඳුරු අවධියක්.

මේ දේශපාලන දඩයමට චියැන්ද හසු වුණා. කිසිදු දේශපාලනයක නොයෙදුණු, රොකට් තැනීමේ පර්යේෂණ ගැන මුළුමනින්ම අවධානය යොමු කළ මේ විද්‍යාඥයාගේ ආරක්ෂක අනුමැතිය නතර කෙරුණා. ඔහුගේ ඉගැන්වීම හා පර්යේෂණ නිදහසේ කර ගෙන යෑමට දුන්නේද නැහැ.

බැරිම තැන ඔහු කැල්ටෙක් ඇදුරු තනතුරින් ඉල්ලා අස්වී ආපසු චීනයට යාමට තැත් කළා. එහෙත් නොයෙක් නිලධාරීවාදී හේතු දක්වමින් අමෙරිකානු රාජ්‍ය තන්ත්‍රය එයට ද ඉඩ දුන්නේ නැහැ. ඔහු ඇමෙරිකානු රොකට් හා මිසයිල් තාක්ෂණය ගැන ඉතා හොඳින් දැන සිටීම ඊට හේතුවයි.

වසර හතරක් පමණ ලොස් ඇන්ජලීස් කවුන්ටියට ගමන්බිමන් සීමා කරනු ලැබ ආවේක්ෂණය යටතේ වාසය කළ චියැන් ගෙදර සිට වැදගත් විද්‍යාත්මක පොතක් ලිව්වා. Engineering Cybernetics නම් එම පොත 1954 දී මැක්ග්‍රෝ-හිල් ප්‍රකාශකයා හරහා පළ කරනු ලැබුවා.

Qian Xuesen and famili return to China, 1955
Qian Xuesen and famili return to China, 1955

1955 අගෝස්තුවේදී ඇමෙරිකාවෙන් පිටව යාමට චියැන්ට අවසර ලැබුණා. ඔහු නැව් නැගීමට පෙර වාර්තාකරුවන්ට කීවේ මෙයයි. ”මා යළිත් අමෙරිකාවට ඒමට සැළසුමක් නැහැ. එසේ එන්නට මට හේතුවක් ද නැහැ. මගේ මවු රටට ගොස් එරට වැසියන්ට අභිමානයෙන් හා සතුටින් ජීවත්වීමට මා උදවු කරනවා.”

ආපසු සිය රටට ආ චියැන් වීරයකු මෙන් පිළිගත් චීන රජය, එවකට අලුතෙන් ඇරැඹි චීන මිසයිල් පර්යේෂණ වැඩ පිළිවෙළේ අධ්‍යක්ෂ ධූරය පිරිනැමුවා. ඒ යටතේ (1960 සිට) ඩොංෆෙං මිසයිලත් ඉන් පසුව (1970 සිට) ලෝංමාච් රොකට්ටුත් නිර්මාණය වුයේ ඔහුගේ අධීක්ෂණය යටතේයි.

1957 ඔක්තෝබර් 4 වනදා සෝවියට් දේශය ස්පුට්නික් 1 චන්ද්‍රිකාව උඩුගුවන් ගත කිරීමත් සමග අභ්‍යවකාශ යුගය ඇරඹුණා. සෝවියට් චීන මිතුදම සමීපව තිබූ 1950 දශකය අග භාගයේ, යම් තරමක සෝවියට් තාක්ෂණික සහයෝගය චීනයට ලැබුණා.

ඒත් 1960දී මේ දෙරට විරසක වීමෙන් පසුව ස්වොත්සාහයෙන් පර්යේෂණ කොට අභ්‍යවකාශ තරණයේ ලෝකයේ ප්‍රමුඛ රටක් බවට පත් වීමට චීන නායකත්වය අදිටන් කර ගත්තා. මේ ජාතික ප්‍රයත්නයේ මූලිකයා වූයේ චියැන් සුයිසන්.

1960 දශකය පුරාම සෝවියට් දේශය හා ඇමරිකාව මහා අභ්‍යවකාශ තරගයක නියැලී සිටියා. තරගයේ මුල් ජයග්‍රහණ රැසක්ම අත් කර ගත්තේ සෝවියට් දේශයයි. එහෙත් අන්තීමේදී 1969 ජූලි මාසයේ මුලින්ම හඳට මිනිසුන් යැවීමේ හපන්කම කළේ ඇමෙරිකානු නාසා ආයතනයයි.

එකල මේ දෙරටට කිසිසේත් සම කිරීමට තාක්ෂණ හැකියාවක් හා ධනයක් චීනයට තිබුණේ නැහැ. මහ දෙරට සමග තරග කරනු වෙනුවට තමන්ගේ හැකියාවන් ටිකෙන් ටික දියුණු කර ගැනීම චියැන්ගේ දැක්ම වූවා. මාඕ සේතුං ඇතුළු දේශපාලන නායකයෝ ඔහුට දිය හැකි උපරිම සහයෝගය ලබා දුන්නා.

1960 දශකයේ චීනයේ අභ්‍යන්තර දේශපාලන කැළඹීම් නිසා විද්‍යාත්මක පර්යේෂණවල ප්‍රගතිය අඩාල වුණා. සංස්කෘතිය විප්ලවය (1966-1976) උගතුන්ට නරක කල දසාවක් උදා කළා. මේ ප්‍රවාහයන් මැද අභ්‍යවකාශ පර්යේෂණ නිහඬව කර ගෙන යාමට අවශ්‍ය සංයමය හා නායකත්ව කුසලතාවන් චියැන්ට තිබුණා.

චීනය මුල්වරට තමන්ගේ චන්ද්‍රිකාවක් උඩුගුවන්ගත කළේ 1970 අප්‍රේල් 24 වෙනිදා. ඩොංෆැං හෝ (Dong Fang Hong I = පෙරදිග රතුයි) නම් වූ එය කිලෝග්‍රෑම් 173ක් බර වු අතර එය දින 26ක් පුරා පෙරදිග රතුයි නම් ජනපි්‍රය චීනය උඩුගුවනේ සිට රේඩියෝ තරංග හරහා විකාශය කළා.

චන්ද්‍රිකා නිපදවීමට, රොකට් හරහා උඩුගුවන්ගත කිරීමට, ට්‍රැක් කිරීමට හා දුරස්ථව පාලනය කිරීමට අවශ්‍ය සියලු තාක්ෂණය ස්වඋත්සාහයෙන් නිර්මාණය කර ගත්  තුන්වන රට බවට චීනය 1970 දශකයේදී පත් වුණා. (ඉන්දියාව මේ හැකියාවන් ලබා ගත්තේ ඊට ටික කලකට පසුවයි.)

1978 දී ඩං ෂාවෝ පිං (Deng Xiao Ping) චීන නායකයා වුණා. වෙළඳපොළ ආර්ථීකයකට කෙමෙන් චීනය විවෘත කළේ ඔහුයි. වෙනත් කිසිදු රටක් සමග තරඟ කිරීමකින් තොරව චීන අභ්‍යවකාශ තාක්ෂණය දිගටම දියුණු කළ යුතු බව ඔහුගේ දැක්ම වුණා. චීන රජයේ ආදායම ටිකෙන් ටික ඉහළ යත්ම වැඩියෙන් අරමුදල් පර්යේෂණවලට යොමු කෙරුණා.

Qian Xuesen with Mao Zedong in 1956
Qian Xuesen with Mao Zedong in 1956

සාමාන්‍යයෙන් චීනය වැනි මධ්‍යම පාලනයක් ඇති රටවල නායකත්වය වෙනස්වීමත් සමග ආයතන ප්‍රධානීන් සැවොම වෙනස් වෙනවා. එහෙත් මාඕ යටතේ සේවය කළ චියැන්, ඩං යටතේ ද වසර ගණනාවක්  අභ්‍යවකාශ පර්යේෂණවලට නායකත්වය දීමට රඳවා ගනු ලැබුවා.

ඔහු අන්තිමේදී විශ්‍රාම ගියේ වයස 80 ළඟා වීමෙන් පසු 1991දි. විශ්‍රාමිකව නිහඬ දිවියක් ගත කළ ඔහු, චීන වෙදකම, මිලිටරි ඉතිහාසය, සාහිත්‍යය හා කලා ශිල්ප ආදිය ගැන හදාරමින් කල් ගත කළා.

චීන අභ්‍යවකාශ වැඩ පිළිවෙළ දිගටම දියුණු වුණා. 1993දී චීන ජාතික අභ්‍යවකාශ අධිකාරිය (CNA) පිහිටුවනු ලැබුවා. 1990 දශකය වන විට තම අභ්‍යවකාශ පර්යේෂණ හා ජයග්‍රහණ ගැන වඩාත් විවෘතව ලෝකයට තොරතුරු දීමට ද චීනය උත්සුක වුණා.

රටේ  ආර්ථීක දියුණුව හා ජනයාගේ ජීවන මට්ටම් ඉහළ යාමත් සමග අභ්‍යවකාශ ජයග්‍රහණ එරට ජන අභිමානය සංකේතවත් කරන ප්‍රධාන සාධකයක් බවට පත් වූවා.

1970 සිට වසර 25කට වැඩි කාලයක් මිනිසුන් රහිත චන්ද්‍රිකා හා අභ්‍යවකාශ යානා යැවීමෙන් අත්දැකීම් රැසක් ලබා ගත් චීනයට ඊළඟට උවමනා වූයේ අජටාකාශගාමීන් උඩුගුවනට යවන්නටයි.

මේ සඳහා ෂෙංසෝ  (Shenzhou) වැඩසටහන 1992දී පටන් ක්‍රියාත්මක වුණා. 1999 – 2002 වසරවල කිහිප වතාවක් මිනිසුන් රහිත ෂෙංසෝ යානා කක්ෂයට යවා අත්හදා බැලීම් කළා. මුල් වරට සාර්ථකව අජටාකාශගාමීන් අභ්‍යවකාශයට යැව්වේ 2003 ඔක්තෝබර් 15 දා ෂෙංසෝ 5 යානයෙන් කක්ෂගත වූ යැං ලිවෙයි (Yang Liwei). තම රටේම තාක්ෂණයෙන් අභ්‍යවකාශයට ගිය මුල්ම චීන ජාතිකයා බවට ඔහු පත් වුණා.

Chinese President Hu Jintao (R) visits renowned scientist and founder of China's space technology Qian Xuesen in Beijing, January 19, 2008. (Xinhua Photo by Lan Hongguang)
Chinese President Hu Jintao (R) visits renowned scientist and founder of China’s space technology Qian Xuesen in Beijing, January 19, 2008. (Xinhua Photo by Lan Hongguang)

මෙය චීනය පුරා සජීව ලෙසින් ටෙලිවිෂනයේ විකාශය කෙරුණා. ඒ වන විට 92 වියැති චියැන්, රෝහල් ඇඳක සිට මේ ජයග්‍රහණය නැරඹුවා. චාරිකාව වාර්තා කළ සියලුම මාධ්‍ය චියැන්ගේ පුරෝගාමී හා දැවැන්ත දායකත්වය යළි යළිත් සිහිපත් කළා. විද්‍යාඥයකුට තවත් උපහාර කුමකට ද?

ඇත්තටම ඔහු ජීවත්ව සිටියදී ඉමහත් ගෞරව සම්මානයට පාත්‍ර වුණා. චීනයේ ඉහළම ජාතික සම්මාන හා සරසවි ගෞරව උපාධි ලැබුවා. ජාත්‍යන්තර තාරකා විද්‍යා සංගමය ඔහුගේ නමින් කුඩා ග්‍රහලෝකයක්  Qianxuesen ලෙස නම් කළා.

2008දී චීන ජාතික ටෙලිවිෂන් සේවය (CCTV) 20වන සියවසේ එරට වෙනස් කළ මහා චරිත 11න් එක් අයකු ලෙස චියැන්ට ප්‍රණාමය පුද කළා.

1979දී අමෙරිකානු කැල්ටෙක් සරසවිය අති විශිෂ්ඨ ආදි ශිෂ්‍ය සම්මානයක් ඔහුට පිරිනැමුවත් ඔහු එය ලබා ගන්නටවත් ගියේ නැහැ. ”අමෙරිකානු ජනතාව සමඟ මගේ කිසිදු අමනාපයක් නැහැ. ඔවුන් අතර මගේ සමීප මිතුරන් සිටිනවා. එහෙත් ඇමෙරිකානු රාජ්‍යය ගැන මගේ කලකිරීම දිගටම තිබෙනවා” යැයි ඔහු ප්‍රකාශ කළා.

2009 ඔක්තෝබර් 31 වනදා චියැන් මිය යන විට වයස 97යි. ඔහු පැතූ පරිදිම චීන ජනතාව සතුටින් හා අභිමානයෙන් සිටිනු දැකීමට හැකි වුණා. ඒ අභිමානයට ඔහු ද සෑහෙන පමණට දායක වුණා.

Image source; http://www.tcss.edu.hk/latestnews/0910/qianxuesen/index.htm
Image source; http://www.tcss.edu.hk/latestnews/0910/qianxuesen/index.htm

සිවුමංසල කොලූගැටයා #275: විද්‍යුත් හැඳුනුම්පත (eNIC) ගැන විවෘත සංවාදයක් ඕනෑ!

In this week’s Ravaya column (appearing in the print issue of 17 July 2016), I discuss Sri Lanka govermment’s recently announced plans to introduce an electronic National Identity Card (e-NIC) replacing the current, mandatory NIC based on a system that was launched in 1971.

The Department of Registration of Persons (the ID card office) is to start collecting fingerprints to issue 16.5 million electronic identity cards (eNICs) in 2016 that will contain biometric security features such as fingerprints. According to media reports, fingerprints are to be collected manually at 331 district and divisional level units and scanned and entered into a national register.

But we should be asking some critical questions about this initiative that collects biometric data of all citizens. Is the government capable of ensuring data security of this massive database? Can it be misused for citizen surveillance in the hands of an authoritarian regime?

Deploying modern technology is fine, but that must be accompanied by adequate human rights safeguards and a political culture that treats citizen data with respect. And there needs to be judicial oversight.

What about a similar, but much larger scale, biometrics-driven ID project in neighbouring India? In recent years, India’s unique identification number project (Aadhaar) has been criticised by privacy activists for its inadequate safeguards. Considered to be the world’s largest national identification number project, it aims to collect biometric and demographic data of all residents, store them in a centralised database and issue a 12-digit unique number.

As SciDev.Net reported on 3 June 2016: “Aadhaar…received statutory backing in March 2016 after five years of political wrangling. Finally the present government moved it as a money bill to prevent it being stopped in the Rajya Sabha (upper house of parliament). Opposition leaders have challenged the move as unconstitutional in the Supreme Court.

“The court’s existing view on Aadhaar is that biometric identification should be voluntary. On 23 September 2013, the court ordered that ‘no person should suffer for not getting Aadhaar’.  Yet, since introduction, Aadhaar has been creeping up on India’s 1.3 billion population with service after service being made unavailable to citizens who are not enrolled.”

SciDev.Net added that the main objections to Aadhaar are no different from objections that have come up in other countries and they have to do with privacy. In the UK, plans to issue biometric national identity cards were dropped in January 2011 and there has been opposition enough in the US to slow down implementation of the ‘Real ID’ scheme.

See my English column in SciDev.Net 31 July 2015: Reality Checks on South Asia’s Digital Drive

See also: Analyis by Centre for Internet and Socoiety in Jan 2011: Analysing the Right to Privacy and Dignity with Respect to the UID

March 2016: Commissioner-General of Dept of Registratoion of Persons, R.M.S. Sarath Kumara, holds up an old NIC and one with computerised features which he says is the steppingstone to the eNIC Image source: http://www.sundaytimes.lk/140316/news/fingerprint-collection-to-begin-for-enics-89424.html
March 2016: Commissioner-General of Dept of Registratoion of Persons, R.M.S. Sarath Kumara, holds up an old NIC and one with computerised features which he says is the steppingstone to the eNIC
Image source: http://www.sundaytimes.lk/140316/news/fingerprint-collection-to-begin-for-enics-89424.html

යුද්ධය හමාර වී වසර හතක් ගියත්, හැම දේටම ජාතික හැඳුනුම්පත ඉල්ලා සිටීමේ පුරුද්ද රාජ්‍ය හා පෞද්ගලික දෙඅංශයේම ආයතනවල තවමත් දැකිය හැකියි.

එසේම අමුත්තන්ගේ හැඳුනුම්පත් අංක හා අන් තොරතුරු ලියමින් කෙතරම් පොත් ප්‍රමාණයක් මේ ආයතනවල පුරවනවාද? මේ හරහා කිසිවකුගේ ආරක්ෂාව වැඩි වනවාද?

මෙරට අඩ සියවසකට ආසන්න කාලයක් තිස්සේ හැඳුනුම්පත් භාවිත කැරෙනවා. පුද්ගලයන් ලියාපදිංචි කිරීමේ පනත 1968දී සම්මත කෙරුණත්, හැඳුනුම්පත් අනිවාර්ය වූයේ 1971 කැරැල්ලෙන් පසුවයි. මෑතදී වියෝ වූ ඩී. බී. නිහාල්සිංහ සූරීන්ගේ අධීක්ෂණය යටතේ රජයේ චිත්‍රපට අංශයේ චිත්‍ර ශිල්පී ජී. රත්නායක විසින් 1971දී කරන ලද රූප සැලසුම මේ වන තුරුත් යොදා ගන්නවා.

එහෙත් ළඟදීම මෙය වෙනස්වීමට නියමිතයි. වැඩි තොරතුරු ගබඩා කළ විද්‍යුත් හැඳුනුම්පතක් (e-NIC) නිකුත් කිරීමට රජය තීරණය කොට තිබෙනවා.

වසර කිහිපයක් තිස්සේ කතාබහ කෙරුණු මෙය රුපියල් බිලියන 8ක වියදමින් එළැඹෙන මාසවල ක්‍රියාත්මක වනු ඇතැයි පුද්ගලයන් ලියාපදිංචි කිරීමේ දෙපාර්තමේන්තුවේ කොමසාරිස් ජනරාල්වරයා මෑතදී මාධ්‍යවලට ප්‍රකාශ කර තිබුණා.

දැනට පවතින පුද්ගල තොරතුරුවලට (නම, ලිපිනය, උපන් දිනය ආදිය) අමතරව පවුලේ විස්තරත්, ජෛවමිතික දත්තත් (biometric data) අලුත් හැඳුනුම්පත්වල ගබඩා කැරෙන බවත්, එම අමතර හොරතුරු කියවිය හැක්කේ අවසරලත් ආයතනවල සුවිශේෂී යන්ත්‍රවලට පමණක් බවත් දෙපාර්තමේන්තුව කියනවා.

මාධ්‍ය වාර්තාවලට අනුව මේ නව ස්මාට් කාඩ්පතෙහි යම් තොරතුරු ප්‍රමාණයක් බැංකුවලට කියවීමට හැකි ලෙසත්, සම්පූර්ණ තොරතුරු රහසිගතව පවතින ලෙසත් විධිවිධාන යෙදෙනු ඇති. එම මුළු තොරතුරු කියවිය හැක්කේ අදාළ පුද්ගලයාගේ අනුමැතිය ඇතිව හෝ අධිකරණ නියෝගයක් මත හෝ පමණයි.

ජෛවමිතිය (biometrics) කියන්නේ මිනිස් සිරුරේ ලක්ෂණ හසු කර ගැනීමයි. ඇතැම් ලක්ෂණ මානවයන් දෙදෙනකුගේ එක සමාන වන්නේ නැහැ (පෙනුමෙන් සමාන නිවුන් දරුවන්ගේ වුවත්). මේ නිසා අනන්‍යතාව තහවුරු කර ගැනීමට ජෛවමිතිය යොදා ගත හැකියි.

වඩාත් ප්‍රකට ජෛවමිතික අනන්‍යතා සාධකය නම් ඇඟිලි සලකුණුයි. දැනට සියවසක් පමණ කාලයක් තිස්සේ අපරාධ විමර්ශනයට හා අත්සන් කිරීමට නොහැකි අයට විකල්පයක් ලෙසට ඇඟිලි සලකුණු යොදා ගන්නවා.

මෙයට අමතරව වඩා මෑත කාලයේ අනන්‍යතා සාධක ලෙස ඇසේ කළු ඉංගිරියාවේ හෙවත් තාරා මණ්ඩලයේ රටාව (iris pattern)” සමස්ත හස්තයේ මුද්‍රාව, ඇසේ දෘෂ්ටි විතානයේ (retina pattern) රටාවන්, මුහුුණු හඳුනාගැනීම (face recognition) හා රුධිරයේ DNA පරීක්ෂාවද යොදා ගන්නවා.

Modern biometric identification modes. Image source: http://www.schwarzforensic.com/bi.php?pageid=245
Modern biometric identification modes.
Image source: http://www.schwarzforensic.com/bi.php?pageid=245

දැනටමත් අලුත් පාස්පෝට්වලට ජෛවමිතික දත්ත ඇතුලු කරන අතර සමහර රටවලට යාමට වීසා නිකුත් කිරීමට පෙරද ඒවා වාර්තා කර ගන්නවා.

ජෛවමිතික දත්ත ලබා ගැනීම, ගබඩා කිරීම හා භාවිතය සීරුවෙන් කළ යුත්තක්. හේතුව මේ දත්ත හරහා අදාළ පුද්ගලයාගේ ජානමය හා සෞඛ්‍යමය පසුබිම අනාවරණය වීමයි.

එසේම අනවසරයෙන් ඇතැම් පුද්ගලයන්ව හොර රහසේ ආවේක්ෂණයට ලක් කිරීමටද මේ දත්ත යොදා ගත හැකියි.

මේ නිසා ජෛවමිතික දත්ත ලබා ගන්නා සෑම විටම එය පැහැදිලි නීතිමය හා නියාමන රාමුවක් තුළ සිදු කිරීමට පරිණත ප්‍රජාත්ත්‍රවාදයක් පවතින රටවල ක්‍රියා කරනවා.

විද්‍යුත් හැඳුනුම්පත තුළින් ලැබෙන ප්‍රයෝජන ලෙස දෙපාර්තමේන්තු වෙබ් අඩවිය කියන්නේ අනන්‍යතාව ඉතා පහසුවෙන් තහවුරු කළ හැකි වීම, රජය මගින් සපයන සේවාවන් කඩිනමින් හා පහසුවෙන් ලබා ගැනීමට ඉවහල් වීම, ආරක්ෂාව තහවුරු කිරීමට උපකාරී වීම, පවුලේ තොරතුරු සනාථ කිරීමට අවශ්‍ය වූ විට හැඳුනුම්පත හරහා එය කළ හැකි වීම ආදියයි.

මේ ප්‍රතිලාභ ගැන තර්කයක් නැහැ. එහෙත් මෙයට අදාළ වෙබ් පිටුවේ ජාතික ආරක්ෂාව යළි යළිත් අවධාරණය කර තිබෙනවා.

නවීකරණය අවශ්‍ය බවට විවාදයක් නැහැ. එහෙත් අපේ සියලු තොරතුරු හා ජෛවමිතික දත්ත මෙසේ එක් තැන් වීමේදී දත්ත ආරක්ෂාව (data protection) ගැන රජයට මුළුමනින් සහතික විය හැකිද? මේවා හැකර්ලා (පරිගණකවලට අනවසරයෙන් පිවිසෙන්නන්) හරහා පිට ගියොත් කුමක් විය හැකිද?

e-NIC කාඩ් එකට රේඩියෝ සංඛ්‍යාත හරහා හඳුනා ගැනීමේ කුඩා උපාංගයක්ද (Radio-frequency identification, RFID) ඇතුළු කරනවාද යන්න තවම පැහැදිලි නැහැ.  එසේ කළොත් එය දරන්නා යන එන තැන් අවශ්‍ය නම් රජයට ට්‍රැක් කළ හැකියි.

ජාතික ආරක්ෂාවේ මුවාවෙන් දරුණු ලෙස විරුද්ධවාදීන් ආවේක්ෂණය කළ රාජපක්ෂ රජය වැනි මර්දනකාරී තන්ත්‍රයක් අතට මෙරට ජනයාගේ ජෛවමිතික දත්ත පත් වීමේ අවදානම කෙතරම්ද?

මෙහිදී ඉන්දියාවේ වසර කිහිපයක් තිස්සේ ක්‍රියාත්මක වන ආන්දෝලනාත්මක හඳුනා ගැනීමේ දැවැන්ත ව්‍යාපෘතිය ගැන කරුණු විමසීම වැදගත්. එරට ක්‍රියාකාරිකයින් හා අධිකරණය මෙයට මැදිහත්ව සිටින ආකාරය අපට ආදර්ශයක්.

ආධාර් (Aadhaar) ව්‍යාපෘතිය යටතේ හැම ඉන්දියානු පුරවැසියකුටම නොම්මර 12කින් සමන්විත අනන්‍ය අංකයක් (unique identification number) නිකුත් කිරීමට නියමිතයි.

Aadhaar Logo
Aadhaar Logo

මෙය ජීවිත කාලය පුරා පවතින, රජය සමග කරන සියලු ගනුදෙනුවලට අවශ්‍ය වන අංකයක්. එයට අමතරව බැංකු සේවා, දුරකථන සේවා ආදිය ලබා ගැනීමේදීත් ඉදිරියේදී මෙය හැඳුනුම්පත් අංකයක් මෙන් යොදා ගත හැකියි.

ආධාර ව්‍යාපෘතිය ඇරඹුණේ 2009 ජනවාරියේ. එහි ඉලක්කය බිලියන 1.2කට වැඩි ඉන්දියානුවන් ආවරණය කිරීම නිසා මෙය ලෝකයේ විශාලතම හැඳුනුම්පත් ව්‍යාපෘතිය වනවා.

මේ යටතේ හැම පුරවැසියකුගේම ඡායාරූපය, අතේ ඇඟිලි දහයේම සලකුණු හා ඇස් දෙකෙහිම තාරා මණ්ඩලයේ පරිලෝකනයක් (ස්කෑන් එකක්) වාර්තාගත කරනවා. රට පුරා සිය ගණනක් ඒකක හරහා හසු කර ගන්නා මේ දත්ත රාජ්‍ය පරිගණක ජාලයක ආරක්ෂිතව තැන්පත් කරන බව ආධාර් පාලකයෝ කියනවා.

ආධාර් ව්‍යාපෘතියට පෙරද ජාතික හැඳුනුම්පත් නිකුත් කිරීමට විවිධ ඉන්දිය රජයන් තැත් කළත් ඒවා සාර්ථක වූයේ නැහැ.

කිසිදු ආකාරය හඳුනා ගැනීමේ නිල ලියවිල්ලක් නොමැති මිලියන් සිය ගණනක් ඉන්දියානුවන් සිටිනවා. ඔවුන්ට බැංකු ගිණුම් ඇරඹීමට, වෙනත් නූතන සේවා හා පහසුකම් ලබා ගැනීමට මෙය බාධකයක්.

Nandan Nilekani - photo courtesy India Today
Nandan Nilekani – photo courtesy India Today

එසේම අනන්‍යතාව නිශ්චිත නොවීම නිසා දුගී ජනයාට ලැබෙන සහනාධාර බොහෝ විට වංචනික අතරමැදියන් විසින් සොරාගනු ලබනවා. මාස්පතා කෝටි ගණනක් රාජ්‍ය මුදල් බිම් මට්ටමේදී වංචනිකව අපතේ යනවා.

ආධාර් අංකයක් ලබන අයකුට එය භාවිත කරමින් බැංකු ගිණුමක් ඇරඹීමටත්, එම ගිණුමට රජයේ වැටුප්, විශ්‍රාම වැටුප් හෝ (තමාට හිමි) සහනාධාර ඍජුව ලැබීමට සැලසීම මේ ව්‍යාපෘතියේ අරමුණයි.

ආධාර් අරඹමින් පසුගිය ඉන්දීය රජය කීවේ මේ අනන්‍ය අංකය හරහා සියලු රාජ්‍ය සේවා හා ඇතැම් වෙළඳපොළ සේවාද සංවිධානය වනු ඇති බවයි. රාජ්‍ය මුදල් ගසා කෑම අවම වනු ඇති බවයිග

තාක්ෂණය පෙරටු කරගත් ආධාර් ව්‍යාපෘතිය මෙහෙයවීමට එහි සභාපති ලෙස ලෝ ප්‍රකට ඉන්දියානු තොරතුරු තාක්ෂණවේදී හා ව්‍යාපාරික නන්දන් නිලේකානි (Nandan Nilekani)  පත් කෙරුණේ 2009 ජුනි මාසයේ. එතැන් සිට 2014 මාර්තු දක්වා ඔහු එම තනතුර දරමින් ක්‍රියා කළ අතර කළමනාකාරීත්වය අතින් දක්ෂ වුවද හිතුමතේ ක්‍රියාකරන බවට චෝදනා එල්ල වුණා.

ආධාර් ව්‍යාපෘතියට නිසි නීතිමය ආවරණයක් නොතිබීම ඔහුට ප්‍රශ්නයක් වූයේ නැහැ. එය ගැසට් ප්‍රකාශනයකින් පිහිටුවන ලද ආයතනයක් මිස පනතකින් ස්ථාපිත කළ එකක් නොවෙයි. දේශපාලන අනුග්‍රහය ලද සුපිරි ව්‍යාපෘතියක් ලෙස විරෝධතා නොතකා එය ඉදිරියට ගියා.

ආධාර් ව්‍යාපෘතියේ පරිපාලන ආයතනය වන අනන්‍ය හඳුනා ගැනීමේ අධිකාරිය (Unique Identification Authority of India, UIDAI) නම් ආයතනය නීතිගත කිරීමට පනතක් ටික කලක සිට ඉන්දීය පාර්ලිමේන්තුව හමුවේ තිබුණා. 2016 මාර්තු 11දා එය මුදල් පනතක ස්වරූපයෙන් සම්මත කරගනු ලැබුවා. මුඛ්‍ය අරමුණ රජයේ මුදල් ගෙවීම හා සහනාධාර ඉලක්කගතව බෙදාහැරීමයි.

Aadhaar is heavily promoted in India using advertisements like this one. Image source: www.aadharcard.info
Aadhaar is heavily promoted in India using advertisements like this one. Image source: http://www.aadharcard.info

ජෛවමිතික දත්ත ලබාගැනීම හරහා පුරවැසියන්ගේ පෞද්ගලිකත්වයට (privacy) හානි විය හැකිය යන්න ආධාර් ව්‍යාපෘතිය ගැන එරට සිවිල් සමාජ ක්‍රියාකාරිකයන්ට තිබෙන ලොකුම විවේචනයයි. 2014 අප්‍රේල් මැයි මැතිවරණයෙන් ආණ්ඩු මාරුවක් සිදු වුවත් ව්‍යාපෘතිය දිගටම ඉදිරියට යනවා.

ඉන්දියාවේ පවතින යල් පැන ගිය නීති මගින් පුරවැසියන්ගේ පෞද්ගලිකත්වය නොරැකෙන බවත්, එවන් පසුබිමක අනන්‍ය වූ ජෛවමිතික දත්ත රැසක් ගබඩා කිරීම එම තොරතුරු අවභාවිතයට මඟ පාදන ක්‍රියාකාරිකයන් කියනවා.

සිදු විය හැකි අවභාවිතයන් කොටස් දෙකකට වර්ග කළ හැකියි. එකක් නම් ආධාර් දත්ත ගබඩාවේ ඇති පෞද්ගලික තොරතුරු, රජයේම වෙනත් ආයතන හා හමුදාව විසින් ලබා ගෙන රහසිගතව පුරවැසි ආවේක්ෂණය සිදු කිරීමයි. දේශපාලන විරුද්ධවාදීන් හා රජය විවේචනය කරන නිර්දේශපාලනික ක්‍රියාකාරිකයන් ට්‍රැක් කිරීමටත්, ඔවුන්ගේ සෞඛ්‍ය තත්ත්වය හාරා අවුස්සා දුර්වල තැන් සොයා ගැනීමටත් හැකි වීමේ අවදානමක් තිබෙනවා.

දෙවැනි අවදානම නම් මේ තොරතුරු වාණිජ සමාගම්  හෝ අන්තවාදී සන්විධාන අතට හොරෙන්ම පත් වීමයි.

2013 සැප්තැම්බරයේ සිට කිහිප වතාවක්ම ඉන්දියානු ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය අවධාරණය කර ඇත්තේ රාජ්‍ය වැටුප්, විශ්‍රාම වැටුප් හා වෙනත් සහනාධාර හිමි අයට ඒවා ලැබීමට ආධාර් අංකය අත්‍යවශ්‍ය නොවිය යුතු බවයි.

කිසිදු පුරවැසියකුගේ ජෛවමිතික තොරතුරු ඔහු/ඇයගේ කැමැත්තෙන් තොරව හසු කර නොගත යුතු බවට හා ‘ආධාර් ව්‍යාපෘතියට සම්බන්ධ නොවූ පමණට තමන්ට ලැබිය යුතු ගෙවීම් කිසිවකුට නොගෙවා සිටීමට බැරි බවට’ ද ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය කියා සිටියා.

ආධාර් කාඩ් නොමැතිව වුවද ඡන්දය ප්‍රකාශ කළ හැකි බවට (ඡන්දදායක ලේඛනයේ සිටින සියලු අයට) ඉන්දීය මැතිවරණ කොමිසම පැහැදිලි නිල ප්‍රකාශයක් කර තිබෙනවා.

එහෙත් අනෙක් රාජ්‍ය ආයතන ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණ නියෝග නොතකමින් ආධාර් අංක දිගටම ඉල්ලීම් කරනවා. ආධාර් කාඩ්පතක් නැතිනම් රජයේ රෝහලකින් හදිසි ප්‍රතිකාරයක්වත් ලබන්නට නොහැකි වන තරමට එය පරිපාලකයන් ඉල්ලීමට පටන්ගෙන ඇති බවයි ක්‍රියාකාරිකයෝ කියන්නේ. මෙය මානව හිමිකම් ප්‍රශ්නයක් වෙලා.

ආර්ථීක විද්‍යාඥ රීතිකා සෝරා කියන්නේ ආධාර් කාඩ්පත් නොමැතිව වුවද වඩාත් කාර්යක්ෂම පරිපාලනයක් හරහා වංචා අවම කිරීමට හැකි බවයි. ආධාර් කාඩ් නැති දුගී ජනයාට ලැබිය යුතු දීමනා නොදීම බරපතළ අසාධාරණයක් බවත්, ඇති හැකි අයට තිබෙන සියලු අයිතිවාසිකම් නැති බැරි අයටද තිබිය යුතු බවත් ඇය කියනවා.

Aadhaar citizen awareness efforts
Aadhaar citizen awareness efforts

මා දන්නා හඳුනන මධ්‍යම පාංතික නාගරික ඉන්දියානුවන් සමහරෙක් තමන් ආධාර් කාඩ්පත් ලැබීමට සියලු ජීවමිතික දත්ත රජයට දීමට සූදානම් නැතැයි යන ස්ථාවරයේ සිටිනවා.

ආධාර් ව්‍යාපෘතියට එරෙහිව අධිකරණයට ගිය සමාජ ක්‍රියාකාරිකයන් අතර හිටපු ජ්‍යෙෂ්ඨ පරිපාලක නිලධාරිනී හා තොරතුරු අයිතිය පිළිබඳ ඉන්දියානු පුරෝගාමී අරුණා රෝයි (Aruna Roy) ද සිටිනවා.

ඇගේ පෙත්සමේ එක් ප්‍රධාන තර්කයක් වූයේ ජෛවමිතික දත්ත එකතු කිරීමට පුද්ගලික අංශයේ ආයතනවලට කොන්ත්‍රාත් දීමයි.

‘ලොව පුරාම සමාගම් මිනිසුන්ගේ පෞද්ගලික තොරතුරු එකතු කර ඒවා අලෙවිකරණ හා වෙනත් වාණිජ අරමුණුවලට අවභාවිත කරන්න තැත් කරනවා. නිසි අධීක්ෂණයක් නැති ඉන්දියාව වැනි රටක මේ ජෛවමිතික දත්ත පිට යාමට ලොකු ඉඩක් තිබෙනවා. රහසිගතභාවය රජය විසින් සුරකින බවට දෙන සහතිකය අපට විශ්වාස නැහැ.’ ඇය 2013දී කියා සිටියා.

නව තාක්ෂණයට එරෙහි වෙලා වැඩක් නෑ. නමුත් ප්‍රවේශමින් පාවිච්චි කල යුතුයි.

සිවුමංසල කොලූගැටයා #269: ඓතිහාසික ජන සතුරා (මැලේරියාව) මර්දනය කළ මහා සංග්‍රාමය

Half a century after narrowly missing the opportunity to eliminate malaria in the mid 1960s, Sri Lanka seems to have reached this significant public health goal.

“With no indigenous malaria cases being reported since October 2012, Sri Lanka is currently in the malaria elimination and prevention of re-introduction phase,” says the website of the Sri Lanka Anti-Malaria Campaign.

In April 2016, Sri Lanka applied for World Health Organisation (WHO)’s certification on malaria-free status. Expected shortly, this is a key milestone in the history of health and development.

In this week’s Ravaya column (appearing in the print issue of 22 May 2016), I summarise how we reached here, and what challenges remain.

I point out that Malaria is an ancient enemy in Sri Lanka that has killed tens of thousands and affected millions over centuries. There is speculation that malaria contributed to the historical shifting of the seat of government (kingdom at the time) and majority of human settlements from the dry zone to the intermediate and wet zones.

A severe epidemic in 1934-35 led to an estimated 5.5 million cases and 80,000 reported deaths – around 2 per cent of the total population of 5.3 million in the 1931 census. My father, now 83, is one of its survivors.

In the mid 1940s, Ceylon became the first Asian country to develop a scheme of indoor industrial spraying using DDT. In 1946, when spraying commenced in earnest, the island still had around 3 million malaria cases, high for a population of 6.6 million (1946 census). With widespread use of DDT and other measures, there was a drastic reduction: down to 7,300 cases in 1956 and just 17 in 1963.

Then there was a resurgence, which took over two decades to bring under control. As Dr Risintha Premaratne, Director of Sri Lanka’s anti-malaria campaign, told WHO, “Key components in the elimination efforts included enhanced malaria parasite screening in high transmission areas through active case detection using mobile malaria clinics; early diagnosis and prompt treatment effectively reducing the parasite reservoir and the potential for transmission; and strengthening the malaria mosquito surveillance leading to evidence based vector control.”

Malaria elimination in Sri Lanka has been achieved through a period overlapping with a 30-year separatist war in areas that were endemic for malaria. The challenge now entails sustaining a malaria-free country and preventing the reintroduction of malaria to Sri Lanka…in the context of rapid postwar developments in the country, say three Lankan leaders in this struggle writing in WHO South East Asia Journal of Public Health in Jan-March 2014.

Image source: http://www.news.lk/fetures/item/7270-let-s-together-keep-sri-lanka-malaria-free
Image source: http://www.news.lk/fetures/item/7270-let-s-together-keep-sri-lanka-malaria-free

සිවිල් යුද්ධය නිමා වී වසර හතක් පිරුණේ ගෙවී ගිය සතියේයි. දකුණේ සමහරුන් මෙය තවමත් යුද ජයග්‍රහණයක් ලෙස හඳුන්වමින් සමරනවා. අපේම රටේ අපේම පුරවැසියන් අතර ඇති වූ කුරිරු යුද්ධයක ජය-පරාජයක් තිබිය හැකිද?

මගේ මතය නම් වඩාත් සංවේදී වදන් භාවිතය වන්නේ එය යුද ස්මරණයක් ලෙස හැඳින්වීමයි. යුද්ධයකදී එයට සම්බන්ධිත හැම පාර්ශ්වයක්ම (නිරායුධ සිවිල් ජනයාද ඇතුළුව) බරපතළ හානි ලබනවා. එබඳු පසුබිමෙක එක් පාර්ශ්වයක් ජයග්‍රහණයක් ගැන දිගින් දිගටම කතා කිරීම යුද්ධය හරහා අපේ සමාජයේ හට ගත් අධික ධ්‍රැවීකරණය තව තවත් පුළුල් කිරීමක්.

සමරන්නට ඕනැම නම් ඓතිහාසික පොදු සතුරකුට එරෙහිව සමස්ත ලක් සමාජය ලත් දුෂ්කර ජයග්‍රහණයක් ද තිබෙනවා. වැඩ ප්‍රසිද්ධියකින් හෝ ජන අවධානයකින් තොරව ළඟා වී ඇති මේ ජයග්‍රහණය හරහා මර්දනය කර ඇත්තේ ඉතිහාසය පුරා දස ලක්ෂ ගණනක් අපේ ජනයාට මරු කැඳවූ සතුරෙක්.

කවුද මේ ජන සතුරා? මැලේරියාව.

මැලේරියාවට හේතු කාරක වන්නේ ප්‍රකෘති ඇසට නොපෙනෙන තරම් කුඩා ජීවියෙක්. සාමාන්‍යයෙන් මැලේරියා පරපෝෂිතයා නමින් හඳුන්වනවා. ප්ලාස්මෝඩියම් (Plasmodium) නම් ප්‍රොටොසේවාවන් කිහිපයක් මගින් තමයි මානවයන්ට මැලේරියාව ඇති කරන්නේ.

මේ පරපෝෂිතයාගේ ජීවන චක්‍රය නිශ්චිත මදුරු විශේෂ හා මිනිස් දේහය තුළ සිදු වනවා. මැලේරියා වාහකයා වන්නේ ඇනෝෆිලීස් Anopheles මදුරු විශේෂයේ ගැහැනු මදුරුවන්.

Anopheles mosquito
Anopheles mosquito

මැලේරියා රෝගය වසර දහස් ගණනක් තිස්සේ විවිධ රටවල ජනයාට බරපතළ ලෙස බලපා තිබෙනවා. කලක් බලසම්පන්න වූ රෝම අධිරාජ්‍යය ගරා වැටීමට මැලේරියාව ද හේතු වීයැ’යි සමහර  ඉතිහාසඥයන් අනුමාන කරනවා.

ශ්‍රී ලංකාවේද වියළි කලාපයේ සියවස් ගණනක් පැවති ජනාවාස හා රාජධානි ක්‍රමයෙන් අතරමැදි කලාපයට හා ඉනික්බිති තෙත් කලාපයට සංක්‍රමණය වීමට බලපෑ එක් හේතුවක් වූයේ මැලේරියා වසංගත බවට 1921දී එල්. නිකොල්ස් නම් විද්‍යාඥයා මතයක් ඉදිරිපත් කළා.

මේ මතය හැම පර්යේෂයකයාම පිළිගන්නේ නැහැ. මහාවංශය හා චූලවංශය මැලේරියා රෝග ලක්ෂණ සහිත රෝගයක් ගැන කිසිදු සඳහනක් කොට නැහැ. 1988දී ලංකා වෛද්‍ය සඟරාවට නිබන්ධයක් ලියූ ජේ. එස්. එදිරිසිංහ නම් පේරාදෙණිය වෛද්‍ය පීඨයේ ජ්‍යෙෂ්ඨ කථීකාචාර්යවරයා කීවේ පොළොන්නරුව රාජධානිය බිඳ වැටී පරිහානියට පත් වීමට මැලේරියාව මුල් වූ බවට සාක්ෂි නැතත්, යළිත් උතුරුමැද පළාතේ රාජධානි බිහි වීම වැළැක් වූ එක් සාධකයක් මැලේරියාව විය හැකි බවයි.

මේ ඓතිහාසික විවාද කෙසේ වෙතත්, 16 වන සියවසේ සිට මෙරට මැලේරියා වසංගත ගැන යම් වාර්තා හමු වනවා. එම නමින් හඳුන්වා නැතත් රෝග ලක්ෂණ සමානයි.

මැලේරියාව ගැන නිශ්චිත හා විස්තරාත්මක වාර්තාවක් මුල් වරට හමු වන්නේ 1867දී බ්‍රිතාන්‍ය පාලන සමයේ.

මැලේරියාව මදුරු විශේෂයක් හරහා බෝවන බව විද්‍යාත්මකව තහවුරු කළේ ඉන්දියාවේ කල්කටාවේ පර්යේෂණ කළ ස්කොට්ලන්ත ජාතික රොනල්ඩ් රොස් විසින් 1898දී. මේ සඳහා ඔහුට 1902 නොබෙල් වෛද්‍ය විද්‍යා ත්‍යාගය පිරිනමනු ලැබුවා.

රෝග කාරකයා හා රෝග වාහකයා නිසි ලෙස හඳුනාගත් පසු රෝග නිවාරණයට පියවර ගැනීම පහසු වුණා. ශ්‍රී ලංකාවේ මුල්ම මැලේරියා මර්දන කේන්ද්‍රය 1911දී පිහිටුවනු ලැබුවා. ඉන් පසු එළැඹි දශක දෙක තුළ මැලේරියා රෝගය වාර්තා කිරීම හා එයට ප්‍රතිකාර කිරීම වඩාත් ක්‍රමවත් වුණා.

Decolonisation, Development and Disease: A Social History of Malaria in Sri Lanka, by Kalinga Tudor Silva, Orient Black Swan 2014
Decolonisation, Development and Disease: A Social History of Malaria in Sri Lanka, by Kalinga Tudor Silva, Orient Black Swan 2014

1930 වන විට මැලේරියා මර්දන ඒකකයන් රටේ විවිධ ප්‍රදේශවල පිහිටුවා තිබුණා. එසේ වුවත් 1934/35දී පැතිර ගිය මැලේරියා වසංගතයේදී රෝග තත්ත්වයන් මිලියන් 5ක් වාර්තා වූ අතර 80,000කට අධික ජනතාවක් මියගියා. සමහර ඇස්තමේන්තුවලට අනුව මරණ ගණන ලක්ෂයක් වූවා. (එවකට සිටි ජනගහනයෙන් සියයට 2ක්).

මැලේරියා වසංගතය හා සාගතය අතර සබැඳියාවක් මතු කරමින් මේ ප්‍රශ්නයට දේශපාලන මට්ටමින් ප්‍රතිචාරයක් දැක් වූයේ මුල් යුගයේ මෙරට වාමාංශික නායකයෝයි.

1934-35 මැලේරියා වසංගතයේ එක් ප්‍රතිපත්තිමය ප්‍රතිඵලයක් වූයේ මෙරට සුබසාධක රාජ්‍යයක් (Welfare State) බිහි වීම යයි මැලේරියාව හා සංවර්ධනය ගැන 2014දී පොතක් ලියූ සමාජ විද්‍යාඥ ආචාර්ය කාලිංග ටියුඩර් සිල්වා තර්ක කරනවා. ඉංග්‍රීසියෙන් රචිත ඔහුගේ පොත (Decolonisation, Development and Disease: A Social History of Malaria in Sri Lanka, Kalinga Tudor Silva, Orient Black Swan 2014), මැලේරියාව මෙරට විසිවන සියවසේ සමාජයීය හා දේශපාලනික ප්‍රවාහයන්ට ඍජුව හා වක්‍රව දායක වූ සැටි ගැන කදිම විවරණයක්.

එක් දෙයක් පැහැදිලියි. මැලේරියාව නිදහසෙන් පෙරත්, ඉන් පසුවත් මෙරට ප්‍රධානතම මහජන සෞඛ්‍ය තර්ජනයක්ව පැවතුණා. මැලේරියා වාහක මදුරුවන් මර්දනයට ප්‍රසිද්ධ ස්ථානවලත්, නිවාස හා  DDT කෘමි නාශකය ඉසීම ආරම්භ කළ මුල්ම ආසියානු රට බවට 1945දී ශ්‍රී ලංකාව පත්වුණා.

The Royal Naval School of Malaria and Hygiene Control - War-time spraying of DDT near Colombo, Ceylon, December 1944 – Image Imperial War Museum, UK © IWM (A 28178)
The Royal Naval School of Malaria and Hygiene Control – War-time spraying of DDT near Colombo, Ceylon, December 1944 – Image Imperial War Museum, UK © IWM (A 28178)

DDT රසායනකය ඇති කරන පාරිසරික හානි ගැන පසුව අවබෝධ කොට ගත් නමුත් 1945-1960 වකවානුවේ DDT පුළුල් ලෙස භාවිත නොකළා නම් අපේ රටේ තවත් බොහෝ දෙනකු මැලේරියාව නිසා මියයාමට හෝ රෝගීවීමට හොඳටම ඉඩ තිබුණා. මේ නිසා නිදහසෙන් පසු දශක දෙකක පමණ කාලයේ මෙරට උපන් දරුවන්  “DDT පරම්පරාව” (Sri Lanka’s DDT Generation) ලෙස මා නම් කරනවා. මාත් එයට අයත්.

1946දී මිලියන් දෙක හමාරක් පමණ වූ වාර්ෂික මැලේරියා රෝග තත්ත්ව සංඛ්‍යාව (සමහර රෝගීන්ට යළි යළිත් වැළඳුණු නිසා රෝගීන් සංඛ්‍යාව මීට අඩුයි) 1953 වන විට 91,990ක් දක්වා ශීඝ්‍රයෙන් පහළ ගියා. 1950 දශකය පුරාම තවත් අඩු වූ රෝග තත්ත්ව සංඛ්‍යාව 1963දී 17ක් තරමට කුඩා වුණා.

තුරන් කිරීමේ මුවවිටට ආවත් එය සාර්ථක වූයේ නැහැ. රෝග ආවේක්ෂණය හා නිවාරණ පියවර ලිහිල් වීම නිසා මැලේරියාව යළිත් පැතිරෙන්නට පටන් ගත්තා. 1968 වන විට ලක්ෂ ගණනක් යළිත් රෝග තත්ත්ව වාර්තා වුණා. 1970 හා 1980 දශක මුළුල්ලේම විටින් විට උත්සන්නවීම් සහිතව මැලේරියාව ප්‍රබල සෞඛ්‍ය තර්ජනයක් ලෙස පැවතියා.

සිවිල් යුද්ධය නිසා දිස්ත්‍රික්ක ගණනාවක මැලේරියා මර්දන කටයුතු අඩාලවීම හෝ නතරවීම ද රෝග ව්‍යාප්තියට හේතු වුණා.

මේ තත්ත්වය වෙනස් වූයේ 1999න් පසුවයි. 1999දී තහවුරු කළ මැලේරියා රෝග තත්ත්වයන් 264,549ක් වාර්තා වූ අතර 2002 වන විට එය 41,411 දක්වා අඩු වුණා.

ඓතිහාසික මැලේරියා සතුරාට එරෙහිව ගෙන ගිය දශක ගණනක මහජන සෞඛ්‍ය සංග්‍රාමයේ පෙරමුණේම සිටියේ සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශයේ මැලේරියා මර්දන ව්‍යාපාරයයි. ඔවුන්ගේ සහායට මෙරට සමස්ත රාජ්‍ය සෞඛ්‍ය සේවා පද්ධතියත්, වෛද්‍ය පර්යේෂකයනුත් පෙළ ගැසුණා.

මුලින්ම ලබා ගත් ජයග්‍රහණය වූයේ මැලේරියාවෙන් මිය යාම වැළැක්වීමයි. 1998දී මෙරට මැලේරියා මරණ 115ක් වාර්තා වූ අතර 2008 වන විට එය බින්දුවට බැස්සා. 2008න් පසු මෙරට දේශීය ජනයා මැලේරියාවෙන් මිය ගොස් නැහැ. ඉඳහිට වාර්තා වූ මැලේරියා මරණ විදේශිකයන්ගේයි.

මැලේරියා මර්දන ව්‍යාපාරයට අනුව 2012 ඔක්තෝබර් මාසයෙන් පසු මෙරට කිසිදු දේශීය මැලේරියා රෝගියෙක් වාර්තා වී නැහැ.

2015 ඔක්තෝබරයට දේශීය මැලේරියා රෝගියකු වාර්තා නොවී වසර තුනක් (මාස 36ක්) සම්පූර්ණ වුණා. ඒ අනුව මෙරටින් මැලේරියාව තුරන් කොට ඇතැයි සහතිකයක් ලබන්නට මේ වසර මුලදී රජය ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානයට (WHO) නිල වශයෙන් අයදුම් කළා.

කෘමිනාශක රසායන ඉසීම, කෘමිනාශක ගල්වන ලද මදුරු දැල් ප්‍රචලිත කිරීම, නිරතුරු රෝග ආවේක්ෂණය හා කඩිනම් ප්‍රතිකාර නොමිලේ ලබා දීම මෙන්ම ප්‍රජා සහභාගිත්වය හරහා මදුරුවන් බෝවීම වැළැක්වීමද මේ සංග්‍රාමයේ ජයට හේතු වුණා.

මැලේරියා මර්දන ව්‍යාපාරය මීට දශක ගණනකට පෙර පිහිටුවන ලද්දේ මේ ඓතිහාසික ජන සතුරා මෙරටින් සදහටම අතුගා දමන්නයි. 2012 වන විට මෙය සාක්ෂාත් කර ගත්ත ද ලෝකයේ මැලේරියාව පවතින තුරු එය නැවතත් මෙහි පැමිණීමේ අවදානම තිබෙනවා.

Sri Lanka Anti Malaria Campaign is a public health triumph of our times
Sri Lanka Anti Malaria Campaign is a public health triumph of our times

මේ නිසා මැලේරියාව පිළිබඳ රෝග විනිශ්චය පරීක්ෂණ කිරීම හා සමාජ ආවේක්ෂණය පවත්වා ගැනීම වැදගත්.

මැලේරියාව යළිත් මෙරටට පැමිණීම හා පැතිර යාම ගැන තවත් වසර ගණනක් තිස්සේ අප මහත් විමසිල්ලෙන් හා සූදානමින් සිටිය යුතුයි. මැලේරියා මර්දන ව්‍යාපාරයේ අධ්‍යක්ෂ වෛද්‍ය හේමන්ත හේරත් මෑතදී මාධ්‍යවලට පවසා තිබුණේ මැලේරියා කාරක පරපෝෂිතයා මෙරටින් තුරන් කළත් මැලේරියා වාහක මදුරුවන් ඕනෑ තරම් තවමත් මෙරට සිටින බවයි.

‘විදේශයකදී මැලේරියා පරපෝෂිතයන් රුධිරගත වූ අයෙක් මෙරටට ආවිට ඔහු/ඇයගේ රුධිරය උරා බොන අදාළ මදුරුවකු හරහා නිරෝගී අයට යළිත් මැලේරියාව පැතිර යා හැකියි,’ ඔහු කියනවාග

යමකුට මැලේරියාව ශරීරගත වී ඇත්දැයි කඩිනමින් තහවුරු කර ගැනීමට ක්ෂණික රසායානාගාර පරීක්ෂාවන් කිරීමේ හැකියාව මැලේරියා මර්දන ව්‍යාපාරය සතුයි. එහෙත් මානව හිමිකම් ගරු කරන සමාජයක මේ පරීක්ෂාවන් කිරීමට යැයි බල කිරීමට සෞඛ්‍ය බලධාරීන්ට බැහැ. ඒ සඳහා පෞද්ගලික වගකීම හා ඉදිරිපත් වීම හැම පුරවැසියකුගෙන් හා රටට එන විදේශිකයන්ගෙන් බලාපොරොත්තු වීම පමණයි කළ හැක්කේ.

එසේ මැලේරියාව රුධිරගත වී සිටින ඕනෑම අයකු හඳුනා ගත් විට පුරවැසි හෝ විදේශික තරාතිරම නොබලා වහාම අවශ්‍ය ප්‍රතිකාර ලබා දීමට මැලේරියා මර්දන ව්‍යාපාරය සීරුවෙන් සිටිනවා.

නිසි ප්‍රතිකාර හරහා මැලේරියාව සුව කළ හැකියි. මදුරුවන්ගේ විදීමෙන් බේරී සිටියොත් මැලේරියාව බෝවීම වළක්වා ගන්නට ද හැකියි.

විදේශිකයන් මැලේරියාව ගෙනෙනවා යයි ජන භීතියක් ඇති කරන්නට සමහර වෛද්‍යවරුන් මෑතදී ප්‍රකාශයන් කළා. 2016 වසරේ අප්‍රේල් 20 දක්වා කාලයේ මැලේරියාව රුධිරගත වූ 16 දෙනකු හඳුනා ගෙන ප්‍රතිකාර කර තිබෙනවා. එහෙත් මෙයින් විදේශිකයන් වූයේ දෙදෙනකු පමණයි. අන් සියල්ලෝම ලාංකිකයෝ.

කැලණිය සරසවියේ වෛද්‍ය පීඨයේ ප්‍රජා වෛද්‍ය විද්‍යාව පිළිබඳ මහාචාර්ය රාජිත වික්‍රමසිංහ මේ ගැන හොඳ විග්‍රහයක් මෑතදී කළා. විදෙස් ගත වී යළි මවු රට පැමිණෙන ලාංකිකයන් හරහා නොදැනුවත්වම මැලේරියාව යළි මෙහි ඒමට ඇති අවදානම ඔහු සාකච්ඡා කළා.

එහිදී වඩාත්ම එම අවදානමට ලක් වන්නේ මැලේරියාව බහුල රටවලට යන ලාංකික ව්‍යාපාරිකයන්, මැණික් සොයා සමහර අප්‍රිකානු රටවලට යන අපේ මැණික් වෙළඳෙන්, එක්සත් ජාතීන්ගේ සාමසාධක කටයුතුවලට යන හමුදා නිලධාරීන් හා සොල්දාදුවන් හා කලක් රටින් පිට වාසය කොට නැවත මෙහි එන ලාංකික සරණාගතයන්. මීට අමතරව මෙරටට එන විදෙස් සංචාරකයන් හා ශ්‍රමිකයන් හරහාද මැලේරියාව ආ හැකියි.

Extracted from a May 2016 presentation by Prof Rajitha Wickremasinghe
Extracted from a May 2016 presentation by Prof Rajitha Wickremasinghe

‘මැලේරියාවට නිසි ප්‍රතිකාර තිබෙනවා. ඒවා මැලේරියා මර්දන ව්‍යාපාරය නොමිලයේ ලබාදෙනවා. විදෙස්ගතවී මෙහි පැමිණි පසු උණ ලක්ෂණ පහළ වුවොත් වහාම වෛද්‍යවරයකු හමුවී ඔබ කොහි සිට පැමිණියාද යන්නද හෙළිකරමින් ප්‍රතිකාර පතන්න. මැලේරියා ඖෂධ සියල්ල නියම කරන පරිදි දිගටම ගන්න. ඒ හරහා මේ රෝගය යළි පැතිරීමේ අවදානම අපට අවම කළ හැකියි.’ ඔහු කියනවා.

WHO දත්තවලට අනුව 2015දී ලෝකයේ මැලේරියා රෝග තත්ත්ව මිලියන් 214ක් වාර්තා වුණා. එයින් බහුතරයක් (88%) අප්‍රිකාවේ. ඊළඟට වැඩිම කලාප වන්නේ දකුණු ආසියාව හා අග්නිදග ආසියාවයි (10%). 2015දී ලොව පුරා මැලේරියාවෙන් අවම වශයෙන් 438,000ක් මිය ගියා. මේ නිසා මැලේරියාව තවමත් ලෝක සෞඛ්‍යයට තර්ජනයක්.

මහත් වෙර වෑයමින් මෙරට දේශීය මැලේරියා රෝග තත්ත්ව තුරන් කිරීමට සෞඛ්‍ය සේවාව කර ඇති සේවය ඉහළින් අගය කළ යුතුයි. දැන් අපට ඇති අභියෝගය ශ්‍රී ලංකාව දිගටම මැලේරියාවෙන් තොරව පවත්වා ගැනීමයි.

World Malaria Day poster
World Malaria Day poster

See for details:

Malaria elimination in Sri Lanka: what it would take to reach the goal By Risintha Premaratne,Leonard Ortega, Navaratnasingam Janakan, Kamini N Mendis. WHO South-East Asia Journal of Public Health, January-March 201

On the road to eliminate malaria in Sri Lanka: lessons from history, challenges, gaps in knowledge and research needs, By Nadira D Karunaweera, Gawrie NL Galappaththy and Dyann F Wirth BioMed Journal, 14 Feb 2014

Malaria Control and Elimination in Sri Lanka: Documenting Progress and Success Factors in a Conflict Setting. By Rabindra R. Abeyasinghe, Gawrie N. L. Galappaththy, Cara Smith Gueye, James G. Kahn & Richard G. A. Feachem. PLOS One journal. Published: August 29, 2012

 

සිවුමංසල කොලූගැටයා #250: සුනාමි උවදුරකට හරි හැටි මුහුණ දීමට දැන්වත් අප සූදානම්ද?

Managing disaster early warnings is both a science and an art. When done well, it literally saves lives — but only if the word quickly reaches all those at risk, and they know how to react.

We have come a long way since the devastating Boxing Day tsunami of December 2004 caught Indian Ocean countries by surprise. Many of the over 230,000 people killed that day could have been saved by timely coastal evacuations.

Early warnings work best when adequate technological capability is combined with streamlined decision-making, multiple dissemination systems and well prepared communities.

Rapid onset disasters — such as tsunamis and flash floods — allow only a tight window from detection to impact, typically 15 to 90 minutes. When it comes to tsunamis, it is a real race against time. Effective tsunami warnings require very rapid evaluation of undersea earthquakes and resulting sea level changes, followed by equally rapid dissemination of that assessment.

Following the 2004 disaster, the Indian Ocean Tsunami Warning and Mitigation System (IOTWS) was set up in 2005 under UNESCO’s Intergovernmental Oceanographic Commission. It is a regional collaboration that brings together three regional tsunami service providers – scientific facilities operated by the governments of Australia, India and Indonesia — and over a dozen national tsunami centres. The latter are state agencies designated by governments to handle in-country warnings and other mitigation activities.

In this week’s Ravaya column (appearing in issue of 27 Dec 2015), I explore the challenges of delivering credible and timely tsunami early warnings. I have drawn on my recent participation in the Asian Regional Workshop on “SHER (Science, Health, Environment & Risk) Communication: Role of S&T Communication in Disaster Management and Community Preparedness” held in Jakarta, Indonesia.

See also my English writing on this subject:

Outpacing Tsunamis in the Indian Ocean: Are we ready? Ceylon Today, 4 July 2014

Crying wolf over disasters undermines future warnings. SciDev.Net, 6 February 2013

Nurturing Public Trust in Times of Crisis: Reflections on April 11 Tsunami Warning. Groundviews.org 26 April 2012

A long ‘last mile’: Lesson of the Asian tsunami. SciDev.Net 23 December 2005

Tsunami early warning - how it works from detection to action
Tsunami early warning – how it works from detection to action

2004 දෙසැම්බරයේ බිහිසුණු සුනාමියේ මතකයන් දැන් ටිකෙන් ටික අතීතයට ඇදී යමින් තිබෙනවා.

එහෙත් කිලෝමීටර් 1,300ක් (සැතපුම් 830) පමණ දිග වෙරළ තීරයක් ඇති දූපත් රාජ්‍යයක් ලෙස සුනාමි උවදුරු ගැන අප අවදියෙන් සිටිය යුතුයි.

මීට වසර 11කට පෙර සුනාමියෙන් ආසියාවේ රටවල් 12ක අවාසනාවන්ත ලෙස ලක්ෂ දෙක හමාරකට වැඩි සංඛ්‍යාවක් මිය ගියා. ළඟ එන සුනාමිය ගැන අනතුරු ඇඟවීමක් ලැබ ඔවුන් වෙරළෙන් ටිකක් අභ්‍යන්තරයට දිව ගියා නම් මේ ජීවිත හානිය බෙහෙවින් අඩුකර ගත හැකිව තිබුණා.

අවාසනාවකට බොහෝ තැන්වල එය සිදු වූයේ නැහැ. භූමිකම්පාව හා සුනාමියක් හට ගැනීම පැසිෆික් සාගරයේ සිටි විද්‍යාඥයන් එසැණින්ම පාහේ නිරීක්ෂණය කළත් එම තොරතුර ඉන්දියානු සාගරයේ රටවලට ලබා දී මහජන අනතුරු ඇඟවීමක් බවට පත් කිරීමට අවශ්‍ය ක‍්‍රමවේදයක් එවකට තිබුණේ නැහැ. එය අපේ කාලයේ සිදු වූ දැවැන්ත අතපසුවීමක් ලෙස සැලකෙනවා.

මහා සුනාමියෙන් සති කිහිපයක් ඇතුළත එක්සත් ජාතීන්ගේ අධ්‍යාපනික, විද්‍යාත්මක හා සංස්කෘතික සංවිධානය හෙවත් යුනෙස්කෝව ඉන්දියානු සාගරයේ සුනාමි අනතුරු ඇඟවීමේ ක‍්‍රියාපිළිවෙළක් Indian Ocean Tsunami Warning and Mitigation System (IOTWS) පිහිටුවීමට අඩිතාලම දැමුවා. මෙබන්දක් 1948 සිටම පැසිෆික් සාගරයේ රටවල් සඳහා ක‍්‍රියාත්මක වනවා.

ඉන්දියානු සාගරය භූමි ප‍්‍රමාණයෙන් ලොව තුන්වන විශාලතම සාගරයයි. අප‍්‍රිකාවේ නැගෙනහිර වෙරළ තීරයේ රටවල් හා දූපත් රාජ්‍ය 15ක් පමණත්, මැදපෙරදිග හා ආසියාවේ වෙරළබඩ රාජ්‍ය හා දූපත් රාජ්‍ය 20කට වැඩි සංඛ්‍යාවකුත් ඉන්දියානු සාගරය වට කරමින් පිහිටා තිබෙනවා.

ලෝකයේ ළාබාලම සාගරය ලෙස ඉන්දියානු සාගරයට යටින් සක‍්‍රිය භූ විද්‍යාත්මක ක‍්‍රියාදාමයන් සිදු වනවා. මේ නිසා මුහුද යට භූමිකම්පා නිතර හට ගන්නවා. එහෙත් ඒ හැම එකක්ම සුනාමි ජනනය කරන්නේ නැහැ. යම් සාධක සපුරා ගත් විට කොයි මොහොතේ සුනාමියක් ජනනය වේද, එය කෙතරම් ප‍්‍රබලවේද යන්න කල් තබා කීමටත් බැහැ.

එකම විසඳුම නම් දිවා රාත‍්‍රී නොකඩවා ඉන්දියානු සාගර භූමිකම්පා හා මුහුදු රළ ස්වභාවයන් නිරික්සීමයි. IOTWS අනතුරු ඇඟවීම් ක‍්‍රියාවලිය කරන්නේ මෙයයි.

IOTWS ක‍්‍රියාවලිය 2006 වන විට වැඩ පටන් ගත්තා. සුවිසල් සාගර ප‍්‍රදේශයක් ආවරණය කරන පරිදි පිහිටුවන ලද භූමිකම්පා නිරීක්ෂණ ස්ථාන 25ක්, සාගර පතුලේ තත්ත්වයන් ගැන නිරතුරු දත්ත සපයන මුහුදේ පාවෙන ස්වයංක‍්‍රීය උපකරණ පද්ධති 6ක් මේ කාරියට සම්බන්ධයි. මේ සියල්ල කරන්නේ හැම මොහොතකම දත්ත එකතු කොට එසැණින් ඒවා විශ්ලේෂණය කිරීමේ හැකියාව ඇති කලාපීය මධ්‍යස්ථාන තුනකට චන්ද්‍රිකා හරහා සම්පේ‍්‍රෂණය කිරීමයි.

මේ විද්‍යාත්මක මධ්‍යස්ථාන තුන (Regional tsunami service providers, TSP) ඕස්ටේ‍්‍රලියාව, ඉන්දියාව හා ඉන්දුනීසියාව විසින් මෙහෙයවනු ලබනවා.

ඉන්දියානු සාගරයේ ඕනෑම තැනෙක භූමිකම්පාවක් හට ගෙන සුනාමියක් ජනනය වූවොත් විනාඩි කිහිපයක් තුළ අධිවේගී තක්සේරුවක් කොට මෙම ක‍්‍රියාවලියට සම්බන්ධිත කලාපීය රටවල් 28ක ජාතික මට්ටමේ අනතුරු ඇඟවීමේ ස්ථානවලට (National tsunami warning centres) කඩිනමින් දැනුම් දීම ඔවුන්ගේ වගකීමයි.

එම තොරතුරු ලද විගස රටක් තුළ තීරණ ගැනීම හා ක‍්‍රියාත්මක වීම මුලුමනින්ම ජාතික මට්ටමේ ආයතනවලට භාරයි. එහිදී තමන්ට ලැබෙන (සමහරවිට අසම්පූර්ණ, එහෙත් වෙලාවේ හැටියට තිබෙන හොඳම) තොරතුරු මත පදනම් වී වෙරළාසන්න පෙදෙස්වලට අනතුරු ඇඟවීමක් කරනවා ද, එසේ නම් එය කුමන මට්ටමේ එකක් ද යන්න ඔවුන්ගේ භාරදූර වගකීමයි.

ඉන්දුනීසියාවේ ජාතික විද්‍යා ඇකඩමිය හා ආසියානු විද්‍යා ඇකඩමි සංසදය එක්ව සංවිධානය කළ ආපදා සන්නිවේදනයට නව සන්නිවේදන හා තොරතුරු තාක්ෂණයන් (ICTs) යොදා ගැනීම පිළිබඳ කලාපීය වැඩමුළුවක් දෙසැම්බර් 8-9 දෙදින තුළ ඉන්දුනීසියාවේ ජකර්තා අගනුවර පැවැත් වුණා.

සමාජ මාධ්‍ය වඩාත් ප‍්‍රචලිත වීම ආපදා අවස්ථාවන්හිදී නිල රාජ්‍ය සන්නිවේදනයට බලපාන ආකාරය ගැන කලාපීය උදාහරණ සහිතව එහිදී මා කතා කළා.

Speakers on ‘ICT Applications for Disaster Prevention and Treatment’ in Jakarta, Indonesia, 8-9 Dec 2015
Speakers on ‘ICT Applications for Disaster Prevention and Treatment’ in Jakarta, Indonesia, 8-9 Dec 2015

ජකර්තාව ඉන්දියානු සාගරයටම වැදගත් ආයතන දෙකක් පිහිටි සුවිසල් නගරයක්. IOTWS ක‍්‍රියාවලිය සඳහා කලාපීයව නිරතුරු නිරීක්ෂණ කරන විද්‍යාත්මක මධ්‍යස්ථාන තුනෙන් එකක් මෙහෙයවන්නේ ඉන්දුනීසියාවයි. ඉන්දුනීසියානු රජය වෙනුවෙන් මේ කලාපීය වගකීම දරන්නේ එරට කාලගුණ, දේශගුණ හා භූ භෞතික විද්‍යා ඒජන්සිය (එරට බසින් කෙටි නම BMKG). ඔවුන්ගේ මූලස්ථානය නරඹන්නටත්, එහි ප‍්‍රධානියා හා සෙසු විද්‍යාඥයන් සමග කතා කරන්නටත් මට අවස්ථාව ලැබුණා.

ජකාර්තාවේ පිහිටි අනෙකුත් ආපදා සම්බන්ධ ස්ථානය නම් ඉන්දියානු සාගර සුනාමි තොරතුරු කේන්ද්‍රයයි (Indian Ocean Tsunami Information Centre, IOTIC). අනතුරු ඇඟවීම හැර අනෙකුත් මහජන අධ්‍යාපනය, පෙර සූදානම, ප‍්‍රතිපත්ති මගපෙන්වීම ආදී කලාපීය සේවා රැසක් ලබා දෙන මෙය යුනෙස්කෝව යටතේ ක‍්‍රියාත්මක වන්නක්.

ශ‍්‍රී ලංකාව රාජ්‍ය මට්ටමින් මේ දෙකටම සම්බන්ධයි. ආපදා කළමනාකරණ අමාත්‍යාංශය ප‍්‍රතිපත්ති මට්ටමිනුත්, ජාතික සුනාමි අනතුරු ඇඟවීමේ වගකීම භාර කොට ඇති කාලගුණ විද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුව මෙහෙයුම් මට්ටමිනුත් මේ කලාපීය සේවාවන්ට බද්ධ වනවා.

සුනාමි අනතුරු ඇඟවීමක් වටා තිබෙන ක‍්‍රියාදාමය ඇත්තටම කඩින් කඩ දිවීමේ (relay-running) ධාවන තරගයක් වගෙයි.

සුනාමියක් හට ගත් විට එම රළ තරංග පැයට කිලෝමීටර් 800ක් පමණ වේගයෙන් ආරම්භක ස්ථානයේ සිට චක‍්‍රාකාරව සැම දෙසට විහිද යනවා. මෙය ජෙට් ගුවන් යානයක වේගයට සමානයි. ආරම්භක ස්ථානය තහවුරු කර ගත් විට සුනාමියක් කෙතරම් විනාඩි හෝ පැය ගණනකින් යම් වෙරළකට පැමිණේදැයි ලෙහෙසියෙන් ගණනය කළ හැකියි.

ඉන්දුනීසියාවේ ජාවා හා සුමාත‍්‍රා දුපත් අතර පිහිටි සුන්ඩා සමුද්‍ර සන්ධිය යටින් භූවිද්‍යාත්මකව අතිශයින් සක‍්‍රිය ප‍්‍රදේශයක් තිබෙනවා. 2004 දෙසැම්බර් මාරක සුනාමිය හට ගත්තේ ද එහි සිදු වූ භූමිකම්පාවකින්.

ඒ ප‍්‍රදේශයේ සුනාමි ජනක භූමිකම්පාවක් හට ගත් විට සුනාමි රළ විනාඩි 15-30 අතර කෙටි කාලයකින් ඉන්දුනීසියානු වෙරළට ළඟා වනවා. එනිසා ඔවුන්ට ක්‍රියාත්මක වීමට හා ආරක්ෂක පියවර ගන්නට ඇත්තේ ඉතා කෙටි කාලයයි. එරට වෙරළබඩ ප‍්‍රදේශවල වැසියන්ට දෙනු ලබන පොදු අවවාදය නම් භූමිකම්පාවක් සිදු වනු දෙපයට දැනුණොත් හැකි ඉක්මනින් වෙරළෙන් ඈත නිර්දේශිත ආරක්ෂක ස්ථානවලට (designated safe places) දිව යන්න කියායි.

නමුත්, ඊට වඩා දුරින් පිහිටි රටවලට සුනාමි රළ තරංග ළඟා වීමට වැඩි කාලයක් ගත වනවා. කි.මී. 1,600ක් දුරින් නම් පැය දෙකක්ද, කි.මී. 2,400ක් දුරින් නම් පැය 3ක්ද ආදී වශයෙන්.

සුන්ඩා සමුද්‍ර සන්ධිය ආසන්නයේ සිට ශ‍්‍රී ලංකාවේ නැගෙනහිර වෙරළට සුනාමි තරංගයක් පැමිණීමට දළ වශයෙන් පැය 2.5ක් පමණ ගත වනවා. අනතුරු ඇඟවීම පිළිබඳ තොරතුරු කලාපීයව IOTWS වෙතින් ලබා, දේශීය වශයෙන් ගත යුතු පියවර ගැන ඉක්මනින් තීරණය කොට එය රට තුළ සන්නිවේදනය කිරීමට හා අවශ්‍ය නම් වෙරළ ප‍්‍රදේශවලින් ජනයා ඉවත්කර ගැනීමට (coastal evacuation) ඇති උපරිම කාලය මෙයයි. තීරණ ගැනීම ඉක්මන් වූ තරමට අනෙක් ක්‍රියාවලට වැඩි කාලයක් ඉතිරි වනවා.

ඉක්මනින් ක‍්‍රියාත්මක වනවා නම් මේ කාලය සෑහෙනවා. මන්ද සුනාමියකදී අවශ්‍ය වන්නේ වෙරළබඩින් කිලෝමීටරයක් පමණ රට තුළට ජනයා ඉවත් කර ගැනීම නිසා.

එහෙත් කලබලේට කොරස් කටෙත් අත දමන්න බැහැ යැයි ප‍්‍රකට කියමනක් තිබෙනවා. හදිසි අවස්ථාවකදී කුමක් කළ යුතු ද යන්න ගැන පූර්ව දැනුමක් හා පුහුණුවක් නොතිබුණොත් අනවශ්‍ය ලෙස කලබල වී අවුල් ජාලයක් හට ගත හැකියි.

වෙරළබඩ ප‍්‍රදේශවල ජනයාට සුනාමි අන්තරායක් මතුවන විටෙක හැසිරිය යුතු ආකාරය, යායුතු ආරක්ෂිත ස්ථාන ආදිය පෙර සූදානමක් තිබීම ඉතා වැදගත්. ශ‍්‍රී ලංකාව ඇතුළු රටවල් බොහොමයක දැන් මේ මහජන අධ්‍යාපනය ලබා දෙනවා.

Graphic showing how a tsunami warning system works. AFP FILE PHOTO
Graphic showing how a tsunami warning system works. AFP FILE PHOTO

2004-2014 දශකය තුළ සුනාමි සම්බන්ධ විද්‍යාත්මක නිරීක්ෂණ හා විශ්ලේෂණ හැකියාව සෑහෙන තරමට දියුණු වී තිබෙනවා. 2014 ජූනි මාසයේ ලර්න්ඒෂියා පර්යේෂණායතනයේ වාර්ෂික ආපදා සම්බන්ධ දේශනය කළ පැසිෆික් සුනාමි අනතුරු ඇඟවීමේ කේන්ද්‍රයේ නියෝජ්‍ය අධ්‍යක්ෂ ආචාර්ය ස්ටුවට් වයින්ස්ටයින් මෙය විස්තර කළා.

මුහුදු පතුලේ කම්පාවක් සිදු වී එම දත්ත ලබා ගෙන කඩිනම් තක්සේරුවක් හරහා අනතුරු ඇඟවීමක් නිකුත් කිරීමට 2004දී විනාඩි 18ක් පමණ ගත වූ බවත්, එහෙත් 2014 වනවිට එම කාලය විනාඩි 7කට අඩු වී ඇති බවත් ඔහු කීවා. හැම විනාඩියක්ම වටිනා මේ තීරණාත්මක ක‍්‍රියාවලියේදී තක්සේරුවට අඩු කාලයක් වැය වනවා කියන්නේ එහි තීරණය සන්නිවේදනයට හා ක‍්‍රියාත්මක කිරීමට වැඩි විනාඩි ගණනක් ඉතිරි වනවා යන්නයි.

විද්‍යාඥයන් කරන කඩිනම් සුනාමි තක්සේරුව එසැණින් ජාතික මට්ටමේ අනතුරු අඟවන ස්ථානවලට ලබා දීමට ජංගම දුරකතන හා වෙබ් මාධ්‍ය දෙකම භාවිත වෙනවා (මේ පණිවුඩ මහජනයාට විවෘත නැහැ).

එහිදී ද සන්නිවේදනය ප‍්‍රමිතිගත කිරීමට හා ව්‍යාකූලතා හැකි තරම් අවම කිරීමට පොදු සංඥා ක‍්‍රමවේදයක් (Common Alerting Protocol, CAP), මේ වන විට ආපදා කළමනාකරුවන් අතර ප‍්‍රචලිතවෙමින් තිබෙනවා. මේ සියලූ ප‍්‍රවණතාවලින් නිසි ඵල ළො ගන්නට ජාතික මට්ටමේ තීරණ ගැනීමේ හැකියාව සවිමත් විය යුතුයි.

ඉන්දියානු සාගරයේ විශාල ප‍්‍රදේශයක් ආවරණය කරමින් වසරේ හැම දිනෙකම, දිවා රැයේ නිරතරු නිරීක්ෂණය කරන දියුණු විද්‍යාත්මක පහසුකම් ජකර්තාවේ BMKG සතුව තිබෙනවා.

ඒවා සියල්ල පෙන්වමින් එහි අධ්‍යක්ෂ ජනරාල් ආචාර්ය ඇන්ඞ් ඒක සාක්යා. අපට කීවේ ‘සුනාමියක් එන බව ඉක්මනින් දැන ගෙන එය ඉන්දියානු සාගරයේ වටේ පිහිටි රටවලට නිල වශයෙන් දැනුම් දීමට විනාඩි ගණනක් තුළ අපට හැකියි. එහෙත් එතැනින් පසු ක‍්‍රියාත්මක වීමේ අඩුපාඩු සමහර රටවල තවමත් තිබෙනවා.’

ඉන්දියානු සාගර සුනාමි තොරතුරු කේන්ද්‍රයේ වැඩසටහන් නිලධාරී ආර්දිතෝ කොඩිජාත් කීවේ මුහුදු පතුලේ කම්පාවක් සිදුවී විනාඩි 10ක් තුළ පළමු පණිවුඩය ජාතික වශයෙන් මේ වගකීම දරන ස්ථානවලට යැවීමට කැප වීමක් ඇති බවයි. ඒ මුල් පණිවුඩය එතෙක් තිබෙන අසම්පූර්ණ තොරතුරු මත පදනම් වනවා. කම්පාවේ ප‍්‍රබලත්වය කොපමණද, සුනාමියක් ජනනය වූවාද නැද්ද යන්න එහි අඩංගුයි.

ඊට යම් විනාඩි ගණනකට පසු දෙවන පණිවුඩයක් නිකුත් කරනවා. සුනාමියක් ජනනය වී ඇත්නම් එය විවිධ රටවල වෙරළට ළඟාවීමට අපේක්ෂිත කාලයත්, රළ තරංගවල උසත් එහි කියැවෙනවා. මේ වනවිට තත්ත්වය බරපතළද නැද්ද යන්න වඩා පැහැදිලියි.

ඉනික්බිති තෙවැනි පණිවුඩයක් නිකුත් වනවා. එහි ඇත්තේ මුහුදු මට්ටම් ගැන අලූත්ම දත්ත හා ඒ වනවිටත් ආසන්න වෙරළ ප‍්‍රදේශවලට සුනාමිය පැමිණ ඇත්ද යන්නයි.

ඉන්දියානු සාගර කලාපයේ මේ ක‍්‍රියාවලිය හරිහැටි සිදුවන බව සහතික කර ගන්න සමෝධානික අභ්‍යාස (coordinated drills) කරනවා. කලාපීය සුනාමි නිරීක්ෂණ/අනතුරු අඟවන කේන්ද්‍ර තුන හා ජාතික මට්ටමේ ස්ථාන අතර සන්නිවේදන අභ්‍යාසයක් වසරකට කිහිප වතාවක් කරනවා.

එසේම සුනාමියක් පැමිණියා සේ සියලු පියවර ගන්නා පෙරහුරුවක් (simulation) වසර දෙකකට වරක් සමස්ත කලාපයම සහභාගි වී සිදුකරනවා. Indian Ocean Wave නම් වන මෙයට කලාපීයව එවන තොරතුරු මත රට තුළ තීරණය ගැනීම, වෙරළාසන්න පෙදෙස්වලින් ජනයා ඉවත් කර ගැනීම වැනි පියවර රැසක් ඇතුළත්.

IOTWS ක‍්‍රියාවලිය එයට සම්බන්ධ රටවල් 28 අන්තර් රාජ්‍ය මට්ටමින් පාලනය කරන ජාත්‍යන්තර සහයෝගිතාවක්. එහි පාලක මණ්ඩලයක් තිබෙන අතර වසර කිහිපයක සිට එහි උප සභාපති ලෙස මොරටුව සරසවියේ මහාචාර්ය සමන්ත හෙට්ටිආරච්චි ක‍්‍රියාකරනවා. ඔහු වෙරළ සංරක්ෂණය හා කළමනාකරණය පිළිබඳ ලොව පිළිගත් විද්වතෙක්.

සුනාමි අනතුරු ඇඟවීමේදී නොවැළැක්විය හැකි කරුණක් නම් සැබැවින්ම නොඑන සුනාමියක් ගැනත් ඉඳහිට වැරදි අනතුරු ඇඟවීමක් (False alarm) නිකුත් වීමයි. මේ ගැන කලක සිට අධ්‍යයනය කරන ලර්න්ඒෂියා සභාපති, සන්නිවේදන මහාචාර්ය රොහාන් සමරජීව කියන්නේ අසම්පූර්ණ දත්ත මත පදනම් වී කඩිමුඩියේ තක්සේරු කරන විට ඉඳහිට වැරදීම ස්වාභාවික බවයි.

1948 සිට පැසිෆික් සාගරයේ හට ගත් හැම සුනාමියක් ගැනම කල් තබා අනතුරු ඇඟවීමක් නිවැරදිව දීමට එම පද්ධතියට හැකිව තිබෙනවා. එකක්වත් මග හැරී නැහැ. හැබැයි ඒ අතර නොපැමිණි සුනාමි ගැන වැරදුණු අනතුරු ඇඟවීම්ද රැසක් තිබෙනවා (හතරෙන් තුනක්ම). මේ යථාර්ථය පිළිගනිමින් එයට අනුගතවීම රටවල් හමුවේ ඇති අභියෝගයක්.

එසේම අද ජංගම දුරකතන හා සමාජ මාධ්‍ය ව්‍යාප්තිය නිසා රටින් පිට සිදු වන මුහුද යට කම්පාවක් හා සුනාමි ජනනයක් ගැන ඉතා කෙටි වේලාවක් තුළ දැන ගැනීමට සාමාන්‍ය ජනයාට හැකියි. නිල තොරතුරු මූලාශ‍්‍රයන්ට හා රාජ්‍ය අනතුරු ඇඟවීමේ ස්ථානවලට තව දුරටත් තොරතුරු ලැබීමේ හෝ බෙදා හැරීමේ ඒකාධිකාරයක් නැහැ.

මේ නිසා කටකතා හා වැරදි තොරතුරුද ඉක්මනින් පැතිර යා හැකියි. එසේ වුවද නිවැරදි, විශ්වසනීය තොරතුරු ප්‍රධාන ධාරාවේ මාධ්‍යවලට පමණක් නොව සමාජ මාධ්‍ය හරහාද සෘජුවම හා ඉක්මනින් නිකුත් කිරීමෙන් රාජ්‍ය ආපදා තොරතුරු ආයතනවලට මෙහි යම් සමනයක් කළ හැකි බව මගේ මතයයි.