In this Ravaya column (published on 29 July 2018), I further explore the contours of fake news in Sri Lanka. I point out, with examples, that certain politicians (including national leaders) and senior journalists are actively engaged in creating and/or disseminating myths, misconceptions and fallacies that give rise to fake news.
I debunk, with official (police) data, that contrary to popular perception and reckless media claims, there is no ‘crime wave’ sweeping across Sri Lanka. In fact, the opposite is true: incidence of serious crimes are showing a gradual decline, even though the current levels are still too high.
Similarly, when some ill-informed academics and social activists engage in loose talk about ‘Sri Lanka’s rising suicide rate’. This could be due to mainstream media and social media’s coverage of various suicide incidents. Sections of the media have begun calling Sri Lanka ‘suicide capital’ of the world. Others are quick to blame new technologies such as social media as a ‘cause’ for some recent youth suicides, without any research to back such claims.
Police data (which is the most reliable on this subject) shows otherwise. Sri Lanka has made major advances in reducing its suicide rate from the peak in the mid 1990s (when there were 8,514 reported suicide deaths in 1995), to 3,025 suicide deaths reported in 2016. Compared to neighbouring South Asian countries, where there has been little change in suicide rates, Sri Lanka has managed to reduce its crude suicide rate by 70% during the last two decades.
ව්‍යාජ පුවත් (Fake News) ගැන අවසන් වරට අප 2018 ජූනි 24 වනදා තීරු ලිපියෙන් සාකච්ඡා කළා.
මුසාව, මුලාව හා දුස්තොරතුරු වැනි විවිධ පැතිකඩ ඇති මේ සංකීර්ණ සමාජ ප්‍රශ්නයට නීති හෝ රෙගුලාසිවලින් පමණක් විසඳුම් ලබා ගත නොහැකි බව මා අවධාරණය කළා.
කෙන්ද කන්ද කරන්නට සමත් ජනමාධ්‍ය කලාවක් ප්‍රචලිත අද කාලේ ව්‍යාජ පුවත් ප්‍රචලිත වීම ගැන සමාජ මාධ්‍යවලට පමණක් දොස් කීම නිසි ලෙස රෝග විනිශ්චයක් නොවන බවත් මා පෙන්වා දුන්නා.
උතුරු නැගෙනහිර හමුදා කඳවුරු ගැන, රටේ HIV වයිරසය ප්‍රචලිත වීමේ ප්‍රවණතා ගැන, නව බදු පණතින් ආදායම් බදු අය කැරෙන විවිධ නිර්නායක ගැන හා වෙනත් බොහෝ කරුණු පිළිබඳව නොයෙකුත් දුර්මතයන් හා පල් බොරු ප්රධාන ධාරාවේ මාධ්‍ය හරහා නිතර පැතිරෙනවා.
රජයේ නිල ප්‍රකාශකයන්ට මේ බොරු නිවැරදි කිරීමට හා ඇත්ත ඇති සැටියෙන් පහදා දීමට සෑහෙන කාලයක් හා ශ්‍රමයක් වැය කිරීමට සිදුව තිබෙනවා.
මගේ විග්‍රහයට අනුව නම් ව්‍යාජ පුවත් දැනුවත්ව හෝ නොදැනුවත්ව සමාජගත කරන ප්රධාන දෙපිරිසක් සිටිනවා. එක් පිරිසක් නම් වෘත්තීය බවින් තොර හෝ මඳ වූ මාධ්‍යවේදීන්. අනෙක් පිරිස නම් කිසිදු සමාජයීය වගකීමකින් තොරව කටට එන දේ කියන විවිධාකාර දේශපාලකයින්.
මේ නිසා ව්‍යාජ පුවත්වලට එරෙහි නව නීතියක් ගෙන ආවොත් මුලින්ම චෝදනා ගොනු කළ යුතු වන්නේ සමහරක් නාමධාරී දේශපාලකයන්ට හා මාධ්‍යකරුවන්ටයි!
මෑත උදාහරණ කීපයක් හරහා මෙය විග්‍රහ කරමු.
දත්ත මත පදනම් නොවී, බැලූ බැල්මට හෝ මාධ්‍ය හරහා අසන දකින දෙය මත පමණක් පදනම් වී හෝ සමස්ත ලක් සමාජය ගැන ලොකු නිගමනවලට එළඹෙන නැඹුරුවක් අප දකිනවා. මෙය පාර්ලිමේන්තු මන්ත්‍රීන්, වෘත්තිකයන් හා සරසවි ඇදුරන් වැනි වගකිව යුතු අය අතින්ද සිදු වීම කනගාටුදායකයි.
‘රටේ දරුණු අපරාධ සංඛ්‍යාව වැඩි වෙලා. අපරාධ රැල්ලක් සමාජය සිසාරා යනවා’ යයි සමහරුන් මොර දෙනවා. මෑත සතිවල මිනී මැරුම්, ලිංගික අපරාධ ආදිය ගැන වාර්තා ගණනාවක් ළඟ ළඟ මතු වීම මීට තුඩු දෙන්නට ඇති.
සිදුවීම් කීපයක් හනි හනිකට වාර්තා වීම මත පමණක් ප්‍රවණතාවක් නිර්ණය කළ නොහැකියි. එයට වාර්ෂික දත්ත සම්මුච්චයන් (aggregated annual data) වසර කීපයක් සඳහා විමර්ශනය කළ යුතුයි.
දිවයින පුරා සිදුවන අපරාධ ගැන නිතිපතා නිල තොරතුරු ඒකරාශි කරන හා සංඛ්‍යා ලේඛන වාර්තා කරන ක්‍රමවේදයක් පොලිස් දෙපාර්තමේන්තුවට තිබෙනවා. අපරාධ වැඩි වේද අඩු වේද යන්න සොයා ගත හැක්කේ මාධ්‍ය වාර්තා හරහා නොව මෙම නිල දත්ත ප්‍රවේශමින් විමසීමෙනුයි. පොලිස් නිල වෙබ් අඩවිය තුළින් මහජනයාට අපරාධ සංඛ්‍යා ලේඛන අධ්‍යනය කළ හැකියි. https://www.police.lk/index.php/crime-trends
ගෙවී ගිය වසර පහ (2013-2017) සඳහා දරුණු අපරාධ පිළිබඳ පොලිස් සංඛ්‍යා ලේඛන විශ්ලේෂණය කිරීමේදී සියලු ආකාරයේ බරපතළ අපරාධ වල විවිධාකාර අඩුවීම් පෙනී යනවා.
උදාහරණයකට 2015දී 476ක් ලෙස වාර්තා වූ සමස්ත මිනී මැරුම සංඛ්‍යාව (homicides), 2017දී 452ක් වූවා.
බරපතළ තුවාලකිරීම් (Grievous hurt) 2015දී 1,299ක් වාර්තා වූ අතර, 2017 වන විට එය 1,075ක් වූවා.
මංකොල්ලකෑම් (robberies) 4,017ක් වාර්තා වූ 2015 වසරට සාපේක්ෂව 2016දී එය 3,455ක් ද 2017දී 3,366ක් ද ලෙස යම් තරමකට අඩු වී තිබෙනවා.
ගෙවල් බිඳීම් (house breaking) 2015දී අවස්ථා 12,707ක් පොලිසිවලට වාර්තා වූ අතර 2016දී එය 10,287ක් ද 2017දී 8,913ක් ද ලෙස අඩු වූවා.
පොලිස් සංඛ්‍යා ලේඛන සාරාංශයේ වර්ග 26ක බරපතළ අපරාධ පිළිබඳ තොරතුරු සම්පිණ්ඩිතයි. එයින් බහුතරයක් වර්ගවලදී 2015ට සාපේක්ෂව 2017 වන විට සංඛ්‍යාත්මක අඩුවීම් පෙන්නුම් කරනවා.
වැඩි වී ඇති එක් වර්ගයක් නම් සියලු ආකාරයේ නීති විරෝධී මත්ද්‍රව්‍ය නිපදවීම, ප්‍රවාහනය, රටින් පිටතට ගෙන යාම/ගෙන ඒම, හා ළඟ තබා ගැනීම යන වරද සඳහා අපරාධ විමර්ශනයයි. 2015දී එබඳු වැරදි 1,641 සොයා ගත් අතර 2016දී 2,078ක් ද, 2017දී 2,845ක් අල්ලා ගෙන තිබෙනවා. එනම් මත්ද්‍රව්‍ය විරෝධී පොලිස් ක්‍රියා උත්සන්න කර ඇති බවයි.
නිල සංඛ්‍යා ලේඛන ලෙහෙසියෙන්ම වෙබ්ගත වී සොයා ගත හැකිව තිබියදීත් ‘අපරාධ රැල්ලක්‘ ගැන සමහරු කතා කරන්නේ ඇයි? නොදන්නාකමටද? නැත්නම් රජය හා පොලිසිය අපකීර්තියට පත් කිරීමටද?
පසුගිය වසර කීපය තුළ වාර්තාගත බරපතළ අපරාධවල යම් තරමක අඩු වීමකට අමතරව විමර්ශනය හමාර කරන ලද අපරාධ සංඛ්‍යාවද වැඩි වී තිබෙනවා.
රටේ ජනගහනයට සාපේක්ෂව අපරාධ සංඛ්‍යාව තවමත් නොසතුටුදායක තරම් වැඩි බව ඇත්ත. එහෙත් මාධ්‍ය තලු මරමින් අපරාධ වාර්තා කිරීම කළ පමණට එය අපරාධ රැල්ලක් යයි හැඳින්වීම මා නම් දකින්නේ සිතා මතා පතුරුවන දුස්තොරතුරක් ලෙසයි.
මේ පිළිබඳ පුවත්පතකට අදහස් දැක්වූ ශ්‍රී ජයවර්ධනපුර සරසවියේ අපරාධ විද්‍යාව පිළිබඳ ජ්‍යෙෂ්ඨ කතිකාචාර්ය උදය කුමාර අමරසිංහ මෙසේ කියනවා. ”මාධ්‍ය බොහෝ විට උලුප්පා දක්වන්නේ බිහිසුණුම අපරාධ සමහරක් ගැනයි. මාධ්‍ය ග්‍රාහකයන් කම්පා කරවන, ආවේග ඉස්මතු කරන ප්‍රවෘත්ති වාර්තාකරණය වැඩි කර තිබෙනවා. සිදු වන අපරාධ සමහරක බිහිසුණු බව ඉහළ ගොස් ඇතත් සමස්තයක් ලෙස රටේ බරපතළ අපරාධ සංඛ්‍යාව කෙමෙන් අඩු වී තිබෙනවා.”
ඔහු කියන්නේ අපරාධ නිල සංඛ්‍යා ලේඛන සියුම්ව විග්‍රහ කළ යුතු බවයි. ඒ හරහා අපරාධවලට තුඩු දෙන සමාජ හා ආර්ථීක සාධක හඳුනා ගැනීමට ඉඟි ලැබෙනවා. අපේ මාධ්‍ය කීයක් මෙය කරනවාද?
දිවිනසා ගැනීම් පිළිබඳව ද මෙවැනිම උද්වේගකර වූත්, වාර්ෂික දත්ත හා ප්‍රවනතා මත නොව බැලූ බැල්මට මාධ්‍ය පුවත් මත පදනම් කර ගන්නා වූත් වැරදි විග්‍රහයන් අපේ රටේ බහුලයි. මේ ගැන මා 2017 ඔක්තෝබර් 15 හා 22 යන දිනවල තීරු ලිපි දෙකකින් විස්තරාත්මකව කතා කළා.
එහිදී මා සාක්ෂි සහිතව කීවේ මෙයයි:
“දිවි නසා ගැනීම් පිළිබඳ දත්ත විකෘති කිරීම්, දුර්මත පතුරුවා හැරීම හා අතිශයෝක්තින්ද මාධ්‍යවල නිතර හමු වනවා. එවන් එක් බෙහෙවින් ප්‍රචලිත වූ දුර්මතයක් නම් අපේ රටේ දිවි නසා ගැනීම් වසරක් පාසා ඉහළ යමින් තිබෙන බවයි. මෙය මාධ්‍යවේදීන් පමණක් නොව සමහර ආගමික පූජකවරුන් හා සරසවි ඇදුරන්ද අවිචාරශීලී ව ප්‍රතිරාවය කරනු මා දකිනවා. තවත් නිතර කියැවෙන කථාවක් නම් ජනගහනයට සාපේක්ෂව දිවි නසා ගැනීම් සංඛ්‍යාව ඉහළම රටවලින් අතර සිවු වන තැන ශ්‍රී ලංකාව සිටිනවා යයි කීමයි.
“මේ දෙකම අසත්‍යයන්. වසර ගණනාවක් පිළුනු වූ දත්ත මත පදනම්ව වැරදි ලෙස කරන විග්‍රහයන්. සැබෑ තත්ත්වය විකෘති කරමින් ප්‍රතිපත්ති සම්පාදකයන් හා ජන සමාජය මුලා කිරීමට මෙවැනි දුර්මතවලට හැකියි.”
රටේ ප්‍රචලිත හා මාධ්‍ය හරහා ජනප්‍රිය කර තිබෙන දුර්මතයන් නිල සංඛ්‍යා ලේඛන යොදා ගනිමින් වැරදි යැයි පෙන්වා දුන් විටත් එය නොපිළිගන්නා අය සිටිනවා. ගිය වසරේ දිවි නසා ගැනීම් ගැන දත්ත මත පදනම් වූ විග්‍රහය පිළිනොගත් එක් පාධකයෙක් කීවේ ‘අපේ පොලිසියේ දත්ත විශ්වාස කරන්නට අමාරුයි’ කියායි.
ශ්‍රි ලංකාවේ රාජ්‍ය ආයතන පිළිබඳ මහජන විශ්වාසය අඩුයි. එයට හේතු තිබෙනවා. එසේම නිල සංඛ්‍යා ලේඛන පවත්වා ගන්නා රාජ්‍ය ආයතනවල ද ඉඳහිට වැරදි සිදු වනවා. එහෙත් සාපේක්ෂව ගත් විට දේශීය මට්ටමේ සමාජ ප්‍රශ්න අවබෝධ කර ගන්නට අපට ඇති හොඳම පදනම නිල සංඛ්‍යා ලේඛනයි.
ජාත්‍යන්තරව දත්ත සම්මුච්ච කරන හා සංශෝධනය කරන විද්වතුන් හා ආයතන ශ්‍රී ලංකාවට අදාළ දත්ත ලබා ගන්නේ ද නිල මූලාශ්‍ර වලින්. එම නිල සංඛ්‍යා ලේඛනවල නිවැරදි බව හා විශ්වසනීයත්වය තවත් වැඩි කර ගත හැකි නමුත් අපට දැනට තිබෙන හොඳම මුලාශ්‍ර වන්නේ රාජ්‍ය දත්තයි.
රාජ්‍යය කෙරෙහි මහජනයා තුළ වැඩි පිළිගැනීමක් හා විශ්වාසයක් ඇති රටවල ව්‍යාජ පුවත් හා දුස්තොරතුරු ගෙඩි පිටින් ඇදහීම අඩුයි.
‘ආණ්ඩු අපට බොරු කියනවා’ යන්න බහුලව සමාජගත වූ රටක ව්‍යාජ පුවත් පාලනය කිරීම අති දුෂ්කරයි. ශ්‍රීි ලංකාවේ රාජ්‍යය පිළිබඳ මහජන විශ්වාසය ක්ෂිණ වූයේ එක් රජයක් යටතේ නොව දශක ගණනාවක් පුරා විවිධ රජයන් යටතේයි. මේ ගරා වැටීමේ වත්මන් ‘උරුමක්කාරයා’ දැනට බලයේ සිටින රජයයි.
උදාහරණයකින් මෙය පෙන්වා දීමට හැකියි.
1998දී සම්මත කර ගන්නා ලද රෝම සම්මුතිය යටතේ ජාත්‍යන්තර අපරාධ අධිකරණය (International Criminal Court, ICC) පිහිටුවනු ලැබුවේ 2002දී. නිශ්චිත මහා පරිමාණ අපරාධ වර්ග 3ක් ගැන ලෝක මට්ටමින් නඩු අසා චෝදනා සනාථ වූ විට දඬුවම් දීමට එයට බලතල තිබෙනවා.
මේ අපරාධ නම්, ජාති ඝාතනය (genocide), යුද්ධ අපරාධ (war crimes), හා මානව සංහතියට එරෙහි අපරාධ (crimes against humanity).
මෙකී අපරාධ පිළිබඳව යුක්තිය පසිඳලීමට ICC අධිකරණයට බලය ලැබෙන්නේ රෝම සම්මුතිය ප්රධාන කොටත්, ඊට අමතරව අදාළ ජාත්‍යන්තර මානව හිමිකම් නීති යටතේත්. https://www.icc-cpi.int/
විවිධ රටවලින් තෝරා ගත් විනිසුරුකරුවන් මඬුල්ලක් දීර්ඝ ලෙස නඩු විමසා වැරදිකරුවන් බවට පත්වන අයකුට දිය හැකි උපරිම දඬුවම වසර 30ක සිර දඬුවමක්. කලාතුරකින් අවස්ථාවක එය ජීවිතාන්තය දක්වා ලබා දිය හැකියි.
නෙදර්ලන්තයේ හේග් නුවර කේන්ද්‍ර කරගත් ICC අධිකරණයට දිය හැකි දඬුවම් අතර මරණීය දණ්ඩනය නැහැ. එය ශිෂ්ඨ සමාජවලට නොගැලපෙන දඬුවමක් බව ලෝක මතය නිසා. එනිසා හේග් නුවර විදුලි පුටුවක් තිබෙනවාය යන්න පට්ටපල් බොරුවක්.
රෝම සම්මුතියට ශ්‍රී ලංකාව අත්සන් කර නොමැති නිසා එහි බලපෑමක් මෙරටට එල්ල විය නොහැකි යයි අපේ දේශපාලකයෝ නිතර කියනවා. 2005-2009 සිවිල් යුද්ධයේ අවසාන අධියරේදී සිදු වූවා යැයි කියන බරපතළ මානව හිමිකම් කඩ කිරීම් ගැන විමර්ශනය කිරීම හා වගවීම දේශීය යාන්ත්‍රණයක් හරහා කරන බව ගිය රජය මෙන්ම මේ රජයත් කියනවා.
ඒ දේශපාලන තර්ක මදකට පසෙක තබමු. ICC නීති රාමුවේ කොහෙත්ම නැති මරණ දඬුවමක් දීමට යොදා ගත හැකි ‘විදුලි පුටුව’ ගැන විටින් විට කතා කරන්නේ ඇයි?
(මාධ්‍ය වාර්තා රැසකට අනුව) 2015-2018 වකවානුව තුළ වත්මන් ජනපතිවරයා මෙන්ම අගමැතිවරයාත් ප්‍රසිද්ධ කතාවලදී මෙරට කිසිදු හමුදා නිලධාරියකු හෝ දේශපාලකයකු ‘හේග් නුවර විදුලි පුටුවට යාමට ඉඩ තබන්නේ නැතැයි’ මහ ඉහළින් ප්රකාශ කොට තිබෙනවා.
අගමැතිවරයා නීතිඥයෙක් මෙන්ම ජාත්‍යන්තර සබඳතා ගැන ගැඹුරින් දත් අයෙක් නිසා ඔහු හේග් නුවර ‘විදුලි පුටුවක්’ ගැන කථා කළේ නොදැනුවත්ව යයි විශ්වාස කිරීමට අමාරුයි. ජනපතිවරයා නම් පරස්පර විරෝධී දේ නිතර කියනවා: ඔහුගේ විශ්වසනීයත්වය පලුදු වී හමාරයි.
2015 දෙසැම්බරයේ ශ්‍රී ලංකා පුවත්පත් ආයතනයේ පැවති ජාත්‍යන්තර මානව හිමිකම් නීති පිළිබඳ දෙදින වැඩමුළුවකදී එහි දේශකයකු ලෙස පැමිණි ආචාර්ය රාධිකා කුමාරස්වාමිගෙන්ද මා මේ ප්රශ්නය කෙලින්ම ඇසුවා.
‘මරණ දඬුවමක් හෝ විදුලි පුටුවක් ෂක‍ක අධිකරණයේ නැහැ. ඉහළම දඬුවම ජීවිතාන්තය තෙක් සිර දඬුවමයි.” ඇය තහවුරු කළා.
ජාත්‍යන්තර නීති විශාරදයකු වන ආචාර්ය කුමාරස්වාමි එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයේ ජේෂ්ඨතම ධූරයක් හෙබවූ ලාංකිකයෙක්.
මාධ්‍යකරණයේ හොඳ අත්දැකීම් ඇති පරිණත ලාංකික මාධ්‍යවේදීන්ද මේ විදුලි පුටුවේ ප්‍රලාපය යළි යළිත් වමාරනවා. ඔවුන් මේ දුස්තොරතුරු ප්‍රතිරාවය කරන්නේ නොදැනද?
සති අන්ත පුවත්පතක දක්ෂ තරුණ මාධ්‍යවේදියකු 2016දී ලියූ ලිපියක ද මේ බොරුව අන්තර්ගත වූ බව දැක මා එයට හේතු විමසුවා. එවිට ඔහු මට පෞද්ගලිකව කීවේ විදුලි පුටුවක් නැති බව සැබෑ වුවත් දැන් මෙරට ජනප්‍රිය මතය වී ඇත්තේ හේග් නුවර විදුලි පුටුව තිබෙනවා යන්න නිසා තමන් ද එයට අනුගත වූ බවයි.
දේශපාලන නායකයන් හා අත්දැකීම් බහුල මාධ්‍යවේදීන් මෙසේ (දැන දැනම?) මහජනයා රවටන විට ව්‍යාජ පුවත් ව්‍යාධියට කෙසේ පිළියම් සොයන්නද?
දිගු කලක් තිස්සේ චිම්පන්සීන් හා වෙනත් වානර විශේෂවල හැසිරීම අධ්‍යයනය කර ඇති ආචාර්ය ඩන්බාර්, තම විද්වත් විග්‍රහයන් කැටි කරමින් 1996දී 
Open Minds! (formerly: Moving Images blog) 