When Worlds Collide #72: Open Science and Closed Societies: Can it work?

When Worlds Collide, by Nalaka Gunawardene

Text of my ‘When Worlds Collide’ column published in Ceylon Today Sunday broadsheet newspaper on 30 June 2013

“Let us drink to the success of our hopeless endeavour,” was a favourite toast of old Soviet dissidents. As things turned out, ‘people power’ of millions of exasperated individuals eventually brought down the system. It partly collapsed under its own weight.

Since the Iron Curtain crumbled, the former Soviet Union and Eastern Bloc countries continue to grapple with many challenges – such as enhancing real pluralism, safeguarding the public sphere and preventing a relapse to the bad old days of state diktats and propaganda.

Totalitarianism – in which the state holds total authority over a society and seeks to control all aspects of public and private life – isn’t quite dead. In the twenty first century, it has got a makeover and gone global.

And it keeps tripping open societies…

View original post 1,123 more words

සිවුමංසල කොලූගැටයා #124: පුවත්පත් කර්මාන්තයේ පරිනාමීය අභියෝග

Newspapers headed to stormy seas

ශී‍්‍ර ලංකාවේ පුවත්පත් ප‍්‍රකාශනයට අවුරුදු 180ක ඉතිහාසයක් තිබෙනවා. 1802දී ඇරැඹි රජයේ ගැසට් පත‍්‍රය මෙරට මුල් ම වාරික ප‍්‍රකාශනය වූවත් එය පුවත්පතක් හෝ සගරාවක් හෝ නොවෙයි. ඒ ගණයේ ලා සැළකිය හැකි පළමු ප‍්‍රකාශනය 1832දී ඇරැඹුණු Colombo Journal සඟරාවයි.

මෙරට වතු වගාවේ හා වෙළදාමේ නිරතව සිටි බි‍්‍රතාන්‍ය ජාතිකයන් කිහිප දෙනකු විසින් පෞද්ගලික මට්ටමෙන් පළ කළ මේ සඟරාව එවකට බි‍්‍රතාන්‍ය යටත් විජිත පාලනය යම් තාක් දුරට විවේචනය කළ බව වාර්තාගතයි. එකල සිටි ආණ්ඩුකාර විල්මට් හෝර්ටන් ද ආරූඪ නමකින් මෙයට ලිපි ලියූ බව කියැවෙනවා.

මේ පුරෝගාමී ප‍්‍රකාශනය ගැන එතරම් තොරතුරු සොයා ගන්නට නැහැ. එය කල් පැවතුණේ ද නැහැ. බිහි වී වසරකින් පමණ එය නතර වී තිබෙනවා. එක් පර්යේෂකයකු ලියා ඇත්තේ ලන්ඩනයේ යටත් විජිත පරිපාලකයන් විවේචනය කිරීම නිසා උද්ගත වූ උණුසුම් තත්ත්වය හමුවේ හිමිකරුවන් විසින් සඟරාව වසා දැමූ බවයි. එය සැබෑ නම් පාලකයන් හා පුවත්පත් අතර මතවාදී බෙදීම හා ආතතිය අපේ පුවත්පත් ඉතිහාසය තරම් ම පැරණියි.

මෙරට පළමුවන දෙමළ පුවත්පත වූ උදය තාරකායි 1841දී යාපනයෙනුත්, මුල් ම සිංහල පුවත්පත වූ ලංකාලෝකය 1860දී ගාල්ලෙනුත් බිහි වුණා. එදා මෙදා තුර මෙරට භාවිත වන භාෂා තුනෙන් පත්තර හා සඟරා සිය ගණනක් බිහි වී කෙටි හෝ දිගු කලක් පැවත පසුව අභාවයට ගොස් තිබෙනවා.

මීට කලකට පෙර සිංහල පුවත්පත් කලා ඉතිහාසය නමින් කාණ්ඩ නවයකින් යූත් පර්යේෂණාත්මක කෘතියක් කඵකොඳයාවේ පඤ්ඤාශෙඛර නා හිමියන් (1895 – 1977) රචනා කළා. පත්තර කලාව ගැන මට තිබූ දැඩි ඇල්ම නිසා පාසල් සිසුවකුට සිටියදී ම මේ පොත පුස්තකාලවලින් සොයා ගෙන කියවූ සැටි මතකයි.

එම කෘතියේ හොදින් පැහැදිළි කළ ප‍්‍රවණතාවක් නම් බොහෝ පත්තර හා සඟරාවල පැවැත්ම කෙටි කලෙකට සීමා වූ බවයි. කතුවරුන්, ලේඛකයන් හා පාඨකයන්ගේ උද්‍යොගයත් කැපවීමත් තිබූ පමණට ප‍්‍රකාශනයක් වෙළඳපොලෙ සාර්ථක වන්නේ නැහැ. එයට ව්‍යවසායකත්වය, අලෙවියකරණය හා නිසි බෙදා හැරීම වැනි සාධක ගණනාවක් එක් තැන් විය යුතුයි. අපේ රටේ එදත් අදත් බොහෝ පත්තර හා සඟරාවල දුර්වල අංග වන්නේ ද මේවායි.

‘‘පුවත්පත් යනු කලාවක් මෙන් ම කර්මාන්තයක් ද වනවා. බොහෝ පුවත්පත් පවත්වා ගෙන යන්නේ ව්‍යාපාරික මට්ටමින් හිමිකරුවන්ට ලාබයක් ඉපදවීම සඳහායි. එයින් වැදගත් සමාජයීය මෙහෙවරක් ඉටු වුවත් පුවත්පත් ආයතන යනු පුණ්‍යායතන (charities) නොවෙයි.’’

මෙය දශක ගණනාවක් පුරා පෙර අපර දෙදිග ම පුවත්පත් කලාව හා කර්මාන්තය ගැන පුඵල්ව කෙරුණු විග‍්‍රහයක්. කි‍්‍ර. ව. 2000 පමණ වනතුරු මෙය බටහිර රටවල ප‍්‍රායෝගිකව කි‍්‍රයාත්මක වුවත් ගෙවී ගිය වසර දහය දොළහ තුළ ඔවුන්ගේ පුවත්පත් කර්මාන්තය දරුණු අහේනියකට මුහුන දී සිටිනවා.

මීට කලකට පෙර ව්‍යාපාරික මට්ටමේ මාධ්‍ය ආයතන කාරුණිකව හෝ අවඥාවෙන් බැහැර කළ දානපති ආයතන හා පදනම්වල අනුග‍්‍රහය ලැබීම අද ඔවුන් ඕනෑකමින් සළකා බලනවා.

අර්බුදකාරී අවස්ථාවල මෙතෙක් ආ විදියට (Business as Usual) තව දුරටත් පැවතීමට නොහැකි බව පිළිගත් ප‍්‍රායෝගික සත්‍යයක්. සැඩසුළං මාරුතයට ඔරොත්තු දීමට බටහිර පුවත්පත් විවිධාකාරයේ ක‍්‍රමෝපායයන් මෑත වසරවල කි‍්‍රයාත්මක කළා.

උදාහරණ:

• දිනපතා පුවත්පත් ඒ වෙනුවට සති මැද හෝ සති අග පමණක් පළ කැරෙන, වඩාත් පුවත් විග‍්‍රහයන් හා විශෙෂාංග ඇතුළත් ප‍්‍රකාශන බවට පෙරැළීම.

• පුවත්පතේ ප‍්‍රමාණය Broadsheet ප‍්‍රමිතියේ සිට ඊට වඩා හුරුබුහුටි Berliner අතරමැදි ප‍්‍රමාණයට හෝ tabloid කුඩා ප‍්‍රමාණයට මාරු කිරීම.

• පුවත් පළ කිරීම සඳහා රේඩියෝ, ටෙලිවිෂන් හා වෙබ් අඩවි සමග තරග කිරීම මුඵමනින් නවතා දමා ගවේෂණාත්මක වාර්තා, පුවත් විග‍්‍රහයන්, හරවත් මතවාදයන් හා විශෙෂාංග පමණක් පළ කිරීම. (මේ නිසා සමහර ප‍්‍රකාශන දැන් Newspaper වෙනුවට Viewspaper යයි තමන් හදුන්වා ගන්නවා.)

• වඩාත් සාම්ප‍්‍රදායික (= වැඩිමහලූ) පාඨකයන් සඳහා පිටු ගණනින් සීමිත මුද්‍රණයක් තව දුරටත් නිකුත් කරන අතර, අන්තර්ගතය බහුතරයක් දිනපතා යාවත්කාලීන කැරෙන හොඳ වෙබ් අඩවියක් හරහා පළ කිරීම.

• මුද්‍රිත පිටපත් පළ කිරීම මුඵමනින් නවතා දමා ඒ වෙනුවට පුඵල් වෙබ් අඩවියක් හරහා පමණක් පළ කිරීම ඇරඹීම (Newsweek සගරාව මේ වසරේ සිටත්, ඇතැම් ප‍්‍රකට අමෙරිකානු පුවත්පත් දැන් ටික කලක සිටත් මෙය කරනවා.) මේ සමහර වෙබ් අඩවි නොමිළයේ කියවිය හැකි අතර, අනෙක්වා සතිපතා/මාසික ග‍්‍රාහක ගාස්තුවක් ගෙවා කියවිය හැකියි. එහෙත් මේ හරහා ඇති තරම් ආදායමක් උපදවා ගැනීම දියුණු රටවල පවා තවමත් අසීරු කාරියක්. අපේ වැනි රටක (මූල්‍යමය තොරතුරු රැගත් ව්‍යාපාරික ප‍්‍රකාශන හැරුණු කොට) වෙබ් අඩවි ග‍්‍රාහකත්ව ආදායමෙන් පමණක් නඩත්තු කරන පුවත්පතක් ගැන මා නම් දන්නේ නැහැ.

Newsstand Sri Lanka – image courtesy WSJ.com

ජීවී ලෝකයේ හා සොබා දහමේ මෙන් ම මානව සමාජයේ හා වෙළඳපොල ආර්ථිකයේ ද පරිනාමීය ප‍්‍රවාහයන් කි‍්‍රයාත්මක වනවා. මතවාදීව හා දර්ශනවාදී ලෙසින් අප කැමති වුණත් නැතත් යථාර්ථය මෙයයි.

පරිනාමීය කි‍්‍රයාවලියට දැනට පුඵල්ව පිළි ගැනෙන විග‍්‍රහය කළේ චාල්ස් ඩාවින් (1809-1882). පාරිසරික සාධකවලට වඩාත් හොදින් හැඩ ගැසෙන නම්‍යශීලී හා උපක‍්‍රමශීලි ජිවීන් සිය වර්ගයාගේ පැවැත්ම තහවුරු කර ගන්නා අතර එසේ නොකරන ජිවීන් කෙමෙන් වඳ වී යනවා. සොබාදහමේ මෙයට බොහෝ කලක් ගත වූවත් වෙළඳපොල සමාජයේ එය ඉක්මනින් සිදු වන්නක්.

ජෛව පරිනාමයේ එක් ප‍්‍රබල පාඩමක් නම් ශරීරයෙන් විශාල වූ හා සවි ශක්තියෙන් බලවත් වූ හෝ පමණට ම ජීවී විශේෂයකට එයින් විශෙෂ වාසි අත් නොවන බවයි. පෘථිවියේ ජෛව ඉතිහාසයේ දැවැන්ත සතුන් බොහොමයක් කලෙකට පසු වඳ වී ගියා. ඩයිනසෝරයන් වැනි යෝධ උරගයන් රජයන කාලයේ අහුමුඵවල කුඩාවට සිටි ක්ෂීරපායීන් ඔවුන්ගේ තැන ගන්නට මතුව ආවා. (මේ පරිනාමීය පාඩම් මානව සමාජයට අදාල වන සැටි වෙන ම විස්තරාත්මකව කථා කළ යුතුයි.)

පුවත්පත් ප‍්‍රකාශන ක්‍ෂෙත‍්‍රයේ ද ආවේනික පරිනාමීය ප‍්‍රවාහයන් නිර්දය ලෙස කි‍්‍රයාත්මක වේ යැයි මට සිතෙනවා. මෙරට දශක ගණනක් පැවති ප‍්‍රධාන පෙළේ ප‍්‍රකාශන සමාගම් දෙකක් මට මතක ඇති කාලයේ වසා දමනු ලැබුවා (ටයිම්ස් ඔෆ් සිලෝන් හෙවත් පැරණි ලංකාදීපය හා ස්වාධීන පුවත්පත් සමාගම හෙවත් දවස නිවස). ඔවුන්ගේ අභාවයට හේතු වූ සාධක සංකීර්ණයි. එහෙත් කාලානුරූපව හැඩ නොගැසීම හා වෙනස් වන පාඨක රුචි අරුචිකම් හඳුනා නොගැනීම ද එයට දායක වුණා.

මෙරට පුවත්පත් කලාවට වසර 180ක් පිරීම නිමිත්තෙන් 2012දී ලියූ ඉංගී‍්‍රසි ලිපියක මා කීවේ ඉතිහාසයේ මේ පාඩම් අද ප‍්‍රකාශකයන් හා මාධ්‍යවේදීන් සමීපව අධ්‍යයනය කළ යුතු බවයි.

එහි මුඛය පණිවුඩය: ‘‘ඉතිහාසයේ ප‍්‍රබලතම පාඩමක් නම් පාඨකයන් සමග සබැදී ඔවුන් සමග වර්ධනය වන ප‍්‍රකාශන ඉතිරි වෙද්දී එක තැන පල් වන ප‍්‍රකාශන හුදකලා වී, මුඵගැන් වී, අන්තිමේ වඳ වී යනු ඇති බවයි. ඩයිනසෝරයන් අපට දුන් ආදර්ශය නම් ලොකු මහත් වූ පමණට, සැරපරුෂ හා උද්දච්ච වූ පමණට, මහ හඩක් නැගූ තරමට පැවැත්ම තහවුරු නොවන බවයි.’’

පත්තර කලාවේ පැවැත්ම ගැන ලොකු පර්යේෂණ නොකළත් පර්යේෂකයන් රැසක් මුණ ගැසී කථා කිරීමෙන් හා ආසියානු ප‍්‍රකාශකයන් ඇසුරු කිරීමෙන් ලද යම් ප‍්‍රායෝගික අවබෝධයක් මට තිබෙනවා. පත්තර මුද්‍රිත ස්වරූපයෙන් දිගට ම පවතිනවා දකින්නට පෞද්ගලිකව මාත් කැමතියි. එහෙත් එය සාක්ෂාත් කරගන්නට නම් රාවය ඇතුඵ මෙරට ලොකු කුඩා සියඵ මුද්‍රිත ප‍්‍රකාශන කාලානුරූපීව පරිනාමය විය යුතුව තිබෙනවා.

2012 ලිපියේ මා කියා සිටියේ මාධ්‍ය කලාවේ හා කර්මාන්තයේ අනාගතයට බලපාන තීරණාත්මක සාධක තුන වන්නේ නව සන්නිවේදන තාක්‍ෂණය, වෙනස් වන ජනගහන සංයුතිය (demographics) හා වෙළඳ පොළ ආර්ථිකය බවයි. මේ තුන හරිහැටි තුලනය කර ගැනීම අද මුද්‍රිත මෙන් ම විද්්‍යුත් මාධ්‍යයන්ට ද තිබෙන ප‍්‍රබල අභියෝගයක්. විවෘත මනසකින් යුතුව එයට මුහුණදීම හා උපක‍්‍රමශීලී වීම අත්‍යවශ්‍යයි.

සොබා දහමේ ජෛව විවිධත්වය සුරැකෙන්නට ලොකු කුඩා විවිධාකාරයේ ශාක හා සත්ත්ව විශෙෂ රැසක් අවශ්‍ය වනවා සේ ම නූතන මානව සමාජයන්ගේ සංස්කෘතික විවිධත්වය පවත්වා ගන්නට එකිනෙකට වෙනස් ආකාරයේ මාධ්‍ය ද අවශ්‍යයි. එම විවිධත්වය සඳහා මාධ්‍ය අන්තර්ගතය නිර්මාණය කරන ක‍්‍රමය, එයට පදනම් වන දැක්ම හා මතවාදය මෙන් ම බෙදා හරින ක‍්‍රමය ද වැදගත්.

ආයතනගතව හා ව්‍යාපාරික මට්ටමින් සංවිධානගත වූ මාධ්‍යවලට පමණක් කළ හැකි දේත්, පුරවැසි මාධ්‍යකරුවන්ට පමණක් කළ හැකි දේත් තිබෙනවා. මේ දෙවර්ගය ම සමාජ ප‍්‍රගතියට හා පොදු උන්නතියට අවශ්‍ය වනවා. දෙපිරිසට සාමූහිකව කළ හැකි කාරියන් ද තිබෙනවා. අද අපට අවශ්‍ය මේ දෙපිරිස අන්‍යෙන්‍ය සැකයෙන් නොව සහයෝගයෙන් කි‍්‍රය කිරීමයි.

අධිපති/ධනපති මාධ්‍ය හා පුරවැසි මාධ්‍ය යන දෙවර්ගය ම මාධ්‍ය නැමැති පරිසර පද්ධතිය (media ecosystem) තුළ පැවතිය හැකියි. මේ සඳහා යම් තුලනයන් බිහි කර ගැනීම අවශ්‍යයි. හරියට වනාන්තරයක පොළව යට, බිම් මට්ටමේ, ගස් උඩ හා වියන් තලය මතුපිට විවිධ ජීවී විශේෂ තමන්ට ආවේණික අවකාශයක් (niche) සොයා ගෙන ඇති ලෙසට විවිධාකාර මාධ්‍යවලට, අපේ සංකීර්ණ සමාජයේ එක විට පැවතීමට හැකි විය යුතුයි.

When Worlds Collide #71: Bridging the ‘Other Digital Divide’

When Worlds Collide, by Nalaka Gunawardene

Text of my ‘When Worlds Collide’ column published in Ceylon Today Sunday broadsheet newspaper on 23 June 2013

“We’ll never allow satellite TV into our country! The minds of our youth must be shielded from those decadent western TV shows!”

Those words, uttered in private conversation by a top Bangladeshi government official in charge of youth affairs, have stuck in my mind even two decades after I heard them.

We were taking a bus ride from Bangkok to a beach resort in Cha-am, 200 km south of the Thai capital. As a young consultant working for UN-ESCAP, the United Nations regional arm, I was part of a team that ran an Asian consultative meeting on youth and sustainable development (such meetings mostly take place in exotic locations!).

Sharing our journey were permanent secretaries or additional secretaries of ministries covering youth or environmental affairs in over a dozen countries. Collectively, these…

View original post 1,143 more words

සිවුමංසල කොලූගැටයා #123: පුරවැසි මාධ්‍ය සහ අධිපති මාධ්‍ය

Who is a citizen journalist? Does everyone who blogs and tweets automatically become one? If not, who qualifies? Who judges this on what criteria? And what niche in media and public sphere do citizen journalists fill when compared with salaried journalists working for more institutionalised or mainstream media?

These have been debated for years, and there is no global consensus. They are belatedly being asked and discussed in Sri Lanka, and form the basis of my latest Ravaya column (in Sinhala).

My views were summed up sometime ago in this comment I left on a blog: “Just as journalism is too important to be left solely to full-time, salaried journalists, citizen journalism is too important to be left simply to irresponsible individuals with internet access who may have opinions (and spare time) without the substance or clarity to make those opinions count.”

See also my English language posts on this topic in the past:
7 Aug 2009: Can Citizen Kane and Citizen Journalist join hands in the public interest?

10 June 2008: Who’s Afraid of Citizen Journalists 2: Reflections from Asia Media Summit 2008

3 May 2008: Who is afraid of Citizen Journalists? Thoughts on World Press Freedom Day

Lots of chat

‘තමුසෙ කවුද?’

අපේ රටේ පොදු අවකාශයේ, පොදු උන්නතිය උදෙසා පෙරට එන ටික දෙනාට බොහෝ විට මුහුණ දෙන්නට සිදුවන පොදු ප‍්‍රශ්නයක්.

තවමත් වැඩවසම් හා අධිපතිවාදී මානසිකත්වයන් කරපින්නා ගත් අපේ සමාජයේ සැබෑ ගති සොබා මැනවින් විදහා පාන්නක් මේ ප‍්‍රශ්නය. එයින් අදහස් කැරෙන්නේ යමකුගේ පැටිකිරිය, සමාජයීය හා අධ්‍යාපනික පසුබිම වඩා වැදගත් බවත්, කැපවීම, උද්‍යොගය හා බැවහර ඥානය එතරම් වැදගත් නැති බවත්.

පුරවැසි මාධ්‍යවේදයේ (Citizen Journalism) නිරත වන ලාංකිකයන් ද මේ ප‍්‍රශ්නයට නිතර මුහුණ දෙනවා. නවීන සන්නිවේදන තාක්‍ෂණයන් හරහා සමාජයේ පොදු ප‍්‍රශ්න ගැන වාර්තාකරණයට, විග‍්‍රහයට හා සන්නිවේදනයට මේ අයට ඇති අයිතිය හා සුදුසුකම් මොනවාදැයි වැඩිපුර ම අසන්නේ මාධ්‍ය ආයතනවල වැටුපට රැකියාව කරන, වෘත්තීය මාධ්‍යවේදීන්. මේ වෘත්තිකයන්, ස්වේච්ඡුාවෙන් කි‍්‍රයා කරන පුරවැසි මාධ්‍යවේදීන් ලෙස බොහෝ විට බලන්නේ අවඥාවෙන්, සැකයෙන් නැතිනම් විමතියෙන්.

පුරවැසි මාධ්‍යකරණය ගැන විවිධ අර්ථ දැක්වීම් හා විග‍්‍රහයන් තිබෙනවා. සරලතම විදියට කිවහොත් මාධ්‍ය ආයතනගතව, වැටුප් ලබමින් මාධ්‍යකරණයේ නියැලෙනවා වෙනුවට එම කාරිය ම නොමිලයේ, උද්යෝගයෙන් කරන අය පුරවැසි මාධ්‍යවේදීන්. පොදු අවකාශයේ තොරතුරු, රූප, හඬ, වීඩියෝ හා මේවායේ සංකලයන් ඔවුන්ට නිර්මාණය කළ හැකියි.

නව සන්නිවේදන තාක්‍ෂණ මෙවලම් ප‍්‍රචලිත හා ලාබදායක වීම නිසා රටේ හා ලෝකයේ තමන් අවට සිදු වන දේ ලිඛිතව හා රූප හරහා හසු කර ගනිමින් ‘සාක්‍ෂි දැරීමේ’ (bearing witness) හැකියාව අද බොහෝ දෙනකුට ලැබී තිබෙනවා. කැමරාවක් සහිත ජංගම දුරකථනයක් වුවත් මෙයට සෑහෙනවා.

මේ හැකියාව ලැබී තවමත් දශක දෙකක්වත් ගත වී නැහැ. ඓතිහාසිකව මෙසේ සාක්‍ෂි දැරීමේ හා වාර්තා කිරීමේ හැකියාව තිබුණේ ආයතනගත මාධ්‍යවේදීන්ට පමණයි. ඒ සීමිත බලය හරහා ඔවුන්ට යම් ප‍්‍රතාපවත් බවක් හා අධිපති බවක් ද ආරෝපණය වූවා. පුරවැසි මාධ්‍යකරුවන්ගේ ආගමනය හරහා ඒ යථාර්ථය උඩුකුරු වනවා. අධිපති මාධ්‍යවේදයේ සමහරුන් තමන්ගේ සමාජ තත්ත්වය දියාරු වීම හා නැතිවීම ගැන කැමැති නැහැ.

පුරවැසි මාධ්‍යවේදීන් ආධුනිකයන් ද? සමහර ආයතනගත මාධ්‍යවේදීන් තමන් වෘත්තිකයන් බවත්, එතැනට පැමිණීමට පුහුණුවක් හා අභ්‍යාසයක් කලක් ප‍්‍රගුණ කළ බවත් කියමින් පුරවැසි මාධ්‍යවේදීන් හෑල්ලූ කරන්නට තැත් කරනවා. එහෙත් අද වනවිට මේ ආධුනික/වෘත්තික බෙදුම බොඳ වී ගිහින්.

වැටුපට කී‍්‍රඩා කරන කී‍්‍රඩකයන් වෘත්තීමය වන අතර එසේ නොකරන්නවුන් ආධුනික යයි සැළකෙනවා. ඔලිම්පික් තරග මුඵමනින් වෙන් වන්නේ ආධුනික කී‍්‍රඩකයන්ටයි. එයින් ඔවුන්ගේ කුසලතාවය හා කැපවීම අවතක්සේරු වන්නේ නැහැ.

මෙනයින් බලන කල පුරවැසි මාධ්‍යවේදීන් මාධ්‍ය කලාවේ ඔලිම්පික් පරමාදර්ශයන් මූර්තිමත් කරනවා යයි කිව හැකියි. වැදගත් වන්නේ ඔවුන් නිරවද්‍යාතවය, සමබරතාවය හා සදාචාරාත්මක රාමුවක් මත කි‍්‍රයා කරනවා ද යන්නයි.

වෙබ්ගත සමාජ මාධ්‍ය (Social Media) භාවිත කරන හැම අයකු ම පුරවැසි මාධ්‍යකරුවකු වන්නේ ද නැහැ. බහුතරයක් දෙනා ගැවසෙන Facebook ජාලය බොහෝ කොට සංවෘත කලාපයක්. එහි විවෘත පිටු යම් තරමක් තිබුණත්, අති විශාල පරාසයකට පිවිසීමට තමන්ගේ ගිණුමක් හා අන් අයගේ අනුමැතිය (friend වීම) අවශ්‍යයි.

සමස්ත වෙබ් අවකාශය සැබෑ ලෝකයේ ඝෝෂාකාරී, ඕනෑ ම කෙනකුට විවෘත පොළකට සම කළහොත්, Facebook එක සාමාජිකයන්ට පමණක් විවෘත, අවසරයෙන් පමණක් පිවිසිය හැකි සමාජශාලා (clubs) වගෙයි.

ක්ලබ් ඇතුළේ සිට රටේ ලෝකයේ ප‍්‍රශ්න ගැන මහ ලොකුවට කථා කරන බොහෝ උදවිය විවෘතව පොදු අවකාශයේ එම අදහස් පවසන්නට පැකිළෙනවා. මෙබඳු ප‍්‍රවණතාවක් Facebook තුළත් තිබෙනවා.

තියුණු සමාජ දේශපාලන දැක්මක් තිබෙන හා මැනවින් අදහස් පැවසීමේ කුසලතාව ඇති මගේ මිතුරෙක් දිනපතා ම පාහේ සිය Facebook කණ්ඩායම තුළ රටේ ප‍්‍රශ්න ගැන ඉතා වැදගත් අදහස් දැක්වීමක් කරනවා. එහෙත් එය ග‍්‍රහණය වන්නේ ඔහුගේ කණ්ඩායමට පිවිසීමේ වරම ලද තුන් හාර සිය දෙනෙකුට පමණයි. (එසේ ස්වයං සීමිතව අදහස් පැවසීමට ඔහුට ඇති අයිතිය මා පිළිගන්නවා.)

පුරවැසි මාධ්‍යකරණයට නම් කොයි කාටත් පෙනෙන මානයේ, විවෘතව සිට තොරතුරු, අදහස් හා රූප බෙදාහදා ගත යුතුයි. විවෘත වෙබ් ‘පොලේ’ ගාල ගෝට්ටිය වැඩි වුවත් පුරවැසි මාධ්‍යවේදීන් එබඳු පොදු අවකාශයේ ම සැරිසරිය යුතුයි. සංවෘත ක්ලබ් ඇතුළේ පඩි කථා හෝ චණ්ඩි කථා කීම සෑහෙන්නේ නැහැ!

Groundviews.org වෙබ් අඩවිය ගැන මා ගිය සතියේ කළ විග‍්‍රහය නොපිළිගත් පාඨකයන් ද සිටිනවා. Groundviews මුඵමනින් ම වෙබ් හරහා ප‍්‍රකාශිත වූවත්, එහි බරපැන උසුලන්නේ රාජ්‍ය නොවන සංවිධානයක් (විකල්ප ප‍්‍රතිපත්ති කේන්ද්‍රය) වීම සමහරුන්ට ප‍්‍රශ්නයක්.

මා ගරු කරන මගේ විද්වත් මිතුරකු වන සන්නිවේදන විශෙෂඥ මහාචාර්ය රොහාන් සමරජීව කියන්නේ Groundviews පුරවැසි මාධ්‍යයක් නොවන බවයි. 2012දී රාවයේ 25වන සංවත්සරය වෙනුවෙන් පළ කෙරුණු ‘ජනමාධ්‍ය සංස්කෘතිය: විවේචනාත්මක ඇගැයීමක්’ ග‍්‍රන්ථයට ලිපියක් ලියමින් ඔහු මෙසේ කියනවා:

“ග්‍රවුන්ඩ්වීව්ස් තමන් හඳුන්වාගන්නේ පුරවැසි මාධ්‍ය කලාවෙන් යුත් වෙබ් අඩවියක් ලෙසිනි. මේ හඳුන්වා ගැනීම තුලින් මූලාශ්‍ර එකකට වැඩි ගණනක් යොදා ගැනීම සහ කරුණුවල සත්‍යාසත්‍යතාවය පරීක්ෂා කිරීම වැනි සාමාන්‍ය මාධ්‍ය කලාවේ වගකීම් ඉටු කිරීමෙන් ඔවුන් තමන් නිදහස් කර ගෙන තිබේ. කෙසේ වුවත්, එය කතුවරුන්ට ගෙවන වැටුප් සහ සැලසුම සහ බෙදා හැරීම සඳහා කර ඇති ආයෝජන වැනි සියළු ම ආකාරවලින් සාමාන්‍ය මාධ්‍යයකි. සැම මාධ්‍යයක මෙන් පල කරන කරුණු සහ මතවාදයන් අනුමත කරන්නේ කර්තෘ කෙනෙක්ය. වෙනස ව්‍යාජ ලෙස පුරවැසි පුවත්පත් කලාවේදී නම ආරූඪ කර ගෙන සම්මාන ලබා ගැනීම ය. මේ පුවත්පතේ එන කරුණු සහ මතවාද බොහෝ විට සපයනු ලබන්නේ සාම්ප්‍රදායික පුවත්පත්වලට නිතර ලිපි සපයන ලේඛක මහත් මහත්මීන්ම ය. පුරවැසි පුවත්පතේ නැත්තේ පුරවැසියන්ය.”

විකල්ප මතවාද හා සංවාද සඳහා ඇති තරම් අවකාශ ලැබේ නම් ධනපති, අධිපති හෝ NGO අනුග‍්‍රහය යටතේ පවත්වා ගෙන යාම එතරම් ලොකු සීමාකාරී සාධකයක් යයි මා නම් සිතන්නේ නැහැ.

වෙබ්ගත සමාජ මාධ්‍ය හරහා පෞද්ගලික හා පොදු සංවාද සුවහසක් දිවා රැයේ සිදුවීම හරහා නූතන තොරතුරු සමාජය අඵත් ආකාරයේ ගෝලීය පරිසරයක් බිහි කරනවා. නිතිපතා වෙබ් භාවිතයේ නියැලෙන බිලියන් 2.7ක් ජනයා ලොව පුරා මේ නව ප‍්‍රපංචයට දායක වනවා. ඉන්ටර්නෙට් හා බද්ධ වන මිලියන් 3ක් පමණ වන ලාංකිකයන් ද මේ ප‍්‍රවාහයේ කොටසක්.

Chat Republic by Angelo Fernando
Chat Republic by Angelo Fernando
මේ නව තොරතුරු සමාජය බෙහෙවින් ශාස්තී‍්‍රය මට්ටමින් මෙන් ම ලිහිල් හා සරල වෙනත් මානයන්ගෙන් ද විග‍්‍රහ කළ හැකියි. අලෙවිකරණය හා සමාජ ජාලකරණය (Marketing and Social Networking) කෝණයෙන් මෙය විග‍්‍රහ කැරෙන අඵත් පොතක් ලාංකික සන්නිවේදන හා අලෙවිකරණවේදියකු වන (අමෙරිකාවේ කලෙක සිට වාසය කරන) ඇන්ජලෝ ප‍්‍රනාන්දු මෑතදී ලියා තිබෙනවා.

ඔහු පොත නම් කොට ඇත්තේ Chat Republic යනුවෙන්. තොර තෝංචියක් නැතිව අසීමිත දේ ගැන ලිහිල්ව හෝ ගැඹුරින් හෝ ‘චැට්’ කරන නූතන තොරතුරු සමාජය, ඉතිහාසයේ නොතිබූ ආකාරයේ, දේශසීමා ඉක්මවා යන අඵත් ගෝලීය සබැදියාවක් බිහි කරමින් සිටින බව ඔහුගේ අදහසයි.

ආණ්ඩු හා වෙනත් බලාධිකාරයන් කැමති වුණත් නැතත් මෙය සිදු වනවා. (ශී‍්‍රමත් ආතර් සී. ක්ලාක් කලෙකට ඉහත මෙය නුවණැසින් දැක අවවාද කළේ ප‍්‍රතිරෝධය දක්වනු වෙනුවට සුක්‍ෂම ලෙස මේ නව ලොවට අනුගත වන ලෙසයි: “Exploit the inevitable!”)

ඇන්ජලෝගේ පොතේ යම් කොටසක් වෙන් කොට ඇත්තේ පුරවැසි මාධ්‍යවේදයේ පැතිකඩ කිහිපයක් විස්තර කරන්නයි. ඔහු ලෝක මට්ටමෙන් විවිධ රටවල අත්දැකීම් විස්තර කරන අතර ශී‍්‍ර ලංකාවෙන් ද උදාහරණ ගන්නවා. නම් වශයෙන් හඳුන්වා දී අදහස් උපුටා දක්වා තිබෙන්නේ සංජන හත්තොටුව හා ඉන්ද්‍රජිත් (ඉන්දි) සමරජීව යන තරුණ සයිබර් කි‍්‍රයාකාරිකයන් දෙදෙනායි.

මෙයට අමතරව සර්වෝදය සංවිධානයේ නව මාධ්‍ය භාවිතය ගම් මට්ටමෙන් ලාංකික සුඵ ව්‍යාපාරිකයන්ට නව වෙළඳපොළ විවෘත කරන සැටිත් එහි වාර්තාගතයි. http://chatrepublic.wordpress.com

2013 ජූනි 12දා Chat Republic එළි දැක්වීමට කොළඹ පැවති සංවාදයකට මාත් සහභාගී වුණා. ඇන්ජලෝ එහිදී කීවේ ඕපාදුප (gossip) යනු මානව සමාජයේ පැරණි ම සන්නිවේදන ක‍්‍රමයක් බවයි. අද වෙබ් මාධ්‍ය හරහා එයට නව පණක් හා වේගයක් ලැබී තිබෙනවා.

#AskLW Twitter Q&A on 19 June 2013: Asking was easy; getting answers was not…

Screen Shot 2013-06-19 at 8.31.53 PM Courtesy Groundviews.org
Screen Shot 2013-06-19 at 8.31.53 PM Courtesy Groundviews.org

Along with dozens of tweeps, I took part in an interesting Twitter Q&A session with Lalith Weeratunga, Secretary to the President of Sri Lanka, which unfolded from 14:30 to 16:00 Sri Lanka Time on 19 June 2013.

Our questions were posed using the hashtag #AskLW: they are all displayed on Twitter at https://twitter.com/search/realtime?q=%23askLW While most were in English, some came in the local languages of Sinhala and Tamil too.

Groundviews.org, the citizen journalism website, has archived online 2,680+ tweets related to this exchange. Of these, some 1,140 are original tweets (posted since 14 June 2013, when #askLW was first announced) while others are retweets.

Twitter user @gopiharan created a bundle of tweets Lalith Weeratunga answered in the one and a half hours of the Q&A session.

As Groundviews.org noted, “There was no historical precedent for this kind of engagement over social media, especially for someone so high up in Government and in daily contact with the (Lankan) President.”

Commenting on the timing of this exchange, Groundviews editor Sanjana added: “Ironically, the announcement of the Twitter Q&A with Weeratunga came on the same day Gotabaya Rajapaksa, the President’s brother, in a spark of unrivalled genius, called social media no less than a national security threat in post-war Sri Lanka.”

Sanjana has done a quick and very good analysis of what was asked, which selected few among many were actually answered, and which topics gained traction among those participating – especially during the period the event was live.

Even more interesting is how contentious and controversial topics were completely ignored. To be sure, Weeratunga isn’t the first public official to do so, and some might even argue that he had the right to choose his questions. (That won’t have been so easy in a physical press conference.)

All the same, it is highly revealing that the top public servant in Sri Lanka chose not to respond to questions on Islamphobia, Buddhist extremism, hate speech, militarisation, human rights and other topics of great public interest in today’s Sri Lanka.

It’s remarkable that such questions were posed, in a public platform, which is more than what the mainstream media (MSM) of Sri Lanka regularly ask at official press conferences given by senior government officials. From all accounts, the monthly breakfast meetings that the President has with newspaper editors is also a lame affair where no critical questions are raised.

Yes, MSM and citizen journalists are not directly comparable. In the prevailing intolerant environment, it is telling that many social media users took cover under pseudonyms to pose questions to the top civil servant of Lanka (while the rest of us asked under our own names). There was even speculation among some tweeps about what might happen to those who ask pesky questions…

In this post, I want to collate and briefly annotate my own questions to Weeratunga – all of which he chose not to answer. I’m not surprised and certainly not sulky: these were admittedly not as easy as some others.

I posed a few questions in advance, and then some more during the live event. They were in one way or another related to the multiple positions that Weeratunga holds in the Lankan government.

Among other things, he is Chairman of the Telecommunication Regulatory Commission of Sri Lanka is also the current Chair of the Information and Communication Technology (ICT) Committee of UNESCAP – the UN Economic and Social Commission for Asia and the Pacific.

One question stemmed from Weeratunga’s meaningful speech at the fifth National Conference on the Role of ICT in Reconciliation held at the Lakshman Kadirgamar Institute for International Relations and Strategic Studies (LKIIRSS) in Colombo in Nov 2012.

Not answered.

I also asked a question on the ICT Agency of Sri Lanka, which has outlived its original lifespan and whose efficacy is in question.

Not answered. See also my 2006 critique, ICT: Hypes and realities

Commenting on the very different – sometimes contradictory – messages given out by senior elected and other public officials of the Lankan government on matters of domestic and global interest, I asked:

Not answered. But then, I didn’t expect one! To his credit, Weeratunga has been the mild, amiable and intelligent face of the government…

Picking up my lasting interesting seeing a secular state in Sri Lanka, I posed this question:

Not answered.

When the live exchange started, and some tweets were asking him on all sorts of specific interventions, I tweeted this reminder to fellow tweeps:

Not quite heeded – but I didn’t expect it either.

Weeratunga, who does not yet have his own Twitter account, gave his selected answers using the President’s official account, @PresRajapaksa. This was noted by others, and I replied to one:

Many tweeps asked him to comment on the Defence Secretary’s recent remark on social media. Having noted, only minutes earlier, that “Social Media is a powerful tool”, Weeratunga added later: “Sec/Defence has a point; since it has been used for destructive purposes elsewhere, he has said so.”

Some tweeps reacted to this observation among ourselves. My contribution:

Knowing well Lankans don’t like to be compared to Indians, who nevertheless hold many lessons for us in managing diversity and in balancing modernity with tradition, I asked:

Not answered — but elicited some supportive replies from other tweeps.

As Weeratunga and team was slow in responding to the torrent of tweets coming in, I remarked:

As I noticed how easy questions were being answered while a whole lot of hard ones were not, I decided to press on with what seemed like a lost cause:

Not answered. (Well, after all, this wasn’t Hard Talk!).

Prompted by @Groundviews, there was a brief exchange on Sri Lanka’s fully state owned budget airline Mihin, which has been losing billions of public funds from Day One. I reacted:

I’ve described myself as a hybrid journalist with ‘one foot in each grave’ — straddling the worlds of mainstream media and citizen journalism. In years of mainstream journalism — practised in Sri Lanka and across Asia — I have sharpened the art of asking pointed questions. I often ask more questions than I find answers for. So this is part of that process.

But I’m very glad all our questions are archived online — which is highly significant as part of the public record of our times. When Weeratunga next speaks about ICTs nationally or internationally, this digital record will be part of his legacy.

For now, many thanks to Weeratunga and @PresRajapaksa new media team for having organised this event. It’s a good start, and hopefully they will repeat this from time to time with improved capability at their end to cope with the info flood…

My last tweet in this exchange was a salute to the original cyber politician of Sri Lanka:

සිවුමංසල කොලූගැටයා #122: රාවය 2.0 බිහි කරන්නට කුමක් කළ හැකි ද?

In this week’s Ravaya column (in Sinhala), I continue my discussion on challenges of modernisation for small, independent media in the world today when print media industry faces formidable challenges.

I quote Sanjana Hattotuwa, new media researcher and activist, who was a speaker at the recent 65th annual congress of the World Association of Newspapers and News Publishers (WAN-IFRA) held in Bangkok.

I also refer to the Guardian newspaper’s model of Open Journalism, and ask how this can be adapted to suit our own realities. The challenges are more within the minds of media organisations, I argue, than in the technology tools or platforms.

I observe how, some 18 years after commercial Internet connectivity was introduced in Sri Lanka, not a single Lankan newspaper has been able to develop a modern website: all are stuck in the 1990s first generation web, and their attempts to ‘modernise’ and enter the 21st Century have been pitiful and hilarious at the same time. Ravaya has a real opportunity, therefore, to become the first Lankan newspaper — in any language — to develop an engaging and interactive website. But first, it must make some top level decisions on how it wants to position itself in the rapidly changing world of media content creation, dissemination and consumption.

Last week’s column: සිවුමංසල කොලූගැටයා #121: රාවය නවීකරණයේ ගෝලීය යථාර්ථය

‘පුවත්පත් පිටපත් අලෙවියේ හිරු බටහිරින් බැස යද්දී පෙරදිග ලෝකයේ නම් තවමත් අලෙවියට හොඳ හැටි හිරු පායමින් තිබෙනවා’ යයි 2013 ජූනි මුල සතියේ තායිලන්තයේ බැංකොක් නුවර පැවැති ලෝක පුවත්පත් ප‍්‍රකාශකයන්ගේ (World Association of Newspapers and News Publishers, WAN-IFRA) 65 වන වාර්ෂික සමුඵවේ කතිකයෙක් ව්‍යක්ත ලෙසින් කියා තිබුණා. මේ කර්මාන්තය අද මුහුණ දෙන ප‍්‍රබල අභියෝගයක් එයින් මැනවින් හසු කර ගන්නවා.

ලොව පුරා රටවල් 120ක පුවත්පත් හා සඟරා 18,000ක් හා පුවත් වෙබ් අඩවි 15,000ක් ප‍්‍රකාශයට පත් කරන සමාගම් 3,000කට වැඩි සංඛ්‍යාවක් සාමාජිකත්වය දරණ WAN-IFRA මේ අභියෝගය ගැන ලොකු අවධානයක් යොමු කරනවා. සාම්ප‍්‍රදායික ආදායම් ආකෘතියෙන් ඔබ්බට ගොස් නව ආදායම්, අරමුදල් හා නඩත්තු කිරීමේ ක‍්‍රමවේදයන් සොයා ගන්නට මේ ආයතනය සිය සාමාජික ප‍්‍රජාව වෙනුවෙන් අධ්‍යයන කරනවා.

කුඩා මාධ්‍ය ආයතනවල පැවැත්ම ස්ථාවර හා තහවුරු කිරීම හරහා මාධ්‍ය විවිධත්වය (media pluralism) රකිමින් මාධ්‍ය නිදහසට හා ප‍්‍රජාතන්ත‍්‍රවාදයට දායක වීම එහි අරමුණයි. මෙහිදී හුදෙක් දේශපාලනික හා නෛතික වශයෙන් මාධ්‍ය නිදහස පතා අරගල කිරීම පමණක් අද කාලයේ සෑහෙන්නේ නැති බව WAN-IFRA පිළි ගන්නවා.

ගිය සතියේ අප විග‍්‍රහ කළ පරිදි තරුණ පරපුර පත්තර කියැවීමෙන් දුරස්වීම හා පුවත්පත්වලට වෙළඳ දැන්වීම් සඳහා වෙබ් අඩවි සමඟ තරග කරන්නට සිදුවීම නිසා බොහෝ දැවැන්ත බටහිර පුවත්පත් ආයතනවලට තමන්ගේ නිෂ්පාදන වියදම පවා පියවා ගන්නට බැරි මට්ටමට අලෙවිය හා දැන්වීම් ආදායම පහත වැටී තිබෙනවා.

මේ නිසා මෑතක් වන තුරු ඔවුන් කිසිසේත් සළකා නොබැලූ විකල්ප ආදායම් මාර්ග හා දානපති ආයතනවලින් අනුග‍්‍රහය ලබා ගැනීම ගැන දැන් ඔවුන් අවධානය යොමු කොට තිබෙනවා.

පුවත්පත් කර්මාන්තය කළඹන ප‍්‍රවාහයන් ලොකු කුඩා සියඵ ප‍්‍රකාශන සමාගම්වලට බලපෑම් ඇති කරන නමුත් එයින් වඩාත් ම පීඩාවට පත් වී සිටින්නේ කුඩා හා මධ්‍යම පරිමාණයේ ප‍්‍රකාශන ආයතනයි. වෙනත් ව්‍යාපාර හා ආයෝජන නැති, මාධ්‍ය ප‍්‍රකාශන ක්‍ෂෙත‍්‍රයෙන් ම පැවැත්ම සහතික කර ගත යුතු ආයතනයි. මේ අභියෝගය පෙර අපර දෙදිග දියුණු වූ මෙන්ම දියුණු වන රටවලත් හමු වනවා.

Sanjana Hattotuwa speaks at WAN-IFRA Congress in Bangkok, June 2013
Sanjana Hattotuwa speaks at WAN-IFRA Congress in Bangkok, June 2013
බැංකොක් ලෝක පුවත්පත් සමුඵවේ දුසිම් ගණනක් කතිකයන් අතර සිටි එක ම ලාංකික කතිකයා වූයේ Groundviews.org වෙබ් අඩවියේ ආරම්භකයා හා කතුවරයා වන සංජන හත්තොටුව. සාම්ප‍්‍රදායික මුද්‍රිත මාධ්‍ය ආකෘතියෙන් බැහැරව පුරවැසි මාධ්‍ය කලාව (citizen journalism) මාදිලියේ වෙබ් ප‍්‍රකාශනයක් වන Groundviews.org ඒ ආකාරයේ මෙරට මුල් ම ප‍්‍රකාශනයයි.

2006 ඇරැඹී, අද දක්වා මෙරට දේශපාලනික, සමාජයීය, සංස්කෘතිකමය හා වෙනත් මාතෘකා විවෘතව හා ස්වාධීනව විග‍්‍රහ කරන මේ වෙබ් අඩවියේ පළ කැරෙන්නේ විවිධ ක්‍ෂෙත‍්‍රවල සංවේදී බුද්ධිමතුන්, සමාජ කි‍්‍රයාකාරිකයන් හා වෘත්තීය ලේඛකයන් නොමිලයේ ලියා දායක කරන ලිපි ලේඛනයි.

මුල් කාලයේ බොහෝ කොට වචනවලට සීමා වූ මේ වෙබ් අඩවිය අද වන විට හඬ, ජායාරූප හා වීඩියෝ ද පළ කරනවා. මේ සියල්ලට දෘෂ්ටිමය රාමුවක් සපයන කර්තෘ මණ්ඩල ප‍්‍රතිපත්තියක් හා සාරධර්ම ඔවුන්ට තිබෙනවා. මුද්‍රිත ප‍්‍රකාශන මෙන් නොව එය කුමක්දැයි ඔවුන් පැහැදිලිව ම කියා සිටිනවා.
http://groundviews.org/submission-guidelines/

Groundviews ප‍්‍රකාශනයට විටින් විට ලිපි සපයන හා එහි අන්තර්ගතය නිතර කියවන අයකු හැටියට මට පැහැදිලිව පෙනී යන්නේ පොදු උන්නතිය හා රටේ අනාගතයට අදාල හා වැදගත් තොරතුරු හා වාද විවාද රැසක් එහි සිදු වන බවයි. ලිපි බොහොමයකට ප‍්‍රතිචාර ලෙස මතු වන පාඨක අදහස් (comments) හරහා විවිධ සංවාද විසංවාද නිතර ඇති වනවා. ශිෂ්ඨ මට්ටමක මේ අදහස් පවත්වා ගැනීම පිණිස කතුවරයා ඒවා පළ කිරීමට පෙර විමර්ශනය කරනවා (moderate).

දශක තුනකට වඩා කලක සිට මෙරට ඉංගී‍්‍රසි ජාතික පුවත්පත් කියවන මට, මෑත වසරවල සිතෙන්නේ ඔවුන් සිය මුද්‍රිත කලාප හෝ වෙබ් අඩවි හෝ හරහා කරන විග‍්‍රහයන් හා සංවාදවලට වඩා හරවත් වූත්, විවෘත වූත් අන්තර්ගතයක් මේ වන විට Groundviews තුළ හමුවන බවයි.

ජාත්‍යන්තර ප‍්‍රකාශන හා තාක්‍ෂණ ප‍්‍රවණතා සළකා බලමින් සංජන හත්තොටුව කියන්නේ රාවය අදට වඩා පුඵල්වත්, උපක‍්‍රමශීලීවත් වෙබ් මාධ්‍යය වැළඳ ගත යුතු බවයි. අපේ අන් සෙසු පත්තර කරන්නාක් මෙන් මුද්‍රිත අන්තර්ගතය වෙබ් ගත කිරීම නොවේ ඉන් අදහස් වන්නේ.

වාණිජ මට්ටමෙන් ඕනෑ ම කෙනකුට මුදල් ගෙවා ලබාගත හැකි ඉන්ටර්නෙට් සේවා මෙරට ඇරඹුණේ 1995 අපේ‍්‍රල් මාසයේ. 1995 සැප්තැම්බර්යේ ලේක්හවුස් ඉංග‍්‍රීසි පුවත්පත්වල වෙබ් අඩවි ඇරඹීමත් සමග මෙරට මාධ්‍ය ටිකෙන් ටික ඉන්ටර්නෙට් වෙත ප‍්‍රවේශ වුණා.

එහෙත් මෙරට කිසිදු ඉංගී‍්‍රසි හෝ සිංහල පුවත්පතක් හරිහමන් වෙබ් අඩවියක් බිහි කොට පවත්වා ගෙන යන්නට තවමත් අසමත්ව තිබෙනවා. ඔවුන් වෙබ් අඩවි ලෙස සළකන්නේ මුද්‍රිත පත්තරයේ තොරතුරු හා රූප වෙබ් මාධ්‍යයට රිංගවීම හා එයට උඩින් Breaking News ටිකක් කලවම් කිරීම පමණයි. මාධ්‍ය වෙබ් අඩවි කලාව බොහෝ සේ පරිනාමය වී තිබෙන අද දවසේ මෙය හාස්‍යජනක මට්ටමේ සිල්ලර වැඩක්. ප‍්‍රධාන ප‍්‍රවාහයේ අපේ පත්තර ආයතනවලට නොතේරෙන යථාර්ථය මෙයයි!

ඕපාදුප හා දුෂමාන ආරංචි පතුරවන වෙබ් අඩවි මෙන් ම ඕනෑකමින් චරිත ඝාතනයේ යෙදෙන හෝ මුඵමනින් අසත්‍ය කුමන්ත‍්‍රණවාදී ප‍්‍රලාපයන් පතුරුවන වෙබ් අඩවි ද බිහිව තිබෙනවා. මේවා, ඉන්ටර්නෙට් හරහා අපට ළගා විය හැකි අතිවිශාල හා පුඵල් පරාසයක අන්තර්ගතයන් අතරින් සංඛ්‍යාත්මක සුඵතරයක් පමණයි. (ඒවාට සම කළ හැකි මුද්‍රිත ප‍්‍රකාශන ද තිබෙනවා. කැලෑපත්තර, පැපිරාට්සි ආකාරයේ ප‍්‍රකාශන එයට උදාහරණයි.)

එහෙත් වෙබ් මාධ්‍යයේ විශ්මිත විභවය මේ අයාලේ යාම් නිසා නිෂ්ප‍්‍රභ වන්නේ නැහැ. මුද්‍රිත මෙන් ම ටෙලිවිෂන් හා රේඩියෝ මාධ්‍යවලටත් අද තිබෙන අභියෝගය නම් තමන්ගේ අන්තර්ගතය මෙන් ම ව්‍යාපාරික ආකෘතිය ද වෙබ් මාධ්‍යයේ වැදගත්කම එන්න එන්න ම වැඩි වෙමින් පවතින නූතන තොරතුරු සමාජයට සරිලන ලෙස හැඩගස්වා ගැනීමයි.

සංජන කියන්නේ රාවය තවදුරටත් මුද්‍රිත පුවත්පතක් ලෙස ලක් පාඨකයන් අතරට යන අතර එහි වෙබ් නියෝජනය වඩාත් බහු මාධ්‍ය (රූප, හඬ, කෙටි වීඩියෝ සාකච්ජා) හා සංවාදශීලී කළ හැකි බවයි. මෙයට අමතර පිරිස් බලය හා යම් ආයෝජනයක් අවශ්‍ය වූවත්, එයටත් වඩා වැදගත් වන්නේ කුඩා ප‍්‍රකාශනයකට ලොකු වෙබ් බලපෑමක් කළ හැකි වන පරිදි උපක‍්‍රමශීලීව සියල්ල සැළසුම් කිරීමයි.

මෙහිදී මෙරට වෙන කිසිදු පුවත්පතක වෙබ් අඩවියකට සම්බන්ධ වූ කිසිදු ශිල්පියකු සම්බන්ධ කර නොගත යුතු යයි මා සිතනවා. මන්ද ඔවුන් සැවො ම තවමත් 1990 දශකයේ සිල්ලර මානසිකත්වයට කොටු වී සිටින නිසා.

වෙබ් සමාජ මාධ්‍ය (social media) උඩින් පල්ලෙන් නොව ක‍්‍රමීය වශයෙන් පුවත්පතේ අන්තර්ගතය බිහි කිරීමට කෙසේ යොදා ගත හැකි ද යන්න රාවය ගැඹුරින් සළකා බැලිය යුතු බව සංජන කියනවා.

අපේ බොහෝ වෘත්තීය මාධ්‍යවේදීන් හා කතුවරුන් සිය පාඨකයන් ගැන දරණ අධිමානීය (superior) ආකල්පයෙන් තොරව, පාඨකයන් ද සැබෑ පාර්ශවකරුවන් බවට පත් කර ගෙන සහයෝගිතා අන්තර්ගතය (collaborative content) බිහි කරන්නේ කෙසේ ද? එහිදී පත‍්‍ර කලා සාරධර්ම රැක ගනිමින්, පාඨක බුද්ධිමය හිමිකම් ද සාක්‍ෂාත් කිරීමට ආසියාවේ වෙනත් පුවත්පත් ගන්නා පියවර මොනවා ද?

අද හුදෙක් පරිගණක හරහා පමණක් නොව වෙබ් පිවිසීමේ හැකියාව ඇති ජංගම දුරකථන (smartphones) හරහා ද බොහෝ ලාංකිකයන් ඉන්ටර්නෙට් පරිශීලය කරන බැවින් රාවය වෙබ් අත්දැකීම් ඔවුන්ට ද පහසු හා හිතකර එකක් (mobile friendly) කරන්නේ කෙසේ ද?

ජාත්‍යන්තර හා ආසියානු කලාපීය අත්දැකීම් මෙරට යථාර්ථයට අදාල කර ගත යුතුයි. අපේ පුවත්පත් කර්මාන්තය කවදත් එබඳු ආභාෂයන් ලැබුවා. ඉදිරි පැවැත්ම ගැන පත්තර හා සඟරා මුහුණදී තිබෙන පොදු අභියෝගවලට ලොව සෙසු ප‍්‍රකාශන හා සමාගම් ප‍්‍රතිචාර දක්වන ආකාරය සමීපව සොයා බැලීම ඉතා වැදගත්.

වෙබ් අභියෝගයට යම් තාක් සාර්ථකව මුහුණ දී තිබෙන බි‍්‍රතාන්‍යයේ The Guardian ගාඩියන් පුවත්පත ඒ සඳහා තමන්ගේ සම්පූර්ණ පත්තර කලා දැක්ම හා ක‍්‍රමවේදය ම ප‍්‍රතිසංවිධානය කළා.

The Guardian Editor Alan Rusbridger
The Guardian Editor Alan Rusbridger

ගාඩියන් කතුවර ඇලන් රස්බි‍්‍රජර් මෙය හඳුන්වන්නේ Open Journalism හෙවත් විවෘත පත‍්‍ර කලාව ලෙසයි. ඉතා සරලව විග‍්‍රහ කළොත් පාඨකයන් ද හවුල් කර ගෙන මාධ්‍ය වාර්තා, ගවේෂණ හා විග‍්‍රහයන් බිහි කිරීම එහි මූලික ප‍්‍රවේශයයි. www.guardian.co.uk/media/open-journalism

බහුතරයක් මුද්‍රිත ප‍්‍රකාශනවල වෙබ් අඩවි පාඨක අදහස් දැක්වීමට ඉඩ දුන්නත් එම අදහස් මත පදනම් වී, ඒ සංවාදවලින් පෝෂණය වී, වෘත්තීය/මාණ්ඩලික වාර්තාකරුවන් හා ලේඛකයන් මාධ්‍ය අන්තර්ගතයක් බිහි කරන්නේ නැහැ. (හේතුව පාඨකයන්ට වඩා තමන් දන්නා බවට පත‍්‍ර කලාවේ බහුල විශ්වාසයයි.)

එහෙත් විවෘත පත‍්‍ර කලාවේ යම් සිදුවීමක් හෝ කාලීන මාතෘකාවක් වාර්තාකරණයට පාඨක දායකත්වය ගෞරවනීය ලෙසින් හවුල් කර ගන්නවා. එයට හොඳම මෑත උදාහරණය නම් බි‍්‍රතාන්‍ය පාර්ලිමේන්තු මන්තී‍්‍රවරුන්ගේ වියදම් වාර්තා විමර්ශනයයි.

ඇතැම් බි‍්‍රතාන්‍ය මන්තී‍්‍රන් සැබෑ වියදම් වැඩිකොට පෙන්වා හා නැති වියදම් මවා පාමින් මහජන මුදල් ගසා කන බවට ආන්දෝලනාත්මක හා ගවේෂණාත්මක ප‍්‍රවෘත්තිය මුල් වරට හෙළිදරවු කළේ Daily Telegraph පුවත්පතයි. ඒ 2009 මැයි මාසයේ. මහජන මුදල් වියදම් කැරෙන ආකාරය ගැන මහජනයාට තොරතුරු දැන ගැනීමේ අයිතිය තහවුරු කැරෙන නීතිය (right to information) යටතේ බි‍්‍රතාන්‍ය පාර්ලිමේන්තුවෙන් සමාජ කි‍්‍රයාකාරිකයන් ලබා ගත් ලියකියවිලි මිලියන් 2ක් ටෙලිග‍්‍රාෆ් හා ගාඩියන් පුවත්පත් අතට පත් වුණා.

ගාඩියන් පුවත්පත කළේ මේ අතිවිශාල ලියවිලි කන්දරාව වෙබ් අඩවියක් හරහා මුදා හැර ඒවායේ සැක කටයුතු වියදම් තොරතුරු ඇත්දැයි විමර්ශනය කිරීමට පාඨකයන්ට ඇරැයුම් කිරීමයි. මේ ස්වේච්ජා කාරියට පාඨකයන් 20,000ක් දෙනා ඉදිරිපත් වුණා. අඩු වියදමකින්, කෙටි කාලයකින් විශාල වැඩ කොටසක් කරන්නට හැකි වුණා.

පාඨකයන් විසින් අවධානයට යොමු කළ වියදම් වාර්තා මාණ්ඩලික ලේඛකයන් විසින් දැඩි ගවේෂණයට ලක් කරනු ලැබුවා. මේ හරහා අල්ලා ගත් හොර මැර වංචා මෑත ඉතිහාසයේ බි‍්‍රතාන්‍ය පාර්ලිමේන්තුවේ ලොකු ම කැළල බවට පත් වී හමාරයි. (පක්‍ෂ, විපක්‍ෂ දෙකේ ම මන්තී‍්‍රන් වංචනිකයන් ලෙස චෝදනා ලබා අධීකරණ කි‍්‍රයාදාමයකට පමුණුවා තිබෙනවා.)

එක පොදු අරමුණකට වෙබ් මාධ්‍යය හරහා බොහෝ දෙනකු හවුල් කරගැනීම හඳුන්වන්නේ crowd-sourcing නමින්. හවුලේ තොරතුරු ගවේෂණය යයි කිව හැකියි. යම් තොරතුරු හා ඉගි පාඨකයන් විසින් පුවත්පත්වලට ලබා දීම ඓතිහාසිකව කෙරුණත්, අද නවීන සන්නිවේදන තාක්‍ෂණය හරහා එය නව මානයකට ගෙන යාමට හැකියාව තිබෙනවා. එහිදී ගවේෂණාත්මක පත‍්‍ර කලාවේ සාරධර්ම හා මූලධර්ම රැක ගනිමින් පාඨකයන් ද මේ ව්‍යායාමවලට හවුල් කර ගැනීම විවෘත පත‍්‍ර කලාවේ මූලික ගුණාංගයක් ලෙස ගාඩියන් කතුවරයා විග‍්‍රහ කරනවා.

මෙබඳු නව්‍යකරණයන් හා අඵත් ආකෘතින් නිසා ගාඩියන් වෙබ් අඩවිය අද ලෝකයේ වැඩිපුර ම පාඨකයන් පැමිණෙන පුවත්පත් වෙබ් අඩවිය බවට පත්ව තිබෙනවා.

එසේ නම්‍යශීලී හා නිර්මාණශීලී ලෙස පරිනාමය වන මාධ්‍ය ආයතනවලට පැවැත්ම පිළිබඳ දැඩි තර්ජනයකට මුහුණ නොදී මාධ්‍ය ක්‍ෂෙත‍්‍රය හරහා හමන සැඩ සුළංවලට ඔරොත්තු දීමට හැකි වනවා. එසේ නොකරන මාධ්‍ය ආයතන එක්කෝ වැසී යනවා. නැතිනම් කාගේ හෝ මූල්‍යමය පිහිටෙන් පවත්වා ගන්නට සිදු වනවා.

Read Nov 2011 Ravaya interview with Sanjana Hattotuwa (in Sinhala) on new media realities in the Lankan context:

Sanjana Hattotuwa interview in Ravaya newspaper, 13 Nov 2011
Sanjana Hattotuwa interview in Ravaya newspaper, 13 Nov 2011

When Worlds Collide #70: Sailing the Stormy Seas of Social Media

When Worlds Collide, by Nalaka Gunawardene

Text of my ‘When Worlds Collide’ column published in Ceylon Today Sunday broadsheet newspaper on 9 June 2013

“Don’t we need permission to blog?” asked a bright and eager grassroots development worker during one of my new media training sessions in Sri Lanka a few months ago. When I assured her that none was required, she still didn’t seem convinced.

All her young life, she had played by our society’s hierarchical rules and looked for somebody’s consent (parent, teacher or boss) before expressing herself. She couldn’t believe it was now possible to do so online without any!

Indeed, thousands of Lankans already do, and our blogosphere – cyber space made up of all blogs and their interconnections — is alive with the voices of people from all walks of life (more diverse than you’d think).

Lankan bloggers regularly speak their mind, and discuss all sorts of issues both profound and…

View original post 1,251 more words

සිවුමංසල කොලූගැටයා #121: රාවය නවීකරණයේ ගෝලීය යථාර්ථය

Ravaya, Sri Lanka’s only newspaper owned by its journalists and editors, has embarked on a process to modernise itself — and sparked off a debate on how new investments should be raised. Some loyal readers are concerned what might happen to the newspaper’s editorial independence when private capital comes in.

In this week’s Ravaya column, I place this debate in the context of economic survival challenges of the newspaper industry worldwide. I take the experience of the Guardian (UK) and the New York Times to explore what changes in strategy and funding they have adopted, and with what degree of success.

The biggest challenge, I argue, is that the newspaper industry must find how to engage the web as a central part of its content creation, dissemination and archiving.

USS Print

රාවය පුවත්පතේ අන්තර්ගතය මෙන්ම බාහිර ආකෘතිය ද වඩාත් ශක්තිමත් තත්ත්‍වයකට පත් කිරීමේ අවශ්‍යතාවය ආරම්භක කතුවරයා මෑතදී මැනවින් පහදා දුන්නා. එහි අවශ්‍යතාවය බහුතරයක් පාඨකයන් පිළිගන්නා නමුත් එය කුමන ක‍්‍රමවේදයක් හරහා ඉටු කර ගත යුතු ද යන්න ගැන සංවාදයක් ඇති වී තිබෙනවා.

සංවාදශීලී පුවත්පතේ අනාගතය ගැන මෙසේ පුඵල් සංවාදයක් ඇති වීම හොඳ දෙයක්. එහෙත් හැම දෙනාගේ ම අංග සම්පූර්ණ (perfect) දැක්ම සාක්ෂාත් කර ගන්නවා ද නැතහොත් ප‍්‍රායෝගික හා උපයෝගික (pragmatic) මට්ටමින් පැවැත්ම තහවුරු කරගනිමින් කෙමෙන් පරිනාමය වනවා ද යන්න රාවය හිමිකරුවන් හා කතුවරුන්ට තීරණය කරන්නට සිදු වනවා.

නව මාධ්‍ය භාවිතයේ මා වසර ගණනක සිට නියැලී සිටියත්, සාම්ප‍්‍රදායික මාධ්‍ය වන පුවත්පත්, සඟරා, රේඩියෝ හා ටෙලිවිෂන් නාලිකා ද ලක් සමාජයට අවශ්‍ය යැයි කියන ස්ථාවරයේ මා සිටිනවා. ඇතැම් බ්ලොග් රචකයන් මෙන් පුවත්පත්වලට ගැරහීමට හෝ පත්තර කලාවේ අවමගුල ගැන අනාවැකි කීමට හෝ මා කැමති නැහැ.

එහෙත් සන්නිවේදන තාක්‍ෂණයේ හා ජන සමාජයේ විපර්යාසයන් සමඟ පුවත්පත් හා සෙසු ප‍්‍රධාන ප‍්‍රවාහයේ මාධ්‍ය ද පරිනාමය විය යුතුයි. එසේ නොවී එක තැන පල්වන මාධ්‍යවලට තමන්ගේ පාඨකයන් සංඛ්‍යාව ටිකෙන් ටික අඩු වී ගොස් වෙළඳපොල තුළ තව දුරටත් රැදී සිටීමට නොහැකි තත්ත්‍වයක් උදා වනවා.

2011 නොවැම්බර් මාසය පුරා කොලම් හතරක් ලියමින් පුවත්පතේ අනාගතේ යන තේමාව මා විවිධ කෝණවලින් විග‍්‍රහ කළා. ජාත්‍යන්තරව මතු වන නව සන්නිවේදන ප‍්‍රවණතා මෙරට දැනෙන්නට පටන් ගන්නේ තරමක් කල් ගත වී බවත්, එම කාලාන්තරයෙන් ප‍්‍රයෝජන ගනිමින් ඉස්මතුව එන හා නොවැළැක්විය හැකි නවීකරණ අභියෝගවලට මුහුණදීමට අපේ මාධ්‍ය පෙළ ගැසිය යුතු බවත් මා අවධාරණය කළා.

6 Nov 2011: සිවුමංසල කොලූගැටයා #39: පුවත්පතේ අනාගතේ ඩයිනසෝර් මාවත ද?
13 Nov 2011: සිවුමංසල කොලූගැටයා #40: පුවත්පතේ අනාගතේ 2 – ළඟ ළඟ එන මහා මාරුතය
20 Nov 2011: සිවුමංසල කොලූගැටයා #41: ඉන්ටර්නෙට්වලට කවුද බය?
27 Nov 2011: සිවුමංසල කොලූගැටයා #42: සයිබර් අවකාශයේ කරනම් ගසන්නට පෙර…

පුවත්පත් යනු ලෝකයේ හැම තැනක ම නිෂ්පාදන වියදමට වඩා සැළකිය යුතු අඩු මිළකට අලෙවි කැරෙන අමුතු ආකාරයේ භාණ්ඩයක්. ඓතිහාසිකව පුවත්පත් කර්මාන්තයේ මූල්‍යමය ආකෘතිය වූයේ පිරිවැයෙන් වැඩි කොටසක් වෙළඳ දැන්වීම් හරහා ලබා ගන්නා අතර සාපේක්‍ෂව කුඩා ප‍්‍රතිශතයක් පමණක් පිටපත් අලෙවියන් ලබා ගැනීමයි.

පිටපත් අලෙවිය දිනපතා හෝ සතිපතා පත්තර ලෑලිවලින් මෙන් ම ග‍්‍රාහකත්වය කල් තබා අලෙවියෙන් ද සිදු කළ හැකියි. නමුත් මේ ආකෘතිය සාර්ථක වන්නේ අවශ්‍ය තරම් දැන්වීම් ලැබේ නම් පමණයි. ලෝකයේ ආර්ථික වශයෙන් වඩාත් සාර්ථක පුවත්පත් ආයතන, මහා පරිමාන දැන්වීම්කරුවන් මෙන් ම ලූහුඩු දැන්වීම් ද මනා ලෙස තමන් වෙතට ඇද ගන්නට සමත්ව සිටිනවා.

එහෙත් පසුගිය දශකය තුළ දැන්වීම්කරුවන් වඩ වඩාත් ඉන්ටර්නෙට් දැන්වීම්වලට යොමු වීම නිසා පුවත්පත්වල අත්දුටු දැන්වීම් ආකෘතිය ඉරිතලා ගිහින්. බටහිර රටවල බහුතරයක් පුවත්පත් ආයතන අද බරපතල ආර්ථික ප‍්‍රශ්නයකට මුහුණ දී ඇත්තේ ඉන්ටර්නෙට් අභියෝගය ජය ගන්නේ කෙසේ ද යන්න තවමත් හරිහැටි පැහැදිලි නොමැති වීම නිසායි.

මේ ගැන ෙසෙද්ධාන්තිකව විග‍්‍රහ කරනවා වෙනුවට සැබෑ පුවත්පත් උදාහරණයට ගනිමින් කථා කළ හැකියි. මා බටහිර උදාහරණ ගන්නේ නවීකරණ අභියෝගවලට මුලින් ම හා ප‍්‍රබලවම මුහුණ දීමට ඔවුන්ට සිදුව ඇති නිසයි.

The Guardian now comes out in many formats, many media
The Guardian now comes out in many formats, many media

ආර්ථික මට්ටම් අතින් බෙහෙවින් වෙනස් වූවත් මූලික අරමුණු හා ආකෘතිය අතින් රාවයට යම් තරමක සමාන්තර බවත් ඇති බි‍්‍රතාන්‍ය පුවත්පතක් වන්නේ ගාඩියන් The Guardian පුවත්පතයි. 1821දී මැන්චෙස්ටර් ගාඩියන් ලෙසින් ඇරඹුණු මේ පුවත්පත, මුල පටන් ම ලිබරල් චින්තනයට හා සංවාදයට මුල් තැන දෙන ප‍්‍රකාශනයක් වුණා.

එහි ඉතිහාසයේ වඩාත් ප‍්‍රකට කතුවරයා වූ C P ස්කොට් 1872 සිට 1929 දක්වා වසර 57ක් එම තනතුර දැරූ අතර 1907දී එහි හිමිකරුවන්ගෙන් අයිතිය මිළදී ගත්තා. ස්කොට් හට අවශ්‍ය වූයේ අන්තර්ගතය ස්වාධීන වූත්, ආර්ථික වශයෙන් ස්ථාවර වූත් පදනමකින් පුවත්පත පවත්වා ගෙන යන්නටයි. මේ සඳහා 1936දී එහි හිමිකාරිත්වය ස්කොට් භාරකාර අරමුදල (The Scott Trust) නම් ලාබ නොලබන පදනමකට පවරනු ලැබුවා. 2008දී මේ අරමුදල සීමාසිහත සමාගමක් බවට පත් කරනු ලැබුවත්, මුල් අරමුණු දිගට ම පවත්වා ගෙන යන බවට නව භාරකරුවන් කර්තෘ මණ්ඩලයට ප‍්‍රසිද්ධියේ ප‍්‍රතිඥා දී තිබෙනවා.

ස්කොට් අරමුදල (දැන් සීමාසහිත සමාගම) කරන්නේ ගාඩියන් පුවත්පත, එම සමාගමේ ඉරිදා ප‍්‍රකාශනය වන Observer පුවත්පත ඇතුඵ එම ආයතනය පළ කරන ප‍්‍රකාශන ගොනුවෙහි මූල්‍යමය ස්ථාවරත්වය තහවුරු කිරීමයි. ප‍්‍රකාශනවල කතුවරුන් පත් කිරීම හැරුණු කොට වෙනත් කර්තෘ මණ්ඩල ප‍්‍රතිපත්ති හෝ එදිනෙදා පුවත් පිළිබඳ කිසිදු තීරණයකට හිමිකාර භාරය/සමාගම මැදිහත් වන්නේ නැහැ. එය ප‍්‍රකාශනවල ස්වාධීනත්වය සඳහා ස්කොට් පවුල විසින් හඳුන්වා දෙන ලද ගෞරවනීය සම්ප‍්‍රදායක්.

ගාඩියන් පුවත්පත බහුවිධ මතිමතාන්තර සඳහා ඉඩ ලබා දෙන, පාලක හා අධිපති පන්තියෙන් දුරස්ථ බව පවත්වා ගන්නා ප‍්‍රකාශනයක්. වෙළඳපොල මුල් තැනට ඒමට වඩා ඉහළින් සිය ස්වාධීනත්වය රැක ගැනීම සළකන ආකාරයේ පුවත්පතක්. කලක් වාමාංශීය නැඹුරුවක් ඇති බවට සළකනු ලැබූවත්, එය වෙළඳපොල ආර්ථිකය පිළි ගන්නා සහ එම රාමුව තුළ වඩාත් සංවේදී හා සමානාත්මතාව අගයන (egalitarian) සමාජයක් බි‍්‍රතාන්‍යයේ බිහි කිරීමට පෙනී සිටින ප‍්‍රකාශනයක්.

බි‍්‍රතාන්‍යයේ දිනපතා පුවත්පත් අතර ගාඩියන් පුවත්පතට සුවිශාල අලෙවියක් නැහැ. දිනපතා පුවත්පත් 11න් ගාඩියන්ට ඇත්තේ 10 වැනි තැනයි. 2012 දෙසැම්බරයේ එහි සාමාන්‍ය දෛනික අලෙවිය පිටපත් දෙලක්ෂයක් පමණ වූවා. (දක්‍ෂිණාංශික නැඹුරුවක් ඇති Daily Telegraph පත‍්‍රය පිටපත් ලක්‍ෂ පහ මාරක් ද, ප‍්‍රභූ පන්තිය නියෝජනය කරන The Times පත‍්‍රය පිටපත් ලක්‍ෂ හතරක් පමණ ද අලෙවි වනවා.)

එහෙත් ගාඩියන් වෙබ් අඩවිය පුවත්පත් කලාවේ සාරධර්ම රැක ගනිමින් විචිත‍්‍ර වූත්, විවිධාකාර වූත් අන්තර්ගතයන් ලබා දෙන බැවින් එය බි‍්‍රතාන්‍ය පුවත්පත් වෙබ් අඩවි අතර වෙබ් පාඨකයන් (visitors) පැමිණෙන සංඛ්‍යාව අතින් දෙවැනි තැන ගන්නවා.

ගාඩියන් පුවත්පත දැන් කලෙක පටන් ම ලාබයක් නොව පාඩු ලබන ප‍්‍රකාශනයක්. Observer පත‍්‍රය ද කලෙකින් නිෂ්පාදන වියදම් ආවරණය වන තරම් ආදායමක් ලබා නැහැ. ස්කොට් භාරයේ පවුම් මිලියන් 190ක් පමණ අරමුදල් තිබෙන නිසා එදිනෙදා පඩි ගෙවීම් හා මුද්‍රණ වියදම් පිරිමසා ගත හැකියි. එමෙන් ම හොදින් විකිණෙන හා ලාබ ලබන විශෙෂිත සඟරා (උදා: මෝටර් රථ පිළිබඳ Auto Trader) කිහිපයක් ඔවුන්ට තිබෙනවා. ඒවායේ ලාබයෙන් ප‍්‍රධාන පුවත්පත් දෙකේ වියදමට අභ්‍යන්තර සහනාධාරයක් (cross-subsidy) ලැබෙනවා.

එසේ වුවත් වඩාත් තිරසාර මූල්‍යමය පදනමක් ඉදිරි වසර පහ තුළ උදා කර ගැනීමට වසර දෙසීයකට ආසන්න ඉතිහාසයක් ඇති ගාඩියන් පත‍්‍රයට අවශ්‍ය වී තිබෙනවා. පරම්පරා ගණනක් පුවත්පතේ කීර්තිනාමය තහවුරු කළ උසස් මට්ටමේ පුවත් වාර්තාකරණය හා කර්තෘ මණ්ඩල ස්වාධීනත්වය කිසි ලෙසකින් හෝ දියාරු නොකර, නවීකරණය හා තරුණ ග‍්‍රාහකයන්ට වඩාත් සමීපවීමේ ඉලක්ක ද්විත්වය හඹා යන්නට කතුවරුන් හා කළමනාකරුවන් දස අතේ උපක‍්‍රම සොයනවා.

ගාඩියන් මුද්‍රිත පිටපත් අලෙවිය (වෙනත් බි‍්‍රතාන්‍ය පුවත්පත් සමග ම) ටිකෙන් ටික පහළ බසිමින් තිබෙනවා. සමීක්‍ෂණ වලින් පෙනී යන්නේ බහුතරයක් පාඨකයන් මැදිවියේ හා වයෝවෘද්ධ අය බවයි. මේ ජනගහන පරාසය තුළ කොටු වූ ප‍්‍රකාශනයකට දිගු කාලීන වෙළඳපොල විභවයක් නැති බව ගාඩියන් කතුවරුන් හොදාකාර දන්නවා.

ගාඩියන් මුද්‍රිත පිටපත් අලෙවිය අඩු වන අතර එහි වෙබ් පාඨක පිරිස දිගින් දිගට ම ඉහළ යමින් තිබෙනවා. ඩිජිටල් ග‍්‍රාහකත්ව ක‍්‍රමයක් හඳුන්වා දී මාසයකට පවුම් 10ක මිළක් නියම කර ඇතත්, ගාඩියන් වෙබ් අඩවිය තවමත් නොමිළයේ ලෝකයේ ඕනෑ ම තැනෙක සිට කියවිය හැකියි. http://www.guardian.co.uk

එයට හැම පැය 24කදී ම අඵත් අන්තර්ගතයන් 400ක් පමණ එකතු කරන අතර මීට පෙර පළ කරන ලද මිලියන් තුනකට අධික ලිපි හා පුවත් අංග එහි තිබෙනවා. 2012 මැදදී එයට දිනකට මිලියන් 4ක් පමණ වෙබ් පාඨකයන් ඇදී ආවා. මුද්‍රණ වියදම් නැතත් මෙතරම් සුවිසල් වෙබ් අඩවියක් ප‍්‍රශස්ත තාක්‍ෂණික මට්ටමින් පවත්වා ගැනීමේ සැළකිය යුතු වියදමක් තිබෙනවා.

වෙබ් අඩවියට ම කැපවූ ගාඩියන් කාර්ය මණ්ඩලයක් ද සිටිනවා. සංවේදී හා සුක්‍ෂම ලෙසින් යම් තරමකට දැන්වීම් බැනර් වෙබ් අඩවියේ අඩංගු කළත් කියවන්නාගේ අවධානය බිෙදන විදියේ ගොරහැඩි වෙබ් දැන්වීම් පිළිවෙතක් ඔවුන්ට නැහැ.

එසේ ම සමහර තරගකාරී පුවත්පත් වෙබ් අඩවි කරන්නාක් මෙන් පැපිරාට්සි මට්ටමේ උද්වේගකාරී ඡයාරූප හා ඕපාදුප පළ කිරීමක් ද නැහැ. තම ප‍්‍රතිරූපය හා කීර්තිනාමය හෑල්ලූ කර නොගෙන සාර්ථක වෙබ් අඩවියක් පවත්වා ගැනීම අද කාලේ අසීරු හා ප‍්‍රශංසනීය කාරියක්.

ගාඩියන් වෙබ් අඩවියට නොමිලයේ පිවිසී එහි වත්මන් හා සංරක්‍ෂිත අන්තර්ගතය කියැවීමට ඕනෑ ම කෙනෙකුට අවකාශය තිබිය යුතුය යන පරමාදර්ශයේ එහි කතුවරුන් සිටිනවා. එහෙත් මේ වන විට තරගකාරී පුවත්පත් ගණනාවක් සිය වෙබ් අඩවි පරිශීලනයට කුඩා පරිමානයේ අය කිරීම් කරනවා.

Faced with declining sales, British newspapers are keen to find how to engage readers through new formats and strategies
Faced with declining sales, British newspapers are keen to find how to engage readers through new formats and strategies

රූපට් මර්ඩොක් සමාගමට අයත් The Times හා Sunday Times පුවත්පත් මෙසේ අය කිරීම් කිරීමේ ආකෘතියට යොමුව සිටිනවා. ඒ අතර අමෙරිකාවේ ඉතා ලිබරල් හා සම්භාවනීය පුවත්පතක් වන නිව්යෝක් ටයිම්ස් (New York Times) පත‍්‍රය ද පහත බසින මුද්‍රිත අලෙවිය හමුවේ සිය වෙබ් අඩවිය අර්ධ වශයෙන් අය කිරීමේ ක‍්‍රමයකට නතු කොට තිබෙනවා. තවමත් ඔවුන්ගේ බොහෝ පුවත් හා ලිපි නොමිළයේ ඉන්ටර්නෙට් හරහා කියවිය හැකි වුවත් දිනපතා එයට ප‍්‍රවේශ වී සියඵ ලිපි කියවීමට නම් කුඩා ගෙවීමක් කළ යුතුයි. (එහෙත් Washington Post පත‍්‍රය එබන්දක් නොකර දිගටම සිය වෙබ් අඩවි පරිශීලනය නොමිළයේ ම ලබා දෙනවා.)

1851දී අරඹා අද දක්වා අඛණ්ඩව පවත්වා ගෙන යන නිව්යෝක් ටයිම්ස් පුවත්පත, සියවසකට වැඩි කාලයක් කිහිප දෙනෙකුගේ හිමිකාරිත්වය යටතේ පැවතුණා. 1960 ගණන්වල එය කොටස් වෙළඳපොලට කොටස් ප‍්‍රමාණයක් නිකුත් කළත් සුල්ස්බර්ගර් පවුලේ බහුතර හිමිකාරිත්වය (88%) හරහා ඔවුන්ට තීරණාත්මක බලපෑමක් තිබෙනවා.

2009 ජනවාරියේ නිව්යෝක් ටයිම්ස් සමාගම ලෝකයේ ධනවත් ම පුද්ගලයා වන මෙක්සිකානු ටෙලිකොම් ව්‍යාපාරික කාලෝස් ස්ලිම්ගෙන් (Carlos Slim) ඩොලර් මිලියන් 250ක් ණයට ගත්තා. ඉන්පසු ස්ලිම් එහි තවත් ආයෝජන කළා. 2011 ඔක්තෝබර් වන විට ස්ලිම්ගේ කොටස් එකතුව 8.1%ක් වූවා.

වෙළඳ ඒකාධිකාරයන් ඇතුඵ විවිධ ව්‍යාපාරික අක‍්‍රමිකතා ගැන ස්ලිම්ට එරෙහිව ඇති චෝදනා ගැන ස්වාධීනව හා උද්‍යොගශීලිව තව දුරටත් වාර්තා නොකරන බවට මාධ්‍ය විචාරකයන් සමහරක් දෙනා නිව්යෝක් ටයිම්ස් පත‍්‍රයට දොස් පවරනවා.

මේ අතර ගාඩියන් පත‍්‍රය ද තමන්ගේ ඇතැම් විශෙෂාංග සඳහා දානපතියන්ගේ අනුග‍්‍රහය ලබා ගන්නවා. ලෝකයේ අද විශාලතම දානපති පදනම වන බිල් සහ මෙලින්ඩා ගේට්ස් පදනමෙන් දියුණුවන ලෝකයේ ප‍්‍රශ්න හා තොරතුරු වාර්තාකරණයට මූල්‍යමය ආධාර ලැබෙනවා. එය එසේ තිබියදිත් ගේට්ස් පදනමේ යම් ප‍්‍රතිපත්ති හා කි‍්‍රයා කලාපයන් සාධක සහිතව විවේචනය කිරීමේ පුවත්පත් කලා නිදහස ද ගාඩියන් මාණ්ඩලික ලේඛකයන්ට ලබා දී තිබෙනවා.

මේ සියල්ලෙන් පෙනී යන්නේ පරම්පරා පරතරය, නවීන තාක්‍ෂණය හා වෙළඳපොල අවිනිශ්චිත බව යන ප‍්‍රබල අභියෝග හමුවේ මුඵමනින් ම නොසැළී සිටීමට සියවසකට වඩා ඉතිහාසයක් ඇති බටහර පුවත්පත් දැවැන්තයන්ට පවා නොහැකිව ඇති බවයි.

ආරම්භකයන්ගේ උතුම් අරමුණු රැක ගනිමින්, පාඨකයන්ගේ විශ්වාසය පවත්වා ගනිමින්, කර්තෘ මණ්ඩල ස්වාධීනත්වය හා ව්‍යාපාරික සාර්ථකත්වය තුලනය කිරීම අද ලොව පුරා ලොකු කුඩා පුවත්පත්වලට ඇති පොදු හා දුෂ්කර කාරියයි. එය කිසිසේත් ලෙහෙසි පහසු දෙයක් නොවෙතත්, නව අත්හදා බැලීම් හා නව්‍යකරණය හරහා 21 වන සියවසට ගැලපෙන විසඳුම් සොයා යාමේ අවස්ථාව එළැඹ තිබෙනවා.

රාවය නවීකරණය කිරීමේ අභියෝගය විග‍්‍රහ කළ යුත්තේ ගෝලීය තොරතුරු සමාජය පුරා හමා යන විපර්යාසයේ සැඩ සුළංවලට සාපේක්‍ෂවයි. එම නවීකරණ ගමනේදී හැම කෙනකු ම සතුටු කරන්න රාවයට බැරි වේවි.

මේ ගැන තව දුරටත් ලබන සතියේ කථා කරමු.

When Worlds Collide #69: Public Trust in Times of Global Pandemics

When Worlds Collide, by Nalaka Gunawardene

Text of my ‘When Worlds Collide’ column published in Ceylon Today Sunday broadsheet newspaper on 2 June 2013

new-at-school

How should we respond to a rapidly spreading infectious disease like a particularly virulent form of influenza? What precautions are essential to safeguard ourselves? When do preventive actions go beyond the reasonable to disrupt social and economic systems? How to avoid run-away panic?

There are no easy answers, and we can only learn from experience. As the prospect of new influenza outbreaks looms on the horizon, some media discussions have recalled what happened with Severe Acute Respiratory Syndrome (SARS) a decade ago.

Public health professionals define a pandemic as “an epidemic occurring worldwide, or over a very wide area, crossing international boundaries and usually affecting a large number of people”.

Some pandemics, like HIV/AIDS, build up slowly over time. Others, like various types of flu, spread much faster. SARS was a good…

View original post 1,130 more words

සිවුමංසල කොලූගැටයා #120: මිහිතල මෑණියෝ ද? මිහිතල අම්මණ්ඩි ද?

Another World Environment Day will be observed on June 5. We can expect Lankan environmentalists to raise their shrill, giving us more rhetoric than substance.

I have always stayed clear of such impulsive green extremism, instead advocating a more measured approach to balancing modern lifestyles with their ecological impacts. In this week’s Ravaya column (in Sinhala), I debunk a widely peddled green myth that suggests ‘Mother’ Earth will look after us if only we take better care of her.

Well, our home planet doesn’t care one way or the other. People can lull ourselves into whatever illusion of their choice, but Earth is indifferent. Coming to terms with this can help our greens to reach some maturity they badly need.

See also these previous explorations of the same theme:

11 June 2012: Eco Myths Can’t Save the Planet. Wake Up and Smell the Foul Air!

8 July 2011: සිවුමංසල කොලූගැටයා #21: ප‍්‍රතිනිර්මාණය වූ සියැටල් නායක කථාව/මිථ්‍යාව

Mother Earth? Not really. Just our home planet
Mother Earth? Not really. Just our home planet
ජුනි 5 වනදා ලෝක පරිසර දිනය.

‘අප පරිසරය රැක ගත්තොත් පරිසරය අපව රැක ගනීවි’ යන්න පරිසරවේදීන් බහුතරයක් මෙන් ම ගුරුවරුන් හා මාධ්‍යවේදීන් ද නිතර කරන ප‍්‍රකාශයක්.

පරිසරය හා සොබා සම්පත් රැක ගත යුතු බව ඇත්තයි. එහි විවාදයක් නැහැ. එහෙත් එය හරියාකාරව කරන්නට නම් විචාර බුද්ධියෙන් එම කාර්යයට ප‍්‍රවේශ විය යුතුයි. අන්ධ භක්තිය, භීතිය හෝ වෙනත් ආවේගයක් මත පදනම් වී පරිසරය රැක ගන්නට නොහැකියි.

පරිසර සංරක්ෂණ පණිවුඩය පොදු ජන සමාජයට ගෙන යා හැකි ක‍්‍රමෝපයන් කිහිපයක් තිබෙනවා. විද්‍යානුකූලව කරුණු විග‍්‍රහ කරමින්, පරිසරයේ තුලනය පවත්වා ගන්නට මිනිස් අප කළ යුතු දෑ පෙන්වා දීම එකක්. සොබා දහමේ අසිරිය, සුන්දරත්වය හා මානව සංස්කෘතියට එයින් ලැබෙන අසීමිත බලපෑම ගැන අවධාරණය කරමින් කලාත්මක හා සෞන්දර්යාත්මක දැනුවත් කිරීම තවත් එකක්. මේ දෙක ම කලක සිට සාර්ථක ලෙස සිදු කැරෙනවා.

එහෙත් මෑතක පටන් අපේ සමහර පරිසර සන්නිවේදකයන් පරිසරවේදය සාමයික දර්ශනයක් හෙවත් ආගමික විශ්වාසයක මට්ටමට ඔසවා තබන්නට තැත් කරනු පෙනෙනවා. පරිසරයට වින කිරීම ඉමහත් පාපකාරී ක‍්‍රියාවක් බවත්, එසේ කිරීමේ බරපතල විපාක විඳින්නට සිදු වන බවත් ඔවුන් කියන්නේ හරියට ප‍්‍රධාන පෙළේ ආගම්වල පූජකවරුන් සාමාන්‍ය ජනයා පව්වලට බිය කරන්නට කරන ප‍්‍රකාශවලට සමාන ආකාරයෙන්.

මේ අවස්ථා දෙකෙහි ම යොදා ගන්නේ බුද්ධිගෝචර නොවන, ආවේගයට බර වූ තර්කයන්. අප යහපත් දිවි පෙවතක් ගත කළ යුත්තේ පවට බිය වීම හෝ මතු භවයක අහිතකර විපාක ගැන භීතියෙන් නොවෙයි. හරි දේ කවදත් කොතැනත් හරි නිසා.

එසේ ම අප පරිසරයට අනවශ්‍ය පීඩා නොකර සොබා සම්පත් හා බලශක්තිය අරපිරිමැස්සෙන් පාවිච්චි කළ යුත්තේ සොබා දහමට ඇති අනියත බියකින් නොව එය අපට කළ හැකි හා අප කළ යුතු වඩාත් ම නිවැරදි ක‍්‍රියාව නිසා යි.

අප කෙතරම් ආදරයෙන්, භක්තියෙන් හා ගෞරවයෙන් මිහිතලයට සැළකුවත් එහි භෞතික ක‍්‍රියාකාරිත්වය නිසා විටින් විට අපට ස්වාභාවික ආපදා හා වෙනත් උවදුරුවලට මුහුණ දීමට සිදු වනවා. අප මිහිතලය රැක ගතහොත් එය අපව රැක ගනීවි යන්න විද්‍යාත්මකව නිවැරදි දැක්මක් නොවෙයි.

ග‍්‍රහලෝක මට්ටමින් පෘථිවිය දෙස බලන සමහර පරිසරවේදීන් තැත් කරන්නේ එයට ජීවමාන ස්වරූපයක් හා ප‍්‍රතිරූපයක් ලබා දෙන්නටයි. මිහිතල මාතාව, මිහි මෑණියෝ හෝ මහී කාන්තාව ආදි විවිධ යෙදුම් ඔවුන් භාවිත කරනවා.

James Lovelock
James Lovelock
බි‍්‍රතාන්‍යයේ ලොව පිළිගත් ජ්‍යෙෂ්ඨ විද්‍යාඥයකු වන ජේම්ස් ලව්ලොක් (James Lovelock) 1970 ගණන්වල මතයක් ඉදිරිපත් කළේ පෘථිවියේ ජීවී සහ අජීවී සියල්ල ම ඒකාබද්ධ වී සංකීර්ණ තනි පද්ධතියක් ලෙස කි‍්‍රයා කරන බවත්, එය ග‍්‍රහලෝක මට්ටමේ ජීවයකට සම කළ හැකි බවත්. ඔහු එයට ගයීයා (Gaia) යන නම දුන්නා. ගී‍්‍රක මිථ්‍යාවාදයේ මිහිතල දෙවඟනට දී තිබු නම එයයි.

මේ ගයීයා කල්පිතය පරිසරවේදීන් අතර ඉක්මනින් ජනපි‍්‍රය වුණා. අජීවී භූ විද්‍යාත්මක පද්ධතීන් හා ජීවී ලෝකය ඉතා සමීපව අන්තර් කි‍්‍රයා කරන බව සැබෑවක්. එසේ ම වසර මිලියන් ගණනක් තිස්සේ ජිවීන්ගේ ස්වාභාවික කි‍්‍රයා නිසා ග‍්‍රහලෝකයක ස්වරූපය කෙමෙන් වෙනස් වන බවත් විද්‍යාඥයන් දැන් පිළි ගන්නවා.

එහෙත් ගයීයා කල්පිතය ගැන විද්‍යාඥයන් අතර එකඟත්වයක් නැහැ. රිචඞ් ඩෝකින්ස් (Richard Dawkins) වැනි ලෝකයේ ප‍්‍රමුඛ පෙළේ ජීව හා පරිනාම විද්‍යාඥයන් එය එක හෙළා බැහැර කරන්නේ තර්කානුකූල වනවා වෙනුවට ගුප්ත සංකල්පයක් එමගින් ඉස්මතු කරන බව කියමින්.

මිහිතලයේ සියඵ රහස් විද්‍යාව විසින් තවමත් හෙළි කරගෙන නැහැ. එහෙත් ග‍්‍රහලෝකයේ කි‍්‍රයාකාරිත්වය ගැන හොඳ අවබෝධයක් මේ වන විට භූ විද්‍යාඥයන්, සාගර විද්‍යාඥයන් හා වායුගෝලය පිළිබඳ විද්‍යාඥයන් ලබා ගෙන තිබෙනවා. මිහිතලයේ පද්ධතිවලට දරා ගත හැකි පරාසයන් ගැන තක්සේරුවක් ද දැන් විද්‍යාව සතුයි. මේ පදනම මත සිටගෙන පාරිසරික සංරක්‍ෂණයට යොමු වීම ආවේගශීලි ගුප්තවාදයකට වඩා බුද්ධිගෝචරයි.

මා දේශනවලදී නිතර සිහිපත් කරන කරුණක් නම් අප ජීවත් වන්නේ ඉතා සකි‍්‍රය ග‍්‍රහලෝකයක් මත බවයි. පෘථිවිය අභ්‍යන්තරයේ නොනිමෙන භූවිද්‍යාත්මක බලවේග දිවා රැයේ කි‍්‍රයාත්මක වනවා. භූමිකම්පා, ගිනිකඳු හා ඇතැම් විට සුනාමි ලෙස ආපදා ඇති කරන්නේ මේ ස්වාභාවික ප‍්‍රවාහයන්.

අපේ වායුගෝලයත් ඉතා සකි‍්‍රයයි. පැයෙන් පැයට වෙනස් වන කාලගුණයක් ඇත්තේ ඒ නිසායි. සාගරය හා ගොඩබිම අතර ගනුදෙනුව නිසාත් කාලගුණය වෙනස් වනවා. නියමිත කලට සිදු වන කාලගුණික කි‍්‍රයා (උදා: මෝසම් වර්ෂා) මෙන්ම අනපේක්‍ෂිතව ඇති වන හදිසි කාලගුණ තත්ත්වයන් ද තිබෙනවා. (උදා: කුණාටු, සුළිසුළං).

අගහරු ග‍්‍රහලෝකය බොහෝ සෙයින් පෘථිවියට සම කළ හැකි වූවත් එය තව දුරටත් සකි‍්‍රය ලෝකයක් නොවේ. අතීතයේ සකි‍්‍රයව තිබෙන්නට ඇතැයි අනුමාන කැරෙනවා. අකි‍්‍රය අගහරු මත අප දන්නා තරමට ජීවයක් ද නැහැ.

ජීවයෙන් පිරි මිහිතලයේ සකි‍්‍රය බව නිසා එම ජීවීන්ට විටින් විට හානි ද ඇති වනවා. එය සොබා දහමේ න්‍යායක්. මානවයන් මිහි පිට බිහි වන්නට බොහෝ කලකට පෙරත් මේ භූ විද්‍යාත්මක හා කාලගුණ විද්‍යාත්මක කි‍්‍රයාදාමයන් සිදු වුණා. (දේශගුණ විපර්යාස ඉක්මන් කිරීමට නම් මානව කි‍්‍රයාකාරකම් සෘජුව බලපා තිබෙනවා. එහෙත් භූමිකම්පා, සුනාමි, ගිනිකඳු ආදියට මානව බලපෑමක් සොයා ගෙන නැහැ.)

අප කෙතරම් හොඳින් මිහිතලයට සැළකුවත් මේ ප‍්‍රචණ්ඩ ආපදා තව දුරටත් සිදු වනවා. මේ භෞතික යථාර්ථය මූලධර්මවාදී පරිසරවේදීන්ට අමිහිරි විය හැකියි. එහෙත් ඇත්තයි.

‘මිථ්‍යාවෙන් පරිසරය රැකිය නොහැකියි’ යන තේමාවෙන් 2012 වසර මැදදී ශ‍්‍රී ලංකා හේතුවාදීන්ගේ සංගමයේ සංවාදශීලි දේශනයක් මා පැවැත් වූවා. එහිදී හරිත වර්ණ සුරංගනා කථා, හරිත වර්ණ අද්භුත කථා හා හරිත මාරක කථා ආදි අද දවසේ සිවිල් සමාජයේ හා මාධ්‍ය හරහා සංසරණය වන ජනප‍්‍රිය හරිතවාදයන් කිහිපයක් මා විචාරයට ලක් කළා.

එම දේශනයේ ප‍්‍රවේශයක් ලෙස මා කියා සිටියේ පෘථිවි ග‍්‍රහලෝකයට මිහිතල මෑණියෝ, මහී කාන්තාව, දියදම් දිනිතිය ආදී ගෞරවනීය නාම පාවිච්චි කළත්, මිහිතල අම්මණ්ඩි කීවත් මේ සොබාවික සිදුවීම්වල කිසිදු වෙනසක් සිදු නොවන බවයි.

ගුප්ත වාදයක් හා පාරිසරික ඇදහිල්ලක් හරහා පරිසරය රැක ගන්නට බැහැ. එසේ කරන්නට තැත් කරන විට ”මිහිතල මෑණියෝ” අපට එවන භූමිකම්පා, සුනාමි හා අනෙකුත් ව්‍යසන පහදා දෙන්නේ කෙසේ ද?

අද අපට අවශ්‍ය පසුගාමී හා ගුප්ත හරිතවාදයක් නොවෙයි. ප‍්‍රායෝගික වූත්, ප‍්‍රබුද්ධවූත්, විචාරශීලී වූත් පරිසර චින්තනයක්. එය සංවාදයට විවෘත විය යුතුයි.

Earth in danger? Or just humanity endangering itself?
Earth in danger? Or just humanity endangering itself?
පරිසරය රැක ගැනීම ආත්මාර්ථකාමී දෙයක් යයි මා තර්ක කරනවා. මගේ පාරිසරික ප‍්‍රමුඛතා ගොන්නේ අතිශයෝක්තියෙන් වර්ණනා කැරෙන හරිත තේමා නැහැ. හැම ගසක්, සතකු හා හැම සොබාවික පරිසරයක් ම පිවිතුරු ලෙසින් අත නොතබා රැක ගත යුතු යයි හරිත මූලධර්මවාදී ස්ථාවරයක මා රැඳෙන්නේ ද නැහැ.

පාරිසරික හානිය හා දුෂණය කෙටි කාලීනව හා දිගු කාලීනව අපේ සෞඛ්‍යයට කරන හානිකර බලපෑම් මා වඩාත් අවධානය යොමු කරන පැතිකඩයි. මේ නිසා යහතින් දිවි ගෙවන්නට නම් අපේ පරිසරය යම් දරා ගත හැකි පරාසයන් තුළ පවත්වා ගත යුතුයි.

මිහිතලය නම් ග‍්‍රහලෝකයට හා එහි සෙසු ජීවී-අජීවී සමස්තයට මානවයන් අවශ්‍ය නැහැ. අප ඇතත් නැතත් මේ ග‍්‍රහලෝකය පවතිනවා. එහෙත් අපේ වර්ගයාගේ පැවැත්මට හා සුරැකීමට ග‍්‍රහලෝකයේ ස්වාභාවික කි‍්‍රයාදාමයන් ප‍්‍රශස්ත පරාසයන් තුළ දිගට ම සිදුවීම අත්‍යවශ්‍යයි. නැතිනම් මානවයන්ගේ අනාගතය අසුබයි. අවිනිශ්චිතයි. පරිසරය ගැන අප ආත්මාර්කාමී විය යුත්තේ එනිසායි.

ශී‍්‍ර ලංකාවේ මුල් බැස ගෙන ඇති බහුල පාරිසරික මිථ්‍යාවන් විටින් විට විග‍්‍රහ කරන්නට මා බලාපොරොත්තු වනවා. ඔබේ ප‍්‍රියතම පරිසර මිථ්‍යාව කුමක් ද? ලියා එවන්න!

මිහිතල අම්මණ්ඩිට සුබ පරිසර දිනයක්!