Ray Wijewardene website launched: Paying it forward…

We launched the Ray Wijewardene website at the British Council Colombo on September 28 evening to a packed house of friends and well-wishers. My colleague Nadeeja Abeyasekera and I introduced the site – product of months of work. Here are my opening remarks:

Nalaka Gunawardene introduces Ray Wijewardene website at British Council Colombo, 28 Sep 2011 - photo by Dhanushka Fernando

Introduction to the Ray Wijewardene website:
by Nalaka Gunawardene, Director, TVE Asia Pacific

It’s a privilege for me and my colleagues at TVE Asia Pacific to have built the Ray Wijewardene website as an entirely voluntary effort.

This is our DIGITAL TRIBUTE to Ray Wijewardene, an outstanding scientist and thinker, not just of Sri Lanka, but of the entire developing world. On top of that, Ray was also a good friend and supporter of our own development communication work for many years. This is our way of PAYING IT FORWARD!

Looking back, I can say that this website was conceived in a moment of frustration and outrage. Let me explain!

When Ray passed away in August last year, there was very little SPECIFIC information about him anywhere on the World Wide Web. And there were ONLY a couple of good photographs online, which most newspapers and websites used when reporting on his death. They really had no choice!

In the days and weeks that followed, many warm tributes appeared in our newspapers. These shared precious memories and anecdotes about Ray. But I couldn’t help noticing that many lacked specifics, and some even had inaccuracies…probably inadvertent? Some didn’t even spell his name correctly!

We all know how Ray led a very productive and creative life — but it was not easy to find specific and accurate information about his thinking and many accomplishments. The reality these days is that if Google can’t find you, millions will never get to know about you!

I wanted to bridge this info gap as fast as possible!

So when I joined the Ray Wijewardene Charitable Trust as a Trustee, I offered to build a website as our first activity. We had no dedicated funds, but we just went ahead on a VOLUNTARY BASIS — relying on GOODWILL and IN-KIND contributions from many, e.g.
• We pooled information from Ray’s family members and friends;
• We sourced images from family and professional contacts; and
• We asked a few to write about different facets of Ray’s work/play.

This is what we call a NO-BUDGET ACTIVITY! We’ve harnessed the collaborative spirit very common on the Web. And we thank to all who joined this collaborative effort! They’re too many to mention by name – they know who they are…

Part of audience at the launch of Ray Wijewardene website, 28 Sep 2011 - Photo by Ruveen Mandawala

My colleagues at TVE Asia Pacific worked long and hard to weave all this material into the website that we launch today. As with all our products, we aim this at the interested non-specialist. We’ve tried to keep it simple, concise and engaging – we know that web visitors have very short the attention spans!

Let me ask my colleague Nadeeja Abeyasekera, who built this website, to take you on a quick tour…to entice you to browse more at your leisure!

In my view, a website is never really finished…so we will continue to add new content and links to this as and when necessary to keep it current and relevant. We also solicit more information and images from all of you, some of which can be published on this website and the rest can support the research effort for the proposed biography.

Nadeeja Abeyasekera (in yellow) & Nalaka Gunawardene take questions fron the audience

More images at http://www.facebook.com/RayWijewardene

Ray Wijewardene: Saluting a thinker who also tinkered

Working with a Genial Giant: Ray Wijewardene

As a communicator, I look for ways to say more with less. The ‘gold standard’ for brevity was set two centuries ago by the French poet, playwright, novelist and essayist Victor Hugo.

The story goes like this. Victor Hugo was travelling out of town and wanted to know how his latest book was selling. He messaged (telegraphed?) his agent: ?

The agent, not to be outdone, replied: !

Enough said. How I wish I could beat that economy of words…

I have a fondness for both question marks and exclamation marks — I used a good deal of both in my own speaking and writing. I use these as a metaphor in a tribute I just wrote about one of my mentors: Ray Wijewardene.

Ray Wijewardene: An Extraordinary Thinker and Tinkerer has just been published by Groundviews.org. It also appears on the official website about Ray Wijewardene, being formally launched today.

Here are the opening paras of my essay:

“If I had to condense the multi-faceted and fascinating life of Ray Wijewardene, I would reduce it to a whole lot of question marks and exclamation marks. In his 86 years, Ray generated more than his fair share of both.

“He was unpigeonholeable: engineer, farmer, inventor, aviator and sportsman all rolled into one. Whether at work or play, he was an innovative thinker who rose above his culture and training to grasp the bigger picture.”

Full essay: Ray Wijewardene: An Extraordinary Thinker and Tinkerer

The website was built by my team at TVE Asia Pacific (TEVAP) as a public education resource. read TVEAP News story:
TVEAP unveils new website on outstanding Sri Lankan scientist and visionary

Wangari Maathai (1940 – 2011): Tree planter, activist, visionary and mother

Wangari Muta Maathai (1 April 1940 – 25 September 2011)

“We are very fond of blaming the poor for destroying the environment. But often it is the powerful, including governments, that are responsible.”

That was a typical remark by Wangari Muta Maathai, the Kenyan environmental and political activist who has just died.

In the 1970s, Maathai founded the Green Belt Movement, an environmental non-governmental organisation focused on the planting of trees, environmental conservation, and women’s rights.

In 2004, she became the first African woman to receive the Nobel Peace Prize for “her contribution to sustainable development, democracy and peace.”

The Green Belt Movement in a profile about their founder counted the many roles she played: environmentalist; scientist; parliamentarian; founder of the Green Belt Movement; advocate for social justice, human rights, and democracy; elder; and Nobel Peace Laureate.

“”It is the people who must save the environment. It is the people who must make their leaders change. And we cannot be intimidated. So we must stand up for what we believe in,” Wangari Maathai kept saying.

As a tribute, I have assembled a few links to interesting online videos featuring her.

Taking Root, a long format documentary, tells the dramatic story of Wangari Maathai whose simple act of planting trees grew into a nationwide movement to safeguard the environment, protect human rights, and defend democracy—a movement for which this charismatic woman became an iconic inspiration.

TAKING ROOT: The Vision of Wangari Maathai Trailer on PBS YouTube channel:

Wangari Maathai & The Green Belt Movement, short film by StridesinDevelopment:

Riz Khan’s One on One: Wangari Maathai: Part 1
Interview with Al Jazeera English first broadcast on 19 Jan 2008

“I will be a hummingbird” – Wangari Maathai

Two more memorable quotes from her to inspire us all:

“I have always believed that, no matter how dark the cloud, there is always a thin, silver lining, and that is what we must look for.”

“We cannot tire or give up. We owe it to the present and future generations of all species to rise up and walk!”

සිවුමංසල කොලූගැටයා #33: නොබියව ඇත්ත කතා කළ ජනතාවාදී විද්‍යාඥයා

This is the Sinhala text of my latest Ravaya column, where this week I am paying tribute to Dr Osmund W Jayaratne (1924-2006), a remarkable physicist, science populariser and public intellectual whom I knew and worked with for many years.

Prof Osmund W Jayaratne - 1985 photo by Sunny Nawagattegama

කලින් කලට අපේ රට දැඩි නියගයන්ට මුහුණ දෙනවා. මීට දශක දෙකකට පමණ පෙර එබදු එක් අවස්ථාවක රටේ විධායක ජනාධිපතිවරයා තායිලන්තයෙන් විද්‍යාඥ පිරිසක් මෙරටට කැදවූවා කෘත්‍රිම වර්ෂාව ඇති කරන්නට. ඔවුන්ගේ උත්සාහය වූයේ ලංකාවේ මධ්‍යම කදුකරයේ ජලධාරක ප්‍රදේශවලට ඉහළින් ඇති වළාකුළුවලට ජලාකර්ශක රසායන ද්‍රව්‍ය (hygroscopic chemicals) ඉසීමෙන් වැසි ඇති කිරීමයි. මේ සදහා ගුවන් හමුදා හෙලිකොප්ටර් යොදා ගෙන සැළකිය යුතු වියදමක් දරනු ලැබුවත් එයින් කිසිදු අමතර වර්ෂාවක් ලැබුණේ නැහැ. නවීන විද්‍යාව සොබා දහමට මුක්කු ගසන්නට යාම ගැන රටේ ඇතැම් දෙනා තුළ හාස්‍යයක් නම් ඇති වුණා.

එයින් ටික දිනකට පසු විද්‍යාභිවර්ධන සංගමයේ වාර්ෂික සැසි වාරයේ භෞතික විද්‍යා අංශයේ මුඛ්‍ය දේශනය පැවැත් වූයේ එවකට එම විෂය සම්බන්ධයෙන් මෙරට සිටි ප්‍රවීණතම විද්‍යාඥයායි. ‘කෘත්‍රිම වැසි ඇති කිරීම ඇත්තද බොරුද?’ (Rain-making: Fact or Fallacy?) යන තේමාවෙන් දේශනය කළ මේ විද්‍යාඥයා මැදහත්ව හා තර්කානුකූලව පෙන්වා දුන්නේ තායිලන්තයේ සිට පැමිණි පිරිස පිළි ගත් විද්‍යාත්මක පදනමකින් හෝ ක්‍රමවේදයකින් හෝ තොරව ලක් රජය හා අපේ රාජ්‍ය නායකයා නොමග යැවූ ආකාරයයි. ගෝනිවල පුරවා ගත් රසායන ද්‍රව්‍ය හෙලිකොප්ටර් මගින් වළාකුළුවලට ඉසිනු ලැබූවත් ඒවා කිසිදු කාලගුණ බලපෑමක් ඇති නොකර පොළවට පතිත වූ සැටිත්, අපේ රටට වර්ෂාව ලැඛෙන ස්වාභාවික ප්‍රවාහයන් ගැන හරිහැටි අවබෝධයකින් තොරව මේ ව්‍යාපෘතිය සැළසුම් කළ සැටිත් ඔහු පෙන්වා දුන්නා.

එවකට බලගතු ස්ථාවරයක සිටි ජනාධිපතිවරයා ඇතුළු රජය ‘හෑල්ලූ කිරීම’ ගැන ඇතැම් දේශපාලන ගැත්තන් ඔහුට චෝදනා කළත් එතෙක් මුනිවත රැකි අපේ අනෙක් විද්‍යාඥයෝ ඔහුගේ තර්කානුකූල කරුණු දැක්වීම ඉහළින් පිළි ගත්තා. මේ විද්‍යාඥයා මහාචාර්ය ඔස්මන්ඩ් ජයරත්න.

එදා මෙදා කාලය තුළ විවිධ සංවර්ධන හා ආපදා කළමනාකරණ ව්‍යාපෘති සඳහා විද්‍යාත්මක ක්‍රම හා තාක‍ෂණයන් යොදා ගන්නට හැම රජයක් ම විටින් විට පෙළඹෙනවා. ඒ සමහර අවස්ථාවල අවශ්‍ය විශේෂඥ දැනුම හා අත්දැකීම් ඇති දේශීය විද්වතුන් සිටියදී විවිධ හේතු නිසා විදේශීය විශේෂඥයන් පෙරටු කරගෙන ඒවා ක්‍රියාත්මක වෙනවා. තවත් විටෙක බලයේ සිටින රජයට සමීප වී එයින් ප්‍රතිලාභ ලබන අපේ ම සමහර විද්‍යාඥයන් වැරදි ප්‍රතිපත්ති හා ක්‍රියාමාර්ග ගැන දේශපාලකයන්ට හෝ නිලධාරීන්ට හෝ එරෙහිව ප්‍රසිද්ධියේ තර්කයක්වත් මතු කරන්නේ නැහැ.

මහාචාර්ය ඔස්මන්ඩ් වික්‍රම ජයරත්න අප අතරින් වියෝ වී පස් වසරක් ගෙවී යන්නේ 2011 සැප්තැම්බර් මාසයට. මේ රසකාමී, ජනතාවාදී විද්‍යාඥයා පිළිබද මතකයන් රැසක් ඔහු ඇසුරු කළ අප බොහෝ දෙනකුගේ සිත්වල හොදින් සටහන් වී තිඛෙනවා.

ඔස්මන්ඩ් ජයරත්න වෘත්තියෙන් භෞතික විද්‍යාඥයෙක්. 1924 දී කොළඹ උපත ලැබූ ඔහු, රාජකීය විද්‍යාලයෙන් හා කොළඹ සරසවියෙන් ඉගෙනුම ලබා පසුව බ්‍රිතාන්‍යයේ ඉම්පිරීයල් සරසවියෙන් ආචාර්ය උපාධිය දිනා ගත්තා. ඔහුගේ පර්යේෂණ ෙක‍ෂත්‍රය වුණේ ඉහළ වායුගෝලයේ ජල වාෂ්ප ඝනීභවනය හා වර්ෂාපතන ක්‍රියාවලියයි.

එහෙත් බහුතරයක් ලාංකිකයන් ඔහු හදුනා ගත්තේ ඔහුගේ වඩාත් පුළුල් සමාජ මෙහෙවර හරහායි. ප්‍රතිපත්ති ගරුක වාමාංශික දේශපලනයේ නිරත වූ ඔහු ලංකා සමසමාජ පක‍ෂයේ සාමාජිකයකු ලෙස ජීවිත කාලයක් ක්‍රියා කළා. 1954-57 කාලයේ කොළඹ නගර සභාවේ සභිකයකු වුණා. 1972-74 වකවානුවේ ලංකා විශ්ව විද්‍යාල පද්ධතියේ කොළඹ මණ්ඩපයේ අධිපති (අද කියන හැටියට උපකුලපති) ලෙස සේවය කළා. සිංහලෙන් භෞතික විද්‍යාව උගන්වන්නට කොළඹ හා පේරාදෙනිය සරසවි ඇදුරකු ලෙස පුරෝගාමී මෙහෙවරක් ඉටු කරන අතර ප්‍රසිද්ධ දේශන, විද්‍යා ගවේෂණ හා මාධ්‍ය හරහා විද්‍යාව ජනතාව අතරට ගෙන යන්නට විශාල දායකත්වයක් ලබා දුන්නා.

පොදු උන්නතිය හා රටේ සම්පත් රැක ගැනීම පිණිස තමන්ගේ විශේෂඥ දැනුම පසුබිම් කරගෙන කාලීන මාතෘකා ගැන ප්‍රසිද්ධ සභාවල හෝ මාධ්‍ය හරහා හෝ විවෘතව නොබියව අදහස් දක්වන විද්වතුන් (public intellectuals) අපට සිටින්නේ ඉතා සීමිත සංඛ්‍යාවක්. අති බහුතරයක් උගතුන් එක්කෝ නිහඩව පසෙකට වී බලා සිටිනවා. තවත් සමහරුන් පෞද්ගලිකව දැඩි විවේචන කළත් ප්‍රසිද්ධියේ කිසිවක් කියන්නේ නැහැ. ටික දෙනෙක් වැල යන අතට මැස්ස ගසමින් තමන්ගේ දැනුම හා උගත්කම ඉහළම ඉල්ලූමට අලෙවි කරනවා. එබදු උගතුන් බහුල අපේ සමාජයේ උඩුගංබලා පිහිනූ, කිසි දිනෙක ප්‍රතිපත්ති හෝ දැනුම පාවා නොදුන්, ප්‍රතිරූප තනා ගන්නට විකාර කථා නොකී සැබෑ විද්‍යාඥයකු ලෙස ඔස්මන්ඩ් ජයරත්නටයන්ට අප ප්‍රණාමය පුද කරනවා.

මුල් වරට මා ඔස්මන්ඩ් මුණ ගැසුණේ 1985 අගදී. එවකට මා තවමත් පාසල් සිසුවෙක්. වසර 76කට පසුව නැවත පායන හැලීගේ වල්ගාතරුව ගැන විස්තරාත්මක කවරයේ කථාවක් ලියන්නට ‘කල්පනා’ සගරාව සදහා තොරතුරු රැස් කරන කාලේ මා ඔහු හමුවන්නට ගියා. ඒ වන විට කොළඹ සරසවියේ භෞතික විද්‍යා අංශයේ ප්‍රධානියා වූ ඔහු මා ඉතා සුහදව පිළි ගෙන වල්ගාතරු ගැන තාරකා විද්‍යාත්මක හා භෞතික විද්‍යාත්මක පසුබිම මැනවින් පහදා දුන්නා. ඔහු වල්ගාතරු වෙනුවට භාවිතා කළ සිංහල වචනය වූයේ ‘ධූමකේතු’ යන්නයි.

සම්පූර්ණ ස්වාභාවික සංසිද්ධියක් වන මේ ආකාශ වස්තු රාත්‍රී අහසේ කලින් කලට දිස්වීම නිසා අපේ මහ පොළවේ කිසිදු බලපෑමක් ඇති නොවන බවත්, ඒ ගැන කිසිදු බියක් සැකක් ඇතිකර නොගත යුතු බවත් ඔහු පැහැදිලි කළා. “මේවා සම්පූර්ණයෙන් ම මිත්‍යා මත. මොනවා හරි පෞද්ගලික ලාභ ප්‍රයෝජන තකා ගෙන, එහෙම නැතිනම් අහිංසක ජනතාව කලබල කරවන්න හිතාගෙන ඇතැම් උදවිය පතුරු වන කටකථා. ඇයි මතක නැද්ද 1955 සූර්යග්‍රහණය වෙලාවේ අපේ රටේ සිද්ධ වුණු වදකහ සුදිය?”

මේ ආකාරයට නොබියව, තර්කානුකූලව ඕනෑ ම දෙයක් විග්‍රහ කිරීමේ හැකියාව ඔස්මන්ඩ්ට තිබුණා. මේ නිසා තමයි ඔහු ජනප්‍රිය විද්‍යා දේශකයකු හා ගුරුවරයකු වූයේ. නවීන විද්‍යාව ඉක්මවා ගිය දාර්ශනික හා දේශපාලනමය දැක්මක් ඔහු සතු වුණා. ඔහුගේ දර්ශනය නිර්ආගමිකයි. ඔහුගේ දේශපාලනය සමාජවාදීයි. මේ නැඹුරුව සගවා ගන්නට ඔහු කිසි විටෙක උත්සාහ නොකළා වගේ ම තමන්ගේ මතවාදයන්ට වෙනස් මත දරන අය සමග ගැටුම් ඇති කර නොගෙන සුහදව හා සහයෝගයෙන් කටයුතු කිරීමේ මාහැගි චරිත ලක‍ෂණයත් ඔහුට තිබුණා.

මා දෙවැනි වරට ඔස්මන්ඩ් ජයරත්නයන් හමු වූයේ ලංකා තරුණ තාරකාවේදීන්ගේ සංගමය (Young Astronomers’ Association of Sri Lanka) හරහායි. 1985 දී ආධුනික තාරකා විද්‍යාවට ලැදි පාසල් හා සරසවි සිසු සිසුවියන් පිරිසක් එක් වී පිහිටුවා ගත් මේ සංගමයේ මාර්ගෝපදේශකයා වූයේ ඔස්මන්ඩ්. ඇතුල්කෝට්ටේ පැවති අපේ රැස්වීම්වලට ඔහු හැකි සෑම විටක ම සහභාගී වුණා. ඒ වන විට ජ්‍යෙෂ්ඨ මහාචාර්යවරයකු වූ ඔහු තම කාලය, දැනුම මේ තරුණ පිරිස වෙනුවෙන් දායක කළේ තනිකර ම ස්වේච්ඡාවෙන්. තාරකා විද්‍යා දැනුම ගවේෂණය හා රාත්‍රී අහස නිරීක‍ෂණය කරන අවස්ථාවල ඔහු අප හා බද්ධ වූයේ සම වයසේ විනෝදකාමියකුගේ විලසින්. උගත්කමෙන් මතුවන උද්ධච්චකම හෝ බොරු මාන්නය හෝ ඔහුට තිබුණේ නැහැ.

සංගමයේ සභාපතිවරයා හැටියට 1986/87 කාලයේ මා මහජන රැස්වීම් කිහිපයක් සංවිධානය කළා. එයින් වඩාත් අවධානය ඇද ගත්තේ අභ්‍යවකාශ යුගයට තිස් වසරක් පිරීම සමරන්නට 1987 ඔක්තෝබරයේ කොළඹ පැවති උත්සවය හා ප්‍රදර්ශනයයි. එහි ප්‍රධාන අමුත්තා ලෙස පැමිණි ආචාර්ය ආතර් සී ක්ලාක් කළ කථාව, කිසිදු පිටපතක් හෝ පෙර සූදානමක් නැතිව ඔස්මන්ඩ් එවේලේ ම සිංහලට පරිවර්තනය කළා.

ඉංග්‍රීසි කථා කරන පසුබිමක හැදී වැඩී, මුළු අධ්‍යාපනය ම ඉංග්‍රීසියෙන් ලැබූ ඔස්මන්ඩ් සිංහල උගත්තේ වැඩිහිටියකු ලෙස සමාජවාදී දේශපාලනයට පිවිසියාට පසුවයි. ඒ පසුබිම් කථාව ඔහුගේ ස්වයංලිඛිත චරිතාපදානයේ ඔහු විස්තර කරනවා. එහෙත් ඔහුගේ සිංහල කථාවකට සවන් දුන්නා නම් ඒ බව අදහන්නත් අමාරු තරම්. බස හැසිරවීමට අමතරව පියකරු, සිනාමුසු ශරීර ශෛලියක් ඔහුට තිබුණා. ඔස්මන්ඩ් සභාවක් අමතා කථා කරනු මිනිසුන් බලා සිටියේ මහත් ආකර්ෂණයකට ලක් වූ පරිද්දෙන්. ප්‍රේක‍ෂක පිරිසකට මේ තරම් සමීප වන්නට ඔහුට හැකි වූයේ ආචාර්ය ලූඩොවයික් යටතේ ඉංග්‍රීසි වේදිකා නාට්‍ය ගණනාවක රගපෑමෙන් ලද ආභාෂය නිසා විය යුතුයි.

1987 දී මා වෘත්තිමය මට්ටමෙන් විද්‍යා ලේඛනයට හා පුවත්පත් කලාවට පිවිසි පසු ඔස්මන්ඩ් මගේ හො`ද පාඨකයකු හා තොරතුරු මූලාශ්‍රයක් බවට පත් වුණා. පත්තර හරහා ප්‍රතිරූප ගොඩ නංවා ගැනීමේ අවශ්‍යතාවයක් ඔහුට තිබුණේ නැහැ. විද්‍යාත්මක චින්තනය, හේතුවාදී දර්ශනය හා උසස් අධ්‍යාපනය වැනි පුළුල් විෂය ෙක‍ෂත්‍රයන් සම්බන්ධයෙන් ඔහු මට ගුරුහරුකම් දුන්නේ පත්තරයේ නම හෝ පින්තූරය පළ ගන්නට නොවෙයි. The Island පත්‍රයේ විද්‍යා කතුවරයා ලෙස මා කටයුතු කළ වසර කිහිපය තුළ විටින් විට ඉතා හරවත් ලිපි ලියා දුන්නා.

1990 දී ටික කලකට මාත් ඔහුත් අසල්වාසීන් වුණා. රාජගිරියේ වැලිකඩවත්ත පාරේ කුලී ගෙයක මා පදිංචියට ගිය විට ඔහු වාසය කළේ මීටර් 25ක් තරම් නුදුරින්. මේ නිසා විද්‍යා, දේශපාලන හා මාධ්‍ය ලෝකය ගැන විටින් විට කථා බහ කරන්නට අවස්ථාව උදා වුණා. ඔහුගේ බිරිද ජොයිස් හා ඔහු හමුවන්නට සරසවි ඇදුරන් හා කලාකරුවන් නිතර පැමිණියා. රසවතකු වූ ඔස්මන්ඩ් ඇසුර නිසා මේ ඇතැම් දෙනා හදුනා ගැනීමේ අවස්ථාව මට ලැබුණා.

මේ වකවානුවේ ඔස්මන්ඩ්ගේ ජීවිත කථාව ලිපි පෙළක් සේ කොටස් වශයෙන් පළ කිරීමට ‘දිනපතා දිවයින’ පුවත්පත තීරණය කළා. 1940 ගණන්වලින් ඇරඹුණු ඔස්මන්ඩ්ගේ මහත්මා දේශපාලනය ගැන රසබර යටගියාව මේ හරහා හසු කර ගත්තා. එහෙත් වැඩිකල් යන්නට කලින් කිසිදු හේතුවක් නොදක්වා මේ ලිපි පෙළ නතර කරනු ලැබුවා. ඒ වෙනුවට ඒ දිනවල ජාත්‍යන්තර සම්මානයක් ලද ප්‍රවීන නිලි අනෝජා වීරසිංහගේ ජීවිත කථාව පළ කිරීම ඇරඹුවා. කිසිදා ප්‍රසිද්ධිය හඹා නොගිය තමන්ට දිවයිනෙන් සැළකූ ආකාරය ගැන සංවේදී ඔස්මන්ඩ් තුළ කම්පනයක් ඇති කළා. ‘අනෝජා තරම් මා රූප සොබාවෙන් පිරිපුන් නැති බව ඇත්තයි. ඒත් මගේ කථාව අද තරුණ තරුණියන්ට කියා ගන්නට තිබුණා නම් කොයි තරම් හොඳ ද?’ ඔහු ඒ ගැන මා සමග කීවේ එහෙමයි. (පසු කලෙක විදුසර පුවත්පත ඔහුගේ ජීවන කථාව පළ කළත් දිනපතා පුවත්පතක පුළුල් පාඨක පිරිසකට එය සම කළ හැකි වූවා යයි මා සිතන්නේ නැහැ.)

වැලිකඩවත්තේ නිවසින් හදිසියේ පදිංචිය මාරු කරන්නට ඔස්මන්ඩ්ට සිදු වුණේ පෞද්ගලික ජීවිතයේ ප්‍රබල සිදුවීමක් නිසායි. ඒ ගැන කියන්නට මගේ නිවසට ඔහු පැමිණි අවස්ථාව අපේ අවසාන හමු වීමයි. ඒ වන විටත් ඇසේ සුද ඉවත් කිරීමට කළ ශල්‍යකර්මයක් අනපේක‍ෂිත ලෙස වැරදී යාම නිසා ඔහුගේ ඇස් පෙනීම අඩාල වෙමින් තිබුණා. ඔහු සිය ජීවිතයේ අවසාන වසර කිහිපය ගත කළේ නෙත් අඳ වූවකු ලෙසින්. ඒ වකවානුවේ ඔහු මතකයෙන් කියා, ඔහුගේ බිරිද අත්පිටපත් කළ ජීවිත කථාවේ (Memoirs of Osmund Jayaratne, 2004) ඔහු කියන්නේ සිය නෙත් අඳ වීම ගැන අක‍ෂි වෛද්‍යවරුන්ට දොස් නොකියන බවයි.

ඔහු ඒ මතක පොත හමාර කරන්නේ ජීවිත කාලය පුරා ප්‍රවර්ධනය කළ සමාජවාදී ලෝකයක් 21 වන සියවසේදී ප්‍රමාද වී හෝ බිහි වනු ඇතැයි සුබදායක බලාපොරොත්තුවක් සම`ගයි. මුදල් වෙනුවට මිනිසුන්ගේ හොඳහිත එකතු කළ, නිහතමානීව හා චාම්ව ජීවත් වූ ඔස්මන්ඩ් ගැන දෙනගම සිරිවර්ධන ලියූ චරිතාපදානය ‘පොදුජනතාවගේ විද්‍යාඥයා’ යැයි නම් කිරීම ඉතා උචිතයි.

සිවුමංසල කොලූගැටයා #32: ඔන්න බබෝ අන්නා එනවා!

This is my weekly column in Sinhala, published in the Ravaya newspaper on 18 Sep 2011. In this, I discuss how India’s prominent anti-corruption activist Anna Hazare uses broadcast television and new media in his advocacy campaigns.

Can this drunken wild beast be tamed by anyone?

අන්නා හසාරේ!

ඉන්දියාව පුරා ම රැව් දෙන නමක් හා ජන ඝෝෂාවක් බවට මේ නම පත්ව තිඛෙනවා. ඔහු තනි සුදු කපු ඇදුමෙන් සැරසුණු, ගාන්ධි තොප්පියක් පැළ`ද ගත්, ඇස් කන්නාඩි සහිත කුඩා මිනිසෙක්. දූෂණයට හා වංචාවට එරෙහිව සමස්ත ඉන්දියාව දෙදරුම් කවන හ`ඩක් බවට මේ පුංචි මිනිහා පත්ව සිටිනවා. ඔහුගේ උපන් නම කිසාන් බාපත් බබුරාවෝ හසාරේ ((Kisan Bapat Baburao Hazare).එහෙත් ජනප්‍රිය හා ජනාදර නාමය අන්නා හසාරේ Anna Hazare.

කලක් ඉන්දියානු යුධ හමුදාවේ ජීප් රියදුරකු ලෙස රැකියාව කළත් ඔහු වඩාත් ප්‍රකට වූයේ ග්‍රාම සංවර්ධනය හා පරිසර සංරක‍ෂණය සදහා ප්‍රජා මට්ටමින් කැප වුණු ක්‍රියාකාරිකයකු හැටියටයි. මහත්මා ගාන්ධිගේ දර්ශනය අනුව යමින් දුගී දුප්පත් ඉන්දියානුවන්ට ආත්ම ගෞරවයකින් යුතු ව හිස ඔසවන්නට අවස්ථා උදා කර දීමයි ඔහුගේ අවසාන ඉලක්කය. එයට මහා බාධකයක් බවට පත් ව තිඛෙන දූෂණයට එරෙහිව ඔහු පොදු ජන යුද්ධයක් ප්‍රකාශ කොට තිඛෙනවා. නීතිමය රාමුව තුළ හරි දේ හරියට කරන්නට රජයට හා ව්‍යාපාරිකයන්ට අවිහිංසාවාදීව බල කිරීමයි ඔහුගේ අරගලයේ අරමුණ.

අන්නා හසාරේ ගැන මා මුලින් ම දැන ගත්තේ 2000 වසරේදී. විද්‍යාව හා පරිසරය සදහා වන මධ්‍යස්ථානය (Centre for Science and Environment, CSE) නම් පර්යේෂණ ආයතනය ආරම්භ කළ මා මිත්‍ර ඉන්දියානු විද්‍යා ලේඛක හා පරිසරවේදී අනිල් අගර්වාල් හසාරේ ගැන මහත් උද්‍යොගයෙන් කථා කළා. හසාරේ සිය ග්‍රාම සංවර්ධන වැඩ පටන් ගත් මහාරාෂ්ට්‍ර ප්‍රාන්ත්‍රයේ රාලේගාන් සිද්ධි (Ralegan Siddhi) ගම්මානයට ගොස් ඒ ක්‍රියාදාමය සමීපව අධ්‍යයනය කළ අනිල්, එහි වැදගත්කම කල් තබා ම තේරුම් ගත්තා.

පරිසරය, සංවර්ධනය හා දූෂණය ගැන ඉන්දියානු අත්දැකීම් පාදක කරගෙන ජාත්‍යන්තර වාර්තා චිත්‍රපටයක් හදන්නට අනිල්ගේ අනුගාමික, වාර්තා චිත්‍රපට අධ්‍යක‍ෂක ප්‍රදීප් සාහාට (Pradip Saha) 2000 දී මා අවස්ථාවක් පාදා දුන්නා. ඒ අනුව ඔහු නිපද වූ Bandits and Backhanders නම් වාර්තා චිත්‍රපටය BBC World ලෝක ටෙලිවිෂන් සේවය හරහා විකාශය වුණා. එහි විනාඩි 6 ක් වෙන් කළේ අන්නා හසාරේ දූෂණයට එරෙහිව එවකට ගම් මට්ටමෙන් කරමින් සිටි උද්ඝෝෂණ ගැනයි.

තමා දූෂණයට එරෙහි වන්නට තීරණය කළේ ඇයි ද යන්න හසාරේ එහිදී පැහැදිලි කරනවා: “අපට ඕනැ වුණේ දුප්පත්කම අඩු කරමින් අපේ ගම්වල ජීවන තත්ත්වය නගා සිටුවන්න. මහ රජය හා ප්‍රාන්ත රජය ග්‍රාම සංවර්ධනයට හා දුගී බව පිටු දකින්නට වෙන් කරන මුදල්වලින් අති විශාල ප්‍රමාණයක් දූෂණය නිසා අතරමගදී කාන්දු වී අතුරුදහන් වන සැටි අපි හො`දාකාර දුටුවා. සංවර්ධන ප්‍රතිපාදන වශයෙන් ලැඛෙන එක රුපියලකින් සත 10 – 12 ක් වත් අන්තිමේදී එය ඉලක්ක කරන ගම්වලට හෝ ගැමියන්ට හෝ ලැඛෙන්න නැහැ. මේ නිසා ගම් දියුණු කරන්නට නම් මුලින් ම දූෂණය පිටු දැකිය යුතු බව අප තේරුම් ගත්තා.”

හසාරේගේ ග්‍රාම සංවර්ධන හා දූෂණ විරෝධී ව්‍යපාරය පන්නරය ලැබුවේ බිම් ප්‍රමාණයෙන් මෙන් ම ජනගහනය අතින් ද ඉන්දියාවේ තුන් වන විශාල ප්‍රාන්තය වන මහාරාෂ්ට්‍රයේදී. (සංසන්දනය සදහා එය ලංකාව මෙන් හතර හමාර ගුණයක් විශාල බිම් ප්‍රමාණයක්. මෙරට ජනගහනය මෙන් පස් ගුණයක් එහි වාසය කරනවා.) හසාරේ ඇතුළු ක්‍රියාකාරිකයන් පිරිස දූෂණයට සම්බන්ධ රාජ්‍ය නිලධාරීන් හා දූෂණයට දිරි දෙන අනෙක් අය ගැන කරුණු ගවේෂණය කරනවා. එසේ තහවුරු කර ගත් පසු හසාරේ අනුගාමිකයෝ ඇතුළු අනෙක් ගම්වාසීන් දූෂිත නිලධාරියකුගේ නිවස ඉදිරිපිට මහපාරේ සාමකාමීව බිම වාඩි වී හින්දු භක්ති ගී කියනවා. බැලු බැල්මට ආගමික ක්‍රියාවක් සේ පෙනුනත් මෙයින් සංකේතවත් වන්නේ කුමක් ද යන්න ටික කලකින් හැමෝ ම දැන ගන්නවා. එයින් ඒ පවුල ම ගමේ අවමානයට ලක් වෙනවා.

Anna Hazare: He means business!

සියුම් ලෙසින් මහජන මතය ඇති කරමින් දූෂකයන්ට බලපෑම් කිරීමට ඔහු මහාරාෂ්ට්‍ර ප්‍රාන්තයේ ගත් පියවර, දැන් ජන මාධ්‍ය හා නව මාධ්‍යවල පිහිටෙන් මුළු රටට ම ව්‍යාප්ත කරනවා. දූෂණය ඉන්දියානු සමාජයේ හැම තැන ම පිලිකාවක් සේ පැතිර ඇති බවත්, දූෂිතයන් නම් කිරීමෙන් හා හෑල්ලූවට පත් කිරීමෙන් පමණක් එය මැඩ පැවැත්විය නොහැකි බවත් ඔහු ඉක්මනින් ම තේරුම් ගත්තා. ඒ නිසා දූෂණයට ඉඩ සළසන රාජ්‍ය ප්‍රතිපත්ති, නීති, රෙකුලාසි සහ ක්‍රියාකලාපයන්ගේ ප්‍රබල සංශෝධන ඇති කළ යුතු බවත්, ඒ සටන ගම් මට්ටමේ සිට ඉහළටත්, ජාතික පාර්ලිමේන්තු මට්ටමේ සිට පහළටත් එකවර ජයගත යුතු බවත් ඔහු නිගමනය කළා.

ඉතා සැකෙවින් කියනවා නම් අන්නා හසාරේගේ දූෂණය පිටු දැකීමේ ව්‍යයාමයේ නිමිත්ත එයයි. හසාරේ දූෂණයට එරෙහිව වඩාත් දැඩි නීති ඉල්ලා සිය පළමු සත්‍යග්‍රහය කළේ 2011 අප්‍රේල් මුල සතියේ. දූෂණ හා වංචා විමර්ශනය කිරීමට ඔම්බඩ්ස්මන්වරයකු පත් කරන ලෙස බල කරමින් ඔහු තමන්ගේ ම නීති කෙටුම්පතක් ඉන්දීය රජයට ඉදිරිපත් කළා.

මෙය සාර්ථක වන්නට නම් ලෝකයේ (ජනගහනයෙන්) විශාලතම ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී රට වන ඉන්දියාවේ මහජන මතය දූෂණයට එරෙහිව පෙළ ගැස්විය යුතු බවත්, ඒ සදහා ජනමාධ්‍ය අත්‍යවශ්‍ය බවත් හසාරේ දන්නවා. ගමෙන් මතුව ආ සැබෑ ජන ක්‍රියාකාරිකයකු වූවත්, අද වන විට ජාතික හා ජාත්‍යන්තර ප්‍රතිරූපයක් ගොඩ නගා ගෙන තිඛෙන හසාරේ, මාධ්‍ය චරිතයක් හැටියට ඉන්දියානු ටෙලිවිෂන් නාලිකාවලට නැතුව ම බැරි තත්ත්වයක් උදාවී තිඛෙනවා. රජයට ජන බලපෑම් එල්ල කරන්න ඒ යථාර්ථයෙන් ඔහුත් ප්‍රයෝජන ගන්නවා.

හසාරේගේ සංවිධායකයන් කණ්ඩායම කෙටි කාලයක් ඇතුළත් අති විවිධ වූත් සංකීර්ණ වූත් ඉන්දියානු ජනමාධ්‍ය හා වෙබ් මාධ්‍ය ඉතා හොදින් හසුරුවන්නට සමත්ව සිටිනවා. එහි ප්‍රතිඵලය නම් 21 වන සියවසේ මහත්මා ගාන්ධි ලෙසින් දැවැන්ත ප්‍රතිරූපයක් හසාරේ ගොඩ නගා ගැනීමයි.

2011 අප්‍රේල් 3 – 11 අතර සතියක කාලය තුළ අන්නා හසාරේගේ පළමුවන සත්‍යග්‍රහය ගැන වාර්තාකරණයට වෙන් කරන ලද සමස්ත ටෙලිවිෂන් නාලිකා ගුවන් කාලය පැය 655ක්. එය මිළට ගත්තා නම් වැය වන මුදල ඉන්දියානු රුපියල් බිලියන 1.76 ක් (ලංකා රුපියල් බිලියන් 4 ක් පමණ) බවත් එරට විද්්‍යුත් මාධ්‍ය වෙළදපොල අධ්‍යයනය කරන පර්යේෂණ සමාගමක් ගණන් බලා තිඛෙනවා. නමුත් ඉන්දියාවේ මාධ්‍ය ෙක‍ෂත්‍රය ගැන ස්වාධීනව නිරීක‍ෂණය කරන The Hoot වෙබ් අඩවිය ප්‍රකාශ කරන්නේ අන්නා හසාරේ ඊටත් වඩා විද්්‍යුත් මාධ්‍යවලට වටිනා සම්පතක් බවයි.

අන්නා හසාරේගේ මාධ්‍ය ප්‍රතිරූපය පවත්වාගෙන යන්නට උපදෙස් දෙන්නේ හිටපු ටෙලිවිෂන් මාධ්‍යවේදීන් පිරිසක්. අළුතෙන් යමක් කියන කරන විට ඒ සදහා උපරිම සජීව ටෙලිවිෂන් ප්‍රවෘත්ති වාර්තාකරණයක් ලබා ගත හැකි වේලාවන් හා ස්ථානයන් ගැන ඔවුන් හසාරේට හොද මග පෙන්වීමක් කරනවා. ප්‍රධාන පෙළේ ක්‍රිකට් තරගයක් විකාශය වන වේලාවට හෝ ජනප්‍රිය ටෙලි නාට්‍යයක් ප්‍රචාරය වන විට හෝ ඔහු කිසි විටෙක මාධ්‍ය අමතන්නේ නැහැ. ඉන්දියාවේ ජාතික සංකේත හා ජාතික වශයෙන් වැදගත් ස්ථාන හා දිනයන් වටා හසාරේගේ බල කිරීමේ ව්‍යාපාරයේ හැම අළුත් පියවරක් ම තබන්නට මේ සන්නිවේදන උපදේශකයන් වග බලා ගන්නවා.

2011 අගෝස්තු 16 වනදා ඔහු අත්අඩංගුවට ගත් විට තව දුරටත් ඔහුගේ සජීව රූප දර්ශන ටෙලිවිෂන් නාලිකාවලට ලබාගත නොහැකි වුණා. එවිට හසාරේ කණ්ඩායම කළේ ඔහුගේ පණිවුඩ රැගත් කෙටි වීඩියෝ YouTube වෙබ් අඩවිය හරහා ප්‍රචාරය කිරීමයි. ඊට අමතරව ජංගම දුරකථන හා Facebook හරහා ඉතා පුළුල් විධියට හසාරේගේ ප්‍රතිරූපය මුල් තැනක තබමින් දූෂණයට එරෙහිව ඉන්දියානුවන් පෙළ ගස්වන්නට ඔවුන් සමත්ව සිටිනවා.

මේ සදහා මුදල් වියදම් කරනවා වෙනුවට හසාරේ කරන්නේ පරිගණක තාක‍ෂණය අතින් හපන් ඉන්දියානුවන්ට ස්වේච්ඡාවෙන් තම කාලය හා කුසලතා ප්‍රදානය කරන ලෙස ඉල්ලීමයි. ‘අපට ඕනෑ හැම ඉන්දියානුවකුගේ ම සාක්කුවේ අන්නා ගෙන යනවා දකින්නටයි’ යනුවෙන් කියන්නේ එසේ ස්වේච්ඡාවෙන් කටයුතු කරන පරිගණකවේදීයකු වන නිශාන්ත් කුමාර් ඩීන්.

මේ පරිගණක හා ජංගම දුරකථන ‘සුනාමිය’ ඇරඹුණේ කරග්පුර්හි ඉන්දියානු තාක‍ෂණ ආයතනය (Indian Institute of Technology Kharagpur) නම් විශ්ව විද්‍යාලයේ පරිගණක සිසුන් අතර. ‘බලවත් උදවිය ඉදහිටවත් ටිකක් සලිත කරන්නට අපිත් ආසයි. ඒත් එයට අපට අවස්ථාවක් ලැඛෙන්නේ කලාතුරකින්’ එහි ශිෂ්‍යයකු වන රිටේෂ් සිං කියනවා.

රාජ්‍ය බලය හා ව්‍යාපාරික බලය තිබුණත් ඇති තරම් උපක්‍රමශීලි නොවීම නිසා ඉන්දියානු රජය මේ දිනවල මාධ්‍ය සබදතා පැත්තෙන් ලොකු පසුබෑමක සිටින බව පාලක කොංග්‍රස් පක‍ෂයේ දැවැන්තයන් ම පිළි ගන්නවා. එහෙත් මහජන ඡන්දයෙන් බලයට පත් වුණු ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී රජයකට මෙසේ ජනමාධ්‍යවල බලය යොදා ගෙන බලපෑම් කිරීමට අන්නා හසාරේට සදාචාරමය හෝ නීතිමය හෝ අයිතියක් ඇත්දැයි ඉන්දියාවේ ඇතැම් දෙනා ප්‍රශ්න කරනවා. හැම දෙයක් ගැන ම මෙසේ දිගින් දිගට වාද කිරිම ඉන්දියානු ජන සමාජයේ ගති සොබාවක්.

අන්නා හසාරේගේ අරගලය ජය ගනීවි ද යන්න හරි හැටි කිව නොහැකියි. එහෙත් එයට අවශ්‍ය ගම්‍යතාවය ජනනය කරන්න හා පවත්වා ගන්න ඔහු උපක්‍රමශීලී බව නම් පැහැදිලියි. අද කාලේ මහත්මා ගාන්ධි ජීවත් වූවා නම් ඔහුත් ජන මාධ්‍ය හා නව මාධ්‍ය තමන්ගේ නිදහස් අරගලයට පුළුල් ලෙස යොදා ගන්නට තිබුණා. පොදු යහපතට සන්නිවේදන තාක‍ෂණයන් යොදා ගැනීමේ වටිනාකම 21 වන සියවසේ සියළු ජනතා ක්‍රියාකාරිකයන් වටහා ගත යුතුයි. එහිදී වෙළදපොලට හා ව්‍යාපාරික ප්‍රජාවට නතු වී තිඛෙන වාණිජමය මාධ්‍ය හා දුරකථන සේවා ඔස්සේ ද මහජනතාවට සමීප වීමට විශාල ඉඩක් ඇති බව හසාරේ හොද හැටි දන්නවා.

ප්‍රදීප් සාහා නිපද වූ වාර්තා චිත්‍රපටය නරඹන්න:

සිවුමංසල කොලූගැටයා #31: 9/11 – ලොව සසල කළ මහ පුවතක මුල්පිටු මතකය

Text of my Sinhala column for Ravaya issue of 11 September 2011. In this one, I discuss how front pages of newspapers around the world reported 9/11 terrorist attacks, and how the dichotomy between reporting and editorialising blurred in some media outlets.

9-11 Frontpages at Newseum in Washington DC, photos by Nalaka Gunawardene
“පුවත්පත් කලාව යනු ඉතිහාසයේ මුල් කෙටුම්පතයි” (‘Journalism is the first rough draft of history.’)

මෙසේ කීවේ ඇමෙරිකාවේ වොෂිංටන් පෝස්ට් පත්‍රයේ ප්‍රකාශක ෆිලිප් ග්‍රහැම්. ඉතිහාසඥයන් මුහුණ නොදෙන අභියෝගයන්ට මාධ්‍යවේදීන් දිනපතා ප්‍රතිචාර දක්වනවා. දවසේ පැය 24 පුරා සජීව ලෙසින් ප්‍රවෘත්ති ආවරණය කැරෙන විද්්‍යුත් හා වෙබ් මාධ්‍ය බහුල අද කාලේ, හද සසල කරන මහා ප්‍රවෘත්තියක් අත්විදිමින් ම ඒ ගැන වාර්තා කරන්නට, විග්‍රහ කරන්නට ඔවුන්ට සිදුවනවා.

මෙය මාධ්‍ය ග්‍රාහකයන් හිතන තරම් ලෙහෙසි කාරියක් නොවෙයි. අපේ රටේ මෑත අවුරුදුවල මෙබදු මහා ප්‍රවෘත්ති අතරින් 2009 මැයි 18 වනදා මෙරට යුද්ධය අවස්න වීමත්, 2004 දෙසැම්බර් 26 වනදා සුනාමි ව්‍යසනයත් සිහිපත් වෙනවා. මේ සිදුවීම් දෙකේදී මාධ්‍ය ආවරණය සිදු වූ ආකාරය ගැන මාධ්‍ය පර්යේෂකයන් හා මාධ්‍යවේදීන් තවමත් වාද විවාද කරනවා. ඒ තරම් ම වාද විවාදයට ලක් වූ මහා ප්‍රවෘත්තියක් අදට හරියට වසර 10කට කලින් (2001) අමෙරිකාවේ නිව්යෝක් හා වොෂිංටන් නගරවල සිදු වුණා.

ඒ තමා අල්කයේඩා ත්‍රස්ත්‍රවාදීන් විසින් අමෙරිකාවේ වාණිජමය හා ආරක‍ෂක මර්මස්ථානවලට එල්ල කරන ලද සමෝධානිත ප්‍රහාරය. එදින උදේ මගී ගුවන්යානා 4ක් බලහත්කායෙන් අත්පත් කරගත් අල්කයේඩා පිරිසක් එයින් දෙකක් නිව්යෝක් නුවර ලෝක වෙළද මධ්‍යස්ථානය (World Trade Centre, WTC) නම් ගොඩනැගිලි සංකීර්ණයේ ගැටීමට පියාසර කළා. තවත් එකක් එරට ආරක‍ෂක අමාත්‍යාංශය පිහිටි වොෂිංටනයේ පෙන්ටගන් සංකීර්ණයට කඩා වැටෙන්නට සැළැස් වූ අතර සිවුවැනි යානය ඉලක්කයක් කරා යාමෙන් වැළකුණේ එහි සිටි මගීන් (ජීවිත පූජාවෙන්) ගුවන්යානාවේ කොල්ලකරුවන් සමග ගැටුණු නිසායි. එය පෙන්සිල්වේනියා ප්‍රාන්තයේ ෂැන්ක්ස්විල් ස්ථානයට කඩා වැටුණා.

පැය කිහිපයක් ඇතුළත රටවල් 70ක ජාතිකයන් 3,000ක් පමණ දෙනාට මරු කැදවූ මේ ත්‍රස්ත ප්‍රහාරය නිසා සමස්ත අමෙරිකාව පමණක් නොවෙයි මුළුමහත් ලෝකය ම භීතියෙන් ඇලලී ගියා. දරුණු කම්පාවට පත්වුණා. WTC ප්‍රහාරය මේ අතරින් වඩාත් බිහිසුණු වූ අතර, ඉන්ධන පිරවුණු ගුවන්යානා ගැටී ගිනි ගැනීම නිසා ඉතා සවිමත් සේ තැනුණු මහා ගොඩනැගිලි දෙක කෙටි කාලයක් තුළ දිය වී කඩා හැලූණා. එහිදී මියගිය 2,753 දෙනා අතරට උදවුවට එහි ගිය ගිනි නිවන භටයන් 343ක් හා පොලිස් නිලධාරීන් 60ක් ද සිටියා.

සැප්තැම්බර් 11 වනදා සිදු වූ නිසා මෙය කෙටියෙන් 9/11 ප්‍රහාරය කියා හදුන්වනවා. ස්ථාන ගණනක් පුරා විසිරුණු, පැය ගණනක් පුරා පැතිරුණු මෙබදු සිදුවීමක් ගැන මාධ්‍ය ආවරණය කරන්නේ කොහොමද? මේ අභියෝගයට අමෙරිකානු මාධ්‍යවේදීන් ප්‍රමුඛ ප්‍රවෘත්ති වාර්තාකරණයේ නියැලි ලොව පුරා මාධ්‍ය ආයතන එදා විවිධ ආකාරයෙන් මුහුණ දුන්නා. දශකයකට පසුව එම ප්‍රහාරය ගැන මෙනෙහි කරන අයට මතකයන් පණ ගන්වන්නට උපකාර වන්නේත් එදා සහ ඉනික්බිති එළඹුණු දින ගණනක් තිස්සේ මාධයවේදීන් වචනවලින්, රූපවලින් කළ ආවරණයන් හා විග්‍රහයන් තමයි.

අමෙරිකාවේ වාණිජමය වශයෙන් වඩා ම වැදගත් නගරය වන නිව්යෝක්හි බොහෝ මාධ්‍ය ආයතන මූලස්ථානගත වී හෝ ප්‍රමුඛපෙළේ කාර්යාල පිහිටුවා තිඛෙනවා. ලෝක ව්‍යාප්ත මාධ්‍ය ජාල රැසක් කාර්යාලත් එහි තිඛෙනවා. මේවායේ සේවයේ නියුතුව සිටි මාධ්‍යවේදීන්, තමන්ගේ ජීවිතාරක‍ෂාව ගැන නොබලා තම නගරයට එල්ල වූ ප්‍රහාරය විස්තරාත්මකව වාර්තා කළා. ලොව පුරා විසුරුණු බිලියනයකට අධික ටෙලිවිෂන් ප්‍රේක‍ෂකයන් සංඛ්‍යාවක් සජීව ලෙසින් මේ වාර්තාකරණය නැරඹුවා. තමන්ගේ නෑ හිතමිතුරන්ට අනතුරක් වී ඇත්දැයි දැන ගැනීමට පවා ඉස්පාසුවක් නැතිව තම ග්‍රාහකයන්ගේ තොරතුරු දැන ගැනීමේ අයිතිය වෙනුවෙන් සුවිශාල මෙහෙයක් ඉටු කළ හැම මාධ්‍යවේදියකුට ම 9/11 ප්‍රහාරය ජන මනසේ සනිටුහන් කිරීම ගැන ප්‍රනාමය හිමි වෙනවා.

ප්‍රහාරය නිසා ඇතැම් මාධ්‍ය ආයතනවලට ද හානි සිදු වුණා. The Wall Street Journal පුවත්පතේ කාර්යාලය තිබුණේ ඇද හැළුණු WTC කුළුණු අසලයි. හදිසියේ ම ඔවුන්ට කාර්යාලය අත්හැර දමා සැතපුම් 50ක් දුරින් පිහිටි තැනකට යාමට සිදු වුණා. එහෙත් මාධ්‍යවේදීන් එතැන සිට හෝ තම නිවෙස්වල සිට හෝ දිගට ම පුවත්පත පළ කළා. අධික පීඩනයක් යටතේ වුව මැදහත් හා විස්තරාත්මක වාර්තාකරණයක යෙදීම ගැන (පුවත්පත් කලාවේ නොඛෙල් ත්‍යාගය වැනි) පුලිට්සර් සම්මානයක් එම කාර්ය මණ්ඩලයට පසුව පිරිනමනු ලැබුවා.

9/11 ප්‍රහාරය අනුස්මරණය කිරීමේ විවිධ සාමයික, ශාස්තී්‍රය හා වෘත්තිමය අවස්ථා මේ දිනවල අමෙරිකාවේ පැවැත්වෙනවා. ඒ අතරින් මාධ්‍ය ආවරණය මෙනෙහි කරන හොද ම උත්සාහය හැටියට මා දකින්නේ වොෂිංටන් අගනුවර පිහිටි මාධ්‍ය හා සන්නිවේදන කෞතුකාගාරයේ (Newseum) තිඛෙන 9/11 මාධ්‍ය ස්මාරකයයි. එහි ප්‍රදර්ශන ශාලාවක් පුරා විහිදෙන මේ ස්මාරකය මැද තිඛෙන්නේ එදා ත්‍රස්ත ප්‍රහාරය නිසා ගිනි ගෙන කඩා වැටුණු WTC උතුරු කුළුණේ ඉහළ රදවා තිබූ විද්්‍යුත් මාධ්‍ය විකාශන ඇන්ටෙනාවේ අඩි 31ක කොටසක්. එය වට කර ගෙන ඇත්තේ 9/11 ප්‍රහාරය ගැන අමෙරිකාවේ හා ලෝකයේ ඇතැම් පුවත්පත් සිය මුල්පිටුවලින් වාර්තා කළ ආකාරයයි.

පුවත්පත් කලාව ඉතිහාසයේ මුල් කෙටුම්පත් ලියනවා නම්, එහි හද ගැස්ම වඩාත් ම හසු කර ගන්නේ මුල් පිටු ඔස්සේයි. මහා ප්‍රවෘත්තියක් ගැන විවිධ පුවත්පත් මුල්පිටු වාර්තා කළ හැටි මෙසේ එක් තැන් කිරීම හොද ප්‍රදර්ශන උපක්‍රමයක්. එයින් අපේ බුද්ධියට හා හැගීම්වලට කළ හැකි බලපෑම පසුගියදා ඒ ප්‍රදර්ශනය නැරඹීමෙන් මා හොදාකාර අත් වින්දා.

බහු විධ පැතිකඩ ඇති සිදුවීමක් විවිධ මාධ්‍ය ආයතන හා මාධ්‍යවේදීන් විවිධාකාරයෙන් වාර්තාකිරීම ස්වාභාවිකයි. එහිදී සිදුවීමට වඩාත් සමීප පුවත්පත් වඩා ආවේගශීලීව වාර්තාකරන සැටිත්, කිලෝමීටර් දහස් ගණනක් ඈත සිට වඩාත් මැදහත්ව වාර්තා කළ සැටිත් අපට තේරුම් ගත හැකියි. 9/11 සිදුවීම වාර්තා කළ පුවත්පත් 127ක මුල් පිටු මේ ප්‍රදර්ශනයට ඇතුළත්. (එයින් සමහරක් එදින ම සවස්වරුවේ නිකුත් කළ විශේෂ මුද්‍රණ. අනෙක්වා පසුවදා.) අමෙරිකාවේ විවිධ ප්‍රාන්ත හා නගරවල පළ කැරෙන පුවත්පත් 93කත්, වෙනත් රටවල් පුවත්පත් 34කත් මුල්පිටු මේ ප්‍රදර්ශනයට යොදා ගෙන තිඛෙනවා. (ආසියාවෙන් ඇත්තේ ජපන් හා කොරියානු පුවත්පත් තුනක් පමණයි.)

පුවත්පත් කලාවේ එක් මූලික ආචාර ධර්මයක් නම් ප්‍රවෘත්ති වාර්තාකරණයේ කරුණු නිවැරදි හා සමබර විය යුතු අතර, මත දැක්වීම නිදහස් බවයි. මෙය ඉංග්‍රීසියෙන් කියන්නේ ‘Facts are sacred, but comment is free’. සාමාන්‍යයෙන් මුල්පිටු යොමු වන්නේ අළුත් ම තොරතුරු කැටි කැරුණු පුවත් වාර්තා කරන්න. එහෙත් සුවිශේෂී අවස්ථාවල පුවත්පතේ කතුවැකිය මුල් පිටුවට යෙදීමට කතුවරුන් තීරණය කරනවා. එහිදීත් එය කතුවැකියක් බව හොදින් හුවා දක්වනවා.

9/11 ප්‍රහාරය ගැන වාර්තා කිරීමේදී පුවත් හා මත දැක්වීම් අතර මේ ඛෙදීම ඇතැම් අමෙරිකානු පුවත්පත් අතින් ගිලිහී ගිය ආකාරය දැකිය හැකියි. ගිනි ගෙන දැවෙන හෝ කඩා වැටෙන උඔක‍ කුළුණුවල විශාල ප්‍රමාණයේ ඡායාරූප සමග ඇතැම් පුවත්පත් පොල්ගෙඩි අකුරින් හෙඩිම් පළ කළා. ‘Evil Acts!’ (අති දුෂ්ඨ ක්‍රියාවක්). ‘Bloody Terror!’ (ලේ හැලෙන භීතියක්). මුල්පිටු කිහිපයක හෙඩිම වූයේ ‘Act of War!’ හෙවත් යුද්ධමය ක්‍රියාවක් යන්නයි.

එවකට අමෙරිකානු ජනාධිපති ජෝර්ජ් ඩබ්ලිව් බුෂ් සැප්තැම්බර් 11 සවස ටෙලිවිෂනයෙන් ජාතිය අමතා කළ කථාවේ ඇතැම් යෙදුම් ද සමහර පුවත්පත් සිය ප්‍රධාන හෙඩිමට උධෘත ලෙසින් යොදා ගත්තා. වඩාත් ම ආවේගශීලී හෙඩිම ලෙස මා දකින්නේ සැන්ෆ්රැන්සිස්කෝ ඉක්සැමිනර් පත්‍රයේ පළ කළ ‘BASTARDS!’ එය ‘තක්කඩියො’ හැටියට අපට සිංහලෙන් අරුත් දිය හැකියි. මේ ප්‍රහාරයට වගකිව යුත්තේ කවුද යන්න ගැන එකහෙළා ම නම් කිරීමක් ජනාධිපතිවරයා නොකළත්, ඇතැම් මාධ්‍ය ඒ වන විටත් දොස් තැබීම පටන් ගෙන තිබුණා.

මේ ආවේගයන් අතරේ වඩා සන්සුන්ව තොරතුරු වාර්තා කළ හා විග්‍රහ කළ පුවත්පත් ද තිබුණා. ප්‍රහාරයේ මුව විට සිට ගෙනත් නිව්යෝක් ටයිම්ස් පුවත්පත කළ වාර්තාකරණය එයට කදිම නිදසුනක්. ප්‍රහාරයේ ස්වරූපය, එහි ප්‍රතිඵල, විපතට පත් වූවන්ට සහන සැළසීමේ පියවර, ජනාධිපතිගේ කථාව වැනි පුවත් කිහිපයක් කැටිකර ගත් ඒ මුල් පිටුව රැගත් සැප්තැම්බර් 12 වනදා නිව්යෝක් ටයිම්ස් කලාපයේ පිටපත් හාර ලක‍ෂයක් අලෙවි වුණා. ප්‍රහාරයට ලක් වූ අනෙක් නගරයේ ප්‍රධාන පුවත්පත වන වොෂිංටන් පෝස්ට් ද එයට සමාන සංයමයක්, සමබරතාවයක් පෙන්නුම් කළා. කෙතරම් විද්්‍යුත් මාධ්‍ය වාර්තාකරණයක් පැවතියත්, වඩාත් විස්තරාත්මක විග්‍රහයන් සදහා අමෙරිකාව පුරා ජනයා පත්තර මිළට ගත් සැටි මේ ප්‍රදර්ශනයේ පුවරුවලින් කියා පානවා.

One incident, three different takes

මේ අතර යුරෝපයේ, මැදපෙරදිග හා ආසියාවේ පුවත්පත් මේ ප්‍රවෘත්තිය විවිධාකාරයෙන් වාර්තා කළා. ඒ ගැන නෙතග බැල්මක් මුල්පිටු තුළින් අපට ලද හැකියි. පුවත්පත් 127 අතරින් මුල් පිටුවට කිසිදු ඡායාරූපයක් අඩංගු නොකළ එක ම පුවත්පත ලෙබනනයේ. අන් හැමෙකක් ම ප්‍රහාරයේ ත්‍රාසජනක අවස්ථා වර්ණ හෝ කළුසුදු හෝ ඡායාරූපවලින් පෙන්නුම් කළා. ඒ අතරින් මගේ නෙත් ගන්නේ ලන්ඩන් ටයිම්ස් පත්‍රයේ නිමාවයි. 2001 සැප්තැම්බර් 12 එහි සමස්ත මුල්පිටුව හා අවසන් පිටුව පුරා ඇත්තේ දැවැන්ත තනි ඡායාරූපයක් පමණය‘. ගිනිගෙන දැවෙන නිව්යෝක් දුර සිට හසු කරගත් මේ ඡායාරූපයට උඩින් “10.02 a.m. September 11 2001” යන්න පමණක් මුද්‍රිතයි. විස්තරාත්මක වාර්තාකරණය ඇත්තේ ඇතුළු පිටුවලයි.

The Times London front page - 12 Sep 2001.jpg

මේ මට මුල්පිටුව හොදට මතකයි. ඒ දිනවල මා සිටියේ ලන්ඩන් නුවර. නිව්යෝක් නුවරට ත්‍රස්ත ප්‍රහාරය එල්ල වීම ගැන පුවත ලන්ඩනයට මුලින් ලැඛෙන විට එදින පස්වරු 1.30 පමණ වන්නට ඇති. ටික වේලාවකින් සියළු ප්‍රවෘත්ති සේවාවන් මේ සිදුවීම වාර්තාකරණයට කැප කෙරුණා. සමහරක් ලන්ඩන් පුවත්පත් එදින සවස නිකුත් කළ විශේෂ මුද්‍රණ මා තවමත් සුරැකිව තබා ගෙන සිටිනවා.

පුවත්පතක මුල් පිටුව සැකසීමත් සුවිශේෂ කලාවක්. ඉදහිට පත්තර ලෑල්ලකින් පිටපතක් මිළට ගන්නා අහඹු පාඨකයන් ඇද ගන්නා අතර ම, නිතිපතා කියවන පාඨකයන්ගේ තොරතුරු පිපාසය සංසිදවන්නටත් මුල්පිටුව සමත් විය යුතුයි. ඉතිහාසය තමන්ගේ තීරණ ගැන කුමන ආකාරයකින් විග්‍රහ කරාවි ද යන්න සිතන්නට මුල් පිටුව සකසන කතුවරුන්ට හා මුද්‍රණ තාක‍ෂණ ශිල්පීන්ට වෙලාවක් නැහැ. නමුත් මහා ප්‍රවෘත්ති වාර්තාකරණයේදී හුදෙක් ඒ මොහොතට පමණක් නොව ඉතිහාසයටත් තොරතුරු සංරක‍ෂණය කිරීමක් මුල් පිටු හරහා නිරායාසයෙන් ම ඉටු කැරෙනවා.

මා දන්නා තරමට මුල් පිටු මාධ්‍යයක් හැටියට යොදා ගෙන ලංකාවේ කැරෙන ආවර්ජන ඉතා සීමිතයි. මුල්පිටු ඇතුළු යටගිය දවස පුවත්පත් බලන්නට අප ලේඛනාගාරයට යා යුතුයි. තනි මාධ්‍ය ආයතන තම තමන්ගේ ප්‍රකාශනවල මුල් පිටු ඇතැම්විට ආවර්ජනා සදහා යොදා ගත්තත්, තනි සිදුවීමක් මෙරට සියළු ම පුවත්පත් මුල් පිටු හරහා වාර්තා කළ ආකාරය හසු කර ගෙන නැහැ.

Newseum කෞතුකාගාරයේ මා ගත කළ දෙදින තුළ දුටු එක ම ලාංකික පුවත්පත 2004 දෙසැම්බර් 27 වනදා Daily Mirror මුල් පිටුවයි. සුනාමි විපත ආසියාතික පුවත්පත් වාර්තා කළ ආකාරයට එක් උදාහරණයක් හැටියට. භේදයකින් තොරව මුළු රට ම කම්පා කළ සලිත කළ සුනාමිය ගැන කල් ගත වී හෝ මාධ්‍ය ස්මාරකයක් බිහි කළ හැකි නම්, මුල් පිටුවලින් කළ වාර්තාකරණය එහි මුල් තැනක් ගන්නවා සිකුරුයි!

9/11 plus 10: Recalling a news tremour through (archived) live TV news and front pages

Breaking News indeed!

I can remember exactly where I was and what I was doing when the news of 9/11 attacks on the World Trade Centre Twin Towers in New York reached me.

It was around 1.15 pm in the UK, a bright sunny afternoon. I was just entering London’s Kings Cross Station to buy tickets. My colleague Marietta, walking with me, received a call to her mobile phone giving the breaking news that somebody had just flown a plane into WTC.

Another clumsy pilot, I thought — recalling how a B-25 Mitchell bomber aeroplane had once accidentally crashed into the Empire State Building, back in 1945. But as we soon found out, this was no accident: it was a dastardly terrorist attack by suicidal fanatics who somehow penetrated the already high aviation security arrangements.

Life in London continued normally, but we were all completely distracted. I had work to do in an office, but can’t remember any of us actually focusing on our chores. Instead, we just watched the live TV coverage of unfolding events across the Atlantic with mounting horror. So did over a billion other people around the world.

It was a world changing event about which much has been written and said. More reflective and less impulsive commentary on this 10th anniversary puts events and their aftermath in better perspective. Of course, we now have the benefit of hindsight.

Journalism is the first rough draft of history. The reporters on duty that day were challenged to cover a breaking news event whose magnitude and historical context would become clearer only as the hours and days passed. CNN was the first to break the news live on the air, followed by the rest of the news pack. On the whole, journalists in all media rose to the enormous challenges of covering a scary, bewildering and earth-shattering story.

CNN Breaks the Big News at 8.49 am Eastern Standard Time on 9/11:

If anyone thought (like I did, for a few minutes) that it was a terrible accident, all doubts were removed when the second plane hit. By this time, all cameras were focused on the already burning first tower.

News networks cover the second plane crashing into the second tower LIVE on air at 9.03 am EST

And now, a decade later, media professionals and researchers are looking back at their own impressionistic, on-the-run coverage. Among the many attempts at retrospection, I’ve found two particularly interesting:

Understanding 9/11: A Television News Archive.
This collection contains television news programs recorded live from around September 11, 2001 by the non-profit Television Archive to help patrons research this important part of United States history. These materials were originally available on the televisionarchive.org site from October 2001 through 2003.


9/11 Gallery at Newseum in Washington DC: Chronicling an Attack on America

This gallery explores the horrendous events of Sept. 11, 2001, and the extraordinary challenges that faced the journalists trying to report the news to a shaken nation and world. The gallery includes a tribute to photojournalist William Biggart — a journalist who died covering the attacks — and some of the final photographs he took. Also featured are front pages from around the globe about the attacks and first-person accounts from reporters and photographers who covered the story.

9-11 Frontpages at Newseum, photo by Nalaka Gunawardene
Visitors to 9/11 Frontpages exhibit at Newseum in Washington DC, photo by Nalaka Gunawardene
Front pages of fear, fury and more...

9/11 plus 10: Remembering the WTC Twin Towers from the movies…

In the end, movie memories are all that we are left with.

As we remember the 9/11 tragedy 10 years later, a cool compilation released online last month packs extracts from lots of movies that featured the World Trade Centre Twin Towers.

As the Los Angeles Times noted, Dan Meth — a New York animator and filmmaker who generally works creating humorous videos for the Web — has put together a deceptively simple, deeply moving tribute to the twin towers by creating a montage of their appearances on film.

Twin Tower Movie Cameos 1969 – 2001

The filmmaker says about this creation:
“From 1969 to 2001, the Twin Towers made countless cameos in Hollywood films. Sometimes featured prominently in the foreground, sometimes lurking in the distance. This montage celebrates the towers’ all-too-short film career with songs that capture the passing decades. Man, I miss them.”

Read the story behind this compilation in the Los Angeles Times

Just how many Internet users in Sri Lanka? Depends on whom you ask…

Have smartphone, will travel...
Just how many Internet users are there in Sri Lanka?

Looks like a simple question, but there’s no simple answer. Trust me, I’ve been looking.

Oh sure, it’s not possible to calculate such numbers precisely because there always are more users than are subscribers. But official and industry sources usually have a good idea. In Sri Lanka’s case, their figures vary considerably.

The Telecommunications Regulatory Commission of Sri Lanka (TRCSL) is the official data collector. It used to publish a quarterly compendium of telecom industry related statistics.
The last such report, for December 2010, cites these cumulative figures for the whole of Sri Lanka by end 2010:
• Mobile phone subscribers: 17,359,312
• Fixed phone subscribers: 3,578,463
• Internet & Email Subscribers – fixed: : 280,000 (provisional figure)
• Mobile Broadband Subscribers: 294,000 (provisional figure)

The 2010 Annual Report of Central Bank of Sri Lanka, which provides an official state of the whole economy, draws on these statistics. However, in Chapter 3, on p59, it lists “Internet and e-mail” as 430,000, attributing it to TRCSL.

Although for the same point in time (Dec 2010), it doesn’t tally. TRCSL’s own data, when we add up fixed and mobile subscribers of Internet, comes to 574,000.

Both these state entities seem to be hooked on “email users” — a throw-back to the early dial-up days when some subscribers simply signed up for email facility and didn’t want web browsing as the latter was more costly. As far as I know, that demarcation disappeared years ago. But I may be wrong.

Even if we take the highest case scenario, of a total 574,000 Internet subscribers (fixed and mobile), it still comes to less than 3 per cent of Sri Lanka’s total population of 20 million (exactly how many people live on the island will be known after the latest census is taken in December 2011).

That’s the number of subscribers. The number of users is usually higher. Assuming an average 3 users per subscription, we can imagine around 1.72 million (approx 8 per cent of population) getting online. This calculation brings us closer to the number given for Sri Lanka in the Internet World Stats website. It lists for Sri Lanka: “1,776,200 Internet users as of Jun/10, 8.3% penetration, per ITU.”

As far as I know, the International Telecommunications Union (ITU) collects national statistics from its member governments and collates them to discern regional and global trends. ITU’s free country data compilation on Internet users says Sri Lanka had 12.00 Internet users per 100 population in 2010.

The ITU focal point in Sri Lanka is the TRCSL, whose own published data is mentioned above. What am I missing here?

A researcher friend who had access to Wireless Intelligence, a subscription only service containing well over 5 million individual data points on 940 operators (across 2,200 networks) and 55 groups in 225 countries, found yet another statistic.

According to WI, Sri Lanka by end 2010 had:
• 1,971,018 mobile broadband subscribers
• 213,000 fixed broadband subscribers

This produced a total of 2,184,018 — which takes the percentage of population to almost 11%. And if we apply the same average number of 3 users, it could give us 30% of population accessing and using the Internet. But is that assumption of 3 users per subscription equally applicable to mobile devices? I’m not sure. I’ll wait for industry experts to clarify.

In fact, neither industry sources and researchers have a reliable figure of how many smartphones are in use in Sri Lanka. Because a significant number comes in through private channels (via returning travellers or Lankan expatriates), the looking simply at the import figures could be misleading. A conservative estimate is that at least one million smartphones with Internet access capability are in use. The number keeps growing.

Exactly how many such smartphone users go online on a regular basis? What kind of info do they look up? How long on average do they stay online per session?

If you know the answers, or have reflected on these, please share.

Let’s hope more reliable data would emerge from the 2011 countrywide census of population. An early report (July 2010) said: “Information will also be collected for the first time on people’s communication methods.”

4 April 2011: Fraudband or Broadband? Find out for yourself! New film tells how…

28 March 2011: What’s the universal icon for the Internet? Is there one?

සිවුමංසල කොලූගැටයා #30: නීතිය, සාමය, ජාතික ආරක‍ෂාව හා ඉන්ටර්නෙට්

Text of my weekly column, printed in Ravaya newspaper on 4 September 2011. This week I take off from the role of social media in fuelling, as well as countering the recent London riots – and discuss how governments, telecom operators and law enforcement authorities should respond to the always on, pervasive connectivity now enabled by mobile phones and other devices.

Tweeting while London burns?

2011 අගෝස්තු 6 සිට 11 වනදා අතර කාලයේ බ්‍රිතාන්‍යයේ ලන්ඩන් ඇතුළු නගර ගණනාවක වීදි කලහ කිරීම්, පොදු හා පෞද්ගලික දේපල ගිනි තැබීම් හා කොල්ලකෑම් සිදුවුණා. සාමාන්‍යයෙන් සාමකාමී රටක් ලෙස ප්‍රකට බ්‍රිතාන්‍යයේ මේ සිදුවීම් නිසා එරට පමණක් නොවෙයි මුළු ලෝකය ම කැළඹීමට පත් වුණා. මේ ගැන ප්‍රවෘත්ති වාර්තාකරණය දුර සිට බලා සිටි මගේ වැඩි අවධානය යොමු වුණේ ජංගම දුරකථන සේවා හා ඉන්ටර්නෙට් මාධ්‍යයන් මේ කලහයන්ට බද්ධ වූ ආකාරය ගැනයි.

ඇතැම් කලහකරුවන් තම ප්‍රචන්ඩ ක්‍රියා සම්බන්ධීකරණයට මේ සන්නිවේදන තාක‍ෂණයන් යොදා ගත් බව සනාථ වී තිඛෙනවා. එහෙත් ඊට වඩා අති විශාල සංඛ්‍යාවක් සාමකාමී ජනයා නීතිය හා සාමය රැකීමටත්, ප්‍රහාරයන්ට ගොදුරු වූ පොදු හා පෞද්ගලික ස්ථාන පිලිසකර කිරීමටත් එම සන්නිවේදන තාක‍ෂණයන් ම යොදා ගත් සැටි ද වාර්තාගතයි. හොදට නරකට දෙකට ම දායක විය හැකි තොරතුරු තාක‍ෂණයන් හා සන්නිවේදන සේවා ගැන අපේ ප්‍රතිචාරය විය යුත්තේ කුමක් ද? ඒවායේ නියාමනය කෙසේ විය යුතු ද?

නීතිය හා සාමය කඩ වූ අවස්ථා වල දැඩි ස්ථාවරයක සිටීමට ඕනෑ ම රටක රජයට සමාජයීය බලපෑම් එල්ල වනවා. ඇති වූ කලහකාරී තත්ත්වය ගැන බ්‍රිතාන්‍ය අගමැති ඩේවිඩ් කැමරන් අගෝස්තු 11 වනදා පාර්ලිමේන්තුවේ විශේෂ ප්‍රකාශයක් කළා. කලහකරුවන්ට එරෙහිව රටේ පවත්නා නීතිය දැඩි සේ ක්‍රියාත්මක කරන බවට ප්‍රතිඥා දෙමින් ඔහු කියා සිටියේ මේ ගිනි තැබීම්, කොල්ලකෑම්වලට තුඩු දුන් සමාජ හා ආර්ථීක සාධක ගැනත් ගැඹුරින් අධ්‍යයනයකට යොමු වන බවයි.

එම ප්‍රකාශයේදී මේ කලහකරුවන් සන්නිවේදන තාක‍ෂණ හා Facebook, Twitter වැනි වෙබ් මාධ්‍ය (social media) යොදා ගත් ආකාරය ගැනත් ඔහු සදහන් කළා. “කලහකරුවන් වෙබ් මාධ්‍ය භාවිතය හරහා කාර්යක‍ෂම ලෙසින් සංවිධානය වූ බවක් අපට පෙනී ගියා. නිදහසේ තොරතුරු ගලා යාම සමාජයට හිතකර බව ඇත්තයි. එහෙත් එම නිදහස ම සමාජයට එරෙහිවත් යොදා ගත හැකියි. සමාජ විරෝධී පුද්ගලයන් නීති විරෝධී ක්‍රියා සදහා වෙබ් මාධ්‍ය යොදා ගන්නා විට අප එය නතර කළ යුතුයි. ඒ නිසා පොලීසිය, බුද්ධි සේවා ගැන සන්නිවේදන සමාගම් සමග අප කථා කරනවා. ඉදිරියේදී මෙබදු අවස්ථාවල නීතිවිරෝධී ප්‍රචන්ඩ ක්‍රියා ස`දහා වෙබ් අඩවි, දුරකථන සේවා හෝ වෙනත් වෙබ් මාධ්‍ය තාක‍ෂණයන් යොදාගන්නා බව පෙනී ගිය හොත් එයට ඇති ඉඩකඩ නැති කළ හැකිද නැති කළ යුතු ද කියා.”

බ්‍රිතාන්‍යයේ මේ සිදුවීම් වන අතරේ ඊට කිලෝමීටර් දහස් ගණනක් දුර අමෙරිකාවේ සැන්ෆ්රැන්සිස්කෝ නගරයේ තවත් සිදුවීමක් වාර්තා වුණා. BART නමින් හදුන්වන එනුවර දුම්රිය සේවය අගෝස්තු 12 වනදා පැය තුනක් පුරා ජංගම දුරකථන සේවාවල සංඥා දුම්රිය තුළ ඛෙදාහැරීම නතර කළා. ඊට දින කිහිපයකට පෙර පොලීසිය විසින් දුම්රියක් මතට නැගි පුද්ගලයකුට වෙඩි තබා මරා දැමීමට එරෙහිව දුම්රිය මගීන් සාමකාමී විරෝධතාවයක් සැළසුම් කර තිබුණා. BART සේවයේ ප්‍රධාන දුම්රිය ස්ථානයට මහ පිරිසක් එකවර රැස් වුවහොත් සේවා අඩාල විය හැකි බවත්, නීතිය හා සාමය කඩවිය හැකි බවත් කියමින් දුම්රිය බලධාරීන් දුරකථන සංඥා මෙසේ ක්‍රියා විරහිත කළා. මෙයින් කුපිත වූ ඇතැම් මගීන් දිගින් දිගට දුම්රිය සේවයට එරෙහිව විරෝධතා දක්වන්නට පටන් ගත්තා. ඒ අතර නිර්නාමික (Anonymous) නමින් හදුන්වන පරිගණක කි්‍රයාකාරීන් පිරිසක් BART සේවයේ පරිගණකවලට අනවසරයෙන් පිවිසී (hack කොට) බලපෑම් කළා.

A call to arms? Or to heal?
මේ සිදුවීම් වලට ආසන්න ම හේතූන් කුමක් වූවත් මෙබදු අවස්ථාවල (උසාවි නියෝගයකින් තොරව) දුරකථන හෝ ඉන්ටර්නෙට් සේවා තාවකාලිකව නතර කිරීමේ අයිතිය පොලීසියට හෝ දුම්රිය පාලකයන්ට හෝ නැති බවට අමෙරිකාවේ ප්‍රකාශන අයිතිය පිළිබ`ද ක්‍රියාකාරිකයන් දැඩි ලෙස තර්ක කරනවා.

ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය උදෙසා උද්ඝෝෂණය කරමින් 2011 ජනවාරියේ ඊජිප්තු රටවැසියන් පෙළගැසෙන විට හිටපු ඒකාධිපති පාලක හොස්නි මුබාරක් එරට ඉන්ටර්නෙට්, දුරකථන හා මාධ්‍ය සේවා ක්‍රියා විරහිත කළා. එසේ කළේ සන්නිවේදන ජාලයන් හරහා ක්‍රියාකාරිකයන් මනා සේ සම්බන්ධීකරණය වීම වළක්වන්නටයි. එහෙත් එය අන්තිමේදී මුබාරක්ගේ වසර 30 ක පාලනයේ බිද වැටීම වඩාත් ඉක්මන් කළා. අමෙරිකාවේ එක් නගරයක සිදු වු ප්‍රවාහන සිදුවීම සමස්ත ඊජිප්තු රාජ්‍ය පෙරළිය සමග සැසදිය නොහැකි වුනත්, අවස්ථා දෙකේ ම මූලධර්මය එකයි.

නීතිය හා සාමය හෝ ජාතික ආරක‍ෂාව හෝ රැකීමට යයි කියමින් මහජන සන්නිවේදන සේවා අඩපණ කිරීමට නැතිනම් නතර කිරීමට බලධාරීන්ට නීතිමය හා සදාචාරාමය අයිතියක් ඇත් ද? ඒ අයිතිය ක්‍රියාත්මක කිරීමේදී පාලකයන් කුමන තුලනයන්ට හා අධීක‍ෂණයන්ට නතු විය යුතු ද? තොරතුරු සමාජයේ සීඝ්‍ර ප්‍රගමනය සමග මේ ප්‍රශ්න වඩාත් ප්‍රබල ලෙසින් මතුව එනවා. ලෝකයේ කිසිම රටක් මේ අභියෝගයන්ට මුහුණදීමේ සම්පූර්ණ ක්‍රමවේදයක් තවම සකසා ගෙන නැහැ. අද අවශ්‍ය වන්නේ ආවේගශීලී නොවී, අදාල සියළු පාර්ශවයන් මේ ගැන හොදින් වාද විවාද කිරීමයි. පරිනත ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයක් පවතින රටවල හා ශිෂ්ට සමාජවල ස්වභාවය එයයි. එහිදී රාජ්‍යයේ හෝ බලයේ සිටින රජයේ හෝ මතය පමණක් ක්‍රියාත්මක කිරීම සෑහෙන්නේ නැහැ.

බ්‍රිතාන්‍යයේ දැනට සිටින ජ්‍යෙෂ්ඨතම විද්‍යා කතුවරයකු වන ඩේවිඩ් ඩික්සන් (David Dickson) මේ ගැන ඉතා මැදහත් විග්‍රහයක් කරනවා. සන්නිවේදන තාක‍ෂණයේ බල මහිමය හා පොදු සමාජ යහපත තුලනය කර ගැනීමේ අභියෝගයට දියුණු රටවල් මෙන් ම දියුණු වන රටවල් ද එක සේ මුහුණ දෙන බව SciDev.Net වෙබ් අඩිවියේ අගෝස්තු 19 වනදා කතුවැකිය ලියමින් ඔහු පෙන්වා දෙනවා.

ඔහු කියන හැටියට:”ඉදහිට ඇතැම් දෙනකු සන්නිවේදන තාක‍ෂණයන් නීති විරෝධී වැඩකට යොදා ගත් පමණින් මුළු තාක‍ෂණයක් ම දෝෂාරෝපණයට ලක් කිරීම හෝ ඒවා සීමා කිරීමට උත්සාහ කිරීම හො`ද නැහැ. තොරතුරු ගලනයේ හා අදහස් ප්‍රකාශනයේ සීමා ඇති කිරීමට එබදු සිද්ධීන් යොදා ගැනීම පරිනත සමාජයකට ගැලපෙන ප්‍රතිචාරයක් නොවෙයි. නවීන සන්නිවේදන තාක‍ෂණයන්ගේ ඉමහත් බලය හ`දුනාගෙන, ඒවා වඩාත් වගකීම් සහිතව යොදා ගන්නේ කෙසේ ද යන්න තීරණය කළ යුතුයි.”

ඩේවිඩ්ගේ කතුවැකිය කියවන විට මට සිහිපත් වූයේ කලකට පෙර රාජ්‍යයට එරෙහිව අරගල කළ මෙරට උදවිය තැපැල් සේවය හා පුවත්පත්වල ලූහු`ඩු දැන්වීම් නිර්මාණශීලි ලෙස තමන්ගේ සන්නිවේදන ස`දහා යොදා ගත් ආකාරයයි.

අයහපත් පුවතක් රැගෙන එන පණිවුඩකරුට පහර දෙන්නට එපා (Don’t shoot the messenger!) යයි ප්‍රකට කියමනක් තිඛෙනවා. සමාජයේ විෂමතා හා අකටයුතුකම් ගැන මාධ්‍ය වාර්තා කරන විට එයින් අපහසුතාවයට පත් වන ඇතැම් අය මාධ්‍යවලට පහරදීම වැරදි ප්‍රතිචාරයක්. සන්නිවේදන තාක‍ෂණයන් හා ඒවා භාවිතා කරන අයගේ කි්‍රයා කලාපය යනු එකක් නොව දෙකක් බවටත්, සංඛ්‍යාත්මකව සුළුතරයක් අතින් සිදුවන තාක‍ෂණික නොපනත්කම් නිසා තොරතුරු සමාජයේ ඉදිරිගමනට වැටකඩුළු බාධක පැනවිය යුතු නැති බවටත් ඩේවිඩ් ඩික්සන් තර්ක කරනවා.

ඩේවිඩ් තවදුරටත් කියන හැටියට: “ලෝකයේ ඕනෑම තැනකට ක්ෂණිකව බද්ධවීමේ හැකියාව ලබා දෙන නූතන සන්නිවේදන තාක‍ෂණයන් අපට ලැබී ඇති දෙපැත්ත කැපෙන පිහියක් වගෙයි. සමාජ යහපතට පමණක් ඒවායේ හැකියාව යොදා ගන්නට අවශ්‍ය නීතිමය, සදාචාරමය හා අධ්‍යාපනික පසුබිම සකස් කිරීම අප කාගේත් ලොකු වගකීමක් වෙනවා. එහිදී ඉතා දැඩි (draconian) නීතිරීතිවලට වඩා අපට අවශ්‍ය වන්නේ නම්‍යශීලී, ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී හා සුමට ප්‍රතිචාරයක්. එමෙන් ම බ්‍රිතාන්‍යය, ඇමෙරිකාව වැනි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී රටවල් නව සන්නිවේදන තාක‍ෂණයන් නියාමනය කරන්නේ කෙසේ ද යන්න ලෝකයේ සෙසු රටවල් ඉතා විමසිල්ලෙන් බලා සිටින බව ද අමතක නොකරන්න.”

විකිලීක්ස් වෙබ් අඩවිය හරහා තම තානාපති නිලධාරීන්ගේ රහස් වාර්තා හෙළිදරවු වන්නට ගත් විට ඇමෙරිකානු රජය මුහුණ දුන් අපහසුතාවයට සමාන තත්ත්වයකට ලන්ඩන් කලහයන්ගේ පසු බි්‍රතාන්‍ය රජය ද පත්ව සිටිනවා. අදහස් ප්‍රකාශනයේ හා තොරතුරු ගලනයේ මානව අයිතීන්ට දශක ගණනක් තිස්සේ සැබැවින් ම කැපවුණු එම රටවල වෙබ් මාධ්‍ය මතු කරන නව අභියෝගයන්ට මුහුණ දෙන්නේ කෙසේ ද යන්න ගැන ලොකු විවාදයක් සිදු වනවා.

පරිනත ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයක් පවතින බි්‍රතාන්‍ය වැනි රටවල හොඳ ලක්ෂණයක් නම් ඕනෑ ම නව ප්‍රතිපත්තියක් හෝ නීතියක් හෝ පුළුල් වශයෙන් ප්‍රසිද්ධ වාද විවාදයට ලක් වීම. අත්තනෝමතිකව කි්‍රයා කරන්නට බලයේ සිටින රජයට හෝ ආරක‍ෂක අංශවලට හැකියාවක් නැහැ. අගෝස්තු 24 වැනිදා ලන්ඩනයේ නගරාධිපති, පාලක කොන්සර්වේටිව් පාක‍ෂික බොරිස් ජොන්සන් වැදගත් ප්‍රකාශයක් කළා. අර්බුදකාරී අවස්ථාවල නව මාධ්‍යවල කි්‍රයාකාරීත්වය පාලනය කිරීමට හෝ තාවකාලිකව නතර කිරීමට හෝ වඩා සූක‍ෂම (smart) ප්‍රතිචාරය වන්නේ ඒවා හරහා සන්නිවේදනය වන තොරතුරු හා මතිමතාන්තර බුද්ධිසේවා මගින් අධ්‍යයනය කිරීම බව ඔහු කියනවා.

ඔහු තම ස්ථාවරය පැහැදිළි කළා: “ලන්ඩනයේ කළහකාරී කි්‍රයාවලට හේතු වූ බහුවිධ සාධක තිඛෙනවා. එමෙන්ම එයට සම්බන්ධ වූ අය විවිධ සන්නිවේදන ක්‍රම භාවිතා කළා. ලන්ඩන් පොලිස් අධිකාරීන් සමග මේ ගැන කථා කළ පසු මගේ අවබෝධය නම් අර්බුදකාරී අවස්ථාවක වෙබ් මාධ්‍ය හරහා හුවමාරු වන පණිවුඩ නීරීක‍ෂණය හා විශ්ලේෂණය වඩාත් ප්‍රයෝජනවත් බවයි. ඒ මාධ්‍ය තාවකාලිකව වසා දැමුවහොත් ඒවාට වඩා රහසිගත සන්නිවේදන ක්‍රමවලට කලහකරුවන් යොමු වන්නටත් හැකියි.”

අගෝස්තුවේ ප්‍රචණ්ඩ කි්‍රයා සිදුවන විට ම කලහකරුවන් හඳුනා ගැනීම සඳහා වෙබ් මාධ්‍ය යොදා ගන්නට ලන්ඩන් පොලීසිය උත්සුක වුණා. උදාහරණයක් හැටියට ප්‍රහාරයට ලක් වූ කඩ සාප්පු හා කාර්යාලවල සවිකර තිබූ ආවෘත පරිපථ වීඩියෝ කැමරා (CCTV) වලට හසු වූ ප්‍රහාරකයන්ගේ රූපරාමු පොලීසිය විසින් ත‍කසජනරගජදප නමැති ඡායාරූප හුවමාරු කර ගන්නා ජනපි්‍රය වෙබ් අඩවියේ ප්‍රසිද්ධ කරනු ලැබුවා. ප්‍රහාරකයන් හඳුනා ගන්නට මහජන උපකාර ඉල්ලා සිටියා.

නමුත් CCTV රූපරාමුවල හසු වී ඇති හැම කෙනකුගේ ම රූප කලහකරුවන්ගේ බව සැක හැර දැන ගන්නේ කෙසේ ද? ඒ මොහොතේ එතැන සිටි වික‍ෂිප්ත වූවත් ද රූපවලට හසු විය හැකියි නේද?

මෙබදු ප්‍රශ්නවලට තවමත් හරිහැටි පිළිතුරු නැහැ. නමුත් තොරතුරු සමාජයේ ප්‍රගමනයත් සමග අර්බුද අවස්ථාවල රජයන්, ආරක‍ෂක සේවාවන් හා තාක‍ෂණවේදීන් ක්‍රියා කරන ආකාරය ගැන තුලනාත්මකව හා ප්‍රවේශමෙන් සිතා බැලිය යුතු බව හා විවාද කළ යුතු බව නම් ඉතා පැහැදිලියි.