My column on Einstein’s obscure visit to Ceylon in October 1922 was well received, and some appreciative readers asked me to look at the human being behind the intellectual. So, in this week’s Ravaya column (in Sinhala language), I explore Einstein the humanist, pacifist and supporter of civic rights all his life.
මහා විද්‍යාඥ ඇල්බට් අයින්ස්ටයින්ගේ අප‍්‍රකට ලංකා සංචාරය (1922 ඔක්තෝබර්) ගැන මගේ කොලම අගය කළ පාඨකයන් කිහිප දෙනකු විමසුවේ ඔහු සමාජවාදය ගැනත්, බුදු දහම ගැනත් අදහස් පළ කර ඇත්දැයි කියායි.
අයින්ස්ටයින් (1879-1955) මගේ වීරයෙක්. ඒ ඔහුගේ අසහාය බුද්ධි මහිමය හා විද්‍යා සොයා ගැනීම් නිසාම නොවෙයි. බුද්ධිමතකු ලෙස ලබා ගත් සමාජ ප‍්‍රතිරූපය හරහා සමාජ හරයන් හා සාරධර්ම වෙනුවෙන් පෙනී සිටීම නිසයි. එමෙන්ම දේශපාලනික, ශාස්තී‍්‍රය හා අනෙක් හැම ආකාරයේ ම අධිපතිවාදයන් නොරිස්සූ හා ඒවාට එරෙහිව ජීවිත කාලය පුරා අරගල කළ නිසයි. මහා ප‍්‍රාඥයකු වුවත් බොරු මාන්නය හා උද්ධච්ඡුකම නොතිබූ, සැහැල්ලූ හා හාස්‍යලෝලී චරිතයක් වූ නිසයි.
අයින්ස්ටයින් ගැන ලියැවුණු චරිතාපදාන හා විග‍්‍රහයන් රැසක් තිබෙනවා. ඒ අතර 2005දී පළ වූ Einstein: A Hundred Years of Relativity නම් ග‍්‍රන්ථය විශේෂයි. ඇන්ඩෘ රොබින්සන් නම් බි‍්‍රතාන්‍ය ලේඛකයා සංස්කරණය කළ එය සාපේක්‍ෂතාවාදය සොයා ගෙන සියවසක් පිරීම සමරන්නට නිකුත් කළ සාමුහික ග‍්‍රන්ථයක්.
අයිනස්ටයින්ගේ විද්‍යාත්මක හපන්කම්, ළමා හා තරුණ අවධිය, විවාහ හා දරුවන්, දේශ සංචාර, දේශපාලන මතවාද, නිරායුධකරණයට ගෙන ගිය අරගලය ආදී විවිධ පැතිකඩ ගැන ලොව ප‍්‍රකට විද්වතුන් ලිපි සපයා තිබෙනවා. එයින් සමහරුන් අයින්ස්ටයින්ගේ අවසාන කාලයේ ඔහු සමග එකට වැඩ කළ අයයි. අද මා සම්පිණ්ඩනය කරන තොරතුරු සොයා ගත්තේ මේ අනගි පොතෙන්.
අයින්ස්ටයින්ගේ ජිවිත කාලය පුරා ඔහු පිටස්තරයකු වූවා යයි කිව හැකියි. ඉතා සමාජශීලි හා සුහද කෙනකු වුවත් ඔහු කිසිදු සමාජ ස්ථරයකට, ශාස්තී‍්‍රය ප‍්‍රභූ කණ්ඩායමකට, දේශපාලන න්‍යායකට, ආගමකට හෝ ජාතිවාදයකට කොටු වූයේ නැහැ. මේ නිදහස් බව ඔහුට ආශිර්වාදයක් මෙන් ම ඇතැම් විට පීඩාකාරී සාධකයක් ද වුණා.
ජර්මනියේ යුදෙව් පවුලක ඉපදීම නිසා ඔහු මවු රටේ සුළු ජාතිකයකු වුණා. යුදෙව් ජාතිකයන් දක්‍ෂ වුවත් බොහෝ යුරෝපීය සමාජ ඔවුන් දෙස බැලූවේ සැකයෙන් යුතුවයි. වයස 17දී ජර්මන් රටවැසි බව අත්හළ ඔහු 1901දී උසස් අධ්‍යාපනය ලැබූ ස්විට්සර්ලන්තයේ රටවැසියකු වුණා. එය පවත්වා ගෙන ම 1940දී අමෙරිකානු රටවැසි බව ලබා ගත් ඔහු ජීවිතයේ අවසන් වසර 23 ඇමරිකාවේ පදිංචිව සිටියා.
මානව හිතවාදය හා සාමවාදය අයින්ස්ටයින්ගේ දර්ශනයේ මුලික හරයන් වූවා. ඊට අමතරව ඔහු සාමයික වශයෙන් යුදෙව් ආගමෙහි එල්බ නොසිටියත් ඇමරිකාවේත්, යුරෝපයේත් (1948දී) ඊශ‍්‍රායලය බිහි වූ පසු එරටත් යුදෙව් සාංස්කෘතික කටයුතු සඳහා ද හැකි සැම විට අත හිත දුන්නා. සිය සුළු ජාතික අනන්‍යතාවය ඔහු කිසි දිනෙක අමතක කළේ නැහැ.
අයින්ස්ටයින් ප‍්‍රාථමික හා ද්වීතියික අධ්‍යාපනය ලැබුවේ ජර්මන් පාසල්වලින්. පාසල් වැඩට සාමාන්‍ය මට්ටමේ හැකියාවක් තිබූ නමුත් එතරම් කැපී පෙනුනේ නැහැ. තනිව පොත්පත් කියවා ලෝකය ගැන දැනුම පුළුල් කර ගන්නට වඩාත් රිසි වූ ඔහු, විෂය මාලාවට හෝ පන්ති කාමරයට හෝ සීමා වන්නට කැමති නොවූ බව පසුව ලියා තැබුවා. මේ නිසා බොහෝ ගුරුවරුන් ඔහු ‘අමාරුකාර’ හා දරදඩු ශිෂ්‍යයෙක් ලෙස සැලකුවා.
විශේෂයෙන් විභාග හරහා සිසු දැනුම ඇගයීමේ ක‍්‍රමවේදයත්, හමුදා ස්වරූපයක් ගත් සරඹ හා කැඩෙට් කටයුතු ආදියත් ඔහුට පොඩියක්වත් ඇල්ලූවේ නැහැ. මේ නිසා පාසලේදී ඔහු හුදකලා වූ සිහින මවන්නකු බවට පත් වුණා.
පාසල් කාලයේ පටන් ඔහු අධිකාරීත්වයට (authority) අභියෝග කළා. පාසල් හා සරසවි පරිපාලකයන් හා පසු කලෙක රැකියා කරන විට ආයතන ප‍්‍රධානීන් මෙන්ම රාජ්‍ය නායකයින් පවා වැරදි තීරණ හා ප‍්‍රතිපත්තිවලට යොමු වූ සැම විට ම විනීතව එහෙත් තරයේ ඒවා විවේචනය කළා.
මේ ‘නාහෙට නාහන’ ගතිය නිසා අයින්ස්ටයින්ට සමහර තනතුරු, වරප‍්‍රසාද අහිමි වුණත් ඔහු සැලූණේ නැහැ. එසේ ම ඔහුගේ සහජ බුද්ධිය හා කුසලතා නිසා ඔහු සමග කෙසේ හෝ ගනුදෙනු කරන්නට කොයි කාටත් සිදු වුණා.
අන් අයගේ අධිපතිවාදය නොරිස්සූ අයින්ස්ටයින් තමාගේ සොයා ගැනීම් වටා දැනුම් බලාධිකාරයක් බිහි වන්නට ඉඩ දුන්නේ ද නැහැ. තම කල්පිත හා න්‍යායවලට අභියෝග කරන්නට, ප‍්‍රශ්න කරන්නට ඕනෑ ම කෙනකුට ඉඩ දුන්නා. උනන්දුවෙන් ප‍්‍රතිතර්ක අසා සිටියා. ගෞරවනීය ලෙස ප‍්‍රතිචාර දැක්වූවා. වයසින් හෝ තනතුරින් හෝ ලාබාල අයගෙන් පවා අළුත් දෙයක් උගන්නට සැම විට විවෘත මනසක් ඔහුට තිබුණා. මෙහෙම උගතුන් ලෝකයේ ඉන්නේ ටික දෙනයි!
අයින්ස්ටයින් කුඩා කල පටන් ප‍්‍රචණ්ඩත්වය හා යුද්ධ සහමුලින් ම පිළිකුල් කළා. වෙනත් පිරිමි දරුවන් මෙන් හොරා පොලිස් හෝ හමුදා සෙල්ලම් කළේ නැහැ. ජර්මන් රටවැසි බව අත්හලේත් අනිවාර්ය හමුදා සේවයෙන් මිදීමටයි. (පසුව ස්විස් රටවැසියෙකු ලෙස හමුදා සේවය කිරීම ඔහුට අනවශ්‍ය වූයේ සෞඛ්‍ය හේතු නිසායි.)
ජීවිතයේ කිසි දිනක ඔහු හමුදා නිල ඇඳුමක් ඇන්දේවත් අවියක් භාවිතා කළේවත් නැහැ. (වරක් ප‍්‍රාග් නුවර මහාචාර්යවරයකු ලෙස දිවුරුම් දෙන විට එරට සම්ප‍්‍රදාය පරිදි පැය කිහිපයකට කඩුවක් සහිත උත්සවාකාර ඇඳුමක් නොකැමැත්තෙන් පැළඳ සිටියා.)
පළමුවන ලෝක යුද්ධයෙන් පැරදුණු ජර්මනියේ සිටි අන්ත ජාතිකවාදීන් ටිකෙන් ටික දේශපාලන බලය තහවුරු කර ගන්නා සැටි ඔහු බලා සිටියේ කලකිරීමෙන්. සුළු ජාතීන්ට නොසලකන හා හිරිහැර කරන, විකල්ප මත නොඉවසන, නීතියේ ආධිපත්‍යය වෙනුවට පාලක අභිමතය හැම ක්‍ෂෙත‍්‍රයකට ම පතුරු වන ජාතිකවාදී ප‍්‍රවණතා ගැන ඔහු විවෘතව ප‍්‍රශ්න කළා. බුද්ධිමතකු ලෙස විවේචන කළා. මේ නිසා ඔහුට ජීවිත තර්ජන පවා එල්ල වුණා.
1914-18 කාලයේ පළමුවන ලෝක යුද්ධය සඳහා දැඩි ලෙස මිලිටරිකරණය වී තිබූ ජර්මන් සමාජයේ විද්‍යාඥයන් හා වෙනත් උගතුන් අතර දේශප්‍රේමය (patriotism) ගැන ලොකු විවාදයක් පැවතුණා. නාමධාරි හා ජ්‍යෙෂ්ඨ විද්වතුන් රැසක් අවස්ථාවාදීව කීවේ ප‍්‍රශ්න කිරීමකින් තොරව ජර්මන් රාජ්‍යය කරන හැම දෙයට ම සම්පූර්ණ සහාය දිය යුතු බවයි.
එවකට වයස තිස් ගණන් වල සිටි තරුණ අයින්ස්ටයින් එයට එකඟ වුණේ නැහැ. ඔහු සාමවාදියෙකු (pacifist) ලෙස ප‍්‍රබලව මතු වූයේ මේ යුගයේයි. තම මවු රට වුවත් වැරදි දේ කරන විට එය විවේචනය කළ යුතු බවත්, එය ද්‍රෝහිකමක් නොවන බවත් ඔහු තරයේ විශ්වාස කළා.
ඔහුගේ සහෘද ජර්මන් විද්‍යාඥයන් සමහරෙක් හමුදා තාක්‍ෂණයට පර්යේෂණාත්මකව උදවු වනු දුටු අයින්ස්ටයින් මහත් සේ කම්පා වුවත් එසේ කරන්නට ඔවුන්ට ඇති අයිතිය පිළි ගත්තා. 1914-18 වකවානුවේ ජර්මන් විද්‍යාඥයන් නිපද වූ රසායනික අවි මුල් වරට යුධ පිටිවල භාවිතා කිරීමෙන් දහස් ගණනක් ප‍්‍රතිමල්ලවයන් හා නිරායුධ ජනයා මිය ගියා. විද්‍යාව මිලිටරිකරණයේ භයානක ප‍්‍රතිඵල ඇස් පනා පිට දැකීමෙන් අයින්ස්ටයින්ගේ සාමාවාදී ස්ථාවරය තවත් ප‍්‍රබල වුණා.
1920 දශකය තුළ අයින්ස්ටයින් දුටුවේ පරාජය වූ ජර්මනිය යළි නගා සිටුවීමේ මුවාවෙන් ජාතිකවාදීන් බලය තහවුරු කර ගන්නා ආකාරයයි. ප‍්‍රජාතන්ත‍්‍රවාදී රාමුව තුළ ජනයා මුසපත් කැරෙන ආකාරයේ කථා කිරීමෙන් ඇඩොල්ෆ් හිට්ලර් බල පදනමක් ගොඩ නගන අන්දම දැක ඒ ගැන අයින්ස්ටයින් අනතුරු ඇඟ වූවා.
1932 දෙසැම්බරයේ ඔහු පාරම්පරික දේපල ද අත්හැර දමා ජර්මනියේ පිටත්ව ගියේ සුළු ජාතීන්ට හා නිදහස් මතධාරීන්ට තත්ත්වය අවදානම් වූ බැවින්. 1933 ජනවාරියේ හිට්ලර් මැතිවරණයක් හරහා ජර්මනියේ නායකයා බවට පත් වුණා. හිට්ලර් නැවතත් ජර්මනිය මහා යුද්ධයකට ගෙන යන බව වෙනත් බොහෝ ජර්මන් බුද්ධිමතුන්ට පෙර අයින්ස්ටයින් කල් තබා දුටුවා.
හිට්ලර් පාලන කාලය තුළ ම (1933-45) අයින්ස්ටයින් ආපසු ජර්මනියට ගියේ නැහැ. පසුව ඔහු අමෙරිකාවේ පි‍්‍රන්ස්ටන් සරසවියේ උසස් අධ්‍යයන ආයතනයේ පර්යේෂණ තනතුරක් භාර ගෙන සුන්දර පි‍්‍රන්ස්ටන් ගම්මානය සිය නිවහන කර ගත්තා.
ඒ වන විට අයින්ස්ටයින් ලබා තිබු ලෝක පූජිත තත්වය නිසා ඕනෑ නම් ඔහුට විද්වත් ලෝකයේ ප‍්‍රභූවරයෙකු ලෙස ඉසුරුබරව ජීවත් විය හැකිව තිබුණා. එහෙත් ඔහුගේ හෘද සාක්‍ෂිය එයට ඉඩ දුන්නේ නැහැ. එතෙර සිට ඔහු ජර්මන් මර්දනකාරී පිළිවෙත් දිගට ම විවේචනය කළා. තමා අයත් වූ යුදෙව් ජන කොටස පමණක් නොව අන් සැම ආකාරයක ම සුළුතරයන්ට හිට්ලර්ගේ ජාතිකවාදී රජය කළ අසාධාරණකම් ගැන හඬ නැගුවා.
ඇමරිකානු සරසවිවල තිබෙන බුද්ධිමය නිදහසෙන් අයින්ස්ටයින් උපරිම ප‍්‍රයෝජන ගත්තා. එහෙත් එහිදී ද ඔහු ඕනැකමින් ම ‘පිටස්තරයකු’ ලෙස කල් ගත කළා. නිලතල හා ආයතනික වගකීම් භාර ගන්නවා වෙනුවට නිදහසේ සමාජයීය හා දේශපාලනික අදහස් දැක්වීමට යොමු වුණා. පි‍්‍රන්ස්ටන් සරසවි පාලකයන් ඔහුගෙන් අයැද සිටියේ ‘ඔබ විද්‍යා ක්‍ෂෙත‍්‍රයට පමණක් සීමා වී වැඩ කරන්න කියායි’. එහෙත් අයින්ස්ටයින් එසේ මතවාදීව ගාල් කිරීමට ඔවුන්ට හැකි වූයේ නැහැ.
අයින්ස්ටයින් මානව සමාජයේ සමානාත්මතාවය බෙහෙවින් අගය කළා. ඔහුට සමාජවාදී අදහස් තිබුණා. ලෝකයේ ප‍්‍රකට ම පුද්ගලයකු බවට පත් වීමෙන් පසුවත් සමාජවාදී ආකල්ප දැරුවත් අයින්ස්ටයින් කොමියුනිස්ට් දේශපාලනයට සම්බන්ධ වූයේ නැහැ. (සෝවියට් දේශයේ සංචාරය කරන්නට ලැබුණු ඉහළ පෙළේ ආරාධනා සියල්ල කාරුණිකව ප‍්‍රතික්‍ෂෙප කළා.)
1931 කැලිෆෝනියා තාක්‍ෂණික සරසවියේ (Caltech) සිසුන් අමතා ඔහු කීවේ: ‘‘සියළු තාක්‍ෂණික පර්යේෂණ හා නවෝත්පාදනවල ප‍්‍රධාන අරමුණ විය යුත්තේ මානව සංහතියට උදවු උපකාර වීමයි. මානව සමාජයේ සම්පත් බෙදී යාම හා ශ‍්‍රම සංවිධානය වඩාත් ප‍්‍රශස්ත කිරීම සඳහා ඔබේ අධ්‍යයන හා ගවේෂණ දායක විය යුතුයි.’’
සංගීතයට, සොබාදහමට හා සුන්දර දේවලට බොහෝ ඇලූම් කළ අයින්ස්ටයින් සංවිධානගත ආගම් පිළි ගත්තේ හෝ ප‍්‍රගුණ කළේ නැහැ. යුදෙව් සම්භවය ගැන ආඩම්බර වුවත් යුදෙව් ආගමික වතාවත් කළේ හෝ යුදෙව් පල්ලියට ගියේ ද නැහැ.
එහෙත් විශ්වයේ හා සොබා දහමේ සංසිද්ධීන් පිටුපස මිනිසාට වඩා උසස් වූ බලවේගයක් පවතින බව ඔහු විශ්වාස කළා. ඇතැම් විට ඔහු කීවේ තමා විශ්වීය ආගමක් (cosmic religion) අදහන බවයි. එහෙත් සංකල්පයක් විනා එයට ආගම් කර්තෘවරයෙක්, ශුද්ධ ලියවිලි, පූජනීය ස්ථාන හා පූජකයන් ආදිය තිබුණේ නැහැ.
සංගීත ලෝලියකු ලෙස අයින්ස්ටයින් බටහිර ශාස්තී‍්‍රය සංගීතයට ඉතා ලැදි වුණා. තමා භෞතික විද්‍යාඥයකු නොවූවා නම් සංගීතඥයකු විය හැකිව තිබූ බව වරක් පැවසුවා. වයලීනය හා පියානෝව වාදනය කළ ඔහු නිතර කීවේ තමා සිතන්නේත්, සිහින දකින්නේත් සංගීතයට අනුව කියායි.
අයින්ස්ටයින් නිලධාරිවාදයට, නිල කටයුතුවලට හා ආයතනික සම්ප‍්‍රදායන්ට මෙන් ම ගුරුකුලවලටත් කිසිදා කැමති වූයේ නැහැ. මේස් නොදමා සපත්තු පැළඳීමට පුරුදුව සිටි ඔහු ඕනෑ ම ගරු ගාම්භීර සභාවක වුවත් විහිළු තහළු කළා. ඔහු කුඩා දරුවෙකු මෙන් නිර්ව්‍යාජ හා කෙලිලොල් චරිතයක්. ඡායාරූප ගන්නා විට විසිලූ මුහුණක් පෑමත්, ඇතැම් විට දිව දික් කිරීමත් කළා.
මේ සැහැල්ලූ ගති සොබා සමහර බක පණ්ඩිතයන්ට හා නිලධාරීන්ට දිරවා ගත නොහැකි වුවත් අයින්ස්ටයින්ලා හිටියේ ලෝකෙට ම එක් අයකු බැවින් ඔවුන්ට ඉවසා දරා ගන්නට වුණා!
ඊශ‍්‍රායලයේ ආරම්භක ජනාධිපතිවරයා 1952දී මිය ගිය විට එරට ජනාධිපතිකම භාර ගන්නා මෙන් ලොව සිටි ප‍්‍රසිද්ධතම යුදෙව්වා වූ අයින්ස්ටයින්ට ඇරයුම් කැරුණා. එහෙත් ගාම්භීර නිල තනතුරුවලට කිසිදු කැමැත්තක් නොතිබු ඔහු එය සාදරයෙන් ප‍්‍රතික්‍ෂෙප කළා.
ජීවිත කාලය පුරා ම බලාධිකාරයන්ට එරෙහි වූත් පෞද්ගලික නිදහස අගය කළා වූත් අයින්ස්ටයින් වයෝවෘද්ධ වියේදී හෝ රාජ්‍ය නායක තනතුරකට ආසා වූයේ නැහැ!
ප‍්‍රබුද්ධ බුද්ධිමතකුගේ සමාජ වගකීම හා දේශපාලන භූමිකාව කුමක් විය යුතු ද යන්න ගැන ඇල්බට් අයින්ස්ටයින් චරිතයෙන් අපට බොහෝ ආදර්ශ ගත හැකියි. ඒවා ඔහුගේ විද්‍යාත්මක සොයා ගැනීම්වලටත් වඩා වටිනවා.
Open Minds! (formerly: Moving Images blog) 