සිවුමංසල කොලූගැටයා #47: ගැටළු විසඳන අසම්මත චින්තනයට ඉඩ දෙන්න!

In this week’s Sunday column for Ravaya newspaper (1 Jan 2012), I summarise key points made by Dr Anil K Gupta, founder of the Honey Bee Network of innovation in India, when he delivered the inaugural Ray Wijewardene Memorial Lecture in Colombo on 13 Dec 2011. The same ground is covered in an article I wrote in The Nation on 18 Dec 2011. All archived on this blog.

Anil K Gupta in Colombo, photo by Anisha Gooneratne

2009 දී නිෂ්පාදිත ‘3 Idiots’ හින්දි චිත්‍රපටය ඉන්දියාවේ පමණක් නොවෙයි බොලිවුඩ් චිත්‍රපට රස වි`දින ලොව පුරා සිටින රසිකයන් අතර මහත් සේ ජනප්‍රිය වුණා. රාජ්කුමාර් හිරානි අධ්‍යක‍ෂණය කළ මේ චිත්‍රපටය ඉන්දියාවේ ඉහළ ම ආදායම ලද හින්දි චිත්‍රපටය ලෙස වාර්තාවක් ද පිහිටවූවා.

සාමාන්‍ය වට්ටෝරු ක්‍රමයේ හින්දි චිත්‍රපටයකට වැඩි අරුතක්, ගැඹුරක් හා නැවුම් බවක් ගැබ් වුණු ‘3 Idiots’ චිත්‍රපටයේ අමීර් ඛාන් රඟ පාන රංචෝ (Rancho) චරිතය සුවිශේෂයි. කථාව දිග හැරෙන්නේ ඉන්දියාවේ ප්‍රමුඛ පෙළේ තාක‍ෂණික සරසවියක ඉංජිනේරු උපාධි අපේක‍ෂකයන් තිදෙනකු වටායි. දැඩි තරගකාරී තේරීමකින් අනතුරුව එයට ඇතුළත් වන සිසුන් බහුතරයක් දේශන හා නිර්දේශිත ග්‍රන්ථ, විචාර බුද්ධියකින් තොරව ගෙඩි පිටින් කඩපාඩම් කරනවා. ඒ මතකයන් විභාගවලදී නැවත වමාරනවා.

එහෙත් රංචෝ එයට වෙනස්. ඔහු යන්ත්‍රවලට හා යාන්ත්‍රික හැමදේට සැබැවින් ම ඇළුම් කරනවා. ඔහු හැමදාමත් මුල් තැනට එන්නේ කට පාඩමින් නොව මූලධර්ම හා ප්‍රායෝගික අත්හදා බැලීම් මත පදනම් වූ අවබෝධය හරහායි. ගුරුවරුන්ගෙන් ප්‍රශ්න කරන හා ඇතැම් විට ඔවුන්ට අභියෝග කරන මේ අමුතු තරුණයා, ගතානුගතික මහාචාර්යවරුන්ට හා සරසවි පාලකයන්ට එතරම් ප්‍රිය වන්නේ නැහැ.

‘3 Idiots’ කථාව දශකයක් පුරා දිවෙනවා. උපාධි ලැබීමෙන් පසු රාජ්‍ය හෝ ව්‍යාපාරික හෝ ෙක‍ෂත්‍රයන්හි උසස් රැකියා හඹා යන අනෙක් සගයන්ට රංචෝ ගැන ආගිය තොරතුරක් සොයා ගන්නට නොහැකි වනවා. වෙනත් සිදුවීම් වැලක් ද අත්දැකීමෙන් පසුව කථාව අවසන් වන්නේ ඔහුගේ සමීපතම සරසවි සගයන් දෙදෙනා රංචෝ යළි සොයා ගැනීමෙන්. ඒ වන විට හිමාලය කදුවැටියේ ලදාක් (Ladakh) ඉන්දියානු ප්‍රාන්තයේ විද්‍යා ගුරුවරයකු හැටියට ඉතා තෘප්තිමත් දිවියක් ගෙවන රංචෝ, නව නිපැයුම් 400කට අධික සංඛ්‍යාවක බුද්ධිමය අයිතිය තහවුරු කැරෙන පේටන්ට් බලපත්‍රධාරියකු වී සිටිනවා.

‘3 Idiots’ චිත්‍රපටය අසාමාන්‍ය නිර්මාණයක් වීමට හේතුවක් වූයේ නව නිපැයුම්කරුවන් පිළිබඳ සානුකම්පිත බැල්මක් යොමු කිරීමයි. ඉන්දියාවේ මහ නගරවලින් බැහැර ගම්බද ප්‍රදේශවල ප්‍රායෝගික ගැටළු විසදීමට නව නිපැයුම් බිහි කළ තිදෙනකුගේ සැබෑ නිර්මාණ මේ චිත්‍රපටයෙන් හදුන්වා දෙනවා.

• ජංගම රෙදි සෝදන යන්ත්‍රය නිපදවා ඇත්තේ බයිසිකලයක් පාදක කර ගෙනයි. එය තැනින් තැන ගෙන යා හැකියි. පාදිකය හෙවත් පෙඩලය පෑගීමෙන් ජනනය වන ශක්තියෙන් ක්‍රියාත්මක වන එයට රෙදි, සබන් කුඩු හා ජලය ඇතුළත් කර පෙරළීමට භාජනය කරනවා. මේ නිර්මාණය බිහි කළේ කේරලයේ විසි හැවිරිදි තරුණියක වන රෙම්යා ජෝසි. විදුලි බලය නැති ප්‍රදේශවල මෙය ඉතා ප්‍රයෝජනවත් යන්ත්‍රයක්.

• අඩු වියදමින් ගමන් යාමට ඉන්දියාවේ බොහෝ දෙනකු යොදා ගන්නා ස්කූටරයකට, ධාන්‍ය ඇට පිටි බවට පත් කරන කුඩා ඇඹරුම් යන්ත්‍රයක් සවි කිරීමේ අදහස මුලින් ම ආවේ මහාරාෂ්ට්‍රයේ චිත්‍රශිල්පියකු වන ජැහැන්ගීර් පේන්ටර්ටයි. තම ප්‍රදේශයේ නිතර විදුලිබලය විසන්ධි වීම නිසා අපහසුතාවයට පත් වන තම බිරිඳ ඇඹරුම්හල්වල රස්තියාදුවීම වළක්වන්නට ඔහු මේ ඇටවුම තැනූ බව කියනවා. එය වෙළඳපොළේ ඇති යන්ත්‍ර දෙකක් බද්ධ කිරීමකින් ප්‍රායෝගික ගැටළුවක් නිර්මාණශීලීව විසදීමක්.

• අශ්වයන්ගේ හා බැටළුවන්ගේ ලොම් කැපීම සඳහා සරල යන්ත්‍රයක් නිපදවා ඇත්තේ උත්තර්ප්‍රදේශයේ කරණවෑමියකු වන මොහොමඩ් ඉඩ්රිස්. ඒ සඳහා මිනිස් බලය යොදා ගන්නේ බයිසිකල් ඩයිනමෝවක් හරහායි.

එකිනෙකට වෙනස් වූවත් මේ හැම නිපැයුමකට ම පොදු සාධක තිඛෙනවා. එදිනෙදා ජීවිතයේ ගැටළු විස`දීමට හා වැඩකටයුතු වඩාත් පහසුකර ගැනීමට ඒවා උපකාර වනවා. ලෙහෙසියෙන් සොයා ගත හැකි දේ යොදාගෙන අඩු වියදමින් තනා ගන්නා මේ නිපැයුම් නඩත්තු කිරීම ද ලෙහෙසියි. ඒවා නිපදවා ඇත්තේ විශේෂඥ දැනුම නොලැබූ එහෙත් නිපැයුම් ඥානය සහජයෙන් ම ලද සාමාන්‍ය මිනිසුන් විසින්.

මේ නව නිපැයුම් සමහරක් ලොව හොල්ලන, අළුත් කර්මාන්ත බිහි කළ හැකි ඒවා නොවෙයි. ඒවා කරන්නේ පවතින තාක‍ෂණයක් හෝ යන්ත්‍රයක් හෝ මේ දක්වා නොසිතූ ආකාරයේ භාවිතයකට යොදා ගැනීමයි. එහෙත් ඒ හරහා එකී ගැටළුවට නිතිපතා මුහුණ දෙන ලක‍ෂ සංඛ්‍යාත ගැහැණුන් හා මිනිසුන්ගේ ආයාසය (drudgery) තරමකටවත් අඩු වීමෙන් ඔවුන්ට සෙතක්, විරාමයක් හා පහසුවක් සැළසෙනවා. ඇත්තට ම විද්‍යාවේ ප්‍රායෝගික භාවිතය වන තාක‍ෂණයෙන් අප බලාපොරොත්තු වන එක් ප්‍රධාන ප්‍රයෝජනයක් වන්නේ ද මෙයයි.

2010 අගෝස්තුවේ අපෙන් වියෝ වුණු ආචාර්ය රේ විෙජ්වර්ධන, සුලබ ගණයේ ඉංජිනේරුවන්ට වඩා බොහෝ සේ වෙනස් විධියට සිතූ හා ප්‍රායෝගික ගැටළු විසඳන්නට තාක‍ෂණය යොදා ගත් නව නැපැයුම්කරුවෙක්. ඔහුගේ නිපැයුම් හුදෙක් පේටන්ට් ලබා ගැනීමට සීමා වුණේ නැහැ. ඔහු උත්සාහ කළේ ගොවියන්ගේ, ගෘහණියන්ගේ, පදිකයන්ගේ හා අනෙකුත් සාමාන්‍ය ජනතාවගේ එදිනෙදා කාර්යයන් වඩාත් පහසුවෙන්, ඉක්මනින් හා ලාබදායකව කිරීමට සරල යන්ත්‍ර හා උපක්‍රම අත්හදා බලන්නටයි. ඔහුගේ ක්‍රියාකලාපය උගත් මාන්නයෙන් පිම්බුණු බහුතරයක් ඉංජිනේරුවන් අතර එතරම් පිළි ගැනීමකට ලක් වුණේ නැහැ.

එහෙත් විදෙස් පර්යේෂකයන් හා ව්‍යාපාරිකයන් අපට වඩා මේ ‘විකාරකාරයා’ අගය කළා. කලක් තිස්සේ රේ විජේවර්ධන අනුගාමිකයකු වූ ඉන්දියානු විද්වතකු ගිය මස කොළඹට ආවේ පළමුවන රේ විජේවර්ධන අනුස්මරණ දේශනය පවත්වන්නට. එය රේ විජේවර්ධන භාරයේ හා ලංකා ඉංජිනේරු ආයතනයේ සහයෝගයෙන් සංවිධානය කෙරුණා.

මේ සඳහා පැමිණි ආචාර්ය අනිල් කුමාර් ගුප්ත (Dr Anil Kumar Gupta) අහමදාබාද් නුවර ඉන්දියානු කළමණාකරණ ආයතනයේ (IIMA) මහාචාර්යවරයෙක්. එහෙත් ඔහු සම්ප්‍රදායික අච්චුවේ පොත් ගුරෙක් නොවෙයි. ගම් හා බිම් මට්ටමේ නවෝත්පාදනයන් (innovations) සොයමින් ඉන්දියාව පුරා සැරිසරන යාත්‍රිකයෙක්. හැම වසරක ම සති තුනක් ඔහු දුර බැහැර ගම්මානවල සංචාරය කරමින් නව අදහස්, සංකල්ප නිපැයුම් හා ගැටළු විස`දීමේ ජන උත්සාහයන් හ`දුනාගන්නට තැත් කරනවා. ඔහුගේ අරමුණ නව නිපැයුම් හා උපක්‍රම බිහි කරන ඉන්දියානුවන්ට ඒ සඳහා නිසි ඇගයීම ලබා දෙන අතර ඔවුන්ගේ බුද්ධිමය හිමිකම රැක ගැනීමට උපකාර වීමයි.

“මහ නගරවලින් ඈත්ව ඉන්දියාවේ ගම් දනවුවල අළුත් විධියට ප්‍රායෝගික ගැටළු විසඳන්නට තැත් කරන මිනිසුන්, ගැහැණුන් හා දරුවන් දහස් ගණනක් සිටිනවා. මේ බොහෝ දෙනකු කැලේ පිපුණු මල් වාගෙයි. ඔවුන්ගේ හපන්කම්වලින් අසල්වාසීන් හා ගම්වාසින් සහනයක් ලැබූවත් අපේ රටේ පවතින විධිමත් අධ්‍යාපන ක්‍රමයෙන්, විද්‍යා පර්යේෂණ ආයතනවලින් හෝ රාජ්‍ය දෙපාර්තමේන්තවලින් ඒ අයට මග පෙන්වීමක් හෝ උදව්වක් ලැඛෙන්නේ නැහැ. එයට හේතූව මේ අය සම්මත රටාවන්ට පරිබාහිරවීමයි,” ඔහු පැවසුවා.

පවතින තත්වයන් ගැන සෑහිමකට පත් නොවී එය හැකි අන්දමකින් දියුණු කිරීමේ ලොකු ඕනෑකමක් ඇති මානවයන් හැම සමාජයක ම සිටිනවා. එහෙත් ආසියානු සමාජවල තවමත් බහුලව ඇති දැඩි සමාජ මට්ටම් හා ධූරානුක්‍රම නිසා අසම්මත විදියට හිතන, ක්‍රියාකරන පුද්ගලයන් බොහෝ විට කොන් කැරෙන සැටිල පිස්සන් හැටියට අවමන් ලබන සැටි 2011 ඔක්තෝබර් 16 වනදා කොලමින් අපි විග්‍රහ කළා. මහාචාර්ය ගුප්තගේ ප්‍රයත්නය මේ අහිතකර සමාජ ප්‍රවාහයන්ගෙන් අසම්මතවාදීන් මුදවා ගෙන ඔවුන්ට නිදහසේ සිතන්නට, අත්හදා බලන්නට හා නව අදහස්වලින් අර්ථලාභ ලබන්නට ඉඩකඩ පෑදීමයි.

මේ සඳහා 1986-87 දී ඔහු Honey Bee Network (මී මැසි ජාලය) නම් ස්වාධීන ජනතා ව්‍යාපාරයක් දියත් කළා. එහි අරමුණ භාරතය පුරා විසිර සිටින බිම් මට්ටමේ නව නිපැයම්කරුවන් සම්බන්ධ කිරීමයි. ඒ සාමුහිකත්වය හරහා ඔවුන් බලාත්මක කිරීමයි.

මී මැසි ජාලයේ කටයුතු වඩාත් විධිමත් කරන්නට ඔහු SRISTI හා GIAN නමින් තවත් ආයතන දෙකක් 1990 දශකයේදී පිහිට වූවා. ඒ ආයතන ත්‍රිත්වයේ ම සහභාගීත්වයෙන් 2000 දී ඉන්දියානු රජය ජාතික නවෝත්පාදන පදනම (National Innovation Foundation, http://www.nifindia.org) පිහිටවූවා. මේ ආයතන ව්‍යුහයන් සියල්ලට පොදු සාධකය වන ආචාර්ය ගුප්ත දැඩි සේ අවධාරණය කරන්නේ නිලධාරිවාදය හා උගත්කමේ මාන්නය මතු වන්නට ඉඩ නොදී බිම් මට්ටමේ නව නිපැයුම්කරුවන් සමග කටයුතු කිරීමේ අවශ්‍යතාවයයි.

සිය කොළඹ දේශනයේදී ආචාර්ය ගුප්ත, ග්‍රාමීය ඉන්දියානුවන්ගේ නව නිපැයුම් හා අදහස් සඳහා උදාහරණ ගණනාවක් ඡායාරූප හා වීඩියෝ සහිතව ඉදිරිපත් කළා. බයිසිකල් හා අතින් ක්‍රියා කරන වතුර පොම්ප ඉන්දියාව පුරා ම හමුවනවා. එහෙත් ඒවා අසම්මත භාවිතයන්ට යොදා ගන්නට සිතන්නේ ටික දෙනකු පමණයි.

19 වන සියවසේ යුරෝපයේ නිපදවනු ලැබූ බයිසිකලය 21 වන සියවසේ ඉන්දියාවේ බහුවිධ ප්‍රයෝජන සඳහා යොදා ගන්නා සැටි අපූරුයි. දිය-ගොඩ දෙකේ ම ගමන් කරන බයිසිකලයක් බිහාරයේ මොහමඩ් සයිදුල්ලා නිපදවා තිඛෙනවා. ‘3 Idiots’ හරහා ජනප්‍රිය වූ රෙදි සෝදන යන්ත්‍රය හැරුණු විට බයිසිකල් තාක‍ෂණය යොදා ගෙන එළවළු කපන්නට, වතුර අදින්නට සරල උපකරණ ඉන්දියානුවන් තනා තිඛෙනවා.

“නව අදහස් හා නිපැයුම් කරන බොහෝ දෙනකු කථාවට වඩා වැඩට දක‍ෂ උදවියයි. ඔවුන් නිහඬව යම් දේවල් අත්හදා බලනවා. ඔවුන් බොහෝ විට තමන්ගේ හපන්කම් ගැන හඬ නගා කථා කරන්න කැමති නැහැ. ඔවුන් රැස්වීම් හා උත්සවවලට එන්නේත් කලාතුරකින්. මේ නිසා ගම් දනවු හරහා සැරිසරමින් හපන්කම් ඇති දක‍ෂයන් හ`දුනාගැනීම අවශ්‍ය වනවා!” ආචාර්ය ගුප්ත කියනවා.

හැම නව නිපැයුමක් ම මහා පරිමානයෙන් නිපදවා වෙළඳපොලට ගෙන ඒම අපහසුයි. එමෙන් ම ඇතැම් නිර්මාණ තව දුරටත් තාක‍ෂණය පැත්තෙන් හෝ සැළසුම්කරණය (design) පැත්තෙන් හෝ දියුණු කිරීම අවශ්‍යයි. මේ නිසා නවෝත්පාදනයට සමගාමීව ව්‍යවසාය (enterprise) හා ආයෝජනය (investment) යන සාධක දෙක ද ප්‍රවර්ධනය කළ යුතු බව ඔහු පෙන්වා දුන්නා. මේ සාධක තුන එක් තැන් වූ විට බිම් මට්ටමේ නව නිපැයුම්කරණය සඳහා උපකාර වන රන් ත්‍රිකෝණයක් බිහිවන බව ඔහුගේ මතයයි (‘golden triangle’ for grassroots creativity).

එහෙත් නව අදහස් ජනනය කරන හැම නිපැයුම්කරුවකුට ම ව්‍යාපාරික ඥානය නැති බවත්, වෙළඳපොලට ඒමට බොහෝ නිපැයුම්කරුවන්ට මගපෙන්වීම අවශ්‍ය බවත් ඔහු අවධාරණය කළා. “සමහර නව නිපැයුම්කරුවන්ට තමන්ගේ නිපැයුම් මහා පරිමාණයෙන් නිපදවා, ප්‍රචාරණය කොට අලෙවි කළ හැකියි. එහෙත් ඔවුන් බහුතරයකගේ හැකියාව ඇත්තේ තාක‍ෂණ ගැටළු විසදීමට නිසා අප ඒ සඳහා ඔවුන්ට අවකාශය හා පහසුකම් සළසා දිය යුතුයි.”

එමෙන්ම තම බුද්ධිමය අයිතිය තහවුරු කර ගන්නට බිම් මට්ටමේ නිපැයුම්කරුවන්ට නීතිමය උපදෙස් හා උදවු අවශ්‍යයි. පොදු උන්නතියට කැමති නීතිඥයන්ගේ ස්වේච්ඡා දායකත්වය ඇතිව ඉන්දියාවේ මී මැසි ජාලය නව නිපැයුම් 550කට අධික සංඛ්‍යාවකට සාර්ථකව පේටන්ට් ලබා ගෙන තිඛෙනවා. ‘ඉන්දියාවේ ඇතැම් ප්‍රමුඛ පෙළේ විද්‍යා පර්යේෂණාගාරවලටවත් මෙපමණ පේටන්ට් සංඛ්‍යාවක් ලැබී නැහැ’. ගුප්ත ආඩම්බරයෙන් කියනවා.

ලංකාවේ නව නිපැයුම්කරුවන්ට සිය බුද්ධිමය දේපල රැක ගැනීමේදී නිලධාරිවාදය හා නීති රාමුව සමග ගනුදෙනු කරන්නට සිදු වනවා. ඔවුන්ට ද මෙසේ උපකාරවීමට රේ විජේවර්ධන භාරයට හැකි නම් කෙතරම් හොඳ ද?

නමුත් සරසවි හා රාජ්‍ය පර්යේෂණාගාරවලින් බැහැරව නව නිපැයුම් කරන බිම් මට්ටමේ ලාංකිකයන් සිටිනවා ද? ඔවුන් කවුද?

අනිල් ගුප්ත සිය සභාවේ සිටි 200කට අධික පිරිසට මේ ප්‍රශ්න ඉදිරිපත් කළා. ඊළඟට ඔහු කළේ මෙරට පසුගිය වසර කිහිපය තුළ පේටන්ට් මට්ටමට ළඟ වූ නව නිපැයුම් ගණනාවක ලයිස්තුවක් පෙන්වීමයි. ආරක‍ෂිත භූමිතෙල් කුප්පි ලාම්පුව ඒ අතරින් බොහෝ දෙනා දැන සිටි, වෙළඳපොලේ කලක සිට තිඛෙන නිපැයුමක්. එහෙත් ලයිස්තුවේ අනෙක් බොහෝ ලාංකික නිපැයුම් ඒ විද්වත් සභාවේ බහුතරයක් දැන නොසිටි බව පෙනී ගියා. ගුප්තගේ අනුමානය හරි. අපේ නව නිපැයුම්කරුවන් ගැන අපේ ඇගැයීම හා දැනුවත්කම ඉතා සීමිතයි.

“නව අදහස්, උපක්‍රම හා නිපැයුම් අත්හදා බලන ලාංකිකයන් එමට සිටිනවා. ඔවුන් බොහෝ දෙනකු ඉතා නිහඬව තම කාර්යයේ නියැලි අයයි. ඒ අයට මතු වන්නට ඉඩ දෙන්න. සමාජ මට්ටම්, අධ්‍යාපනික මට්ටම්, වයස හෝ ස්ත්‍රී-පුරුෂ භාවය බාධක කර ගන්න එපා! ඔවුන් සොයා ගෙන යන්න. ඔවුන්ට අවශ්‍ය පහසුකම් දෙන්න. නමුත් ඔවුන්ගේ අසම්මත චින්තනය මොට නොකරන්න!”

නව නිපැයුම්කරුවන් දහස් ගණනක් සොයා ගත් ඉන්දියානු විද්වතාගේ මේ වටිනා ඔවදන් අපේ රටේ උගතුන්, නිලධාරීන් හා මාධ්‍යවේදීන් කුමන අයුරකින් පිළිගනී ද?

Wanted: More ‘Idiots’ to tackle grassroots innovation challenges!

Aspirations are common; solutions are not...Cartoon by R K Laxman

The late Ray Wijewardene was very fond of this cartoon, drawn decades ago by the outstanding Indian cartoonist, R K Laxman.

It epitomised, in Ray’s view, poor people’s aspirations for useful technology: machines or processes that provided relief from drudgery and put money in their pockets.

The bicycle used to be a common aspiration among many people. Among today’s generation, the mobile phone is another. (But most people who want a phone have already got one – for a variety of personal and utilitarian reasons).

Ironically in our age of technology, hundreds of millions of people — most of them poor, and a majority of women — are still toiling away in tasks where simple machines or devices could reduce their daily drudgery.

Few inventors have bothered with these — probably because the beneficiaries are on the margins of society. Their needs are not a priority for most research institutes or high tech laboratories.

This is the focus of my latest op-ed essay, published in The Sunday Times on 25 Dec 2011: Wanted: More ‘Idiots’ to tackle grassroots innovation challenges

It was inspired by, and mostly based on the inaugural Ray Wijewardene memorial lecture delivered by Dr Anil Kumar Gupta, India’s top innovation-spotter, in Colombo on 13 December 2011. He spoke on “Grassroots Innovation for Inclusive Development: From Rhetoric to Reality”

India’s Honey Bee Network, which Gupta founded in the mid 1980s, has documented
thousands of grassroots innovations and traditional knowledge practices for a quarter century. And yet, many everyday life problems remain unresolved. Ones, when tackled, can bring immediate relief to hundreds of millions of men and women from their daily drudgery.

Find out more – read the full article:
Wanted: More ‘Idiots’ to tackle grassroots innovation challenges

සිවුමංසල කොලූගැටයා #46: තොරතුරු ගලනයේ වේලි බිදී යයි!

In December 2003, on the eve of the World Summit on the Information Society (WSIS), I did a wide-ranging interview with Sir Arthur Clarke on satellite TV, internet, censorship and other challenges of emerging information societies. It was published in One World South Asia on 5 December 2003.

I adapted into Sinhala parts of that interview for my Ravaya Sunday newspaper column last week (18 Dec 2011),making the point that much of what he said about satellite TV at the time is now equally relevant to the rapid spread of the Internet.

For this week’s column, appearing in the print edition for 25 Dec 2011, I have adapted more segments of that interview covering topics such as: violence in society and media’s role; educational potential of television; does satellie TV spread cultural imperialism; and how technology – not politicians or generals – now determine the free flow of information across borders. This cartoon, drawn by David Granlund a year ago, aptly captures that last point!

A welcome dam breach, this one! - cartoon by Dave Granlund

See also my essay of 19 Dec 2010: Living in the Global Glass House: An Open Letter to Sir Arthur C Clarke

ප්‍රබලව මතුව එන තොරතුරු තාක්ෂණ හා සන්නිවේදන අභියෝගයන්ට ප්‍රශස්තව මුහුණ දෙන සැටි අන්තර් රාජ්‍ය මට්ටමින් සාකච්ඡා කළ තොරතුරු සමාජය පිළිබඳ පළමුවන ලෝක සමුළුව (World Summit on the Information Society, WSIS-1) 2003 දෙසැම්බරයේ ජිනීවා නුවර පවත්වනු ලැබුවා. මේ සමුළුවට දින කිහිපයකට පෙර ශ්‍රීමත් ආතර් සී ක්ලාක් සමග මා කළ දීර්ඝ සාකච්ඡාවක් (ඉන්දියාවෙන් සංස්කරණය කැරෙන) One World South Asia ජාත්‍යන්තර වෙබ් අඩවිය පළ කළා. එහි අරමුණ වූයේ අද තොරතුරු සමාජයේ පෙර ගමන්කරුවෙකු වූ ක්ලාක් එවකට දැකිය හැකි අළුත් ප්‍රවණතා සහ අභියෝග ගැන දරණ විද්වත් අදහස් ලෝකය සමග ඛෙදා ගැනීමයි.

පසුගිය සතියේ (2011 දෙසැම්බර් 18) ඒ සාකච්ඡාවෙන් කොටස් කිහිපයක් මා සිංහලට අනුවාදය කළා. අද එහි ඉතිරි කොටස.

නාලක: භූස්ථාවර කක්ෂයේ (Geostationary orbit) රදවන ලද පණිවුඩ චන්ද්‍රිකා මගින් ලෝක ව්‍යාප්ත සන්නිවේදන ජාලයක් ඇති කළ හැකි යයි ඔබ මුල් වරට පෙන්වා දී වසර 50ක් ගත වී තිඛෙනවා. මේ අඩ සියවස ගැන ඔබේ අදහස් මොනවා ද?

ක්ලාක්: තාක්ෂණික දියුණුව කෙසේ සිදු වේද යන්නත්, එය කෙතරම් ඉක්මනින් සිදු විය හැකි ද යන්නත් ගැන අනාවැකි කීම ඉතා අපහසුයි. 1945දී මා Wireless World සගරාවේ ලිපිය ලියන කාලයේ සිතුවේ පණිවුඩ චන්ද්‍රිකා සැබැවින් නිර්මාණය වී උඩුගුවනට යන්නට අඩු තරමින් වසර 50ක්වත් ගත වනු ඇති කියායි. එමෙන් ම ඒවා මහා පරිමාණයේ අභ්‍යවකාශ මධ්‍යස්ථාන වේ යයි ද, ඒවා නඩත්තුවට කක්ෂගත වූ කාර්මික පිරිස් සිටිනු ඇතැයි ද මා සිතුවා. එහෙත් (1948 දී නිපද වූ) ට්‍රාන්සිස්ටරය හා 1950 ගණන්වල සිදු වූ ක්ෂුද්‍ර ඉලෙක්ට්‍රොනික නිපදවීම් නිසා 1940 ගණන්වල අප දැන සිටි තාක්ෂණ මට්ටමට වඩා ඛෙහෙවින් සංකීර්ණ, සංයුක්ත හා ස්වයංක්‍රීය වූ චන්ද්‍රිකා නිපදවීමට හැකියාව ලැබුණා. මේ නිසා චන්ද්‍රිකා තාක්ෂණය ලොකු ඉදිරි පිම්මක් පනින්නට සමත් වුණා. මගේ ලිපිය පළ වී වසර 20ක් ගෙවී ගිය තැන – 1965දී – මුල් ම වාණිජමය පණිවුඩ චන්ද්‍රිකාව (Early Bird) උඩුගුවන් ගත කළා. ට්‍රාන්සිස්ටරය නිපදවූයේ නැතිනම් සමහර විට චන්ද්‍රිකා තාක්ෂණය මෙන් ම අභ්‍යවකාශ තරණයේ සෙසු ජයග්‍රහණත් මීට වඩා වෙනස් වන්නට ඉඩ තිබුණා.

පණිවුඩ චන්ද්‍රිකා අධ්‍යාපනික වශයෙන් වැදගත් ටෙලිවිෂන් වැඩසටහන් විකාශය කිරීමට යොදා ගත යුතු බව ඔබ කලක සිට විශ්වාස කරනවා. අද වන විට ව්‍යාප්තව ඇති චන්ද්‍රිකා ටෙලිවිෂන් සේවාවන් මේ කාර්යය හරි හැටි ඉටු කරනවා ද?

අද ලෝකයේ සිටින ප්‍රධානතම මාධ්‍ය හිමිකරුවන් දෙදෙනකු වන රූපර්ට් මර්ඩොක් සහ (CNN ආරම්භක) ටෙඩ් ටර්නර් සමග චන්ද්‍රිකා මාර්ගයෙන් සම්බන්ධ වන්නට මෑත අවස්ථා දෙකකදී මට හැකි වුණා. එහිදී මා ඔවුන් දෙදෙනාට චන්ද්‍රිකා ටෙලිවිෂන් මාධ්‍යය හොදට හා නරකට යොදා ගැනීම පිළිබ`දව අවවාද කිහිපයක් දුන්නා. මා මුලින් ම සිහිපත් කළේ බ්‍රිතාන්‍යයේ පුවත්පත් හිමිකරුවන් සම්බන්ධයෙන් කලකට ඉහත බ්‍රිතාන්‍ය අගමතිවරයකු කී කථාවක්. ඔහු කීවේ පුවත්පත් හිමිකරුවන් වගකීමකින් තොර වූ බලයක් නතු කර ගෙන එය හසුරුවන බවත් ඉතිහාසය මුළුල්ලේ මෙබඳු තැනක් හිමි කර ගෙන සිටියේ ගණිකාවන් පමණක් බවත් (“The privilege of the harlot throughout the ages: power without responsibility.”)

මෑතක් වන තුරු මුද්‍රිත මාධ්‍යය හිමි කර ගෙන සිටි බලයටත් වඩා විශාල බලයක් අද ටෙලිවිෂන් මාධ්‍යය ලබා ගෙන තිඛෙනවා. මෙසේ මිනිස් සිතුම් පැතුම්, චර්යාවන් හා ජීවන රටාවන් සම්බන්ධයෙන් ඉමහත් බලපෑමක් එල්ල කළ හැකි මාධ්‍යයක් වන ටෙලිවිෂනයට, ඒ හා සමානුපාතික වූ ඉමහත් වගකීමක් ද අනිවාර්යෙන් ම පැවරෙන බව මා මේ දෙපළට කියා සිටියා.

දියුණු වන ලෝකයේ රටවල ටෙලිවිෂන් මාධ්‍යයේ තවමත් සැළකිය යුතු ප්‍රමාණයකින් බටහිර වැඩසටහන් දැකිය හැකියි. මේ ගැන ඔබේ අදහස් මොනවා ද?

යම් මට්ටමකින් ‘විද්‍යුත් අධිරාජ්‍යවාදයක්’ ලෝකයේ සිදු වන බව අප පිළිගත යුතුයි. පවතින වෙළඳපොළ ආර්ථීක රටාව තුළ මෙය මුළුමනින් නතර කිරීමට හෝ අධික ලෙස පාලනය කිරීම අපහසුයි. අනෙක් අතට මෙබඳු ප්‍රවණතා නිසා සිදු වන්නේ සමාජයේ නිරායාසයෙන් ම සිදු වන්නට නියමිත විපර්යාසයන් වඩාත් ඉක්මනින් සිදු වීමයි.

සුබවාදීව බලන විට තාක්ෂණය හා බද්ධ වූ නව සන්නිවේදන මාධ්‍ය මඟින් අපේ සංස්කෘතික දායාදයන්, උරුමයන් හා සිරිත් විරිත් අනාගත පරම්පරාවලට දැක බලා ගත හැකි පරිදි සංරක්ෂණය කර තැබීමට අවස්ථා ලැඛෙනවා. සමහර විට සැබෑ ලෝකයේ ක්‍රමයෙන් තුරන් වී ගෙන යන ඇතැම් ජන කලා හා සංස්කෘතික අංග අපේ දූ දරුවන්ට දැක බලා ගත හැකි වනු ඇත්තේ ටෙලිවිෂන්, ඉන්ටර්නෙට් හා CD බඳු මාධ්‍ය තුළින් පමණක් විය හැකියි. ඉතිහාසවේ මීට පෙර වකවානුවල පැවැති වටිනා කලා ශිල්ප හෝ සාංස්කෘතික අංග එසේ සුරකින්නට හැකියාවක් තිබුණේ නැහැ.

නිදහසේ තොරතුරු ගලායාම (free flow of information) මින් ඉදිරියට තීරණය කරන්නේ ඉංජිනේරුවන් විසින් මිස දේශපාලකයන් හෝ නිලධාරීන් හෝ විසින් නොවන බව ඔබ කියන්නේ ඇයි?

එළඹෙන දශකය තුළ වඩ වඩාත් මාධ්‍යවේදීන්, ව්‍යාපාරිකයන් හා සංචාරකයන් ජංගම දුරකථන ලෝක ව්‍යාප්ත මට්ටමින් භාවිතා කරනු ඇති. එමෙන් ම කටහ`ඩ සන්නිවේදනයට පමණක් සීමා නොවී, ඔවුන්ට හ`ඩ හා රූප දෙක ම සන්නිවේදනය කළ හැකි වනු ඇති. ඒ ස`දහා පහසුවෙන් අතේ ගෙන යා හැකි, ජංගම සන්නිවේදන කට්ටල භාවිතයට එනවා. මේවා පණිවුඩ හුවමාරු කරන්නේ පොළව මත ඇති විදුලි සංදේශ රැහැන් පද්ධති හරහා නොව, පණිවුඩ චන්ද්‍රිකා හරහායි. මෙම කට්ටල වඩාත් ලාබදායී වන විට රට රටවල් අතර සංචාරයේ යෙදෙන හැම දෙනකු ම පාහේ මේවා භාවිතා කරන්නට පටන් ගනීවි. එවිට දේශීය මට්ටමේ දුරකථන හා අනෙකුත් සන්නිවේදන සේවා මත ඔවුන්ට යැපෙන්නට සිදු වන්නේ නැහැ.

මෙහි ප්‍රතිඵලය සිතා බලන්න. තමන්ගේ රටේ ජනතාවගේ මානව හිමිකම් කඩකරමින් රජය, හමුදා හෝ අන් පාක්ෂිකයන් විසින් සිදු කරන අපරාධ හෝ සමූල ඝාතන බදු කිසිවක් පිටස්තර ලෝකයෙන් තව දුරටත් වසන් කරන්නට රටකට හැකි වන්නේ නැහැ. මෙබදු නව සන්නිවේදන තාක‍ෂණයන් හා ඒවා හො`ද හැටි භාවිතා කරන කැපවීමකින් යුතු මාධ්‍යවේදීන් සිටින විට අකටයුතුකම් කිරීමෙන් වැළකී සිටීමට රාජ්‍ය පාලකයන් හා වෙනත් බල කණ්ඩායම් මත ලොකු බලපෑමක් ඇති කෙරෙනවා.

සමහරුන් අද දවසේ ප්‍රචලිත ප්‍රචණ්ඩත්වය තාක්ෂණයේ අතුරු ඵලයක් යැයි කියනවා. ඔබ මේ තර්කයට එකඟ වනවාද?

ප්‍රචණ්ඩත්වය යනු පරිනාමීය ඉතිහාසය මුළුල්ලේ මානව වර්ගයා සතුව තිබු ලක්ෂණයක්. මේ නිසා එය තාක්ෂණයෙන් ඉස්මතු වූවා යැයි කීම වැරදියි. තාක්ෂණය සිදු කර ඇත්තේ ප්‍රචණ්ඩත්වය ප්‍රකාශ කළ හැකි මාර්ග හා අවස්ථා ප්‍රමාණ වැඩි කිරීමයි. තාක්ෂණය මෙසේ අනිසි හා අයහපත් ලෙස යොදා ගැනීම මිනිස් මනසේ වරදින් සිදුවන දෙයක්.

මා විශ්වාස කරන්නේ ඕනෑ ම ශිෂ්ටාචාරයක ඉදිරි ගමනට තාක්ෂණික දියුණුව සමඟ අත්වැල් බැඳ ගෙන ආධ්‍යාත්මික හා සදාචාරාත්මක දියුණුවක් සමාන්තරව සිදු විය යුතු බව. එසේ සිදු නොවී, තාක්ෂණය පමණක් කඩිමුඩියේ ඉදිරියට ගිය හොත් වැඩි දුර යන්නට කලින් ස්වයං විනාශයක් සිදු වෙනවා. අපේ වර්ගයා මුහුණ දී තිඛෙන ලොකු ම අන්තරාය මෙයයි.

මා සිතන්නේ අද සමාජයේ ප්‍රබල ප්‍රශ්නයක් බවට පත්ව ඇති ප්‍රචණ්ඩත්වය සඳහා යම් තාක් දුරට වගකීම ටෙලිවිෂන් මාධ්‍යය භාර ගත යුතු බවයි. (එහෙත් ප්‍රචණ්ඩත්වය ප්‍රවර්ධනය කරන එක ම මාර්ගය මෙය නොවෙයි.) සිය ගණන් අහිංසක මිනිසුන්ට, දරුවන්ට මරු කැඳවන, නැතහොත් ඔවුන් සදාකාලිකව ආබාධිත කරවන බෝම්බ, වෙඩි තැබීම් හා වෙනත් ප්‍රචණ්ඩ ක්‍රියා සඳහා යම් තරමක හෝ දායකත්වයක් ශ්‍රව්‍ය-දෘශ්‍ය මාධ්‍යයෙන් ලැඛෙනවා. බොහෝ විට චිත්‍රපට හා ටෙලිවිෂන් වෘතාන්ත කථාවල පෙන්නුම් කරන දෙයක් නම් යුක්තිය, සාධාරණත්වය හෝ සත්‍යය සඳහා සටන් කරන අයට ඕනෑ තරම් ප්‍රචණ්ඩ ක්‍රියා කළ හැකි බව. මෙය ළමා හා තරුණ මනසට ව්‍යාකූල හා වැරදි අදහස් ඇතුළු කරන්නට පුළුවන්.

ටෙලිවිෂන් මාධ්‍යයේ නියැලී සිටින සමහරුන් කියන්නේ හොලිවුඩ් හා බොලිවුඩ් වෙතින් එන ඇතැම් චිත්‍රපට තමන්ගේ නිෂ්පාදනවලටත් වඩා පහත මට්ටමක් පවතින බවයි.

මෙය පිළිගත හැකි සංසන්දනයක් නොවෙයි. චිත්‍රපටවල හා ටෙලිවිෂන් වැඩසටහන්වල නිරූපනය වන ප්‍රචණ්ඩත්වය සාධාරණීකරණය කරන තවත් තර්කයක් නම් ඇතැම් මිනිසුන් තුළ සහජයෙන් පැන නඟින ප්‍රචණ්ඩ සිතුවිලි මෙබඳු නිර්මාණ නැරඹීම නිසා අවිහිංසක ලෙස පහ වී යන බවත් (catharsis), ඒ නිසා සැබෑ ලෝකයේ ප්‍රචණ්ඩකම් කිරීමට ඔවුන් නොපෙළඹෙන බවත්. මෙය ද පිළිගත හැකි තර්කයක් නොවෙයි. චිත්‍රපට හා ටෙලිවිෂන් ඇත්තට ම මිනිස් චර්යාවන්ට ප්‍රබල බලපෑමක් එල්ල නොකරනවා නම්, කෝටි ගණන් මුදල් වැය කරමින් ටෙලිවිෂන් දැන්වීම් පෙන්වන්නට වෙළඳ ආයතන ක්‍රියා කරයි ද?

ප්‍රතිපත්තියක් හැටි මා මාධ්‍ය වාරණයට විරුද්ධයි. එහෙත් අද දවසේ සමහර ටෙලිවිෂන් නාලිකා විකාශය කරන බාල මට්ටමේ, හරසුන් වැඩසටහන් ගැන සිතන විට යම් තරමක හෝ විනයක්, වගකීමක් මාධ්‍ය තූළින් මතු නොවන්නේ ඇයිදැයි ප්‍රශ්න කරන්නට සිදු වනවා.

Anil Gupta’s Advice: Unleash Sri Lanka’s Grassroots Innovators!

This is the full text of an article I have written in The Nation Sunday newspaper today, 18 Dec 2011, with more images, embedded weblinks and in a better searchable format. It is based on the inaugural Ray Wijewardene Memorial Lecture delivered by Prof Anil K Gupta on 13 Dec 2011 and my conversations with him in Colombo.

Prof Anil Gupta sits in the Colombo study of late Dr Ray Wijewardene - photo by Anisha Gooneratne

What does an inventor look like?

A nerdy kid in glasses and a white coat, tinkering perilously in a lab? Or a tightly-focused technician toiling away in a greasy workshop?

Perhaps. But most innovators are ordinary people moving among us. For the most part, they are unnoticed and unsung as they try to crack problems that have engaged their attention — or frustrated them for too long.

At one level, many of us improvise everyday for personal gain — to save money, lighten our workload or boost yields. Only a few take it to a higher level. They are unhappy with the status quo. They probe how things work and speculate how it can improve. They tackle problems that daunt most.

Spotting them isn’t easy. Such innovators may come from any social, educational or cultural background but they all march to the beat of a different drum. While education and training help, some of the most successful inventors in history were entirely self-taught.

The late Ray Wijewardene was one quintessential ‘tinkerer’ who led a life-long quest to solve practical problems and improve the quality of life – for himself, those around him, and society at large. He left his mark in agriculture, engineering design, renewable energy, transport and aviation. Just as importantly, he nurtured other innovators to go after nagging problems. A firm believer in trial and error, he encouraged constant experimentation.

Ray’s spirit of enquiry and enterprise was rekindled this week when one of the world’s leading innovation-spotters delivered the inaugural Ray Wijewardene Memorial Lecture in Colombo.

Dr Anil Kumar Gupta, a Professor at the Indian Institute of Management (IIM) in Ahmedabad, India, and Founder of the Honey Bee Network, spoke on “Grassroots Innovation for Inclusive Development: From Rhetoric to Reality” at the Institution of Engineers on 13 December 2011.

With inspiring examples and illustrations, Gupta emphasized that grassroots innovations can provide a new ray of hope – if we let them grow.

Speaking of his own country’s experience, he said: “Outside of India’s major cities, unsung heroes of the country are solving, or trying to solve, local problems in spite of the structures that have bypassed them so far. Creativity, compassion and collaboration are the key characteristics of these voices from grassroots. Let’s listen to them and resonate with them!”

And it isn’t just an Indian phenomenon. At the outset, Gupta listed a dozen recent innovations made by Lankans. Some, like the safe kerosene bottle lamp, are widely known but most remain obscure. Yet, all have been authenticated, and many granted patents.

Home-grown inventions

Few among the packed Colombo audience of over 200 seemed to recognise these home-grown innovations — just the point the professor was making.

“You get innovators all over Sri Lanka, but most are not known or recognised even in their own communities,” he said.

To make matters more challenging, most innovators tend to be loners: they are day-dreamers who don’t follow the pack.

“They don’t come to meetings or speak up much. We have to reach out to them, make them feel comfortable and valued,” Gupta added.

His suggestion: Sri Lanka should launch a national effort to discover its own innovators — both technological and social. The media can play a big role in spotting and promoting innovators, as can schools, universities and state agencies with relevant mandates.

But Gupta also had a strong word of caution: “Whatever we do, we must never try to convert these precious ‘odd-balls’ into conformists.”

Ray would surely have applauded. He was an accomplished non-conformist, or maverick, who didn’t fit into the stereotyped academic or engineering circles. Now the Ray Wijewardene Charitable Trust (RWCT), set up to promote his legacy, wants to nurture innovation in Sri Lanka.

The Trust made an auspicious start by inviting Anil Gupta to deliver the first lecture in Ray’s memory. Gupta and Wijewardene were kindred spirits who stayed in touch over the years across the Palk Strait.

Gupta himself defies the standard notion of an academic. He is an unusual professor who walks his talk — and walks through the villages and slums of India in search of innovation. His mission for the past two decades has been to ensure that grassroots innovators receive due recognition, respect and reward for their bright ideas. He also seeks to embed an innovative ethic in educational policy and institutions.

He founded the Honey Bee Network in 1986-87 “to promote a fair and responsible knowledge ecosystem”, where innovators can benefit by sharing their ideas. In the 1990s, he set up the Society for Research and Initiatives for Sustainable Technologies and Institutions (SRISTI) and Grassroots Innovation Augmentation Network (GIAN) both of which support the Honey Bee Network to scale up and convert grassroots innovations into viable products.

The man doesn’t sit in his campus; he goes innovator-scouting all over India. “In our walks, we move from village to village spotting grassroots innovations and honouring them. We have come across very simple modifications make life easier for people, and also help save natural resources,” Gupta said.

A simple example: at a rural location, he found someone had fitted six tapes on to the outlet of a single water pump. It allowed that many to draw water at the same time, and also reduced pumped up water going waste.

The bicycle is another invention that has been adapted for multiple purposes across India. Genius improvisers are using it for moving on land (and water), generating electricity, helping with the cooking, and even in washing clothes.

The popular Hindi film 3 Idiots featured a pedal-powered washing machine, which was inspired by the invention of a 20-year-old woman from Kerala, Remya Jose. It has since been showcased on Discovery Channel as part of the ‘Indian Innovators’ series of short films.

Part of audience at Ray Wijewardene Memorial Lecture in Colombo, 13 Dec 2011 - photo by Anisha Gooneratne

Benefit sharing

One defining characteristic of such grassroots innovation is that those tinkering are also immediate benefits of any improvements. As Gupta puts it: “From agricultural innovations to the gas-powered iron or pressure-cooker-driven coffee maker, we find that solutions developed by producers who are also users reflect the concerns of both the production and consumption environments.”

Not all inventions need to be earth-shattering. In fact, many aren’t – and that is perfectly fine, says Gupta.

“Even basic improvements in a water pump, for example, can make life easier for millions of people. When we look for design improvements, we should consider not only the benefits to humans, but even to domesticated animals.”

How can society ensure that grassroots innovators not just receive accolades but also get paid for their creative ideas?

Much of innovation related knowledge is ‘open source’ – meaning it has been developed by a number of people collaboratively and non-secretively. But that doesn’t mean their knowledge rights should be trampled with.

Taking out patents is one way to ensure such rights. The Honey Bee network has successfully obtained over 550 patents for grassroots innovations – more than some well-funded laboratories in India! This was made possible by mobilising pro bono lawyers and other volunteers.

The spirit of volunteerism common in Asian cultures can do much to nurture innovation and safeguard intellectual property rights at the same time, Gupta said.

His hope: “The Ray Wijewardene Trust should be able to find public-spirited lawyers in Sri Lanka to emulate the Indian experience.”

And what about glaring gaps that often exist between inventive minds and the ruthless market?

Don’t try to turn every innovator into businessman, Gupta said. “Most innovators are not good entrepreneurs because they are incorrigible improvisers. In many cases, we try to persuade and counsel innovators to work on their products. There are some who do very well, while others take time.”

Instead of trying to turn every inventor into an entrepreneur, we have to create institutions, schemes and networks that bring these two types together – the one who tinker and those who market.

We have to find ways to link innovation with investment and enterprise. Together, these three elements form what Gupta calls the ‘golden triangle’ for grassroots creativity.

Science writer Nalaka Gunawardene is a trustee of the Ray Wijewardene Charitable Trust, and has been profiling Lankan innovators for 25 years.

සිවුමංසල කොලූගැටයා #45: තොරතුරු සමාජයේ මාධ්‍ය භාවිතය හා වාරණය

As I have often said on this blog, Television used to be the favourite whipping boy of those who love to criticise communication technologies and consumer gadgets — until the Internet and mobile phones came along.

When it finally arrived in Asia in 1991, direct TV broadcasting by satellite scared the daylights out of many Asian governments and self-appointed guardians of culture and public morals. How can the unexposed (i.e. ‘unspoilt’) hundreds of millions of Asians cope with massive volumes of information and entertainment beaming down from the skies, they asked. Their real concern was the loss of control over what the public watched, which governments and ruling elites had tightly controlled for decades since radio and TV emerged as mass media.

So, for much of that decade, we witnessed howls of protests from them — but their worst fears never materialised. Satellite TV found its niche alongside terrestrial transmissions, and Asian broadcasters soon mastered the medium. Today, global broadcasters like CNN, BBC and Al Jazeera compete with hundreds of Asian satellite TV channels and the audiences have a far greater choice.

As I wrote in September 2008: “In 1990, most Asian viewers had access to an average of 2.4 TV channels, all of them state owned. This has changed dramatically — first with the advent of satellite television over Asia in 1991, and then through the gradual (albeit partial) broadcast liberalisation during the 1990s. Asian audiences, at last freed from the unimaginative, propaganda-laden state channels, exercised their new-found choice and quickly migrated to privately owned, commercially operated channels.”

Sir Arthur Clarke was the man who triggered this satellite communication revolution. In 1945, while still in his late 20s, he was the first to propose the concept of using a network of satellites in the geo-synchronous orbit for television and telecommunications. His vision became a reality in the mid 1960s, and within a generation, humankind has come to rely critically on the network of comsats placed, in what is now called the Clarke Orbit, some 22,300 miles above the earth.

In December 2003, on the eve of the World Summit on the Information Society (WSIS) and days before his 86th birthday, I did a wide-ranging interview with Sir Arthur Clarke on satellite TV, internet, censorship and other challenges of information societies. It was published in One World South Asia on 5 December 2003.

For my Ravaya column this week (18 Dec 2011), I have adapted parts of that interview into Sinhala, making the point that much of what he said about satellite TV at the time is now equally relevant to the rapid spread of the Internet. It’s also a nice way to mark his 94th birth anniversary this week.

Sir Arthur C Clarke: Opened up the heavens as part of information superhighway...

අතට හසු නොවන, මනසට අළුත් හා නුහුරු ඉන්ටර්නෙට් ගැන ඇතැම් දෙනා බිය සැක උපදවා ගැනීම පුදුමයක් නොවෙයි. 2011 නොවැම්බර් 20දා මා කීවේ වසර 16ක් ගත වීත් ලක් සමාජය තවමත් ඉන්ටර්නෙට් සමග බද්ධ වන්නේ යම් චකිතයක්, සැකයක් හා දෙගිඩියාවක් සමග බවයි.

ඉන්ටර්නෙට් ආගමනයට කලින් මේ අයුරින් ම බය හා සැක ඇති කළ මාධ්‍ය ප්‍රවණතාවක් වූයේ කෘත්‍රිම චන්ද්‍රිකා හරහා ටෙලිවිෂන් විකාශයන් විසුරුවා හැරීමයි. (direct broadcasting by satellite)’ ආසියා කලාපයේ මෙය ඇරඹුණේ 1991දී. AsiaSat චන්ද්‍රිකාව BBC, CNN හා STAR TV නාලිකාවල උඩුගුවනින් එන ටෙලිවිෂන් සංඥා, අඩු වියදමකින් තනා ගන්නා දීසි ආකාරයේ ඇන්ටෙනාවකින් හසු කර ගත හැකි වුණා.

රාජ්‍ය දේශ සීමා ගැන තැකීමක් නොකර නිදහසේ පාවී එන මේ විකාශ ගැන එවකට ආසියානු රජයන් සලිත වූ සැටි මට මතකයි. වර්තමානයේ ඉන්ටර්නෙට් මාධ්‍යයට එරෙහිව නගන චෝදනාවලට සමාන චෝදනා ගොන්නක් 1990 දශකය පුරා අපේ පණ්ඩිතයෝ චන්ද්‍රිකා හරහා එන ටෙලිවිෂන් විකාශයන්ටත් එල්ල කළා. එය ආසියානු රටවල දේශපාලන ස්ථාවරත්වයට, සංස්කෘතීන්ට හා ජන සමාජයන්ට බරපතල අහිතකර බලපෑම් ඇති කළ හැකි යයි ඇතැම් උගතුන් හා ‘සංස්කෘතික බහිරවයන්’ අනතුරු ඇගවීම් ද කළා.

එහෙත් එබන්දක් සිදු වූයේ නැහැ! නොබෝ කලකින් ආසියානු නාලිකා තම ප්‍රේක්ෂකයන්ට වඩාත් අදාල හා ප්‍රයෝජනවත් වැඩසටහන් විකාශය කරන්නටත් ඒ චන්ද්‍රිකා තාක‍ෂණය ම යොදාගත්තා. මේ වන විට ලෝක ටෙලිවිෂන් නාලිකා, ආසියානු නාලිකා හා දේශීය නාලිකා තුන ම අපේ ටෙලිවිෂන් යන්ත්‍ර හරහා බලා ගත හැකියි.

හාස්‍යජනක කරුණක් නම් මේ දැඩි විවේචනවල යෙදෙන ඇතැම් දෙනා එකී මාධ්‍ය දැක හෝ භාවිතා කර නැති අය වීමයි! එහෙන් මෙහෙන් අහුලාගත් කොටස් මත පදනම් වී කරන මේ විවේචන පිළි ගන්නා රාජ්‍ය නිලධාරීන් හා ප්‍රතිපත්ති සම්පාදකයන් ද සිටීම තමා අපේ ඛේදවාචකය. විෂය දත්තවුන් නිහඩව සිටින මේ දූපතේ, කුමන්ත්‍රණවාදීන් හැම දෙයක් ම නොපිටට හරවා ගන්නවා. (විකිලීක්ස් හා විකිපීඩියා දෙක පටලවා ගැනීම පිළිබද මගේ විග්‍රහය බලන්න: 2011 ජූලි 10)

වඩාත් ප්‍රබලව මතුව එන තොරතුරු තාක‍ෂණ හා සන්නිවේදන අභියෝගයන්ට ප්‍රශස්තව මුහුණ දෙන සැටි අන්තර් රාජ්‍ය මට්ටමින් සාකච්ඡා කළ තොරතුරු සමාජය පිළිබඳ පළමුවන ලෝක සමුළුව (World Summit on the Information Society, WSIS-1) 2003 දෙසැම්බරයේ ජිනීවා නුවර පවත්වනු ලැබුවා. එයට මුල් වුයේ යුනෙස්කෝ සංවිධානය, ලෝක විදුලි සංදේශ සංගමය (ITU) හා එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවර්ධන වැඩසටහන (UNDP) යන ආයතන ත්‍රිත්වයයි. මේ සමුළුවට දින කිහිපයකට පෙර ශ්‍රීමත් ආතර් සී ක්ලාක් සමග මා කළ දීර්ඝ සාකච්ඡාවක් (ඉන්දියාවෙන් සංස්කරණය කැරෙන) One World South Asia ජාත්‍යන්තර වෙබ් අඩවිය පළ කළා.

මගේ ඉලක්කය වූයේ තොරතුරු සමාජයේ පෙර ගමන්කරුවෙකු වු ක්ලාක් එවකට දැකිය හැකි වු අළුත් ප්‍රවණතා සහ අභියෝග ගැන දරණ විද්වත් අදහස් ඒ තීරණාත්මක මොහොතේ ලෝකය සමග ඛෙදා ගැනීමයි. ක්ලාක්ගේ 94 වන ජන්ම සංවත්සරය (2011 දෙසැම්බර් 16) සැමරෙන මේ සතියේ ඒ සාකච්ඡාවෙන් කොටස් කිහිපයක් මා සිංහලට අනුවාදය කළා.

එදා චන්ද්‍රිකා ටෙලිවිෂන් ගැන ක්ලාක් කී බොහෝ දේ අද ඉන්ටර්නෙට් සඳහා ද වලංගූයි. නමුත් එක් ප්‍රබල වෙනසක් නම් චන්ද්‍රිකා හරහා ටෙලිවිෂන් විකාශ කිරීමට තාක්ෂණය හා වත්කම තිබුණේ ප්‍රධාන පෙළේ මාධ්‍ය සමාගම්වලට පමණක් වුවත් ඉන්ටර්නෙට් හරහා ලොවට සන්නිවේදනය කිරීමේ හැකියාව ලොකු පොඩි කාටත් එක සේ උදා වී තිබීමයි. දැවැන්ත මාධ්‍ය සමාගම් අතළොස්සක් නීතිමය හා නීතියට පරිබාහිර උපක්‍රමවලින් හැසිරවීමේ අත්දැකීම් ඇති ලෝකයේ ආණ්ඩුවලට, කුඩා පරිමාණයේ පුරවැසි මාධ්‍යවේදීන් සිය දහස් ගණනක් සමග කුමන ආකාරයෙන් ගනුදෙනු කළ හැකි ද යන්න විශාල අභියෝගයක් වී තිඛෙනවා. ක්ලාක් අප අතර නැතත්, වසර අටකට පෙර ඔහු පළ කළ අදහස් අදටත් අදාලයි.

නාලක: චන්ද්‍රිකා ටෙලිවිෂන් නාලිකා ඔස්සේ එන වැඩසටහන්වල අන්තර්ගතය ගැන කිසිදු රජයකට පාලනයක් නැහැ. රටක පවතින මාධ්‍ය නීති රීති හෝ සාරධර්ම ඒ අයුරින් ම පිළිපැදිය යුතු යැයි චන්ද්‍රිකා ටෙලිවිෂන්වලට බලපෑම් කරන්නටත් බැහැ. මේ පසුබිම තුළ මෙම මාධ්‍යය වඩාත් තදින් හැසිරවිය යුතු යැයි ඔබ සිතනවාද?

ක්ලාක්: පෘථීවියට ඉහළ කක‍ෂගතව තිඛෙන පණිවුඩ චන්ද්‍රිකාවලින් එන ටෙලිවිෂන් විකාශයන් පාලනය කිරීමට හෝ තහනම් කිරීමට හෝ කිසිදු ආණ්ඩුවකට හැකි වේ යැයි මා සිතන්නේ නැහැ. කෙසේ වෙතත් මාධ්‍යයක් තහනම් කිරීම, නීති විරෝධී කිරීම හෝ වාරණය කිරීම ප්‍රගතශීලි පියවරක් ලෙස මා පිළිගන්නේත් නැහැ. අපි මේ තත්ත්වය පුළුල් දෘෂ්ටි කෝණයකින් විග්‍රහ කළ යුතුයි. මෙබඳු ප්‍රශ්න ගැන කථාබහ කරන අප බොහෝ දෙනකුට තොරතුරු හා විනෝදාස්වාදය ලබා ගත හැකි මාර්ග ගණනාවක් තිඛෙනවා. බොහෝ විට අප සිටින්නේ තොරතුරු අධිපෝෂණය නැතහොත් තොරතුරු දූෂණය (information pollution) නමැති තත්ත්වයේයි. මේ නිසා එහි ප්‍රතිවිරුද්ධ තත්ත්වයල එනම් තොරතුරු සාගතය (information starvation) ගැන අපට හරි වැටහීමක් නැහැ.

මට සිතෙන්නේ චන්ද්‍රිකා ටෙලිවිෂන් වැඩසටහන්වලින් ජන ජීවිතයට, සංස්කෘතියට හෝ සභ්‍යත්වයට හානි සිදුවේ යැයි කෑ මොර ගසන උදවිය තමන්ගේ බුද්ධියේ ප්‍රමාණයට වඩා වැඩි අධ්‍යාපනයක් ලැබීම නිසා බක පණ්ඩිතයන් වී සිටින අය බවයි. සමාජයේ බහුතරයකගේ සිතුම් පැතුම් හෝ රුචි අරුචිකම් හෝ ගැන මේ ‘කල්චරල් අප්පුලාට’ හැඟීමක් හෝ තැකීමක් නැහැ. ඔවුන් සිතන්නේ ඔවුන් ටික දෙනෙකුගේ අභිමතය හා අභිරුචිය මත සියලූ දෙනාගේ කියැවීමේ පුරුදු හෝ ටෙලිවිෂන් නැරඹීමේ රටා සකස් විය යුතුයි කියායි. බටහිර සභ්‍යත්වයට හෝ ජාත්‍යන්තර ප්‍රවාහයන්ට අනාවරණය නොවු ගැමි ජනයා සදහට ම එම තත්ත්වයේ තබා ගත යුතු බවත්, චන්ද්‍රිකා ටෙලිවිෂන් හා ඉන්ටර්නෙට් බඳු මාධ්‍ය මඟින් මේ ජනයාගේ මනස දූෂණය වන බවත් මෙකී පණ්ඩිතයෝ කියනවා. එසේ කියමින් ඔවුන් තමන්ගේ පවුල්වල පාවිච්චියට මේ හැම නවීන තාක‍ෂණයක් ම යොදා ගන්නවා. (මෙය හරියට රටේ බහුතරයකට ස්වභාෂාවලින් වැඩ කරන්නට යැයි කියමින් ටික දෙනෙකු ඉංගිරිසිය දිගට ම භාවිත කිරීම වැනි ක්‍රියාවක්!) මෙබඳු ආත්මාර්ථකාමී, වංක විද්වතුන්ගෙන් රටට හා සමාජයට වන යහපතට වඩා හානිය වැඩියි.

චන්ද්‍රිකා ඔස්සේ එන ටෙලිවිෂන් විකාශයන් මෙන් ම පොළව මත පිහිටි සම්ප්‍රේෂණාගාරවලින් ඛෙදා හැරෙන (terrestrial) ටෙලිවිෂන් විකාශයන් ඔස්සේත් හොඳ-නරක දෙයාකාරයේ ම වැඩසටහන් අපට හමු වෙනවා. අප කළ යුතුව ඇත්තේ ක්‍රමානුකූලව ප්‍රේක‍ෂකයන් වඩාත් දැනුවත් හා නැණවත් පිරිසක් බවට පත් කිරීමෙන් මේ ගුණාගුණ තෝරා බේරා ගන්නට හැකි පිරිසක් බවට ඔවුන් පත් කිරීමයි. දිගු කලක් තිස්සේ ටෙලිවිෂන් මාධ්‍යය හා සම්බන්ධව ක්‍රියා කිරීමෙන් පසුව මා තීරණය කර ඇත්තේ මෙයයි: ගුණාත්මක බවින් අඩු ටෙලිවිෂන් වැඩසටහන් පවා, කිසියම් වටිනාකමකින් යුක්තයි. (Even bad TV is better than no TV!). අප කළ යුත්තේ ටෙලිවිෂන් යන්ත්‍ර නිවා දැමීම හෝ විකාශ තහනම් කිරීම හෝ නොවේ. ගුණාත්මක පැත්ත වර්ධනය කර ගන්නට වෙර දැරීමයි.

ස්වාධීනව පාලනය කැරෙන, ස්වාධීනව අදහස් දක්වන මාධ්‍ය ආයතන – විශේෂයෙන් ටෙලිවිෂන් ආයතන – කෙරෙහි බොහෝ ආණ්ඩු දක්වන්නේ අයහපත් ආකල්පයක් නේද?

එයට හේතුව නිදහසේ තොරතුරු හා අදහස් ගලා යාම හරහා සිවිල් සමාජය ශක්තිමත් වන නිසායි. එවිට ඒකාධිපති පාලකයන්ට හා ආණ්ඩුවලට එය තර්ජනයක් වෙනවා. පසුගිය දශක දෙක පමණ කාලය තුළ තමයි චන්ද්‍රිකා ඔස්සේ විකාශය වන ටෙලිවිෂන් සේවාවන් ප්‍රචලිත වී ඇත්තේ. ඊට පෙර සියලූ ටෙලිවිෂන් විකාශයන් මහ පොළොව මත පිහිටි සම්ප්‍රේෂණයන් හරහායි සිදු කෙරුණේ. ඒ යුගයේ මෙම මාධ්‍යය මීට වඩා පාලනය කිරීමට ආණ්ඩුවලට හැකි වුණා. කොටින් ම කිවහොත් මේ මාධ්‍යයට බිය වූ ඇතැම් පාලකයෝ තමන්ගේ රටවල ජාතික ටෙලිවිෂන් සේවාවන් ඇරඹීම වසර ගණන් ප්‍රමාද කළා.

Arthur C Clare (extreme right) with Indian ISRO engineers who installed satellite antenna at his Colombo home, in 1975
හොඳම උදාහරණය ලැඛෙන්නේ දකුණු අප්‍රිකාවෙන්. 1960 දශකය වන විට ලෝකයේ ඉසුරුබර රාජ්‍යයන් අතුරෙන් ටෙලිවිෂන් සේවාවක් අරඹා නොතිබූ එක ම රට වූයේ දකුණු අපිකාවයි. එවකට එහි පැවති සුදු පාලකයන්ගේ රජයේ සන්නිවේදන අමාත්‍යවරයා එරට ටෙලිවිෂන් සේවාවක් ඇරඹීමට කිසිසේත් එකග වූයේ නැහැ. ‘ටෙලිවිෂන් තමයි අප්‍රිකාවේ සුදු මිනිසාගේ පාලනය හමාර කරන්නේ’ යයි ඔහු කළ ප්‍රකාශයෙහි ලොකු අරුතක් ගැබ් වී තිබුණා. ^‘Television will mean the end of the white man in Africa.’)

ඔහුගේ දෘෂ්ටිකෝණයෙන් විග්‍රහ කළ විට ඔහු කී දේ හරියට ම හරි! පසු කලෙක වර්ණභේදවාදයට විරුද්ධව ගෙන ගිය අරගලයට ටෙලිවිෂන් මාධ්‍යයේ බලපෑම හා දායකත්වය ලැබුණා. කඩුවට වඩා පෑන බලවත් බව අප අසා තිඛෙනවා. ඔය දෙකට ම වඩා ටෙලිවිෂන් කැමරාව බලවත්. මේ නිසා ලෝකයේ හැම ආකාරයේ ආණ්ඩුවක්ම – ප්‍රජාතාන්ත්‍රවාදී වේවා, ඒකාධිපති වේවා – මේ මාධ්‍යය හසුරුවන්නට අඩු වැඩි පමණින් උත්සාහ කිරීම පුදුමයක් නොවෙයි.

මාධ්‍ය හා පුවත් වාරණය (media censorship) ගැන ඔබ සිතන්නේ කුමක්ද?

මාධ්‍ය වාරණය යනු සංකීර්ණ ක්‍රියාදාමයක්. ඒ ගැන සරලව හා පොදුවේ අදහස් දැක්වීමට අපහසුයි. මාධ්‍ය වාරණයට මා එක`ග නැති වුවත්, ඇතැම් අවස්ථාවල යම් යම් සුවිශේෂී තත්ත්වයන් යටතේ ටික කලකට මාධ්‍ය වාරණය කිරීමට අවශ්‍ය වන බව මා පිළිගන්නවා. බහුතරයකගේ යහපත සදහා. ඒ වාගේ ම කාගේත් යහපත උදෙසා මාධ්‍යවලින් පිටු දැකිය යුතු හා තුරන් කළ යුතු අංග ද තිඛෙනවා. උදාහරණ නම් ලිංගික වශයෙන් විකෘති අදහස් ඉදිරිපත් කරන රූප හා තොරතුරු, සහ ජාති-ආගම් භේද අවුස්සමින් ප්‍රචන්ඩත්වයට දායක විය හැකි ආකාරයේ ලියකියවිලි.

නමුත් යම්කිසි තොරතුරක්, විග්‍රහයක් හෝ අදහසක් සමාජයට හිතකර ද නැත් ද යන්න නිර්ණය කිරීම ලෙහෙසි නැහැ. එය විවිධ පුද්ගලයන් විසින් විවිධාකාරයෙන් විනිශ්චය කළ හැකියි නේද?

ඇත්තෙන්ම ඔව්. මේ ප්‍රශ්නය සම්බන්ධයෙන් මැදහත්, අපක‍ෂපාතී පුද්ගලයන් පවා බොහෝ විට එකග වන්නේ නැහැ. මහජනයාට ඉදිරිපත් කළ යුත්තේ කුමක් ද? වසන් කළ යුත්තේ කුමක් ද යන්න තෝරා බේරා ගැනීම ඉතා අසීරුයි. එහෙත් රජයන් හා පාලකයන්ගේ පැත්තෙන් බැලු විට මෙන්න මෙසේ කිව හැකියි. දූෂණ, අක්‍රමිකතා, වංචා සහ බලය අනිසි ලෙස භාවිතා කිරීම් ආදිය පිළිබද මාධ්‍ය මගින් කැරෙන අනාවරණයන් පාලකයන් බොහෝ විට බලවත් අපහසුතාවයට පත් කරන බව ඇත්ත. එහෙත් එය ඔවුන්ට ඉතා ප්‍රයෝජනවත් හා වැදගත් වන්නට ද පුළුවන්.

තමන්ගේ රටේ සැබැවින් ම සිදු වන්නේ කුමක්දැයි හරිහැටි දැන ගන්නට නිසි අවකාශ තිබුණා නම් බොහෝ පාලකයන්ට තමන්ගේ බලය – ඇතැම්විට ජීවිතය පවා – මීට වැඩි කාලයක් රැක ගන්නට තිබුණා යයි අපට කිව හැකියි. ඕනෑ ම පාලකයකු වටා ඒකරාශී වන වන්දිභට්ටයන් පිරිස ඉදිරිපත් කරන පක‍ෂග්‍රාහී විග්‍රහයට වඩා ඔබ්බට ගොස් තොරතුරු දැනගැනීමේ උපක්‍රමයක් හැම පාලකයකුට ම අවශ්‍යයි. මේ නිසා තමයි එක් බටහිර ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී රටක නායකයකු වරක් කියා සිටියේ නිදහස් මාධ්‍ය පාලකයන්ට මහත් හිසරදයක් විය හැකි වූවත්, බොහෝ විට ඔවුන්ගේ හිස රැක ගන්නත් ඒ නිදහස් මාධ්‍ය ම දායක වන බව.

මෙය ටෙලිවිෂන් ප්‍රවෘත්ති වාර්තාකරණය පැත්තෙන් බැලු විට මුද්‍රිත මාධ්‍යයටත් වඩා ප්‍රබල සත්‍යයක්. විශේෂයෙන්ම චන‍ද්‍රිකා සන්නිවේදන තාක‍ෂණය නිසා අද ටෙලිවිෂන් ඔස්සේ ප්‍රවෘත්ති විකාශය කිරීම බොහෝ විට සජීවී ලෙසින් සිදු කැරෙනවා. මේ නිසා අළුතෙන් යමක් සිදුවන විට ඒ මොහොතේම ලොව හැමතැනටම එය දැක බලාගත හැකියි. මෙය කිරීමේදී ඉමහත් වගකීමකින් යුතුව ක්‍රියා කිරීමට ටෙලිවිෂන් ආයතන හා මාධ්‍යවේදීන්ට සිදුවෙනවා.

සන්නිවේදනයේ මීළඟ වසර 50 ගැන නෙතඟ බැල්මක් හෙළිය හැකි ද?

පුළුල්ව කිව හොත්, සන්නිවේදනයේ අපට රිසි ඕනෑ ම දෙයක් කළ හැකි තත්ත්වයට අද අප පත්ව සිටිනවා. මේ ඉදිරි ගමන සීමා කරන්නේ තාක්ෂණික හෝ ඉංජිනේරුමය හෝ සාධක නොවේ. එය සිදු වන්නේ නීතිමය, මූල්‍යමය හා දේශපාලනික සාධක මගින්. මෙකී සාධකල තාක්ෂණයේ ප්‍රගමනය තරම් වේගවත්ව හා කාලානුරූපව හැඩ ගැසී නැහැ.

මාධ්‍ය මත බල පෑ රාජ්‍යමය හා අනෙකුත් සීමාකාරී සාධක එකින් එක බිද වැටෙන විට මාධ්‍යවල බලය හා මාධ්‍ය අනිසි ලෙස පරිහරණය කිරීමේ ඉඩකඩ ද ඒ හා සමානුපාතිකව වැඩි විය හැකි බව අප සිහි තබා ගත යුතුයි. ජන සමාජයට හා රටට අහිතකර ප්‍රවාහයන් නූතන සන්නිවේදන මාධ්‍යයන් හරහා ඒමට එරෙහිව ගත හැකි හොද ම ආරක‍ෂක විධි විධානය ලෙස මා දකින්නේ අධ්‍යාපනයයි. මේ රටේ ප්‍රධානතම ප්‍රමුඛතාවයක් විය යුත්තේ ඉදිරි සියවසට ගැලපෙන හා විශ්ව ගම්මානයේ අභියෝගවලට මුහුණදිය හැකි ආකාරයේ ජනතාවක් බිහි කරන අධ්‍යාපන රටාවක් ගොඩ නැගීමයි.

3 Idiots and Honey Bee Network launch India’s Grassroots Innovators into a new orbit

A brilliant piece of science communication: grassroots innovators ride on the back of 3 Idiots

Sometimes it takes a feature film — a fictitious story — to trigger changes in real life.

Consider 3 Idiots, a 2009 Indian comedy film directed by Rajkumar Hirani, which has become the highest grossing Bollywood film of all time.

The story was about an impoverished but smart student-inventor and wannabe engineer “Rancho”, or Ranchoddass Shyamaldas Chanchad, played by Aamir Khan. Featured prominently in the story were three quirky inventions: a scooter-powered flour mill, a cycle-powered horse shaver and an exercycle-cum-washing machine.

There were all real inventions made by little known people in India’s backyards. They were sourced from the National Innovation Foundation (NIF), set up in 2000 as an autonomous body under the Department of Science and Technology in India.

NIF itself was inspired by the country’s largest promoter grassroots invention, the Honey Bee Network set up 25 years ago “to promote a fair and responsible knowledge ecosystem”, where innovators can benefit by sharing their ideas. Honey Bee is a metaphor for the cross-pollination of ideas.

Both NIF and Honey Bee figure in the credits of 3 Idiots. The movie’s producer Vidhu Vinod Chopra also announced a fund for the three real-life brains: a Kerala teenager, a Uttar Pradesh barber and a Maharashtra painter.

“3 Idiots was a great effort to link the small ideas with the big picture” Honey Bee founder Dr Anil Kumar Gupta, was quoted in 2009 as saying. “They (the movie makers) have ignited the fire, now we have to channel it. It’s a great opportunity to create mass awareness.”

Gupta, who is also a Professor at the Indian Institute of Management (IIM) in Ahmedabad, India,
delivered a well attended lecture in Colombo on “Grassroots Innovation for Inclusive Development: From Rhetoric to Reality”

Anil Gupta delivers Ray Wijewardene Memorial Lecture in Colombo, 13 Dec 2011 - Photo by Anisha Gooneratne

With inspiring examples and illustrations, Gupta emphasized that grassroots innovations can provide a new ray of hope – if we let them grow.

Speaking of his own country’s experience, he said: “Outside of India’s major cities, unsung heroes of the country are solving, or trying to solve, local problems in spite of the structures that have bypassed them so far. Creativity, compassion and collaboration are the key characteristics of these voices from grassroots. Let’s listen to them and resonate with them!”

He added: “One resource in which economically poor people may be rich is their knowledge and innovative potential. Honey Bee Network started has created a new benchmark in the field of scouting, documentation, dissemination, value addition, protection of IPR and benefit sharing.”

Honey Bee Network has mobilised thousands of green grassroots innovations and traditional knowledge from around the country. Many of the innovators have got patent in US and also in India. The technologies have been commercialised not only within the country but also internationally.

“Journey from the grassroots to global is bound to provide model for India to become a creative, collaborative, and compassionate society sharing its innovations with disadvantaged people in the rest of the world,” Gupta said.

During his lecture, Gupta showed two short video films featuring grassroots innovations by Indians. Searching further, I found that these were part of a Discovery Channel series, first aired in 2006.

Called `Beyond Tomorrow’, it showcased Indian and global innovations, and featured novel ideas that have been transformed into fully operational machines. In association with NIF India, Discovery juxtaposed Indian grassroots innovations along with the global technological breakthroughs.

One such innovation is the amphibious bicycle, designed by Mr Mohammad Saidullah, from Bihar – a conventional bicycle that can be modified to cross ponds and water bodies. It can also be used during floods.

As Deepak Shourie, Managing Director, Discovery Networks India, said: “…These grassroots innovators have no or little academic qualification or formal training but through their single-minded focus, unmatched passion and above all the ‘need’ have created unique products and solutions. Discovery Channel salutes their spirit of innovation.”

Here are four such vignettes of Indian grassroots innovators in action:

Pedal Operated Washing Machine: This washing machine follows a “tumble wash” system which can be operated using a pedal system that has been developed using parts of a conventional bicycle. In rural areas, this electricity free washing machine can have enormous applications and simplify the lives of many. Ms. Remya Jose from Kerala.

Amphibious Bicycle: A conventional cycle retrofitted to cross rivers, ponds and other water bodies. Now, you will have no obstacles in commuting during floods and in areas having high proportion of water coverage like the Kerala backwaters. Innovator: Mohammad Saidullah from Bihar.

Scooter for the physically challenged: The innovator of this product, Dhanjibhai, is physically challenged. He has modified an existing scooter making it possible for the physically challenged to ride it. The scooter has the potential to become a treasured possession for the physically challenged. Innovator: Dhanjibhai Kerai from Gujarat.

Tree Climber: A device which makes climbing high trunk trees like palm and coconut very simple and safe. Has a direct use in the maintenance of electric poles, street lights, etc. Innovator: Appachan from Kerala. *more examples mentioned in the fact sheet.

Watch more short films on YouTube

Prof Anil K Gupta rekindles the innovative spirit of Ray Wijewardene

Prof Anil K Gupta lights oil lamp in front of Ray Wijewardene photo before delivering Inaugural Ray Lecture in Colombo, 13 Dec 2011 - photo by Ruveen Mandawala

Ray Wijewardene was a man well ahead of his time, which might explain why he was not better understood and appreciated. He was also a systemic thinker who went to the root of problems and looked for elegant and efficient ways of solving them. He was not mesmerised by technology alone.”

With these words, an eminent Indian scholar paid tribute to the late Ray Wijewardene (1924 – 2010), whose website I helped design and launch a few weeks ago.

Dr Anil Kumar Gupta, a Professor at the Indian Institute of Management (IIM) in Ahmedabad, India, and Founder of the Honey Bee Network, spoke on “Grassroots Innovation for Inclusive Development: From Rhetoric to Reality” at the Institution of Engineers Sri Lanka (IESL) on 13 December 2011.

The IESL auditorium was packed to capacity, with more people standing and spilling over to the corridor. Anil Gupta gave an engaging talk that makes him the subcontinent’s foremost innovation-spotter. With inspiring examples and illustrations, he emphasized that grassroots innovations can provide a new ray of hope — provided we let them grow.

The lecture was organised by IESL and the Ray Wijewardene Charitable Trust (RWCT), set up to promote Ray’s legacy, and committed to nurturing innovation in Sri Lanka.

The Trust made an auspicious start by inviting Anil Gupta to deliver the first lecture in Ray’s memory. Gupta and Wijewardene were kindred spirits who stayed in touch over the years across the Palk Strait.

“It is a privilege for me and the Honey Bee Network to be invited for a lecture in honour of such an illustrious innovator, social change activist and thought leader of our sub-continent, and indeed the entire developing world,” Professor Gupta said when I first reached out to him a few months ago to invite for the lecture.

More coverage of the talk itself will follow, both on this blog and on Ray website.

17 Dec 2011: 3 Idiots and Honey Bee Network launch India’s Grassroots Innovators into New Orbit

The Nation, 18 Dec 2011: Anil Gupta’s Advice: Unleash Sri Lanka’s Grassroots Innovators!

Prof Anil Gupta delivers inaugural Ray Wijewardene memorial lecture in Colombo, 13 Dec 2011 - Photo by Ruveen Mandawala

Anil K Gupta is an unusual professor who walks the talk — and walks through the villages and slums of India in search of innovation. His mission is to ensure that grassroots innovators receive due recognition, respect and reward for their bright ideas. He also seeks to embed an innovative ethic in educational policy and institutions.

He founded the Honey Bee Network in 1986-87 “to promote a fair and responsible knowledge ecosystem”, where innovators can benefit by sharing their ideas. In the 1990s, he set up the Society for Research and Initiatives for Sustainable Technologies and Institutions (SRISTI) and Grassroots Innovation Augmentation Network (GIAN) both of which support the Honey Bee Network to scale up and convert grassroots innovations into viable products.

All three entities are partners of the National Innovation Foundation (NIF India), an autonomous body under the Department of Science and Technology in India. Since 2000, NIF has mobilized more than 160,000 innovations and traditional knowledge practices from all over India, and now holds the largest database of its kind in the world. Professor Gupta is Executive Vice Chair of the NIF, and is also a member of the National Innovation Council of India.

More images at http://www.facebook.com/RayWijewardene

සිවුමංසල කොලූගැටයා #44: HIV ආසාදිතයන් වැළද ගන්නා නේපාලය

In my latest column written for Ravaya newspaper on 11 Dec 2011, I question why people living with HIV in Sri Lanka face such a high level of stigma and discrimination irrespective of their educational level and social class. The perpetrators of such discrimination also come from all strata in society: doctors and healthcare workers are among them. I recall the bitter experience of pediatrician Dr Mrs Kamalika Abeyaratne, the first Lankan to publicly acknowledge her HIV status, who stood up and spoke out for the rights of those living with HIV in Sri Lanka.

I then contrast the Sri Lanka situation with that in Nepal, where the communities have gradually come around to accept those living with HIV. What cultural, social and other factors enabled such a transformation? I draw from a 2002 documentary called Love for a Longer Life, made by Nepali film maker Durba Basnet, which I earlier blogged about.

Lakshmi Lama at her tea shop in Ratomate, central Nepal

පසුගිය සතියේ HIV/AIDS සහ මෙරට මාධ්‍ය වාර්තාකරණය ගැන මගේ විග්‍රහයට එක් ප්‍රතිචාරයක් ලැබුණේ මාධ්‍ය ක‍ෂත්‍රයේ ම දිගු කලක් අත්දැකීම් ඇති, මැදහත් මතධාරියකු සේ මා සළකන කෙනකුගෙන්. ඔහු මගේ විග්‍රහය පිළි ගන්නා අතර බහුතරයක් මාධ්‍යවේදීන් හා කතුවරුන් HIV ආසාදිතයන් ගැන දක්වන ආකල්පය සමස්ත ලක් සමාජයේ ම ආකල්පවල පිළිබිඹුවක් බවට තර්ක කළා. ඔහු කියන්නේ සමාජයේ තිත්ත ඇත්ත, ඇති සැටියෙන් හසු කර ගන්නා මාධ්‍යවලට දොස් තබනවා වෙනුවට එයට අදාල සමාජ තත්ත්වයන් ගැන අවධානය යොමු කළ යුතු බවයි.

බොහෝ විට අපේ මාධ්‍යවලින් පෙන්නුම් කරන්නේ මෙරට පොදු සමාජයේ සිතුම් පැතුම්, භීතිකා හා ආශාවන් බව ඇත්තයි. එහෙත් අන්තවාදී මත දැක්වීමට හා කතුවරුන්ගේ පෞද්ගලික සුචරිතවාදය පොදු මතයක් බවට පත් කිරීමට නම් මා එකග වන්නේ නැහැ.

HIV සමග ජීවත් වන බහුතරයක් ලාංකිකයන් තම සැබෑ තත්ත්වය රහසිගතව පවත්වා ගන්නේ මේ වයිරසය ගැන අපේ සමාජයේ මුල බැස ගෙන ඇති දරුණු අපකීර්තිය නිසායි. සමාජ මට්ටම් හෝ උගත්කම් හෝ අනුව මේ අපකීර්තිය වෙනස් නොවන බව ද පෙනී යනවා.

2011 නොවැම්බර් 13දා රාවය 18 වන පිටුවේ පළ වූ ප්‍රින්සි මංගලිකා සමග කරන ලද සම්මුඛ සාකච්ඡාව කියවන්න. HIV සමග ජීවත් වෙමින් එම තත්ත්වය ප්‍රසිද්ධියේ පිළිගන්නා ලාංකිකකයන් අතලොස්ස අතරට ප්‍රින්සි ද අයත්. ඇය Positive Women’s Network නම් ස්වෙච්ඡා ආයතනය හරහා HIV සමග ජීවත් වන අයගේ සුබසිද්ධිය තකා වැඩ කරන ක්‍රියාකාරිනියක්.

ඇගේ අනුවේදනීය කථාවේ දරුණුතම පැතිකඩ නම් ඇගේ HIV තත්ත්වය පරීක‍ෂා කළ රෝහලේ කාර්ය මණ්ඩලයෙන් ම රහසිගත තොරතුර ඇගේ ගමට කාන්දු වීම හා එයින් පසු හට ගත් අමානුෂික ප්‍රතිචාරයයි. අපරාධකරුවන් ලෙස හංවඩු ගසා කොන් කිරීමට ලක් වන ඇයගේ පවුලට ගේදොර ගම් අතහැර දමා යන්නට සිදු වුණා. ඒ 2001දී. 2005 HIV මාධ්‍ය වැඩමුළුවකදී මා ප්‍රින්සි මුණ ගැසෙන විට ඇය HIV ක්‍රියාකාරිනියක් වී සිටියා. එදා වැඩමුළුව අමතා වෛද්‍ය විශේෂඥයන් හා සන්නිවේදකයන් ද කථා කළත් ඉතා ම සංවේදී හා හෘදයංගම කථාව කළේ ඇයයි.

ප්‍රින්සිගේ කථාවට සමාන්තර අත්දැකීම් ලැබූ HIV ආසාදිතයන් මෙරට සිටිනවා. මෑතදී අසන්නට ලැබුණේ ඩෙංගු රෝගය නිසා රෝහල් ගත කෙරුණු 15 හැවිරිදි දැරියකට රෝහලේදී HIV මිශ්‍ර වූ රුධිරය දීමෙන් ඇය HIV ආසාදිත වූ සැටියි. දැන් ඇයත් සමග පන්තිකාරයේ සිටින්නට අනෙකුත් දැරියන් (හා ඔවුන්ගේ දෙමවුපියන්) අදිමදි කරනවා. පාසල් වෑන් රියක ඇයට යන්නට බැහැ. සාමාන්‍ය ස්පර්ශයෙන් බෝ විය නොහැකි HIV වයිරසයට ලක් සමාජය මෙතරම් බිය ඇයි?

මේ තත්ත්වය දැනුවත්කම හා අධ්‍යාපනික මට්ටම් ඉහළ යාමෙන් පමණක් වෙනස් වන්නේද නැහැ. වෛද්‍යවරුන් හා සෞඛ්‍ය සේවක සේවිකාවන් ඇතැම් දෙනාත් ්‍යෂඪ භීතිකාව කරපින්නා ගත් අයයි.

තමන්ගේ HIV තත්ත්වය විවෘතව හා ප්‍රසිද්ධියේ ප්‍රකාශයට පත් කළ ප්‍රථම ලාංකිකයා වුයේ ළමා රෝග විශේෂඥ වෛද්‍ය කාමලිකා අබේරත්න මහත්මියයි (1934 – 2004). දරුණු රිය අනතුරකට ලක් වීමෙන් තුවාල ලබා ප්‍රතිකාර කිරීමේදි රජයේ ප්‍රධාන රෝහලකදී HIV මිශ්‍ර වූ රුධිරය දීමෙන් ඇය ආසාදිත වුණා. මේ ප්‍රශ්නය ගැන මාධ්‍ය හා ජන සංවිධාන හරහා සංවාදයක් ගොඩ නංවන්නට ඇය මහත් කැපවීමෙන් ක්‍රියා කළා.

2006දී පළ වූ ඇගේ චරිත කතාවේ (A Life in the Round) විස්තර කැරෙන ආකාරයට ඇගේ HIV ආසාදනය ප්‍රකට වු පසු එයට දරුණු ම ප්‍රතිචාරයන් ලැබුණේ වෛද්‍යවරුන්ගෙන්. ඔවුන් බහුතරයක් ඇය හා වෛද්‍යවරයකු වූ ඇගේ සැමියා ඇසුරු කිරීම නවතා දැමූවා. ඇතැම් වෛද්‍යවරු ඇගේ චරිතය ගැන අසත්‍ය හා අභූත චෝදනා එල්ල කළා. වෛද්‍යවරුන් සමහරකගේ ආකල්පය මෙය නම්, සෙසු ජන සමාජය ගැන කවර කථා ද? HIV ආසාදිත අයට වෛද්‍ය උපදෙස් දීමට හා ප්‍රතිකාර කිරීමට දැඩි සේ මැලි වන සෞඛ්‍ය සේවක සේවිකාවන් ගැන විටින් විට වාර්තා වෙනවා.

අපේ රටේ මේ අවාසනාවන්ත තත්ත්වය පවතින අතරේ දකුණු ආසියාවේ අධ්‍යාපන හා සමාජ සංවර්ධන දර්ශකයන් අතින් අපට වඩා බොහෝ සේ පිටුපසින් සිටින නේපාලයේ HIV පිළිබද මහජන ආකල්පය වෙනස් වී තිඛෙනවා. මේ උදාහරණ කිහිපය සළකා බලන්න.

රජීව් කෆ්ලේ (Rajiv Kafle) HIV සමග ජීවත්වන, ඒ ගැන විවෘතව කථා කරන නේපාල තරුණයෙක්. ඔහුට HIV ආසාදනය වුණේ ‘කොලූකමට මත්ද්‍රව්‍ය අත්හදා බලන්නට ගිහින්’ HIV ආසාදිතයකු පාවිච්චි කළ එන්නත් ඉඳිකටුවක් හරහා. ඒ බව දැන ගත් පසු රජීව් කළේ තම HIV තත්ත්වය ප්‍රසිද්ධ කළ මුල් ම නේපාල ජාතිකයා බවට පත් වීමයි. තමන් ඒ තත්ත්වයට පත් කළ නොදැනුවත්කමට එරෙහිව සිය ජීවිතය කැප කිරීමයි. ඔහු පාසල් හා විශ්ව විද්‍යාලවලට ගොස් ඒවායේ බලධාරීන්ගේ ඇරයුමින් HIV/AIDS ගැන දේශන කරනවා. HIV ගැන පොතෙන් උගත් වෛද්‍යවරයකුට වඩා විශ්වාසනීය හා සමීප ලෙසින් ඒ ගැන කථා කරන්නට ඔහුට කුසලතාව තිඛෙනවා. ඛෙහෙවින් ගතානුගතික නේපාල සමාජයේ මෙය ඉදිරි පිම්මක්.

රජීව්ගෙන් පසු තමන්ගේ HIV තත්ත්වය ප්‍රසිද්ධියේ කියා සිටීමට තවත් නේපාල ජාතිකයන් පෙළඹුණා. ඔවුන්ට HIV ආසාදනය සිදු වූ ආකාරය එකිනෙකට වෙනස්, සමහර කාන්තාවන් බලහත්කාරයෙන් ඉන්දියාවට පැහැරගෙන ගොස් ගණිකා වෘත්තියේ යෙදවීම නිසා ආසාදිත වුණා. දෙවසරක් මුම්බායි නගරයේ සිර වී සිටි බූනා ලාමා (Buna Lama) HIV ආසාදිත යයි දැන ගත් විට ඇගේ ලිංගික ජාවාරම්කරුවන් මුදා හරිනු ලැබුවා. දැන් ඇය නේපාලයේ නගර හා ගම්වල සැරිසරමින් කාන්තාවන්ට HIV පිළිබද තතු කියා දෙනවා. එමෙන්ම HIV සමග වසන අයට මානසික සහනය ලබා දෙන ආකාරයත්, සෙසු ප්‍රජාව ඔවුන්ට බද්ධ විය යුතු සැටි ගැනත් උපදෙස් දෙනවා.

HIV/AIDS ගැන මෙසේ විවෘතව කථා කිරීමට හැකි වීම පවා ගතානුගතික නේපාල සමාජයට (සාපේක‍ෂව) අළුත් දෙයක්. අගහිගකම් හා පසුගාමීත්වය ඉස්මතු වූ සමාජයක HIV ගැන චින්තන විප්ලවයක් ඇති වූයේ කෙලෙස ද?

HIV සමග ජීවත්වන මිනිසුන්, ගැහැණුන් හා ළමයින් සමාජයෙන් කොන් කිරීම වෙනුවට ඔවුන්ට ආදරයෙන්, කරුණාවෙන් හා සුහදත්වයෙන් සැළකීමට නේපාලයේ සාමාන්‍ය ජනතාව ටිකෙන් ටික හුරු වී තිඛෙනවා. මෙය ක්‍රම ක්‍රමයෙන් ඇති වූ ආකල්පමය වෙනසක්.

මධ්‍යම නේපාලයේ රතොමාටේ (Ratomate) නම් ගමක් තිඛෙනවා. ගමේ තේ කඩය එහි කේන්ද්‍රස්ථානයක්. තේ කඩ හිමියාත්, ඔහුගේ දියණියත් එහි වැඩ කරනවා. එහෙත් ගමේ වැඩි දෙනකුගේ මනාපය ඇත්තේ ලක්ෂ්මී ලාමා හදන තේ කෝප්පයටයි. ‘අපේ අය කැමති හොදට කහටට තේ බොන්නටයි. තාත්තා හදන තේවලට වඩා මගේ තේ රසවත් බව හැමෝ ම කියනවා’ ලක්ෂ්මී කියන්නේ අහිංසක උද්දාමයකින්.

ලක්ෂ්මී HIV සමග වාසය කරන නේපාල කාන්තාවක්. ඇගේ HIV තත්ත්වය ගමේ අය දන්නවා. එය ඇයට උරුම වුණේ ලාබාල වියේදී බලහත්කාරයෙන් ඇය ඉන්දියාවේ වාණිජ ලිංගික කර්මාන්තයට ගෙන යාම නිසා. වසර තුනකට පසු ඇය ආපසු ආවේ HIV ආසාදිත බව නොදැනයි. අළුත් ජීවිතයක් අරඹන්නට සිතා ගෙන ඇය විවාහ වුණත් සෞඛ්‍ය සේවිකාවක් කළ රුධිර පරීක‍ෂණයකින් ඇගේ HIV තත්ත්වය සොයා ගනු ලැබුවා. ඒ තොරතුර ගමේ පැතිරුණු විට මුලදී ගමේ සැවොම ඇය හා දෙමවුපියන් කොන් කළත්, කල් ගත වන විට මේ ආකල්පය වෙනස් වුණා.

ලක්ෂ්මීට සිය පියාගේ තේ කඩයේ වැඩ කරමින් තමන්ටත් පවුලටත් ප්‍රයෝජනවත් ලෙස කල් ගෙවන්නට හැකි වී ඇත්තේ ප්‍රජාවගේ ආකල්පමය වෙනස නිසායි. ලක්ෂ්මී අතින් හදන තේ කෝප්පය හරහා HIV වයිරසය කිසි ලෙසකින් පැතිරිය නොහැකි බව දැන් ඇගේ ගම් වැසියන් දන්නවා. ඇය මුණ ගැසී කථා බහ කිරීමෙන් හෝ සමාජ සබදතාවලින් හෝ තමන්ට කිසිදු අවදානමක් නැති බව ඔවුන්ට පසක් වී තිඛෙනවා. “ඇයට අවශ්‍ය අපේ ආදරය හා සැළකීමයි. ඒවා ලැබුණොත් තව කලක් ඇයට ජීවත් වන්නට පුළුවන්” අසල්වැසියකු වන කුමාරි ශ්‍රේෂ්තා කියනවා.

මේ නේපාල ජාතිකයන් හමු වන්නේ ජීවමාන චරිත නිරූපණය කැරෙන, ඔවුන්ගේ අවසරය ඇතිව 2002දී නිර්මාණය වූ Love for a Longer Life නම් වාර්තා චිත්‍රපටයකයි. එය අධ්‍යක‍ෂණය කළේ සංවේදීව නේපාල ප්‍රශ්න විග්‍රහ කිරීමේ කුසලතාව ඇති නේපාල ජාතික දුර්බා බස්නෙට් (Dhurba Basnet). ආසියාවේ දියුණුවන රටවල සංවර්ධන අභියෝග හා අර්බුදවලට සිවිල් සමාජය ප්‍රතිචාර දක්වන හැටි නිරූපනය වන Truth Talking නම් වූ වාර්තා චිත්‍රපට මාලාවේ එක් චිත්‍රපටයක්.

මෙබදු ජන ආකල්ප වෙනසක් සිදු වන්නේ කෙසේ ද? එයට උපකාර වන සමාජ සාධක මොනවා ද? දුර්බා වරක් මා සමග කීවේ HIV ආසාදිතයන්ට ගැරහීම නේපාල ජන මාධ්‍ය ද කරමින් සිටි බවයි. සානුකම්පිතව HIV ආසාදිතයන්ගේ අදහස් විමසමින් ඔවුන්ට සවන් දීමට සමාජ විද්‍යාඥයන් හා සමාජ ක්‍රියාකාරිකයන් කිහිප දෙනකු පෙරට විත් තිඛෙනවා. මේ නිසා HIV පිළිබදව වඩාත් විවෘත වූත්, හරවත් වූත් සමාජ සංවාදයක් 1990 දශකය අගදී හා 2000 දශකය මුලදී ඇති වූ බව ඔහු කියනවා. එවකට එරට HIV සමග ජීවත් වන සංඛ්‍යාව 50,000ක් වූ අතර 2008 වන විට එම සංඛ්‍යාව 70,000ක් බව නේපාල රජය අනුමාන කළා.

බහුතර හින්දු භක්තික නේපාල සමාජයේ මෙබදු විපර්යාසයක් හට ගත හැකි නම්, උදේ සවස පිරිත් කියන, මෙත්තා-මුදිතා-කරුණා-උපේක‍ෂා ගැන නිරතුරුව කථා කරන ලංකාවේ HIV චින්තන වෙනසක් කවදා ඇති වෙයි ද?

චිත්‍රපටය නරඹන්න:

සිවුමංසල කොලූගැටයා #43: HIV වයිරසයටත් වඩා දරුණු AIDS හංවඩුව

HIV communication needs media partnership - image courtesy Panos South Asia

On this blog, I have written regularly about challenges in communicating on HIV/AIDS through media and non-media methods. To mark World AIDS Day 2011, and 30 years since the discovery of AIDS, I have devoted this week’s (Sinhala) Sunday column in Ravaya newspaper to the topic of HIV/AIDS coverage in the Lankan mass media. I have drawn heavily from a 1999 handbook on HIV/AIDS communication written by my good friend Dr Vinya Ariyaratne, a specialist in community medicine, but the opinions are all mine.

“ඒඩ්ස් ගොඩට තව 114ක් එකතු වෙලා!”

මේ මෑත දී ඇරැඹුණු ජාතික පුවත්පතක මංගල කලාපයේ මුල් පිටුවේ පුවත් සිරස්තලයක්. ගෙවී මාස කිහිපය තුළ මෙරට හඳුනාගෙන ඇති ඒඩ්ස් රෝගීන් සංඛ්‍යාව 114ක් බව, ඒ වාර්තාවේ ආරම්භයේදී ම කියනවා. මේ සංඛ්‍යාවෙන් ඔබ්බට යන කිසිදු විග්‍රහයක් එහි තිබුණේ නැහැ. බැලූ බැල්මට පෙනෙන්නේ එය උද්වේගකාරී වාර්තාකරණයට තවත් උදාහරණයක් බවයි. එමෙන්ම ‘ඒඩ්ස් රෝගීන්’ අහසින් කඩා නොවැටෙන බව මේ වාර්තාකරු නොදන්නවා විය යුතුයි.

HIV සමග ජීවත් වන බහුතරයක් අයට AIDS රෝග ලක‍ෂණ පහළ වී නැහැ. HIV ශරීරගත වීමෙන් පසු වසර හෝ දශක ගණනක් ජීවත්වීමේ හැකියාව අද වන විට වෛද්‍ය විද්‍යාත්මකව ලබා ගෙන තිඛෙනවා. එහෙත් ඒ සදහා නිතිපතා Anti Retro Viral (ARV) ඖෂධ ගැනීම අවශ්‍යයි. බොහෝ දියුණු වන රටවල අඩු ආදායම් ලබන HIV ආසාදිතයන්ට මේ ඖෂධ ලබා දෙන්නේ රජයේ වියදමින්.

මේ මූලික දැනුම පවා නොමැතිව, නොඑසේ නම් ඒ ගැන නොතකා, කරන මාධ්‍ය වාර්තාකරණය සිංහල මෙන් ම ඉංග්‍රීසි පුවත්පත්වලත් තවම දැකිය හැකියි. මෙරට සම්මාන දිනු සති අන්ත ඉංග්‍රීසි පුවත්පතක ද මෙයට සමාන ආකාරයේ වචන යෙදීමක් හා ජනතාව කලබලයට පත් කළ හැකි වාර්තාකරණයක් මීට සති කිහිපයකට පෙර මා දුටුවා.

HIV/AIDS මුල්වරට මෙරටින් වාර්තා වී වසර 25 කට පසුව පවා මෙබඳු අසංවේදි හා වගකීමෙන් තොර මාධ්‍ය වාර්තාකරණයක් සිදු වනු දැකීම කණගාටුදායකයි. දශක දෙකකට වැඩි කාලයක් පුරා සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශය, වෙනත් රාජ්‍ය ආයතන හා රාජ්‍ය නොවන සංවිධාන HIV ගැන මාධ්‍යවේදීන් දැනුවත් කිරීමේ හා සංවේදී කිරීමේ වැඩමුළු විශාල සංඛ්‍යාවක් පවත්වා තිඛෙනවා. මේ විෂය ආවරණය කරද්දී මාධ්‍යවේදීන්ට ඇති ගැටළු හා අභියෝග ගැන විවිධ සංවාදවලට මා ද සහභාගි වී තිඛෙනවා. එහෙත් කොයි තරම් මහන්සි වී වෙස් බැන්දත් පෙරහැර යන විට තවමත් පරණ පුරුදු හා අවිචාරශීලි ආකල්ප මතු වන බවක් පෙනෙනවා.

AIDS රෝගය මුලින් ම වාර්තා වී වසර තිහක් ගත වී තිඛෙනවා. අමෙරිකාවේ මුල් වරට මේ රෝග ලක‍ෂණ සහිතව රෝගීන් වාර්තා වන්නට පටන් ගත්තේ 1981දී. එයට හේතුව HIV නම් වයිරසය බව සොයා ගත්තේ ඊට දෙවසරකට පසුව. අද HIV/AIDS ලෝක ව්‍යාප්ත වසංගතයක් හා ලෝකයේ ප්‍රධාන පෙළේ සංවර්ධන අභියෝගයක් බවට පත්ව තිඛෙනවා. අළුත් ම සංඛ්‍යා ලේඛනවලට අනුව 2010 අග වන විට HIV ශරීරගත වී ජීවත්වන සංඛ්‍යාව මිලියන් 34ක්. වසරකට අළුතෙන් ආසාදනය වන සංඛ්‍යාව මිලියන් 2.6ක්. HIV ආසාදනය උත්සන්න අවස්ථාවේ AIDS රෝගය ඇති වී මිය යන සංඛ්‍යාව වසරකට මිලියන් 2ට වැඩියි.

සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශය යටතේ ක්‍රියාත්මක වන ජාතික ලිංගාශ්‍රිත රෝග හා ඒඩ්ස් මර්දන වැඩසටහන (NSACP) මේ ජාතික ප්‍රශ්නයට වගකීම දරණ ප්‍රධාන ආයතනයයි. ඔවුන්ගේ වෙබ් අඩවිය කියන හැටියට තවමත් ලංකාව සැලකෙන්නේ ්‍යෂඪ ආසාදන සාපේක‍ෂව අඩුවෙන් වාර්තාගත රටක් හැටියටයි. http://www.aidscontrol.gov.lk

ලංකාවේ මුල් ම HIV ආසාදිත පුද්ගලයා වාර්තා වුණේ 1986දී. ඔහු විදේශිකයෙක්. ඊළඟ වසරේ HIV ආසාදිත ලාංකිකයෙකු හමු වුණා. එදා පටන් HIV ආසාදනයට ලක් වූ සංඛ්‍යාව ටිකෙන් ටික වැඩි වුවත්, තවමත් නිල වාර්තාවලට අනුව මෙරට HIV ආසාදිත සංඛ්‍යාව 1,429 යි. එමෙන්ම HIV ආසාදනයේ උච්ච අවස්ථාව වන AIDS රෝගයට ළඟා වී මිය ගිය සංඛ්‍යාව 221යි. 2011 සැප්තැම්බර් අග දක්වා මේ වසරේ අළුතෙන් වාර්තා වූ ්‍යෂඪ ආසාදිත සංඛ්‍යාව 114යි.

එසේ වුවත් HIV වයිරසය ශරීරගත වී ඒ බව දැනුවත්ව හෝ නොදැනුවත්ව මෙරට ජීවත් වන සංඛ්‍යාව 3,000 ඉක්මවන බව රජයේ HIV නිල වෙබ් අඩවිය අනුමාන කරනවා. එසේම HIV ආසාදන වඩාත් ශීඝ්‍ර ලෙස පැතිර යාමට දායක විය හැකි සාධක ගණනාවක් මෙරට තිඛෙන බව පර්යේෂකයන් පෙන්වා දෙනවා. මිලියන් එක හමාරක් පමණ ලාංකිකයන් විදේශ රැකියාවල නිරතන සිටින අතර නිරතුරු ආගමනය හා විගමනය කරනවා. යුද්ධයෙන් පසු සංචාරකයන්ගේ පැමිණිමේ සංඛ්‍යාත්මක වර්ධනයක් තිඛෙනවා.

HIV ආසාදිතයන් තම සැබෑ තත්ත‍වය සෞඛ්‍ය සේවාවන්ට පවා හෙළි කිරීමට ඉදිරිපත් නොවන්නේ HIV/AIDS සම්බන්ධයෙන් මෙරට පුළුල් ලෙස පැතිර පවතින අපකීර්තිය (stigma) හා ඒ අයට එරෙහිව මතුව එන විචක‍ෂණය හෙවත් වෙනස්කම් කිරීම (discrimination) බව ඒ පිළිබඳව කලක සිට පර්යේෂණ කරන වෛද්‍යවරුන් හා සමාජ විද්‍යාඥයන් කියනවා. මෙය ලෝකයේ වෙනත් රටවල ද අඩු වැඩි වශයෙක් දැකිය හැකි අහිතකර ප්‍රවණතාවක්.

HIV & communication book by Dr Vinya Ariyaratne - cover
HIV/AIDS යනු හුදෙක් සෞඛ්‍ය ගැටළුවකට වඩා පුළුල් වූ සමාජ ප්‍රශ්නයක් බවත්, වෛද්‍ය විද්‍යාත්මක හේතුන්ට වඩා සදාචාරාත්මක, නීතිමය හා මානව හිමිකම් පිළිබඳ පැතිකඩයන් ඒ හරහා මතු වන බවත් ‘HIV/AIDS සන්නිවේදන මාර්ගෝපදේශනය’ නමින් 1999දී පොතක් ලියු වෛද්‍ය වින්යා ආරියරත්න පෙන්වා දෙනවා.

ප්‍රජා වෛද්‍ය විශේෂඥයෙකු වන වෛද්‍ය ආරියරත්න මේ පොත් පිංච ලිවීමට නිමිත්ත වූයේත්, HIV පිළිබඳව අපේ ජන සමාජයේ ප්‍රචලිත වූ මිථ්‍යා මත, බොරු භීතිකා හා විසම අදහස් දුරු කිරීම සඳහා නිරවුල් වෛද්‍ය විද්‍යාත්මක අවබෝධය යොදා ගන්නටයි. ඔහු ඒ පොත ලියා දශකයකට වැඩි කාලයක් ගත වී ඇතත් එදා සඳහන් කළ අභියෝග තවමත් අප හමුවේ ඇති බවත්, HIV ආසාදන සංඛ්‍යාව මේ කාලය තුල සිව් ගුණයකින් වැඩි වී ඇති බවත් සිහිපත් කිරීම වැදගත්. දෙසැම්බර් 1 වනදාට යෙදෙන ලෝක AIDS දැනුවත් කිරීමේ දිනය මේ ගැන සංවාදයකට නිමිත්තක් සපයනවා.

HIV ආසාදනයට ලක් වු අය නිරෝධායනය (quarantine) කිරීම අවශ්‍ය නැහැ. එයට හේතුව ප්‍රධාන වශයෙන් පැතිරෙන්නේ අනාරක‍ෂිත ලිංගික සම්බන්ධතා මගින් හා එන්නත් කරන ඉඳිකටු හරහා වීමයි. ආසාදිත වූවන් හුදකලා කිරීම වෙනුවට අවශ්‍ය වන්නේ ආරක‍ෂිත උපක්‍රම සමග ආසාදිතයන්ට සමාජයේ හැකි තාක් සාමාන්‍ය ජන ජීවිතයක් ගත කිරීමට ඉඩකඩ සලසාදීමයි. HIV සමග ජීවත් වන කෙනෙකු සමග කථා බහ කිරීමෙන්, ස්පර්ශ කිරීමෙන් හෝ ඔවුන් අත තැබු යමක් භාවිත කිරීමෙන් වයිරසය පැතිරෙන්නට ඉඩක් නැහැ. මේ බව ජනප්‍රිය සංස්කෘතියේ ප්‍රබල ලෙස හුවා දැක් වූ අවස්ථාවක් වූයේ බ්‍රිතාන්‍යයේ ඩයනා කුමරිය HIV සමග ජීවත්වන අය ප්‍රසිද්ධියේ වැළඳ ගැනීමේ මාධ්‍ය වාර්තාකරණයයි.

HIV සමග ජීවත් වන අයට මෙරට ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ ඇති සියලූම මූලික අයිතිවාසිකම් මෙන් ම අනෙකුත් නීතිවල රැකවරණය ද හිමි වන බව වෛද්‍ය වින්යා ආරියරත්න අවධාරණය කරනවා. පෞද්ගලිකත්වයට ඇති නිදහස, එහා මෙහා යාමට, විවාහ වීමට හා පවුලක් වීමට, රැකියාවක් කිරීමට, අධ්‍යාපනය ලැබීමට මෙන්ම මහජන සෞඛ්‍ය සේවාවන්ගෙන් වෛද්‍ය ප්‍රතිකාර ලබා ගැනීමට ද අන් හැම අයට මෙන් ම ඔවුන්ටත් අයිතිවාසිකම් ඇති බව ඔහු කියනවා. ඒ අතරම HIV වයිරසය අන් අයට පැතිරීම වැළැක්වීමට අවශ්‍ය ආරක‍ෂිත පියවර ගැනීමේ යුතුකමක් හා වගකීමක් HIV ආසාදිතයන්ට තිඛෙනවා. මෙයට ලිංගික චර්යාව මෙන් ම ඉඳිකටු හෝ බ්ලේඩ්තල හවුලේ භාවිතය, ලේ හෝ අනෙක් ශරීර අවයව දන්දීම ආදිය ද ඇතුළත්.

වෛද්‍ය ආරියරත්න තම පොතෙහි අවධාරණය කරන තවත් කරුණක් නම් HIV/AIDS තව දුරටත් ඇතැම් සමාජ කොටස්වලට සීමා වූ ප්‍රශ්නයක් නොවන බවයි. “සියලූ සදාචාරයන්ගෙන් හෙබි සහ සියලූ වෘත්තීන්ගේ නියැළුණු ජනයා HIV ආසාදනයේ අවදානමට ලක්ව ඇත. එය සදාචාරය පදනම් කර ගත් රෝගි තත්ත‍වයක් නොවේ.”

මෙසේ වුවත් ලාංකික සමාජය HIV/AIDS සම්බන්ධයෙන් භීතිය, කලබලය හා හෙළා දැකීම වැනි ප්‍රතිචාර දක්වන්නේ ඇයි? HIV සමග ජීවත්වන අයට එම තත්ත‍වය විවෘතව කියන්නට හැකි සමාජ වාතාවරණයක් තවමත් අපේ රටේ නැත්තේ ඇයි? පළමු HIV ආසාදිතයා හමු වී වසර 25ක් ගත වී තිබියදීත් අප සමාජයක් හැටියට තවමත් මේ සමාජ අර්බුදය ගැන ඉතා ප්‍රථමික හා දරදඩු ආකල්පවල එල්බගෙන සිටින්නේ කුමන හේතු නිසා ද?

මේ ප්‍රශ්නවලට එක එල්ලේ පිළිතුරු සොයා ගන්නට මට හැකි වුයේ නැහැ. එහෙත් මෙබඳු ප්‍රශ්න විවෘත සංවාදයට පාත්‍ර විය යුතු බව මා විශ්වාස කරනවා. එහිදී ජනමාධ්‍යයන්ට මීට වඩා කාර්යභාරයක් කළ හැකියි.

HIV/AIDs ගැන සන්නිවේදනයේදී මාධ්‍යවේදින්, දේශකයන් හා ගුරුවරුන් විශේෂයෙන් සැලකිලිමත් විය යුතු ගුණාංග හතරක් වෛද්‍ය ආරියරත්න හුවා දක්වනවා. එනම් තොරතුරු නිවැරදි හා අළුත් වීම, පෞද්ගලිකත්වයට ගරු කිරීම, විෂයයට අදාල වීම හා ආවේග මූලිකව සන්නිවේදනය නොකිරීමයි.

HIV ගැන දැනුවත් කිරීමේදී විශාල වැඩ කොටසක් කළ හැකි ජනමාධ්‍යවලින් ඒ ගැන අහිතකර මතිමතාන්තර පැතිරීමට ද ලොකු ඉඩක් ඇති බව ඔහු උදාහරණ සහිතව පෙන්වා දෙනවා. විශේෂයෙන් “AIDS මාරයා” වැනි යෙදුම්, මිනිස් හිස් කබල්, ඇට සැකිලි හා යක‍ෂ රූප භාවිතය තුලින් මේ වයිරසය පිළිබඳ අනවශ්‍ය භීතියක් ජන මනසේ වර්ධනය විය හැකියි. එමෙන්ම සිනමා තරු හෝ ක්‍රීඩකයන් හෝ HIV ආසාදනය වීම පිළිබඳ ඕපාදූප කථා කරනවාට වඩා මේ ආසාදනයෙන් ප්‍රවේශම් වීම පිළිබඳ ප්‍රායෝගික සන්නිවේදනයක යෙදීමේ වැදගත්කම ඔහු අවධාරණය කරනවා.

HIV ආසාදිතයන් කොන් කිරීමට තුඩු දෙන ආකාරයේ විග්‍රහයන් ඉතා අහිතකරයි. අපේ ඇතැම් මාධ්‍යවල තවමත් වැඩි අවධානය යොමු වන්නේ ආසාදිතයකුගේ විවාහක – අවිවාහක බව, ලිංගික චර්යා නැඹුරුව, ඔහු/ඇය කරන රැකියාවේ ස්වභාවය ආදී කරුණුවලටයි. වාර්තාකරණයෙන් ඔබ්බට යන සුචරිතවාදයක් පෙරටු කර ගත් විට HIV පිළිබඳ ප්‍රශස්ත සන්නිවේදනයක යෙදීමට නොහැකි වනවා.

“ඒඩ්ස් රෝගීන්” මහා පව්කාරයන් බවත්, ඔවුන්ට එළව එළවා පහර දිය යුතු බවත්, ඔවුන්ගේ නම් ගම් හෙළිදරව් කරමින් ඔවුන් කොන් කළ යුතු බවත් මෙරට එක්තරා ජාතික පුවත්පත් කතුවරයෙකු මීට වසර කිහිපයකට පෙර තම කාර්යය මණ්ඩලයට පැවසු බව වැඩමුළුවකට ආ මාධ්‍යවේදියෙකු වරක් මට හෙළි කළා. HIV ආසාදිතයන් ගැන මෙරට සමාජයේ හැම ස්ථරයක ම පාහේ දැකිය හැකි අධිසුචරිතවාදී හා කුහක ආකල්ප මාධ්‍ය ෙක‍ෂත්‍රයට ද පොදුයි.

එහෙත් තම පෞද්ගලික මතවාද මෙසේ පොදු ආකල්ප බවට පත් කරන්නට ඇතැම් මාධ්‍ය වෙර දැරීම කෙතරම් සාධාරණ ද? HIV වයිරසයේ පැතිරීමට එරෙහි හොඳ ම ආරක‍ෂණය දැනුවත්කම බව පිළිගැනෙන අද කාලයේ එබඳු යහපත් සන්නිවේදනයක් කිරීමේ විශාල හැකියාවක් ඇති මාධ්‍ය ආයතන ඒ වෙනුවට HIV ආසාදිතයක් පිටු දකිමින් නින්දා අපහාස කිරීමට යොමු වීම කෙතරම් ඛේදජනක ද?

HIV ආසාදිතයන් ගැන කථා කරද්දී ඩෙංගු රෝගීන් ගැන කථා කරන සරල ලිහිල් මට්ටමට එහා යන අවබෝධයක් හා සංයමයක් මාධ්‍ය සන්නිවේදකයන් සතු විය යුතුයි. බස හැසිරවීමේදි පවා ඒ ප්‍රවේශම්කාරි බව අවශ්‍යයි. ඕනෑකම ඇත්නම් මෙබඳු වෙනස්කම් කළ හැකි බවට අපේ මාධ්‍යවලින් ම සාක‍ෂි තිඛෙනවා. කලකට පෙර “අංගවිකල” (crippled) යන යෙදුම භාවිත කළත් අද “ආබාධිත” (disabled) යන්න යොදනවා. අඳ, ගොළු, බිහිරි වෙනුවට දෘශ්‍යාබාධිත ආදී වඩාත් සංවේදී වචන භාවිතයට ඇවිත්.

HIV/AIDS ගැන වසර 25ක් ගත වීමෙන් පසු හෝ වඩාත් සංවේදී මානුෂික වචන යෙදුමක් හා වාර්තාකරණයක් හදා ගත හැකි නම් කෙතරම් අපූරු ද?