Communicating Climate Change: Going Beyond Fear, CO2 & COPs!

SRI LANKA NEXT 2016 International Conference on Climate Change - http://www.srilankanext.lk/iccch.php
SRI LANKA NEXT 2016 International Conference on Climate Change – http://www.srilankanext.lk/iccch.php

On 19 October 2016, I spoke on climate change communications to a group of Asian journalists and other communicators at a workshop organized by Sri Lanka Youth Climate Action Network (SLYCAN). It was held at BMICH, Colombo’s leading conventions venue.

It was part of a platform of events branded as Sri Lanka NEXT, which included the 5th Asia-Pacific Climate Change Adaptation Forum and several other expert consultations.

I recalled what I had written in April 2014, “As climate change impacts are felt more widely, the imperative for action is greater than ever. Telling the climate story in accurate and accessible ways should be an essential part of climate response. That response is currently organised around two ‘planks’: mitigation and adaptation. Climate communication can be the ‘third plank’ that strengthens the first two.”

3 broad tips on climate communications - from Nalaka Gunawardene
3 broad tips for climate communications – from Nalaka Gunawardene

I argued that we must move away from disaster-driven climate communications of doom and gloom. Instead, focus on climate resilience and practical solutions to achieving it.

We also need to link climate action to what matters most to the average person:

  • Cheaper energy (economic benefits)
  • Cleaner air (health benefits)
  • Staying alive (public safety benefits)

I offered three broad tips for climate communicators and journalists:

  • Don’t peddle fear: We’ve had enough of doom & gloom! Talk of more than just disasters and destruction.
  • Look beyond CO2, which is responsible for only about half of global warming. Don’t forget the other half – which includes some shortlived climate pollutants which are easier to tackle such action is less contentious than CO2.
  • Focus on local level impacts & responses: most people don’t care about UNFCCC or COPs or other acronyms at global level!
Global climate negotiations - good to keep an eye on them, but real stories are elsewhere!
Global climate negotiations – good to keep an eye on them, but real stories are elsewhere!

Finally, I shared my own triple-S formula for covering climate related stories:

  • Informed by credible Science (but not immersed in it!)
  • Tell authentic and compelling journalistic Stories…
  • …in Simple (but not simplistic) ways (using a mix of non-technical words, images, infographics, audio, video, interactive media)

Poor venue logistics at BMICH prevented me from sharing the presentation I had prepared. So here it is:

සිවුමංසල කොලුගැටයා #287: ශ්‍රී ලංකාවේ “විශාලතම සුලුතරය” වෙනුවෙන් හඬ නගන ක්‍රියාකාරිකයා

Dr Ajith C S Perera - a life long association with cricket Photo © Ajith Perera
Dr Ajith C S Perera – a life long association with cricket Photo © Ajith Perera

In this week’s Ravaya column (in Sinhala, appearing in the print issue of 9 Oct 2016), I profile and salute Dr Ajith C S Perera, a leading champion for accessibility rights in Sri Lanka.

A chartered chemist by profession, a former senior manager in industry, a qualified training instructor, also a former test-match-panel cricket umpire, his life changed when an accident left him a paraplegic. Today he is a writer, speaker, author, a disability rights activist and accessibility adviser-accessor.

He is the founder and holds the honorary position of Chief Executive and Secretary-General of Idiriya, a registered, not-for-profit humanitarian service organisation in Sri Lanka. He has petitioned Supreme Court seeking and successfully obtaining rulings on mandatory accessibility provisions in all newly built public buildings. Sadly, however, many such premises blantatly ignore this ruling.

Wisden Cricket noted in a profile, “Society tends to have a myopic view when it comes to the disabled: people, by and large, sympathise when they ought to empathise. Perera, despite his years of experience, can’t even become a third umpire because stadiums in Sri Lanka are not fully wheelchair-accessible.”

I was a member of the jury that selected Ajith as an ‘Unsung Hero’ at the Derana Sri Lankan of the Year 2016 awards.

See also: The Sunday Times, 29 Nov 2015: Don’t DIS the ability of the largest minority, By Dr. Ajith C. S. Perera

Jurors Nalaka Gunawardene & Dian Gomez presenting Sri Lankan of the Year - Unsung Hero award to Dr Ajith C S Perera [Photo courtesy Derana Media]
Jurors Nalaka Gunawardene & Dian Gomez presenting Sri Lankan of the Year – Unsung Hero award to Dr Ajith C S Perera [Photo courtesy Pulse/Derana Media]
දෙරණ මාධ්‍ය ආයතනය සංවිධානය කළ විශිෂ්ඨතම ශ්‍රී ලාංකිකයන්ට (Sri Lankans of the Year 2016) ප්‍රණාම පුද කිරීමේ සත් කාර්යයට ස්වාධීන ජූරි සභාවේ සාමාජිකයකු ලෙස මා ද සම්බන්ධ වුණා.

2016 සැප්තැම්බර් 23 වනදා පැවැති සම්මාන උළෙලේ නිහඬව පොදු උන්නතියට ලොකු මෙහෙවරක් කරන දිරිය ලාංකිකයන් තිදෙනකුට (Unsung Heroes of the Year) අප විශිෂ්ඨ සම්මාන පිරිනැමුවා.

ඔවුන් නම් HIV ආසාදිතයන්ගේ අයිතීන් උදෙසා ක්‍රියා කරන ප්‍රින්සි මංගලිකා, ආබාධිත සැමගේ අයිතීන් වෙනුවෙන් උද්ඝෝෂණ කරන ආචාර්ය අජිත්. සී. එස් පෙරේරා හා අසාමාන්‍ය ගණයේ ඉංග්‍රීසි ගුරුවර විල්බට් රණසිංහයි.

මේ අතරින් අජිත් පෙරේරාගේ සම්මානය සුවිශේෂී වූයේ ජූරි සභික ඩයන් ගෝමස් හා මා සභාවේ ඔහු සිටි තැනටම ගොස් එය පිරිනැමීම කළ නිසයි.

උත්සවය පැවැත් වූ තරු පහේ හිල්ටන් හෝටලයේ වේදිකාවට රෝද පුටුවක් රැගෙන යාමට පහසුකම් තිබුණේ නැහැ. වසර 20කට වැඩි කාලයක් අජිත් පෙනී සිටින මේ මූලික අයිතියක් පවා නිසි ලෙස සපුරා නොගත් තැනෙකදීම ඔහුගේ සමාජ ක්‍රියාකාරීත්වය අගැයීමට සිදුවීම උත්ප්‍රාසය දනවන්නක්.

අජිත් ක්‍රිෂාන්ත ස්ටීවන් පෙරේරා (අජිත් සී. එස්. පෙරේරා) වෘත්තීකවේදියෙක්. වරලත් රසායන විද්‍යාඥයකු ලෙස මෙරට කර්මාන්ත ක්ෂේත්‍රයේ ඉහළ තනතුරු දැරුවෙක්. එසේම ඔහු ක්‍රිකට් ක්‍රීඩාවේ විවිධ වැදගත් භූමිකා රඟපා තිබෙනවා.

කොළඹ සරසවි ක්‍රිකට් පිලේත්, පළමුපෙළ අන්තර් සමාජ ක්‍රිකට් තරගාවලිවලත් ක්‍රීඩා කළ ඔහු, සරසවි සිසුවකුව සිටියදීම 1975දී ක්‍රිකට් විනිසුරුවරයකු ලෙස ද සුදුසුකම් ලැබුවා. පසු කලෙක බ්‍රිතාන්‍යයේ ක්‍රිකට් විනිසුරුවරයක ලෙස සේවය කළ ඔහු 1992දී ශ්‍රී ලංකාවේ ටෙස්ට් ක්‍රිකට් විනිසුරු මඬුල්ලට ඇතුළත් කර ගනු ලැබුවා.

Christopher Martin-Jenkins (second from left), a BBC commentator and close friend of Perera, declared him a “Sri Lankan Don Bradman” for his contribution to cricket. © Ajith Perera
Christopher Martin-Jenkins (second from left), a BBC commentator and close friend of Perera, declared him a “Sri Lankan Don Bradman” for his contribution to cricket. © Ajith Perera

1992 අගදී මෙරට කළ නවසීලන්ත ක්‍රිකට් පිලට එරෙහිව ශ්‍රී ලංකාව ක්‍රීඩා කළ ටෙස්ට් තරගයක් සඳහා විනිසුරුවරයකු ලෙස පෙනී සිටීමට ඔන්න මෙන්න කියා තිබියදී අජිත් අනපේක්ෂිත ලෙස හදිසි අනතුරකට මුහුණ දුන්නා.

වැසි හා සුළං තිබූ දිනයෙක කොළඹ ප්‍රධාන මාර්ගයක ඔහු ගමන් කරමින් සිටි මෝටර් රථය උඩට ගසක් කඩා වැටුණා. එයින් ඔහුගේ රියදුරා මිය ගිය අතර අජිත් තුවාල ලබා බේරුණත්, කොඳු නාරටියට හානි වී (paraplegic) දෙපාවාරුව ඔහුට අහිමි වුණා.

එතැන් පටන්  සචලතාව (mobility) සඳහා දිගටම රෝද පුටුවක් භාවිත කිරීමට සිදු වුණා. එහෙත් මෙය ඔහු අභියෝගයක් ලෙස භාර ගත්තා. සචලතා ආබාධිත බව (mobility impairment) සීමාවක් වන්නට නොදී ඔහු එම ආබාධිත බව සමඟ ජීවත් වන සියලු ලාංකිකයන්ගේ අයිතීන් උදෙසා පෙනී සිටින සමාජ ක්‍රියකාරිකයකු බවට පත් වුණා.

අජිත්ගේ අනතුර ගැන මාස කිහිපයක් කල් ගත වී දැන ගත් බ්‍රිතාන්‍යයේ රාජකීය රසායන විද්‍යා සංගමය ප්‍රතිකාර සඳහා එහි යාමට උපකාර කළා. දෙපා භාවිතය යළි ලද නොහැකි වුවත් ආබාධිත තත්ත්වය හමුවේ මානසික ශක්තිය වර්ධනය කරගන්නට ඔහුට එහිදී වෛද්‍ය උපදෙස් ලැබුණා.

විවිධාකාරයේ ආබාධ සහිත පුද්ගලයන් මෙරට ජනගහනයෙන් 15%ක් පමණ සිටිතැයි අනුමාන කළ හැකියි. රෝගීන්, ගර්භනී කාලයේ පසුවන කාන්තාවන් ආදී තාවකාලික සචලතා සීමාවන්ට මුහුණ දෙන අය ද එකතු කළ විට මෙය 20%ක් දක්වා ඉහළ යා හැකියි. මේ අනුව සංඛ්‍යාත්මකව බැලූ විට මෙරට සිටින විශාලතම සුලුතරය (largest minority) මේ පිරිසයි.

සචලතා ආබාධිතයන් කීදෙනකු මෙරට සිටීදැයි නිශ්චිතව කිව නොහැකියි. මන්ද තාවකාලික සචලතා ආබාධ සමඟ ජීවත්වන සංඛ්‍යාව නිරතුරුව වෙනස් වන නිසා.

මීට වසර කීපයකට පෙර මා ද එම තත්ත්වය තාවකාලිකව අත් වින්දා. දකුණු දණහිසේ ආබාධයක් නිසා සති ගණනක් තිස්සේ පඩි නැගීමට නොහැකිව, සැරයටියක් උදවුවෙන් ගමන් කිරීමට සිදු වුණා. ඒ කාලය තුළ විදේශගත වන විට ගුවන්තොටුපළ හරහා යාමට රෝද පුටු සේවා ඉල්ලා එයින් සහනයක් ලැබුවා.

මේ නිසා සචලතා ආබාධ සහිත මිනිසුන් හා ගැහැණුන් මුහුණ දෙන අභියෝග පිළිබඳ ප්‍රායෝගික අවබෝධයක් යම් පමණකට මට ද තිබෙනවා. පොදු ගොඩනැගිලි තුළ පඩි දෙක තුනක් හෝ කීපයක් නැගීමට, බැසීමට අසීරු වීම, පොදු වැසිකිළි භාවිතයේ දී මතු වන අමතර අභියෝග ආදිය ගැන මා වඩාත් සංවේදී වූයේ එයින් පසුවයි.

උඩුමහලක පවත්වන රැකියා සම්මුඛ පරීක්ෂණයකට පෙනී සිටීමට එනල සුදුසුකම් සියල්ල සපුරා සිටින එහෙත් පඩි නැඟීමට පමණක් නොහැකි කෙනකුගේ තත්ත්වය ගැන සිතන්න. ඉහළ මාලයක පිහිටි පන්ති කාමරයකට පඩි නැඟ යාමට නොහැකි පාසල් දරුවකු හෝ දැරියක අසරණ වන සැටි සිතන්න.

මේ අයට අවශ්‍ය පහසුකම් සැළසීම කරදරයක් ලෙස සළකන ආයතන ප්‍රධානීන් ගැන විටින් විට වාර්තා වනවා.

ආබාධ සහිත පුද්ගලයන්ගේ අයිතිවාසිකම් රැක ගැනීම හා ප්‍රවර්ධනය පිළිබඳ පනත පාර්ලිමේන්තුවේ සම්මත වුණේ 1996 ඔක්තෝබරයේ. එනම් විසි වසරකට පෙර.  එම නීතියේ පැහැදිලිව කියන්නේ සහජයෙන් ඇති වූ හෝ පසු කලෙක හට ගත් හෝ ශාරීරීක මානසික හැකියාවන්ගේ යම් ඌනතාවක ප්‍රතිඵලයක් ලෙස තමා විසින් තමාගේ කටයුතු ඉටු කර ගැනීම යම් තරමකට සීමා වූ අය සඳහා නීතියේ රැකවරණය ලැබෙන බවයි.

countries-that-have-joined-the-un-convention-on-the-rights-of-persons-with-disability-as-at-may-2016

දේශීය නීතිවලට අමතරව ආබාධිත පුද්ගලයන්ගේ අයිතීන් පිළිබඳ ජාත්‍යන්තර සම්මුතිය ද 2016 පෙබරවාරියේ ශ්‍රී ලංකාව අපරානුමත කළා. මේ හරහාද ආබාධිත ජනයාගේ මානව අයිතීන් සුරැකීමට ලක් රජය බැඳී සිටිනවා.

”ආබාධිත වීම ගැන ලෝක අවබෝධය හා සංවේදීතාව මෑත කාලයේ බෙහෙවින් පුළුල් වී තිබෙනවා. එසේම තාවකාලික හෝ සදාකාලික ආබාධ සහිතව ජීවත් වන අයටල අන් සියලු දෙනාට හිමි සමාජ අවස්ථා ලැබීමට මූලික මානව අයිතියක් ඇති බව ශිෂ්ඨ ලෝකය පිළිගන්නවා” යයි අජිත් කියනවා.

විවිධාකාර ආබාධ අතර අජිත් විශේෂ අවධානය යොමු කරන්නේ ඇවිදීමට අපහසුකම් ඇති අය ගැනයි. ඔවුන් කිහිලිකරු හෝ රෝද පුටු ආධාරයෙන් ගමන් කරන අතර එසේ යාමට ඇති ඉඩකඩ බොහෝ ගොඩනැගිලිවල සළස්වා නැහැ. මෙය ලෙහෙසියෙන් කළ හැකි, අධික වියදමක් නොව සරල විසඳුමක් වුවත් පැරණි ගොඩනැගිලිමෙන්ම අලුතින් ඉදිවන ගොඩනැගිලි බොහොමයකද එය හරිහැටි සිදුවන්නේ නැහැ.

එහෙත් මෙය රාජ්‍ය අංශයේ හා පෞද්ගලික අංශයේ බොහෝ ආයතනවල ක්‍රියාත්මක නොවන බවද අප දන්නවාග මහජනයාට යාමට සිදුවන බොහෝ කාර්යාල තවමත් සචලතා ආබාධිතයන්ට හිතකර නැහැ. පඩි නැඟීමට විකල්ප සලසා ඇති තැන්වලද විශේෂ පහසුකම් සහිත වැසිකිළි නැහැ.

සචලතා ආබාධ සහිත පුද්ගලයන්ට හිතකර වීම මේ වන විට සංචාරක කර්මාන්තයේද පිළි ගන්නා මූලධර්මයක්. එහෙත් අපේ අවන්හල්, හෝටල් හා වෙනත් සංචාරක පහසුකම් කෙතරම් මේ ගැන අවධානය යොමු කර ඇත්ද?

හැම ආයතන ප්‍රධානියකුම එක් දිනක්වත් රෝද පුටුවකින් සිය පරිශ්‍රය පුරා සැරිසැරීම කළොත් සචලතා ආබාධිතයන් දිනපතා මුහුණ දෙන දුෂ්කරතා හඳුනා ගත හැකි වේවි.

මේ අයිතීන් ප්‍රායෝගික මට්ටමින් සාක්ෂාත් කර ගන්නට අජිත් දිගටම ක්‍රියා කරනවා. සචලතා අයිතීන් සාක්ෂාත් කර ගැනීම සඳහා මහජන අවධානය තීව්‍ර කිරීමටත්, ඒ පිළිබඳ තක්සේරු කිරීමටත් අජිත් මූලිකව ”ඉදිරිය” නම් ස්වේච්ඡා ආයතනයක් පිහිටුවා තිබෙනවා. ශිෂ්ඨ සමාජයක් ඉටු කළ යුතු වගකීම් ගැන එම සමාජයට යළි යළිත් සිහිපත් කිරීම මේ ආයතනයේ මූලික ක්‍රියාවයි.

ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණයෙන් මේ අරභයා වැදගත් තීන්දු ලබා ගැනීමට අජිත් පෞද්ගලිකව ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණයේ පෙනී සිටිමින් කරුණු ඉදිරිපත් කළා. මූලික අයිතිවාසිකම් පෙත්සම් හරහා ලබා ගන්නා ලද තීන්දු 2009, 2011 සහ 2013දී ප්‍රකාශිතයි.

2009දී ඔහු ඉල්ලා සිටියේ මහජන අවශ්‍යතා සඳහා ඉදිකරන සියලු නව ගොඩනැගිලි දැනටමත් රටේ පවතින ආබාධිත අයිතීන් පිළිබඳ නීති හා රෙගුලාසීන්වලට අනුකූල විය යුතු බවයි. මෙයට වාණිජමය, ක්‍රීඩාමය, අධ්‍යාපනික, රාජ්‍ය පරිපාලනමය ආදී සියලු ගොඩනැගිලි අයත්. ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය එය පිළිගත්තා.

The Sunday Times, 29 Nov 2015: Don’t DIS the ability of the largest minority, By Dr. Ajith C. S. Perera

1996 පනතේ හා එයට අදාළ රෙගුලාසිවලට අනුව මෙරට කිසිවකු ආබාධයක් නිසා කිසිදු අසාධරණයකට ලක් නොවිය යුතු බව ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය අවධාරණය කළා.

නව ගොඩනැගිලි සඳහා ආබාධිත-හිතකර වීම අනිවාර්ය කොට තිබෙනවා. ගොඩනැගිලි අධීක්ෂණය කොට අනුමැතිය දෙන රාජ්‍ය ආයතන මෙය තහවුරු කිරීමට වග බලා ගත යුතුයි.

”නීති තත්ත්වය මෙසේ වෙතත්, මේ පිරිසේ අයිතිවාසිකම් ගැන සමාජ සංවේදී බව තවමත් සීමිතයි. අපට අවශ්‍ය අනුකම්පාව නොවෙයි. සම අවස්ථා භූක්ති විඳීමට හැකි භෞතික, සමාජයීය හා පරිපාලනමය පරිසරයක් පමණයි” අජිත් කියනවා.

Wisden Cricket: Taking disability in the stride, the Perera way

මීට වසර 15කට පමණ පෙර මා මුල්වරට අජිත් හඳුනා ගත්තේ ශ්‍රීමත් ආතර් සී. ක්ලාක්ගේ පෞද්ගලික කාර්යාලයේ මා සේවය කරන සමයේදී.

සචලතා සීමා අත් විඳින ආබාධිත අයගේ අයිතීන් ගැන ක්ලාක් පොදු අවකාශයේ ප්‍රබල හඬක් මතු කළා. ඔහුගේ ජීවිතයේ අවසාන දශකයක පමණ කාලයේ (1997 – 2008 වකවානුව) පශ්චාත් පෝලියෝ ආබාධය නිසා රෝද පුටුවකින් ගමන් බිමන් ගියා. මේ නිසාම මෙරට මහජනයා ගැවසෙන ස්ථානවල රෝද පුටු භාවිතයට ඇති  සීමිත පහසුකම් ගැන ඔහු අත්දැකීමෙන් දැන සිටියා.

Sir Arthur Clarke on dune roller at Hikkaduwa beach [Photo by Rohan de Silva]
Sir Arthur Clarke on his custom-made dune roller at Hikkaduwa beach, southern Sri Lanka, circa 2004 [Photo by Rohan de Silva]
බැංකු, තරු හෝටල්, කලාගාර, සිනමා හා නාට්‍ය ශාලා, සුපිරි වෙළඳ සංකීර්ණ ආදී බොහොමයක පඩි නොනැග, රෝද පුටුවක් ගෙන ගිය හැකි ramp තිබුණේ කලාතුරකින් බව ඔහු දුටුවා.

ගොඩනැගිලි තුළ රෝද පුටු යාමට අවශ්‍ය ඉඩ සළසා නැති ස්ථානවලට යෑම ක්ලාක් ප්‍රසිද්ධියේ ප්‍රතික්ෂේප කළා. ඔහු ප්‍රකට පුද්ගලයකු වූ නිසා මෙය ඇතැම් විට එබඳු ආයතන තාවකාලීක පහසුකම් ඉදි කිරීමට පවා පොළඹවනු ලැබුවා. රෝද පුටුවෙන් යාමට බැරි නම් කිසිදු උත්සවයකට තමා සහභාගි නොවන බවට ප්‍රතිපත්තියක් ක්ලාක් අනුගමනය කළා.

ඔහු වසර 22ක් කුලපතිවරයාව සිටි (1978-2000) මොරටුව සරසවියේ ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය හදාරණ සිසුන් අමතමින් ක්ලාක් වරෙක මෙසේ කීවා. ”දෙපයින් ඇවිද යාමේ හැකියාව තාවකාලිකව හෝ සදහටම හෝ අහිමි වූවන්ට ඵලදායක ලෙස සමාජයේ සක්‍රිය වීමට මූලික අයිතියක් තිබෙනවා. ඒ අයිතිය නොතකා, ඔවුන්ට පහසුකම් නොසළසා නව ගොඩනැගිලි ඉදි කිරීම දිගටම සිදු වනවා. අඩු තරමින් ඔබ වෘත්තිකයන් වූ විටදීවත් මේ ගැන සංවේදී වන්න. මෙහි අගය වටහා ගන්නට ඕනැම නම් එක් දිනක් මුළුමනින්ම රෝද පුටුවකින් එහෙ මෙහෙ යන්න තැත් කරන්න. ඔබ අවට නිර්මිත පරිසරය එයට කෙතරම් දුෂ්කරතා මතු කරයිද යන්න එවිට ඔබට හොඳහැටි වැටහේවි.”

වසර 30ක යුද්ධය, වැඩිවන මාර්ග අනතුරු, කෙමෙන් වියපත් වන ජනගහනය ආදී විවිධ හේතු නිසා අපේ සමාජයේ සැළකිය යුතු පිරිසකට තාවකාලිකව හෝ සදහට දෙපාවාරු අහිමි වී තිබෙනවා. මේ අයට නිසි පහසුකම් සැළසීම ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය අනිවාර්ය කර තිබියදීත් රාජ්‍ය, පෞද්ගලික හා අධ්‍යාපන ක්ෂේත්‍රවල බොහෝ ආයතන තවමත් එය නොතකා හරින්නේ ඇයි?

ජාතියේ හෘද සාක්ෂියට මෙන්ම බුද්ධියට අමතන අජිත් සී. එස්. පෙරේරා දිගටම දිරිමත් කළ යුතු ජාතික සම්පතක්.

Dr Ajith C S Perera (left) with Nalaka Gunawardene at Sri Lankan of the Year awards ceremony, 23 Sep 2016
Dr Ajith C S Perera (left) with Nalaka Gunawardene at Sri Lankan of the Year awards ceremony, 23 Sep 2016

 

සිවුමංසල කොලු ගැටයා #286: ආපදා අවස්ථාවල මාධ්‍ය වගකීම හා ප්‍රමුඛතාව කුමක් විය යුතු ද?

Disaster reporting, Sri Lanka TV style! Cartoon by Dasa Hapuwalana, Lankadeepa
Disaster reporting, Sri Lanka TV style! Cartoon by Dasa Hapuwalana, Lankadeepa

What is the role of mass media in times of disaster? I have written on this for many years, and once edited a regional book on the subject (Communicating Disasters: An Asia Pacific Resource Book, 2007).

The question has come up again after Dr Ranga Kalansooriya, Director General of the Lankan government’s Department of Information, wanted the media to give preeminence to its watchdog function and pull back from supplying relief in the aftermath of disasters.

As Dr Rohan Samarajiva, who was present at the event, noted, “Some of his comments could even be interpreted as suggestive of a need to prohibit aid caravans being organized by the media. But I do not think this will happen. The risks of being seen as stifling the natural charitable urges of the people and delaying supplies to those who need help are too high…”

Ranga raised a valid concern. In the aftermath of recent disasters in Sri Lanka, private broadcast media houses have been competing with each other to raise and deliver disaster relief. All well and good – except that coverage for their own relief work often eclipsed the journalistic coverage of the disaster response in general. In such a situation, where does corporate social responsibility and charity work end and opportunistic brand promotion begin?

For simply raising this concern in public, some broadcast houses have started attacking Ranga personally. In my latest Ravaya column (in Sinhala, appearing in the print issue of 2 October 2016), I discuss the role and priorities of media at times of disaster. I also remind Sirasa TV (the most vocal critic of Ranga Kalansooriya) that ‘shooting the messenger’ carrying unpalatable truths is not in anybody’s interest.

Dr Ranga Kalansooriya, journalist turned government official, still speaks his mind
Dr Ranga Kalansooriya, journalist turned government official, still speaks his mind

ප්‍රවෘත්ති දෙපාර්තමේන්තුවේ අධ්‍යක්ෂ ජනරාල් ආචාර්ය රංග කලන්සූරිය අද මෙරට මාධ්‍ය ක්ෂේත්‍රයේ දැනුම මෙන්ම අත්දැකීම් ද බහුල විද්වතෙක්.

කිසි දිනෙක නිවුස් රූම් එකක් දැකලාවත් නැති පොතේ ගුරුන් මාධ්‍ය විශේෂඥයන් යයි කියා ගන්නා රටක ප්‍රවෘත්ති කලාවේ සිද්ධාන්ත මෙන්ම ප්‍රායෝගිකත්වය ද එක් තැන් කරන රංග වැනි අය දුර්ලභයි.

මෑතදී ආපදා කළමනාකරණ කේන‍ද්‍රය (DMC) සංවිධානය කළ මාධ්‍ය වැඩමුළුවකදී රංග කළ ප්‍රකාශයක් ආන්දෝලනයට තුඩු දී තිබෙනවා.(එම වැඩමුළුවට මටද ඇරැයුම් කර තිබුණත් ප්‍රතිපත්තිමය හේතුවක් මත මා එහි ගියේ නැහැ. ඒනිසා ඔහුගේ ප්‍රකාශය මා දැනගත්තේ මාධ්‍ය වාර්තාවලින් හා එතැන සිටි මහාචාර්ය රොහාන් සමරජීව හරහා.)

ආපදාවක් සිදු වූ විටෙක මාධ්‍යවල කාර්ය භාරය කුමක්දැයි සාකච්ඡා කරන විට රංග විවෘත අදහස් දැක්වීමක් කළා. ආපදාව පිළිබඳ තොරතුරු වාර්තාකරණයෙන් හා විග්‍රහයෙන් ඔබ්බට ගොස් විපතට පත් වූවන්ට ආධාර එකතු කිරීම හා බෙදා හැරීම වැනි ක්‍රියාවල මාධ්‍ය නිරත විය යුතු දැයි ඔහු ප්‍රශ්න කළා.

මෙයට පසුබිම වන්නේ මෑත වසරවල කුණාටු, ගංවතුර, නායයෑම් ආදී ආපදා සිදු වූ පසුව සමාජ සත්කාරයන් ලෙස ආධාර එකතු කොට බෙදා දීමට විද්‍යුත් මාධ්‍ය ආයතන කිහිපයක් යොමු වීමයි.

රංග කළ ප්‍රකාශය සංවාදයකට නිමිත්තක් වී තිබෙනවා. මාධ්‍ය ප්‍රතිව්‍යුහකරණය ගැන අවධාන යොමු වී ඇති මේ කාලයේ මෙබඳු සංවාද අවශ්‍යයි.

Communicating Disasters - 2007 book co-edited by Nalaka Gunawardene & Frederick Noronha
Communicating Disasters – 2007 book co-edited by Nalaka Gunawardene & Frederick Noronha

ආපදා අරභයා මාධ්‍ය කාර්යභාරය කුමක්ද? මේ ගැන මා දේශීයව හා ජාත්‍යන්තරව වසර 20කට වඩා සංවාද කොට තිබෙනවා. 2004 සුනාමියෙන් මාස 18ක් ඉක්ම ගිය පසු මේ ගැන එක්සත් ජාතීන්ගේ ආසියානු කලාපීය සන්නිවේදක රැස්වීමක් මෙහෙවීමෙන් හා කලාපීය ග්‍රන්ථයක් (Communicating Disasters: An Asia Pacific Resource Book, 2007) සංස්කරණයෙන් ලත් අත්දැකීම් මා සතුයි.

ආපදා පෙර සූදානම හා කඩිනමින් මතු වන ආපදා ගැන නිල අනතුරු ඇඟවීම් බෙදා හැරීම සදහා මාධ්‍ය දායකත්වය ගැන මීට පෙර අප කථා කොට තිබෙනවා.

ආපදා සිදු වූ පසුත් මාධ්‍යවලට ලොකු වගකීම් සමුදායක් හා තීරණාත්මක කාර්යභාරයක් හිමි වනවා. ඉතා වැදගත් හා ප්‍රමුඛ වන්නේ සිදුවීම් නිවැරදිව හා නිරවුල්ව වාර්තා කිරීම. වුණේ මොකක්ද, වෙමින් පවතින්නේ කුමක්ද යන්න සරලව රටට තේරුම් කර දීම. එයට රාජ්‍ය, විද්වත් හා ස්වේච්ඡා ආයතනවල තොරතුරු හා විග්‍රහයන් යොදා ගත හැකියි.

ඉන් පසු වැදගත්ම කාරිය ආපදා ප්‍රතිචාරයට හැකි උපරිම ආවරණය සැපයීමයි. මෙයට බේරා ගැනීම්, තාවකාලික රැකවරණ, ආධාර බෙදා හරින ක්‍රම හා තැන්, ලෙඩරෝග පැතිරයාම ගැන අනතුරු ඇඟවීම්  ආදිය ඇතුළත්.

ආපදා කළමනාකරණය හා සමාජසේවා ගැන නිල වගකීම් ලත් රාජ්‍ය ආයතන මෙන්ම හමුදාවත්, රතු කුරුසය හා සර්වෝදය වැනි මහා පරිමාන ස්වේච්ඡා ආයතනත් පශ්චාත් ආපදා වකවානුවල ඉමහත් සේවයක් කරනවා. මාධ්‍යවලට කළ හැකි ලොකුම මෙහෙවර මේ සැවොම කරන කියන දේ උපරිම ලෙස සමාජගත කිරීමයි. ඊට අමතරව අඩුපාඩු හා කිසියම් දූෂණ ඇත්නම් තහවුරු කර ගත් තොරතුරු මත ඒවා වාර්තා කිරීමයි.

මේ සියල්ල කළ පසු මාධ්‍ය තමන් ආධාර එකතු කොට බෙදීමට යොමු වුණාට කමක් නැතැයි මා සිතනවා. කැමති මාධ්‍යවලට එයට නිදහස තිබිය යුතුයි. මාධ්‍ය පර්යේෂකයෙක් හා විචාරකයෙක් හැටියට මා එහිදී විමසන්නේ එබඳු සුබසාධන ක්‍රියා මාධ්‍යයේ ප්‍රධාන සමාජ වගකීම්වලට සමානුපාතිකව කෙතරම් ප්‍රමුඛතාවක් ගනීද යන්නයි.

උදාහරණයක් ගනිමු. 2016 මැයි මස මැදදී රෝනු සුළිසුළඟ (Cyclone Roanu) සමග පැමිණි මහ වැසි නිසා මහා කොළඹ ඇතුළු තවත් ප්‍රදේශ රැසක ජලගැලීම්, ගංවතුර හට ගත්තා. නායයාමට ඉඩ ඇති සමහර ප්‍රදේශවල බරපතළ නායයෑම් සිදු වුණා.

Satellite image of storm clouds over Sri Lanka and India, 15 May 2016
Satellite image of storm clouds over Sri Lanka and India, 15 May 2016

මේ ආපදා හමුවේ DMC දැක් වූ ප්‍රතිචාරය රජය තුළින්මත්, විපත පත් මහජනතාව අතරත් දැඩි විවේචනයට ලක් වුණා. නිසි සූදානමක් හා සම්බන්ධීකරණයක් නොතිබූ බව පැහැදිලියි.

ආපදා ප්‍රතිචාරයේ නිල වගකීම දරණ රාජ්‍ය තන්ත්‍රය දුර්මුඛව, අකර්මන්‍යව සිටින අතරේ ඒ හිදැස පිරවීමට ඉදිරිපත් වූයේ හමුදාව, ස්වේච්ඡා ආයතන මෙන්ම එවේලේ ස්වකැමැත්තෙන් (spontaneously) එක් වූ පුරවැසි කණ්ඩායම්.

විපතට පත් වූවන් බේරා ගන්නට, ආධාර බෙදන්නට හා වෙනත් සහනසේවා සපයන්නට මේ පිරිස් නොමසුරුව පෙරට ආවා. මේ අතර මාධ්‍ය ආයතන ගණනාවක් ද සිටියා.

පුළුල් පෙදෙසක් හරහා පැතිරී මහා පරිමානයක හානි සිදුව තිබුණා. DMC වඩාත් සූදානම්ව හා කාර්යක්ෂමව සිටියා යැයි මොහොතකට උපකල්පනය කළත් මෙම ආපදාවට සියලු ප්‍රතිචාර ලබා දෙන්නට එයට හැකි වන්නේ නැහැ.

ආපදා ප්‍රතිචාරය  හා කළමනාකරණය රාජ්‍ය ආයතනයක ඒකාධිකාරයක් නොවිය යුතුයි. රාජ්‍ය මැදිහත්වීම හා නිල තීරණ ගැනීම අත්‍යවශ්‍ය තැන්හිදී (උදා: අන්තරාදායක තැන්වලින් ජනයාට තාවකාලීකව ඉවත් වන්නට යයි කීම) ඔවුන් මුල් තැන ගන්නා අතර අන් අවස්ථාවල පහසුකම් සළසන්නා (Facilitator) වීමයි වැදගත්.

Sri Lankans wade through a road submerged in flood waters in Colombo, 18 May 2016 (Photo by Eranga Jayawardena, AP)
Sri Lankans wade through a road submerged in flood waters in Colombo, 18 May 2016 (Photo by Eranga Jayawardena, AP)

අකාර්යක්ෂම, අසංවේදී හා අධිනිලධාරීවාදී රාජ්‍ය ආපදා ප්‍රතිචාර හමුවේ විපතට පත් පුරවැසියන්ට පිහිට වීමට පෙරට ආ සියලු රාජ්‍ය නොවන පාර්ශවයන්ට අපේ ප්‍රණාමය හිමි වනවා. මේ අතර මාධ්‍ය ආයතනද සිටිනවා.

ආපදා පිළිබඳ මෙරට මාධ්‍යකරණයේ අඩුපාඩු තිබෙනවා. ප්‍රධාන දුර්වලකමක් නම් සිදුවීම් ගැන බහුලව වාර්තා කළත් ඒවාට තුඩු දෙන සමාජ-ආර්ථීක හා පාරිසරික ප්‍රවාහයන් ගැන ඇති තරම් විමර්ශන නොකිරීමයි.

එසේම ආපදාවක ප්‍රවෘත්තිමය උණුසුම දින කිහිපයකින් පහව ගිය පසු බොහෝ මාධ්‍යවලට එය අමතක වනවා. ආපදාවෙන් බැට කෑ ජනයාගේ නොවිසඳුණු ප්‍රශ්න හා ආපදාවට පසුබිම් වූ සාධක තව දුරටත් පැවතීම ගැන මාධ්‍ය පසුවිපරමක් කරන්නේ  කලාතුරකින්. පුවත්පත් මෙය යම් පමණකට කළත් විද්‍යුත් මාධ්‍ය නොතකා හරිනවා.

මාධ්‍යකරණයේ මේ මූලික අඩුපාඩු හදා ගන්නේ නැතිව මාධ්‍ය ආයතන සිය පිරිස් බලය හා මූල්‍යමය හැකියාවන් ආපදා ආශ්‍රිත සමාජ සුබසාධන ක්‍රියාවලට යොමු කරනවා නම් ඔවුන්ගේ ප්‍රමුඛතා කොතැනදැයි අප ප්‍රශ්න කළ යුතුයි.

එසේම සමාජ සුබසාධනයට යොමු වන මාධ්‍යල එතැනදී තම වාර්තාකරණය සමස්ත ආපදා ප්‍රතිචාරය ගැන මිස තමන්ගේම සමාජ සත්කාරය හුවා දැක්වීමට භාවිත නොකළ යුතුයි. මාධ්‍ය සන්නාම ප්‍රවර්ධනයට ආපදා අවස්ථා යොදා ගැනීම නීති විරෝධී නොවූවත් සදාචාර විරෝධීයි.

”මේවා කරන්නේ අපේ ගුවන් කාලයෙන්, අපේ පරිශ්‍රමයෙන් හා සම්පත්වලින්. ඒ ගැන කාටවත් කැක්කුමක් ඇයි?” සමහර මාධ්‍ය ආයතන ප්‍රශ්න කළ හැකියි.

රාජ්‍ය හා පෞද්ගලික රේඩියෝ ටෙලිවිෂන් නාලිකා සියල්ල භාවිතා කරන්නේ මහජන දේපළක් වන විද්‍යුත් තරංග සංඛ්‍යාතයි. මේ නිසා හිතුමතේ තම සන්නාම ප්‍රවර්ධනය කරමින් වටිනා ගුවන්කාලය එයට වෙන් කිරීම, ආපදා මාධ්‍යකරණය වඩාත් ප්‍රශස්තව කිරීමට තිබෙන වගකීම යම් තරමකට පැහැර හැරීමක් යැයි තර්ක කළ හැකියි.

තවත් මානයක් මා මෙහිදී දකිනවා. මාධ්‍යවලට සමාජයක පෙර ගමන්කරුවා විය හැකියි. අහිතකර ප්‍රවණතා අන්ධානුකරණය කරනු වෙනුවට අභීතව සමාජය හරි මගට යොමු කළ හැකියි.

අපේ දේශපාලකයන් හැම පොදු කටයුත්තක්ම අතිශයෝක්තිමය සංදර්ශනාත්මක වැඩක් බවට පත් කර ගන්නවා. හැමදේම “අහවල්තුමාගේ උතුම් සංකල්පයක් මත, සිදු කරනවා”ලු…

මහජන මුදලින් පාරක්, පාලමක්, ගොඩනැගිල්ලක් තනන විට මුල්ගලේ සිට විවෘත කිරීම දක්වා තමන්ගේ නම් හා රූප යොදා ගනිමින් පාරම් බානවා. රාජපක්ෂ රෙජීමය මහජනතාවට තිත්ත වීමට එක් හේතුවක් වූයේත් මේ සංදර්ශනකාමයයි.

හොඳ වැඩක් කොට නිහඬව හා නිහතමානීව එහි ප්‍රතිඵල අත් විඳීමට හැකි සමාජයක් කරා යා හැකි නම් කෙතරම් අපූරුද? එහෙත් ආපදා වැනි කණගාටුදායක අවස්ථාවල පවා සමාජ සුබසාධනය වටා සංදර්ශනාත්මක පම්පෝරියක් ද මුදා හැරීම නිර්ලජ්ජිත දේශපාලකයන් කරනවා. එහෙත් මාධ්‍ය ආයතන එම රැල්ලටම හසු විය යුතුද?

මෙලොව හා එලොව හිත සුව පිණිස පුද්ගලිකව සමාජ සුබසාධනයේ නියැලෙන මාධ්‍යවේදීන් ද සිටිනවා. ගිය සතියේ මා සහභාගී වූ වැඩමුලුවකට ආ ප්‍රාදේශීය මාධ්‍යවේදියෙක් ආඩම්බරයෙන් කීවේ තම ප්‍රදේශයේ නැති බැරි අයට තමා මේ දක්වා නිවාස 48ක් සාදා දී ඇති බවයි. මෙය යහපත් වැඩක් වුවත්, මාධ්‍යවේදියාගේ කාර්යභාරයට අයත් වේදැයි එහි සිටි අනෙක් මාධ්‍යවේදීන් වාදවිවාද කළා.

Sri Lanka's floods in Colombo suburbs, May 2016 - Photo by Uchinda Padmaperuma, from Facebook
Sri Lanka’s floods in Colombo suburbs, May 2016 – Photo by Uchinda Padmaperuma, from Facebook

මේ සියල්ල මෙසේ වෙනත්, සමාජ සුබසාධන කටයුතුවල යෙදීමට මාධ්‍යවේදීන්ට ඇති අයිතිය මා පිළිගන්නවා. අවශ්‍ය වන්නේ ප්‍රමුඛතා හා වගකීම් හරිහැටි තෝරා බේරා ගෙන කළමනාකරණය කිරීම පමණයි. එසේම එකතු කරන මහජන ආධාර සියල්ලට වග විය යුතුයි.

ඒ අතර කාලීනව හා සමාජයීයව වැදගත් ප්‍රශ්නයක් ඇසූ රංග කලන්සූරිය ඉලක්ක කර ගෙන පෞද්ගලිකව ඔහුට වාග් ප්‍රහාර එල්ල කිරීම නම් පිළිගත නොහැකියි. ඔහුගේ මතයට විකල්ප මත හූවා දැක්වීමෙන් නතර නොවී ඔහුගේ මානසික සෞඛ්‍යය පවා ප්‍රශ්න කරන තැනකට සිරස මාධ්‍ය ආයතනය යොමු වීම කණගාටුදායකයි.

සිරස පන්න පන්නා රංග කලන්සූරියට පහරදීම මා දකින්නේ තමන් අසන්නට නොකැමති විග්‍රහයක් ගෙනා අයකු ගැන කිපී, ඔහුට සියලු වැර දමා ප්‍රහාරයක් දියත් කිරීමක් ලෙසයි.

‘Don’t shoot the messenger’ හෙවත් අමිහිරි පුවතක් රැගෙන එන පණිවුඩකරුවාට වෙඩි නොතබන්න යයි ප්‍රකට ඉංග්‍රීසි කියමනක් තිබෙනවා.

2009 ජනවාරියේ පන්නිපිටියේ සිරස මැදිරි සංකීර්ණයට සංවිධානාත්මක මැර ප්‍රහාරයක් එල්ල වූ අවස්ථාවේ ඔවුන්ගේ ප්‍රකාශන අයිතිය වෙනුවෙන් ප්‍රසිද්ධ අවකාශයේ පෙනී සිටිමින් මා හුවා දැක්වූයේත් මෙයයි.

ගෙවී ගිය ගනඳුරු දශකයේ (2005-2014) අධිකතම ඝනාන්ධකාරය පැවති 2009 වසරේ එබඳු ප්‍රසිද්ධ ස්ථාවරයක් ගැනීම පවා අවදානම් සහගත වූවා. එහෙත් ඒ අවදානම ගනිමින්, සිරසට එල්ල වූ ප්‍රහාරය සමස්ත මාධ්‍ය නිදහසට එරෙහි ප්‍රහාරයක් බව 2009 ජනවාරි 7 වනදා මගේ බ්ලොග් එක හරහා කියා සිටියා.

7 January 2009: Attack on Sirasa TV: Who wants to create a headless Sri Lankan nation?

”දකුණු ආසියාව පුරා පැතිර යන ඉතා අහිතකර ප්‍රවණතාවක් නම් දිරවා ගන්නට නොහැකි පුවත් හා මතයන් ගෙන එන මාධ්‍යවලට පහර දී ඔවුන් නිහඬ කිරීමට තැත් කිරීමයි. ඒ හරහා සෙසු මාධ්‍යවලටද හීලෑවීමට බරපතළ අනතුරු ඇඟවීමක් කිරීමයි.”

මා ඉංග්‍රීසියෙන් පමණක් ලියු යුගයේ කළ එම ප්‍රකාශය පසුව ප්‍රකාශන නිදහස ගැන ක්‍රියාත්මක වන විදෙස් ආයතන පවා උපුටා දක්වා තිබුණා.

එදා සිරසට ප්‍රහාර එල්ල කළ විට කී වැකියම අද සිරස රංගට (වාග්) ප්‍රහාර දෙන විටත් කීමට මට සිදු වනවා. ඔබට දිරවා ගත නොහැකි යමක් රංග කීවා නම් එහි හරය මෙනෙහි කරන්න. එසේ නැතිව එය ප්‍රකාශ කළ පුද්ගලයා ඉලක්ක නොකරන්න.

පොදු අවකාශයේ අප කරන කියන සියල්ල සංවාදයට විවෘතයි. එහෙත් එම සංවාද සංයමයෙන්, තර්කානුකූලව හා බුද්ධිගෝචරව කිරීමේ වගකීම අප කාටත් තිබෙනවා.

Nalaka Gunawardene blog post condemning  military style attack on Sirasa TV complex in Jan 2009
Nalaka Gunawardene blog post condemning
military style attack on Sirasa TV complex in Jan 2009

 

Siyatha TV CIVIL show: Discussing Sri Lanka’s Right to Information (RTI)

Siyatha TV CIVIL show: Dr Ranga Kalansooriya (left) and Nalaka Gunawardene (right) discuss Sri Lanka's Right to Information law with host Prasanna Jayanththi: 27 Sep 2016
Siyatha TV CIVIL show: Dr Ranga Kalansooriya (left) and Nalaka Gunawardene (right) discuss Sri Lanka’s Right to Information law with host Prasanna Jayanththi: 27 Sep 2016

Back in 2009-2010, I used to host a half hour show on Siyatha TV, a private television channel in Sri Lanka, on inventions and innovation.

So it was good to return to Siyatha on 27 September 2016 — this time as a guest on their weekly talk show CIVIL, to talk about  Sri Lanka’s new Right to Information (RTI) law.

Joining me was Dr Ranga Kalansooriya, experienced and versatile journalist who has recently become Director General of the Government Department of Information. Our amiable host was Prasanna Jayaneththi.

We discussed aspects of Sri Lanka’s Right to Information Act No 12 of 2016, adopted in late June 2016, with all political parties in Parliament supporting it. Certified by the Speaker on 4 August 2016, we are now in a preparatory period of six months during which all public institutions get ready for processing citizen request for information.

I emphasized on the vital DEMAND side of RTI: citizens and their various associations and groups need to know enough about their new right to demand and receive information from public officials — and then be motivated to exercise that right.

I argued that making RTI a fundamental right (through the 19th Amendment to the Constitution in April 2015), passing the RTI Act in June 2016 and re-orienting the entire public sector for information disclosure represent the SUPPLY side. It needs to be matched by inspiring and catalysing the DEMAND side, without which this people’s law cannot benefit people.

In the final part, Ranga and I also discussed aspects of Sri Lanka’s media sector reforms, which are stemming from a major new study that he and I were both associated with: Rebuilding Public Trust: An Assessment of the Media Industry and Profession in Sri Lanka (May 2016).

 

Part 1:

 

Part 2:

 

Part 3: