In this week’s Ravaya column (in Sinhala), I discuss the recent controversy surrounding food safety of imported milk powder, and how certain medical doctors and scientists conducted themselves.
I wrote on the same topic last week in my English column (but this is NOT a translation): When Worlds Collide #80: When politicians turn to science for evidence…
හරිහැටි හඳුනා නොගත්, විමර්ශනයට ලක් නොවූ, එහෙත් බියකරු යැයි බහුලව පිළිගැනෙන බිල්ලන් ගැන කථා කියා කුඩා දරුවන් මෙල්ල කිරීම සමහර වැඩිහිටියන්ගේ සිරිතක්. (එසේ නොකරන මෙන් ළමා මනෝවෛද්‍යවරුන් අවවාද කරනවා.)
පොදුවේ ජන සමාජයට අදාල හා වැදගත් කරුණු සම්බන්ධයෙන් ද දැන් වඩ වඩාත් බිල්ලන් දැකීම හා බිල්ලන් ගැන කථා කිරීමෙන් ස්වයං බියට පත් වීම සිදු වනවා. මේ ‘බිල්ලා’ නිශ්චිතව විග‍්‍රහ කැරෙන්නේ නැහැ. ජන සමාජයට නිතර මතුකර දක්වන බිල්ලා තනි පුද්ගලයකුට වඩා ප‍්‍රපංචයක්. නැතිනම් ප‍්‍රවාහයක්. එය නියෝජනය කරන්නේ අප නොදන්නා, අපට නුහුරු, නුපුරුදු, පිටස්තර සියල්ලයි.
‘බිල්ලා’ යයි කෑ මොර ගසන අය තමන්ගේ පෞද්ගලික මතවාදයට අනුව හා එදිරිවාදිකම්වලට ගැලපෙන පරිදි බිල්ලා නිර්වචනය කරනවා. එය බහුජාතික සමාගම්, බටහිර රටවල්, විදෙස් රහස් ඔත්තු සේවා, කොටි සංවිධානයේ අවශෙෂයන් ආදියෙන් පටන් ගෙන පිටසක්වල ජීවීන් තරම් අභව්‍ය අන්තයකට විහිදිය හැකියි!
ඕනෑ ම සමාජයක ප‍්‍රශ්න හා ගැටඵ තිබෙනවා. සමහරක් සොබාවිකව මහපොළවෙන්, දේශගුණයෙන් මතුව එනවා. තවත් ඒවා තාක්‍ෂණයන් භාවිතය නිසා හෝ මානව ඇදහිලි හා විශ්වාස නිසා හෝ හට ගන්නවා. ගැටඵ හා අර්බුද නැති මානව සමාජයක් ලොව කිසි තැනෙක නැහැ. බියවීමට ලැදි නම් එයට හේතු කර ගත හැකි බොහෝ දේ අප අවට තිබෙනවා.
අතීතයේ ජන සංඛ්‍යාව හා සමාජ සංකීර්ණත්වය අඩු යුගවල පවා වෙනස් ආකාරවල අර්බුදයන්ට හැම ශිෂ්ටාචාරයක් ම මුහුණ දුන්නා. තමන්ට මතු වන හැම ගැටඵවකදී හා අභියෝගයකදී ම ගවේෂණාත්මකව කරුණු විමසා බලා, තුලනාත්මකව නිගමනවලට එළඹීම වඩාත් උචිත ප‍්‍රතිචාරයයි. එය පෙරදිග දර්ශනයන් (කාලාම සූත‍්‍රය) මෙන් ම නූතන විද්‍යාවෙහිත් මූලික සම්ප‍්‍රදායක්.
එසේ නොකර, සිහිවිකල් වූවන් ලෙසින් මොර ගාමින් එහෙ මෙහෙ දිවීම පරිනත පුද්ගලයන්ගේ චර්යාවක් නොවෙයි. කැලේ නිදා සිටි හාවා තල් අත්තට බෙලි ගෙඩියක් වැටුණු විගස බියපත් වී, කලබල වී අහස කඩා වැටෙනවා කියූ කථාව අප දන්නවා. අද සමහර ප‍්‍රශ්න හමුවේ අපේ ඇතැම් උගතුන්, කලාකරුවන් හා ජනමතයට බලපෑම් කරන තවත් උදවිය හැසිරෙන්නේත් හරියට ඒ බොළඳ හාවා වගෙයි!
ප‍්‍රකෘති ඇසට නොපෙනෙන, අපේ අනෙකුත් ඉන්ද්‍රියයන්ගෙන් එක්වර ග‍්‍රහණය කොට තේරුම් ගත නොහැකි සිදුවීම් විග‍්‍රහ කරන්නට අදාල ක්‍ෂෙත‍්‍රවල විශෙෂඥයන්ගේ පිහිට හා උපදෙස් පැතීමට සිදු වනවා. මීට සියවස් ගණනකට පෙර නම් එවකට තිබූ දැනුම් ක්‍ෂෙත‍්‍ර ගණනාවක් ප‍්‍රගුණ කළ ප‍්‍රාඥයෝ සිටියා. එහෙත් දැනුම බොහෝ පුඵල් වී ඇති අද කාලයේ විශෙෂඥ බව වඩ වඩාත් නිශ්චිත වී තිබෙනවා.
වෛද්‍ය ක්‍ෂෙත‍්‍රය උදාහරණයකට ගත හොත් විශෙෂඥ ක්‍ෂෙත‍්‍ර රාශියක් ඒ තුළ හමු වනවා. වසර ගණනක් ශාස්ත‍්‍ර උගෙන, අත්දැකීම් හා පළපුරුද්ද ලැබූ විශෙෂඥයන් තමයි කාලීන ගැටඵ විසඳන්නට කැඳවනු ලබන්නේ. ඔවුන් කරුණු විමසා, තුලනාත්මකව හා මැදහත්ව විග‍්‍රහයක් දෙනු ඇතැයි සමාජය අපේක්‍ෂා කරනවා.
විශෙෂඥ දැනුම ඇති විද්වතුන් රටේ තීරණාත්මක සංවාදවලදී කෙසේ තම විද්වත් මතය දැක්විය යුතු ද? එබඳු අවස්ථාවල මාධ්‍ය හරහා ප‍්‍රචාරණය කැරෙන, ඇතැම් බලපෑම් කරන කණ්ඩායම් විසින් ප‍්‍රබල ලෙස ප‍්‍රවර්ධනය කැරෙන ‘ජනපි‍්‍රය’ මතවාදවලට ම සහාය පළ කළ යුතු ද? නැතිනම් තම විශෙෂඥ දැනුමෙන් හා අත්දැකීමෙන් පසක් කරගත් දේ නොබියව හා නොපැකිළි ප‍්‍රකාශ කළ යුතු ද?
එසේ කරන විග‍්‍රහය සමහර විට ජනපි‍්‍රය රැල්ලේ විශ්වාස හෝ කුමන්ත‍්‍රණවාදී පරිකල්පනයන් සනාථ නොකර ඒවාට එරෙහිව ද යා හැකියි. මෙයට උදාහරණයක් ලෙස මා දකින්නේ ජනපි‍්‍රය බෞද්ධ භික්‍ෂුවක් වූ ගංගොඩවිල සෝම හිමියන් 2003 දෙසැම්බර් 12 වනදා රුසියාවේදී අපවත්වීමට පසු මෙරට මතුව ආ ජන කම්පනය හා විවිධ තර්ක විතර්කයි.
එහිමියන්ගේ මරණය ස්වාභාවික හේතු නිසා වූවක් නොව කුමන්ත‍්‍රණයක කොටසක් බව සමහරුන්ගේ මතය වුණා. දේහය මෙරටට ගෙන ආ පසු පශ්චාත් මරණ පරීක්‍ෂණය කළේ රුහුණ සරසවියේ අධිකරණ වෛද්‍ය විද්‍යා මහාචාර්ය හා එම ක්‍ෂෙත‍්‍රයේ මෙරට සිටි ප‍්‍රවීණතම විශෙෂඥයා වූ වෛද්‍ය චන්ද්‍රසිරි නිරිඇල්ලයි.
අධික දියවැඩියාවෙන් පෙඵණු සෝම හිමියන්ගේ හෘදයේ රුධිර නාලයක ලේ කැටියක් සිරවීමෙන් මරණය සිදුවූ බවත්, එය ගැන කිසිදු දෙගිඩියාවක් නැති බවත් රට ම පිළිගත් මේ විද්වතා තීරණය කළා.
මේ විද්වත් නිගමනය ප‍්‍රකාශයට පත් වූ විට එය ආන්දෝලනයට තුඩු දුන්නේ එය කුමන්ත‍්‍රණවාදී තර්කයන්ට අනුගත නොවූ නිසයි. මේ හේතුවෙන් ජ්‍යෙෂ්ඨ මහාචාර්යවරයා දැඩි බලපෑම්වලට ලක් වූ බව ඔහුගේ සමීපතයන් හරහා මා අසා තිබෙනවා. දහස් ගණනක් වෛද්‍යවරුන් මෙරටට බිහි කළ කීර්තිමත් මහාචාර්යවරයාගේ අවංක බව, තාක්‍ෂණික හැකියාව ආදියත් සමහරුන් ප‍්‍රශ්න කළා. එහෙත් ඔහු 2007 මිය යන තුරු කිසි ලෙසකින්වත් එම නිගමනය වෙනස් කළේ නැහැ.
මෑතදී කිරිපිටි සිදුවීමේදී සමහර වෛද්‍යවරුන් හා වෙනත් විද්‍යාඥයන් කි‍්‍රයා කළ ආකාරය ගැන බලා සිටින අපට ප‍්‍රශ්න මතු වනවා. ඔවුන් ටෙලිවිෂන් හරහා ආවේගශීලීව කථා කළේ රටක් ජාතියක් බේරා ගැනීමට කරන මහා සටනක හවුල්කරුවන් විලසින්. එසේ පෞද්ගලික මත දැරීමට ඔවුන්ට පූර්ණ නිදහසක් ඇතත් විද්වත් ස්ථාවරයක් ද එයට ආරෝපණය කිරීම විවාදාත්මකයි.
විද්‍යාව හා තාක්‍ෂණය මහජන සුබසිද්ධියට හරිහැටි යොදා ගත හැකි වන්නේ ප‍්‍රතිපත්ති සම්පාදක දේශපාලකයන් විද්‍යාත්මක තොරතුරු හා විග‍්‍රහයන් භාවිත කරන සැටි ඉතා සුපරීක්‍ෂාකාරීව බලා සිට එහි විසමතා, පරස්පරයන් හා සැක කටයුතු තැන් පෙන්වා දීමෙන් පමණයි. විද්‍යාවේ නාමයෙන් පෞද්ගලික මතවාදයන් ප‍්‍රවර්ධනයට ඉඩ නොදිය යුතුයි.
2013 ජුලි 31 වනදා හෘදයාබාධයකින් හදිසියේ (ස්වාභාවිකව) මියගිය මා මිත‍්‍ර ඬේවිඞ් ඩික්සන් මේ ගැන දිගු කලක් තිස්සේ අවධානය යොමු කළා. විද්‍යා ලෝකයේ ඉහළ ම පිළිගැනීමක් ඇති ‘Nature’ හා ‘Science’ නම් විද්වත් පර්යේෂණ සඟරා දෙකෙහි ම සේවය කළ ඬේවිඞ්, ලෝකයේ සිටි ප‍්‍රවීණතම විද්‍යා මාධ්‍යවේදියෙක්.
ඔහු දිගටම තර්ක කළේ විද්‍යාවේ නාමයෙන් විවිධ රාජ්‍ය ප‍්‍රතිපත්ති හා කි‍්‍රයාමාර්ග හඳුන්වා දෙන විට ඒ ගැන විද්‍යාඥයන් ඉතා සුපරීක්‍ෂාකාරී විය යුතු බවයි.
ඬේවිඞ් කියා සිටියේ ආචාර්ය උපාධියක් හෝ මහාචාර්ය තනතුරක් හෝ යම් විද්‍යාඥයකුට තිබූ පමණට ඔහු හෝ ඇය හැම විද්‍යාත්මක ක්‍ෂෙත‍්‍රයක් ගැන ම විද්වත් විග‍්‍රහයන් පළ කිරීමේ විසල් හැකියාව ඇත්තකු නොවන බවයි.
ඬේවිඞ් කී හැටියට ‘‘ලබා ගත හැකි හොඳම විද්‍යාත්මක සාක්‍ෂි හා විග‍්‍රහයන් ප‍්‍රතිපත්ති සම්පාදනයට යොමු කිරීමේ වෘත්තීය වගකිමක් විද්‍යාඥයන්ට තිබෙනවා. ජාතික විද්‍යා ඇකඩමිවල එක් වගකීමක් වන්නේ විද්‍යාත්මක සාක්‍ෂි හා උපදෙස් මත පදනම් වී රජයන් ගන්නා ප‍්‍රතිපත්ති හා කි‍්‍රයාමාර්ග සමීපව අධ්‍යයනය කිරීමයි. විද්‍යාවේ නාමයෙන් වැරදි දේ කරන විට ඒ ගැන ප‍්‍රසිද්ධියේ පෙන්වාදීමයි.’’
SciDev.Net 13 Aug 2009: The curse of policy-based evidence by David Dickson
බි‍්‍රතාන්‍යයේ පාර්ලිමේන්තුව මේ ගැන පාර්ලිමේන්තු කොමිටියක් හරහා 2006දී විමර්ශනය කළා. එහි අවසන් වාර්තාවේ අවධාරණය කළේ ‘‘කල් තබා ගන්නා ලද ප‍්‍රතිපත්තිමය තීරණ සනාථ කරනු පිණිස විද්‍යාත්මක සාක්‍ෂි හෝ උපදෙස් අදාල කර ගැනීම ඇමතිවරුන් විසින් නොකළ යුතු’’ බවයි.
අද දවසේ ආර්ථිකය හා ජනජීවිතය සම්බන්ධ බොහෝ කරුණු අරභයා විද්‍යාව හෝ තාක්‍ෂණය සම්බන්ධ වන බවත්, එහිදී වඩාත් ම ප‍්‍රශස්ත හා දුරදර්ශී ප‍්‍රතිපත්තිමය තීරණ ගැනීමට බලයේ සිටින දේශපාලකයන්ට හා රාජ්‍ය නිලධාරීන්ට විශෙෂඥයන්ගේ විද්වත් මග පෙන්වීම හා උපදෙස් උදක් ම ඕනෑ වන බවත් එම වාර්තාව පෙන්වා දුන්නා. එසේ උපදෙස් ගැනීම හා ඒවා ප‍්‍රතිපත්ති සම්පාදනයට අදාල කර ගැනීම පාරදෘශ්‍ය, සංවාදශීලී හා වගකීම් සහගත පදනමක් මත සිදු කළ යුතු බවත් එය අවධාරණය කළා.
Scientific Advice, Risk and Evidence Based Policy Making, 2006
ඬේවිඞ් ඩික්සන් කීවේ: ‘‘තමන්ගේ විශෙෂඥ ක්‍ෂෙත‍්‍රය නොවන වෙනත් විද්‍යාත්මක ගැටඵවක් ගැන ‘විද්වත්’ මත දක්වන්නට ඉදිරිපත් වෙමින් රාජ්‍ය ප‍්‍රතිපත්තියක් වෙනුවෙන් පෙනී සිටින විද්‍යාඥයන් ගැන විශෙෂ අවධානයක් යොමු කළ යුතුයි. එබඳු විද්වතුන් හා දේශපාලකයන් අතර කලක සිට පැවතෙන මිත‍්‍රත්වයක් තිබේ ද? විද්වතාට මෙසේ මත පළ කිරීමෙන් වාසි සැළසේ ද? මේවා සොයා බැලිය යුතුයි.’’
ඬේවිඞ්ගේ විග‍්‍රහයට අනුව මේ වගකීමෙන් කොටසක් මාධ්‍යවලටත් පැවරෙනවා. නමුත් විද්‍යාවේ නිසි භාවිතයන් හා නොතිසි භාවිතයන් වෙන්කර හඳුනාගැනීම බොහෝවිට අසීරු කාරියක් බවත්, ඒ සඳහා විචාරශීලී මාධ්‍යවේදීන්ට මැදහත්, අපක්‍ෂපාත හා පොදු උන්නතියට කැපවූ විද්‍යාඥයන්ගේ සහාය අවශ්‍ය බවත් ඔහු කියා සිටියා.
ඕනෑ ම නාමධාරී විද්වතකු කියන දේ තර්කානුකූල ද එයට පදනම් වන සාක්‍ෂි මොනවාදැයි ඇසීමේ වරම මාධ්‍යවේදීන්ට තිබෙනවා. මාධ්‍යවේදීන් යනු කියවන විට ලිවීම (dictation) ලබා ගන්නා ලඝුලේඛකයන් නොවෙයි.
මාධ්‍ය වාර්තාකරණයේ නියැලෙන සැමට අවශ්‍ය වැදගත් කුසලතාවයක් වන්නේ සංශයවාදී වීමයි (sceptical). එනම් කියන්නා කෙසේ කීවත් ඕනෑ ම දෙයක් විචාරශීලීව ග‍්‍රහණය කිරීමයි. කියන්නාගේ තරාතිරම කුමක් වුව ද එසේ කිවූ පලියට බාර නොගත යුතුයි.
වෙළඳ සමාගම් විසින් ගාස්තු ගෙවා පර්යේෂණායතන හරහා කරවා ගන්නා පරීක්‍ෂණ හා විමර්ශන ප‍්‍රතිඵල ගැන සංශයවාදීව සිතීමට මාධ්‍යවේදීන් පුහුණුව ලබා සිටිනවා. ඒ හා සමානව වූ සංශවාදී බවකින් ඔවුන් දේශපාලකයන් විද්‍යාත්මක පර්යේෂණ ප‍්‍රතිඵල ගැන කථා කරන විටද එයට ප‍්‍රතිචාර දැක්විය යුතුයි.
රජයක යම් ප‍්‍රතිපත්තියක් හෝ කි‍්‍රයාවක් සාධාරණීකරණය කිරීමට බලයේ සිටින දේශපාලකයකු විද්‍යාත්මක සාක්‍ෂි ගෙන හැර දක්වන විට මාධ්‍යවේදීන් ඇසිය යුතු ම වන ප‍්‍රශ්න තිබෙනවා. මේ පර්යේෂණවලට ගෙවීමක් කළේ රජය විසින් ද? නැතහොත් එකී පර්යේෂණ කළෙ රජය විසින් පවත්වාගෙන යන පර්යේෂණායතනයක් මගින් ද? එහිදී ලබාදෙන ප‍්‍රතිඵල කෙතරම් අපක්‍ෂපාතී විය හැකි ද?
නූතන විද්‍යාව යනු ආගම් මෙන් අන්ධ භක්තිය මත පදනම් වූවක් නොවෙයි. විද්‍යාවේ පරම සත්‍යයන් නැහැ. හැම නිගමනයක් ම සංවාදයට විවෘතයි. කෙතරම් ජ්‍යෙෂ්ඨ විද්‍යාඥයකු වුවත් තමන් නිගමනයකට එළඹීමේ පදනම පහදා දීමට බැදී සිටිනවා. එය එසේ ඉල්ලා සිටිමට ජන සමාජයට හා ජන මාධ්‍යවලට අයිතියක් ද තිබෙනවා.
කිරි කළයකට ගොම ටිකක් වැටුණා වගේ යයි ප‍්‍රකට කියමනක් තිබෙනවා. ඉතා පිවිතුරු දෙයකට අපවිත‍්‍ර සුඵ යමක් මුසු වුවත් එනිසා එය අපතේ යා හැකියි. මහජන විශ්වසනීයත්වය (public credibility) යන්නත් එබඳු සංසිද්ධියක්. එය වෙර වෑයමින් ගොඩ නගා ගත යුතු, එහෙත් ලෙහෙසියෙන් අපවිත‍්‍ර වී කෙලෙසී යා හැකි දෙයක්.
Open Minds! (formerly: Moving Images blog) 