In this week’s Ravaya column, I pay tribute to Dr Cyril Ponnamperuma, Lankan biochemist who was one of the best known and most accomplished scientists produced by Sri Lanka.
See also my English tribute: Dr. Cyril Ponnamperuma (1923-1994): A Passionate Champion of Public Science
අමෙරිකානු අජටාකාශගාමීන් ඇපලෝ යානාවලින් හඳට ගිය 1969-72 වකවානුවේ අපේ රටේ ගම් හා නගරවල ආඩම්බරයෙන් කියැවුණු ගී පදයක් තිබුණා. ‘‘පස් පාටියෙ ලොක්කා අපේ කොල්ලෙක්.’’
සාර්ථක වූ ඇපලෝ ගමන් හයක් මගින් හඳ පස් ගල් කිලෝ 381ග7ක් පෘථිවියට ගෙන ආවා. ඉතිහාසයේ මුල් වතාවට වෙනත් ග‍්‍රහ වස්තුවකින් ගෙනා පාෂාණ පිරික්සීමේ ජාත්‍යන්තර විද්‍යාඥ පිරිසේ නායකයා වූයේ ලාංකික ජීව රසායන විද්‍යාඥ මහාචාර්ය සිරිල් පොන්නම්පෙරුමයි. අර ගී පදය පට බැඳුණේ ඔහු ගැනයි.
නාසා (National Aeronautics and Space Administration, NASA) අමෙරිකාවේ ජාතික ගගන හා අභ්‍යවකාශ අධිකාරියෙ කෙටි නම. එරට ජනතාවගේ බදු මුදලින් පවත්වා ගෙන යන එය පර්යේෂණාගාර, කාර්යාල හා චාරිකා පාලක මධ්‍යස්ථාන රැසකින් සමන්විතයි. එහි සේවයට විදේශිකයන් බඳවා ගන්නේ එයට හැකියාව හා දැනුම ඇති දේශිකයන් නැති නම් පමණයි. නාසා අංශ ප‍්‍රධානියකු වීම කලාතුරකින් සුවිශෙෂ විදේශකයකුට ලැබෙන වරමක්.
එදා මෙදා තුර නාසා ආයතනයේ පර්යේෂක හා ඉංජිනේරු තනතුරුවල විවිධ ලාංකික විද්වතුන් සේවය කර ඇතත් අංශ ප‍්‍රධානි තත්ත්වයට පත්ව සමස්ත පර්යේෂණ කණ්ඩායමක නායකත්වය දරා ඇති එක ම ලාංකිකයා සිරිල් ඇන්ඩෘ පොන්නම්පෙරුම (1923 – 1994). ඔහු විසි වන සියවසේ ශී‍්‍ර ලංකාවෙන් බිහි වූ විදු තරු රැසක් අතර ජාත්‍යන්තර වශයෙන් වඩාත් ම දීප්තිමත් වූ ද සම්මානයට පාත‍්‍ර වූ ද විද්‍යාඥයා හැටියට සැළකිය හැකියි.
1923 ඔක්තෝම්බර් 16 වනදා ගාල්ලේ උපත ලබා ගාල්ලේ සාන්ත ඇලෝසියස් හා කොළඹ ශාන්ත ජෝසෆ් විද්‍යාල වලින් මූලික අධ්‍යාපනය ලැබූ ඔහු 1948දී ඉන්දියාවේ මදුරාසි සරසවියෙන් ශාස්ත‍්‍රවේදි උපාධියත්, 1959දී ලන්ඩන් සරසවියෙන් විද්‍යාවේදී උපාධියත් ලබා ගත්තා.
ජීවයේ සම්භවය පිළිබඳව පූරෝගාමී පර්යේෂකයකු වූ මහාචාර්ය ජේ. ඞී. බර්නාල් සම`ග වැඩ කළ ඔහු 1962දී අමෙරිකාවේ බර්ක්ලිහි කැලිෆෝනියා සරසවියෙන් රසායන විද්‍යාව සඳහා ආචාර්ය උපාධිය ලැබුවේ නොබෙල් ත්‍යාගලාභී මහාචාර්ය මෙල්වින් කැල්වින් යටතේ පර්යේෂණ කිරීමෙන්.
1962 – 71 කාලය තුළ NASA ආයතනයේ ජීවයේ සම්භවය පිළිබඳ රසායනික පසුබිම අධ්‍යයනය කළ පර්යේෂණ කණ්ඩායමේ නායකයා හැටියට කටයුතු කළ පොන්නම්පෙරුම, 1971දී මේරිලන්ඞ් සරසවියේ ජෛව රසායන විද්‍යා මහාචාර්ය ධූරයට පත්ව ජීවිත කාලයක් පුරා එම සරසවිය සමග සබඳතා පැවැත් වූවා. ලොව පිළිගත් ශාස්තී‍්‍රය සඟරාවල විද්වත් නිබන්ධන 400කට වැඩි ගණනක් පළ කළ ඔහු රසායන විද්‍යාව, ජීවයේ සම්භවය, ජාතික සංවර්ධනයට විද්‍යාව යොදා ගැනීම ආදී තේමා යටතේ ග‍්‍රන්ථ කිහිපයක් ද රචනා කළා.
තෙරවක් ම නොබෙල් රසායන විද්‍යා ත්‍යගයට නාමයෝජිත වූ ඔහු දැනුමේ නිම්වලලූ පුඵල් කළා පමණක් නොවෙයි. අභිමානවත් ගෝල පරපුරක් ද බිහි කළා. පොන්නම්පෙරුමගේ සෙවනේ හැදුණු විද්‍යාඥයන් අද ලෝකය පුරා ම විද්‍යා හා තාක්‍ෂණ ක්‍ෂෙත‍්‍රයන්හි නායකත්ව මට්ටමේ සිටිනවා.
1984 දී ජනාධිපති ජයවර්ධනගේ ඇරැයුමින් මෙරටට පෙරළා පැමිණී ඔහු ජනාධිපති විද්‍යා උපදේශක හැටියටත් මූලික අධ්‍යයන ආයතනයේ (Institute of Fundamental Studies, IFS) අධ්‍යක්‍ෂකවරයා ලෙසත් කටයුතු කළා.
ඔහුට උදක් ම ඕනෑ වූයේ දැනුම් ගවේෂණයේ කොන් වී, මුළු ගැන්වී සිටි අපේ දක්ෂ පර්යේෂකයන් දිරිමත් කොට ලෝක මට්ටමේ විද්‍යා පර්යේෂණ කිරිමට ඔවුන්ට පහසුකම්, අවස්ථාව හා මග පෙන්වීම මෙරටදී ම ලබා දෙන්නට. බුද්ධි ගලනය නතර වී අනාගතයේ යම් දිනෙක රට හැරදා ගිය උගතුන් යළි මෙහි ගෙන්වා ගැන’මද ඔහුගේ අරමුණක් වුණා.
වාණිජ මට්ටමේ ඉන්ටර්නෙට් නොතිබූ ඒ යුගයේ මෙරට සිට පර්යේෂණ කළ විද්‍යාඥයන්ට තම ක්‍ෂෙත‍්‍රවල අළුත් ම නිබන්ධන හා ප‍්‍රවණතා දැන ගැනීම දුෂ්කර වුණා.
1985 අගදී IFS ආයතනයට බඳවා ගත් එවකට තරුණ පර්යේෂක රොහාන් සමරජීවට පොන්නම්පෙරුම භාරදුර කාරියක් පැවරුවා. ARPANET නම් වූ ලොව වටා සරසවි ඇදුරන් හා පර්යෙෂකයන් ජාලකරණය කළ පරිගණක ජාලයට කෙසේ හෝ ශ‍්‍රී ලංකාවත් සම්බන්ධ කරන ක‍්‍රමයක් සොයන්න. (එය මුල් යුගයේ ඉන්ටර්නෙට් එකක්.)
ගවේශණවලින් පසු ARPANET එකට බද්ධ වීමේ යෝජනාවක් සමරජීව ඉදිරිපත් කළත්, යම් හේතු නිසා එය ක‍්‍රියාත්මක කළ නොහැකි වුණා. (මෙරට පර්යේෂකයන් ලෝක දැනුම් ජාලයට මුල් වරට සම්බන්ධ වුයේ 1990දී ඇරැඹි LEARN හරහායි. වාණිජ මට්ටමේ ඉන්ටර්නෙට් සබඳතා ආවේ 1995දී.)
තොරතුරු සමාජය පරිනාමය වන්නේ කුමන දිශාවට දැයි හොඳ අවබෝධයක් පොන්නම්පෙරුමට තිබූ බවත්, එහෙත් ඔහුගේ දුරදර්ශී දැක්ම හඳුනාගෙන එයට සහාය වනවා වෙනුවට අපේ සමහරුන් කළේ ඔහුට අකුල් හෙළීම බවත් මහාචාර්ය රොහාන් සමරජීව කියනවා.
පොන්නම්පෙරුම ලොකු අභියෝග උද්‍යොගයෙන් භාර ගත්, අධිෂ්ඨාන පූර්වක චරිතයක්. මෙරට ගතානුගතික පර්යේෂක ප‍්‍රජාව ප‍්‍රාණවත් කරන අතරම ඔවුන් නිලධාරිවාදයෙන් මුදවා බුද්ධිමය නිදහස හා නිර්මාණශීලී අවකාශයක් ලබා දෙන්නට මුල සිට ම උත්සහ කළා.
එහෙත් ඔහුගේ මේ කාර්යශූර ප‍්‍රවේශය අපේ සමහර උගතුන්ට ඇල්ලූවේ නැහැ. අසීිමිත නිතීරිතීවලට උගතුන් නතු කර ගෙන සිටි නිලධාරීන් ද පොන්නම්පෙරුමට උඩින් හා යටින් අකුල් හෙලූවා. වයසින් හා තනතුරින් ජ්‍යෙෂ්ඨ වීමට වඩා බුද්ධිමය ප‍්‍රභාවට සහ නිර්මාණශීලී විමර්ශනයට මුල් තැන දීමේ පොන්නම්පෙරුම ප‍්‍රතිපත්තිය තරුණ දක්ෂයන්ට ඉතා හිතකර වුවත් ක්‍ෂෙත‍්‍රය අරක් ගෙන සිටි සමහර ප‍්‍රවීණයෝ එයට ප‍්‍රතිරෝධය මතු කළා.
ඇතැම් ලාංකික විද්වතුන් හා රාජ්‍ය නිලධාරීන්ගේ ප‍්‍රතිරෝධය, අකුල් හෙලීම් හා කැනහිලිකම් මැද වසර ගණනාවක් පොන්නම්පෙරුම ඉන්ද්‍රඛීලයක් සේ ක‍්‍රියා කළා. ජයවර්ධනගෙන් පසු ජනාධිපති වූ පේ‍්‍රමදාස ද ඔහුගේ එම තනතුරු දිගට ම පවත්වා ගත්තා. 1988-89 භීෂණ සමයේ පවා මහනුවර IFS පර්යේෂණාගාරවල වැඩ නතර වූයේ නැහැ. සරසවි සියල්ල දිගු කලක් වසා දමා තිබියදී IFS වැඩ කෙසේ හෝ කර ගෙන යන්නට පොන්නම්පෙරුම සමත් වුණා.
විද්‍යාත්මක ගවේෂණ හා පර්යේෂණ ආයතනික නීතිරීතිවලට සීමා කොට, කාර්යාලයීය වේලාව තුළ පමණක් කළ නොහැකි බව ඔහු දැන සිටියා. මේ නිසා දිවා රැය ඕනෑ ම වෙලාවක IFS විද්‍යාගාරවල වැඩ කිරීමටත්, ආයතනයේ පුස්තකාල හා අනෙකුත් පහසුකම් පාවිච්චි කරන්නටත් ඔහු ඉඩ සළසා දුන්නා. තරුණ පර්යේෂකයන් මෙයින් හොඳහැටි ප‍්‍රයෝජන ගත් අතර ගතානුගතික ජ්‍යෙෂ්ඨයන් මෙයින් විමතියට පත් වුණා.
IFS පර්යේෂණාගාර පරිශ‍්‍රයේ ම කුඩා කාමරයක පදිංචිව සිටි පොන්නම්පරුම ද දිනකට පැය 16 – 18ක් වැඩ කළා. එවකට 60 විය ඉක්මවා සිටි මේ ජ්‍යෙෂ්ඨ විද්‍යඥයාගේ උද්‍යොගය හා කාර්යශීලී බව තරුණ පර්යේෂකයන් දිරි ගැන් වූවා.
රාජකාරි බහුල වුවත් ඔහු නිරතුරුව IFS පර්යේෂකයන් සමග සාමීචියේ යෙදෙමින් සුහදව කල් ගත කළා. වරක් මැදියම් රැය ආසන්නව තමන් විද්‍යාගාරයකට ගිය විට තරුණ පර්යේෂක පිරිසක් මහත් උනන්දුවෙන් පරීක්‍ෂණයක් කරනු දැක ඔහු තතු විමසා තිබෙනවා. ‘බැක්ටීරියා අපි වගේ නිදා ගන්නේ නැහැනේ, මහාචාර්යතුමා!’ එක් තරුණ පර්යේෂකයෙක් තමාට කී බව පොන්නම්පෙරුම උද්දාමයෙන් උපුටා දැක් වූවා.
ඔහුට ඕනෑ වුණේ එබඳු පරපුරක් හදන්න. රාජ්‍ය ආයතනික සීමාවන් තුළ පවා ඔහු වසර කිහිපයක් තුළ ලොකු ආකල්පමය වෙනසක් කළා.
විද්‍යාඥයන් යනු පර්යේෂණාගාර හෝ දැනුමේ එක්ටැම් ගෙවල හෝ කොටු වූ අමුතු පිරිසක් නොව නව ලොවක් බිහි කරන හා රටේ ප‍්‍රශ්න විසදීමට දායක වන පිරිසක් බව ලක් සමාජයට ඒතතු ගැන්වීමේ අවශ්‍යතාවය ඔහු මැනවින් වටහා ගත්තා. විද්‍යාඥයන්ට අභිමානවත්ව හා ස්වාධීනව තමන්ගේ වැඩ කරගෙන යාමට වාතාවරණයක් බිහි කිරීමට ඔහු උත්සාහ කළා.
මහජන බදු මුදලින් නඩත්තු කැරෙන රාජ්‍ය පර්යේෂණ ආයතන හා සරසවි මුඵමනින් මහජනයාට වගකිව යුතු බවත්, ඒ සඳහා මාධ්‍ය හරහා තමන්ගේ පර්යේෂණ වැඩකටයුතු හා ප‍්‍රතිඵල ජනතාවට සරල හා ආකර්ෂණීය ලෙසින් සන්නිවේදනය කළ යුතු බවත් පොන්නම්පෙරුමගේ දැක්මේ ප‍්‍රබල අංගයක් වූවා.
මේ නිසා IFS පර්යේෂණ, පරිපාලනය හා මුදල් භාවිතය වැනි ඕනෑ ම දෙයක් ගැන මාධ්‍ය නියෝජිතයන්ට විමර්ශනය කිරීමේ අවකාශය සළසා දුන්නා. තමන් කෙතරම් කාර්ය බහුල වුවත්, ඕනෑ ම විටෙක මාධ්‍යවේදීන්ට දුරකථනය හරහා හෝ මුහුණට මුහුණ ලා සාකච්ඡ ලබා දීමට ඔහු ඉදිරිපත් වුණා.
යහපත් අරමුණු මත පදනම් වූ මේ ප‍්‍රවේශය ඔහුගේ විවේචකයෝ අර්ථ දැක්වූයේ මාධ්‍ය හරහා ප‍්‍රසිද්ධිය හඹා යාමක් හැටියට. විද්‍යාඥයන් ශුද්ධ වස්තු ලෙස සළකා වන්දනාමාන කරමින්, කියන දෙයක් ලියා ගෙන පළ කිරීමට පුරුදුව සිටි සමහර මාධ්‍යවේදීන්ටත් මෙය නුහුරු වන්නට ඇති…
පොන්නම්පෙරුම මා දැන හඳුනා ගත්තේ 1986 – 1990 කාලයේ. තරුණ මාධ්‍යවේදියකු ලෙස මා බොහෝ අවස්ථාවල පොන්නම්පෙරුම මුණ ගැසී සාකච්ඡ කොට තිබෙනවා. සමහර විට මා නොදන්නාකමට ඇසූ මූලික මට්ටමේ ප‍්‍රශ්නවලට පවා උද්‍යොගයෙන් පිළිතුරු දුන්නා.
දේශපාලන මානයක් තිබූ ප‍්‍රතිපත්තිමය කරුණු ගැන වුවත් ඔහු ප‍්‍රවේශමින් ප‍්‍රතිචාර දැක් වූවා. කිසි විටෙක “No Comment” කියා ලිස්සා ගියේ නැහැ. එදා මෙදා තුර මා මුණ ගැසී ඇති සිය ගණනක් විද්වතුන් අතර ඉතා ආචාරශීලී හා මිත‍්‍රශීලී චරිතයක් ලෙස ඔහු මගේ මතකයේ රැඳෙනවා.
පොන්නම්පෙරුම සැම විට ආචාරශීලී වූවත් කිසි විටෙක නිවට හෝ නියාලූ නොවූ නිසා ජනාධිපති කාර්යාලයේ එවකට සිටි ඇතැම් නිලධාරීන් ඔහුට හිරිහැර කළා. පේ‍්‍රමදාස ජනාධිපතිවරයාට පවා සමනය කර ගත නොහැකි වූ මේ අකටයුතුකම් නිසා කළකිරුණු පොන්නම්පෙරුම 1990දී මවු රටින් සමු ගෙන යළිත් ඇමරිකාවට ගියා.
දිවි ඇති තෙක් පර්යේෂණ කරන්නට මේරිලන්ඞ් සරසවියේ ලොකු විද්‍යාගාරයක් හා පහසුකම් ඔහුට ලැබුණා. 1994 දෙසැම්බර් 20 වනදා ඔහු මිය ගියේ ද එහි පර්යේෂණයක සිටියදීයි.
මහාචාර්ය පොන්නම්පෙරුමගේ අනෙක් සුවිශෙෂී දායකත්වය වූයේ දියුණු වන ලෝකයේ රටවල සමාජ ආර්ථික සංවර්ධනයට විද්‍යාව හා තාක්‍ෂණය නැණවත්ව යොදා ගැනීම ගැන ලෝක ව්‍යාප්ත සංවාදයක් ගොඩ නැගීමයි. මේ සදහා එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවර්ධන වැඩසටහන හා යුනෙස්කෝව මෙන් ම තෙවන ලොව විද්‍යා ඇකඩමිය (TWAS) නම් විද්වත් ජාලය හරහා ද ඉමහත් සේවයක් කළ ඔහු එහි උපසභාපති හැටියට දිගු කලක් කි‍්‍රයා කළා.
අපේ වැනි රටවල විද්‍යා හා තාක්‍ෂණ හැකියාව දියුණු කරන්නට ඔහු අති විශාල මෙහෙවරක් ඉටු කළා. TWAS ආරම්භක සභාපති, පාකිස්ථානු භෞතික විද්‍යාඥ ආචාර්ය අබ්දුස් සලාම් සමග සමීපව වැඩ කරමින් ආසියාවේ, අප‍්‍රිකාවේ හා දකුණු අමෙරිකාවේ දක්ෂ විද්‍යාඥයින්ට ලෝක මට්ටමේ පර්යේෂණ කරන්නට අවස්ථා ලබා දුන්නා.
පොන්නම්පෙරුම ලොව පිළිගත් විද්වත් සඟරාවල පළ කළ නිබන්ධනවලට හා ලියූ පොත්වලට වඩා වැදගත් ලෙස මා දකින්නේ ඔහු සිය ශිෂ්‍යයන්ට හා සෙසු පර්යේෂකයන් දහස් ගණනකට ලබා දුන් ආත්ම විශ්වාසය හා ප‍්‍රබෝධක ආවේගයයි (inspiration).
අපේ රටේ ලිලිපුට්ටන් මේ ගලිවර් නොරිස්සූ නිසා ඔහුගේ සේවය හරි හැටි ලබා ගන්නට බැරි වූ සැටි දශක දෙකකට පසුව සිහිපත් කිරීම වටිනවා.
See also my English tribute: Dr. Cyril Ponnamperuma (1923-1994): A Passionate Champion of Public Science
Open Minds! (formerly: Moving Images blog) 