BBC Interview [Sinhala]: Countering Hate Speech and Fake News in Sri Lanka

Today, I was interviewed on video for BBC Sinhala service for my views on hate speech and fake news. Given below is my remarks in Sinhala, excerpts from which are to be used.

In summary, I said these phenomena predate social media and the web itself, but cyber space has enabled easier and faster dissemination of falsehoods and hatred. Additionally, anonymity and pseudonymity — fundamental qualities of the web – seem to embolden some to behave badly without revealing their identities.

The societal and state responses must be measured, proportionate and cautious, so as not to restrict everybody’s freedom of expression for the misdeeds of a numerical minority of web users. I urged a multi-pronged response including:

– adopting clear legal definitions of hate speech and fake news;

– enforcing the existing laws, without fear or favour, against those peddling hatred and falsehoods;

– mobilising the community of web users to voluntarily monitor and report misuses online; and

– promoting digital literacy at all levels in society, to nurture responsible web use and social media use.

 

වෙබ්ගත අවකාශයන් හරහා වෛරී කථනය හා ව්‍යාජ පුවත් ගලා යාම ගැන අද ලොකු අවධානයක් යොමු වී තිබෙනවා. වර්ගවාදී හා වෙනත් අන්තවාදී පිරිස් සමාජ මාධ්‍ය වේදිකා හරහා ආන්තික සන්නිවේදනය කරමින් සිටිව බවත් අප දන්නවා.

එහෙත් මේ ප්‍රවනතා එකක්වත් ඉන්ටර්නෙට් සමඟ මතු වූ ඒවා නොවෙයි. 1990 දශකයේ වෙබ් අවකාශය ප්‍රචලිත වීමට දශක ගණනාවකට පෙරත් අපේ සමාජයන් තුළ මේවා සියල්ලම පැවතියා. ප්‍රධාන ධාරාවේ සමහර මාධ්‍ය හරහා මෙන්ම කැලෑ පත්තර හරහාත් පල් බොරු මෙන්ම මඩ ප්‍රහාරද ගලා යන බව අපි හොඳාකාර දන්නවා!

වෙබ් පැතිරීමත් සමග සිදුව ඇත්තේ මේ ආන්තික ප්‍රවාහයන්ට නව ගැම්මක් ලැබීමයි. එසේම සැඟවී සිට, ආරූඪනාමිකව යම් අයට තර්ජන කරන්න, අපහාස කරන්න නැතිනම් ව්‍යාජ පුවත් පතුරුවන්න ඉන්ටර්නෙට් හරහා වඩා ලෙහෙසියි.

එහෙත් මෙහි වරද සයිබර් අවකාශයේ නොව එය අවභාවිත කරන සාපේක්ෂ සුලුතරයකගේයි. රටේ ආර්ථිකයට, ජනසමාජය බෙහෙවින් ප්‍රයෝජනවත් තොරතුරු ප්‍රභවයක් හා අධ්‍යාපනික මෙවලමක් වන වෙබ් අවකාශය ටික දෙනකුගේ නොහොබිනා ක්‍රියා නිසා සැමට අහිමි කිරීම හෝ සීමා කිරීම නොවෙයි මේ ප්‍රශ්නයට නිසි ප්‍රතිචාරය.

අප දැන් කළ යුතුව ඇත්තේ භෞතික ලෝකයේ වුවත්, සයිබර් අවකාශයේ වුවත්, වෛරී කථනය, ව්‍යාජ පුවත් හා අන්තවාදී සන්නිවේදනවලට එරෙහිව සීරුවෙන් හා බුද්ධිමත්ව ප්‍රතිචාර දැක්වීමයි.

එසේ කිරීමේදී අප සැවොම ඉහළ වටිනාකමක් දෙන භාෂණයේ නිදහස රැකෙන පරිදි ක්‍රියා කළ යුතුයි. අප නොරිසි දේ කියන අයටත් භාෂණ නිදහස එක සේ හිමි බව අප කිසි විටෙක අමතක නොකළ යුතුයි.

මෙහිදී නිරවුල් නිර්වචන ගැන එකඟ වීම මූලික පියවරක්. උදාහරණයකට, දේශපාලකයන් නිර්දය ලෙස විවේචනය කිරීම හෝ වෙනත් නාමධාරී චරිත ප්‍රසිද්ධියේ අභියෝගයට ලක් කිරීම ආදිය කිසිසේත් වෛරී කථනයන් නොවෙයි.

ඉන්ටර්නෙට් වාරණයට මා විරුද්ධයි. ෆේස්බුක් වැනි ගෝලීය සමාජ මාධ්‍ය වේදිකාවලට මෙරට සිට ප්‍රවේශ වීම අවහිර කිරීම කිසිදු සමාජ ප්‍රශ්නයකට තිරසාර විසඳුමක් නොවෙයි.

යම් මට්ටමකට නීති හා නියාමන අවශ්‍යයි. එහෙත් පවතින අපහාස නීති හා වෛරී කථනවලට එරෙහි නීති පවා හරිහැටි ක්‍රියාත්මක නොවන පසුබිමක නීතිවලින් පමණක් විසඳුම් බලාපොරොත්තු වෙන්න බැහැ.

සරල උපමිතියක් ගනිමු. මහපාරේ කෙළ ගසන, රේල්පාරේ මළපහ කරන අය තාමත් අප අතර සිටිනවා. අපරාධකරුවන් පොදු අවකාශයේ සැරිසරනවා. එසේ වූ පලියට අපි පාරවල් හෝ රේල්පාරවල් වසා දමන්නේ නැහැ. බියෙන් ගෙදරට වී සිටින්නේත් නැහැ. වෙනත් ක්‍රමෝපායන් හරහා ඒවා සමනය කරන්න තැත් කරනවා. ආරක්ෂක උපක්‍රම යොදා ගන්නවා.

වෛරී කථනය, ව්‍යාජ පුවත් වැනි සමාජ විරෝධී ක්‍රියා නීතියෙන් පමණක් නතර කළ නොහැකියි. ඒවා කරන අයට එරෙහිව ප්‍රජාවක් ලෙස පෙල ගැසීම අවශ්‍යයි. විනයානුකූල හැදියාව, ආචාරශීලී වීම ආදී ගතිගුණ ගෙදරින්, පාසලෙන් ප්‍රවර්ධනය කළ යුතුයි.

ඩිජිටල් තාක්ෂණය හා වෙබ් අවකාශය අප බොහෝ දෙනකුට අලුත් අත්දැකීමක්. මේවා ප්‍රවේශමින්, ආචාර ධර්මීයව භාවිත කරන සැටි කියා දෙන ඩිජිටල් සාක්ෂරතාවය අද හදිසි අවශ්‍යතාවක්.

සිවුමංසල කොලු ගැටයා #368: #FakeNews ව්‍යාජ පුවත්වලට නීතියෙන් වැට බැඳිය හැකිද?

Fake News is not new. The phenomenon has been around, in one form or another, for decades! Many of us in the global South have grown up amidst intentionally fake news stories in our media, some of it coming from governments, no less.

Fake News is merely a symptom of a wider and deeper crisis.It is a crisis of public trust in journalism and media that has been building up over the years in many countries. Fake News fills a vacuum of credibility.

In my latest Ravaya column (in Sinhala), published on 24 June 2018, I revisit the topic of Fake News to discuss if and how legal regulation can help counter Fake News. I argue that any new laws should be introduced very carefully, so as not to allow governments to restrict freedom of expression. I look at the botched Indian attempt to penalise journalists over Fake News, and the new Anti-Fake News Law in Malaysia (April 2018) that has been widely criticised for overbroad definitions and regulatory overreach.

In the end, I conclude: even the best laws can be a partial solution to the Fake News crisis. A healthy dose of scepticism can filter out a good deal of disinformation surrounding us. We also have to build media literacy as a modern-day survival skill, and nurture independent fact checking services.

Can laws stop Fake News?

ව්‍යාජ පුවත් හෙවත් Fake News ගැන මීට පෙර දෙවතාවක් මා විග්‍රහ කළා.

2017 මැයි 14 වැනිදා ‘ව්‍යාජ පුවත් ප්‍රවාහයෙන් තොරතුරු සමාජය බේරා ගත හැකිද?’  යන මැයෙන්ද, 2017 ජූනි 18 වැනිදා ‘ව්‍යාජ පුවත්වලින් මතු වන සැබෑ අභියෝග’ මැයෙන් ද, එම තීරු ලිපි පළ වුණා.

ව්‍යාජ පුවත් සංකීර්ණ සංසිද්ධියක් බවත්, එම ලේබලය ප්‍රවේශමින් භාවිත කළ යුතු බවත් මා අවධාරණය කළා.

මා යොදා ගන්නා නිර්වචනය මෙයයි. යම් තොරතුරක් වැරදි බව දැන දැනම එය සැබෑ පුවතක් ලෙස වාර්තා කිරීම හෝ පතුරුවා හැරීම ව්‍යාජ පුවතක්.

අද යළිත් මේ මාතෘකාවට පිවිසෙන්නේ ව්‍යාජ පුවත් පිළිබඳ සමාජ සංවාද දිගටම සිදු වෙමින් තිබෙන නිසයි.

අමෙරිකානු ජනාධිපති ඩොනල්ඩ් ට්‍රම්ප්, තමන්ට හිතකර නොවන පුවත් හෝ විවේචනාත්මක මාධ්‍ය විග්‍රහයන් සියල්ල ගෙඩි පිටින් හෙළා දැකීමට Fake News යෙදුම අවමන් සහගතව නිතර යොදා ගන්නවා.

දැන් දැන් වෙනත් රටවල දේශපාලකයන්ටද මේ පුරුද්ද ව්‍යාප්ත වන හැඩයි. අපේ සමහර දේශපාලකයොත් තමන් නොරිසි වාර්තා හෝ විග්‍රහයන්ට මේ ලේබලය ඇලවීමට පටන් අරන්.

මෙයින් සිදු වන්නේ තත්ත්වය තවත් ව්‍යාකූල වීම පමණයි. ව්‍යාජ පුවත් යනු නොයෙක් අයට විවිධාකාරයේ විග්‍රහ කළ හැකි, නිශ්චිත නොවන යෙදුමක්. මේ නිසා එය භාවිත කිරීම ප්‍රවේශමින් කළ යුත්තක්.

ඉංග්‍රීසි බසෙහි ඊට වඩා නිශ්චිත වූ යෙදුම් දෙකක් තිබෙනවා. අර්ථය ආසන්න වශයෙන් සමාන යයි බැලූ බැල්මට පෙනුණත් ඒ දෙක විස්තර කරන්නේ ප්‍රපංචයන් දෙකක්.

වඩාත් භයානක හා හානිකර වන්නේ හිතාමතාම ගොතා, අතිශයෝක්ති කොට හෝ විකෘති කොට මුදා හරින තොරතුරුයි. මේවාට Disinformation කියනවා. මහජනයා වුවමනාවෙන්ම නොමග යැවීම හා රැවටීම මේවායේ අරමුණයි.

අපේ රටේ බොහෝ ආණ්ඩු, විපක්ෂ දේශපාලන පක්ෂ, යුද්ධ සමයේ හමුදාව, වෙළඳෙ ප්‍රචාරණ සමාගම් මෙන්ම සමහර සිවිල් සමාජ සංවිධානද හිතාමතා බොරු ප්‍රචාර කිරීම පිළිබඳව උදාහරණ එමට තිබෙනවා.

තමන් කුමන හෝ මූලාශ්‍රයකින් ඇසූ, දුටු හෝ කියැවූ වැරදි තොරතුරක්, එය වැරදි බව වටහා නොගෙන ප්‍රතිරාවය කිරීම හෙවත් බෙදා ගැනීමට කියන්නේ Misinformation කියායි. තහවුරු කිරීමකින් තොරව, හරිහැටි විමර්ශනය නොකර හා වගකීම් විරහිතව මෙසේ ප්‍රතිරාවය කරන අය එමට සිටිනවා.

Sri Lanka’s mainstream media have been peddling disinformation for decades. Readers have devised their own filters to discern fake from real, but it’s not always easy!

අපේ රටේ ජනමාධ්‍යවල මේ දෙආකාරයේම දුස්තොරතුරු නිතර හමු වනවා.

සමහරක් ව්‍යාජ පුවත් මාධ්‍ය කතුවරුන් හෝ මාධ්‍ය ආයතන හිමිකරුවන් විසින් ඕනෑකමින්ම නිර්මාණය කොට බෙදා හරිනු ලබනවා. මෙයට දේශපාලනික, ව්‍යාපාරික හෝ වර්ගවාදී හේතු මුල් විය හැකියි.

යම් චරිත, ආයතන හෝ සංකල්ප පුම්බන්නටත්, තවත් සමහර චරිත, ආයතන හෝ සංකල්ප පිළිබඳව මහජන අප්‍රසාදය ඇති කිරීමටත් මෙවන් ව්‍යාජ පුවත් මැවීම නිරතුරුව සිදු කැරෙනවා.

රාජ්‍ය මාධ්‍ය ආයතන, බලයේ සිටින රජයේ ප්‍රචාරණ යාන්ත්‍රණ බවට පත් වීම දශක ගණනාවක් තිස්සේ දිගටම සිදු වූවක් නිසා අද වන විට මාධ්‍ය ග්‍රාහකයෝ එය මාධ්‍ය අවභාවිතයක් ලෙස දකින්නෙත් නැති තරම්.

මෑත කාලයේ ආර්. ප්‍රේමදාස හා මහින්ද රාජපක්ෂ ජනපතිවරුන් යටතේ රාජ්‍ය මාධ්‍ය අපහරණය සීමාන්තික ලෙස සිදු වුණා.

උදාහරණ එමටයි. හොඳම උදාහරණ සඳහා 1991 සැප්තැම්බරයේ ප්‍රේමදාසට එරෙහිව දෝෂායෝභියෝගයක් මතුව ආ පසුවත්, 2014 නොවැම්බරයේ රාජපක්ෂට එරෙහිව විපක්ෂයේ පොදු අපේක්ෂකයා ලෙස මෛත්‍රීපාල සිරිසේන ඉදිරිපත් වූ පසුවත් ලේක්හවුස් දිනපතා හා සතිඅන්ත පත්තරවල මුල් පිටු හැකිනම් සොයා ගෙන කියවන්න.

එකී වකවානුවල ලේක්හවුස් පුවත්පත් මාධ්‍ය විසින් පුවත් ආවරණයේදී පවත්වා ගත යුතු තුලනය පමණක් නොව සියලුම ආචාරධර්මීය සීමාද ඉක්මවා ගිය සැටි අපට මතකයි.

ව්‍යාජ පුවත් මවන්නේ, සැබෑ සිදුවීම් වාර්තාකරණයේදී දැඩි ලෙස විකෘති කරන්නේ රාජ්‍ය මාධ්‍ය පමණක් නොවෙයි. බොහෝ පෞද්ගලික පුවත්පත්, රේඩියෝ හා ටෙලිවිෂන් ආයතනද එයම කරනවා.

හිතාමතා මවන ව්‍යාජ පුවත් හා පුවත් විකෘති කිරීම්වලට අමතරව නොසැලකිල්ල, නොදන්නාකම, අලසබව හා වෘත්තීයභාවය නොතැකීම නිසා අපේ මාධ්‍යවලට නිරායාසයෙන් පිවිසෙන වැරදි තොරතුරුද සැලකිය යුතු ප්‍රමාණයක් තිබෙනවා.

දේශපාලකයන්, සරසවි ඇදුරන්, වෘත්තිකයන් හා පූජකයන් වැනි නාමධාරී පුද්ගලයන් අතර සමහරුන් පොදු අවකාශයේ (ප්‍රසිද්ධ රැස්වීම්, මාධ්‍ය සාකච්ඡා ආදියේදී) කරන වැරදි සහගත ප්‍රකාශ එලෙසින්ම, විමර්ශනයකින් තොරව පළ කිරීම අපේ මාධ්‍යවල සුලබ වැරැද්දක්.

මෙයට එක් ප්‍රබල උදාහරණයක් 2017 මුලදී මතු වුණා. පාර්ලිමේන්තුවේ මන්ත්‍රීවරුන් 225න් 94 දෙනකු අඩු තරමින් අපොස සාමාන්‍ය පෙළවත් සමත් වී නැතැයි මාධ්‍ය රැසක් වාර්තා කළා. ඔවුන් සියල්ල මූලාශ්‍රය ලෙස උපුටා දැක්වූයේ දේශපාලන විද්‍යාව පිළිබඳ විශ්‍රාමික සරසවි ඇදුරෙක්.

එකී මහාචාර්යවරයා ප්‍රවෘත්ති සාකච්ඡාවකදී කළ ප්‍රකාශයක් වැඩි තතු නොවිමසා මාධ්‍ය වාර්තා කළා. මන්ත්‍රීවරුන් පිළිබඳ ජනප්‍රිය මහජන ආකල්පයකටද එය අනුගත වුණා.

මේ ගැන පසු විපරමක් කළේ ඉංග්‍රීසි සතිඅන්ත පුවත්පතක මාධ්‍යවේදිනියක් පමණයි. ඇය අදාළ මහාචාර්යවරයාට දුරකතනයෙන් කතා කොට මේ දත්තයට පදනම විමසුවා. එතැනදී ඔහු කියා ඇත්තේ එය තමා කළ තොරතුරු විමර්ශනයකින් හෙළි වූවක් නොව තමාද එය ටික කලකට පෙර මොකක්දෝ පුවත්පතක කිය වූවක් බවයි! අඩු තරමින් එම පුවත්පතේ නම පවා ඔහුට මතක නැතිලුෟ

මේ අතර පාර්ලිමේන්තු කාර්ය මණ්ඩලය කියා තිබුණේ මන්ත්‍රීවරුන්ගේ අධ්‍යාපන සුදුසුකම් පිළිබඳ තොරතුරු තමන් එක් රැස් නොකරන බවයි.

ඉන්ටර්නෙට් ගත වී සරල ගූගල් සෙවීමක් කළ විට පෙනී ගියේ 2014 සැප්තැම්බරයේ බුද්ධික පතිරණ මන්ත්‍රීවරයා (2010-2015 පැවති) පසුගිය පාර්ලිමේන්තුවේ මන්ත්‍රීවරුන්ට අදාළව පවසා තිබුණේ 94 දෙනකු සාමාන්‍ය පෙළ අසමත්ව සිටි බවයි.

එහෙත් 2015 අගෝස්තුවේ තේරී පත් වූ වත්මන් පාර්ලිමේන්තුවට එම සංඛ්‍යාවම ආදේශ කරන්නේ කෙලෙසද?

මහාචාර්යවරයා නොසැලකිලිමත්ව කළ ප්‍රකාශය මාධ්‍ය එලෙසින්ම වාර්තා කළා. එය පදනම් කරගෙන විග්‍රහයන් හා කතුවැකි පවා ලියූ සියලු මාධ්‍ය ව්‍යාජ පුවතක හවුල්කරුවන් බවට දැනුවත්ව හෝ නොදැනුවත්ව පත් වුණා.

මාධ්‍යවේදීන් සතු විය යුතු සංශ්‍යවාදීබව  (skepticism) මෙරට කෙතරම් දුර්ලභද යන්නත් මේ උදාහරණයෙන් හොඳාකාර පේනවා.

ව්‍යාජ පුවත් නොහොත් දුස්තොරතුරු බෙදා හැරීම කෙතරම් සංකීර්ණද යන්න මේ දක්වා කියැවූ ඔබට වැටහෙනවා ඇති. මේ නිසාම ව්‍යාජ පුවත් ඉලක්ක කර ගත් නව නීති හෝ නියාමන ක්‍රමවේද හඳුන්වාදීමද අතිශය දුෂ්කර කාරියක්.

ආසියානු රටවල් දෙකක මෑත මාසවල අත්දැකීම් සලකා බලමු.

2018 මාර්තු මාසයේ ඉන්දියාවේ ප්‍රවෘත්ති හා විද්‍යුත් මාධ්‍ය අමාත්‍යාංශය කීවේ ව්‍යාජ පුවත් බිහි කිරීම හා ඒවා බෙදා හැරීම කරන මාධ්‍යවේදීන්ට හා ඔවුන්ගේ මාධ්‍ය ආයතනවලට ‘විපාක විඳීමට සිදු වනු ඇති’ බවයි.

‘ව්‍යාජ පුවත්’ නිර්වචනය නොකර ඉන්දියානු රජය කීවේ එවන් දේ කරන මාධ්‍ය එරට පුවත්පත් මණ්ඩලයට හෝ විද්‍යුත් මාධ්‍ය නියාමන ආයතනයට යොමු කැරෙනු ඇත කියායි. චෝදනා ඔප්පු වුවහොත් අදාළ මාධ්‍යවේදියාගේ මාධ්‍ය හැඳුනුම්පත (media accreditation) අහෝසි වනු ඇතැයි ප්‍රකාශ කෙරුණා. (මුල් වරදට මාස 6ක් දක්වා, දෙවැනි වරදට වසරක් දක්වා සහ තෙවරක් වරද ඔප්පු වුවහොත් සදාකාලිකව.)

India government’s plans to regulate against Fake News, proposed and hastily withdrawn in April 2018

මෙය නිවේදනය කළ වහාම එරට මාධ්‍ය ආයතන හා මාධ්‍යවේදී සංවිධාන ප්‍රබලව සිය විරෝධය පළ කළා. මෙය මාධ්‍ය හීලෑ කොට මර්දනය කිරීමට ගන්නා උත්සාහයක් බවත්, දැනටමත් සියලු මාධ්‍යවේදීන් නිවැරදිව හා සමබවර වාර්තාකරණයේ යෙදිය යුතු බව පුවත්පත් මණ්ඩලයේ ආචාරධර්ම අතර කියැවෙන නිසා අමතර කිසිදු නියාමනයක් අවශ්‍ය නැති බවත් ඔවුන් අවධාරණය කළා.

මේ විරෝධතා හමුවේ අගමැති නරේන්ද්‍ර මෝඩි සිය ප්‍රවෘත්ති අමාත්‍යාංශයේ යෝජනාව ඉක්මනින්ම ඉවත් කර ගත්තා. අමාත්‍යාංශයේ මැදිහත් වීමකින් තොරව, පවත්නා රාමුව යටතේ පුවත්පත් මණ්ඩලයට හා විද්‍යුත් මාධ්‍ය නියාමන ආයතනයට ව්‍යාජ පුවත් ගැනද ප්‍රතිචාර දැක්විය හැකි යැයි ඔහු කියා සිටියා.

මැලේසියාවේ සිදු වූයේ මීට වෙනස් දෙයක්. 2018 අප්‍රේල් 2 වැනිදා එරට පාර්ලිමේන්තුව ව්‍යාජ පුවත් විරෝධී නව නීතියක් සම්මත කළා. ඕනැම මාධ්‍යයක් හරහා ව්‍යාජ පුවත් නිර්මාණය කිරීම හෝ සංසරණය කිරීම පිළිබඳ චෝදනා ඔප්පු වන ඕනෑම අයකුට මැලේසියානු රිංගිට් 500,000ක් (අමෙරිකානු ඩොලර් 128,000 පමණ) දක්වා දඩයක් හෝ වසරක් දක්වා සිරදඬුවමක් හෝ මේ දෙකම නියම කළ හැකියි.

හිටපු අගමැති නජීබ් රසාක් මේ නීතිය ගෙන ආවේ මහ මැතිවරණයක් අබිමුඛව තිබියදී. එසේම ඔහුගේ රජය මහා පරිමාණ රාජ්‍ය මුදල් වංචා කිරීම පිළිබඳ බරපතළ චෝදනා එල්ල වී තිබෙන අතරදී.

Malaysian campaign against Fake News

ඉක්මනින් ක්‍රියාත්මක කළ නව නීතිය යටතේ මුලින්ම වරදකරු වූයේ එරට සිටි ඩෙන්මාක් ජාතිකයෙක්. 2018 අප්‍රේල් 30දා ඔහු වරදකරු ලෙස තීරණය වූයේ එරට පොලිසිය, අපරාධ සිදුවීමකදී ප්‍රමාද වී ප්‍රතිචාර දැක්වූවා යයි සමාජ මාධ්‍ය ජාලයක් වන යූටියුබ්හී වීඩියෝවක ප්‍රකාශ කිරීම නිසායි.

වරද පිළිගත් ඔහුට අමෙරිකානු ඩොලර් 2,550ක දඩයක් නියම වූ අතර එය ගෙවා ගත නොහැකි වූ නිසා මාසයක සිරදඬුවමක් නියම වුණා.

එවකට විපක්ෂයේ සිටි බොහෝ මැලේසියානු දේශපාලන නායකයෝ මෙම නව නීතිය දැඩි ලෙස විවේචනය කළා. අමෙරිකානු ඩොලර් බිලියන් 5ක් පමණ රාජ්‍ය මුදල් ප්‍රමාණයක් සොරකම් කිරීම පිළිබඳව ඍජුවම චෝදනා ලැබ සිටි අගමැතිවරයා ඒ ගැන පුවත් මර්දනයට මේ නීතිය යොදා ගනු ඇතැයි ඔවුන් බිය පහළ කළා.

නජිබ්ට එරෙහිව පෙළ ගැසුණු අසාමාන්‍ය විපක්ෂ සන්ධානයේ නායකත්වය දැරූ ජ්‍යෙෂ්ඨ දේශපාලක මහතීර් මොහමඩ් මැතිවරණ කැම්පේන් සමයේ කීවේ තමන් දිනූ විට මේ මර්දනකාරී නීතිය අහෝසි කරන බවයි.

2018 මැයි 9 වැනිදා පැවති මැලේසියානු මහ මැතිවරණයේදී වසර 61ක් එක දිගට බලයේ සිටි පාලක පක්ෂය පරාජය වුණා. ආසන 222න් 121ක් ලබා ගත් විපක්ෂ සන්ධානය බලයට පත්වූ අතර 92 හැවිරිදි මහතීර් නැවත වරක් එරට අගමැතිවරයා වී සිටිනවා.

වඩාත් ප්‍රගතිශීලී ප්‍රතිපත්ති ප්‍රකාශනයක් මත මැතිවරණය දිනූ නව රජයට එරට සිවිල් සමාජ සංවිධාන හා මාධ්‍යවේදීන්ගේ සංවිධාන ප්‍රතිසංස්කරණ යෝජනා මාලාවක් ඉදිරිපත් කොට තිබෙනවා. ඒ අතර එක් ප්‍රබල ඉල්ලීමක් නම් ව්‍යාජ පුවත් විරෝධී නීතිය ඉවත් කිරීමයි. මැතිවරණයට පෙර දුන් පොරොන්දුව මහතීර් ඉටු කරයිද යන්න ඔවුන් මහත් ඕනෑකමින් බලා සිටිනවා.

මේ අතර පිලිපීනයේ හා සිංගප්පූරුවේ රජයන්ද ව්‍යාජ පුවත් නියාමනය සඳහා නව නීති යෝජනා කොට තිබෙනවා. සංකීර්ණ සංසිද්ධියකට මෙසේ නීතිමය විසඳුමක් පමණක් ලබා දීමට තැත් කිරීම ඒ රටවල සමාජ ක්‍රියාකාරිකයන්ගේ විවේචනයට ලක්ව පවතිනවා.

අද විග්‍රහයේ අප වැඩිපුරම කතා කළේ ප්‍රධාන ධාරාවේ, ආයතනගත මාධ්‍ය විසින් දැනුවත්ව හෝ නොදැනුවත්ව හෝ කරන දුස්තොරතුරු බෙදා හැරීම ගැනයි. ආසියාවේ බහුතරයක් රටවල තවමත් මහජනයාගෙන් බහුතරයක් සඳහා තොරතුරු මූලාශ්‍ර වන්නේ ටෙලිවිෂන්, රේඩියෝ හා පුවත්පත්.

එහෙත් පුවත් වෙබ් අඩවි, ගොසිප් වෙබ් අඩවි මෙන්ම ගෝලීය සමාජ මාධ්‍ය වේදිකා හරහාද ව්‍යාජ පුවත් ගලා යනවා. එය පිළිගත යුතුයි.

අසම්පූර්ණ ලෙසින් වුවද මහා මාධ්‍යවල යම් මට්ටමක ප්‍රමිතිගත වීමක්, නියාමනවලට අනුගත වීමක් බොහෝ විට තිබෙනවා. (හැම මාධ්‍යයේම නොවේ.)

මහා මාධ්‍යවල ව්‍යාජ පුවත්පත්වලට ප්‍රතිචාර දැක්වීම ඉහත පෙන්වා දුන් පරිදි යම් තාක් දුෂ්කර වේද නව මාධ්‍යවල දුස්තොරතුරු ගලා යාමට ප්‍රතිචාර දැක්වීම එමෙන් කිහිප ගුණයක් වඩාත් දුෂ්කරයි.

එසේම මහා මාධ්‍යවලට ලිහිල් වූ ප්‍රතිපත්තියක් අනුගමනය කරමින් වෙබ් අඩවි හා සමාජ මාධ්‍යවලට දැඩි නියාමන රාමුවක් හඳුන්වා දීම භාෂණ නිදහස පිළිබඳ මානව අයිතීන්ට එරෙහිව යාමක්.

ඕනෑම ප්‍රලාඵයක්, අපහාසයක් කිරීමට ඉඩ තිබිය යුතුය යන්න නොවෙයි එයින් අදහස් වන්නේ. එහෙත් සංකීර්ණ සමාජ සංසිද්ධීන්ට සරල පැලැස්තර විසඳුම් දීමට තැත් කළොත් සිදු වන්නේ ප්‍රශ්න තවත් උග්‍රවීම පමණයි.

ව්‍යාජ පුවත් හා දුස්තොරතුරු ජන සමාජයට, දේශපාලන ක්‍රියාදාමයන්ට හා ආර්ථීකයට කරන අහිතකර බලපෑම් කෙසේ සමනය කරගත හැකිද?

නීති හා නියාමනවලට අමතරව මෙයට යොදාගත හැකි ක්‍රමෝපායයන් මොනවාද?

නීති හා නියාමන ඕනෑම නම් මර්දනකාරි නොවන ලෙස සියුම්ව ඒවා කෙටුම්පත් කිරීමට අපට පූර්වාදර්ශ ගත හැක්කේ කුමන රටවලින්ද?

මේ ගැන ඉදිරි සතියක යළිත් කතා කරමු.

සයිබර් කැඩපත් පවුර: බ්ලොග් හරහා සයිබර් අවකාශයේ නිර්මාණ හා සංවාද රැසක්

Some say that blogging is in decline and claim that the days are numbered for this art of web-based writing and sharing of all kinds of content. But not (yet?) in Sri Lanka’s local languages of Sinhala and Tamil, where vibrant blogospheres exist, sustaining their own subcultures and dynamics.

In this article (in Sinhala) written in April 2017 and published in Desathiya magazine of November 2017, I I look around the Sinhala language blogosphere in Sri Lanka, and offer a few glimpses on how the myriad conversations are unfolding. In that process, I also try to demystify blogs — about which popular myths and misconceptions persist in Lankan society (some of them peddled by the mainstream media or uninformed mass media academics).

Sinhala language Blogging in Sri Lanka: An overview by Nalaka Gunawardene, Desathiya magazine, Nov 2017

නෙළුම්යාය සහෘද සමූහය සංවිධානය කළ හොඳම බ්ලොග් සඳහා සම්මාන පිරිනැමීමේ උළෙල තෙවන වරටත් 2017 මාර්තු 25 කොළඹදී පැවැත්වුණා. එහිදී මෙරට බ්ලොග් අවකාශය, පුරවැසි මාධ්‍යකරණය හා ඒ හරහා මතු වන අවස්ථා හා අභියෝග ගැන කතා කිරීමට මට ඇරැයුම් කොට තිබුණා.

2017 ඇරඹෙන විට මෙරට ජනගහනයෙන් 30%ක් පමණ දෙනා නිතිපතා ඉන්ටර්නෙට් භාවිත කළ බව රාජ්‍ය දත්ත තහවුරු කළා. එහෙත් එහි බලපෑම ඉන් ඔබ්බට විශාල ජන පිරිසකට විහිදෙනවා. වෙබ්ගත වන ගුරුවරුන්, මාධ්‍යවේදීන් හා සමාජ ක්‍රියාකාරිකයින් ලබන තොරතුරු ඔවුන් හරහා විශාල පිරිසකට සමාජගත වන නිසා.

මේ නිසා වෙබ් අවකාශයේ එක් සුවිශේෂී අන්තර්ගතයන් කොටසක් වන බ්ලොග් ගැන ටිකක් විමසා බැලීමට මෙය හොඳ අවස්ථාවක්.

බ්ලොග් යනු තම අදහස් හා මතවාදයන් සෘජුවම වෙබ්ගත කිරීමයි. බ්ලොග් (blog) ඉංග්‍රීසි වදන සෑදී තිබෙන්නේ වෙබ් ලොග්  (web log) යන වදන් දෙක එකතු වීමෙන්. සරල අරුත නම් වෙබ් අවකාශයේ ලියන සටහන් යන්නයි. මේ වචනය බිහි වුණේ 1997දී වුවත් බ්ලොග් ලෙස සැලකිය හැකි වෙබ් ලියවිලි 1994 පටන් පැවතුණා.

බ්ලොග්වලට වචන, රූප, වීඩියෝ හෝ හඬ හෝ මේවායේ මිශ්‍රනයක් යොදා ගත හැකියි. එහි සුවිශේෂත්වය එය කියැවීමෙන් පසු අදහසක් එක් කිරීමේ (කමෙන්ටුවක් දැමීමේ) හැකියාව ඕනැම වෙබ් පාඨකයකුට තිබීමයි. අන්තර්ක්‍රියාකාරී බවයි.

බ්ලොග් ලේඛනය පුරවැසි මාධ්‍යකරණයේ (Citizen Journalism) එක් පැතිකඩක්. පුරවැසි මාධ්‍යකරණය ගැන විවිධ අර්ථ දැක්වීම් හා විග‍්‍රහයන් තිබෙනවා. සරලතම විදියට කිවහොත් මාධ්‍ය ආයතනගතව, වැටුප් ලබමින් මාධ්‍යකරණයේ නියැලෙනවා වෙනුවට එම කාරිය ම නොමිලයේ, පොදු අවකාශයේ උද්යෝගයෙන් කරන අය පුරවැසි මාධ්‍යවේදීන්.

අපේ උරුමයේ කොටසක්

Nelum-Yaya logo

නව සන්නිවේදන තාක්‍ෂණ මෙවලම් ප‍්‍රචලිත හා ලාබදායක වීම නිසා රටේ හා ලෝකයේ තමන් අවට සිදු වන දේ ලිඛිතව හා රූප හරහා හසු කර ගනිමින් ‘සාක්‍ෂි දැරීමේ’ (bearing witness) හැකියාව අද බොහෝ දෙනකුට ලැබී තිබෙනවා. කැමරාවක් සහිත ජංගම දුරකථනයක් (smartphone) මෙයට සෑහෙනවා.

මේ හැකියාව ලැබී තවමත් දශක දෙකක්වත් ගත වී නැහැ. ඓතිහාසිකව මෙසේ සාක්‍ෂි දැරීමේ හා වාර්තා කිරීමේ හැකියාව තිබුණේ ආයතනගත මාධ්‍යවේදීන්ට පමණයි. ඒ සීමිත බලය හරහා ඔවුන්ට යම් ප‍්‍රතාපවත් බවක් හා අධිපති බවක් ද ආරෝපණය වූවා.

පුරවැසි මාධ්‍යකරුවන්ගේ ආගමනය හරහා ඒ යථාර්ථය උඩුකුරු වනවා. අධිපති මාධ්‍යවේදයේ සමහරුන් තමන්ගේ සමාජ තත්ත්වය දියාරු වීම හා නැතිවීම ගැන කැමැති නැහැ. ඔවුන් බ්ලොග් රචකයන් හෙළා දකින්නේ එනිසායි.

පුරවැසි මාධ්‍යකරණයේ එක් මූලික ලක්‍ෂණයක් වන්නේ කිසිදු අවසරයක්, පාලනයක් නැතිව කෙලින් ම අදහස් දැක්වීම. අප අද කාලේ එය ඉන්ටර්නෙට් හරහා කරන සන්නිවේදනයක් ලෙස හඳුනා ගත්ත ද එයට සංකල්පමය වශයෙන් දිගු ඉතිහාසයක් තිබෙනවා.

සීගිරියේ කැටපත් පවුරේ කුරුටු ගී/ලිපි ලිව්වේ අවසර ලබා ගෙන නොවෙයි. සීගිරි බිතු සිතුවම්වල සිටින අප්සරාවන් ගැන සියවස් ගණනක් පුරා එහි ගිය ඇතැම් දෙනා තමන්ගේ අදහස් හා හැගීම් එහි ලියා තිබෙනවා. සීගිරි කුරුටු ගී/ලිපි ලියූ හැම අයකු ම මීට සියවස් ගණනකට පෙර මෙරට විසූ පුරවැසි මාධ්‍යවේදීන්!

කාශ්‍යප රජු විසින් සීගිරිය රාජධානිය කර ගනු ලැබුවේ ක්‍රිස්තු වර්ෂ 5 වන සියවසේදී. දැනට දන්නා පැරණි ම සීගිරි කුරුටු ගී 6 හා 7 වන සියවස්වලට අයත්. බහුතරයක් කුරුටු ගී 8, 9 හා 10 වන සියවස්වල ලියා ඇතැයි ද සුඵ සංඛ්‍යාවක් 11 සිට 13 වන සියවස් අතර කාලයේ ලියැවී ඇතැයි ද පුරා විද්‍යාඥයන් කියනවා.

සීගිරි කුරුටු ගී අසාමාන්‍යයි. කිසිවකුගේ අවසරයක්, අධීක්‍ෂණයක් හෝ අනුදැනුමක් නැතිව නිදහසේ අදහස් පළකොට තිබෙනවා. ඒ සඳහා ලියූ අයගේ තරාතිරම, උගත්කම බලපා නැහැ. (අකුරු ලිවීමේ/කෙටීමේ හැකියාව සීමාකාරී සාධකය වූ බව සැබෑවක්.)

සීගිරි කුරුටු ගී/ලිපි ලියූ අපේ ආදිතමයෝ පුරෝගාමී පුරවැසි මාධ්‍යවේදීන් ලෙස සැළකිය හැකිදැයි සන්නිවේදන විශෙෂඥ මහාචාර්ය රොහාන් සමරජීවගෙන් මා විමසුවා. ඔහු එයට එකඟ වුණා. හේතුව ඔවුන්ට ඉහළින් තීරණ ගන්නා කිසිදු කතුවරයකු හෝ අවසර දෙන්නකු නොසිටි නිසා.

Sigiriya Graffiti image courtesy – Kassapa’s Homage to Beauty by Siri Gunasinghe

නූතන පුරවැසි මාධ්‍යකරුවෝ

අද අප දන්නා ආකාරයෙන් වෙබ් අවකාශය (World Wide Web) නිපදවනු ලැබුවේ 1989දී. 1990 දශකය තුළ එය සෙමින් ලෝකය පුරා ව්‍යාප්ත වුණා. මුල් යුගයේ වෙබ් අඩවියක් නිර්මාණය කරන්නට, සංශෝධනය හෝ යාවත්කාලීන කරන්නට පරිගණක ශිල්ප දැනුම ඉහළට දැන සිටීම  ඕනෑ වුණා.

මේ තත්ත්වය වෙනස් වූයේ 1990 දශකය අගදී. බ්ලොග් ලිවීමට පරිගණක භාෂා දැනුම ඕනැ නැහැ. සාමාන්‍යයෙන් පරිගණකයක් හසුරුවන්නට හා යම් බසකින් ටයිප් කරන්නට දැන සිටීම ප්‍රමාණවත්. මේ සඳහා නොමිලේ වෙබ් ඉඩ ලබා දෙන සයිබර් වේදිකා බිහි වුණා (Blogger 1999; WordPress 2003).

අද බොහෝ පුවත්පත්වල අන්තර්ගතයට වඩා සාරගර්භ, සන්වාදශීලී අන්තර්ගතයන් බ්ලොග් අවකාශයේ හමු වන බව දිගු කාලීන නිරීක්ෂන මත මගේ වැටහීමයි.

බ්ලොග්කරණය හිතෙන හා ඉඩපාසු තිබෙන වෙලාවට ස්වේච්ඡාවෙන් කරන කාරියක්. එසේම බොහෝ විට බ්ලොග් රචකයන් ප්‍රසිද්ධිය සොයා නොයන, සමහරවිට ආරූඪ නම්වලින් ලියන අය නිසා මේ ක්ෂේත්‍රයේ කවුරුන් කුමක් කෙසේ කරනවාද යන්න හරිහැටි තක්සේරු කිරීම ලෙහෙසි නැහැ.

ශ්‍රී ලංකාවේ මේ වන විට බ්ලොග් ලේඛකයන් කීදෙනකු සිටිනවාද යන්න හරිහැටි පැහැදිලි නැහැ. නෙළුම්යාය සංවිධායකයන්ගේ අනුමානය නිතිපතා සක්‍රිය සිංහල බ්ලොග් රචකයන් 400ක් පමණ සිටින බවයි. මගේ වැටහීමට අනුව නම් මෙරට භාවිත වන තිබසින් එකක් යොදා ගනිමින් බ්ලොග් පවත්වාගෙන යන දහසකට වැඩි දෙනකු සිටින බවයි.

මේ සමහරුන් සංඛ්‍යාත්මකව කුඩා පාඨක පිරිසක් ආකර්ෂණය කර ගන්නා අතර කැපී පෙනෙන බ්ලොග් අඩවිවලට දිනකට දහස් ගණනක් පාඨකයන් පැමිණෙනවා. අඩුවෙන් විකිණෙන දිනපතා පත්තරවලට වඩා පාඨක පිරිසක් නිතිපතා කියවන ජනප්‍රිය බ්ලොග් ලේඛකයන් කීප දෙනකු දැන් සිටිනවා. එවැනි බ්ලොග් රචනා සමහරකට දුසිම් ගණන් ප්‍රතිචාර ලැබෙන අතර බොහෝ විට මුල් රචනයට වඩා දිගු පාඨක සංවාද හා විසංවාද දිග හැරෙනවා.

පුරවැසි මාධ්‍යවේදීන් ආධුනිකයන් ද? සමහර ආයතනගත මාධ්‍යවේදීන් තමන් වෘත්තිකයන් බවත්, එතැනට පැමිණීමට පුහුණුවක් හා අභ්‍යාසයක් කලක් ප‍්‍රගුණ කළ බවත් කියමින් පුරවැසි මාධ්‍යවේදීන් හෑල්ලූ කරන්නට තැත් කරනවා. එහෙත් අද වන විට මේ ආධුනික/වෘත්තික බෙදුම බොඳ වී ගිහින්.

2016 හොඳම දේශපාලය බ්ලොග් ලිපිය ලියූ තරිඳු උඩුවරගෙදර, නාලක ගුණවර්ධන අතින් සම්මානය ලබා ගනී

 බ්ලොග් අවකාශයේ විචිත්‍රත්වය

 බ්ලොග් ලේඛකයන් විවිධ සමාජ, අධ්‍යාපනික හා වෘත්තීය පසුබිම්වලින් මතුවනවා. ඔවුන් අතර විවිධත්වය ඉහළයි. පාසල් හා සරසවි සිසුන්, ගුරුවරුන්,  රාජ්‍ය පරිපාලන නිලධාරීන්, වෛද්‍යවරුන්, නීතිවේදීන් හා විශ්‍රාමිකන් ඒ අතර සිටිනවා. ඇතැම් වෘත්තීය මාධ්‍යවේදීන් ද තමන්ට නිල වශයෙන් කීමට නොහැකි දේ පවසන්නට බ්ලොග් කරනවා. මා 2007දී බ්ලොග් ලිවීම  ඇරඹුවේ එම අරමුණින්.

බහුතරයක් අපේ බ්ලොග් ලේඛකයන් ලියන්නේ තම සැබෑ නමින්. එහෙත් ආරූඪ නමින් ලියන අයද සිටිනවා. එයට හේතු තිබෙනවා (උදා: රාජ්‍ය සේවකයන්ට හා තවත් සමහර වෘත්තිකයන්ට රැකියාවෙන් පනවා ඇති සීමා නිසා).

ආරූඪ නමින් ලිවීම ඕනැම ලේඛකයකුට ඇති අයිතියක්. මාර්ටින් වික්‍රමසිංහ හා ඩී බී ධනපාල වැනි දැවැන්තයොත් එසේ කර තිබෙනවා.

නමුත් වෙබ්ගතව අදහස් පළ කරන අයටද රටේ නීති අදාලයි. සාවද්‍ය හා ද්වේශසහගතව යමක් ලිව්වොත් අපහාස නීතිය යටතේ සිවිල් නඩුවක් පැවරිය හැකියි. ආරූඪනම්වලට මුවා වී අභූත චෝදනා හෝ බොරු පතුරවන්නට බැහැ.

බ්ලොග් අවකාශයේ ඉතා හරබර තොරතුරු හා සංවාද රැසක් නිරතුරුව දිග හැරෙනවා. කාලීන සමාජ, ආර්ථික හා දේශපාලනික මාතෘකා ගැන නව මානයන්ගෙන්, නිදහස් හා හරවත් අදහස් රැසක් පළ කැරෙනවා. එයට අමතරව ගද්‍ය හා පද්‍ය ක්ෂේත්‍ර දෙකෙහිම නව නිර්මාණ ලියැවෙනවා. බොහෝ බ්ලොග් වචනවලට සීමා වුවත් සමහරක් බ්ලොග්වල මුල තැන ලැබෙන්නේ ඡායාරූප, කාටූන්, මල්ටිමීඩියා (බහුමාධ්‍ය) නිර්මාණවලටයි.

බ්ලොග් ලේඛකයන් ලියන්නේ ආත්ම තෘප්තියට. එහෙත් ස්වේච්ඡාවෙන් බ්ලොග්කරණ‍යේ නියැලෙන්නන් ගැන සමාජයේ ඇතැම් දුර්මත තිබෙනවා. රාජ්‍ය නොවන සංවිධානවලින් මුදල් ආධාර බලාපොරොත්තුවෙන් හෝ වාණිජ පරමාර්ථ ඉටු කර ගැනීමේ අරමුණින් යුතුව බ්ලොග්කරණයේ නියැලෙන බවට ඇතැම් පිරිස් විසින් චෝදනා නැගුව ද එම චෝදනාවලට කිසිදු පදනමක් නැහැ.

මෙවර නෙළුම්යාය සම්මාන දිනූ ලේඛකයන් පරාසය දෙස බැලූ විට බ්ලොග් අවකාශයේ විචිත්‍රත්වය පෙනනවා. හොඳම බ්ලොග් රචකයා සඳහා ප්‍රථම ස්ථානය දිනා ගත්තේ නිදහස් සිතුවිලි බ්ලොග් අඩවියේ රවී වීරසිංහ සහ රන්දිකා රණවීර ප්‍රනාන්දුයි. රැකියාවට විදෙස්ගතව සිටින රවි වැනි බ්ලොග් ලේඛකයන් රැසක් සිටිනවා.

දෙවන ස්ථානය දිනූ “සොඳුරු සිත” බ්ලොගය ලියන්නේ මාතර රජයේ පාසලක උද්‍යෝගිමත් විද්‍යා ගුරුවරියක් වන වත්සලා. පන්තිකාමරයේ, පාසලේ හා ගමේ සිදුවීම් සංවේදී හා චමත්කාර ලෙසින් හසු කර ගන්න ඇය සමත්.

තෙවන ස්ථානය දිනූ “ඉකොනොමැට්ටාගේ බොජුන්හල” බ්ලොගය ලියන ඉකොනොමැට්ටා, දත්ත හා කරුණු මනා ලෙස භාවිත කරමින් බොහෝ තත්කලීන දේ විග්‍රහ කරන්නෙක්. නව දැනුම උකහා ගෙන රසවත්ව බෙදා ගන්නෙක්.

හතරවන ස්ථානය දිනූ “Transylvania” ද්විභාෂික බ්ලොගය ලියන කැනඩාවේ නිවැසි වෛද්‍ය රුවන් එම්. ජයතුංග, මනෝචිකිත්සාව පිළිමඳ විශේෂඥයෙක්. මෙරට ප්‍රබන්ධ සාහිත්‍යයේ චරිත හා දේශපාලන චරිත මනෝවිශ්ලේෂන කෝණයෙන් විද්වත්ව විග්‍රහ කරන්නට සමතෙක්.

බ්ලොග් සම්මාන දිනූ ලේඛකයන් අතර උතුරේ රජයේ රෝහල්වල යුද්ධ කාලයේත් ඉන් පසුවත් සේවය කළ වෛද්‍ය බෝධිනී සමරතුංග ද වනවා. “අනිත් කොන” බ්ලොගය හරහා බෙදා ගැනෙන ඇගේ අත්දැකීම් අනුවේදනීයයි. ඇගේ දැක්ම මානව හිතවාදීයි.

2016 වසරේ හොඳම ඉංග්‍රීසි බ්ලොගය සඳහා සම්මාන දිනූ සුභා විජේසිරිවර්ධන, මෙරට සිටින ඉතා කුසලතා සම්පන්න තරුණ සමාජ ක්‍රියාකාරිනියක්. ස්ත්‍රී පුරුෂ සමාජභාවය ගැන අලුත් විදියට සිතන හා ලියන ලේඛිකාවක්.

නෙළුම්යාය (http://nelumyaya.com) සංස්කාරක හා ‘කොළඹ ගමයා’ නමින් බ්ලොග් ලියන අජිත් ධර්මකීර්ති කියන්නේ මෑත වසරවල සිංහල බ්ලොග් අවකාශය විවිධත්වයෙන් හා සහභාගිත්වයෙන් බෙහෙවින් පුළුල් වී ඇති බවයි. නව පන්නයේ නිර්මාණාත්මක සාහිත්‍යයක් දැන් බ්ලොග් හරහා මතු වී තිබෙනවා.

සම්මාන දුන් නිමිති දෙස බලන විටද මෙය පැහැදිලියි: අතීතකාම, ඉතිහාසය, කෙටිකථා, පරිවර්තන, ප්‍රහසන, නවකතා, විද්‍යා ප්‍රබන්ධ, විද්‍යා හා තාක්ෂණ, සංගීතය, සංචාරක හා ඡායාරූප, සාහිත්‍ය කලා විචාර ආදිය ඒ අතර වනවා. ඉස්සර පත්තරවලින් මතු වූ නවක ලේඛකයෝ දැන් බ්ලොග් අවකාශයෙන් මතු වනවා. මේ නව යථාර්තය වියපත් කතුවරුන් හෝ පණ්ඩිතයන් දකින්නේ නැහැ.

Among leading Sri Lankan bloggers – L to R Subha Wijesiriwardena, Ajith Perakum Jayasinghe, Dr Ruwan M Jayatunge

බ්ලොග් උපසංස්කෘතියක්

බොහෝ බ්ලොග් රචකයන් ප්‍රධාන ප්‍රවාහයේ මාධ්‍යවල පිළිගැනීම හෝ ආවරණය පතන්නේ ද නැහැ. බ්ලොග් යනු උප සංස්කෘතියක්. එයටම ආවේණික ජවයක් හා ගතිගණ සමුදායක් එහි තිබෙනවා. එහෙත් එන්න එන්නම රසබර හා හරබර අන්තර්ගතය වැඩියෙන් බිහි වන බ්ලොග් අවකාශය වැඩි ලාංකික පාඨක පිරිසක් වෙත ගෙන යා යුතු යැයි ධර්මකීර්ති මතු කරන තර්කයට මා එකඟයි.

බ්ලොග් අවකාශයට ඔබ මුල් වරට පිවිසෙන්නේ නම් එහි අගමුල හඳුනා ගැනීම තරමක අභියෝගයක්. හැම බ්ලොග් එකකම නිතිපතා අලූත් රචනයක් හෝ එකතු කිරීමක් සිදු වන්නේ නැහැ. අලුතින් බ්ලොග් රචනයක් හෙවත් පෝස්ටුවක් එකතු වූ බ්ලොග් ලැයිස්තු ගත කරමින් ගතික ලෙස නිරතුරු යාවත්කාලීන වන මාර්ගෝපදේශක වෙබ් අඩි තිබෙනවා. මේවාට බ්ලොග් කියවනයන් (blog syndicators, blog aggregators) යයි කියනවා.

ලාංකික බ්ලොග් කියවනයක් මුලින්ම බිහි වූයේ 2005 අප්‍රේල් මාසයේ. කොත්තු (www.kottu.org) නම් වන එහි ස්වයංක්‍රීයව අලුත්ම බ්ලොග් පෝස්ටුවල හෙඩිම හා මුල් වැකිය පෙන්වනවා. කැමැති අයට එතැනින් ක්ලික් කොට මුලු බ්ලොග් එකම කියැවීමට යා හැකියි. මීට අමතරව දැන් සතුටු වැස්ස, ලාංකීය සිතුවිලි, ටොප් සිංහල බ්ලොග් වැනි කියවනයන් කිහිපයක් තිබෙනවා. මේ එකක්වත් සියලු ලාංකික හෝ සිංහල බ්ලොග් ආවරණය නොකළත් අලුත් බ්ලොග් නිර්මාණ ගැන ඉක්මනින් දැන ගැනීමට මෙවැන්නකට පිවිසීම ප්‍රයෝජනවත්.

තනි පුද්ගලයන් පවත්වාගෙන යන බ්ලොග්වලට අමතරව සමූහයකගේ ලියවිලි හා වෙනත් නිර්මාණ පළකරන, බ්ලොග් ද තිබෙනවා. කලා-සංස්කෘතික හා දේශපාලනික ප්‍රශ්න විචාරයට ලක් කරන බූන්දි අඩවියත් (www.boondi.lk), කාලීන සමාජ හා දේශපාලන සංවාදයන්ට වේදිකාවක් සපයන විකල්ප අඩවියත් (www.vikalpa.org) කැපී පෙනෙන උදාහරණයි.

සිංහල බ්ලොග් අවකාශයේ ප්‍රබල භූමිකාවක් හිමි කර ගත්, W3Lanka නමින් ද්විභාෂික බ්ලොග් අඩවියක් කරන, අජිත් පැරකුම් ජයසිංහ කියන්නේ අපේ බ්ලොග්කරණය තවමත් මූලික අදියරයක පවතින බවයි. තව යා හැකි හා යා යුතු දුර බොහෝයි.

Among leading Lankan bloggers in Sinhala – L to R – Ajith Dharmakeerthi, Dr Bodhini Samaratunga, Priyantha Hewage alias Maathalan

ලාංකික බ්ලොග් අවකාශය  වසරක් පාසා පුළුල්වෙමින් ඇතත් බ්ලොග් ලේඛකයන්ට සමාජ පිළිගැනීමක් තවමත් බිහි වී නැහැ. ඔවුන්ට ‘බ්ලොග්කාරයෝ’ යැයි කීම හරහාම යම් අවතක්සේරුවක් සිදු වනවා. එකම ලිපිය පත්තරයක, සඟරාවක පළ වූ විට ලැබෙන සමාජ ප්‍රතිචාරය එය බ්ලොග් එකක පළවූ විට තවමත් ලැබෙන්නේ නැහැ.

මෙයට එක් හේතුවක් නම් බොහෝ දෙනකු බ්ලොග් ගැන නොදැනීම හෝ වෙනත් වෙබ් ප්‍රකාශන සමග බ්ලොග් පටලවා ගැනීමයි. 2015 නෙළුම්යාය සම්මාන උළෙලේදී  මාධ්‍ය නියෝජ්‍ය අමාත්‍ය කරුණාරත්න පරණවිතාන කීවේ මෙරට ප්‍රධාන ප්‍රවාහයේ සමහර පුවත්පත් කර්තෘවරුන් බ්ලොග් ගැන අසාවත් නැති බවයි.

ඔහු වත්මන් පාර්ලිමේන්තුවේ සිටින බ්ලොග් ලේඛකයන් දෙදෙනාගෙන් එක් අයෙක් (අනෙක් බ්ලොග් ලේඛක මන්ත්‍රීවරයා බලශක්ති නියෝජ්‍ය ඇමති අජිත් පී පෙරේරා.). ‘බ්ලොග් ලිවීම රස්තියාදුකාර වැඩක්. එය ඔබේ වෘත්තීය තත්ත්වයට ගැළපෙන්නේ නැහැ’ යයි ‘සතර දිගන්තය’ නමින් බ්ලොගයක් ලියන පරණවිතානයන්ට ඇතැම් සහෘදයන් අවවාද කොට තිබෙනවා!

බ්ලොග් අවකාශයේ හිමිකරුවන්, දොරටු පාලකයන් හෝ වෙනත් අධිපතියන් නැහැ. බෙහෙවින් අධිපතිවාදී අපේ ප්‍රධාන ප්‍රවාහයේ මාධ්‍යවලට බ්ලොග් නොපෑහෙන්නේත් ඒ නිසා විය හැකියි. ඔඩොක්කු මාධ්‍යවේදීන් බහුල අධිපති මාධ්‍යවලට වඩා ජනතාවාදී සමාජ හිතකාමී මෙහෙවරක් අද සමහර ප්‍රමුඛ බ්ලොග් ලේඛක ලේඛිකාවන් ඉටු කරනවා. 2015 ජනාධිපතිවරණ සමයේදී අප මෙය දුටුවා.

Desathiya Nov 2017 issue: Are we ready for new media?

හොඳ උදාහරණයක් නම් 2014 වසරේ හොඳම සිංහල බ්ලොග් ලේඛකයා ලෙස පිදුම් ලද මාතලන් හෙවත් ප්‍රියන්ත හේවගේ. ඔහුටම ආවේණික පොදු ජන වහරක් යොදා ගනිමින් සමාජ, ආර්ථික, දේශපාලනික හා ආගමික මාතෘකා ගැන ගැඹුරු එහෙත් පණ්ඩිත නොවූ විග්‍රහයන් ඔහු ලියනවා. විටෙක හාස්‍යය හා උපහාසයත්, තවත් විටෙක ශෝකය හා වික්ෂිප්ත බවත් ඔහුගේ බ්ලොග් රචනා තුළ හමු වනවා. යථාර්ථය උඩුකුරු යටිකුරු වූ වත්මන් ලක් සමාජය එහි සාමාන්‍ය මිනිසුන්ට ග්‍රහණය වන සැටි ගැන එය කැඩපතක්.

මේ කෙටි විග්‍රහයේ උදාහරණ ලෙස දැක්විය හැකි වූයේ බ්ලොග් කිහිපයක් පමණයි. බ්ලොග් ගැන උනන්දු වන කාටත් මා කියන්නේ මෙයයි: ඉඩ ඇති පරිදි බ්ලොග් අවකාශයේ සැරිසරන්න. නූතන යුගයේ සයිබර් කැඩපත් පවුරක් වැනි එහි විචිත්‍රත්වය හා ගතිසොබා හඳුනා ගන්න. ප්‍රමාණවත් අවබෝධයක් ලැබූ පසු පමණක් ඒ ගැන නිගමනවලට එළැඹෙන්න.

එසේම පුවත් වෙබ් අඩවි, ගොසිප් වෙබ් අඩවි සමග බ්ලොග් අඩවි පටලවා නොගන්න. හොඳ පත්තර හා කැලෑ පත්තර අතර වෙනස මෙන් වෙබ් අවකාශයේද හැම ආකාරයේම ප්‍රකාශන ඇති බව සිහි තබා ගන්න.

 

DW Global Media Forum 2018: Moderating panel on ‘Digitalization and Polarization of the Media’

Deutsche Welle Global Media Forum (GMF), in Bonn, Germany, 11 – 13 June 2018

I was a participant and speaker at the 11th Deutsche Welle Global Media Forum (GMF), held in Bonn, Germany, from 11 to 13 June 2018.

Around 2,000 media professionals and experts from over 100 countries gathered at the World Conference Centre Bonn (WCCB) for the event, themed on ‘Global Inequalities’. Across many plenaries and parallel sessions, we discussed a whole range of issues related to politics and human rights, media development and innovative journalism concepts.

On 13 June 2018, I moderated a session on “Digitalization and polarization of the media: How to overcome growing inequalities and a divided public” which was organised by the Institut für Auslandsbeziehungen (ifa) or Institute for Foreign Relations, a century old entity located in Stuttgart.

My accomplished panellists were:

 

L to R – Nalaka Gunawardene (moderator), Christian Humborg, Jillian York, and Curd Knupfer. [Photo courtesy DW GMF 2018]
Here are my opening remarks for the panel, setting it in context:

Our topic resonates deeply with my personal experiences. I come from Sri Lanka, where a brutal civil war lasted for 26 years and ended nearly a decade ago. But even today, my society remains highly polarised along ethnic, religious and political lines. This is very worrying, especially as we are a multicultural society.

Our media, for the most part, reflect this division in society — and many sections of the media actually keep dividing us even further! Reconciliation is the last thing some of our tribal media owners and editors seem to want…

This situation is by no means unique to Sri Lanka. Well into the 21st century’s second decade, tribalistic media seems to be proliferating both in analog and digital realms! We can find examples from the East and the West, and from the global North and the South.

But let’s be clear: these trends predate the digitalisation of (what is still called) mainstream media and the emergence of entirely digital media. Trends like ultra-nationalistic media, hate speech and fake news have all been around for decades — certainly well before the web emerged in the 1990s.

What digital tools and the web have done is to ‘turbo-charge’ these trends. The ease with which content can now be created and the speed at which it can be globally shared is unprecedented. As is the intensity of misuse of social media platforms, and the spreading of deliberate falsehoods, or disinformation. Conspiracy theorists, spin doctors and other assorted charlatans never had it so good!

What is all this doing to our politics and societies, especially in democracies?

In today’s discussion, we will consider both the established media – television, radio and newspapers – as well as the newer media that are digitally produced and distributed online. (Demarcations are blurred because many ‘old media’ content is also now digitally available.)

Nalaka Gunawardene moderating session on “Digitalization and polarization of the media: How to overcome growing inequalities and a divided public” at DW Global Media Forum 2018 in Bonn, 13 June 2018 [Photo courtesy DW GMF 2018]
In today’s panel, we want to recognise a few key questions, all of them at ‘big picture’ level:

  • How are old media and new media so much better at polarising societies than in uniting or unifying societies? Do they tape into a fundamental tribal instinct among us?
  • Is the free and open internet, especially in the form of social media, undermining free and open societies?
  • Around the world, digital media have been a powerful force for the good, promoting human rights, democracy and social empowerment. But is that era of idealism coming to an end? What next?
  • How is the role of news journalism changing in an age of foreign policy making that is increasingly impulsive and driven by social media?
  • What policies, regulations and actions are needed to avoid undesirable outcomes and to harness all media for the public good?

We may not find all the answers today, but it is very important that we ask these questions and collectively search for answers.

Some of the participants at session on “Digitalization and polarization of the media” at DW Global Media Forum 2018 [Photo courtesy DW GMF 2018]
Here is the panel description written by the organisers:

Populism and nationalism are on the rise in many democracies. Recent elections, especially Trump’s victory in the US, are proof of deep social cleavages and the polarization of the media. The media system itself seems to be both the problem and the solution. It reveals the inequality of access to media, to a range of opinions, and to a true exchange that takes place outside of everyone’s echo chamber, and it highlights unequal levels of media literacy.

How can the media itself contribute to overcoming this polarization and disrupt these echo chambers? What does this fragmentation mean for political debates in democracies? How is the role of news journalism changing in an age of foreign policy making that is increasingly impulsive and driven by social media? How important is net neutrality? And what media policies are needed?

Speakers for the DW-GMF 2018 session on “Digitalization and polarization of the media: How to overcome growing inequalities and a divided public”