Fake News in Indian General Election 2019: Interview with Nikhil Pahwa

Nikhil Pahwa, journalist, digital activist and founder of Medianama.com

Nikhil Pahwa is an Indian journalist, digital rights activist, and founder of MediaNama, a mobile and digital news portal. He has been a key commentator on stories and debates around Indian digital media companies, censorship and Internet and mobile regulation in India.

On the even of India’s general election 2019, Nalaka Gunawardene spoke to him in an email interview to find out how disinformation spread on social media and chat app platforms figures in election campaigning. Excerpts of this interview were quoted in Nalaka’s #OnlineOffline column in the Sunday Morning newspaper of Sri Lanka on 7 April 2019.

Nalaka: What social media and chat app platforms are most widely used for spreading mis and disinformation in the current election campaign in India?

Nikhil: In India, it’s as if we’ve been in campaigning mode ever since the 2014 elections got over: the political party in power, the BJP, which leveraged social media extensively in 2014 to get elected has continued to build its base on various platforms and has been campaigning either directly or, allegedly, through affiliates, ever since. They’re using online advertising, chat apps, videos, live streaming, and Twitter and Facebook to campaign. Much of the campaigning happens on WhatsApp in India, and messages move from person to person and group to group. Last elections we saw a fair about of humour: jokes were used as a campaigning tool, but there was a fair amount of misinformation then, as there has been ever since.

Are platforms sufficiently aware of these many misuses — and are they doing enough (besides issuing lofty statements) to tackle the problem?

Platforms are aware of the misuse: a WhatsApp video was used to incite a riot as far back as 2013. India has the highest number of internet shutdowns in the world: 134 last year, as per sflc.in. much of this is attributable to internet shutdowns, and the inability of local administration to deal with the spread of misinformation.

Platforms are trying to do what they can. WhatsApp has, so far, reduced the ability to forward messages to more than 5 people at a time. Earlier it was 256 people. Now people are able to control whether they can be added to a group without consent or not. Forwarded messages are marked as forwarded, so people know that the sender hasn’t created the message. Facebook has taken down groups for inauthentic behavior, robbing some parties of a reach of over 240,000 fans, for some pages. Google and Facebook are monitoring election advertising and reporting expenditure to the Election Commission. They are also supporting training of journalists in fact checking, and funding fact checking and research on fake news. These are all steps in the right direction, but given the scale of the usage of these platforms and how organised parties are, they can only mitigate some of the impact.

Does the Elections Commission have powers and capacity to effectively address this problem?

Incorrect speech isn’t illegal. The Election Commission has a series of measures announced, including a code of conduct from platforms, approvals for political advertising, take down of inauthentic content. I’m not sure of what else they can do, because they also have to prevent misinformation without censoring legitimate campaigning and legitimate political speech.

What more can and must be done to minimise the misleading of voters through online content?

I wish I knew! There’s no silver bullet here, and it will always be an arms race versus misinformation. There is great political incentive for political parties to create misinformation, and very little from platforms to control it.

WhatsApp 2019 commercial against Fake News in India

සිවුමංසල කොලු ගැටයා #368: #FakeNews ව්‍යාජ පුවත්වලට නීතියෙන් වැට බැඳිය හැකිද?

Fake News is not new. The phenomenon has been around, in one form or another, for decades! Many of us in the global South have grown up amidst intentionally fake news stories in our media, some of it coming from governments, no less.

Fake News is merely a symptom of a wider and deeper crisis.It is a crisis of public trust in journalism and media that has been building up over the years in many countries. Fake News fills a vacuum of credibility.

In my latest Ravaya column (in Sinhala), published on 24 June 2018, I revisit the topic of Fake News to discuss if and how legal regulation can help counter Fake News. I argue that any new laws should be introduced very carefully, so as not to allow governments to restrict freedom of expression. I look at the botched Indian attempt to penalise journalists over Fake News, and the new Anti-Fake News Law in Malaysia (April 2018) that has been widely criticised for overbroad definitions and regulatory overreach.

In the end, I conclude: even the best laws can be a partial solution to the Fake News crisis. A healthy dose of scepticism can filter out a good deal of disinformation surrounding us. We also have to build media literacy as a modern-day survival skill, and nurture independent fact checking services.

Can laws stop Fake News?

ව්‍යාජ පුවත් හෙවත් Fake News ගැන මීට පෙර දෙවතාවක් මා විග්‍රහ කළා.

2017 මැයි 14 වැනිදා ‘ව්‍යාජ පුවත් ප්‍රවාහයෙන් තොරතුරු සමාජය බේරා ගත හැකිද?’  යන මැයෙන්ද, 2017 ජූනි 18 වැනිදා ‘ව්‍යාජ පුවත්වලින් මතු වන සැබෑ අභියෝග’ මැයෙන් ද, එම තීරු ලිපි පළ වුණා.

ව්‍යාජ පුවත් සංකීර්ණ සංසිද්ධියක් බවත්, එම ලේබලය ප්‍රවේශමින් භාවිත කළ යුතු බවත් මා අවධාරණය කළා.

මා යොදා ගන්නා නිර්වචනය මෙයයි. යම් තොරතුරක් වැරදි බව දැන දැනම එය සැබෑ පුවතක් ලෙස වාර්තා කිරීම හෝ පතුරුවා හැරීම ව්‍යාජ පුවතක්.

අද යළිත් මේ මාතෘකාවට පිවිසෙන්නේ ව්‍යාජ පුවත් පිළිබඳ සමාජ සංවාද දිගටම සිදු වෙමින් තිබෙන නිසයි.

අමෙරිකානු ජනාධිපති ඩොනල්ඩ් ට්‍රම්ප්, තමන්ට හිතකර නොවන පුවත් හෝ විවේචනාත්මක මාධ්‍ය විග්‍රහයන් සියල්ල ගෙඩි පිටින් හෙළා දැකීමට Fake News යෙදුම අවමන් සහගතව නිතර යොදා ගන්නවා.

දැන් දැන් වෙනත් රටවල දේශපාලකයන්ටද මේ පුරුද්ද ව්‍යාප්ත වන හැඩයි. අපේ සමහර දේශපාලකයොත් තමන් නොරිසි වාර්තා හෝ විග්‍රහයන්ට මේ ලේබලය ඇලවීමට පටන් අරන්.

මෙයින් සිදු වන්නේ තත්ත්වය තවත් ව්‍යාකූල වීම පමණයි. ව්‍යාජ පුවත් යනු නොයෙක් අයට විවිධාකාරයේ විග්‍රහ කළ හැකි, නිශ්චිත නොවන යෙදුමක්. මේ නිසා එය භාවිත කිරීම ප්‍රවේශමින් කළ යුත්තක්.

ඉංග්‍රීසි බසෙහි ඊට වඩා නිශ්චිත වූ යෙදුම් දෙකක් තිබෙනවා. අර්ථය ආසන්න වශයෙන් සමාන යයි බැලූ බැල්මට පෙනුණත් ඒ දෙක විස්තර කරන්නේ ප්‍රපංචයන් දෙකක්.

වඩාත් භයානක හා හානිකර වන්නේ හිතාමතාම ගොතා, අතිශයෝක්ති කොට හෝ විකෘති කොට මුදා හරින තොරතුරුයි. මේවාට Disinformation කියනවා. මහජනයා වුවමනාවෙන්ම නොමග යැවීම හා රැවටීම මේවායේ අරමුණයි.

අපේ රටේ බොහෝ ආණ්ඩු, විපක්ෂ දේශපාලන පක්ෂ, යුද්ධ සමයේ හමුදාව, වෙළඳෙ ප්‍රචාරණ සමාගම් මෙන්ම සමහර සිවිල් සමාජ සංවිධානද හිතාමතා බොරු ප්‍රචාර කිරීම පිළිබඳව උදාහරණ එමට තිබෙනවා.

තමන් කුමන හෝ මූලාශ්‍රයකින් ඇසූ, දුටු හෝ කියැවූ වැරදි තොරතුරක්, එය වැරදි බව වටහා නොගෙන ප්‍රතිරාවය කිරීම හෙවත් බෙදා ගැනීමට කියන්නේ Misinformation කියායි. තහවුරු කිරීමකින් තොරව, හරිහැටි විමර්ශනය නොකර හා වගකීම් විරහිතව මෙසේ ප්‍රතිරාවය කරන අය එමට සිටිනවා.

Sri Lanka’s mainstream media have been peddling disinformation for decades. Readers have devised their own filters to discern fake from real, but it’s not always easy!

අපේ රටේ ජනමාධ්‍යවල මේ දෙආකාරයේම දුස්තොරතුරු නිතර හමු වනවා.

සමහරක් ව්‍යාජ පුවත් මාධ්‍ය කතුවරුන් හෝ මාධ්‍ය ආයතන හිමිකරුවන් විසින් ඕනෑකමින්ම නිර්මාණය කොට බෙදා හරිනු ලබනවා. මෙයට දේශපාලනික, ව්‍යාපාරික හෝ වර්ගවාදී හේතු මුල් විය හැකියි.

යම් චරිත, ආයතන හෝ සංකල්ප පුම්බන්නටත්, තවත් සමහර චරිත, ආයතන හෝ සංකල්ප පිළිබඳව මහජන අප්‍රසාදය ඇති කිරීමටත් මෙවන් ව්‍යාජ පුවත් මැවීම නිරතුරුව සිදු කැරෙනවා.

රාජ්‍ය මාධ්‍ය ආයතන, බලයේ සිටින රජයේ ප්‍රචාරණ යාන්ත්‍රණ බවට පත් වීම දශක ගණනාවක් තිස්සේ දිගටම සිදු වූවක් නිසා අද වන විට මාධ්‍ය ග්‍රාහකයෝ එය මාධ්‍ය අවභාවිතයක් ලෙස දකින්නෙත් නැති තරම්.

මෑත කාලයේ ආර්. ප්‍රේමදාස හා මහින්ද රාජපක්ෂ ජනපතිවරුන් යටතේ රාජ්‍ය මාධ්‍ය අපහරණය සීමාන්තික ලෙස සිදු වුණා.

උදාහරණ එමටයි. හොඳම උදාහරණ සඳහා 1991 සැප්තැම්බරයේ ප්‍රේමදාසට එරෙහිව දෝෂායෝභියෝගයක් මතුව ආ පසුවත්, 2014 නොවැම්බරයේ රාජපක්ෂට එරෙහිව විපක්ෂයේ පොදු අපේක්ෂකයා ලෙස මෛත්‍රීපාල සිරිසේන ඉදිරිපත් වූ පසුවත් ලේක්හවුස් දිනපතා හා සතිඅන්ත පත්තරවල මුල් පිටු හැකිනම් සොයා ගෙන කියවන්න.

එකී වකවානුවල ලේක්හවුස් පුවත්පත් මාධ්‍ය විසින් පුවත් ආවරණයේදී පවත්වා ගත යුතු තුලනය පමණක් නොව සියලුම ආචාරධර්මීය සීමාද ඉක්මවා ගිය සැටි අපට මතකයි.

ව්‍යාජ පුවත් මවන්නේ, සැබෑ සිදුවීම් වාර්තාකරණයේදී දැඩි ලෙස විකෘති කරන්නේ රාජ්‍ය මාධ්‍ය පමණක් නොවෙයි. බොහෝ පෞද්ගලික පුවත්පත්, රේඩියෝ හා ටෙලිවිෂන් ආයතනද එයම කරනවා.

හිතාමතා මවන ව්‍යාජ පුවත් හා පුවත් විකෘති කිරීම්වලට අමතරව නොසැලකිල්ල, නොදන්නාකම, අලසබව හා වෘත්තීයභාවය නොතැකීම නිසා අපේ මාධ්‍යවලට නිරායාසයෙන් පිවිසෙන වැරදි තොරතුරුද සැලකිය යුතු ප්‍රමාණයක් තිබෙනවා.

දේශපාලකයන්, සරසවි ඇදුරන්, වෘත්තිකයන් හා පූජකයන් වැනි නාමධාරී පුද්ගලයන් අතර සමහරුන් පොදු අවකාශයේ (ප්‍රසිද්ධ රැස්වීම්, මාධ්‍ය සාකච්ඡා ආදියේදී) කරන වැරදි සහගත ප්‍රකාශ එලෙසින්ම, විමර්ශනයකින් තොරව පළ කිරීම අපේ මාධ්‍යවල සුලබ වැරැද්දක්.

මෙයට එක් ප්‍රබල උදාහරණයක් 2017 මුලදී මතු වුණා. පාර්ලිමේන්තුවේ මන්ත්‍රීවරුන් 225න් 94 දෙනකු අඩු තරමින් අපොස සාමාන්‍ය පෙළවත් සමත් වී නැතැයි මාධ්‍ය රැසක් වාර්තා කළා. ඔවුන් සියල්ල මූලාශ්‍රය ලෙස උපුටා දැක්වූයේ දේශපාලන විද්‍යාව පිළිබඳ විශ්‍රාමික සරසවි ඇදුරෙක්.

එකී මහාචාර්යවරයා ප්‍රවෘත්ති සාකච්ඡාවකදී කළ ප්‍රකාශයක් වැඩි තතු නොවිමසා මාධ්‍ය වාර්තා කළා. මන්ත්‍රීවරුන් පිළිබඳ ජනප්‍රිය මහජන ආකල්පයකටද එය අනුගත වුණා.

මේ ගැන පසු විපරමක් කළේ ඉංග්‍රීසි සතිඅන්ත පුවත්පතක මාධ්‍යවේදිනියක් පමණයි. ඇය අදාළ මහාචාර්යවරයාට දුරකතනයෙන් කතා කොට මේ දත්තයට පදනම විමසුවා. එතැනදී ඔහු කියා ඇත්තේ එය තමා කළ තොරතුරු විමර්ශනයකින් හෙළි වූවක් නොව තමාද එය ටික කලකට පෙර මොකක්දෝ පුවත්පතක කිය වූවක් බවයි! අඩු තරමින් එම පුවත්පතේ නම පවා ඔහුට මතක නැතිලුෟ

මේ අතර පාර්ලිමේන්තු කාර්ය මණ්ඩලය කියා තිබුණේ මන්ත්‍රීවරුන්ගේ අධ්‍යාපන සුදුසුකම් පිළිබඳ තොරතුරු තමන් එක් රැස් නොකරන බවයි.

ඉන්ටර්නෙට් ගත වී සරල ගූගල් සෙවීමක් කළ විට පෙනී ගියේ 2014 සැප්තැම්බරයේ බුද්ධික පතිරණ මන්ත්‍රීවරයා (2010-2015 පැවති) පසුගිය පාර්ලිමේන්තුවේ මන්ත්‍රීවරුන්ට අදාළව පවසා තිබුණේ 94 දෙනකු සාමාන්‍ය පෙළ අසමත්ව සිටි බවයි.

එහෙත් 2015 අගෝස්තුවේ තේරී පත් වූ වත්මන් පාර්ලිමේන්තුවට එම සංඛ්‍යාවම ආදේශ කරන්නේ කෙලෙසද?

මහාචාර්යවරයා නොසැලකිලිමත්ව කළ ප්‍රකාශය මාධ්‍ය එලෙසින්ම වාර්තා කළා. එය පදනම් කරගෙන විග්‍රහයන් හා කතුවැකි පවා ලියූ සියලු මාධ්‍ය ව්‍යාජ පුවතක හවුල්කරුවන් බවට දැනුවත්ව හෝ නොදැනුවත්ව පත් වුණා.

මාධ්‍යවේදීන් සතු විය යුතු සංශ්‍යවාදීබව  (skepticism) මෙරට කෙතරම් දුර්ලභද යන්නත් මේ උදාහරණයෙන් හොඳාකාර පේනවා.

ව්‍යාජ පුවත් නොහොත් දුස්තොරතුරු බෙදා හැරීම කෙතරම් සංකීර්ණද යන්න මේ දක්වා කියැවූ ඔබට වැටහෙනවා ඇති. මේ නිසාම ව්‍යාජ පුවත් ඉලක්ක කර ගත් නව නීති හෝ නියාමන ක්‍රමවේද හඳුන්වාදීමද අතිශය දුෂ්කර කාරියක්.

ආසියානු රටවල් දෙකක මෑත මාසවල අත්දැකීම් සලකා බලමු.

2018 මාර්තු මාසයේ ඉන්දියාවේ ප්‍රවෘත්ති හා විද්‍යුත් මාධ්‍ය අමාත්‍යාංශය කීවේ ව්‍යාජ පුවත් බිහි කිරීම හා ඒවා බෙදා හැරීම කරන මාධ්‍යවේදීන්ට හා ඔවුන්ගේ මාධ්‍ය ආයතනවලට ‘විපාක විඳීමට සිදු වනු ඇති’ බවයි.

‘ව්‍යාජ පුවත්’ නිර්වචනය නොකර ඉන්දියානු රජය කීවේ එවන් දේ කරන මාධ්‍ය එරට පුවත්පත් මණ්ඩලයට හෝ විද්‍යුත් මාධ්‍ය නියාමන ආයතනයට යොමු කැරෙනු ඇත කියායි. චෝදනා ඔප්පු වුවහොත් අදාළ මාධ්‍යවේදියාගේ මාධ්‍ය හැඳුනුම්පත (media accreditation) අහෝසි වනු ඇතැයි ප්‍රකාශ කෙරුණා. (මුල් වරදට මාස 6ක් දක්වා, දෙවැනි වරදට වසරක් දක්වා සහ තෙවරක් වරද ඔප්පු වුවහොත් සදාකාලිකව.)

India government’s plans to regulate against Fake News, proposed and hastily withdrawn in April 2018

මෙය නිවේදනය කළ වහාම එරට මාධ්‍ය ආයතන හා මාධ්‍යවේදී සංවිධාන ප්‍රබලව සිය විරෝධය පළ කළා. මෙය මාධ්‍ය හීලෑ කොට මර්දනය කිරීමට ගන්නා උත්සාහයක් බවත්, දැනටමත් සියලු මාධ්‍යවේදීන් නිවැරදිව හා සමබවර වාර්තාකරණයේ යෙදිය යුතු බව පුවත්පත් මණ්ඩලයේ ආචාරධර්ම අතර කියැවෙන නිසා අමතර කිසිදු නියාමනයක් අවශ්‍ය නැති බවත් ඔවුන් අවධාරණය කළා.

මේ විරෝධතා හමුවේ අගමැති නරේන්ද්‍ර මෝඩි සිය ප්‍රවෘත්ති අමාත්‍යාංශයේ යෝජනාව ඉක්මනින්ම ඉවත් කර ගත්තා. අමාත්‍යාංශයේ මැදිහත් වීමකින් තොරව, පවත්නා රාමුව යටතේ පුවත්පත් මණ්ඩලයට හා විද්‍යුත් මාධ්‍ය නියාමන ආයතනයට ව්‍යාජ පුවත් ගැනද ප්‍රතිචාර දැක්විය හැකි යැයි ඔහු කියා සිටියා.

මැලේසියාවේ සිදු වූයේ මීට වෙනස් දෙයක්. 2018 අප්‍රේල් 2 වැනිදා එරට පාර්ලිමේන්තුව ව්‍යාජ පුවත් විරෝධී නව නීතියක් සම්මත කළා. ඕනැම මාධ්‍යයක් හරහා ව්‍යාජ පුවත් නිර්මාණය කිරීම හෝ සංසරණය කිරීම පිළිබඳ චෝදනා ඔප්පු වන ඕනෑම අයකුට මැලේසියානු රිංගිට් 500,000ක් (අමෙරිකානු ඩොලර් 128,000 පමණ) දක්වා දඩයක් හෝ වසරක් දක්වා සිරදඬුවමක් හෝ මේ දෙකම නියම කළ හැකියි.

හිටපු අගමැති නජීබ් රසාක් මේ නීතිය ගෙන ආවේ මහ මැතිවරණයක් අබිමුඛව තිබියදී. එසේම ඔහුගේ රජය මහා පරිමාණ රාජ්‍ය මුදල් වංචා කිරීම පිළිබඳ බරපතළ චෝදනා එල්ල වී තිබෙන අතරදී.

Malaysian campaign against Fake News

ඉක්මනින් ක්‍රියාත්මක කළ නව නීතිය යටතේ මුලින්ම වරදකරු වූයේ එරට සිටි ඩෙන්මාක් ජාතිකයෙක්. 2018 අප්‍රේල් 30දා ඔහු වරදකරු ලෙස තීරණය වූයේ එරට පොලිසිය, අපරාධ සිදුවීමකදී ප්‍රමාද වී ප්‍රතිචාර දැක්වූවා යයි සමාජ මාධ්‍ය ජාලයක් වන යූටියුබ්හී වීඩියෝවක ප්‍රකාශ කිරීම නිසායි.

වරද පිළිගත් ඔහුට අමෙරිකානු ඩොලර් 2,550ක දඩයක් නියම වූ අතර එය ගෙවා ගත නොහැකි වූ නිසා මාසයක සිරදඬුවමක් නියම වුණා.

එවකට විපක්ෂයේ සිටි බොහෝ මැලේසියානු දේශපාලන නායකයෝ මෙම නව නීතිය දැඩි ලෙස විවේචනය කළා. අමෙරිකානු ඩොලර් බිලියන් 5ක් පමණ රාජ්‍ය මුදල් ප්‍රමාණයක් සොරකම් කිරීම පිළිබඳව ඍජුවම චෝදනා ලැබ සිටි අගමැතිවරයා ඒ ගැන පුවත් මර්දනයට මේ නීතිය යොදා ගනු ඇතැයි ඔවුන් බිය පහළ කළා.

නජිබ්ට එරෙහිව පෙළ ගැසුණු අසාමාන්‍ය විපක්ෂ සන්ධානයේ නායකත්වය දැරූ ජ්‍යෙෂ්ඨ දේශපාලක මහතීර් මොහමඩ් මැතිවරණ කැම්පේන් සමයේ කීවේ තමන් දිනූ විට මේ මර්දනකාරී නීතිය අහෝසි කරන බවයි.

2018 මැයි 9 වැනිදා පැවති මැලේසියානු මහ මැතිවරණයේදී වසර 61ක් එක දිගට බලයේ සිටි පාලක පක්ෂය පරාජය වුණා. ආසන 222න් 121ක් ලබා ගත් විපක්ෂ සන්ධානය බලයට පත්වූ අතර 92 හැවිරිදි මහතීර් නැවත වරක් එරට අගමැතිවරයා වී සිටිනවා.

වඩාත් ප්‍රගතිශීලී ප්‍රතිපත්ති ප්‍රකාශනයක් මත මැතිවරණය දිනූ නව රජයට එරට සිවිල් සමාජ සංවිධාන හා මාධ්‍යවේදීන්ගේ සංවිධාන ප්‍රතිසංස්කරණ යෝජනා මාලාවක් ඉදිරිපත් කොට තිබෙනවා. ඒ අතර එක් ප්‍රබල ඉල්ලීමක් නම් ව්‍යාජ පුවත් විරෝධී නීතිය ඉවත් කිරීමයි. මැතිවරණයට පෙර දුන් පොරොන්දුව මහතීර් ඉටු කරයිද යන්න ඔවුන් මහත් ඕනෑකමින් බලා සිටිනවා.

මේ අතර පිලිපීනයේ හා සිංගප්පූරුවේ රජයන්ද ව්‍යාජ පුවත් නියාමනය සඳහා නව නීති යෝජනා කොට තිබෙනවා. සංකීර්ණ සංසිද්ධියකට මෙසේ නීතිමය විසඳුමක් පමණක් ලබා දීමට තැත් කිරීම ඒ රටවල සමාජ ක්‍රියාකාරිකයන්ගේ විවේචනයට ලක්ව පවතිනවා.

අද විග්‍රහයේ අප වැඩිපුරම කතා කළේ ප්‍රධාන ධාරාවේ, ආයතනගත මාධ්‍ය විසින් දැනුවත්ව හෝ නොදැනුවත්ව හෝ කරන දුස්තොරතුරු බෙදා හැරීම ගැනයි. ආසියාවේ බහුතරයක් රටවල තවමත් මහජනයාගෙන් බහුතරයක් සඳහා තොරතුරු මූලාශ්‍ර වන්නේ ටෙලිවිෂන්, රේඩියෝ හා පුවත්පත්.

එහෙත් පුවත් වෙබ් අඩවි, ගොසිප් වෙබ් අඩවි මෙන්ම ගෝලීය සමාජ මාධ්‍ය වේදිකා හරහාද ව්‍යාජ පුවත් ගලා යනවා. එය පිළිගත යුතුයි.

අසම්පූර්ණ ලෙසින් වුවද මහා මාධ්‍යවල යම් මට්ටමක ප්‍රමිතිගත වීමක්, නියාමනවලට අනුගත වීමක් බොහෝ විට තිබෙනවා. (හැම මාධ්‍යයේම නොවේ.)

මහා මාධ්‍යවල ව්‍යාජ පුවත්පත්වලට ප්‍රතිචාර දැක්වීම ඉහත පෙන්වා දුන් පරිදි යම් තාක් දුෂ්කර වේද නව මාධ්‍යවල දුස්තොරතුරු ගලා යාමට ප්‍රතිචාර දැක්වීම එමෙන් කිහිප ගුණයක් වඩාත් දුෂ්කරයි.

එසේම මහා මාධ්‍යවලට ලිහිල් වූ ප්‍රතිපත්තියක් අනුගමනය කරමින් වෙබ් අඩවි හා සමාජ මාධ්‍යවලට දැඩි නියාමන රාමුවක් හඳුන්වා දීම භාෂණ නිදහස පිළිබඳ මානව අයිතීන්ට එරෙහිව යාමක්.

ඕනෑම ප්‍රලාඵයක්, අපහාසයක් කිරීමට ඉඩ තිබිය යුතුය යන්න නොවෙයි එයින් අදහස් වන්නේ. එහෙත් සංකීර්ණ සමාජ සංසිද්ධීන්ට සරල පැලැස්තර විසඳුම් දීමට තැත් කළොත් සිදු වන්නේ ප්‍රශ්න තවත් උග්‍රවීම පමණයි.

ව්‍යාජ පුවත් හා දුස්තොරතුරු ජන සමාජයට, දේශපාලන ක්‍රියාදාමයන්ට හා ආර්ථීකයට කරන අහිතකර බලපෑම් කෙසේ සමනය කරගත හැකිද?

නීති හා නියාමනවලට අමතරව මෙයට යොදාගත හැකි ක්‍රමෝපායයන් මොනවාද?

නීති හා නියාමන ඕනෑම නම් මර්දනකාරි නොවන ලෙස සියුම්ව ඒවා කෙටුම්පත් කිරීමට අපට පූර්වාදර්ශ ගත හැක්කේ කුමන රටවලින්ද?

මේ ගැන ඉදිරි සතියක යළිත් කතා කරමු.

[Op-ed] April Fools, All Year Round? A Call for Fact-Checking Our Media & Politics

Text of my op-ed article published in Weekend Express newspaper on 7 April 2017.

April Fools All Year Round? Op-ed by Nalaka Gunawardene, Weekend Express, 7 April 2017

April Fools, All Year Round?

By Nalaka Gunawardene

April 1 is observed in many countries as a day for fooling people with practical jokes and harmless fabrications. This aspect of popular culture can be traced back to the times of ancient Greece.

There is now a new twist to this tradition. Every day is beginning to feel like April Fools’ Day in the age of Internet pranks, clever satire and fake news!

Sadly, many among us who apply some measure of skepticism on April 1 are not as vigilant for the rest of the year.

Ah, how I miss the time when intentional misleading was largely confined to just one day. I’m old enough to remember how some Lankan newspapers used to carry elaborate – and seemingly plausible – stories on their front pages on April Fools’ day. The now defunct Sun and Weekend excelled in that delightful art of the tall tale. Of course, they owned up the following day, poking fun at readers who were fooled.

During the past two decades, our media landscape has become a great deal more diverse. Today we have 24/7 SMS news services, all-news TV channels, numerous websites and, of course, millions using social media to spread information (or misinformation) instantaneously.

But does more necessarily mean better? That is a highly debatable question. We seem to have too much media, but not enough journalism! At least journalism of the classical kind where facts are sacred and comment is free (yet informed).

That kind of journalism still exists, but along with so much else. Today’s global cacophony has democratized the media (which is to be celebrated). At the same time, it spawned veritable cottage industries of fake news, conspiracy theories and gossip peddlers.

Image source – American Journalism Review, 21 April 2015

Fact checking

What is to be done? The long term solution is to raise media literacy skills in everyone, so that people consume media and social media with due diligence.

That takes time and effort. Since misinformation is polluting the public mind and even undermining democratic processes, we must also look for other, faster solutions.

One such coping strategy is fact checking. It literally means verifying information – before or after publication – in the media.

In a growing number of countries, mainstream media outlets practise fact checking as an integral part of their commitment to professionalism. They seek to balance accuracy with speed, which has been made more challenging by the never-ending news cycle.

In other cases, independent researchers or civil society groups are keeping track of news media content after publication. In the United States, where the practice is well developed, several groups are devoted to such post-hoc fact checking. These include FactCheck, PolitiFact, and NewsTrust’s Truth Squad. They fact check the media as well as statements by politicians and other public figures.

In 2015, fact checking organisations formed a world network and this year, they observed the inaugural International Fact Checking Day.

Not coincidentally, the chosen date was April 2. (See details at: http://factcheckingday.com)

The initiative is a collaboration by fact checkers and journalism organisations from around the world, “with a goal to enlist the public in the fight against misinformation in all its forms.”

“International Fact Checking Day is not a single event but a rallying cry for more facts — and fact checking — in politics, journalism and everyday life,” says Alexios Mantzarlis, director of the International Fact-Checking Network at the Poynter Institute for Media Studies in the US.

Oops!

Pinocchios

One visual icon for the Fact-Checking Day is Pinocchio, the fictional puppet character whose nose grew long each time he uttered a lie.

We in Sri Lanka urgently need a professional, non-partisan fact checking service to save us from the alarming proliferation of Pinocchios in public life. Not just our politicians, but also many academics and activists who peddle outdated statistics, outlandish claims or outright conspiracy theories.

Take, for example, the recent claim by a retired professor of political science that 94 Members of Parliament had not even passed the GCE Ordinary Level exam. Apparently no one asked for his source at the press conference (maybe because it fed a preconceived notion). Later, when a (rare?) skeptical journalist checked with him, he said he’d “read it in a newspaper some time ago” — and couldn’t name the publication.

A simple Google search shows that an MP (Buddhika Pathirana) had cited this exact number in September 2014 – about the last Parliament!

Given the state of our media, which often takes down dictation rather than asks hard questions, fact checking is best done by a research group outside the media industry.

A useful model could be South Asia Check, an independent, non-partisan initiative by Panos South Asia anchored in Kathmandu. It “aims to promote accuracy and accountability in public debate” by examining statements and claims made by public figures in Nepal and occasionally, across South Asia (http://southasiacheck.org).

See also: Getting it Right: Fact-Checking in the Digital Age: American Journalism Review, 21 April 2015

South Asia Check – home page captured on 10 April 2017

Nalaka Gunawardene is a science writer and independent media researcher. He is active on Twitter as @NalakaG

වකුගඩු රෝග නිවාරණය හමුවේ මාධ්‍යවල කාර්ය භාරය: නිදන්ගත වකුගඩු රෝගය වාද පිටියක් නොව ජාතික ආපදාවක් ලෙස සලකමු!

Image courtesy: Health Education Bureau, Ministry of Health, Sri Lanka
Image courtesy: Health Education Bureau, Ministry of Health, Sri Lanka

Beginning in the 1990s, thousands of people in Sri Lanka’s Dry Zone – heartland of its rice farming — developed kidney failure without having diabetes or high blood pressure, the common causative factors. Most affected were men aged 30 to 60 years, who worked as farmers. As numbers rose, puzzled doctors and other scientists started probing possible causes for what is now named Chronic Kidney Disease of unknown etiology (abbreviated as CKDu).

CKDu has become a fully-fledged public health crisis and humanitarian emergency, affecting thousands of people and their families – most of them subsistence farmers. Investigating causes of this ailment — still not pinned down to a specific cause or factor — has proven difficult. While scientists follow rigorous scientific methods, some ultra-nationalists and opportunistic politicians are trying to hijack the issue for their own agenda setting.

Sadly, some journalists and media outlets have added fuel to the fire with sensationalist reporting and unwarranted fear-mongering. For several years, I have documented the kind of misinformation, myths and pseudo-science uncritically peddled by Lankan media on CKDu.

In late 2012, speaking at an Asian science communication workshop held in Colombo, I first coined the phrase: Mass Media Failure is complicating Mass Kidney Failure. In December 2015, I revisited and updated this analysis, arguing that there are many reasons for systemic media failure in Sri Lanka that has allowed ultra-nationalists and certain environmental activists to pollute the public mind with half-truths and conspiracy theories. These need media industry level reform. Meanwhile, for improving the CKDu information flow in society, I proposed some short, medium and long term recommendations.

This article was written in December 2016 at the invitation of the Presidential Task Force on Prevention of Chronic Kidney Disease, to be included in a book the Presidential Secretariat was compiling.

kidneydeceasencp-2

හේතු හඳුනා නොගත් වකුගඩු රෝගය (Chronic Kidney Disease of uncertain aetiology, CKDu) ජාතික ආපදාවක්. මානුෂික ඛේදවාචකයක්. මේ ගැන මීට වඩා පුළුල් හා ප්‍රශස්ත ලෙසින් සමස්ත ලක් සමාජයේ අවධානය අවශ්‍යයි.

නගර කේන්ද්‍රීය වූ අපේ ජනමාධ්‍යවලට CKDu රෝගය හරිහැටි ග්‍රහණය කර ගැනීමටත් වසර කිහිපයක් ගත වුණා. මන්ද රෝගය මතු වී පැතිර ගියේ අගනුවරට දුරින් වියලි කලාපයේ නිසා.

දැන් මෙය නිතර පුවත් මවන මතෘකාවක් වුවත් බොහෝ වාර්තාකරණයන් කැරෙන්නේ ආවේගශීලී ලෙසින්. රජයට, සෞඛ්‍ය බලධාරීන්ට චෝදනාත්මක ස්වරයෙන්.

වකුගඩු රෝගය ගැන මහජනයාගේ හා ප්‍රතිපත්ති සම්පාදකයන්ගේ නිසි අවධානය යොමු කිරීමට මාධ්‍ය වාර්තාකරණයට විශාල මෙහෙවරක් කළ හැකියි. එහෙත් සමහර මාධ්‍යවේදීන් හෝ පරිසරවේදීන් බලාපොරොත්තු වන මට්ටමේ සරල හා ක්ෂණික විසඳුම් දීම නම් ප්‍රායෝගික නැහැ.

මේ රෝගය මතුව ඇත්තේ ශ්‍රී ලංකාවේ පමණක් නොවේ. ඉන්දියාවේ ආන්ද්‍රා ප්‍රදේශ් ප්‍රාන්තයේත්, මෙක්සිකෝව, ග්වාතමාලාව, එල්සැල්වදෝරය, නිකරගුවා, හොන්ඩුරාස් හා කොස්ටාරිකා යන ලතින් අමෙරිකානු රටවලත්, ඊජිප්තුවේත් මෙයට සමාන රෝග තත්ත්ව හමු වනවා.

මේ සියළු රටවල සෞඛ්‍ය බලධාරීන්ට තිබෙන ලොකුම අභියෝගය නම් විද්‍යාඥයන් හේතු සාධක සොයන අතරේ තිබෙන දැනුම යොදා ගෙන රෝගීන්ට ප්‍රතිකාර ලබාදීම හා එය හමු වන ප්‍රදේශවල අන් අයට රෝගයෙන් වැළකී සිටීමට දිය හැකි හොඳම උපදෙස් ලබා දීමයි.

හේතුකාරක තවමත් සොයනවා

ශ්‍රී ලංකාවේ 1990 දශකයේ උතුරුමැද පළාතේ මුල් වරට වාර්තා වූ මේ රෝගයට හේතු වන නිශ්චිත සාධකයක් තවමත් හඳුනා ගෙන නැහැ. මිනිස් සිරුර එක විට බොහෝ බලපෑම්වලට හසු වන නිසා එක් රෝගාබාධයකට තුඩු දෙන තනි සාධකයක් වෙන් කර ගැනීම විද්‍යාත්මකව ඉතා දුෂ්කරයි.

ගෙවී ගිය දශක දෙකකට වැඩි කාලයක් තුළ ජානමය, පාරිසරික හා ජීවන රටා ලෙස කාණ්ඩ කළ හැකි සාධක රැසක් විද්‍යාත්මක විමර්ශනයට ලක්ව තිබෙනවා.

රටේ සමහරක් ජනයාට මේ රෝගය හට ගැනීමට පාරම්පරිකව ලද ජානමය නැඹුරුවක් ඇත්දැයි පර්යේෂකයන් සොයා බලමින් සිටිනවා. මන්ද මේ රෝගය වාර්ත වී ඇත්තේ රටේ සමහර ප්‍රදේශවලින් පමණක් වීමයි.

ජීවන රටාව කාණ්ඩය යටතේ දුම්කොළ, මත්පැන් (විශේෂයෙන් කසිප්පු), ජලය ඇති තරම් නොබීම, දැඩි උණුසුමට ලක් වීම, එළිමහනේ දිගටම වැඩ කිරීම ආදි සාධක පර්යේෂකයන්ගේ විමසිල්ලට ලක් වනවා.

පාරිසරික සාධක කාණ්ඩය යටතේ භූගත ජලයේ ස්වාභාවිකවම හමු වන ෆ්ලෝරයිඩ්, වතුරෙහි කැල්සියම් වැනි ඛනිජ ස්වාභාවික මුසු වී තිබීම, මතුපිට ජලයේ බැක්ටීරියා ශ්‍රාවය කරන විස, බැර ලෝහ (කැඩ්මියම්, ආසනික්) ආහාරවල හෝ ජලයේ මුසු වීම ආදිය පර්යේෂණයට ලක්ව තිබෙනවා. මේ සමහරක් එන්නේ කෘෂි රසායනික (පොහොර, කෘමිනාශක, වල්නාශක) හරහා බවට කල්පිතයක් තිබෙනවා.

ජාත්‍යන්තරව පිළිගත් විද්වත් පර්යේෂන සඟරාවල පළ වූ නිබන්ධවලින් මේ දක්වා මෙවන් කල්පිත 30කට වඩා මතු කර තිබෙනවා. එකක්වත් තහවුරු වී නැහැ. ඒ සියල්ල තවමත් වැඩිදුර විවාදයට විවෘතයි. රෝගයට හේතුව එක සාධකයක් නොව සාධක කිහිපයක සංකලනයක් විය හැකි බවටත් අනුමාන කැරෙනවා.

විද්‍යාවේ ස්වභාවය පියවරෙන් පියවර, සාක්ෂි මත පදනම් වී, ආවේගශීලී නොවී දැනුම සොයා යාමයි. තිබෙන දැනුම ටිකෙන් ටික නිරවුල් කිරීමයි. එහෙත් වකුගඩු රෝගය ගැන සංවාදවලට කිරීමට යොමු වී සිටින සමහරුන්ට මෙසේ ක්‍රමානුකූලව ඉදිරියට යාමට ඉවසිල්ලක් නැහැ. ඔවුන් ප්‍රතිපත්ති සම්පාදකයන්ට බල කරන්නේ අනුමාන මත පදනම් වී යම් හදිසි හා ප්‍රබල පියවර ගන්නා ලෙසයි.

මෙවන් තත්ත්වයකදී යම් ආරක්ෂිත පියවර (precautionary measures) ගැනීම වැදගත්. තවත් ජනයා රෝගයට ලක් වීම හැකි නම් වළක්වා ගැනීම සඳහා. එහෙත් මේ ආපදාව නිමිත්ත කර ගෙන කෘෂි ප්‍රතිපත්තියේ හෝ ප්‍රතිපත්තිවල ප්‍රබල වෙනස්කම් කිරීම හා අනුමාන මත රාජ්‍ය ප්‍රතිපත්ති නිර්ණය කිරීම අවදානම් සහගත කාරියක්.

වසර 25කට වඩා මෙරට විද්‍යා මාධ්‍ය සන්නිවේදනයේ යෙදුනු අයකු ලෙස මගේ මතය නම් මෙවන් අවස්ථාවකදී මාධ්‍ය එක් මතවාදයකට පක්ෂග්‍රාහී නොවිය යුතු බවයි. පැත්තක් ගන්නට ඕනැම නම් රෝගයට ලක් වී පීඩාවට පත් අය හා ඔවුන්ගේ පවුල් වෙනුවන් හඬක් නැගීම කළ හැකියි.

බොරු භීතිය පතුරවන්න එපා!

Dr. Tilak Abeysekera
Dr. Tilak Abeysekera

පේරාදෙණිය ශික්ෂණ රෝහලේ වකුගඩු රෝග විශේෂඥ වෛද්‍ය තිලක් අබේසේකර විසින් CKDu මුල් වරට හඳුනා ගනු ලැබුවේ 1990 දශකයේදී. එතැන් පටන් වසර 20කට වැඩි කාලයක් පුරා මේ රෝගය හරිහැටි අවබෝධ කරගන්නට ඔහු තැත් කරනවා.

ඔහු අවධාරණය කරන මූලික කරුණක් නම් සමහර වකුගඩු රෝගීන්ගේ එයට තුඩු දෙන ශාරීරික සාධක හඳුනා ගත හැකි බවයි. මේ සාධක අතර දියවැඩියාව හා අධික රුධිර පීඩනය ප්‍රධානයි. මේ රෝග තත්ත්වයට CKD යයි කියනවා. එහි කිසිදු අබිරහසක් නැහැ.

CKD හරහා වකුගඩු අකරණයට ලක්වන යම් ජන පිරිසක් හැම රටකම හමු වනවා. හඳුනා ගන්නා විට පවතින තත්ත්වය අනුව බෙහෙත් මගින් හෝ රුධිර කාන්දු පෙරීම (dialysis) මගින් හෝ නිරෝගී වකුගඩුවක් බද්ධ කිරීමෙන් හෝ ප්‍රතිකාර කරනවා.

එහෙත් CKDu මීට වෙනස්. CKDu යනු විද්‍යාවෙන් දැනට හඳුනා ගත් ශාරීරික සාධක නැති පුද්ගලයන්ටද වකුගඩු අකරණය හට ගැනීමයි. එබැවින් ‘හේතු හඳුනා නොගත්’ යයි කියනවා.

මේ CKDu රෝගය මුලින් හමු වූ අනුරාධපුර දිස්ත්‍රික්කයේ වකුගඩු රෝගීන් සමස්තයෙන් 70%ක් පමණ  CKDu. ඉතිරි 30% හේතු දන්නා වකගුඩු අකරණය හෙවත් CKD. මේ රෝග තත්ත්ව දෙක එකට මිශ්‍ර කිරීම හෝ පටලවා ගැනීම හෝ නොකළ යුතු බව වෛද්‍ය අබේසේකර කියනවා.

වෛද්‍ය අබේසේකර කියන්නේ පුවත්පත්වලට ලිපි ලියන ඇතැම් දෙනා මේ වෙනස නොදැන හෝ නොසලකා හැර හෝ තත්ත්වය සැබෑවට වඩා වැඩි කොට දක්වන බවයි.

‘‘සමහරු මෙය 2004 සුනාමියටත් වඩා බිහිසුණු යැයි කියනවා. මාධ්‍යවල මේ රෝගය ගැන සඳහන් කැරෙන බොහෝ සංඛ්‍යා ලේඛන අතිශයෝක්තීන්. මෙසේ කිරීමෙන් මේ රෝගය හරිහැටි තේරුම් ගැනීමට හා ප‍්‍රතිචාර දැක්වීමට වෛද්‍ය හා සෞඛ්‍ය බලධාරීන්ට තිබෙන අවකාශය ඇසිරෙනවා. රටේ හා සමාජයේ අනවශ්‍ය බියක් හා කලබලයක් ඇති කෙරෙනවා.”

එසේම CKDu ‘ශීඝ්‍රයෙන් පැතිරෙනවා’ වැනි ප්‍රකාශ කිරීමේදී ද ඉතා ප්‍රවේශම් විය යුතු යයි ඔහු කියනවා. මෙය රෝගියකුගෙන් තව කෙනෙකුට බෝවන ආකාරයේ රෝගයක් නොවෙයි.

‘‘අපට හරියටම කිව නොහැකියි මේ රෝගය පෙර තිබුනාට වඩා වැඩි දිස්ත්‍රික්ක ගණනකින් හඳුනා ගන්නේ එය වඩාත් දෙනකුට හට ගන්නා නිසාද නැතිනම් වැඩිපුර දෙනකු මෙය හට ගෙන ඇත්දැයි පරීක්ෂාවට ලක් වීම නිසාද කියා. සමහර විට ඇතැම් ප්‍රදේශවල රෝගීන්ද නොදැන මෙය වසර ගණනක් ඔවුන් තුළ කෙමෙන් හට ගනිමින් පැවතුණා විය හැකියි.”

CKDu රෝගයේ අදියර 5ක් තිබෙනවා. එයින් මුල් අදියර තුනේදීම රෝගියාට පෙනෙන හෝ දැනෙන රෝග ලක්ෂණ නැහැ. එය සොයා ගත හැක්කේ රුධිර හා මුත්‍රා සාම්පල් රසායනාගාර පරීක්ෂණවලින්  පමණයි.

රෝග ලක්ෂණ පහළවන විට වකුගඩු සෑහෙන පමණට හානි වෙලා. එවිට කළ හැක්කේ බෙහෙත් හා රුධිර කාන්දු පෙරණය හරහා යම් තාක් කාලයක් ජීවත් වීමට රෝගියාට ඉඩ සලසා දීම පමණයි. මෙය පාලනය කරගත හැකි වුවත් සුව කළ හැකි රෝගයක් නොවෙයි.

‘වකුගඩු රෝගය මාරාන්තිකයි’ වැනි ප්‍රකාශ හරහා ද සමාජය භීතියට පත් නොකරන්න යැයි වෛද්‍ය අබේසේකර මාධ්‍යවලින් අයැද සිටිනවා. ‘සුව කළ නොහැකි වුව පාලනය කර ගන්නා දියවැඩියාව වැනි රෝග ගැන සමාජ ආකල්පය මීට වඩා බෙහෙවින් වෙනස්. ඇත්තටම නිරෝගී වකුගඩුවක් බද්ධ කළොත් CKD/CKDu රෝගින්ට දිගු කලක් ජීවත්වීමට ද හැකි වනවා.’

රෝගීන්ට සමාජ සත්කාරය

CKDu සෙමෙන් දිග හැරෙන මානුෂික ඛේදවාචකයක්. වෙනත් ආපදාවලදී මෙන් එක්වර ඇස හා මනස කම්පා කරවන ආකාරයේ ඡායාරූප හෝ විඩියෝ දර්ශන ජනිත කරන්නේ නැහැ.

රෝගය හමු වන ප්‍රදේශවල බිමෙහි හෝ අවට පරිසරයෙහි බැලූ බැල්මට වෙනසක් පෙනෙන්නේ නැහැ. හානිය වන්නේ මිනිසුන්ට, ගැහණුන්ට හා ඔවුන්ගේ පවුල්වලට පමණයි.

මේ ව්‍යසනයට මුහුණ දී සිටින පවුල් දහස් ගණනක් සිටිනවා. මෙයට ප‍්‍රතිචාර දැක්වීම හා රෝගීන් රැක බලා ගැනීම හුදෙක් රජයට පමණක් කළ හැකි දෙයක් නොවෙයි. පෞද්ගලික අංශය, ස්වේච්ඡා ආයතන, මාධ්‍ය, විද්වත් කණ්ඩායම් ඇතුලූ සමාජයේ සැමට මෙම සුබසාධනයේ කොටස්කරුවන් විය හැකියි.

රෝගයට ලක් වූ පවුල් සාමාජිකයා බොහෝ විට පවුලේ ප‍්‍රධාන හෝ එකම ආදායම් උපදවන්නායි. මේ නිසා රෝගීන්ගේ පවුල් ආර්ථික වශයෙනුත්, ඉනික්බිති මානසිකව හා සමාජයීය ලෙසත් මහත් පීඩාවට පත්වනවා.

මේ ව්‍යසනයට මුහුණ දී සිටින පවුල් දහස් ගණනක් සිටිනවා. මෙයට ප‍්‍රතිචාර දැක්වීම හා රෝගීන් රැක බලා ගැනීම හුදෙක් රජයට පමණක් කළ හැකි දෙයක් නොවෙයි. පෞද්ගලික අංශය, ස්වේච්ඡා ආයතන, විද්වත් කණ්ඩායම් ඇතුළු සමාජයේ සැමට මෙම සුබසාධනයේ කොටස්කරුවන් විය හැකියි.

පර්යේෂකයන් රෝගයට හේතු සොයන අතරේ සෙසු සමාජයකළ හැකි හා කළ යුතු බොහෝ පියවර තිබෙනවා. සමාජ ආර්ථික පැත්තෙන් මෙන්ම මානසික හා ආකල්පමය පැත්තෙන් ද රෝගයට ලක් වූ අයගේ පවුල්වලට සමාජයේ කාරුණික උපකාර අවශ්‍යයි.

උදාහරණයකට මේ රෝගයට පානීය ජලය සම්බන්ධ යැයි සැක කැරෙනවා. රෝගය පවතින සියලුම දිස්ත්‍රික්කවල සැමට පානයට හිතකර පවිත්‍ර ජලය ලබා දීම අවශ්‍යයි. ජාතික ජල සම්පාදන හා ජලාපවාහන මණ්ඩලය මේ ලොකු වගකීම භාර ගෙන තිබෙනවා. ස්වේච්ඡා ආයතනවලටද මේ කාරියෙහි කොටස්කරුවන් විය හැකියි.

ගංවතුර, නායයාම් හා සුනාමි වැනි ආපදා සිදු වූ පසු ආධාර එකතු කිරීමට යොමු වන පිරිස සමග සසඳන විට මේ රෝගීන්ට පිහිට වන්නට පෙරට විත් තිබෙන්නේ සාපේක්ෂව ටික දෙනයි. ‘මාරාන්තික’ වකුගඩු රෝගය ගැන මොර දෙන මාධ්‍ය පවා රෝගයෙන් පීඩිත අයට ප්‍රායෝගිකව පිහිට වන්නේ කලාතුරකින්.

රෝග හේතුකාරක ගැන දිගටම කථා කරන අතරේ, වාද පිටියෙන් ඔබ්බට ගොස් මාධ්‍යවලට කළ හැකි මෙහෙවරක් තිබෙනවා. රාජ්‍ය හා ස්වේච්ඡා ආයතන නිහඬව කරන CKDu මානුෂික මෙහෙයුම් ගැනද මාධ්‍ය අවධානය මීට වඩා යොමු කළ යුතුයි.

රෝගීන් සිටින පවුල්වල ආත්ම අභිමානය පවත්වා ගනිමින් ඔවුන්ට ආර්ථික උදවු මෙන්ම මානසිකව ඔවුන්ට දිරියක් වීමත් අවශ්‍යයි.

සර්වෝදය මහ ලේකම් වෛද්‍ය වින්යා ආරියරත්න කියන්නේ මෙයයි: ‘රෝග කාරක හරියටම නිර්ණය කැරෙන තුරු බලා සිටීමට අපට බැහැ. අවශ්‍යත් නැහැ. නිශ්චිත රෝග කාරක සාධකය නොදැන අප ප්‍රතිචාර දක්වන තවත් රෝගාබාධ තිබෙනවා. (පිළිකා හා දියවැඩියාව වැනි). මේ නිසා පර්යේෂණ ඉදිරියට යන අතරේ අප සමාජයක් ලෙස මේ රෝගයෙන් පීඩාවට පත් අපේම සහෝදර ජනයා වෙනුවෙන් පෙළ ගැසෙමු. අපට ඔවුන්ගේ දුක හා දුෂ්කරතා අඩු කරන්නට හැකි අවස්ථා සොයා ඒ ඔස්සේ ඉදිරියට යමු.’

ඔහුගේ අදහස නම් 2004 සුනාමිය වෙරළබඩ බොහෝ ගම් නගරවලට හානි කළ විට රටක් හා සමාජයක් ලෙස එයට අප ප්‍රතිචාර දැක් වූවාට සමාන්තර ආකාරයේ දැවැන්ත කැප වීමක් වකුගඩු රෝගය සම්බන්ධයෙන් ද ඕනෑ බවයි.

උතුරුමැද පළාතේ රුධිර කාන්දු පෙරීම සඳහා පැමිණෙන රෝගීන්ගේ භාවිතය පිණිස සර්වෝදය හා මියුසියස් විදුහලේ බාලදක්ෂිකාවන් 2015දී අනුරාධපුරයේ ඉදි කළ ‘සුවෝදය’ නිවහන ඔහු උදාහරණයක් ලෙස සඳහන් කරනවා. මෙවැනි සමාජ සත්කාර අවස්ථා රාශියක් තිබෙනවා. තවත් බොහෝ උදවු අවශ්‍ය ද වනවා.

සංවේදී වාර්තාකරණය

නමුත් බොහොමයක් සමාජ සත්කාර ගැන මාධ්‍ය වාර්තාකරණයක් නෑ. සමාජ මාධ්‍ය ජාලවලින් (social media) නම් මේවා ගැන යම් කතාබහක් කැරෙනවා. ඒත් සමාජගත වනවා මදි.

Dr Kalinga Tudor Silva
Dr Kalinga Tudor Silva

මේ අතර සමාජ විද්‍යාඥයන් සොය ගෙන ඇත්තේ රෝගියකු සිටින පවුල් එම ප්‍රජාවේ කොන්කිරීමට (stigma) ලක් වන බවයි. ඒ පවුල්වලින් කසාදයක් පවා කර ගැනීමට මැලි වන තරමට මෙය දුර දිග ගිහින්. මෙය HIV ව්‍යාප්තියේ මුල් යුගයේ තිබූ සමාජ ප්‍රතිචාරයට සමාන්තර බව සමාජ විද්‍යාඥ ආචාර්ය කාලිංග ටියුඩර් සිල්වා පෙන්වා දෙනවා.

HIV මෙන්ම CKDu අරභයාත් මෙය අනියත බියක්. එය දුරු කිරීමට සංවේදී හා සානුකම්පිත මාධ්‍ය වාර්තාකරණයට ලොකු මෙහෙයක් කළ හැකියි.

මේ මානුෂික ප‍්‍රශ්නය තමන්ගේ පටු න්‍යායපත‍්‍රවලට අමතර තර්කයක් බවට හරවා ගත් සමහර අන්තවාදී පරිසරවේදීන් හා දේශපාලන ක‍්‍රියාකාරිකයන් ද සිටිනවා. ඔවුන්ගේ ප‍්‍රකාශ හා උද්ඝෝෂණ නිසා මේ අභියෝගය හරිහැටි තේරුම් ගෙන එයට ප‍්‍රතිචාර දැක්වීම ව්‍යාකූල වී තිබෙනවා.

උදාහරණයකට, සියලු කෘෂිරසායන භාවිතය එක් වරම නතර කිරීම සමහර හරිතවේදීන්ගේ දැඩි නිර්දේශයයි. පරිසර හිතකාමී ගොවිතැනකට කෙමෙන් අප යොමු විය යුතු නමුත් එය බලහත්කාරයෙන් හෝ කඩිමුඩියේ හෝ කළ හැකි දෙයක් නොවෙයි.

වකුගඩු රෝගය හා කෘෂිරසායන අතර මෙතෙක් හරිහැටි තහවුරු නොවූ සම්බන්ධය ගැන දිගටම වාද විවාද කිරීමට මාධ්‍ය නිසි වේදිකාවක් ලබා දිය යුතුයි. නැතිව අන්ත හරිතවාදීන්ට පමණක් ඉඩ දීම මාධ්‍යයේ වගකීම නොවෙයි.

ඒ අතර වකුගඩු රෝගීන්ගේ අවශ්‍යතා හා සුභසාධනයට මුල්තැන දෙන, එහෙත් ඔවුන්ගේ දුක විකුණා නොගන්නා සංවේදී හා සානුකම්පිත මාධ්‍යකරණයක් ඕනෑ.

ලේඛකයා ගැන:  විද්‍යා ලේඛකයෙකු හැටියට වසර 25 අධික කාලයක වෘත්තීය අත්දැකීම් ඇති නාලක ගුණවර්ධන පුවත්පත්, සඟරා, රේඩියෝ, ටෙලිවිෂන් හා ඉන්ටර්නෙට් යන සියලුම මාධ්‍ය හරහා සන්නිවේදනය කොට තිබෙනවා. එක් මාධ්‍යයකට, ආයතනයකට හෝ රටකට සීමා නොවී නිදහස් ලේඛකයෙකු ලෙස ඔහු දෙස් විදෙස් මාධ්‍ය හා පර්යේෂණ ආයතන සමඟ ක්‍රියා කරන්නේ විද්‍යාව, තාක්ෂණය හා සංවර්ධනය ගැන තොරතුරු සරලවත්, ආකර්ෂණීය ලෙසත් බෙදා හදා ගන්නටයි. 2011 පෙබරවාරියේ සිට රාවය පත්‍රයටට “සිවුමංසල කොලු ගැටයා” නමින් සතිපතා තීරු ලිපියක් ලියන නාලක, 2012 වසරේ විශිෂ්ඨතම තීරුලිපි රචකයා ලෙස විද්‍යොදය සාහිත්‍ය සම්මානයක් දිනා ගත්තා. ඔහුගේ ලිපි සියල්ල ඉන්ටර්නෙට් හරහා බලන්න: http://nalakagunawardene.com

Revisiting Mass Media Failure in Sri Lanka: What is to be done?

Science writer Nalaka Gunawardene speaks at National Policy Workshop on Prevention of Chronic Kidney Disease, held in Colombo on 16 Dec 2015
Science writer Nalaka Gunawardene speaks at National Policy Workshop on Prevention of Chronic Kidney Disease, held in Colombo on 16 Dec 2015

On 16 December 2015, I was invited by Sri Lanka’s Presidential Task Force for the Prevention of Chronic Kidney Disease to speak on this topic at the NATIONAL WORKSHOP ON PREVENTION OF CHORNIC KIDNEY DISEASE held in Colombo.

Speaking to an audience of scientists, health and agriculture sector public officials and policy makers, I briefly explored the kind of misinformation, myths and pseudo-science uncritically peddled by Lankan media.

Professor Rezvi Sheriff, Sri Lanka's top kidney specialist, chairing National Policy Workshop on CKDu in Colombo, 16 Dec 2015
Professor Rezvi Sheriff, Sri Lanka’s top kidney specialist, chairing National Policy Workshop on CKDu in Colombo, 16 Dec 2015

Scientists are researching widely on what causes the Chronic Kidney Disease of unknown etiology (CKDu) in Sri Lanka that affects thousands of people (mostly farm workers) and burdens the public healthcare system. As health officials and policy makers struggle with the prolonged humanitarian emergency, unprofessional and fear-mongering media coverage often adds to public confusion and fear.

As a science writer, I have long been concerned about public communication of risk in times of distress. In late 2012, speaking at an Asian science communication workshop held in Colombo, I first coined the phrase: Mass Media Failure is complicating Mass Kidney Failure.

I revisited and updated this analysis,arguing that there are many reasons for systemic media failure in Sri Lanka that has allowed ultra-nationalists and certain environmental activists to pollute the public mind with half-truths and conspiracy theories. These need media industry level reform.

Meanwhile, for improving the CKDu information flow in society, I proposed some short, medium and long term recommendations.

Here is my full PowerPoint: