Fake News in Indian General Election 2019: Interview with Nikhil Pahwa

Nikhil Pahwa, journalist, digital activist and founder of Medianama.com

Nikhil Pahwa is an Indian journalist, digital rights activist, and founder of MediaNama, a mobile and digital news portal. He has been a key commentator on stories and debates around Indian digital media companies, censorship and Internet and mobile regulation in India.

On the even of India’s general election 2019, Nalaka Gunawardene spoke to him in an email interview to find out how disinformation spread on social media and chat app platforms figures in election campaigning. Excerpts of this interview were quoted in Nalaka’s #OnlineOffline column in the Sunday Morning newspaper of Sri Lanka on 7 April 2019.

Nalaka: What social media and chat app platforms are most widely used for spreading mis and disinformation in the current election campaign in India?

Nikhil: In India, it’s as if we’ve been in campaigning mode ever since the 2014 elections got over: the political party in power, the BJP, which leveraged social media extensively in 2014 to get elected has continued to build its base on various platforms and has been campaigning either directly or, allegedly, through affiliates, ever since. They’re using online advertising, chat apps, videos, live streaming, and Twitter and Facebook to campaign. Much of the campaigning happens on WhatsApp in India, and messages move from person to person and group to group. Last elections we saw a fair about of humour: jokes were used as a campaigning tool, but there was a fair amount of misinformation then, as there has been ever since.

Are platforms sufficiently aware of these many misuses — and are they doing enough (besides issuing lofty statements) to tackle the problem?

Platforms are aware of the misuse: a WhatsApp video was used to incite a riot as far back as 2013. India has the highest number of internet shutdowns in the world: 134 last year, as per sflc.in. much of this is attributable to internet shutdowns, and the inability of local administration to deal with the spread of misinformation.

Platforms are trying to do what they can. WhatsApp has, so far, reduced the ability to forward messages to more than 5 people at a time. Earlier it was 256 people. Now people are able to control whether they can be added to a group without consent or not. Forwarded messages are marked as forwarded, so people know that the sender hasn’t created the message. Facebook has taken down groups for inauthentic behavior, robbing some parties of a reach of over 240,000 fans, for some pages. Google and Facebook are monitoring election advertising and reporting expenditure to the Election Commission. They are also supporting training of journalists in fact checking, and funding fact checking and research on fake news. These are all steps in the right direction, but given the scale of the usage of these platforms and how organised parties are, they can only mitigate some of the impact.

Does the Elections Commission have powers and capacity to effectively address this problem?

Incorrect speech isn’t illegal. The Election Commission has a series of measures announced, including a code of conduct from platforms, approvals for political advertising, take down of inauthentic content. I’m not sure of what else they can do, because they also have to prevent misinformation without censoring legitimate campaigning and legitimate political speech.

What more can and must be done to minimise the misleading of voters through online content?

I wish I knew! There’s no silver bullet here, and it will always be an arms race versus misinformation. There is great political incentive for political parties to create misinformation, and very little from platforms to control it.

WhatsApp 2019 commercial against Fake News in India

සිවුමංසල කොලු ගැටයා #369 – අත්ත බිඳෙයි පය බුරුලෙන්: සමාජ මාධ්‍ය නියාමනයේ යුරෝපීය අත්දැකීම්

Deutsche Welle Global Media Forum (GMF), in Bonn, Germany, 11 – 13 June 2018

Trends like ultra-nationalistic media, hate speech and fake news have all been around for decades — certainly well before the web emerged in the 1990s. What digital tools and the web have done is to ‘turbo-charge’ these trends.

This is the main thrust of this week’s Ravaya column, published on 1 July 2018, where I capture some discussions and debates at the 11th Deutsche Welle Global Media Forum (GMF), held in Bonn, Germany, from 11 to 13 June 2018.

I was among the 2,000+ media professionals and experts from over 100 countries who participated in the event. Across many plenaries and parallel sessions, we discussed a whole range of issues related to politics and human rights, media development and innovative journalism concepts.

On 13 June 2018, I moderated a session on “Digitalization and polarization of the media: How to overcome growing inequalities and a divided public” which was organised by the Institut für Auslandsbeziehungen (ifa) or Institute for Foreign Relations, a century old entity located in Bonn. Most of the column draws on my own panel’s explorations, about which I have already written in English here: DW Global Media Forum 2018: Moderating panel on ‘Digitalization and Polarization of the Media’

L to R – Nalaka Gunawardene (moderator), Christian Humborg, Jillian York, and Curd Knupfer. [Photo courtesy DW GMF 2018]
මා සාම්ප්‍රදායික පොතේ උගතකු නොවෙයි. එහෙත් උද්‍යොගිමත්ව දැනුම ගවේෂණයට හා විචාරශීලීව ඕනෑම මාතෘකාවක් විමර්ශනයට සමත් නිසාදෝ ලොව විවිධ රටවලින් වැඩමලු, සම්මන්ත්‍රණ ආදියේ කතා කිරීමට නිතර ආරාධනා ලබනවා.

2018 ජූනි 11-13 තෙදින තුළ ජර්මනියේ බොන් නුවර පැවති ගෝලීය මාධ්‍ය සමුළුවේ (Global Media Forum) එක් සැසි වාරයක් මෙහෙය වීමට මට ඇරයුම් ලැබුණා.

2007 සිට වාර්ෂිකව පවත්වන මේ සමුළුව සංවිධානය කරන්නේ ජර්මනියේ ජාත්‍යන්තර විද්‍යුත් මාධ්‍ය ආයතනය වන ඩොයිෂවෙල  (Deutsche Welle) විසින්.

මෙවර සමුළුවට රටවල් 100කට අධික සංඛ්‍යාවකින් 2,000 ක් පමණ මාධ්‍යවේදීන්, මාධ්‍ය කළමනාකරුවන් හා මාධ්‍ය පර්යේෂකයන් සහභාගී වුණා. මහා මාධ්‍ය මෙන්ම නව මාධ්‍ය ඇති කරන බලපෑම් හා අභියෝග ගැන විවෘතව කතාබහ කිරීමට එය හොඳ වේදිකාවක් වූවා.

අපේ සමහරුන් පොදුවේ ‘බටහිර රටවල්’ යයි කීවාට සැබෑ ලෝකයේ එබඳු තනි ගොඩක් නැහැ. බටහිරට අයත් ඇමරිකා එක්සත් ජනපදය සමඟ බොහෝ කාරණාවලදී යුරෝපීය රටවල් එකඟ වන්නේ නැහැ.

එසේම යුරෝපා සංගමය ලෙස පොදු ආර්ථීක හවුලක් යුරෝපීය රටවල් 28ක් ඒකරාශී කළත් එම රටවල් අතරද සංස්කෘතික හා දේශපාලනික විවිධත්වය ඉහළයි.

ලිබරල් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී රාමුවක් තුළ මෙම විවිධත්වය නිිසා නොයෙක් බටහිර රාජ්‍යයන් මාධ්‍ය ප්‍රතිපත්ති ගැන දක්වන නිල ස්ථාවරයන් අතර වෙනස්කම් තිබෙනවා. බොන් නුවරදී දින තුනක් තිස්සේ අප මේ විවිධත්වය සවියක් කර ගනිමින් බොහෝ දේ සාකච්ඡා කළා.

ලෝකයේ රටවල් කෙමෙන් ඩිජිටල්කරණය වන විට ඒ හරහා උදා වන නව අවස්ථාවන් මෙන්ම අභියෝග ගැනත් සංවාද රැසක් පැවැත් වුණා.

Mariya Gabriel, EU Commissioner in charge of Digital Economy and Society

යුරෝපා හවුලේ ඩිජිටල් ආර්ථීකයන් හා සමාජයන් පිළිබඳ කොමසාරිස්වරි වන මරියා ගේබ්‍රියල් මේ ගැන ආරම්භක සැසියේ දී හොඳ විග්‍රහයක් කළා.

පොදුවේ වෙබ් අවකාශයත්, විශේෂයෙන් ඒ තුළ හමු වන සමාජ මාධ්‍යත් මානව සමාජයන් වඩාත් ප්‍රජාතන්ත්‍රීය කිරීමට හා සමාජ අසමානතා අඩු කිරීමට බෙහෙවින් දායක විය හැකි බව පිළි ගනිමින් ඇය කීවේ මෙයයි.

”එහෙත් අද ගෝලීය සමාජ මාධ්‍ය වේදිකා බහුතරයක් මේ යහපත් විභවය සාක්ෂාත් කර ගැනීමට දායක වනවා වෙනුවට දුස්තොරතුරු (disinformation) හා ව්‍යාජ පුවත් එසැනින් බෙදා හැරීමට යොදා ගැනෙනවා. මෙය සියලු ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සමාජයන් මුහුණ දෙන ප්‍රබල අභියෝගයක්. සමහර සමාජ මාධ්‍ය වේදිකා මේ වන විට ප්‍රධාන ධාරාවේ මාධ්‍යවල කාරියම කරනවා. එනම් කාලීන තොරතුරු එක් රැස් කිරීම හා බෙදා හැරීම. එහෙත් ඔවුන් එසේ කරන විට සංස්කාරක වගකීමක් (editorial responsibility) නොගැනීම නිසා ව්‍යාකූලතා මතු වනවා.”

ඇගේ මූලික නිර්දේශයක් වූයේ සමාජ මාධ්‍ය වේදිකා නියාමනය නොව මාධ්‍ය බහුවිධත්වය (media pluralism) ප්‍රවර්ධනය කළ යුතු බවයි.

රටක මාධ්‍ය බහුවිධත්වය පවතී යයි පිළිගන්නේ මාධ්‍ය ආයතන හා ප්‍රකාශන/නාලිකා ගණන වැඩි වූ පමණට නොවේ.

Image courtesy UNESCO

තනි හිමිකරුවකුගේ හෝ ටික දෙනකුගේ හිමිකාරීත්වය වෙනුවට විසිර ගිය හිමිකාරිත්වයන් තිබීම, අධිපතිවාදී මතවාද පමණක් නොව පුළුල් හා විවිධාකාර මතවාදයන්ට මාධ්‍ය හරහා ඇති තරම් අවකාශ ලැබීම, හා සමාජයේ කොන්ව සිටින ජන කොටස්වලට ද සිය අදහස් ප්‍රකාශනයට මාධ්‍යවල ඇති තරම් ඉඩක් තිබීම වැනි සාධක ගණනාවක් තහවුරු වූ විට පමණක් මාධ්‍ය බහුවිධත්වය හට ගන්නවා. (මේ නිර්නායක අනුව බලන විට අපේ රටේ මාධ්‍ය රැසක් ඇතත් බහුවිධත්වය නම් නැහැ.)

ඩිජිටල් මාධ්‍ය බහුල වෙමින් පවතින අද කාලේ ප්‍රධාන ධාරාවේ මාධ්‍යවල කෙතරම්  බහුවිධත්වයක් පැවතීම තීරණාත්මකද? මේ ප්‍රශ්නයට පිළිතුරු සංවාද හරහා මතු වුණා.

මේ වන විට ලොව ජනගහනයෙන් අඩකටත් වඩා ඉන්ටර්නෙට් භාවිතා කළත්, පුවත් හා කාලීන තොරතුරු මූලාශ්‍රයන් ලෙස ටෙලිවිෂන් හා රේඩියෝ මාධ්‍යවල වැදගත්කම තවමත් පවතිනවා. (පුවත් හා සඟරා නම් කෙමෙන් කොන් වී යාම බොහෝ රටවල දැකිය හැකියි.)

මේ නිසා මාධ්‍ය බහුවිධත්වය තහවුරු කරන අතර මාධ්‍ය විචාරශීලීව පරිභෝජනය කිරීමට මාධ්‍ය සාක්ෂරතාවයත් (media literacy), ඩිජිටල් මාධ්‍ය නිසි ලෙස පරිහරණයට ඩිජිටල් සාක්ෂරතාවයත් (digital literacy) අත්‍යවශ්‍ය හැකියා බවට පත්ව තිබෙනවා.

ඩිජිටල් සාක්ෂරතාවය යනු හුදෙක් පරිගණක හා ස්මාර්ට් ෆෝන් වැනි ඩිජිටල් තාක්ෂණ මෙවලම් තනිවම භාවිතා කිරීමේ හැකියාව පමණක් නොව ඩිජිටල් අන්තර්ගතයන් විචාරශීලීව ග්‍රහණය කිරීමේ හැකියාව ද එහි වැදගත් අංගයක් බව සමුළුවේ යළි යළිත් අවධාරණය කෙරුණා.

මරියා ගේබ්‍රියල් මෑත කාලයේ යුරෝපයේ කළ සමීක්ෂණයක සොයා ගැනීම් උපුටා දක්වමින් කීවේ වයස 15-24 අතර යුරෝපීය ළමුන් හා තරුණයන් අතර ව්‍යාජ පුවතක් හා සැබෑ පුවතක් වෙන් කර තේරුම් ගැනීමේ හැකියාව තිබුණේ 40%කට බවයි.

එයින් පෙනෙන්නේ යම් පිරිස් විසින් දුස්තොරතුරු සමාජගත කර මැතිවරණ, ජනමත විචාරණ හා වෙනත් තීරණාත්මක සමාජයීය ක්‍රියාදාමයන් අවුල් කිරීමේ අවදානමක් පවතින බවයි.

මෙබැවින් මාධ්‍ය සාක්ෂරතාවය හා ඩිජිටල් සාක්ෂරතාවය වැඩි කළ යුත්තේ තනි පුද්ගලයන්ගේ කුසලතා වර්ධනයට පමණක් නොවෙයි. අසත්‍යන්, අර්ධ සත්‍යන්, හා කුමන්ත්‍රණවාදී තර්ක හරහා ප්‍රජාතාන්ත්‍රීය සමාජයන් නොමඟ යැවීමටත්, ඒ හරහා රාජ්‍යයන් අස්ථාවර කිරීමටත් එරෙහිව සමාජයේ ප්‍රතිශක්තිය ගොඩ නැංවීමටයි.

මා මෙහෙය වූ සැසි වාරයේ අප මෙම සමාජයීය අභියෝගය ගැන විද්වත් මෙන්ම ප්‍රායෝගික ලෙසත් සාකච්ඡා කළා.

මගේ සැසියේ කථීකයන් වූයේ ජර්මනියේ බර්ලින් නුවර ෆ්‍රී සරසවියේ දේශපාලන විද්‍යාඥ ආචාර්ය කුර්ඩ් නුප්ෆර් (Dr Curd Knupfer), ඇමරිකාවේ ඉලෙක්ට්‍රොනික් ෆ්‍රන්ටියර් පදනමේ භාෂාණ නිදහස පිළිබඳ අධ්‍යක්ෂිකා ජිලියන් යෝක් (Jillian York) සහ විකිමීඩියා ජර්මන් පදනමේ නියෝජ්‍ය විධායක අධ්‍යක්ෂ ක්‍රිස්ටියන් හුම්බොග් (Christian Humborg) යන තිදෙනායි.

Nalaka Gunawardene moderating moderated session on “Digitalization and polarization of the media: How to overcome growing inequalities and a divided public” at DW Global Media Forum 2018 in Bonn, 13 June 2018

සැසිවාරය අරඹමින් මා මෙසේ ද කීවා:

”වෙබ්ගත අවකාශයන් හරහා වෛරී කථනය හා ව්‍යාජ පුවත් ගලා යාම ගැන අද ලොකු අවධානයක් යොමු වී තිබෙනවා. වර්ගවාදී හා වෙනත් අන්තවාදී පිරිස් සමාජ මාධ්‍ය වේදිකා හරහා ආන්තික සන්නිවේදනය කරමින් සිටිව බවත් අප දන්නවා. එහෙත් මේ ප්‍රවනතා එකක්වත් ඉන්ටර්නෙට් සමඟ මතු වූ ඒවා නොවෙයි. 1990 දශකයේ වෙබ් අවකාශය ප්‍රචලිත වීමට දශක ගණනාවකට පෙරත් අපේ සමාජයන් තුළ මේවා සියල්ලම පැවතියා. වෙබ් පැතිරීමත් සමග සිදුව ඇත්තේ මේ ආන්තික ප්‍රවාහයන්ට නව ගැම්මක් ලැබීමයි. එනිසා දැන් අප කළ යුතුව ඇත්තේ භෞතික ලෝකයේ වුවත්, සයිබර් අවකාශයේ වුවත්, වෛරී කථනය, ව්‍යාජ පුවත් හා ආන්තික සන්නිවේදනවලට එරෙහිව සීරුවෙන් හා බුද්ධිමත්ව ප්‍රතිචාර දැක්වීමයි. එසේ කිරීමේදී අප සැවොම ඉහළ වටිනාකමක් දෙන භාෂණයේ නිදහස රැකෙන පරිදි ක්‍රියා කළ යුතුයි. අප නොරිසි දේ කියන අයටත් භාෂණ නිදහස එක සේ හිමි බව අප කිසි විටෙක අමතක නොකළ යුතුයි.”

එසේම තව දුරටත් ‘නව මාධ්‍ය’ හා ‘සම්ප්‍රදායික මාධ්‍ය’ හෙවත් ‘ප්‍රධාන ධාරාවේ මාධ්‍ය’ කියා වර්ගීකරණය කිරීම ද එතරම් අදාල නැති බව මා පෙන්වා දුන්නා. සමහර සමාජවල (උදා: කොරියාව, සිංගප්පූරුව) ප්‍රධාන ධාරාව බවට ඩිජිටල් මාධ්‍ය දැනටමත් පත්ව තිබෙනවා. එසේම වසර 20කට වැඩි ඉතිහාසයක් ඇති ඩිජිටල් මාධ්‍ය තව දුරටත් එතරම් අලුත් හෝ ‘නව මාධ්‍ය’ වන්නේ ද නැහැ.

ඒ නිසා ලේබල්වලට වඩා වැදගත් සමස්ත තොරතුරු සන්නිවේදන තාක්ෂණයන්ම ජන සමාජ වලට කරන බලපෑම පොදුවේ අධ්‍යයනය කිරීමයි.

සමාජ මාධ්‍ය වේදිකා හරහා නොයෙක් පුද්ගලයන් පළකරන හෝ බෙදාගන්නා (ෂෙයාර් කරන) අන්තර්ගතයන් පිළිබඳ එකී වේදිකා හිමිකාර සමාගම් කෙතරම් වගකිව යුතුද?

2018 ජනවාරි 1 වැනිදා සිට ජර්මනියේ ක්‍රියාත්මක වන නව නීතියකට අනුව සමාජ මාධ්‍ය වේදිකාවක වෛරී ප්‍රකාශ යමකු සන්නිවේදනය කෙරුවොත් පැය 24ක් ඇතුළත එය ඉවත් කිරීමේ වගකීම් අදාළ වේදිකා පරිපාලකයන්ට භාර කැරෙනවා. එසේ නොකළොත් යූරෝ මිලියන් 50 (අමෙරිකානු ඩොලර් මිලියන් 62ක්) දක්වා දඩ නියම විය හැකියි.

සද්භාවයෙන් යුතුව හඳුන්වා දෙන ලද නව නීතියේ මාස කිහිපයක ක්‍රියාකාරීත්වය කෙසේදැයි මා විමසුවා. ජර්මන් කථීකයන් කීවේ වෛරී ප්‍රකාශ ඉවත් කිරීමට සමාජ මාධ්‍ය වේදිකා මහත් සේ වෙර දැරීම තුළ වෛරී නොවන එහෙත් අසම්මත, විසංවාදී හා ජනප්‍රිය නොවන විවිධ අදහස් දැක්වීම්ද යම් ප්‍රමාණයක් ඉවත් කොට ඇති බවයි.

දේශපාලන විවේචනයට නීතියෙන්ම තහවුරු කළ පූර්ණ නිදහස පවතින ජර්මනිය වැනි ලිබරල් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී රටකට මෙම නව නීතිය දරුණු වැඩි බවත්, එය සංශෝධනය කොට වඩාත් ලිහිල් කළ යුතු බවත් මෑතදී පත්වූ නව ජර්මන් රජය පිළිගෙන තිබෙනවා.

Image courtesy Human Rights Watch

නව නීතිය යටතේ අසාධාරණ හා සීමාව ඉක්මවා ගොස් ඉවත් කරනු ලැබූ වෙබ් අන්තර්ගතයන් අතර දේශපාලන හා සමාජයීය උපහාසය පළ කරන ප්‍රකාශනද තිබෙනවා. සමාජ ප්‍රශ්නයක් ගැන ජන අවධානය යොමු කිරීමට හාසකානුකරණය (parody) පළ කිරීම සමහර හාස්‍යජනක (satire) ප්‍රකාශනවල සිරිතයි.

එහෙත් නව නීතියේ රාමුව වුවමනාවටත් වඩා තදින් ක්‍රියාත්මක කළ ට්විටර් හා ෆේස්බුක් වැනි වේදිකාවල පරිපාලකයෝ මෙවන් හාස්‍යජනක හෝ උපහාසාත්මක අන්තර්ගතයද ජර්මනිය තුළ දිස්වීම වළක්වා තිබෙනවා.

උපහාසය ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී අවකාශයේ වැදගත් අංගයක්. එයට වැට බඳින නීතියක් නැවත විමර්ශනය කළ යුතු බව ජර්මන් පර්යේෂකයන්ගේ මතයයි. (සමාජ මාධ්‍ය නියාමනය ගැන මෑත සතිවල කතා කළ ලක් රජයේ සමහර උපදේශකයෝ ජර්මන් නීතිය උදාහරණයක් ලෙස හුවා දැක්වූ බව අපට මතකයි.)

අපේ සංවාදයේ එකඟ වූ මූලධර්මයක් නම් සමාජ ව්‍යාධියකට කරන නියාමන ‘ප්‍රතිකාරය’ ව්‍යාධියට වඩා බරපතළ විපාක මතු කරන්නේ නම් එය නිසි ප්‍රතිකාරයක් නොවන බවයි.

සමුළුව පැවති තෙදින පුරා විවිධ කථීකයන් මතු කළ තවත් සංකල්පයක් වූයේ ඩිජිටල් හා වෙබ් මාධ්‍ය අතිවිශාල සංඛ්‍යාවක් බිහි වීම හරහා තොරතුරු ග්‍රාහකයන් එන්න එන්නම කුඩා කොටස්/කණ්ඩායම්වලට බෙදෙමින් සිටින බවයි.

රේඩියෝ හා ටෙලිවිෂන් නාලිකා සංඛ්‍යාව වැඩිවීම සමග දශක දෙක තුනකට පෙර පටන් ගත් මේ කඩ කඩ වීම (audience fragmentation)  වෙබ් අඩවි හා සමාජ මාධ්‍ය ප්‍රචලිත වීම සමග බෙහෙවින් පුළුල්ව තිබෙනවා.

තමන් රිසි මති මතාන්තර පමණක් ඇසිය හැකි, දැකිය හැකි වෙබ් අඩවි හෝ සමාජ මාධ්‍ය පිටු වටා ජනයා සංකේන්ද්‍රණය වීම ‘filter bubbles‘ ලෙස හඳුන් වනවා. ඍජු පරිවර්තනයක් තවම නැතත්, තම තමන්ගේ මතවාදී බුබුලු තුළම කොටු වීම යැයි කිව හැකියි. මෙවන් ස්වයං සීමාවන්ට පත් වූ අයට විකල්ප තොරතුරු හෝ අදහස් ලැබෙන්නේ අඩුවෙන්.

පත්තර, ටෙලිවිෂන් බලන විට අප කැමති මෙන්ම උදාසීන/නොකැමති දේත් එහි හමු වනවා. ඒවාට අප අවධානය යොමු කළත් නැතත් ඒවා පවතින බව අප යන්තමින් හෝ දන්නවා. එහෙත් තමන්ගේ සියලු තොරතුරු හා විග්‍රහයන් වෙබ්/සමාජ මාධ්‍යවල තෝරා ගත් මූලාශ්‍ර හරහා ලබන විට මේ විසංවාද අපට හමු වන්නේ නැහැ.

එහෙත් අපේ සංවාදයට නව මානයක් එක් කරමින් මා කීවේ ඔය කියන තරම් ඒකාකාරී මූලාශ්‍රවලට කොටු වීමක් අපේ වැනි රටවල නම් එතරම් දක්නට නැති බවයි. විවිධාකාර මූලාශ්‍ර පරිශීලනය කොට යථාර්ථය පිළිබඳ සාපේක්ෂව වඩාත් නිවැරදි චිත්‍රයක් මනසේ ගොඩ නගා ගන්නට අප බොහෝ දෙනෙක් තැත් කරනවා.

Some of the participants at session on “Digitalization and polarization of the media” at DW Global Media Forum 2018

ඔක්ස්ෆර්ඩ් සරසවියේ ඉන්ටර්නෙට් පර්යේෂණායතනය (Oxford Internet Institute)  2018 මාර්තුවේ පළ කළ සමීක්ෂණයකින්ද මෙබන්දක් පෙන්නුම් කරනවා. වයස 18ට වැඩි, ඉන්ටර්නෙට් භාවිත කරන බ්‍රිතාන්‍ය ජාතිකයන් 2000ක සාම්පලයක් යොදා ඔවුන් කළ සමීක්ෂණයෙන් හෙළි වූයේ තනි හෝ පටු වෙබ් මූලාශ්‍රයන්ට කොටු වීමේ අවදානම තිබුණේ සාම්පලයෙන් 8%කට පමණක් බවයි.

එනම් 92%ක් දෙනා බහුවිධ මූලාශ්‍ර බලනවා. මතු වන තොරතුරු අනුව තමන්ගේ අදහස් වෙනස් කර ගැනීමට විවෘත මනසකින් සිටිනවා.

බොන් මාධ්‍ය සමුළුවේ අප එකඟ වූයේ ජනමාධ්‍ය හා සන්නිවේදන තාක්ෂණයන් සමාජයට, ආර්ථීකයට හා දේශපාලන ක්‍රියාදාමයන්ට කරන බලපෑම් ගැන  සමාජ විද්‍යානුකූලව, අපක්ෂපාත ලෙසින් දිගටම අධ්‍යයනය කළ යුතු බවයි. ආවේගයන්ට නොව සාක්ෂි හා විද්වත් විග්‍රහයන්ට මුල් තැන දෙමින් නව ප්‍රතිපත්ති, නීති හා නියාමන සීරුවෙන් සම්පාදනය කළයුතු බවයි.

අමෙරිකානු සමාගම්වලට අයත් ෆේස්බුක්, ට්විටර් හා ඉන්ස්ටර්ග්‍රෑම් වැනි වේදිකා සිය ජන සමාජයන්හි මහත් සේ ප්‍රචලිත වී තිබීම ගැන සමහර යුරෝපීය ආණ්ඩුවල එතරම් කැමැත්තක් නැහැ. එහෙත් ලිබරල් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී මූලධර්මවලට හා මානව නිදහසට ගරු කරන රාජ්‍යයන් ලෙස ඔවුන් වෙබ් වාරණයට, අනවශ්‍ය ලෙස නියාමනයට විරුද්ධයි. ලිහිල් ලෙසින්, අවශ්‍ය අවම නියාමනය ලබා දීමේ ක්‍රමෝපායයන් (light-touch regulation strategies) ඔවුන් සොයනවා.

මේ සංවාද පිළිබඳව අවධියෙන් සිටීම හා යුරෝපීය රටවල අත්දැකීම් අපට නිසි ලෙස අදාළ කර ගැනීම වැදගත්. අපේ ආදර්ශයන් විය යුත්තේ ලිබරල් ප්‍රජාතන්ත්‍රීය රටවල් මිස දැඩි මර්දනකාරී චීනය වැනි රටවල් නොවේ.

Speakers for the DW-GMF 2018 session on “Digitalization and polarization of the media: How to overcome growing inequalities and a divided public”

සයිබර් කැඩපත් පවුර: බ්ලොග් හරහා සයිබර් අවකාශයේ නිර්මාණ හා සංවාද රැසක්

Some say that blogging is in decline and claim that the days are numbered for this art of web-based writing and sharing of all kinds of content. But not (yet?) in Sri Lanka’s local languages of Sinhala and Tamil, where vibrant blogospheres exist, sustaining their own subcultures and dynamics.

In this article (in Sinhala) written in April 2017 and published in Desathiya magazine of November 2017, I I look around the Sinhala language blogosphere in Sri Lanka, and offer a few glimpses on how the myriad conversations are unfolding. In that process, I also try to demystify blogs — about which popular myths and misconceptions persist in Lankan society (some of them peddled by the mainstream media or uninformed mass media academics).

Sinhala language Blogging in Sri Lanka: An overview by Nalaka Gunawardene, Desathiya magazine, Nov 2017

නෙළුම්යාය සහෘද සමූහය සංවිධානය කළ හොඳම බ්ලොග් සඳහා සම්මාන පිරිනැමීමේ උළෙල තෙවන වරටත් 2017 මාර්තු 25 කොළඹදී පැවැත්වුණා. එහිදී මෙරට බ්ලොග් අවකාශය, පුරවැසි මාධ්‍යකරණය හා ඒ හරහා මතු වන අවස්ථා හා අභියෝග ගැන කතා කිරීමට මට ඇරැයුම් කොට තිබුණා.

2017 ඇරඹෙන විට මෙරට ජනගහනයෙන් 30%ක් පමණ දෙනා නිතිපතා ඉන්ටර්නෙට් භාවිත කළ බව රාජ්‍ය දත්ත තහවුරු කළා. එහෙත් එහි බලපෑම ඉන් ඔබ්බට විශාල ජන පිරිසකට විහිදෙනවා. වෙබ්ගත වන ගුරුවරුන්, මාධ්‍යවේදීන් හා සමාජ ක්‍රියාකාරිකයින් ලබන තොරතුරු ඔවුන් හරහා විශාල පිරිසකට සමාජගත වන නිසා.

මේ නිසා වෙබ් අවකාශයේ එක් සුවිශේෂී අන්තර්ගතයන් කොටසක් වන බ්ලොග් ගැන ටිකක් විමසා බැලීමට මෙය හොඳ අවස්ථාවක්.

බ්ලොග් යනු තම අදහස් හා මතවාදයන් සෘජුවම වෙබ්ගත කිරීමයි. බ්ලොග් (blog) ඉංග්‍රීසි වදන සෑදී තිබෙන්නේ වෙබ් ලොග්  (web log) යන වදන් දෙක එකතු වීමෙන්. සරල අරුත නම් වෙබ් අවකාශයේ ලියන සටහන් යන්නයි. මේ වචනය බිහි වුණේ 1997දී වුවත් බ්ලොග් ලෙස සැලකිය හැකි වෙබ් ලියවිලි 1994 පටන් පැවතුණා.

බ්ලොග්වලට වචන, රූප, වීඩියෝ හෝ හඬ හෝ මේවායේ මිශ්‍රනයක් යොදා ගත හැකියි. එහි සුවිශේෂත්වය එය කියැවීමෙන් පසු අදහසක් එක් කිරීමේ (කමෙන්ටුවක් දැමීමේ) හැකියාව ඕනැම වෙබ් පාඨකයකුට තිබීමයි. අන්තර්ක්‍රියාකාරී බවයි.

බ්ලොග් ලේඛනය පුරවැසි මාධ්‍යකරණයේ (Citizen Journalism) එක් පැතිකඩක්. පුරවැසි මාධ්‍යකරණය ගැන විවිධ අර්ථ දැක්වීම් හා විග‍්‍රහයන් තිබෙනවා. සරලතම විදියට කිවහොත් මාධ්‍ය ආයතනගතව, වැටුප් ලබමින් මාධ්‍යකරණයේ නියැලෙනවා වෙනුවට එම කාරිය ම නොමිලයේ, පොදු අවකාශයේ උද්යෝගයෙන් කරන අය පුරවැසි මාධ්‍යවේදීන්.

අපේ උරුමයේ කොටසක්

Nelum-Yaya logo

නව සන්නිවේදන තාක්‍ෂණ මෙවලම් ප‍්‍රචලිත හා ලාබදායක වීම නිසා රටේ හා ලෝකයේ තමන් අවට සිදු වන දේ ලිඛිතව හා රූප හරහා හසු කර ගනිමින් ‘සාක්‍ෂි දැරීමේ’ (bearing witness) හැකියාව අද බොහෝ දෙනකුට ලැබී තිබෙනවා. කැමරාවක් සහිත ජංගම දුරකථනයක් (smartphone) මෙයට සෑහෙනවා.

මේ හැකියාව ලැබී තවමත් දශක දෙකක්වත් ගත වී නැහැ. ඓතිහාසිකව මෙසේ සාක්‍ෂි දැරීමේ හා වාර්තා කිරීමේ හැකියාව තිබුණේ ආයතනගත මාධ්‍යවේදීන්ට පමණයි. ඒ සීමිත බලය හරහා ඔවුන්ට යම් ප‍්‍රතාපවත් බවක් හා අධිපති බවක් ද ආරෝපණය වූවා.

පුරවැසි මාධ්‍යකරුවන්ගේ ආගමනය හරහා ඒ යථාර්ථය උඩුකුරු වනවා. අධිපති මාධ්‍යවේදයේ සමහරුන් තමන්ගේ සමාජ තත්ත්වය දියාරු වීම හා නැතිවීම ගැන කැමැති නැහැ. ඔවුන් බ්ලොග් රචකයන් හෙළා දකින්නේ එනිසායි.

පුරවැසි මාධ්‍යකරණයේ එක් මූලික ලක්‍ෂණයක් වන්නේ කිසිදු අවසරයක්, පාලනයක් නැතිව කෙලින් ම අදහස් දැක්වීම. අප අද කාලේ එය ඉන්ටර්නෙට් හරහා කරන සන්නිවේදනයක් ලෙස හඳුනා ගත්ත ද එයට සංකල්පමය වශයෙන් දිගු ඉතිහාසයක් තිබෙනවා.

සීගිරියේ කැටපත් පවුරේ කුරුටු ගී/ලිපි ලිව්වේ අවසර ලබා ගෙන නොවෙයි. සීගිරි බිතු සිතුවම්වල සිටින අප්සරාවන් ගැන සියවස් ගණනක් පුරා එහි ගිය ඇතැම් දෙනා තමන්ගේ අදහස් හා හැගීම් එහි ලියා තිබෙනවා. සීගිරි කුරුටු ගී/ලිපි ලියූ හැම අයකු ම මීට සියවස් ගණනකට පෙර මෙරට විසූ පුරවැසි මාධ්‍යවේදීන්!

කාශ්‍යප රජු විසින් සීගිරිය රාජධානිය කර ගනු ලැබුවේ ක්‍රිස්තු වර්ෂ 5 වන සියවසේදී. දැනට දන්නා පැරණි ම සීගිරි කුරුටු ගී 6 හා 7 වන සියවස්වලට අයත්. බහුතරයක් කුරුටු ගී 8, 9 හා 10 වන සියවස්වල ලියා ඇතැයි ද සුඵ සංඛ්‍යාවක් 11 සිට 13 වන සියවස් අතර කාලයේ ලියැවී ඇතැයි ද පුරා විද්‍යාඥයන් කියනවා.

සීගිරි කුරුටු ගී අසාමාන්‍යයි. කිසිවකුගේ අවසරයක්, අධීක්‍ෂණයක් හෝ අනුදැනුමක් නැතිව නිදහසේ අදහස් පළකොට තිබෙනවා. ඒ සඳහා ලියූ අයගේ තරාතිරම, උගත්කම බලපා නැහැ. (අකුරු ලිවීමේ/කෙටීමේ හැකියාව සීමාකාරී සාධකය වූ බව සැබෑවක්.)

සීගිරි කුරුටු ගී/ලිපි ලියූ අපේ ආදිතමයෝ පුරෝගාමී පුරවැසි මාධ්‍යවේදීන් ලෙස සැළකිය හැකිදැයි සන්නිවේදන විශෙෂඥ මහාචාර්ය රොහාන් සමරජීවගෙන් මා විමසුවා. ඔහු එයට එකඟ වුණා. හේතුව ඔවුන්ට ඉහළින් තීරණ ගන්නා කිසිදු කතුවරයකු හෝ අවසර දෙන්නකු නොසිටි නිසා.

Sigiriya Graffiti image courtesy – Kassapa’s Homage to Beauty by Siri Gunasinghe

නූතන පුරවැසි මාධ්‍යකරුවෝ

අද අප දන්නා ආකාරයෙන් වෙබ් අවකාශය (World Wide Web) නිපදවනු ලැබුවේ 1989දී. 1990 දශකය තුළ එය සෙමින් ලෝකය පුරා ව්‍යාප්ත වුණා. මුල් යුගයේ වෙබ් අඩවියක් නිර්මාණය කරන්නට, සංශෝධනය හෝ යාවත්කාලීන කරන්නට පරිගණක ශිල්ප දැනුම ඉහළට දැන සිටීම  ඕනෑ වුණා.

මේ තත්ත්වය වෙනස් වූයේ 1990 දශකය අගදී. බ්ලොග් ලිවීමට පරිගණක භාෂා දැනුම ඕනැ නැහැ. සාමාන්‍යයෙන් පරිගණකයක් හසුරුවන්නට හා යම් බසකින් ටයිප් කරන්නට දැන සිටීම ප්‍රමාණවත්. මේ සඳහා නොමිලේ වෙබ් ඉඩ ලබා දෙන සයිබර් වේදිකා බිහි වුණා (Blogger 1999; WordPress 2003).

අද බොහෝ පුවත්පත්වල අන්තර්ගතයට වඩා සාරගර්භ, සන්වාදශීලී අන්තර්ගතයන් බ්ලොග් අවකාශයේ හමු වන බව දිගු කාලීන නිරීක්ෂන මත මගේ වැටහීමයි.

බ්ලොග්කරණය හිතෙන හා ඉඩපාසු තිබෙන වෙලාවට ස්වේච්ඡාවෙන් කරන කාරියක්. එසේම බොහෝ විට බ්ලොග් රචකයන් ප්‍රසිද්ධිය සොයා නොයන, සමහරවිට ආරූඪ නම්වලින් ලියන අය නිසා මේ ක්ෂේත්‍රයේ කවුරුන් කුමක් කෙසේ කරනවාද යන්න හරිහැටි තක්සේරු කිරීම ලෙහෙසි නැහැ.

ශ්‍රී ලංකාවේ මේ වන විට බ්ලොග් ලේඛකයන් කීදෙනකු සිටිනවාද යන්න හරිහැටි පැහැදිලි නැහැ. නෙළුම්යාය සංවිධායකයන්ගේ අනුමානය නිතිපතා සක්‍රිය සිංහල බ්ලොග් රචකයන් 400ක් පමණ සිටින බවයි. මගේ වැටහීමට අනුව නම් මෙරට භාවිත වන තිබසින් එකක් යොදා ගනිමින් බ්ලොග් පවත්වාගෙන යන දහසකට වැඩි දෙනකු සිටින බවයි.

මේ සමහරුන් සංඛ්‍යාත්මකව කුඩා පාඨක පිරිසක් ආකර්ෂණය කර ගන්නා අතර කැපී පෙනෙන බ්ලොග් අඩවිවලට දිනකට දහස් ගණනක් පාඨකයන් පැමිණෙනවා. අඩුවෙන් විකිණෙන දිනපතා පත්තරවලට වඩා පාඨක පිරිසක් නිතිපතා කියවන ජනප්‍රිය බ්ලොග් ලේඛකයන් කීප දෙනකු දැන් සිටිනවා. එවැනි බ්ලොග් රචනා සමහරකට දුසිම් ගණන් ප්‍රතිචාර ලැබෙන අතර බොහෝ විට මුල් රචනයට වඩා දිගු පාඨක සංවාද හා විසංවාද දිග හැරෙනවා.

පුරවැසි මාධ්‍යවේදීන් ආධුනිකයන් ද? සමහර ආයතනගත මාධ්‍යවේදීන් තමන් වෘත්තිකයන් බවත්, එතැනට පැමිණීමට පුහුණුවක් හා අභ්‍යාසයක් කලක් ප‍්‍රගුණ කළ බවත් කියමින් පුරවැසි මාධ්‍යවේදීන් හෑල්ලූ කරන්නට තැත් කරනවා. එහෙත් අද වන විට මේ ආධුනික/වෘත්තික බෙදුම බොඳ වී ගිහින්.

2016 හොඳම දේශපාලය බ්ලොග් ලිපිය ලියූ තරිඳු උඩුවරගෙදර, නාලක ගුණවර්ධන අතින් සම්මානය ලබා ගනී

 බ්ලොග් අවකාශයේ විචිත්‍රත්වය

 බ්ලොග් ලේඛකයන් විවිධ සමාජ, අධ්‍යාපනික හා වෘත්තීය පසුබිම්වලින් මතුවනවා. ඔවුන් අතර විවිධත්වය ඉහළයි. පාසල් හා සරසවි සිසුන්, ගුරුවරුන්,  රාජ්‍ය පරිපාලන නිලධාරීන්, වෛද්‍යවරුන්, නීතිවේදීන් හා විශ්‍රාමිකන් ඒ අතර සිටිනවා. ඇතැම් වෘත්තීය මාධ්‍යවේදීන් ද තමන්ට නිල වශයෙන් කීමට නොහැකි දේ පවසන්නට බ්ලොග් කරනවා. මා 2007දී බ්ලොග් ලිවීම  ඇරඹුවේ එම අරමුණින්.

බහුතරයක් අපේ බ්ලොග් ලේඛකයන් ලියන්නේ තම සැබෑ නමින්. එහෙත් ආරූඪ නමින් ලියන අයද සිටිනවා. එයට හේතු තිබෙනවා (උදා: රාජ්‍ය සේවකයන්ට හා තවත් සමහර වෘත්තිකයන්ට රැකියාවෙන් පනවා ඇති සීමා නිසා).

ආරූඪ නමින් ලිවීම ඕනැම ලේඛකයකුට ඇති අයිතියක්. මාර්ටින් වික්‍රමසිංහ හා ඩී බී ධනපාල වැනි දැවැන්තයොත් එසේ කර තිබෙනවා.

නමුත් වෙබ්ගතව අදහස් පළ කරන අයටද රටේ නීති අදාලයි. සාවද්‍ය හා ද්වේශසහගතව යමක් ලිව්වොත් අපහාස නීතිය යටතේ සිවිල් නඩුවක් පැවරිය හැකියි. ආරූඪනම්වලට මුවා වී අභූත චෝදනා හෝ බොරු පතුරවන්නට බැහැ.

බ්ලොග් අවකාශයේ ඉතා හරබර තොරතුරු හා සංවාද රැසක් නිරතුරුව දිග හැරෙනවා. කාලීන සමාජ, ආර්ථික හා දේශපාලනික මාතෘකා ගැන නව මානයන්ගෙන්, නිදහස් හා හරවත් අදහස් රැසක් පළ කැරෙනවා. එයට අමතරව ගද්‍ය හා පද්‍ය ක්ෂේත්‍ර දෙකෙහිම නව නිර්මාණ ලියැවෙනවා. බොහෝ බ්ලොග් වචනවලට සීමා වුවත් සමහරක් බ්ලොග්වල මුල තැන ලැබෙන්නේ ඡායාරූප, කාටූන්, මල්ටිමීඩියා (බහුමාධ්‍ය) නිර්මාණවලටයි.

බ්ලොග් ලේඛකයන් ලියන්නේ ආත්ම තෘප්තියට. එහෙත් ස්වේච්ඡාවෙන් බ්ලොග්කරණ‍යේ නියැලෙන්නන් ගැන සමාජයේ ඇතැම් දුර්මත තිබෙනවා. රාජ්‍ය නොවන සංවිධානවලින් මුදල් ආධාර බලාපොරොත්තුවෙන් හෝ වාණිජ පරමාර්ථ ඉටු කර ගැනීමේ අරමුණින් යුතුව බ්ලොග්කරණයේ නියැලෙන බවට ඇතැම් පිරිස් විසින් චෝදනා නැගුව ද එම චෝදනාවලට කිසිදු පදනමක් නැහැ.

මෙවර නෙළුම්යාය සම්මාන දිනූ ලේඛකයන් පරාසය දෙස බැලූ විට බ්ලොග් අවකාශයේ විචිත්‍රත්වය පෙනනවා. හොඳම බ්ලොග් රචකයා සඳහා ප්‍රථම ස්ථානය දිනා ගත්තේ නිදහස් සිතුවිලි බ්ලොග් අඩවියේ රවී වීරසිංහ සහ රන්දිකා රණවීර ප්‍රනාන්දුයි. රැකියාවට විදෙස්ගතව සිටින රවි වැනි බ්ලොග් ලේඛකයන් රැසක් සිටිනවා.

දෙවන ස්ථානය දිනූ “සොඳුරු සිත” බ්ලොගය ලියන්නේ මාතර රජයේ පාසලක උද්‍යෝගිමත් විද්‍යා ගුරුවරියක් වන වත්සලා. පන්තිකාමරයේ, පාසලේ හා ගමේ සිදුවීම් සංවේදී හා චමත්කාර ලෙසින් හසු කර ගන්න ඇය සමත්.

තෙවන ස්ථානය දිනූ “ඉකොනොමැට්ටාගේ බොජුන්හල” බ්ලොගය ලියන ඉකොනොමැට්ටා, දත්ත හා කරුණු මනා ලෙස භාවිත කරමින් බොහෝ තත්කලීන දේ විග්‍රහ කරන්නෙක්. නව දැනුම උකහා ගෙන රසවත්ව බෙදා ගන්නෙක්.

හතරවන ස්ථානය දිනූ “Transylvania” ද්විභාෂික බ්ලොගය ලියන කැනඩාවේ නිවැසි වෛද්‍ය රුවන් එම්. ජයතුංග, මනෝචිකිත්සාව පිළිමඳ විශේෂඥයෙක්. මෙරට ප්‍රබන්ධ සාහිත්‍යයේ චරිත හා දේශපාලන චරිත මනෝවිශ්ලේෂන කෝණයෙන් විද්වත්ව විග්‍රහ කරන්නට සමතෙක්.

බ්ලොග් සම්මාන දිනූ ලේඛකයන් අතර උතුරේ රජයේ රෝහල්වල යුද්ධ කාලයේත් ඉන් පසුවත් සේවය කළ වෛද්‍ය බෝධිනී සමරතුංග ද වනවා. “අනිත් කොන” බ්ලොගය හරහා බෙදා ගැනෙන ඇගේ අත්දැකීම් අනුවේදනීයයි. ඇගේ දැක්ම මානව හිතවාදීයි.

2016 වසරේ හොඳම ඉංග්‍රීසි බ්ලොගය සඳහා සම්මාන දිනූ සුභා විජේසිරිවර්ධන, මෙරට සිටින ඉතා කුසලතා සම්පන්න තරුණ සමාජ ක්‍රියාකාරිනියක්. ස්ත්‍රී පුරුෂ සමාජභාවය ගැන අලුත් විදියට සිතන හා ලියන ලේඛිකාවක්.

නෙළුම්යාය (http://nelumyaya.com) සංස්කාරක හා ‘කොළඹ ගමයා’ නමින් බ්ලොග් ලියන අජිත් ධර්මකීර්ති කියන්නේ මෑත වසරවල සිංහල බ්ලොග් අවකාශය විවිධත්වයෙන් හා සහභාගිත්වයෙන් බෙහෙවින් පුළුල් වී ඇති බවයි. නව පන්නයේ නිර්මාණාත්මක සාහිත්‍යයක් දැන් බ්ලොග් හරහා මතු වී තිබෙනවා.

සම්මාන දුන් නිමිති දෙස බලන විටද මෙය පැහැදිලියි: අතීතකාම, ඉතිහාසය, කෙටිකථා, පරිවර්තන, ප්‍රහසන, නවකතා, විද්‍යා ප්‍රබන්ධ, විද්‍යා හා තාක්ෂණ, සංගීතය, සංචාරක හා ඡායාරූප, සාහිත්‍ය කලා විචාර ආදිය ඒ අතර වනවා. ඉස්සර පත්තරවලින් මතු වූ නවක ලේඛකයෝ දැන් බ්ලොග් අවකාශයෙන් මතු වනවා. මේ නව යථාර්තය වියපත් කතුවරුන් හෝ පණ්ඩිතයන් දකින්නේ නැහැ.

Among leading Sri Lankan bloggers – L to R Subha Wijesiriwardena, Ajith Perakum Jayasinghe, Dr Ruwan M Jayatunge

බ්ලොග් උපසංස්කෘතියක්

බොහෝ බ්ලොග් රචකයන් ප්‍රධාන ප්‍රවාහයේ මාධ්‍යවල පිළිගැනීම හෝ ආවරණය පතන්නේ ද නැහැ. බ්ලොග් යනු උප සංස්කෘතියක්. එයටම ආවේණික ජවයක් හා ගතිගණ සමුදායක් එහි තිබෙනවා. එහෙත් එන්න එන්නම රසබර හා හරබර අන්තර්ගතය වැඩියෙන් බිහි වන බ්ලොග් අවකාශය වැඩි ලාංකික පාඨක පිරිසක් වෙත ගෙන යා යුතු යැයි ධර්මකීර්ති මතු කරන තර්කයට මා එකඟයි.

බ්ලොග් අවකාශයට ඔබ මුල් වරට පිවිසෙන්නේ නම් එහි අගමුල හඳුනා ගැනීම තරමක අභියෝගයක්. හැම බ්ලොග් එකකම නිතිපතා අලූත් රචනයක් හෝ එකතු කිරීමක් සිදු වන්නේ නැහැ. අලුතින් බ්ලොග් රචනයක් හෙවත් පෝස්ටුවක් එකතු වූ බ්ලොග් ලැයිස්තු ගත කරමින් ගතික ලෙස නිරතුරු යාවත්කාලීන වන මාර්ගෝපදේශක වෙබ් අඩි තිබෙනවා. මේවාට බ්ලොග් කියවනයන් (blog syndicators, blog aggregators) යයි කියනවා.

ලාංකික බ්ලොග් කියවනයක් මුලින්ම බිහි වූයේ 2005 අප්‍රේල් මාසයේ. කොත්තු (www.kottu.org) නම් වන එහි ස්වයංක්‍රීයව අලුත්ම බ්ලොග් පෝස්ටුවල හෙඩිම හා මුල් වැකිය පෙන්වනවා. කැමැති අයට එතැනින් ක්ලික් කොට මුලු බ්ලොග් එකම කියැවීමට යා හැකියි. මීට අමතරව දැන් සතුටු වැස්ස, ලාංකීය සිතුවිලි, ටොප් සිංහල බ්ලොග් වැනි කියවනයන් කිහිපයක් තිබෙනවා. මේ එකක්වත් සියලු ලාංකික හෝ සිංහල බ්ලොග් ආවරණය නොකළත් අලුත් බ්ලොග් නිර්මාණ ගැන ඉක්මනින් දැන ගැනීමට මෙවැන්නකට පිවිසීම ප්‍රයෝජනවත්.

තනි පුද්ගලයන් පවත්වාගෙන යන බ්ලොග්වලට අමතරව සමූහයකගේ ලියවිලි හා වෙනත් නිර්මාණ පළකරන, බ්ලොග් ද තිබෙනවා. කලා-සංස්කෘතික හා දේශපාලනික ප්‍රශ්න විචාරයට ලක් කරන බූන්දි අඩවියත් (www.boondi.lk), කාලීන සමාජ හා දේශපාලන සංවාදයන්ට වේදිකාවක් සපයන විකල්ප අඩවියත් (www.vikalpa.org) කැපී පෙනෙන උදාහරණයි.

සිංහල බ්ලොග් අවකාශයේ ප්‍රබල භූමිකාවක් හිමි කර ගත්, W3Lanka නමින් ද්විභාෂික බ්ලොග් අඩවියක් කරන, අජිත් පැරකුම් ජයසිංහ කියන්නේ අපේ බ්ලොග්කරණය තවමත් මූලික අදියරයක පවතින බවයි. තව යා හැකි හා යා යුතු දුර බොහෝයි.

Among leading Lankan bloggers in Sinhala – L to R – Ajith Dharmakeerthi, Dr Bodhini Samaratunga, Priyantha Hewage alias Maathalan

ලාංකික බ්ලොග් අවකාශය  වසරක් පාසා පුළුල්වෙමින් ඇතත් බ්ලොග් ලේඛකයන්ට සමාජ පිළිගැනීමක් තවමත් බිහි වී නැහැ. ඔවුන්ට ‘බ්ලොග්කාරයෝ’ යැයි කීම හරහාම යම් අවතක්සේරුවක් සිදු වනවා. එකම ලිපිය පත්තරයක, සඟරාවක පළ වූ විට ලැබෙන සමාජ ප්‍රතිචාරය එය බ්ලොග් එකක පළවූ විට තවමත් ලැබෙන්නේ නැහැ.

මෙයට එක් හේතුවක් නම් බොහෝ දෙනකු බ්ලොග් ගැන නොදැනීම හෝ වෙනත් වෙබ් ප්‍රකාශන සමග බ්ලොග් පටලවා ගැනීමයි. 2015 නෙළුම්යාය සම්මාන උළෙලේදී  මාධ්‍ය නියෝජ්‍ය අමාත්‍ය කරුණාරත්න පරණවිතාන කීවේ මෙරට ප්‍රධාන ප්‍රවාහයේ සමහර පුවත්පත් කර්තෘවරුන් බ්ලොග් ගැන අසාවත් නැති බවයි.

ඔහු වත්මන් පාර්ලිමේන්තුවේ සිටින බ්ලොග් ලේඛකයන් දෙදෙනාගෙන් එක් අයෙක් (අනෙක් බ්ලොග් ලේඛක මන්ත්‍රීවරයා බලශක්ති නියෝජ්‍ය ඇමති අජිත් පී පෙරේරා.). ‘බ්ලොග් ලිවීම රස්තියාදුකාර වැඩක්. එය ඔබේ වෘත්තීය තත්ත්වයට ගැළපෙන්නේ නැහැ’ යයි ‘සතර දිගන්තය’ නමින් බ්ලොගයක් ලියන පරණවිතානයන්ට ඇතැම් සහෘදයන් අවවාද කොට තිබෙනවා!

බ්ලොග් අවකාශයේ හිමිකරුවන්, දොරටු පාලකයන් හෝ වෙනත් අධිපතියන් නැහැ. බෙහෙවින් අධිපතිවාදී අපේ ප්‍රධාන ප්‍රවාහයේ මාධ්‍යවලට බ්ලොග් නොපෑහෙන්නේත් ඒ නිසා විය හැකියි. ඔඩොක්කු මාධ්‍යවේදීන් බහුල අධිපති මාධ්‍යවලට වඩා ජනතාවාදී සමාජ හිතකාමී මෙහෙවරක් අද සමහර ප්‍රමුඛ බ්ලොග් ලේඛක ලේඛිකාවන් ඉටු කරනවා. 2015 ජනාධිපතිවරණ සමයේදී අප මෙය දුටුවා.

Desathiya Nov 2017 issue: Are we ready for new media?

හොඳ උදාහරණයක් නම් 2014 වසරේ හොඳම සිංහල බ්ලොග් ලේඛකයා ලෙස පිදුම් ලද මාතලන් හෙවත් ප්‍රියන්ත හේවගේ. ඔහුටම ආවේණික පොදු ජන වහරක් යොදා ගනිමින් සමාජ, ආර්ථික, දේශපාලනික හා ආගමික මාතෘකා ගැන ගැඹුරු එහෙත් පණ්ඩිත නොවූ විග්‍රහයන් ඔහු ලියනවා. විටෙක හාස්‍යය හා උපහාසයත්, තවත් විටෙක ශෝකය හා වික්ෂිප්ත බවත් ඔහුගේ බ්ලොග් රචනා තුළ හමු වනවා. යථාර්ථය උඩුකුරු යටිකුරු වූ වත්මන් ලක් සමාජය එහි සාමාන්‍ය මිනිසුන්ට ග්‍රහණය වන සැටි ගැන එය කැඩපතක්.

මේ කෙටි විග්‍රහයේ උදාහරණ ලෙස දැක්විය හැකි වූයේ බ්ලොග් කිහිපයක් පමණයි. බ්ලොග් ගැන උනන්දු වන කාටත් මා කියන්නේ මෙයයි: ඉඩ ඇති පරිදි බ්ලොග් අවකාශයේ සැරිසරන්න. නූතන යුගයේ සයිබර් කැඩපත් පවුරක් වැනි එහි විචිත්‍රත්වය හා ගතිසොබා හඳුනා ගන්න. ප්‍රමාණවත් අවබෝධයක් ලැබූ පසු පමණක් ඒ ගැන නිගමනවලට එළැඹෙන්න.

එසේම පුවත් වෙබ් අඩවි, ගොසිප් වෙබ් අඩවි සමග බ්ලොග් අඩවි පටලවා නොගන්න. හොඳ පත්තර හා කැලෑ පත්තර අතර වෙනස මෙන් වෙබ් අවකාශයේද හැම ආකාරයේම ප්‍රකාශන ඇති බව සිහි තබා ගන්න.

 

ෆේස්බුක් පිවිසෙන සැවොම පිළිපැදිය යුතු කොන්දේසි (Facebook’s Community Standards): සිංහල අනුවාදයක්

This is an annotated Sinhala language adaptation of Facebook’s Community Standards as they stood on 25 March 2018. Note this is not a verbatim translation and also not an officially sanctioned translation. It has been adapted and annotated as a public service by Nalaka Gunawardene, new media analyst and activist.

Facebook’s Community Standards: https://www.facebook.com/communitystandards/

 

ෆේස්බුක් පිවිසෙන සැවොම පිළිපැදිය යුතු කොන්දේසි මාලාව

[සිංහල අනුවාදය කළේ නාලක ගුණවර්ධන විසිනි: මෙය අමතර විග්‍රහයන්ද සහිත අනුවාදයක් මිස සෘජු පරිවර්තනයක් නොවේ.]

ෆේස්බුක් වේදිකාවට පිවිසෙන, එය භාවිත කරන සැවොම පිළිපැදීමට එකඟ වන කොන්දේසි සමුදායක් තිබෙනවා. ඒවා ෆේස්බුක් පරිපාලකයන් හඳුන්වන්නේ ෆේස්බුක් ප්‍රජාවගේ සම්මත ප්‍රමිතීන් (Community Standards) ලෙසයි.

කර්කශ හෝ දරදඬු නොවූ සැහැල්ලු පරිසරයක් ලෙස ෆේස්බුක් වේදිකාව පවතිනවා දකින්නට ඔවුන් කැමති නිසා, මේවා ‘නීති’ හෝ ‘කොන්දේසි’ කියා නම් නොකළත්, ෆේස්බුක් සේවාව භාවිත කරන සැම පුද්ගලයකුම මෙන්ම සැම ආයතනයක්ම මේවාට අනුගත වන බවට ගිනුමක් ඇරඹීමේදීම එකඟ වී තිබෙනවා. මේවා නොතකා ක්‍රියා කරන අයගේ ගිනුම් අත්හිටුවීමට නැතිනම් ඉවත් කිරීමට වේදිකා පරිපාලනයට අභිමතය තිබෙනවා.

ඔබ ෆේස්බුක් ගිනුම ඇරැඹූ වේලේ මේවා විස්තරාත්මකව කියවා නොබැලුවා නම්, දැන්වත් එසේ කරන්න. මෙහි පහත දැක්වෙන්නේ 2018 මාර්තු 25 වනදා වන විට ෆේස්බුක් ප්‍රකාශයට පත් කොට තිබූ ප්‍රජා ප්‍රමිතීන්ගේ පැහැදිලිකිරීම් සහිත අනුවාදයක් (annotated adaptation). මෙහි මූලාශ්‍රය: https://www.facebook.com/communitystandards/

 

ප්‍රජා ප්‍රමිති සම්පාදනයේ පසුබිම

ෆේස්බුක් වේදිකාව හරහා වෛරය පැතිරවීමට, සයිබර් හිරිහැර කිරීමට හෝ කිසිදු ආකාරයක ප්‍රචන්ඩත්වයක් ඉස්මතු කිරීමට මේ ප්‍රමිතීන් ඉඩ දෙන්නේ නැහැ. මේ ප්‍රමිතීන් සම්පාදනය කරන්නට ලොව වටා වෙසෙන පර්යේෂකයන්, මානව හිමිකම් ක්‍රියාකාරිකයන් හා ෆේස්බුක් භාවිත කරන්නන් රැසකගේ දායකත්වය ලබා ගෙන තිබෙනවා.

මේ ප්‍රමිතීන් ක්‍රියාත්මක කිරීමට තාක්ෂණය මෙන්ම මානව සහායද යොදා ගැනෙනවා. ස්වයංක්‍රීය මෘදුකාංග විසින් අනුචිත අන්තර්ගතයන් යම් ප්‍රමාණයක් ඉක්මනින්ම ඉවත් කැරෙනවා. එයට හසු නොවී රැඳී පවතින, එහෙත් ප්‍රමිතියට අනුගත නොවන අන්තර්ගතයන් විමර්ශනයට ෆේස්බුක් විසින් මානව අධීක්ෂකයන් සිය ගණනක් යොදා ගනු ලබනවා.

එහෙත් නිතිපතා අලුතින් එකතු වන බිලියන් ගණනක් අන්තර්ගතයන් සියල්ල මේ විමර්ශන මට්ටම් දෙකෙන් මුලුමනින්ම හසු කර ගැනීමට අමාරුයි. මේ නිසා අනුචිත යමක් ෆේස්බුක්හි පළ වී තිබෙනු දුටුවොත්, එය රහසිගතව වාර්තා කරන මෙන් භාවිත කරන ඔබෙන් ෆේස්බුක් පරිපාලනය විවෘත ඉල්ලීමක් කරනවා.

එසේ පැමිණිලි කරනු ලබන අන්තර්ගතයන් සැබැවින්ම ෆේස්බුක් ප්‍රජා ප්‍රමිතීන්ට නොගැලපේදැයි විමසා බලා, ඒවා ඉවත් කිරීමට හෝ දිගටම පැවතීමට තීරණ ගනු ලබනවා. මේ තීරණය හැකි තාක් ඉක්මනින් ගන්නට ෆේස්බුක් උත්සාහ කරනවා. එහෙත් භාෂා විවිධත්වය නිසා එයට යම් කාලයක් ගත විය හැකියි.

ප්‍රමිතීන්ට අනුගත නොවන අන්තර්ගතය දිගින් දිගටම පළ කරන ෆේස්බුක් ගිනුම්වලට මුලින් අනතුරු ඇඟවීමක් කොට, ඉන් පසු ඒවා සහමුලින්ම තහනම් කරනු ලබනවා.

 

පූර්විකාව

ෆේස්බුක් වේදිකාවේ අභිප්‍රාය නම් ලොව වටා ජනයා නවීන වෙබ් සන්නිවේදන තාක්ෂණය හරහා එකිනෙකාට සම්බන්ධ කිරීම හා ඔවුන් අතර විවෘත වූත් සුහද වූත් හුවමාරු කර ගැනීම් සිදුවනු දැකීමයි.

එකිනෙකාට බොහෝ සෙයින් වෙනස් වූ, අතිශයින් විවිධාකාර වූ අය ෆේස්බුක් වේදිකාවට පිවිසෙනවා. නිතිපතා මෙහි කථාබහ කැරෙන දේත්, බෙදා ගැනෙන දේත් අතිශයින් විවිධාකාරයි; විචිත්‍රයි. අන් අයගේ දෘෂ්ටිකෝණවලින් ලොව දකින්න, අලුත් මානයන් ග්‍රහනය කරන්න මේ වේදිකාව ඔබට උදවු වනවා.

ෆේස්බුක් වෙත එන සැවොම බියකින් හෝ සැකයකින් තොරව, ආරක්ෂිත පරිසරයක මේ වේදිකාව පරිහරණය කරනු දැකීම අපේ අරමුණයි. මේ සඳහා ෆේස්බුක් ප්‍රජා ප්‍රමිතීන් අපි සම්පාදනය කළා. ෆේස්බුක් වේදිකාවේ කුමන අන්තර්ගතයන් ප්‍රකාශ කළ හැකිද, බෙදා ගත හැකිද යන්නත්, ඒ සීමා ඉක්මවා යන යමක් දුටුවොත් එයට එරෙහිව පැමිණිලි කළ හැකි ආකාරයත් මේ ප්‍රමිතීන්වලින් පැහැදිලි කරනවා.

Helping to Keep You Safe: From Facebook’s Community Standards, captured on 25 March 2018

ඔබේ සහ අන් අයගේ ආරක්ෂාව

  • ෆේස්බුක් තුළ යම් කෙනකුට ඉලක්කගතව හෝ සමස්ත ප්‍රජාවකට පොදුවේ හෝ තර්ජන කිරීමට ඉඩ තබන්නේ නැහැ. එවන් තර්ජන දුටු තැන වහාම ඉවත් කරනු ලබනවා.
  • එසේම සොරකම් කිරීම්, දේපල අලාබහානි කිරීම් හෝ මූල්‍යමය හානි කිරීම් පිළිබඳ තර්ජනද දුටු තැන ඉවත් කැරෙනවා.
  • තමා තමන්ටම හානි කර ගැනීම හෝ දිවි නසා ගැනීම පිළිබඳ ෆේස්බුක්හි කථා කරන්නට ඉඩක් නැහැ. එවන් දේ සිදු වූ පසු ගත් රූප බෙදා ගන්නටද බැහැ. එසේම කිසිම ආකාරයක ස්වයං හානි කර ගැනීම, තමා තමන්ටම තුවාල කර ගැනීම හෝ ආහාර ගැනීමේ රෝගාබාධ (eating disorders) ගැන කථා කිරීමටද ඉඩක් නැහැ. හේතුව එවන් කථාබහ නිසා අනුකාරක ක්‍රියාවන්ට සමහරුන් පෙළෙඹිය හැකි නිසා. එහෙත් සිරුරේ ඇතැම් කොටස් වෛද්‍ය උපදෙස් අනුව වෙනස් කර ගැනීම (body modification) තහනම් මාතෘකාවක් නොවෙයි. මෙවන් අත්දැකීම් ලද පුද්ගලයන්ගේ අනන්‍යතාවය හෙළි කරන හෝ ඔවුන් ඉලක්ක කරන හෝ සියලුම අන්තර්ගතයන් ඉවත් කැරෙනු ඇති. එහෙත් මේ සමාජ ප්‍රශ්න ගැන පොදුවේ කථාබහ කළ හැකියි.
  • ත්‍රස්තවාදී ක්‍රියා හෝ අපරාධවල හෝ නිරතවන කිසිදු සංවිධානයකට ෆේස්බුක් පිවිස එහි ගිනුම් ඇරඹීමට ඉඩ තබන්නේ නැහැ. එසේම එවන් ක්‍රියාවලට අනුබල දෙන ප්‍රකාශ හා රූපද ඉවත් කැරෙනවා. එහෙත් මේ සමාජයීය අභියෝග ගැන පොදුවේ සංවාද කිරීමට ඉඩ තිබෙනවා. එසේ කරන විට වින්දිතයන් ගැන සංවේදී වන්නට යයි ඉල්ලා සිටිනවා.
  • සයිබර් හිරිහැර කිරීම්වලට ෆේස්බුක් වේදිකාවේ ඉඩක් නැහැ. කිසිදු ෆේස්බුක් සාමාජිකයකු ඉලක්ක කරමින් ඔහුට/ඇයට අවමන් කිරීම, ලැජ්ජා කරවීම හෝ කිසිම ආකාරයකින් පහත් කොට සැළකීම මේ වේදිකාව ඉවසන්නේ නැහැ. මේ යටතේ, පුද්ගලයන් අපහාසයට හෝ අපකීර්තියට පත් කිරීමට විකෘති කරන ලද රූප; යමකු හිරිහැරයට ලක් වීම හසු කර ගන්නා ඡායාරූප හෝ වීඩියෝ දර්ශන; යම් අයකු බ්ලැක්මේල් කිරීමට මුදා හරින අන්තර්ගතය යනාදිය ඉවසනු නොලැබෙයි. එසේම දිගින් දිගටම යමකු සමග ෆේස්බුක් මිතුරු වීමට පණිවුඩ යැවීමද හිරිහැරකාරී ක්‍රියාවක් ලෙස සැළකෙනවා. (එහෙත් පුවත් මවන, පොදු ප්‍රතිරූපයක් තිබෙන ප්‍රසිද්ධ චරිත පිළිබඳ මහජන විවේචනවලට නම් ඉඩ තිබෙනවා. මීළඟ කොටස බලන්න.)

    From Facebook Community Standards, captured on 25 March 2018: Public figures get a different level of protection
  • තම වෘත්තීය ක්‍රියා නිසා නිතර මහජන අවධානයට ලක් වන, පොදු ප්‍රතිරූපයක් තිබෙන, පුවත් මවන පුද්ගලයන් සම්බන්ධයෙන් විවෘතව කථා කිරීමට හා ඔවුන් ඕනෑ තරම් විවේචනය කිරීමට ෆේස්බුක් වේදිකාවේ ඉඩ තිබෙනවා. ඔවුන්ගේ ක්‍රියා හා ප්‍රකාශ විවේචනය කළ හැකියි. එහෙත් එවන් චරිතවලට පවා තර්ජන එල්ල කිරීමට හෝ ඔවුන් ඉලක්ක කොට වෛරී ප්‍රකාශ කිරීමට ඉඩ දෙන්නේ නැහැ. එසේ කළොත් ඒවා ඉවත් කරනු ඇති.
  • ලිංගික ප්‍රචන්ඩත්වය හා උපයෝජනය (sexual violence or exploitation) ප්‍රවර්ධනය කරන මෙන්ම එවන් ක්‍රියා ගැන තර්ජන අඩංගු සියලු දේ වහාම ඉවත් කැරෙනවා. වින්දිතයන් සුරැකීම පිණිස ඔවුන්ගේ රූප හෝ විඩියෝ කිසිවක් බෙදා ගැනීමටද ඉඩ දෙන්නේ නැහැ. එසේම විරසක වූ පසු පලිගැනීම සඳහා මුදා හරින කිසිදු රූපයකට හෝ විඩියෝවකට (images/videos shared in revenge) ඉඩ තබන්නේ නැහැ. ෆේස්බුක්හි අවසර නොදෙන ලිංගික අන්තර්ගතය අතර බාලවයස්කරුවන් සම්බන්ධතා සියල්ල, ලිංගික සේවා ප්‍රවර්ධනය, රූපගත කළ ලිංගික ක්‍රියා ආදිය ඇතුළත්. අදාල අවස්ථාවල එවන් දේ පිළිබඳව පොලීසි දැනුවත් කරනවා. [ලිංගික සේවා යටතේ වාණිජ ලිංගික වෙළඳාම හෙවත් ගණිකා වෘත්තිය, සම්බාහන මෙන්ම ලිංගික ක්‍රියා හසු කර ගත් වීඩියෝ දර්ශන ද ඇතුළත් වනවා.]
  • කිසිදු පුද්ගලයකුට, කිසිදු සත්ත්වයකුට හෝ කිසිදු ආයතනයකට භෞතික හානියක් නැතහොත් මූල්‍යමය හානියක් කිරීමට ෆේස්බුක් යොදා ගැනීමට ඉඩ නොතබන්නෙමු. ෆේස්බුක් වේදිකාවේ ප්‍රකාශිත හෝ බෙදා ගත් අන්තර්ගතයක් යම් අපරාධයකට සම්බන්ධ යයි පෙනී ගිය විට හෝ, මහජන ආරක්ෂාවට තර්ජනයක් යයි පෙනෙන විට හෝ අදාල පොලීසි සමග ෆේස්බුක් වේදිකා පරිපාලකයන් සහයෝගයෙන් ක්‍රියා කරනවා. එසේම අපරාධ ක්‍රියා වීරත්වයෙන් සළකන ප්‍රකාශවලට ෆේස්බුක්හි ඉඩක් නැහැ.
  • දැනටමත් නීතියෙන් තහනම් කර හෝ නියාමනය කර ඇති ගිනි අවි, පතරොම්, මත් ද්‍රව්‍ය හෝ වට්ටෝරුවක් අවශ්‍ය කැරෙන ඖෂධ (prescription drugs, marijuana, firearms or ammunition) කිසිවක් ෆේස්බුක් හරහා ප්‍රචාරනය, අලෙවිය හෝ ඉල්ලා සිටීමට ඉඩ දෙන්නේ නැහැ. මත්පැන්, දුම්කොළ භාණ්ඩ හෝ වැඩිහිටි උපකරණ (alcohol, tobacco or adult products) විකිණීමට හෝ මිළට ගැනීමට හෝ ෆේස්බුක් හරහා සන්නිවේදනය කරනවා නම් තමා වෙසෙන රටේ බලපාන නීතිවලට මුළුමනින්ම අනුකූල විය යුතුයි. එහෙත් නියාමනය කැරෙන කිසිවක් වෙළඳාම සඳහා ෆේස්බුක්හි මූල්‍යමය පහසුකම් භාවිතයට ඉඩ නොදෙයි.

 

ආචාරශීලී හැසිරීමට දිරිමත් කිර්‍රිම

ෆේස්බුක් වේදිකාවට එන සාමාජිකයන් තමන්ගේ තොරතුරු මෙන්ම මතවාදයන්ද බෙදා ගන්නවා, ප්‍රවර්ධනය කරනවා. එයින් සමහරක් ඔබේ පෞද්ගලික විශ්වාස හෝ මතවාදයන්ට වෙනස් හෝ විරුද්ධ විය හැකියි.

මෙවන් බහුවිධ අදහස් මතුවීම හරහා වැදගත් සංවාද හට ගත හැකියි. එහෙත් ඇතැම් අවස්ථාවල බහුජන යහපත තකා සමහර ආන්දෝලනාත්මක කරුණු පිළිබඳ සංවාද දිස් වන්නේ ෆේස්බුක් වේදිකාවේ සිටින කා හටද යන්න යම් තාක් දුරට සීමා කරන්නත් ෆේස්බුක් පරිපාලනයට සිදු වනවා.

නිරුවත් රූප/නග්නබව (Nudity)

සමහරුන් නිරුවත් රූප බෙදා ගන්නේ කලා කෘතීන් ලෙස හෝ ශාස්ත්‍රීය විවාදයකට නිමිත්තක් ලෙස. එහෙත් ලොව පුරා විසිර සිටින ෆේස්බුක් සාමාජිකයන් අතරින් ඇතැමුන්ගේ සාරධර්ම සමග එය ගැටිය හැකි නිසා, එවන් රූප යම් සීමාවලට යටත් කැරෙනවා. මෙයින් අදහස් වන්නේ නග්නබව මුළුමනින්ම වාරණය කැරෙන බවක් නොවෙයි.

නග්න බව පිළිබඳ තනි ගෝලීය ප්‍රමිතියක් නැහැ. එක් රටක් හා සමාජයක් තුළ වුවත් ඒ ගැන විවිධාකාර මත පැවතිය හැකියි. මේ හැම ආකාරයකම ආකල්ප දරන අය ෆේස්බුක් සාමාජිකයන් අතර සිටින නිසා, මේ සම්බන්ධයෙන් වඩාත් සීරුවෙන් ක්‍රියා කිරීමට ෆේස්බුක් පරිපාලනයට සිදු වනවා.

ප්‍රජනක අවයවවල, මුළුමනින් නිරාවරණය වූ තට්ටම්වල (fully exposed buttocks) හා ලිංගික ක්‍රියාවල රූපවලට හෝ විඩියෝවලට ෆේස්බුක්හි අවසර නැහැ. කාන්තා පියයුරුවල තනපුඩු නිරාවරණය වූ රූපද සාමාන්‍යයෙන් ඉවත් කැරෙනවා. නමුත් මව්කිරි දෙන අවස්ථාවල රූප සහ පියයුරු පිලිකාවලින් පසු ගත් රූපවලට (breasts with post-mastectomy scarring) නම් ඉඩ ලැබෙනවා.

එසේම නග්නබව නිරූපනය කරන සිත්තම්, මූර්ති හා වෙනත් කලා කෘතීන්ගේ රූප ෆේස්බුක් හරහා බෙදා ගන්නට නම්  ඉඩ තිබෙනවා. හාස්‍යය, උපහාසය හෝ අධ්‍යාපනික අරමුණක් වෙනුවෙන් නග්නබව යොදා ගන්නට ද අවසර ලැබෙනවා.

නග්නබවට සාධාරණ ඉඩක් දෙන්නේ කුමන අවස්ථාවලද යන්න ගැන දැනට පවතින ෆේස්බුක් ප්‍රමිතීන් සංවාදයට හා සංශෝධනයට විවෘතයි. මේ ගැන විද්වත් සාකච්ඡාවලට ෆේස්බුක් පරිපාලනය සූදානම්.

Facebook Community Standards, as at 25 March 2018: Hate Speech defined

වෛරී ප්‍රකාශ (Hate Speech)

ෆේස්බුක් වේදිකාව කිසිසේත් වෛරී ප්‍රකාශ ඉවසන්නේ හෝ ඒවාට කිසිසේත් ඉඩ දෙන්නේ නැහැ. මෙය කොන්දේසි විරහිත ප්‍රතික්ෂේප කිරීමක්.

මෙහිදී වෛරී ප්‍රකාශ (Hate Speech) ලෙස අර්ථ දක්වන්නේ පහත සඳහන් සාධක එකක් හෝ කිහිපයක් හෝ පදනම් කර ගෙන යම් කෙනකුට හෝ සමස්ත ප්‍රජාවකට එල්ල කැරෙන ද්වේශ සහගත ප්‍රකාශයන්:

  • වර්ගය (race);
  • ජනවර්ගත්වය හෙවත් ජාතිය (ethnicity);
  • ජාතිකත්ව සම්භවය (national origin);
  • ආගම (religious affiliation);
  • ලිංගික නැඹුරුව (sexual orientation);
  • ලිංගිකත්වය, ස්ත්‍රී පුරුෂ සමාජභාවය හා එම අනන්‍යතාවය (sex, gender or gender identity);
  • ආබාධිත තත්ත්වයන් හෝ බරපතල රෝග තත්ත්වයන් (serious disabilities or diseases).

මෙම සාධකවලට අදාල වන කණ්ඩායම් කිසිවකට එරෙහිව වෛරය පතුරුවන පුද්ගලයන්ට හා සංවිධානවලට ෆේස්බුක් වේදිකාවේ කිසිදු ඉඩක් නැහැ. අපේ අනෙකුත් ප්‍රමිතීන් කඩවීම සම්බන්ධයෙන් මෙන්ම මෙවන් වෛරී ප්‍රකාශ කරන්නන් ගැනත් අපේ සාමාජිකයන් අපට වාර්තා කරනු ඇතැයි අප අපේක්ෂා කරනවා.

ෆේස්බුක් වේදිකාව සංවාදවලට හා විසංවාදවලට සැම විට විවෘතයි. අනේකවිධ අදහස්, ආයතන හා සම්ප්‍රදායන් අභියෝගයට ලක් කිරීමට ඔබට මෙහි ඉඩ තිබෙනවා.

සමහරුන් වෙනත් අයකු ජනනය කළ වෛරී ප්‍රකාශ හුදෙක් ඒවා අධ්‍යයනය කිරීම සඳහා හෝ මහජනයා දැනුවත් කිරීමට පමණක් ෆේස්බුක් හරහා බෙදා ගන්නා අවස්ථා තිබිය හැකියි. එවන් විට, එසේ කරන බව පැහැදිලිව සඳහන් කළොත් එවන් උධෘතයන් ඉවත් කරන්නේ නැහැ.

මෙම මාතෘකා හා සමාජ කණ්ඩායම් ගැන ද්වේශසහගත නොවී, ඒ වෙනුවට හාස්‍යය හා උපහාසය දනවන හෝ සමාජ විචාරයන් මතු කැරෙන ආකාරයේ හෝ අදහස් දැක්වීමට ද ෆේස්බුක් වේදිකාවේ ඉඩ තිබෙනවා.

අපේ විශ්වාසය නම් මෙවන් අදහස් දැක්වීම් වඩාත් වගකීම් සහගත වන්නේ තමන්ගේ සැබෑ අනන්‍යතාවෙන් එය කරන විටදී බවයි. මේ නිසා ෆේස්බුක් වෛරී ප්‍රකාශ කඩඉම ඉක්මවා නොයන, එහෙත් ආන්දෝලනාත්මක හෝ ඇතැම් විට අසංවේදී විය හැකි අදහස් ප්‍රකාශ කිරීමේදී තම සැබෑ නමින්ම එය සිදු කරන්න. එහෙත් සැම විටම ඔබ පළ කරන අදහස් බහුවිධ පුද්ගලයන්  කියවන බවත් සිහි තබා ගන්න.

වෛරී ප්‍රකාශ වේදිකා පරිපාලනය විසින් මුළුමනින් ඉවත් කරන අතර, මීට අමතරව ඔබට අප්‍රියජනක නැතහොත් අප්‍රසන්න අන්තර්ගතයන් ද නොදැක සිටීමට ඉඩ සළසන පෙරහන් ක්‍රමවේද අප නිර්මාණය කොට තිබෙනවා (tools to avoid distasteful or offensive content). මෙම මෙවලම් ගැන මෙතැනින් වැඩි විස්තර ලබා ගන්න: https://www.facebook.com/help/359033794168099/

ඔබ අවට සිටින්නන් වෛරී ප්‍රකාශ ගැන දැනුවත් කිරීමටද ෆේස්බුක් යොදා ගත හැකියි. නිවැරදි තොරතුරු මෙන්ම විකල්ප හා සමබර විග්‍රහයන් (Counter-speech) හරහා ඔබට වෛරී ප්‍රකාශවලට ප්‍රතිප්‍රකාශ සැපයීමේ අවස්ථාවක් ද තිබෙනවා.

ප්‍රචන්ඩත්වය හා වෙනත් බිහිසුනු අන්තර්ගතය

ප්‍රචන්ඩත්වය අනුමත කරන, ප්‍රවර්ධනය කරන හෝ වර්ණනා කරන කිසිදු අන්තර්ගතයකට ෆේස්බුක් වේදිකාවේ ඉඩක් නැහැ. එවැනි ප්‍රකාශ හා රූප ගැන දැන ගත් විගස ඒවා ඉවත් කරනවා.

නමුත් ප්‍රචන්ඩත්වය හා වෙනත් බිහිසුනු ක්‍රියා (උදා: මානව හිමිකම් කඩ කිරීම හා ත්‍රස්තවාදී ක්‍රියා ආදිය) ගැන විද්වත් කථාබහට හා වාද විවාදවලට ෆේස්බුක් වේදිකාවේ අවකාශ තිබෙනවා. එවන් සංවාදවලදී උදාහරණ පෙන්වීමටත් ඔබට ඉඩ තිබෙනවා. එහෙත් එසේ කරන විට ප්‍රචන්ඩත්වයට කිසි විටෙක අනුබල දීමක් හෝ එය වර්ණනා කිරීමක් හෝ සාධරණීකරණය කිරීමක් නොකළ යුතුයි.

සමාජ ප්‍රශ්න පිළිබඳව ෆේස්බුක් වේදිකාවේ කැරෙන සාකච්ඡා හා විවාදවලදී, ප්‍රචන්ඩත්වය ගැන උදාහරණ ලෙස යම් බිහිසුනු රූප පෙන්වීම අවශ්‍ය නම් එසේ කිරිමට පෙර යම් අනතුරු ඇඟවීමක් කරන්න. ෆේස්බුක් වේදිකාවේ අනේකවිධ ජනයා සැරිසරන බැවින් එයින් ඇතැමකුට එවන් බිහිසුනු රූප මානසික පීඩා ඇති කළ හැකි බැවින්.

 

ඔබේ ගිනුමේ හා පෞද්ගලික තොරතුරුවල රහසිගතභාවය

ඔබේ ෆේස්බුක් ගිනුමට සයිබර් ආරක්ෂාව සැපයීමටත්, ගිනුම සම්බන්ධ තොරතුරුවල රහස්‍ය බව රැකීමට අපි බොහෝ වෙහෙස ගන්නවා. ෆේස්බුක් ගිනුමක් අරඹන විට ඔබ, ඔබේ සැබෑ නමින්/ අනන්‍යතාවයෙන් එසේ කිරීමට එකඟ වනවා. එසේම වෙනත් අයකුගේ පෞද්ගලික තොරතුරු, ඔවුන්ගේ අවසරයෙන් තොරව ඔබේ ෆේස්බුක් ගිනුමේ පළ නොකිරීමටත් ඔබ එකඟ වනවා.

ඔබට ෆේස්බුක් ගිනුම් එකකට වඩා  තිබේ යයි (multiple personal profiles) අපට පෙනී ගියොත්, අමතර ගිනුම් වසා දැමීමේ අභිමතය ෆේස්බුක් පරිපාලනයට තිබෙනවා. එසේම තමන් නොවන වෙනත් පුද්ගලයකු සේ පෙනී සිටිමින් පවත්වා ගෙන යන ගිනුම් ඉවත් කැරෙනවා.

ඔබේ ආයතනය, සමාගම, සංවිධානය, සුරතල් සත්වයා හෝ ප්‍රියතම ප්‍රබන්ධ චරිතය වෙනුවෙන් ෆේස්බුක්හි යමක් ඇරැඹීමට ඕනෑ නම් Facebook profile වෙනුවට Facebook page එකක් පටන් ගන්න. Profile එකක් හා පිටුවක් අතර වෙනස හඳුනා ගන්න. ඒ සඳහා පිවිසුම මෙතැනින්: https://www.facebook.com/pages/create

සයිබර් වංචනික ක්‍රියා හා අනපේක්ෂිතව ලැබෙන පණිවුඩ (Fraud and Spam)

ඔබ අපට ලබා දෙන දත්ත හා තොරතුරු ආරක්ෂිතව පවත්වා ගන්නට අපි සෑම උත්ස්සහයක්ම ගන්නවා. දත්ත අනවසරයෙන් පිටවීමක් වාර්තා වූ විගස ඒ ගැන විමර්ශනය කරනවා. යම් ෆේස්බුක් ප්‍රෝෆයිලයක හෝ පිටුවක ආරක්ෂාවට හිතාමතාම යමකු හානි කර තිබේ යයි පෙනෙන විට අප ඒ ගැන වැඩිදුර පරීක්ෂණ කිරීමට අදාල පොලීසියට භාර කරනවා.

බොරු තොරතුරු දක්වමින්, ෆේස්බුක් භාවිත කරන්නන් මුලා කොට ඒ හරහා ඉක්මනින් ජනප්‍රිය වීමට (likes, followers හෝ  shares ගොඩ වැඩි කර ගැනීමට) කරන උත්සාහයන්ට ඉඩ තබන්නේ නැහැ.

එසේම යමකුගේ නිසි අවසරයෙන් තොරව, වාණිජමය අරමුණු සඳහා ඔහුට/ඇයට ෆේස්බුක් හරහා ප්‍රචාරන පණිවුඩ යැවීමෙන් වළකින්න.

මියගිය පවුලේ සාමාජිකයන්ගේ හෝ මිතුරන්ගේ ෆේස්බුක් ගිනුම්වල ඉරණම

තව දුරටත් ජීවතුන් අතර නැති පවුලේ සාමාජිකයන් හෝ මිතුරන් ගැන ෆේස්බුක් වේදිකාවේ ඔබට කථා කළ හැකියි. යමකුගේ මරණය පිළිබඳව ලිඛිත සාක්ෂියක් ලද විට අදාල තැනත්තාගේ ෆේස්බුක් ගිනුම සුරක්ෂිත කොට, ආවර්ජනාත්මක තැනක් බවට පත් කැරෙනවා. මේ ගැන වැඩි විස්තර මෙතැනින්: https://www.facebook.com/help/150486848354038

එසේම මිය ගිය ෆේස්බුක් සාමජිකයකුගේ ෆේස්බුක් ගිනුම අක්‍රිය කොට, එය වසා දමන්න යයි පවුලේ සමීප සාමාජිකයකුට (මරණයේ ලිඛිත සාක්ෂි සමග) ඉල්ලා සිටීමට හැකියි.

From Facebook Community Standards, as at 25 March 2018: Position on Intellectual Property uploaded to Facebook

ෆේස්බුක් හි ඔබේ බුද්ධිමය දේපල සුරැකීම

ඔබට වැදගත් හා වටිනා බොහෝ දේ ඔබ ෆේස්බුක් හරහා බෙදා ගන්නා බව අප දන්නවා. ඔබ එසේ ෂෙයා කරන, බෙදා ගන්නා සියල්ලේ බුද්ධිමය අයිතිය මුළුමනින්ම ඔබ සතුයි. ඒවා දකින්නේ කවුද යන්න ඔබට පෞද්ගලිකත්ව මට්ටම් (privacy settings) හරහා නිර්නය කළ හැකියි.

නමුත් යමක් ෆේස්බුක් හරහා ෂෙයා කිරීමට පළමු ඒ ගැන මදක් සිතන්න. එහි බුද්ධිමය අයිතිය හිමි ඔබට නොව වෙනත් අයකුට නම් ප්‍රශ්න මතු විය හැකි බව දැන සිටින්න.

ප්‍රකාශන අයිතීන්, වෙළඳනාම හා වෙනත් නීතිමය වශයෙන් සීමා කරන ලද සාධකවල (copyrights, trademarks and other legal rights) එම සීමාවන්ට ගරු කරන මෙන් ඔබෙන් ඉල්ලා සිටිනවා. ඒ ගැන වැඩි විස්තර මෙතැනින්: https://www.facebook.com/help/399224883474207

 

ෆේස්බුක් අවභාවිතයන් ගැන වාර්තා කිරීම/පැමිණිලි කිරීම

ෆේස්බුක් වේදිකාවට අදාල ඉහත විස්තර කළ ඕනෑම ප්‍රමිතියක් කඩ වනු ඔබ දුටුවොත් ඒ ගැන වාර්තා කිරීමට හෙවත් රහසිගතව පැමිණිලි කිරීමට ඔබට හැකියි. ඒ සඳහා වැඩි විස්තර මෙතැනින්: https://www.facebook.com/help/www/181495968648557

එසේ ලැබෙන සියලු පැමිණිලි එකින් එක විමර්ශනය කොට, අපේ ප්‍රජා ප්‍රමිතීන් සැබැවින්ම උල්ලංගනය කර තිබෙන අන්තර්ගතයන් ඉවත් කිරීමට ෆේස්බුක් පරිපාලනය ක්‍රියා කරනවා.

මීට අමතරව විටින්විට අපට රජයන්ගෙන් ඉල්ලීම් ලැබෙනවා, ෆේස්බුක් ප්‍රජා ප්‍රමිතීන් කඩ නොකළත් දේශීය නීතීන් උල්ලංගනය කරන යම් අන්තර්ගතයන් ඉවත් කරන ලෙස. එවන් අවස්ථා එකින් එක (case-by-case) සළකා බලා, සැබැවින්ම අදාල රටේ නීතියක් කඩ වී ඇතැයි තහවුරු වන විටදී පමණක් අදාල අන්තර්ගතයන් එකී රටට පමණක් නොපෙන්වීමට අප පියවර ගන්නවා (we may make it unavailable only in the relevant country or territory).

මේ කරුණු ද අවධානයට ලක් කරන්න:

  • පැමිණිලි කළ පමණටම යම් අන්තර්ගතයක් ඉවත් කරන්නේ නැහැ. අපේ ප්‍රජා ප්‍රමිතියක් පැහැදිලිව කඩ වී ඇතැයි තහවුරු විය යුතුයි.
  • පැමිණිලි කළ පාර්ශවයෙන් අපේ විමර්ශකයන් ඇතැම් විට වැඩි විස්තර හෝ විග්‍රහයන් ඉල්ලා සිටීමට හැකියි.
  • පැමිණිල්ලකට පාදක වූ යම් අන්තර්ගතයක් පිළිබඳව මුලින් ෆේස්බුක් පරිපාලයන ගන්නා තීරණයක්, පසුව ලැබෙන අමතර තොරතුරු හෝ අවබොධය මත පදනම් වී වෙනස් කිරීමට හැකියාව තිබෙනවා.
  • යමක් ගැන පැමිණිලි කරන පිරිස වැඩි වූ පමණට අදාල පැමිණිල්ලේ වැදගත්කම අඩු හොව් වැඩි වන්නේ නැහැ. එසේම යම් අන්තර්ගතයකට එරෙහිව යළි යළිත් පැමිණිලි ලැබුණද එය ප්‍රජා ප්‍රමිතීන්ට අනුකූල වන තාක් කල් ඉවත් කිරීමක් සිදු කැරෙන්නේ ද නැහැ.
  • ප්‍රජා ප්‍රමිතීන් කඩ කිරීම යළි යළිත් කරන ෆේස්බුක් ගිනුම් හිමියකුට අනතුරු ඇඟවීම් කිහිපයකින් පසුව තව දුරටත් එසේම කඩ කිරීම් කරයි නම්, ඔහු/ඇය/එම කණ්ඩායම සතුව තිබෙන ෆේස්බුක් ක්‍රියාකාරිත්වය සීමා කිරීමට හෝ මුළුමනින් ෆේස්බුක් වේදිකාවෙන් තනහම් කිරීමට ඉඩ තිබෙනවා. මේ ගැන ෆේස්බුක් පරිපාලනයේ අභිමතය පරිදි තීරණ ගනු ඇති.

 

අවසාන වශයෙන් මතක් කිරීමක්:

ෆේස්බුක් යනු ගෝලීය වේදිකාවක්. එහි නිරූපනය වන්නේ අපේ ලෝකයේ සංස්කෘතික විවිධත්වයයි. ඔබ පෞද්ගලිකව නොරිසි හෝ කැලඹීමට පත්වන ඇතැම් දේ ෆේස්බුක් ප්‍රජා ප්‍රමිතීන්ට අනුකූල වීමට ඉඩ තිබෙනවා. ඔබට එවන් දේ ෆේස්බුක් හි නොදැක සිටීමට ඔබේ සෙටින් හදා ගත හැකියි (customised settings). ඔබ අප්‍රිය කරන, ඔබ විරෝධය දක්වන යමක් නොදැක ෆේස්බුක් වේදිකාවේ සැරිසරන්නට මේ හරහා ඔබට ඉඩකඩ ලැබෙනවා.

 

https://www.facebook.com/communitystandards/

From Facebook Community Standards, as at 25 March 2018: How to report abuse to Facebook Administrators

 

සමාජ මාධ්‍ය අවහිරයෙන් ඔබ්බට: නව නීති හා නියාමන අවශ්‍යද? Beyond Social Media block in Sri Lanka

This article, in Sinhala, appeared in Irida Lakbima broadsheet newspaper on Sunday, 18 March 2018 and is based on an interview with myself on Sri Lanka’s Social Media block that lasted from 7 to 15 March 2018.

I discuss Facebook’s Community Standards and the complaints mechanism currently in place, and the difficulties that non-English language content poses for Facebook’s designated monitors looking out for violations of these standards. Hate speech and other objectionable content produced in local languages like Sinhala sometimes pass through FB’s scrutiny. This indicates more needs to be done both by the platform’s administrators, as well as by concerned FB users who spot such content.

But I sound a caution about introducing new Sri Lankan laws to regulate social media, as that can easily stifle citizens’ right to freedom of expression to question, challenge and criticise politicians and officials. Of course, FoE can have reasonable and proportionate limits, and our challenge is to have a public dialogue on what these limits are for online speech and self-expression that social media enables.

Lakbima 18 March 2018

 

 

 

Debating Social Media Block in Sri Lanka: Talk show on TV Derana, 14 March 2018

Aluth Parlimenthuwa live talk show on Social Media Blocking in Sri Lanka – TV Derana, 14 March 2018

Sri Lanka’s first ever social media blocking lasted from 7 to 15 March 2018. During that time, Facebook and Instagram were completely blocked while chat apps WhatsApp and Viber were restricted (no images, audio or video, but text allowed).

On 7 March 2018, the country’s telecom regulator, Telecommunications Regulatory Commission (TRCSL), ordered all telecom operators to impose this blocking across the country for three days, Reuters reported. This was “to prevent the spread of communal violence”, the news agency quoted an unnamed government official as saying. In the end, the blocking lasted 8 days.

For a short while during this period, Internet access was stopped entirely to Kandy district “after discovering rioters were using online messaging services like WhatsApp to coordinate attacks on Muslim properties”.

Both actions are unprecedented. In the 23 years Sri Lanka has had commercial Internet services, it has never imposed complete network shutdowns (although during the last phase of the civil war between 2005 and 2009, the government periodically shut down telephone services in the Northern and Eastern Provinces). Nor has any social media or messaging platforms been blocked before.

I protested this course of action from the very outset. Restricting public communications networks is ill-advised at any time — and especially bad during an emergency when people are frantically seeking reliable situation updates and/or sharing information about the safety of loved ones.

Blocking selected websites or platforms is a self-defeating exercise in any case, since those who are more digitally savvy – many hate peddlers among them –can and will use proxy servers to get around. It is the average web user who will be deprived of news, views and updates.

While the blocking was on, I gave many media interviews to local and international media. I urged the government “to Police the streets, not the web!”.

At the same time, I acknowledged and explained how a few political and religious extremist groups have systematically ‘weaponised’ social media in Sri Lanka during recent years. These groups have been peddling racially charged hate speech online and offline. A law to deal with hate speech has been in the country’s law books for over a decade. The International Covenant on Civil and Political Rights (ICCPR) Act No 56 of 2007 prohibits the advocacy of ‘religious hatred that constitutes incitement to discrimination, hostility or violence’. This law, fully compliant with international human rights standards, has not been enforced.

On 14 March 2018, I took part in the ‘Aluth Parlimenthuwa’ TV talk show of TV Derana on this topic, where I articulated the above and related views. The other panelists were Deputy Minister Karu Paranawithana, presidential advisor Shiral Lakthilaka, Bar Association of Sri Lanka chairman U R de Silva, and media commentator Mohan Samaranayake.

Part 1:

Part 2:

 

සමාජ මාධ්‍ය අවහිර කිරීම හා නව මාධ්‍ය භීතිකාව: 2018 මාර්තු 8 වනදා ලියූ සටහනක්

This comment on Sri Lanka’s social media blocking that commenced on 7 March 2018, was written on 8 March 2018 at the request of Irida Lakbima Sunday broadsheet newspaper, which carried excerpts from it in their issue of 11 March 2018. The full text is shared here, for the record.

සමාජ මාධ්‍ය අවහිරය ඇරඹුනාට පසුවදා, 2018 මාර්තු 8 වනදා, ඉරිදා ලක්බිම පත්‍රයේ ඉල්ලීම පිට ලියන ලද කෙටි සටහනක්. මෙයින් උපුටා ගත් කොටස් 2018 මාර්තු 11 ඉරිදා ලක්බිමේ පළ වුණා.

Sunday Lakbima 11 March 2018

සමාජමාධ්‍ය අවහිර කිරීම හා නව මාධ්‍ය භීතිකාව:

– නාලක ගුණවර්ධන

‘‘අන්න සමාජ මාධ්‍යකාරයෝ එකතු වෙලා රට ගිනි තියනවා!

නව සන්නිවේදන තාක්ෂණයන්ට දොස් තබන්නටම බලා සිටින උදවිය යළිත් වරක් මේ දිනවල මේ චෝදනාව මතු කරනවා. මොකක්ද මෙහි ඇත්ත නැත්ත?

2018 මාර්තු 7 වනදා රජය සමාජ මාධ්‍ය කිහිපයකට තාවකාලික සීමා පැනවූවා. හේතුව ලෙස දැක්වූයේ රටේ වාර්ගික ගැටුම් ඇති කරන පිරිස් සමාජ මාධ්‍ය හරහා තම ප්‍රහාරයන් සම්බන්ධීකරණය කරන බවට සාක්ෂි ලැබී ඇති බවයි.

මේ අනුව ෆේස්බුක්, ඉන්ස්ටග්‍රෑම් යන සමාජ මාධ්‍ය වේදිකා දෙකත්, WhatsApp හා Viber යන චැට් වේදිකා දෙකත් දින කීපයකට මෙරට සිට පිවිසීම අවහිර කොර තිබෙනවා. මේ නියෝගය දී ඇත්තේ ටෙලිකොම් නියාමන කොමිසමයි (TRCSL).

හදිසි අවස්ථාවක නීතිය හා සාමය රැකීමේ එක් පියවරක් ලෙස මේ තාවකාලික තහන්චිය සාධාරණීකරණය කළත්, මෙය සාර්ථක වේද යන්න සැක සහිතයි. අවහිර කරන වෙබ් අඩවි හා සමාජ මාධ්‍ය වේදිකාවලට අනියම් ක්‍රමවලින් හෙවත් proxy server හරහා පිවිසීමේ දැනුම සමහරුන් සතුයි.

වෛරීය ක්‍රියා සඳහා සමාජමාධ්‍ය අවභාවිත කරන අය කොහොමටත් පරිගණක තාක්ෂණය දන්නා නිසා මෙවැනි තහන්චියකින් ඔවුන් නතර කළ හැකිද යන්න රජය මෙනෙහි කළ යුතුයි.

සමාජ මාධ්‍ය අවභාවිත කරන්නේ සාපේක්ෂව සුලු පිරිසක්. උදාහරණයකට අපේ රටේ මිලියන් හයකට වැඩි දෙනකුට ෆේස්බුක් ගිනුම් ඇති අතර එයින් වෛරීය පණිවුඩ පතුරුවන්නේ හා ප්‍රහාරවලට සන්නිවේදන කරන්නේ ටික දෙනකු පමණයි.

ඔවුන් පාලනය කරන්න පොලිසියට නොහැකි වීම නිසා සමස්ත මිලියන් හයටම ෆේස්බුක් ප්‍රවේශ වීම අවහිර කරන්න පියවර අරන්.

මේ නිසා ජාතීන් අතර සහජීවනය, සමගිය හා සාමය පිලිබඳ ෆේස්බුක් හරහා වටිනා පණිවුඩ දුන් කුමාර් සන්ගක්කාර වැනි අයගේ සන්නිවේදනත් මේ මොහොතේ සමාජගත් වන්නේ නැහැ. මුස්ලිම් ජනයා රැක ගන්න පෙරට ආ සිංහලයන් ගැන තොරතුරු ගලා යාමට ක්‍රමයක් ද නැහැ.

Popular meme – one among many – condemning Social Media Blocking in Sri Lanka in early March 2018

“සමාජ මාධ්‍යකාරයෝ” කියා පිරිසක් ඇත්තටම නැහැ. ඒවා අපට වඩාත් හුරු ආකාරයේ විධිමත් ජනමාධ්‍ය නොවෙයි. ෆේස්බුක් වැනි වේදිකාවලට ගොඩ වන්නේ, ඒවායේ සේවා නොමිලයේ ලබන්නේ සාමාන්‍ය ජනයායි. බොහෝ කොටම පෞද්ගලික සාමීචි කතාවලට. විටින්විට දේශපාලන හා කාලීන වෙනත් කථාත් එහි මතු වනවා.

ඒත් සැබැවින්ම රට ගිනි තබන ජාතිවාදී, අවස්ථාවාදී මැරයෝ නම් ෆේස්බුක් තිබුණත් නැතත් තම ප්‍රචන්ඩත්වයට කෙසේ හෝ මාර්ග පාදා ගනීවි. නිසි ලෙස නීතිය සැමට එක ලෙස ක්‍රියාත්මක වනවා නම් මේ දාමරිකයන් අත් අඩන්ගුවට ගෙන උසාවි ගත කළ යුතුයි.

මා මාධ්‍ය වාරණයට විරුද්ධයි. ඉන්ටර්නෙට් වාරණයටත් විරුද්ධයි. බහුතරයක් අහිංසක, හිතකර සන්නිවේදන සිදුවන වේදිකාවක්, මැරයන් ටික දෙනකුද එහි ගොඩ වී නීතිවිරෝධී වැඩට භාවිත කළ පමණින් එය ගෙඩිපිටින් අවහිර කිරීම පරිනත ක්‍රියාවක් නොවෙයි.

මේ තර්කයම මොහොතකට තැපැල් සේවාවට නැතහොත් ජන්ගම දුරකථනවලට ආදේශ කළොත්? 1988-89 වකවානුවේ ජවිපෙ විසින් තර්ජනාත්මක ලිපි කීපයක් තැපෑලෙන් යැවූ නිසා සමස්ත ලියුම් බෙදිල්ලම විටින්විට නතර කළ බව අපට මතකයි.

ඒ මෝඩ ක්‍රියාවෙන් කී ලක්ෂයක් ලියුම් ප්‍රමාද වී ගොඩ ගැසුනාද? ලියුම් බෙදිල්ල නතර කළා කියා එවකට යටිබිම්ගත ප්‍රචන්ඩ දේශපාලනයක නිරතව සිටි ජවිපෙ සන්නිවේදන නතර වුණේ නැති බව නම් අපට මතකයි.

නූතන සන්නිවේදන යථාර්ථයට අනුගත වන නව පන්නයේ නියාමන ක්‍රම හා ප්‍රතිපත්තිමය ප්‍රතිචාර අපට අවශ්‍යයි. එහි විවාදයක් නැහැ එහෙත් 20 වන සියවසේ වාරණ මානසිකත්වයෙන් 21 සියවසේ වෙබ් මාධ්‍යවලට ප්‍රතිචාර දක්වන්නට බැහැ.

බ්ලොක් කළ වෙබ් සේවාවලට අනුයක් ක්‍රම මගින් මැරයෝ පිවිසෙද්දී අහිංසක ජනයා එහි යා නොහැකිව ලත වීම පමණයි සිදුවන්නේ!

සමාජ මාධ්‍ය තවමත් සාපේක්ෂව අළුත් නිසා ඒවායේ ක‍්‍රියාකාරිත්වය හා සමාජීය බලපෑම ගැන අප සැවොම තවමත් අත්දැකීම් ලබමින් සිටිනවා. සමාජ මාධ්‍ය ගැන ඉක්මන් නිගමනවලට එළඹෙන බොහෝ දෙනකු ඒ ගැන ගවේෂණාත්මක අධ්‍යයනයකින් නොව මතු පිටින් පැතිකඩ කිහිපයක් කඩිමුඩියේ දැකීමෙන් එසේ කරන අයයි.

තවත් සමහරුන් සමාජ මාධ්‍ය කවදාවත් තමන් භාවිත කළ අයත් නොවෙයි! එහෙන් මෙහෙන් අහුලාගත් දෙයින් විරෝධතා නගනවා!

සමාජ මාධ්‍ය යනු බහුවිධ හා සංකීර්ණ සංසිද්ධියක්. එය හරි කලබලකාරී වේදිකාවක් නැතහොත් විවෘත පොළක් වගෙයි. අලෙවි කිරීමක් නැති වුවත් ඝෝෂාකාරී හා කලබලකාරී පොලක ඇති ගතිසොබාවලට සමාන්තර බවක් සමාජ මාධ්‍ය තුළ හමු වනවා. එසේම සමාජ මාධ්‍ය අන්තර්ගතයත් අතිශයින් විවිධාකාරයි.  එහි සංසරණය වන හා බෙදා ගන්නා සියල්ල ග‍්‍රහණය කරන්නට කිසිවකුටත් නොහැකියි.

Muslim intellectual demonises Social Media as ‘even more dangerous than physical violence against muslims’: Lakbima, 11 March 2018

Comment: Did Facebook’s “Explore” experiment increase our exposure to fake news?

Facebook Explore feed: Experiment ends

On 1 March 2018, Facebook announced that it was ending its six-nation experiment known as ‘Explore Feed’. The idea was to create a version of Facebook with two different News Feeds: one as a dedicated place with posts from friends and family and another as a dedicated place for posts from Pages.

Adam Mosseri, Head of News Feed at Facebook wrote: “People don’t want two separate feeds. In surveys, people told us they were less satisfied with the posts they were seeing, and having two separate feeds didn’t actually help them connect more with friends and family.”

An international news agency asked me to write a comment on this from Sri Lanka, one of the six countries where the Explore feed was tried out from October 2017 to February 2018. Here is my full text, for the record:

Did Facebook’s “Explore” experiment increase

our exposure to fake news?

Comment by Nalaka Gunawardene, researcher and commentator on online and digital media; Fellow, Internet Governance Academy in Germany

Despite its mammoth size and reach, Facebook is still a young company only 14 years old this year. As it evolves, it keeps experimenting – mistakes and missteps are all part of that learning process.

But given how large the company’s reach is – with over 2 billion users worldwide – there can be far reaching and unintended consequences.

Last October, Facebook split its News Feed into two automatically sorted streams: one for non-promoted posts from FB Pages and publishers (which was called “Explore”), and the other for contents posted by each user’s friends and family.

Sri Lanka was one of six countries where this trial was conducted, without much notice to users. (The other countries were Bolivia, Cambodia, Guatemala, Serbia, Slovakia.)

Five months on, Facebook company has found that such a separation did not increase connections with friends and family as it had hoped. So the separation will end — in my view, not a moment too soon!

What can we make of this experiment and its outcome?

Humans are complex creatures when it comes to how we consume information and how we relate to online content. While many among us like to look up what our social media ‘friends’ have recommended or shared, we remain curious of, and open to, content coming from other sources too.

I personally found it tiresome to keep switching back and forth between my main news feed and what FB’s algorithms sorted under the ‘Explore’ feed. Especially on mobile devices – through which 80% of Lankan web users go online – most people simply overlooked or forgot to look up Explore feed. As a result, they missed out a great deal of interesting and diverse content.

For me as an individual user, a key part of the social media user experience is what is known as Serendipity – accidentally making happy discoveries. The Explore feed reduced my chances of Serendipity on Facebook, and as a result, in recent months I found myself using Facebook less often and for shorter periods of time.

For publishers of online newspapers, magazines and blogs, Facebook’s unilateral decision to cluster their content in the Explore feed meant significantly less visibility and click-through traffic. Fewer Facebook users were looking at Explore feed and then going on to such publishers’ content.

I am aware of mainstream media houses as well as bloggers in Sri Lanka who suffered as a result. Publishers in the other five countries reported similar experiences.

For the overall information landscape too, the Explore feed separation was bad news. When updates or posts from mainstream news media and socially engaged organisations were coming through on a single, consolidated news feed, our eyes and ears were kept more open. We were less prone to being confined to the chatter of our friends or family, or being trapped in ‘eco chambers’ of the likeminded.

Content from reputed news media outlets and bloggers sometimes comes with their own biases, for sure, but these act as a useful ‘bulwark’ against fake news and mind-rotting nonsense that is increasing in Sri Lanka’s social media.

It was thus ill-advised of Facebook to have taken such content away and tucked it in a place called Explore that few of us bothered to visit regularly.

The Explore experiment may have failed, but I hope Facebook administrators learn from it to fine-tune their platform to be a more responsive and responsible place for global cacophony to evolve.

Indeed, the entire Facebook is an on-going, planetary level experiment in which all its 2 billion plus members are participating. Our common challenge is to balance our urge for self-expression and sharing with responsibility and restraint. The justified limitations on free speech continue to apply on new media too.

[written on 28 Feb 2018]

Challenges of Regulating Social Media – Toby Mendel in conversation with Nalaka Gunawardene

Some are urging national governments to ‘regulate’ social media in ways similar to how newspapers, television and radio are regulated. This is easier said than done where globalized social media platforms like Facebook, Twitter and Instagram are concerned, because national governments don’t have jurisdiction over them.

But does this mean that globalized media companies are above the law? Short of blocking entire platforms from being accessed within their territories, what other options do governments have? Do ‘user community standards’ that some social media platforms have adopted offer a sufficient defence against hate speech, cyber bullying and other excesses?

In this conversation, Lankan science writer Nalaka Gunawardene discusses these and related issues with Toby Mendel, a human rights lawyer specialising in freedom of expression, the right to information and democracy rights.

Mendel is the executive director of the Center for Law and Democracy (CLD) in Canada. Prior to founding CLD in 2010, Mendel was for over 12 years Senior Director for Law at ARTICLE 19, a human rights NGO focusing on freedom of expression and the right to information.

The interview was recorded in Colombo, Sri Lanka, on 5 July 2017.