DW Global Media Forum 2018: Moderating panel on ‘Digitalization and Polarization of the Media’

Deutsche Welle Global Media Forum (GMF), in Bonn, Germany, 11 – 13 June 2018

I was a participant and speaker at the 11th Deutsche Welle Global Media Forum (GMF), held in Bonn, Germany, from 11 to 13 June 2018.

Around 2,000 media professionals and experts from over 100 countries gathered at the World Conference Centre Bonn (WCCB) for the event, themed on ‘Global Inequalities’. Across many plenaries and parallel sessions, we discussed a whole range of issues related to politics and human rights, media development and innovative journalism concepts.

On 13 June 2018, I moderated a session on “Digitalization and polarization of the media: How to overcome growing inequalities and a divided public” which was organised by the Institut für Auslandsbeziehungen (ifa) or Institute for Foreign Relations, a century old entity located in Stuttgart.

My accomplished panellists were:

 

L to R – Nalaka Gunawardene (moderator), Christian Humborg, Jillian York, and Curd Knupfer. [Photo courtesy DW GMF 2018]
Here are my opening remarks for the panel, setting it in context:

Our topic resonates deeply with my personal experiences. I come from Sri Lanka, where a brutal civil war lasted for 26 years and ended nearly a decade ago. But even today, my society remains highly polarised along ethnic, religious and political lines. This is very worrying, especially as we are a multicultural society.

Our media, for the most part, reflect this division in society — and many sections of the media actually keep dividing us even further! Reconciliation is the last thing some of our tribal media owners and editors seem to want…

This situation is by no means unique to Sri Lanka. Well into the 21st century’s second decade, tribalistic media seems to be proliferating both in analog and digital realms! We can find examples from the East and the West, and from the global North and the South.

But let’s be clear: these trends predate the digitalisation of (what is still called) mainstream media and the emergence of entirely digital media. Trends like ultra-nationalistic media, hate speech and fake news have all been around for decades — certainly well before the web emerged in the 1990s.

What digital tools and the web have done is to ‘turbo-charge’ these trends. The ease with which content can now be created and the speed at which it can be globally shared is unprecedented. As is the intensity of misuse of social media platforms, and the spreading of deliberate falsehoods, or disinformation. Conspiracy theorists, spin doctors and other assorted charlatans never had it so good!

What is all this doing to our politics and societies, especially in democracies?

In today’s discussion, we will consider both the established media – television, radio and newspapers – as well as the newer media that are digitally produced and distributed online. (Demarcations are blurred because many ‘old media’ content is also now digitally available.)

Nalaka Gunawardene moderating session on “Digitalization and polarization of the media: How to overcome growing inequalities and a divided public” at DW Global Media Forum 2018 in Bonn, 13 June 2018 [Photo courtesy DW GMF 2018]
In today’s panel, we want to recognise a few key questions, all of them at ‘big picture’ level:

  • How are old media and new media so much better at polarising societies than in uniting or unifying societies? Do they tape into a fundamental tribal instinct among us?
  • Is the free and open internet, especially in the form of social media, undermining free and open societies?
  • Around the world, digital media have been a powerful force for the good, promoting human rights, democracy and social empowerment. But is that era of idealism coming to an end? What next?
  • How is the role of news journalism changing in an age of foreign policy making that is increasingly impulsive and driven by social media?
  • What policies, regulations and actions are needed to avoid undesirable outcomes and to harness all media for the public good?

We may not find all the answers today, but it is very important that we ask these questions and collectively search for answers.

Some of the participants at session on “Digitalization and polarization of the media” at DW Global Media Forum 2018 [Photo courtesy DW GMF 2018]
Here is the panel description written by the organisers:

Populism and nationalism are on the rise in many democracies. Recent elections, especially Trump’s victory in the US, are proof of deep social cleavages and the polarization of the media. The media system itself seems to be both the problem and the solution. It reveals the inequality of access to media, to a range of opinions, and to a true exchange that takes place outside of everyone’s echo chamber, and it highlights unequal levels of media literacy.

How can the media itself contribute to overcoming this polarization and disrupt these echo chambers? What does this fragmentation mean for political debates in democracies? How is the role of news journalism changing in an age of foreign policy making that is increasingly impulsive and driven by social media? How important is net neutrality? And what media policies are needed?

Speakers for the DW-GMF 2018 session on “Digitalization and polarization of the media: How to overcome growing inequalities and a divided public”

 

Going beyond “Poor Journalism” that ignores the poor

Sri Lankan Media Fellows on Poverty and Development with their mentors and CEPA coordinators at orientation workshop in Colombo, 24 Sep 2016
Sri Lankan Media Fellows on Poverty and Development with their mentors and CEPA coordinators at orientation workshop in Colombo, 24 Sep 2016

“For me as an editor, there is a compelling case for engaging with poverty. Increasing education and literacy is related to increasing the size of my readership. Our main audiences are indeed drawn from the middle classes, business and policymakers. But these groups cannot live in isolation. The welfare of the many is in the interests of the people who read the Daily Star.”

So says Mahfuz Anam, Editor and Publisher of The Daily Star newspaper in Bangladesh. I quoted him in my presentation to the orientation workshop for Media Fellows on Poverty and Development, held in Colombo on 24 September 2016.

Alas, many media gatekeepers in Sri Lanka and across South Asia don’t share Anam’s broad view. I can still remember talking to a Singaporean manager of one of Sri Lanka’s first private TV stations in the late 1990s. He was interested in international development related TV content, he told me, “but not depressing and miserable stuff about poverty – our viewers don’t want that!”

Most media, in Sri Lanka and elsewhere, have narrowly defined poverty negatively. Those media that occasionally allows some coverage of poverty mostly skim a few selected issues, doing fleeting reporting on obvious topics like street children, beggars or poverty reduction assistance from the government. The complexity of poverty and under-development is hardly investigated or captured in the media.

Even when an exceptional journalist ventures into exploring these issues in some depth and detail, their media products also often inadvertently contain society’s widespread stereotyping on poverty and inequality. For example:

  • Black and white images are used when colour is easily available (as if the poor live in B&W).
  • Focus is mostly or entirely on the rural poor (never mind many poor people now live in cities and towns).

The Centre for Poverty Analysis (CEPA), a non-profit think tank has launched the Media Fellowship Programme on Poverty and Development to inspire and support better media coverage of these issues. The programme is co-funded by UNESCO and CEPA.

Under this, 20 competitively selected journalists – drawn from print, broadcast and web media outlets in Sinhala, Tamil and English languages – are to be given a better understanding of the many dimensions of poverty.

These Media Fellows will have the opportunity to research and produce a story of their choice in depth and detail, but on the understanding that their media outlet will carry their story. Along the way, they will benefit from face-to-face interactions with senior journalists and development researchers, and also receive a grant to cover their field visit costs.

Nalaka Gunawardene speaks at orientation workshop for Media Fellows on Poverty and Development at CEPA, 24 Sep 2016
Nalaka Gunawardene speaks at orientation workshop for Media Fellows on Poverty and Development at CEPA, 24 Sep 2016

I am part of the five member expert panel guiding these Media Fellows. Others on the panel are senior journalist and political commentator Kusal Perera; Chief Editor of Daily Express newspaper Hana Ibrahim; Chief Editor of Echelon biz magazine Shamindra Kulamannage; and Consultant Editor of Sudar Oli newspaper, Arun Arokianathan.

At the orientation workshop, Shamindra Kulamannage and I both made presentations on media coverage of poverty. Mine was a broad-sweep exploration of the topic, with many examples and insights from having been in media and development spheres for over 25 years.

Here is my PPT:

More photos from the orientation workshop:

 

 

Details of CEPA Media Fellowship Programme on Poverty and Development

List of 20 Media Fellows on Poverty and Development

සිවුමංසල කොලුගැටයා #277: බියෙන් තොරව වටහා ගත යුතු ඩයස්පෝරා සාධකය

In this week’s Ravaya column (appearing in the print issue of 31 July 2016), I explore the many faceted phenomenon called the Sri Lankan diaspora.

I emphasize why it is very important for everyone in Sri Lanka to understand the diaspora factor in all its nuances and complexity. Simplistic perceptions have dominated public discourse for too long, and we owe ourselves a more informed approach to this topic

Most media outlets narrowly and negatively interpret the term ‘diaspora’ mean only a section of oversease Lankans of Tamil ethnicity who supported terrorism. This is not merely a case of semantics, as diaspora engagement for national reconciliation is hampered by these persistent misconceptions.

I point out that sympathisers of Tamil Eelam were/are only a small part of the spectrum that includes people of ALL ethnicities, social backgrounds and professional skills originating from Sri Lanka who have spread to different parts of the world for over 150 years.

I refer extensively to The Encyclopedia Of The Sri Lankan Diaspora, a multi-author, academic volume published by the National University of Singapore in 2013.

I also draw insights from the Roadmap for Engagement with Overseas Sri Lankans, released in July 2016 by International Alert, Sri Lanka on behalf of the Young Political Leaders Forum.

The latter report’s opening para says: “With nearly three million Sri Lankans living across the world (approximately fourteen percent of the country’s population) Sri Lanka’s diaspora-to-population ratio is known as one of the highest in the South Asian region. This ratio is the product of different waves of migrations that are mainly attributed to: post-colonial developments, the need for better economic prospects, political instability – including the JVP insurrection and the 30-year civil war, and education opportunities. As such, the Sri Lankan diaspora is by nature not considered to be homogenous as it represents the many social, political, ethnic and religious ideologies and experiences that exists in Sri Lanka.”

Nalaka Gunawardene column in Ravaya, 31 July 2016
Nalaka Gunawardene column in Ravaya, 31 July 2016

ඩයස්පෝරා!

මේ වචනය ඇසෙන විට සමහරුන් ආවේගශීලී වනවා. ඒ එය හරිහැටි තේරුම් නොගැනීම නිසායි. නොදන්නා දෙයට බියවනු වෙනුවට එය අධ්‍යයනය කොට අවබෝධය ලැබීම වැදගත්.

දකුණු ආසියාතික ඩයස්පෝරා සමුළුවක් මෑතදී සිංගප්පූරුවේ පැවැත්වුණා. එහි මුඛ්‍ය දේශනය කිරීමට අගමැති රනිල් වික්‍රමසිංහට ඇරැයුම් කර තිබුණා. සෙසු කථීකයන් අතර විදේශ ඇමති මංගල සමරවීර හා හිටපු අගවිනිසුරු ශිරාණි බණ්ඩාරනායක සිටියා.

ඩයස්පෝරා සාධකය ජාතික සමගියට හා සංවර්ධනයට කෙසේ යොදා ගත හැකිද යන්න මේ දිනවල විවිධ සභාවල කතා වෙනවා.

සමහරුන් කැමති වූවත්, නැතත් ඩයස්පෝරා සාධකය නොතකා සිටීමට බැහැ. එසේම දුර්මතධාරීන් සිතන හැටියට ඩයස්පෝරා යනු ඒකමිතික, ලංකා විරෝධී පිරිසක් නොවෙයි. මොකක්ද මෙහි ඇත්ත නැත්ත?

ඩයස්පෝරා යන වචනය, ග්‍රීක භාෂාවේ ඩයස්පේරෝ (diaspeiro) වෙතින් බිඳී ආවක්. එහි මුල් අරුත විහිදයාම හෙවත් පැතිර යාමයි. ප්‍රබල නගර රාජ්‍යවල වැසියන් පසුව වෙනත් ප්‍රදේශවලට විසිර ගොස් තම බලපෑම් පතුරුවා ටිකෙන් ටික අධිරාජ්‍යයක් වීම එහි මුල් කතාවයි.

ඉතිහාසය මුළුල්ලේ විවිධාකාරයේ ඩයස්පෝරා බිහි වී තිබෙනවා. විටින් විට නොයෙක් බිම්වලින් නික්ම ගිය හෝ පිටුවහල් කෙරුණු යුදෙව් ඩයස්පෝරාව මින් වඩාත් ප්‍රකටයි.

අද වන විට සම්භවයටත් වඩා අනන්‍යතාව පිළිබඳ හැඟීම හරහා ඩයස්පෝරාවන් ඒකරාශී වනවා. ඓතිහාසික නිජබිමකට ඇති මානසික බැඳීම මෙහි පොදු සාධකයයි.

Rogers Brubaker
Rogers Brubaker

රොජර්ස් බෘබේකර් (Rogers Brubaker) නම් ඇමෙරිකානු සමාජ විද්‍යාඥයා 2005දී විග්‍රහ කළ හැටියට ඩයස්පෝරා නිර්වචනය ක්‍රමයෙන් පුළුල්වෙමින් තිබෙනවා. අද වන විට නිජබිමෙන් දුරස්ථ වූ හැම ජන කොටසක්ම යම් ඩයස්පෝරාවකට අයත් ලෙස පිළිගැනෙනවා. එසේම සදහටම උපන් රට හැර නොගියත් රැකියා සඳහා වසර ගණනකට විදෙස් ගතවන විශාල සංඛ්‍යාවක් ද තාවකාලික ඩයස්පෝරාවක් ලෙස දැකිය හැකියැ’යි ඔහු කියනවා.

බෘබේකර් කියන්නේ තව දුරටත් පොදු නිජබිමකට වඩා පොදු සංස්කෘතික උරුමයකට සම්බන්ධිත අයද ඩයස්පෝරා ලෙස සංවිධානය වන බවයි. මේ සඳහා උදාහරණ ලෙස ලොව පුරා විවිධ රටවලින් ආ, නොයෙක් තැන්වල ජීවත් වන ප්‍රංශ බස කතා කරන්නන්, පෘතුගීසි බස කතා කරන්නන් මෙන්ම ලිංගික සුළුතරයන්ද ඔහු සඳහන් කරනවා.

නව සන්නිවේදන තාක්ෂණයන් පැතිර යාම හරහා ඩයස්පෝරා තුළ සන්නිවේදනය වඩාත් පහසු වී තිබෙනවා. එනිසා මේ සියවසේ ඩයස්පෝරා සාධකය වඩාත් ප්‍රබලව මතු වී තිබෙනවා.

මෙය රටක දියුණුවට හා ජාතික අනන්‍යතාව ප්‍රබල කිරීමට කෙසේ යොදා ගත හැකිද? මෙය ඩයස්පෝරා එකක් හෝ කිහිපයක් ඇති රටවල් අද මුහුණ දෙන අභියෝගයක්.

ශ්‍රී ලංකා ඩයස්පෝරාවන් ගැන පර්යේෂණාත්මක කරුණු එක්තැන් කළ අගනා ග්‍රන්ථයක් 2013දී සිංගප්පුරුවේ ජාතික සරසවිය (NUS) ප්‍රකාශයට පත් කළා. ශ්‍රී ලාංකික ඩයස්පෝරා විශ්ව කෝෂය (The Encyclopedia Of The Sri Lankan Diaspora)  නම් වූ එය, පෙර අපරදෙදිග විවිධ රටවලට විවිධ වකවානුවල නොයෙක් හේතු නිසා සංක්‍රමණය වූවන්ගෙන් බිහිව ඇති බහුවිධ ඩයස්පෝරා ගැන තොරතුරු සම්පිණ්ඩනය කරනවා.

Encyclopedia Of The Sri Lankan Diaspora (NUS, 2013)
Encyclopedia Of The Sri Lankan Diaspora (NUS, 2013)

ශ්‍රී ලාංකික ඩයස්පෝරාව නම් මහා කාණ්ඩය තුළ උප කාණ්ඩ රාශියක් සිටිනවා.

1950-1970 වකවානුවේ (විශේෂයෙන්ම සිංහල රාජ්‍ය භාෂාව වීමෙන් පසු) මෙරට හැරදා ඔස්ට්‍රේලියාව, බ්‍රිතාන්‍යය වැනි බටහිර රටවල පදිංචියට ගිය බර්ගර්වරුන් එක් නිශ්චිත කාණ්ඩයක්.

1983 කළු ජූලියට පෙර බටහිර රටවලට ගිය, වැඩිපුරම වෘත්තිකයන්ගෙන් සමන්විත වූ සිංහල, දෙමළ, මුස්ලිම් ජාතීන්ට අයත් ලාංකික ඩයස්පෝරාව මුල් පරපුරේ කාණ්ඩයක් ලෙස දැකිය හැකියි.

1983න් පසු යුද්ධය නිසා මෙරට හැරයාමට සිදුවූ බහුතරයක් දෙමළ ජාතිකයන් වුවද මෙරට අස්ථාවරත්වය හා අවිනිශ්චිත බව නිසා දශක තුනක යුද සමයේ සංක්‍රමණය වූ සිංහල හා මුස්ලිම් පවුල් සංඛ්‍යාවද සැලකිය යුතුයි. මෙකී නොකී සැවොම ඩයස්පෝරා තුළ සිටිනවා.

ඩයස්පෝරාව පටු හා ඍණාත්මක ලෙසින් විග්‍රහ කිරීම සමහර සිංහල මාධ්‍යවල හා අන්තවාදී සිංහල වෙබ් අඩවිවල සිරිතයි. ඩයස්පෝරා යනු මුළුමනින්ම බෙදුම්වාදයට පක්ෂවූත්, කොටි සංවිධානයට උදව් කළාවූත් දෙමළ ජාතිකයන්ගෙන් සැදුම්ලත් ඒකමිතික පිරිසක් යයි ඔවුන් සිතනවා.

එය හැම අතින්ම වැරදියි. ලාංකික ඩයස්පෝරාවන් එකක් නොව ගණනාවක් සිටිනවා. එය ජාතිකත්වය හෝ ගෝත්‍රික ලේබල මත සංවිධානය වූ පිරිස් පමණක් නොවෙයි. ගෙවී ගිය සියවසකට වැඩි කාලයක් තුළ ශ්‍රී ලංකාවෙන් පිටවී ලෝකයේ වෙනත් රටක පදිංචියට ගිය විවිධාකාර ජන කොටස්, පරම්පරාවන් එයට අයත්.

එසේම විදේශගත සියලු දෙමළ ලාංකිකයන් බෙදුම්වාදී අනුග්‍රාහකයන්යැයි කීමද වැරදියි. බෙදුම්වාදයට පක්ෂ, විපක්ෂ, අවිනිශ්චිත හා ආකල්ප තුනටම අයත් පිරිස් ඒ අතර සිටිනවා. එසේම බෙදුම්වාදය පිළිනොගත්තද යුද්ධ සමයේ සිදුවූ අසාධාරණකම් පිළිබඳ නිල මට්ටමේ වගවීමක් අවශ්‍යයැයි කියා සිටින දෙමළ ඩයස්පෝරා පිරිසක් ද සිටිනවා.

මේ විවිධත්වය වටහා ගන්නට නොහැකි වූ හෝ එය තැකීමට නොගන්නා හෝ සිංහල දැඩි මතධාරීන් දේශපාලනයේ මෙන්ම මාධ්‍ය ක්ෂේත්‍රයේ ද සිටිනවා. එසේම සිංහල හා මුස්ලිම් ඩයස්පෝරා ගැන අසාවත් නැති ඩයස්පෝරා-විරෝධීයැ’යි කියා ගන්නා අය මට හමු වී තිබෙනවා. එයින් පෙනෙන්නේ දැනුමේ හා දැක්මේ දිළිඳුබවයි.

Peter Reeves (1935–2015)
Peter Reeves (1935–2015)

ශ්‍රී ලංකා ඩයස්පෝරා විශ්වකෝෂයේ ප්‍රධාන කර්තෘ ඔස්ට්‍රේලියාවේ පර්ත් සරසවියේ දකුණු ආසියාතික ඉතිහාසය පිළිබඳ සම්මාන මහාචාර්ය පීටර් රීව්ස් (Peter Reeves).

තාවකාලිකව මෙරටින් බැහැරව සිටින ශ්‍රමිකයන්ද ඇතුළුව මිලියන් තුනක් පමණ ලාංකිකයන් (හෝ ලාංකික සම්භවය ඇත්තන්) ලෝකයේ විවිධ රටවල දැන් සිටිනවා. ඉන්දියානු, පාකිස්තානු හා බංග්ලාදේශ් ඩයස්පෝරා මීට වඩා සංඛ්‍යාත්මකව විශාලයි. එහෙත් රටේ ජනගහනයට සාපේක්ෂව වැඩිම ඩයස්පෝරා ප්‍රතිශතයක් ඇති දකුණු ආසියානු රට ශ්‍රී ලංකාව බව පීටර් රීව්ස්ගේ විග්‍රහයයි.

ඔහු කියන්නේ නූතන යුගයේ ලාංකික ඩයස්පෝරා ඇරැඹෙන්නේ අග්නිදිග ආසියාවේ මලයාව (දැන් මැලේසියාව) හා සිංගප්පූරුව බලා 19 වන සියවසේදී සංක්‍රමණය වූ ලාංකිකයන්ගෙන් බවයි. පසුකාලීනව යුරෝපය, උතුරු ඇමරිකාව, ඔස්ට්‍රේලියාව, මැදපෙරදිග ආදී කලාපවලට මෙය පුළුල් වුණා.

මේ ඩයස්පෝරා බිහි කළ දේශීය සාධක මෙන්ම ගෝලීය සාධකද රැසක් තිබෙනවා. ඩයස්පෝරා සංසිද්ධිය අධ්‍යයනයේදී මේ සංකීර්ණත්වය හා විවිධත්වය හඳුනා ගැනීම ඉතා වැදගත්.

එසේම ඩයස්පෝරා අනන්‍යතාව හුදෙක් ඓතිහාසික සම්භවයට සීමා නොවී සංස්කෘතික බැඳීම්වලට පැතිරෙන බව ඔහු කියනවා. මේ අනන්‍යතා සාධකය අතිශයින් පෞද්ගලික තීරණයක් බවත් එය වෙනස් වන සැටි සියුම්ව අධ්‍යයනය කළයුතු බවත් ඔහුගේ මතයයි.

Tharman Shanmugaratnam
Tharman Shanmugaratnam

මේ ග්‍රන්ථයට පෙරවදනක් ලියන සිංගප්පූරුවේ මුදල් අමාත්‍ය හා නියෝජ්‍ය අගමැති තර්මන් ෂන්මුගරත්නම් (Tharman Shanmugaratnam) මෙසේ කියනවා: ‘ශ්‍රී ලාංකික සම්භවය ඇති ජනයා විවිධ රටවලට සංක්‍රමණය වී එම රටවල කැපී පෙනෙන සුළුතරයක් බවට පත් වීමේ අපූරු ක්‍රියාදාමයන් මුල්වරට පර්යේෂණාත්මකව ලේඛනගත කැරෙන්නේ මේ විශ්වකෝෂයෙන්. වෛද්‍ය, අධිකරණ, විද්‍යා, ඉංජිනේරු, ගුරු වෘත්තිය, පරිපාලන ක්ෂේත්‍රය හා දේශපාලනය වැනි ක්ෂේත්‍ර ගණනාවක ඔවුන් විශිෂ්ටත්වයට පත්ව සිටිනවා. එසේම සංස්කෘතික හා සාමයික ක්ෂේත්‍රවල නායකත්වයට ළඟා වී සිටිනවා. වෙනත් බොහෝ ඩයස්පෝරාවන් ඉක්මවා යන මේ හැකියාවන් ඔවුන් ලැබීමට, සහජ කුසලතාවන් මෙන්ම ආසියාවේ හොඳම අධ්‍යාපන ක්‍රමයක් යටත්විජිත පාලන සමයේ ශ්‍රී ලංකාවේ පැවතීමද හේතු වී තිබෙනවා. මේ උරුමයන් ප්‍රයෝජනවත් වුවද තමන් සංක්‍රමණය වී පදිංචියට තෝරා ගත් රටවල යථාර්ථයන්ට අනුගත වීමට හා එහි අවස්ථාවලින් ඵල ලබන්නට හැකි වීමද ලාංකික ඩයස්පෝරාවන්ගේ සාර්ථකත්වයට දායක වනවා. ඔවුන් වඩාත්ම හපන්කම් දක්වන්නේ අධ්‍යාපන සුදුසුකම් හරහා. සමාජයේ ඉහළ නැගීමට අවකාශය ඇති රටවලයි.’

ශ්‍රී ලාංකික ඩයස්පෝරා යටත්විජිත පාලන කාලයේ පටන් පරම්පරා ගණනාවක් තිස්සේ මවුරටින් සංක්‍රමණය වූවන්ගෙන් සමන්විතයි. මලයාවට හා සිංගප්පූරුවට ලාංකිකයන් යන්නට පටන් ගත්තේ 1874දී එම රාජ්‍යයන් බ්‍රිතාන්‍ය පාලනයට එක් වීමෙන් පසුවයි. පරිපාලන සේවා තනතුරු සඳහා බ්‍රිතාන්‍ය පාලකයන් ලාංකිකයන්ට වඩාත් කැමති වූයේ ඔවුන්ගේ ඉංග්‍රීසි හැකියාව, වෙහෙස වී වැඩ කිරීමට කැමැත්ත, විශ්වාසවන්ත බව ආදී ගතිගුණ නිසා බව විශ්වකෝෂය කියනවා.

එසේ නිල වශයෙන් ඒ දෙරටට ගිය ලාංකිකයන්ට අමතරව ව්‍යාපාරික අවස්ථා සොයා ගෙන එහි ගිය තවත් ලාංකික පිරිස් සිටියා. සිංහල හා දෙමළ ජන කොටස් දෙකේම ව්‍යවසායකත්වයට ළැදි, අලුත් රටක ආගන්තුක අත්දැකීම් ලැබීමේ අභියෝගයට මුහුණ දුන් අය දුසිම් ගණනින් එහි ගියා. ඔවුන් කඩසාප්පු පවත්වා ගෙන යාම, වැවිලි කර්මාන්තය, අවන්හල් හා හෝටල්, ගොඩනැගිලි කොන්ත්‍රාත් වැඩ මෙන්ම ප්‍රවාහනය ආදී විවිධ ව්‍යාපාරික ක්ෂේත්‍රවලට යොමු වුණා.

මේ බොහෝ දෙනකු යළි මවුරට ආවේ නැහැ. ඔවුන්ගේ පරම්පරාවලින් පැවත එන්නෝ අද වන විට එරටවල පුරවැසියන්. එහෙත් ලාංකික උරුමය ගැන යම් මතකයක් හා හැඟීමක් බොහෝ අයට තිබෙනවා.

තර්මන් ෂන්මුගරත්නම් ද ලාංකික සම්භවය ඇත්තෙක්. ඔහු පෙරවදනේ මෙසේ ද කියනවා: ‘මලයාව හා සිංගප්පූරුව වෙත පැමිණි දෙමළ, සිංහල, බර්ගර් හා මුවර් ජාතීන්ට අයත් ලාංකිකයෝ එකිනෙකා සමග සුහදව හා සාමූහිකව ක්‍රියා කළා. එසේම ඔවුන් තමන් සංක්‍රමණය වූ රටවල සමාජයන්ට හා ප්‍රජාවන්ට මැනවින් බද්ධ වූවා. අද වන විට ලාංකික සම්භවය ඇති සැවොම තමන් පළමුව සිංගප්පූරු ජාතිකයන් යයි සිතනවා. එහෙත් පාරම්පරික උරුමය තව දුරටත් ඔවුන්ගේ අනන්‍යතාවයේ වැදගත් අංගයක් ද වනවා.’

යුරෝපයේ රටවලට හා අමෙරිකාවට සංක්‍රමණය වූ ලාංකිකයන් ද යම් දිනෙක මේ ඒකාග්‍රතාවට ළඟා වේද? මෙය තව කල් ගත වනු ඇතැ’යිද ලාංකික ඩයස්පෝරා ගති ලක්ෂණ දිගටම පරිණාමය වනු ඇතැ’යිද ෂන්මුගරත්නම් කියනවා.

Patrick Mendis, Distinguished Senior Fellow, SPP. Photo by Creative Services/George Mason University
Patrick Mendis, Distinguished Senior Fellow, SPP. Photo by Creative Services/George Mason University

ඩයස්පෝරා විශ්වකෝෂයට උපදෙස් දුන් ලොව පුරා විසිරි ලාංකික සම්භවය සහිත විද්වතුන් සය දෙනෙක්. ඔස්ට්‍රේලියාවේ වික්ටෝරියා ප්‍රාන්තයේ ආණ්ඩුකාර පදවිය දැරූ වෛද්‍ය මහාචාර්ය ඩේවිඩ් ඩී ක්‍රෙට්සර් මෙන්ම මගේ මිත්‍රයකු වන ආර්ථීක විද්‍යාඥ ආචාර්ය පැට්‍රික් මෙන්ඩිස් ද ඔවුන් අතර සිටියා.

1970 ගණන්වල සිට අමෙරිකාවේ ජීවත් වන ඔහු අමෙරිකානු සරසවිවල ඉගැන්වීමට අමතරව එරට විදේශ අමාත්‍යාංශයේ (රාජ්‍ය දෙපාර්තමේන්තුව) උපදේශක හා තානාපති තනතුරු හොබවා තිබෙනවා. දැන් ජෝර්ජ් මේසන් සරසවියේ මහාචාර්යවරයකු වන පැට්‍රික් අමෙරිකාවේ ලාංකික ඩයස්පෝරාවේ කැපී පෙනෙන චරිතයක්.

‘පොදුවේ සලකා බලන විට ලාංකික ඩයස්පෝරා යනු මුල් රටට හා සංක්‍රමණික රටවලට ධනාත්මකව බලපෑ ප්‍රවාහයක් ලෙස මා දකිනවා. 1980 දශකය වන තුරු බහුතරයක් ලාංකික ඩයස්පෝරා සාමාජිකයන් වූයේ බුද්ධිමය හෝ ව්‍යාපාරික අරමුණු උදෙසා සංක්‍රමණය වූවන්. මෙය වෙනස් වූයේ යුද්ධයත් සමගයි. යුරෝපයට හා කැනඩාවට වඩා මෑතදී සංක්‍රමණය වූ දෙමළ ප්‍රජාව ටිකෙන් ටික සංවිධානය වී මවුරටෙහි දේශපාලන ප්‍රවාහයන්ට බලපෑම් කිරීමට සමත්ව සිටිනවා. එසේම සංක්‍රමණය වූ රටවල දේශපාලන හා රාජ්‍යතාන්ත්‍රික (විදෙස් සබඳතා) ප්‍රතිපත්තිවලටද ඇතැම් විට ඔවුන් බලපෑම් කරන්නට තැත් කරනවායැ’යි පැට්‍රික් කියනවා.

මෙය අනර්ථකාරී සංසිද්ධියක් ලෙස සලකනු වෙනුවට සාකච්ඡා හරහා යම් එකඟතාවන්ට පැමිණ ජාතික සංවර්ධනයට ඔවුන්ගේ දායකත්වයද ලබා ගත හැකි ක්‍රම සෙවිය යුතුය යන්න ඔහුගේ මතයයි.

සිවුමංසල කොලූගැටයා #266: තොරතුරු නීතියේ වැඩිම ප‍්‍රයෝජන සාමාන්‍ය පුරවැසියන්ටයි!

In this week’s Ravaya column (appearing in the print issue of 1 May 2016), I return to the topic of Sri Lanka’s new Right to Information (RTI) law that has recently been tabled in Parliament.

Over 15 years in the making, the RTI law is to be debated in June and expected to be adopted with multi-party consensus. The law represents a transformation across government by opening up hitherto closed public information (with certain cleared specified exceptions).

While media can also benefit from RTI, it is primarily a law for ordinary citizens to demand and receive information related to everyday governance (most of it at local levels). For this, citizens need to understand the RTI process and potential benefits. Media can play a major role in explaining RTI law, and promoting its use in many different ways to promote the public interest and to nurture a culture of evidence-based advocacy for good governance and public accountability.

In this column, I look at how RTI can benefit citizens, and share examples from other South Asian countries where even school children are using RTI to solve local level problems that affect their family, school or local community.

RTI Law is like a key that opens government information
RTI Law is like a key that opens government information

වසර 15ක පමණ සිවිල් සමාජ අරගලයකින් පසුව ශ‍්‍රී ලංකාවේ තොරතුරු අයිතිය තහවුරු කැරෙන නව නීතිය කෙටුම්පතක් ලෙස පාර්ලිමේන්තුවේ සභාගත කොට තිබෙනවා. ඉදිරි සති කිහිපය තුළ මෙය විවාදයට ගෙන සම්මත වීමට නියමිතයි.

2015 අපේ‍්‍රල් මාසයේ සම්මත වූ 19 වන ව්‍යවස්ථා සංශෝධනය මගින් දැනටමත් තොරතුරු දැන ගැනීමේ අයිතිය මෙරට මූලික මානව අයිතියක් ලෙස පිළිගෙන හමාරයි. මේ නීතිය කරන්නේ එය ප‍්‍රායෝගිකව ක‍්‍රියාත්මක කිරීමට අවශ්‍ය ක‍්‍රමවේදය බිහි කිරීමයි.

එසේම තොරතුරු අයිතියට අදාළ වන්නේ කුමන රාජ්‍ය ආයතන හා කිනම් ආකාරයේ තොරතුරුද, හෙළිදරව් කළ නොහැකි තොරතුරු වර්ග මොනවාද (ව්‍යතිරේක) හා හෙළිදරව් කළ යුතු තොරතුරු නොදී සිටින රාජ්‍ය නිලධාරීන්ට එරෙහිව පුරවැසියන්ට ගත හැකි පරිපාලනමය ක‍්‍රියාමාර්ග මොනවාද ආදිය මේ පනතෙන් විස්තර කැරෙනවා.

මේ කෙටුම්පත භාෂා තුනෙන්ම පාර්ලිමේන්තුවේ වෙබ් අඩවියෙන් බලාගත හැකියි. http://www.parliament.lk/uploads/bills/gbills/english/6007.pdf

මේ හැකියාව තිබියදීත් පනත් කෙටුම්පත නොකියවා අනුමාන හෝ  ඕපාදුප මත පදනම් වී මේ ගැන දුර්මත පතුරු වන අයත් සිටිනවා. (මෑතදී මට දුරකථනයෙන් කතා කළ එක් ජාතික පුවත්පතක මාධ්‍යවේදියෙක් ඇසුවේ තොරතුරු පනත මගින් මාධ්‍යවේදීන්ට හා සෙසු පුරවැසියන්ට දඬුවම් දීමට අදහස් කරනවාද කියායි!)

තොරතුරු අයිතිය හා නීතිය ගැන මීට පෙර කිහිප වතාවක් අප මේ තීරු ලිපියේ සාකච්ඡා කළා. යළිත් මේ තේමාවට පිවිසෙන්නේ තවමත් මේ සංකල්පය ලක් සමාජයට ආගන්තුක නිසායි.

ලෝකයේ මුල්ම තොරතුරු නීතිය සම්මත වී 2016ට වසර 250ක් සපිරෙනවා. 1766දී එම නීතිය හඳුන්වා දුන්නේ ස්වීඩනයේ. එදා මෙදාතුර රටවල් 100කට වැඩි ගණනක තොරතුරු නීති සම්මත කරගෙන තිබෙනවා.

අපේ සාර්ක් කලාපයේ තොරතුරු නීතියක් නොමැතිව සිටි එකම රට ශ‍්‍රී ලංකාවයි. ශිෂ්ට සම්පන්න ජන සමාජයකට හා ප‍්‍රජාතන්ත‍්‍රවාදී රාජ්‍ය පාලනයකට අත්‍යවශ්‍ය යැයි සැලකෙන මේ නීතිය ප‍්‍රමාද වී හෝ අපට ලැබීම හොඳයි. එහෙත් මේ නීතිය සාර්ථක වන්නේ එය ගැන සමස්ත ජන සමාජයම දැනුවත් හා උද්‍යෝගිමත් වූ විට පමණයි.

බොහෝ නීති පනවන්නේ රජයට යම් ඉලක්ක හා අරමුණු සාක්ෂාත් කර ගන්න. එහෙත් තොරතුරු නීතිය මහජනයා අතට ලැබෙන, ඔවුන් බලාත්මක කළ හැකි නීතියක්.

A009-001(1)

තොරතුරු නීතිය මාධ්‍යවේදීන් සඳහා යයි මතයක් පවතිනවා. හිටපු ජනාධිපතිවරයා වරක් කතුවරුන් අමතමින් කීවේ ‘ඔබට තොරතුරු නීතියක් මොකටද?  ඕනෑ දෙයක් මගෙන් අහන්න’ කියායි!

මාධ්‍යවේදීන්ටද තොරතුරු නීතිය උපකාර වෙතත් තමන්ට අවශ්‍ය සැඟවුණු තොරතුරු සොයා යෑමේ උපක‍්‍රම ඔවුන් සතුව තිබෙනවා. එවැනි ආයතනික හෝ සිවිල් බලයක් නොමැති සාමාන්‍ය පුරවැසියන්ට රාජ්‍ය ආයතන සතු තොරතුරු ඉල්ලා ලබාගන්නට අයිතියක් තහවුරු කරන්නේ තොරතුරු නීතිය මගින්.

මහජන මුදලින් නඩත්තු කැරෙන මහජන සේවයට පිහිටුවා ඇති රාජ්‍ය ආයතනවල ක‍්‍රියාකලාපය විමර්ශනය කිරීමට එම මහජනයාට ඇති අයිතිය තහවුරු කිරීමයි  තොරතුරු නීතිය මගින් කරන්නේ.

ඕනෑම රටක තොරතුරු නීතියක් සාර්ථක වන්නේ එහි තමන්ට තිබෙන ප‍්‍රායෝගික වැදගත්කම හා එය භාවිතය ගැන මහජනයා දැනුවත් වූ තරමටයි.

නීතිඥ ගිහාන් ගුණතිලක 2014දී ලියූ, ශ‍්‍රී ලංකා පුවත්පත් ආයතනය පළ කළ තොරතුරු නීතිය පිළිබඳ අත්පොතෙහි මේ ප‍්‍රයෝජන උදාහරණ කිහිපයකින් පැහැදිලි කරනවා.

උදාහරණ 1: අපේ නිවෙස ඉදිරියෙන් දිවෙන පාර අබලන් වී තිබූ නිසා එය පිළිසකර කරනු ලබනවා. එහෙත් එහි ප‍්‍රමිතිය හා නිමාව සැක සහිතයි. මේ ගැන පුරවැසියන් ලෙස අපට කුමක් කළ හැකිද?

තොරතුරු අයිතිය යටතේ පාර පිළිසකර කිරීමට අදාළ පළාත් පාලන ආයතනයෙන් හෝ මාර්ග සංවර්ධන අධිකාරියෙන් හෝ විමසිය හැකි වනවා. ඒ සඳහා කොපමණ මහජන මුදල් ප‍්‍රතිපාදන වෙන් කළාද, කොන්ත‍්‍රාත් දීමට ටෙන්ඩර් කැඳ වූවාද, වැය කළ මුදල් ද්‍රව්‍යවලට හා වේතනවලට බෙදී ගියේ කෙසේද ආදි සියල්ල හෙළි කිරීමට අදාළ ආයතනයට සිදු වනවා.

බොහෝ විට මේ තොරතුරු පිටු රැසකින් සමන්විත ෆයිල් එකක් විය හැකියි. එය ලද පසු අධ්‍යයනය කොට මහජන මුදල් නිසි ලෙස වැය වී ඇත්ද හා එසේ නැතිනම් ඇයිද යන්න දත හැකියි. මේ දක්වා සැකය හා අනුමානය පදනම් කර ගෙන කළ තර්ක හා චෝදනා මින් පසු තොරතුරු සාක්ෂි මත පදනම්ව කළ හැකි වනවා.

උදාහරණ 2: හැම වසරකම රටේ මහත් ආන්දෝලනයක් ඇතිකරන ක‍්‍රියාදාමයක් නම් රජයේ පාසල්වලට දරුවන් ඇතුළු කර ගැනීමයි. ක‍්‍රමවේදයක් ස්ථාපිත කොට තිබෙත්, නිසි පාරදෘශ්‍යභාවයක් නැති නිසා අක‍්‍රමිකතා හා දුෂණ රැසකට ඉඩ පෑදී තිබෙනවා.

තොරතුරු නීතිය යටතේ මේ ක‍්‍රමවේදය ගැන  ඕනෑම රජයේ පාසලකින් විස්තරාත්මක තොරතුරු ඉල්ලා සිටීමට පුරවැසි අපට හැකි වනවා. දරුවන් ඇතුළු කිරීමට යොදා ගත් නිර්ණායක මොනවාද, ඉල්ලූම් කළ සමස්ත සංඛ්‍යාව අතරින් තෝරා ගත් දරුවන් ඒ නිර්ණායක සියල්ල සපුරා සිටියාද, ප‍්‍රතික්ෂේප කිරීමට නිශ්චිත හේතු මොනවාද ආදි සියලූ තොරතුරු හා තීරණ හෙළි කරන ලෙස තොරතුරු නීතිය යටතේ අපට බල කළ හැකියි.

උදාහරණ 3: ගොවිතැන් වැඩිපුර කරන ප‍්‍රදේශයක ගොවීන්ට ජලය ලබා දීමට නව ඇළ මාර්ග ඉදි කිරීමට මහජන මුදල් වෙන් කැරෙනවා. එය එසේ කළ බවත්, මාධ්‍ය හරහා වාර්තා වනවා. එහෙත් මාස හා වසර ගණනක් ගෙවී ගියත් ඇළ මාර්ග ඉදි වන්නේ නැහැ. කුමක් වූවාදැයි නොදැන ගොවීන් වික්ෂිප්තව සිටිනවා.

තොරතුරු නීතිය යටතේ තව දුරටත් නොදන්නාකමින් හා අවිනිශ්චිත බවින් කල් ගෙවිය යුතු නැහැ. වාරි ඇළ මාර්ග සඳහා වෙන් කළ ප‍්‍රතිපාදනවලට කුමක් වූවාද,  එය වෙනත් දෙයකට යොදා ගත්තාද, නැතිනම් වැය නොකිරීම නිසා යළිත් භාණ්ඩාගාරයට ගියාද, එසේ නම් ඒ සඳහා වගකිව යුත්තේ කවුද ආදි මේ සියල්ල ගැන පරිපාලන තොරතුරු  ඕනැම පුරවැසියකු ඉල්ලා සිටියොත් හෙළි කිරීමට අදාළ රාජ්‍ය ආයතනයට සිදු වනවා. එහිදී තොරතුරු ඉල්ලීම පීඩාවට පත් ගොවීන්ට පමණක් නොව සියලූ පුරවැසියන් සතු අයිතියක්.

උදාහරණ 4: රටේ බහුතරයක් ජනයා සෞඛ්‍ය සේවා සඳහා යන්නේ රජයේ රෝහල්වලට. මහජන මුදලින් නඩත්තු කැරෙන රාජ්‍ය සෞඛ්‍ය සේවා පද්ධතියේ අඩුපාඩු තිබෙනවා. වාර්ෂිකව සෞඛ්‍ය ක්ෂේත‍්‍රයට අති විශාල මුදලක් වෙන් කළත්, පරිපාලන දුර්වලතා නිසා හැම විටම නිසි ප‍්‍රතිඵල ලැබෙන්නේ නැහැ.

තමන්ට අදාළ රජයේ රෝහලක කටයුතු සිදු වන ආකාරය ගැන සෑහීමකට පත්විය නොහැකි නම් ආයතනයේ පරිපාලන තොරතුරු ඉල්ලීමට නව නීතිය යටතේ පුරවැසියන්ට අයිතියක් ලැබෙනවා.

බෙහෙත් හිඟය, රෝග විනිශ්චයට උපකාර වන පරීක්ෂණ පහසුකම් ක‍්‍රියාත්මක නොවීම, වෛද්‍යවරුන් අනුයුක්ත නොකිරීම ආදි  ඕනෑම කරුණක් ගැන අනුමාන හා සැකයක් මත පදනම් වී චෝදනා කරනු වෙනුවට සැබෑ තොරතුරු ලබා ගෙන, ඒවා විමර්ශනය කොට වඩාත් නිවැරදි නිගමනවලට එළැඹීමට හැකි වනවා.

තවත් උදාහරණ  ඕනෑ තරම් අපට පරිකල්පනය කළ හැකියි.

Cartoon by Awantha Artigala, Daily Mirror newspaper Sri Lanka
Cartoon by Awantha Artigala, Daily Mirror newspaper Sri Lanka

රජයේ ආයතනයක ඇති වන පුරප්පාඩු පිරවීමේදී නිසි ක‍්‍රමවේදයක් අනුගමනය කළාද කියා දැන ගැනීමට එම තනතුරුවලට ඉල්ලූම් කළ, එහෙත් නොලද  ඕනෑම කෙනකුට හැකි වනවා. පොලිසිය සමග කැරෙන ගනුදෙනුවලදී දැනට වඩා පාරදෘශ්‍ය වීමට පොලිස් තන්ත‍්‍රයට තොරතුරු නීති හරහා බල කළ හැකියි.

තොරතුරු ඉල්ලා සිටින මහජනයා නොතකා සිටීමට හෝ අනවශ්‍ය ලෙස කල් දමමින් රස්තියාදු කිරීමට ඇති අවකාශ ඇහිරීම අලූතෙන් පිහිටුවීමට නියමිත තොරතුරු කොමිසමේ වගකීමයි. ව්‍යතිරේකවලට සම්බන්ධ නොවූ වෙනත්  ඕනෑම තොරතුරක් නොදී සිටින (මධ්‍යම, පළාත් සභා හා පළාත් පාලන ආයතන මට්ටමේ) රාජ්‍ය ආයතන ගැන මෙකී තොරතුරු කොමිසමට පැමිණිලි කළ හැකි වනවා.

තොරතුරු නීතිය මෙවලමක් කර ගෙන යහපාලනය ඉල්ලා සිටීම පුරවැසි අප සැමගේ යුතුකමක් හා වගකීමක්.

තොරතුරු නීතිය ප‍්‍රාන්ත මට්ටමින් 1990 දශකයේ මැද භාගයේ පටන්ද ජාතික මට්ටමින් 2005 සිටද ක‍්‍රියාත්මක වන ඉන්දියාවේ එම නීතිවලින් වැඩිපුරම ප‍්‍රයෝජන ගන්නේ සාමාන්‍ය පුරවැසියෝ. මාධ්‍ය හෝ සිවිල් සංවිධානවලට වඩා ඉදිරියෙන් සිටින්නේ ඔවුන්.

තොරතුරු අයිතිය බාල මහලූ, උගත් නූගත් හැම පුරවැසියෙකුටම හිමි වන්නක්. ඡන්ද බලය මෙන් යම් වයස් සීමාවකින් ඔබ්බට ගිය පසු ලැබෙන්නක් නොවෙයි.

foi-laws

ඉන්දියාවේ පාසල් සිසුන් හා ළාබාල දරුවන් පවා තොරතුරු නීතියෙන් ප‍්‍රයෝජන ගන්නවා. මේ ගැන රසවත් උදාහරණයක් ගිය වසරේ වාර්තා වුණා.

දකුණු ඉන්දියාවේ හයිද්‍රාබාද් නුවරට සමීප නිසාමාබාද් දිස්ත‍්‍රික්කයේ වයස 10-12 අතර පාසල් සිසුන් තොරතුරු නීතිය යටතේ මහජන තොරතුරු ඉල්ලා අවස්ථා හතරකදී සාර්ථකව එය ලබා ගත්තා.

දස හැවිරිදි මනෝජ්ට තිබූ ප‍්‍රශ්නය බීඩි එතීමේ නිරත වූ මව්පියන්ගේ දරුවන්ට කම්කරු දෙපාර්තමේන්තුව දෙන ඉන්දියානු රුපියල් 1,000ක වාර්ෂික ශිෂ්‍යාධාරය නොලැබීමයි. මව්පියන් සුසුම් හෙළමින් සිටින අතර මනෝ්ජ් මේ අසාධාරණයට අදාළ තොරතුරු ඉල්ලා කම්කරු දෙපාර්තමේන්තුවට ගියා. මෙයින් කලබලයට පත් කම්කරු නිලධාරීන් ශිෂ්‍යාධාර හිඟ මුදල් ලබා දී ප‍්‍රමාදයට හේතු දක්වන ලියුමක් ද මේ දරුවාට යැව්වා.

මෙයින් දිරිමත් වූ මනෝජ් තම ප‍්‍රදේශයේ පුරාවිද්‍යාත්මක වැදගත්කම ගැන පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුවෙන් තොරතුරු ඉල්ලා එය ලබා ගත්තා. එයද තොරතුරු නීතිය යටතේයි.

මේ දෙස බලා සිටි ඔහුගේ පාසල් සගයෝ වෙනස් ප‍්‍රශ්න ගැන තොරතුරු ඉල්ලීම් ගොනු කරන්න පටන් ගත්තා. කවීතා නම් ළාබාල දැරිය තම ගමට හරියට බස් සේවාවක් නොතිබීමට හේතු විමසා සිටියා. අදාළ නිලධාරීන් ප‍්‍රතිචාර නොදැක් වූ විට ඇය තොරතුරු නීති ඉල්ලීමක් ගොනු කළා.

ප‍්‍රාන්ත රජයට හිමි බස් සමාගම මුලින් කීවේ එම මාර්ගයේ බස් ධාවනය පාඩු ලබන බවයි. එහෙත් දැරිය ඉල්ලූ තොරතුරුවලින් එය එසේ නොවන බව ගම්වාසීන්ට පෙනී ගියා. අන්තිමේදී බස් සේවය නැවත ස්ථාපිත කිරීමට රාජ්‍ය බස් සමාගමට සිදු වුණා. මේ නිසා ඒ ගමින් අවට පාසල්වලට යන ශිෂ්‍ය සංඛ්‍යාව වැඩිවුණා.

මෙවන් උදාහරණ විශාල ගණනක් ගෙවී ගිය දශකයේ ඉන්දියාවෙන් වාර්තාගතයි. අපට වඩා සාක්ෂරතාවෙන් අඩු ඉන්දීය මහජනයා මෙතරම් නිර්මාණශීලීව හා ධෛර්යමත්ව තොරතුරු නීතිය තම ප‍්‍රශ්න විසඳීමට යොදා ගන්නා සැටි තොරතුරු නීතිය ලැබීමට ආසන්න ලක් සමාජයට මාහැඟි ආදර්ශයක්.

Crowd-sourcing a New Constitution for Sri Lanka: Mind the Gaps!

Cartoon by Gihan de Chickera, Daily Mirror
Cartoon by Gihan de Chickera, Daily Mirror

“Sri Lanka wants to make a new Constitution in a radically different way. It is poised to become the first developing country in the world to ‘crowd-source’ ideas for making the highest law of the land.

“That is all well and good – as long as the due process is followed, and that process has intellectual rigour, transparency and integrity. Therein lies the big challenge.”

So opens my latest op-ed essay, just published by Groundviews.org

Crowd-sourcing a New Constitution for Sri Lanka: Mind the Gaps!

In it, I describe the experience of Iceland which was the world’s first country to ‘crowd-source’ a new Constitution. From 2011 to 2013, the European nation of 330,000 people engaged in an exercise of direct democracy to come up with a modern Constitution to replace the existing one adopted in 1944. That involved many public hearings as well as using social media and other communications platforms to gather public inputs and to ensure public scrutiny.

Facebook was used as part of a public consultation strategy to draft Iceland's new Constitution in 2011-13
Facebook was used as part of a public consultation strategy to draft Iceland’s new Constitution in 2011-13

This is the path that Sri Lanka has now chosen: open and participatory Constitution making. To be sure, tropical Sri Lanka is vastly different. Its population of 21 million is 60 times larger than Iceland’s. But the Arctic nation’s generic lessons are well worth studying – both for inspiration and precaution.

I point out: “In doing so, it is important to ensure that public consultative process is not limited to the web and social media. Instead of dominating, technologies should only enable maximum participation.”

“The bottom-line: gathering public proposals is commendable, but not an end by itself. The government needs to adopt a systematic method to study, categorize and distil the essence of what is suggested. And that must happen across English, Sinhala and Tamil languages.”

Read full essay:

Crowd-sourcing a New Constitution for Sri Lanka: Mind the Gaps!

yourconstitution.lk website calls for public inputs for making Sri Lanka's new Constitution.
yourconstitution.lk website calls for public inputs for making Sri Lanka’s new Constitution.

My Wish for 2016: For an Open Society engaged with the world!

Here are my wishes for 2016, shared on Facebook and Twitter as home-made web memes.

I wish for a truly OPEN SOCIETY in ‪Sri Lanka in 2016
where good ideas flow freely,
public debate is informed, wide-ranging and courteous
and there are no Sacred Cows!

Let’s make it so! The power is with each and every one of us.

And here is the Sinhala language version:

හරබර අදහස් නිදහසේ ගලා යන,
පුළුල් හා ආචාරශීලී සංවාද නිරතුරු සිදුවන
අධිපතිවාදයන් හා හණමිටි ආකල්ප පිටු දකින
විවෘත ලක් සමාජයක් 2016 බිහි කරමු!

Nalaka Gunawardene's New Year Wish for 2016
Nalaka Gunawardene’s New Year Wish for 2016

 

On New Year’s eve, I shared this timeless quote of Mahatma Gandhi, which I felt was relevant for raging debates in Sri Lanka on what constitutes ‘our culture’ and how best to preserve it.

Mahatma Gandhi on the value of open, inclusive and multicultural societies
Mahatma Gandhi on the value of open, inclusive and multicultural societies

 

And here is how I rendered it into Sinhala language:

මගේ නිවස වටා සැම අතින් පවුරු බැඳ,

එහි කවුළු සියල්ල වසා දමන්නට මා කොහෙත්ම කැමති නැහැ.

ලොව නොයෙකුත් සංස්කෘතීන්ගේ ආභාෂ ප්රවාහයන්

මනිවසේ නිදහසේ සංසරණය වීම මට අවශ්යයි.

එහෙත් කිසිවකින් මා පෙරළා දමන්නට නම් මා ඉඩ දෙන්නේ නැහැ.

Mahatma Gandhi on the value of open, inclusive and multicultural societies - translated by Nalaka Gunawardene
Mahatma Gandhi on the value of open, inclusive and multicultural societies – translated by Nalaka Gunawardene

සිවුමංසල කොලූගැටයා #249: කෙමෙන් වියපත් වන අපේ ජනගහනය අභියෝගයක්ද? සම්පතක්ද?

Population ageing happens when older people (typically over 60) account for an increasingly large proportion of the total population. It is the result of declining fertility rates, lower infant mortality and increasing survival at older ages – all triumphs of development.

This happened slowly but steadily during the last few decades. Worldwide, older people’s share of population has risen sharply. In 1950, when the world’s population was 2.5 billion, there were 205 million persons over 60. In 2014, there were 868 million such persons – nearly 12% of the total.

Meanwhile, the number of new-borns has been falling. In 2000, for the first time in history, there were more people over 60 globally than children below 5. And within the next decade, the number of older persons will surpass 1 billion.

Proportions matter more than absolute numbers. It is the age structure of a country’s population that directly affects economic productivity and human development.

In South Asia (SAARC region), Sri Lanka has the highest proportion of older people, which was 13% in 2014. This is projected to rise to 20% by 2031, and a quarter by 2041. Parallel to this, the proportion of working age population – which reached its peak in 2006 (65.1%) – will keep falling. This is similar to what is happened in many East Asian countries.

“As Sri Lanka experiences a demographic transition, the country will face several economic and social challenges, especially in handling the social protection and health care needs of a rising elderly population,” cautioned the Institute of Policy Studies (IPS) in its ‘Sri Lanka State of the Economy 2014’ report. “In addition, Sri Lanka will also have to address the implications of a shrinking workforce on the growth of the country.”

How can we prepare for this shift, to avoid being overwhelmed economically and socially?

In this week’s Ravaya column (appearing in issue of 13 Dec 2015), I explore this big challenge, with data and analysis from 2012 Census and the Global AgeWatch Index 2015 that came out in September 2015.

See my English article on this topic:

Echelon April 2015 column: Managing Demographic Transition: The ‘Silver Dividend’

Old and young hands - 2

සංවර්ධනය ගැන මාධ්‍යකරණය වඩාත් හරවත් කිරීම සඳහා මෑතදී කොළඹදී පැවැත්වූ වැඩමුළුවක් මෙහෙයවීමට මට ඇරැයුම් ලැබුණා. මුද්‍රිත හා විද්්‍යුත් මාධ්‍ය ආයතන ගණනාවක සේවය කරන මාධ්‍යවේදීන් 20කට වැඩි පිරිසට මා යොමු කළ එක් ප‍්‍රශ්නයක් වූයේ මෙරට සමස්ත ජනගහනයෙන් කිනම් ප‍්‍රතිශතයක් වයස 60ට වැඩිද යන්නයි.

එයට පිළිතුරු නිවැරදිවදීමට ඔවුන් කිසිවකුටත් හැකි වූයේ නැහැ. සමහරුන් එය අවතක්සේරු කළා. තවත් අය අධිතක්සේරු කළා.

2012 ජන සංගණනයට අනුව වයස 60ට වැඩි ජන සංඛ්‍යාව 2,520,573ක් (මිලියන් 2.5ක්) වුණා. එය එවක සමස්ත ජනගහනයෙන් 12.4%ක්. තෙවසරකට පසු මේ ප‍්‍රතිශතය දැන් 13%ක් පමණ වනවා.

මේ ප‍්‍රතිශතය ඉදිරි වසරවල ටිකෙන් ටික ඉහළ යනු ඇති. ශ‍්‍රී ලංකාවේ ජනගහන දත්ත හා ප‍්‍රවණතා සමීපව අධ්‍යයනය කරන කොළඹ සරසවියේ ජනවිද්‍යා ජ්‍යෙෂ්ඨ මහාචාර්ය ඉන්ද්‍රලාල්ද සිල්වා කියන්නේ 2040 පමණ වන විට අපේ ජනගහයෙන් 25%ක් වයස 60 හෝ ඊට වැඩි වයස් කාණ්ඩයට අයත් වනු ඇති බවයි. මේ තත්ත්වය දැනටමත් බොහෝ යුරෝපීය රටවල හා ජපානයේ යථාර්ථයයි.

මෙය අපේ සමාජ සංවර්ධනයේ ප‍්‍රතිඵලයක්. දශක ගණනක් පුරා සෞඛ්‍ය ක්ෂේත‍්‍රයට කරන ලද මහජන මුදල් ආයෝජනය නිසා අපේ රටේ මේ වනවිට සාමාන්‍ය ආයු කාලය අවුරුදු 76.35 දක්වා ඉහළ ගොස් තිබෙනවා. (2014 ඇස්තමේන්තුවට අනුව පිරිමි ආයු කාලය අවුරුදු 72.85 හා ගැහැනු ආයු කාලය අවුරුදු 79.9 වනවා.)

මේ අනුව මීට දශක දෙක තුනකට පෙර වැඩිපුර ළමා හා තරුණ වියේ අයගෙන් සමන්විත වූ මෙරට ජනගහනය රමයෙන් මැදිවියේ හා 60 වැඩි අයගේ සංයුතියකට යොමු වෙමින් තිබෙනවා. 60 ඉක්මවූවන්ට වියපත් වූවන් හෝ මහල්ලන් යයි කීමට මා කැමති නැහැ.

Percentage of Sri Lanka's population over 60, in 2015 and coming decades, based on demographic projections
Percentage of Sri Lanka’s population over 60, in 2014 – and in coming decades, latter based on demographic projections

ජනගහනය වයෝවෘද්ධ වීම (population ageing) ගෝලීය මට්ටමින් ටිකෙන් ටික සිදු වන ජනව්‍යුහාත්මක වෙනසක්. මෙය පෙනී යන්නේ දශක දෙක තුනක ජනගහන දත්ත සසඳා බලන විටයි.

ජනගහනය වයෝවෘද්ධ වීම සරලව හඳුන්වා දිය හැක්කේ රටක (හෝ මුළු ලෝකයේම) ජනගහනයේ වයස 60 ඉක්ම වූවන්ගේ ප‍්‍රතිශතය ක‍්‍රමානුකූලව වැඩි වීම හැටියටයි.

ගෙවී ගිය සියවසක පමණ කාලය තුළ සෞඛ්‍ය සේවා දියුණුවීම නිසා ප‍්‍රවණතා තුනක් හට ගෙන තිබෙනවා. එනම් ළදරු මරණ අනුපාතිකය අඩු වීම, ජනගහනය සාඵල්‍යතාව (ප‍්‍රජනනවියේ පසුවන කාන්තාවක් ලබන දරුවන් සංඛ්‍යාව) අඩු වීම හා ආයු කාලය දීර්ඝ වීම.

පළමු ප‍්‍රවණතා දෙක නිසා සමස්ත ජනගහනයේ ළමුන්ගේ ප‍්‍රතිශතය කල් යාමේදී කෙමෙන් අඩුවනවා. ඒ අතර වැඩි දෙනකු වැඩි වයසක් දක්වා ජීවත් වීම නිසා සමස්ත ජනගහනයේ වයස 60 ඉක්ම වූවන්ගේ ප‍්‍රතිශතය වැඩි වනවා.

1950දී සමස්ත ලෝක ජනගහනය බිලියන් 2.5ක් වන විට වයස 60ට වැඩි අය සිටියේ මිලියන් 205යි. (එනම් 5.1%). 2014දී ලෝක ජනගහනය බිලියන් 7.2ක් දක්වා ඉහළ ගොස් තිබුණා. මේ සංඛ්‍යාව අතර වයස 60ට වැඩි අය මිලියන් 868ක් සිටියා. ඔවුන්ගේ ප‍්‍රතිශතය 12%ක් වී තිබෙනවා.

ඉදිරි වසර හා දශක කිහිපය තුළ මෙය තව දුරටත් ඉහළ යනු ඇති. 2025 වන්නට පෙර ලෝකයේ 60 වැඩි ජන සංඛ්යාව බිලියන් 1 ඉක්මවා යනවා. මෙය ඉතිහාසයේ මින් පෙර කිසි දිනෙක නොතිබූ තත්ත්වයක්.

දැනටමත් ලෝකයේ 60ට වැඩි ජන පිරිසෙන් තුනෙන් දෙකක්ම හමු වන්නේ අඩු හා මධ්‍යම ආදායම් ලබන රටවලයි. දකුණු ආසියාවේ 60ට වැඩි ජනගහනය ප‍්‍රතිශතයක් ලෙස ඉහළින්ම සිටින්නේ ශ‍්‍රී ලංකාවයි. අඩුම ප‍්‍රතිශතය හමු වන්නේ ඇෆ්ඝනිස්ථානයේයි (3.8%).

දකුණු ආසියාවේ වැඩිපුරම 60 ඉක්ම වූ ජන පිරිසක් වෙසෙන්නේ ඉන්දියාවේයි. මිලියන් 100ක් පමණ වන ඒ පිරිස එරට දැවැන්ත ජනගහනයෙන් 8%ක් පමණ වනවා.

හැම දකුණු ආසියානු රටකම ජන සංයුතියේ ක‍්‍රමික වෙනස්වීම් සිදු වෙමින් තිබෙනවා. ඉදිරි දශකවලදී 60ට වැඩි ජන සංඛ්‍යාව ප‍්‍රතිශතයක් ලෙස මේ හැමෙකකම වැඩි වනු ඇති. මෙය ජන ව්‍යුහාත්මක සංක‍්‍රාන්තියක් (demographic transition) ලෙස සැළකෙනවා.

‘ජන සංයුතියේ මේ සංක‍්‍රාන්තිය සිදු වීමත් සමග ශ‍්‍රී ලංකාව ආර්ථික හා සමාජයීය අභියෝග ගණනාවකට මුහුණ දෙනු ඇති. සංඛ්‍යාත්මකව ඉහළ වැඩිහිටි සංඛ්‍යාවක් සඳහා සෞඛ්‍ය අවශ්‍යතා සම්පාදනය, සමාජ ආරක්ෂණ විධිවිධාන බෙදීම මේ අතර වනවා. එයට සමාන්තරව ශ‍්‍රම බලකායේ ටිකෙන් ටික අඩු වීමක් සිදු වීම නිසා ආර්ථික වර්ධනයට එය බලපෑ හැකියි’ යැයි ප‍්‍රතිපත්ති අධ්‍යයන ආයතනය (IPS) 2014 ශ‍්‍රී ලංකා ආර්ථික තත්ත්ව වාර්තාවේ (Sri Lanka State of the Economy 2014 Report) එක් තැනෙක සඳහන් කරනවා. http://goo.gl/xnlO04

ජනවිද්‍යා හා ආර්ථික විද්‍යා ක්ෂේත‍්‍රවලදී ජනගහනයක පරායත්තතා අනුපාතය (Dependency Ratio) නම් සංකල්පය හමු වනවා. සරලව කිව හොත් එහි අදහස රටක වැඩ කර වියේ සිටින ජන සංඛ්‍යාව (නිර්වචනය කරන්නේ වයස 15 හා 64 අතර වශයෙන්) එයින් පිටත සිටින ජන සංඛ්‍යාවට ඇති අනුපාතයයි.

මේ සංකල්පයට අනුව රටක ජනගහනයේ 64ට වැඩි පිරිස ඉහළ යත්ම වැඩ කරන වියේ සිටින සෑම කෙනකුම එම පරාසයෙන් පිටත සිටින වඩාත් වැඩි සංඛ්‍යාවක් සඳහා ද ජාතික වශයෙන් උර දිය යුතුයි. මෙය වඩාත් මතු වන්නේ විශ‍්‍රාම වැටුප් ගෙවීමේ වගකීම හරහායි.

වයස 15ට අඩු හා වයස 64 ඉක්මවා ගිය අය ඵලදායීතාවට දායක නොව බවයි සැලකෙන්නේ. වයස 15ට අඩු ළමුන්ට ආර්ථික දායකත්වයක් සැපයිය නොහැකි නමුත් වයස 60 හෝ 64 ඉක්ම වූ පමණට කිසිවකුගේ ඵලදායීතාව එක් වරම නතර වනවාද?

මේ පරායත්තතා අනුපාතය සංකල්පය යළි විමසා බැලිය යුතු බව ආර්ථික විද්‍යාඥයන්ම දැන් පිළිගන්නවා. ජනගහනය වයෝවෘද්ධ වීම රටට හා පවුලට නිරායාසයෙන් බරක්යැ’යි උපකල්පනය කිරීම වැරදියි.

අපේක්ෂිත ආයු කාලය දිගු වීමත් සමග වයස 60 ගණන් හා 70 ගණන්වල පසු වන බොහෝ දෙනකු වඩාත් නිරෝගීව හා සක‍්‍රීයව දිවි ගෙවීම ඇරඹිලා. මීට පරම්පරාවකට දෙකකට පෙර මේ වයස් කාණ්ඩයේ සිටි අයට වඩා අද මේ වියට එළැඹෙන අය බෙහෙවින් වෙනස් ආකල්ප හා ගති සොබා දරනවා.

මේ යථාර්ථයට අනුගත වීමට රාජ්‍ය ප‍්‍රතිපත්ති හා සමාජ ආකල්ප ද වෙනස් විය යුතු බව හෙල්පේජ් ආසියා පැසිෆික් (HelpAge Asia Pacific) කලාපීය සංවිධානය අවධාරණය කරනවා.

එම ආයතනයේ කලාපීය අධ්‍යක්ෂ එඩුවාඩෝ ක්ලයින් කියන්නේ ‘ වයසට යාම තමන්ට හා අන් අයට බරක් යැ’යි සිතන ගතානුගතික ආකල්පය ඉවත දමා එය සම්පතක් හා නව අවස්ථා රැසක් විවර වීමක් ලෙස සිතීමට රජයන්, පෞද්ගලික අංශය, රාජ්‍ය නොවන ක්ෂේත‍්‍රය හා සංවර්ධන ආයතන පටන් ගත යුතුයි.’

Global AgeWatch 2015 Report cover
Global AgeWatch 2015 Report cover

හෙල්පේජ් ආයතනය ගෝලීය වශයෙන් වැඩිහිටි ජනයාගේ ප‍්‍රවණතා හා ගැටලූ ගැන විශ්ලේෂණය කරන වාර්ෂික වාර්තාවක් සම්පාදනය කරනවා. සැප්තැම්බර් මාසයේ නිකුත් කළ Global AgeWatch Index 2015 නම් අලූත්ම වාර්තාවට ශ‍්‍රී ලංකාවද ඇතුළු රටවල් 96ක ජාතික මට්ටමේ නිල දත්ත යොදා ගෙන තිබෙනවා.

වයස 60 ඉක්ම වූ ජන පිරිසට අදාළව ආදායම් මට්ටම්, සෞඛ්‍ය පහසුකම්, රැකියා හා ආදායම් ඉපදවීමේ ඉඩකඩ, අලූතින් දැනුම හා ශිල්ප ක‍්‍රම ඉගෙනීමේ අවස්ථා මෙන්ම සුරක්ෂිත බව, සිවිල් අයිතිවාසිකම් හා පොදු ප‍්‍රවාහන සේවා භාවිතයේ පහසුව යන සාධක මත පදනම් වී රටවල් ඇගැයීමට හා ලකුණු දීමට මේ වාර්තාව ක‍්‍රියා කරනවා.

2015 වාර්තාවට අනුව රටවල් 96ක් අතරින් ශ‍්‍රී ලංකාව සිටින්නේ 46 වන ස්ථානයේයි. එය අන් සියලූ දකුණු ආසියානු රටවලට වඩා ඉහළින් වුවත් අපට සෑහීමකට පත්වන්නට බැහැ.

වැඩිහිටි ජනගහනය පිළිබඳ ජාතික ප‍්‍රතිපත්තියක් 2006 සිට ක‍්‍රියාත්මක වීම හරහා යම් සුබ සාධන ක‍්‍රියාමාර්ග අතින් මෙරට යම් ප‍්‍රගතියක් ලබා තිබෙනවා. එහෙත් අන් සාධක දෙස බලන විට තත්ත්වය සුබදායක නැහැ.

දත්තවලට අනුව අද දවසේ 60 විය සපුරන ලාංකිකයකුට සාමාන්යයෙන් තව වසර 20ක් පමණ ජීවත්වීමට හැකියාව තිබෙනවා. එයින් වසර 16.2ක් යහපත් සෞඛ්යයෙන් (මෙය පුද්ගලයාගෙන් පුද්ගලයාට වෙනස් වන්නක්.)

නොමිලයේ රජයේ රෝහල්වලින් ප‍්‍රතිකාර ලැබෙතත් එහි ගුණාත්මක බව ගැන ප‍්‍රශ්න තිබෙනවා. මානසික සෞඛ්‍ය වැනි අංශයන්ගෙන් අපේ සෞඛ්‍ය සේවා සපයන රැකවරණය නොසෑහෙන බව ද වාර්තාව පෙන්වා දෙනවා.

ගෝලීය වාර්තාවට ශ‍්‍රී ලංකාවේ තත්ත්වය ගැන කෙටි විග‍්‍රහයක් ලියා ඇති හෙල්පේජ් ශ‍්‍රී ලංකා ආයතනයේ වැඩසටහන් අධ්‍යක්ෂ දයාල් පෙරේරා කියන්නේ මෙරට රාජ්‍ය සෞඛ්‍ය ක්ෂේත‍්‍රය වැඩිහිටි ජනගහනය ගැන වඩාත් සංවේදී විය යුතු බවයි.

‘මේ වසරේ අප ඉල්ලා සිටින්නේ වයස 60 ඉක්මවූ අයට වෙනම රෝහල් වාට්ටු වෙන් කිරීමේ පිළිවෙතක් හඳුන්වා දෙන ලෙසයි.’ ඔහු කියනවා.

සෞඛ්‍යයටත් වඩා ලොකු අභියෝගයක් මෙරට හමු වන්නේ වැඩිහිටි ජනයාගේ ආදායම් සුරක්ෂිත බව සම්බන්ධයෙන්. මෙරට වයස 65 ඉක්ම වූ අයගෙන් යම් ආකාරයක විශ‍්‍රාම වැටුපක් ලබන්නේ 17.1%ක් පමණක් බව ගෝලීය වාර්තාව කියනවා. (රජයේ සේවකයන්ට ඇති විශ‍්‍රාම වැටුප් ක‍්‍රමයට අමතරව බැංකු හා වෙනත් ක්ෂේත‍්‍රවල විශ‍්‍රාම වැටුප් ක‍්‍රම දුසිම් දෙකක් පමණ මෙරට තිබෙනවා. එහෙත් ඒ හැම එකක්ම එක සමාන ලෙසින් කාර්යක්ෂම නැහැ.)

රජයේ සේවයෙන් විශ‍්‍රාම ගිය අයට විශ‍්‍රාම වැටුප් ගෙවීමට දැනටමත් දළ ජාතික ආදායමින් 1.5%ක් පමණ වසරක් පතා රජය වැය කෙරෙනවා. මෙය මීට වඩා ඉහළ දැමීම ලෙහෙසි නැහැ. විශ‍්‍රාම වැටුප් ප‍්‍රතිපත්ති සමාලෝචනය කොට කාලානුරූපව ප‍්‍රතිසංවිධානය කළ යුතුව තිබෙනවා.

එසේම නොවිධිමත් ආර්ථිකයේ නියැලෙන බහුතරයක් ජනයාට විශ‍්‍රාම වැටුපක රැකවරණය සපයා දීමේ දැවැන්ත අභියෝගයද තිබෙනවා.

විශ‍්‍රාම යන වයසද නැවත විමසා බැලිය යුතුයි. 2012 ජන සංගණනයට අනුව 60 ඉක්ම වූ අයගෙන් 78%ක්ම පසු වූයේ 60-74 අතර වයස් කාණ්ඩයේයි. ඒ බොහෝ දෙනකු සිරුරින් හෝ මනසින් හෝ දුර්වල වී නැහැ. ඔවුන් අත්දැකීම් බහුලයිග

අවස්ථා හා දිරි ගැන්වීම් ලද හොත් විවිධාකාරයෙන් සක‍්‍රීයව හා ඵලදායීව වසර ගණනක් ගත කිරීමට ඔවුන්ට හැකියාව තිබෙනවා. එසේ නොවීම සුවිසල් මානව සම්පතක් අපතේ යැවීමක්.

අපේ රටේ රාජ්‍ය සේවකයන් වයස 60 ළඟා වූ විට අනිවාර්යයෙන් විශ‍්‍රාම යායුතුයි. සරසවි ඇදුරන්, විනිසුරුකරුවන් වැනි විශේෂිත වෘත්තීන් සඳහා 65 දක්වා සේවයේ නිරත විය හැකියි.

2014 මැදදී එවකට සෞඛ්‍ය අමාත්‍යවරයා ලෙස සිටි වත්මන් ජනාධිපති මෛත‍්‍රීපාල සිරිසේන යෝජනා කළේ මෙරට විශ‍්‍රාම යෑමේ වයස 65 කළ යුතු බවයි. එහෙත් මෙය තවමත් ප‍්‍රතිපත්තියක් ලෙස තීරණය වී නැහැ.

2012 සංගණනයට අනුව 60ට වැඩි පිරිස අතර ආර්ථක වශයෙන් සක‍්‍රියව සිටියේ 25.6%ක් පමණයි. එසේම නොවිධිමත් ආර්ථිකයේ ජීවිතය අවසානය දක්වාම දෛනික ආදායම් ඉපැයීම කරන විශාල සංඛ්‍යාවක් මේ නිල සංඛ්‍යා ලේඛනවලට හසු නොවන බවද සිහිපත් කළ යුතුයි.

ජනගහනය කෙමෙන් වයෝවෘද්ධ වීම හරහා මතු වන සමාජ, ආර්ථික අභියෝග සියල්ල මෙවැනි කෙටි විග‍්‍රහයකින් සාකච්ඡා කිරීම අපහසුයි. එහෙත් මේ ගැන මීට වඩා සමාජයීය සංවාදයක් හා ප‍්‍රතිපත්ති මට්ටමේ අවධානයක් අවශ්‍ය බව නම් පැහැදිලියි.

Infographic by HelpAge International
Infographic by HelpAge International

සිවුමංසල කොලූගැටයා #246: තොරතුරු අයිතිය විවෘත ආණ්ඩුකරණයට මුල් පියවරයි

Illustration by Echelon magazine, http://www.echelon.lk
Illustration by Echelon magazine, http://www.echelon.lk

After many years of advocacy by civil society groups and journalists, Sri Lanka is set to soon adopt a law guaranteeing citizens’ Right to Information (RTI, also known as freedom of information laws in some countries). With that, we will join over 100 other countries that have introduced such progressive laws.

The first step is already taken. The 19th Amendment to the Constitution, passed in Parliament in April 2015, made the right to information a fundamental right. The Right to Information Act is meant to institutionalize the arrangement – i.e. put in place the administrative arrangement where a citizen can seek and receive public information.

RTI signifies unleashing a new potential, and a major change in status quo. First, we need to shake off a long historical legacy of governments not being open or accountable to citizens.

In this week’s Ravaya column, (appearing in issue of 22 Nov 2015), I explore how RTI can gradually lead to open government. I also introduce the 9 key principles of RTI.

I have covered the same ground in English here:

20 Nov 2015: Right to Information should be a step towards Open Government

L to R - Wijayananda Jayaweera, Gamini Viyangoda, Nalaka Gunawardene, Shan Wijetunge. At Right to Information public forum on 17 Nov 2015 in Colombo. Photo by Sampath Samarakoon
L to R – Wijayananda Jayaweera, Gamini Viyangoda, Nalaka Gunawardene, Shan Wijetunge. At Right to Information public forum on 17 Nov 2015 in Colombo. Photo by Sampath Samarakoon

තොරතුරු දැනගැනීමේ අයිතිය තහවුරු කැරෙන නීතිය සම්මත වන තුරු මේ වසර පුරාම අපි බලා සිටිනවා. ‘අද නෑ හෙට’ වගේ වැඩක්!

යහපාලනයේ එක් ප‍්‍රධාන පොරොන්දුවක් වූයේද තොරතුරු අයිතියයි. එක් අඩක් ඉටු වී තිබෙනවා කිව හැකියි. මන්ද 2015 අපේ‍්‍රල් 28දා පාර්ලිමේන්තුවේ සම්මත වූ 19 වන ව්‍යවස්ථා සංශෝධනයේ තොරතුරු අයිතිය මූලික අයිතිවාසිකමක් ලෙස පැහැදිලිවම පිළිගෙන තිබෙනවා.

මේ අයිතිය ප‍්‍රායෝගිකව ක‍්‍රියාත්මක කිරීමට තොරතුරු නීතිය අවශ්‍යයි. ඒ හරහා සමස්ත රාජ්‍ය පරිපාලන තන්ත‍්‍රයේම වෙනසක් සිදු කැරෙනවා. හැකි තාක් මහජනයාට රහසිගතව කටයුතු කිරීමේ ඓතිහාසික සම්ප‍්‍රදායෙන් මිදී වඩාත් විවෘත හා තොරතුරු බෙදා ගන්නා රාජ්‍ය පාලනයකට යොමුවීමේ ක‍්‍රමවේදයක් මේ නීතිය හරහා හඳුන්වා දීමට නියමිතයි.

තොරතුරු නීති කෙටුම්පත් හරිහැටි හදා ගන්නට මෙතරම් කල් ගත වන්නේ ඇයි?

මනා නීති සම්පාදනය සඳහා ආදර්ශයට ගත හැකි තොරතුරු නීති දකුණු ආසියාවේත්, ඉන් පිටතත් රටවල් 100ක තිබෙනවා. මේ නිසා හැම නීති වැකියක්ම අලූතෙන්ම වචන ගැලපිය යුතු නැහැ. තොරතුරු අයිතිය පිළිබඳ ජාත්‍යන්තර යහ සම්ප‍්‍රදායන් ගැන බොහෝ ලේඛනද තිබෙනවා. යුනෙස්කෝ ආයතනය මේ ගැන විශේෂ අවධානය යොමු කොට තිබෙනවා.

මෙතැන ඇත්තේ නීති හැකියාවන් පිළිබඳ ගැටලූවක් නොව ආකල්පමය එල්බ ගැනීම් බවයි දැන ගන්නට තිබෙන්නේ. අපේ නීතිපති දෙපාර්තමේන්තුව හා නීති කෙටුම්පත් දෙපාර්තමේන්තුව බෙහෙවින් ගතානුගතික පදනමක පිහිටා ක‍්‍රියාකිරීම නිසා තොරතුරු බෙදා ගන්නවාට වඩා බදා ගන්නට නැඹුරු වූ නීතියක් බිහි වීමේ අවදානම තිබෙනවා. මේ අවසාන අදියරේදී ස්වාධීන නීති විශාරදයන් හා සිවිල් සමාජ ක‍්‍රියාකාරිකයන් අවදියෙන් හා අවධානයෙන් සිටීම අත්‍යවශ්‍යයි. නැතිනම් එතරම් ප‍්‍රයෝජනයක් ගත නොහැකි නාමමාත‍්‍රික තොරතුරු නීතියක් සම්මත විය හැකියි.

රාජ්‍ය දෙපාර්තමේන්තු දෙකක පටු මානසිකත්වයට වඩා පුළුල් අභියෝගයක්ද මෙහිදී මා දකිනවා. එනම් අපේ ඉතා වැඩවසම් ඓතිහාසික උරුමය හා නූතනත්වය අතර අරගලයයි.

සියවස් 25ක ලිඛිත ඉතිහාසයක් ඇති අපේ රටේ විවෘත හා මහජනතාවට වගකියන ආණ්ඩුකරණයක් ඉතා මෑතක් වන තුරු කිසි දිනෙක පැවතියේ නැහැ. මැග්නා කාර්ටා (Magna Carta) වැනි සම්මුතියක් හරහා අපේ රජුන්ගේ බලතල කිසි ලෙසකින් හෝ සමනය වූයේ ද නැහැ.

1 May 2015: සිවුමංසල කොලූගැටයා #217: වසර 800කට පෙර යහපාලන අඩිතාලම දැමූ මැග්නා කාටාව

සීමාන්තික බලතල සහිත රජවරුන් අපේ රට පාලනය කළ වසර 2,000ක පමණ කාලයක් තුළ රටේ කිසිදු පරිපාලන තොරතුරක් (හෝ වෙනත් කිසිම අයිතිවාසිකමක්) ඉල්ලීමේ වරම ජනතාවට තිබුණේ නැහැ. අපේ පැරැන්නෝ යටත් වැසියන් මිස කිසි දිනෙක පුරවැසියන් වූයේ නැහැ.

ඉන්පසු එළැඹුණු යටත් විජිත පාලන යුගවලත් එම පාලකයන් කිසි විටෙක තොරතුරු හෙළි කිරීමට බැඳී සිටියේ නැහැ. බි‍්‍රතාන්‍ය පාලන තන්ත‍්‍රය තුළ ලේඛන පවත්වා ගැනීම ඉතා හොඳින් සිදු කළත්, ඒ ලේඛන ඔවුන්ගේ ලන්ඩනයේ යටත් විජිත පරිපාලකයන්ට මිස මෙරට සාමාන්‍ය ජනයාට පරිශීලනය කළ හැකි වූයේ නැහැ. (මේ වාර්තා දැන් නම් බි‍්‍රතාන්‍ය කෞතුකාගාරයේ ඕනෑම කෙනෙකුට කියවිය හැකියි. බි‍්‍රතාන්‍ය පාලන යුගය දැඩි ලෙස විවේචනය කරන හැම දෙනෙකුම පාහේ තම මූලාශ‍්‍ර යොදා ගන්නේ එම වාර්තායි.)

නිදහසින් පසුව රට පාලනය කළ අපේම ආණ්ඩුත් බොහෝ දුරට රටවැසියන්ට තොරතුරු කැමැත්තෙන් දෙනවා වෙනුවට හැකි තාක් වසන් කිරීමේ සම්ප‍්‍රදාය දිගටම ගෙන ගියා. යටත් විජිත සමයේ ආභාෂය මෙන්ම ඉතිහාසයේ කිසි දිනෙක රටවැසියාට විවෘත වූ ආණ්ඩුකරණයක් (Open Government) නොතිබීම ද එයට හේතු වූවා විය හැකියි.

Part of the audience at RTI Public Forum on 17 Nov 2015 in Colombo
Part of the audience at RTI Public Forum on 17 Nov 2015 in Colombo

මෙයින් අදහස් කැරෙන්නේ නිදහසින් පසු අපට තිබූ සියලූ රජයන් දුර්දාන්ත හෝ දරදඬු පාලනයන් වීය කියා නොවෙයි. ඇතැම් ප‍්‍රජාතන්ත‍්‍රවාදී නායකයන් පවා රට වැසියන්ට සැලකුවේ හරියට දෙමවුපියන් ළමයින් දෙස බලන ආකල්පයට සමාන මානසිකත්වයකින්. වැසියන් රැක බලා ගෙන ඔවුන්ට අවශ්‍ය සම්පාදන කර දීම විනා ඔවුන් ස්වාධීනව සිතන පතන “වැඩිහිටියන්” වීම අවශ්‍ය යැයි ඩී එස් හා ඩඩ්ලි වැනි නායකයන්ට නොසිතෙන්නට ඇති.

සමාජ ක‍්‍රියාකාරික හා ලේඛක ගාමිණී වියන්ගොඩගේ මතය නම් තොරතුරු උවමනාවෙන්ම රටවැසියන්ට නොදී සිටින්නේ තොරතුරු හරහා රටවැසියන් බලාත්මක වන නිසායි. වසන් කළ යුතු අමිහිරි හා අශෝබන බොහෝ දේ හැම රාජ්‍ය පාලනයකම තිබෙන බවත්, මේ තොරතුරු පිට වීම හා ගලා යාම පවතින බල සංකේන්ද්‍රයන්ට බරපතල ප‍්‍රශ්නයක් බවත් ඔහු කියනවා.

Writer and activist Gamini Viyangoda speaks at RTI Public Forum on 17 Nov 2015
Writer and activist Gamini Viyangoda speaks at RTI Public Forum on 17 Nov 2015

කාලානුරූපව වෙනස් වෙන්නට කාලය ඇවිත්! අපේ ඓතිහාසික උරුමය කිසි දිනෙක විවෘත ආණ්ඩුකරණයකට නැඹුරු නොවූවත්, 21 වන සියවසේ යහපාලනයට හා ප‍්‍රජාතන්ත‍්‍රවාදයට එය අත්‍යවශ්‍ය ගුණයක් ලෙස දැන් සැලකෙනවා.

විවෘත ආණ්ඩුකරණයේ සංකල්පය 18 වන සියවසේ බටහිර යුරෝපයේ පුනරුදය (Age of Enlightenment) වෙත දිවෙනවා. සීමාන්තික බලතල සහිත රාජාණ්ඩු වඩාත් බල තුලනයකට යටත් කළ යුතු බවටත්, මහජන මතයට සංවේදී ආණ්ඩුකරණයක් බිහි විය යුතු බවටත් ප‍්‍රංශ හා ජර්මන් දාර්ශනිකයන් තර්ක කිරීම ඇරඹුණේ ඒ සමයේයි.

මෙය නීතිගත කරමින් ලොව මුල්ම තොරතුරු නීතිය 1766දී හඳුන්වා දුන්නේ ස්වීඩනයයි. මාධ්‍ය නිදහස හා තොරතුරු අයිතිය නීතියෙන් තහවුරු කිරීම ඉන් පසු එළැඹි දශකවල බොහෝ බටහිර රටවල සිදු කෙරුණා. රාජ්‍ය පාලනයේ රහසිගත බව වඩ වඩාත් පටු පරාසයකට සීමා කිරීමෙන්, විවෘත බව සාමාන්‍යකරණය කිරීමට 20 වන සියවස පුරා පරිණත ප‍්‍රජාතන්ත‍්‍රවාදී රටවල නීතිමය, ප‍්‍රතිපත්තිමය මෙන්ම යහ සම්ප‍්‍රදායික පියවර ගෙන තිබෙනවා.

මේ ගෝලීය ඓතිහාසික පසුබිම තුළ මා තොරතුරු නීතිය දකින්නේ මෙරට සමස්ත ආණ්ඩුකරණය වඩාත් විවෘත හා මහජනතාවට වගකියන තත්ත්වයට පත් කරන්නට දායක වන එක් පියවරක් හැටියටයි.

මෙයට සමාන්තරව සමාලෝචනයට ලක් විය යුතු හා සංශෝධනය කළ යුතු තවත් නීති තිබෙනවා. 1955 අංක 32 දරණ රාජ්‍ය රහස් පනත එයින් ප‍්‍රමුඛයි. 1911දී බි‍්‍රතාන්‍යයේ සම්මත වූ නීතියක් ආශ‍්‍රයෙන් සම්පාදිත අපේ 1955 රාජ්‍ය රහස් නීතිය යල්පැන ගිය, නූතන ප‍්‍රජාතන්ත‍්‍රවාදී සම්ප‍්‍රදායන්ට කිසිසේත් නොගැළපෙන එකක්.

එහි රාජ්‍ය රහස් යන්න අනවශ්‍ය තරම් පුළුල්ව නිර්වචනය කැරෙන බවත්, එය නිදහසට කාරණයක් ලෙස දක්වමින් දශක ගණනාවක් පුරා රාජ්‍ය නිලධාරීන් සැබැවින්ම රහසිගත නොවිය යුතු බොහෝ තොරතුරු ද වසන් කරන බවත් නීති පර්යේෂකයන් කියනවා.

‘1911 රාජ්‍ය රහස් නීතිය 1989දී බි‍්‍රතාන්‍යය සංශෝධනය කළා. එය වඩාත් ජන සම්මතවාදී ප‍්‍රමිතියකට ඔවුන් දැන් ගෙනැවිත් තිබෙනවා. අප තවමත් 1911 බි‍්‍රතාන්‍ය නීතියට සමාන වන නීතියක එල්බ ගෙන සිටීම ඛෙදජනකයි.’ නීතිඥ හා පර්යේෂිකා කිෂාලි පින්ටෝ ජයවර්ධන කියනවා.

තොරතුරු නීතිය ගැන මෑතදී පොතක් ලියා ඇති නීති පර්යේෂක ගිහාන් ගුණතිලක කියන්නේ හොඳ තොරතුරු නීතියක ගැබ් විය යුතු මූලධර්ම 9ක් තිබෙන බවයි. ඒවා සැකෙවින් මෙසේයි.

  1. රජයක් හැම විටම හැකි තාක් තොරතුරු හෙළි කිරීමට නැඹුරු විය යුතුයි (Maximum Disclosure). බදා ගෙන සිටිනවා වෙනුවට බෙදා ගැනීමට මුල් තැන දිය යුතුයි.
  2. යම් කෙනකු තොරතුරක් ඉල්ලන තුරු නොසිට, ස්වේච්ඡුාවෙන්ම මහජන තොරතුරු පළ කිරීම කළ යුතුයි (Obligation to Publish). මෙයට පරිපාලන මෙන්ම මූල්‍ය තොරතුරු හා වෙනත් දත්තද ඇතුළත් විය හැකියි. (තම වෙබ් අඩවි හරහා මෙසේ කරන රාජ්‍ය ආයතන ගණනාවක් තිබෙනවා.)
  3. මහජන ආයතන සියල්ලම විවෘත ආණ්ඩුකරණය ^Open Government& සංකල්පයට අනුගත විය යුතුයි. රහසිගතභාවය පෙරටු කොට ගත් පරිපාලන සම්ප‍්‍රදායන් ඉවත දමා විවෘත භාවය මුල් කර ගත් ක‍්‍රමවේදයන් හඳුන්වා දිය යුතුයි.
  4. නිශ්චිත හේතු නිසා මහජනයාට තොරතුරු දිය නොහැකි අවස්ථා හෙවත් ව්‍යතිරේක (Exceptions) හැකි තාක් සීමා කළ යුතුයි. එසේ නොදී සිටීමට පැහැදිලි සාධාරණීකරණයක් තිබිය යුතුයි.
  5. තොරතුරු අයිතිය ප‍්‍රායෝගිකව ක‍්‍රියාත්මක වීමට නිශ්චිත පරිපාලන ක‍්‍රමවේදයක් බිහි කළ යුතුයි. තොරතුරු සොයා එන මහජනයා රස්තියාදු නොකර කාර්යක්ෂමව හා ආචාරශීලීව තොරතුරු ලබාදෙන ක‍්‍රමයක් මේ නීතිය හරහා ස්ථාපිත විය යුතුයි. එසේම තොරතුරු සම්පාදනය කොට ලබාදීමට නීතියෙන් සීමිත කාලයක් නිශ්චය කළ යුතුයි. එසේම හරිහැටි ඉටු නොකෙරෙන තොරතුරු ඉල්ලීම් ගැන විමර්ශනය කළ හැකි ස්වාධීන ආයතනයක් පිහිටුවිය යුතුයි. (තොරතුරු කොමිසම නම් වන්නේ එයයි.)
  6. තොරතුරු ලබා ගැනීමේදී එයට යම් ගෙවීමක් කළ යුතු වුවත්, එම අය කිරීම සාධාරණ හා මහජනයාට දරා ගත හැකි එකක් විය යුතුයි. එහිදී මූලික සංකල්පය විය යුත්තේ තොරතුරුවලින් සන්නද්ධ වන ජන සමාජයේ වටිනාකම, එම තොරතුරු සම්පාදනය කිරීමට වැය වන මුදලට වඩා බෙහෙවින් වැඩි බවයි.
  7.  සියලූ රාජ්‍ය ආයතනවල සියලූ රැස්වීම් මහජනතාවට විවෘත විය යුතුයි (Open Meetings). මන්ද තමන්ගේ නාමයෙන් නිලධාරීන් කුමක් කරන්නේද යන්න දැන ගැනීමට ජනතාවට අයිතියක් ඇති නිසා. ඉඳහිට ඇතැම් රැස්වීම් මහජනයාට විවෘත නොවුවත්, ඒවා පැවැත් වූ බව ප‍්‍රසිද්ධියේ ප‍්‍රකාශ කළ යුතුයි. සංවෘත රැස්වීම් පැවැත්වීම සාධාරණීකරණය කළ හැකි විය යුතුයි.
  8. තොරතුරු නීතිය සම්මත කර ගත් පසුව, රටේ පවතින අන් සියලූ නීති එයට අනුගත වන පරිදි නැවත විග‍්‍රහ කළ යුතුයි. ඉදිරියේදී සම්මත වන කිසිදු නීතියක් මගින් තොරතුරු හෙළි කිරීම සීමා නොකළ යුතුයි. එසේම යහ චේතනාවෙන් තොරතුරු මහජනයාට ලබා දෙන රාජ්‍ය නිලධාරීන්ට නිසි ආරක්ෂාව ලැබිය යුතුයි. නොබියව තම රාජකාරිය නීති ගරුකව කිරීමට රාජ්‍ය සේවකයන් සැමට හැකි වන පරිසරයක් තිබිය යුතුයි.
  9. රාජ්‍ය තන්ත‍්‍රයේ සේවය කිරීම නිසා තමන් අතට පත් වන, පොදු උන්නතියට වැදගත් තොරතුරු හෙළිදරවු කරන පුද්ගලයන්ට නීතිමය රැකවරණ ලැබිය යුතුයි (Protection for Whistle-blowers). රජයේ ආයතන තුළ කැරෙන අකටයුතුකම් ගැන තොරතුරු මාධ්‍යවලට හෝ වෙනත් පිරිසකට හෝ ලබා දීම අපරාධයක් හෝ විනය විරෝධී ක‍්‍රියාවක් ලෙස නොව පොදු උන්නතියට උදව් කිරීමක් ලෙස සැලකිය යුතුයි. එහිදී ආයතන සංග‍්‍රහයේ විධිවිධාන උල්ලංඝනය වුවත් එයට ඔබ්බට යන විනිශ්චයක් හරහා අදාළ තොරතුරු මුදා හරින පුද්ගලයන් එසේ කිරීමේ පොදු වැදගත්කම සැලකිල්ලට ගත යුතුයි.

තොරතුරු නීතිය පිළිබඳව නොවැම්බර් 17 වැනිදා කොළඹදී පැවති මහජන සංවාදයකදී මා කීවේ මෙයයි:

තොරතුරු අයිතිය දිනා ගැනීම දශක එක හමාරක පමණ සිවිල් ක‍්‍රියාකාරීත්වයේ මංසළකුණක්. එහෙත් නීතිය සම්මත කර ගත් පමණීන් අභියෝග හමාර වන්නේ නැහැ.

වඩාත් විවෘත වුත්, මහජනයාට වග වන්නා වුත් ආණ්ඩුකරණයකට දේශපාලකයන් හා රාජ්‍ය නිලධාරීන් සැවොම ආකල්පමය වශයෙන් ප‍්‍රවේශ විය යුතුයි.

තොරතුරු සොයා යන, තොරතුරු ලද විට ඒවා නිසි ලෙස විග‍්‍රහ කොට නිගමනවලට එළැඹීමේ හැකියාව හෙවත් තොරතුරු සාක්ෂරතාව (information literacy) සමාජයේ ප‍්‍රවර්ධනය කිරීම අප කාගේත් වගකීමක්.

ආවේග, අනුමාන, කුමන්ත‍්‍රණ තර්ක හෝ විශ්වාස මත පදනම් වනවා වෙනුවට දත්ත හා විග‍්‍රහයන් මත පදනම් වී නිගමනවලට එළඹීමටත්, ඒ හරහා අපේ ප‍්‍රජාතන්ත‍්‍රවාදය වඩාත් සවිබල ගැනීවීමටත් ලොකු වගකීමක් පුරවැසි හැමට තිබෙනවා.

See also:

15 October 2015: Exploring Open Data and Open Government in Sri Lanka

23 July 2015: සිවුමංසල කොලූගැටයා #227: භාෂණයේ නිදහසට හා ප‍්‍රශස්ත මාධ්‍යකරණයට දේශපාලන කැපවීමක් ඕනෑ!

21 Feb 2015: සිවුමංසල කොලූගැටයා #208: තොරතුරු අයිතිය තහවුරු කරන්නට තොරතුරු සාක්ෂරතාව අත්‍යවශ්‍යයි!

17 Feb 2015: සිවුමංසල කොලූගැටයා #207: “තොරතුරු නීතිය ලැබුණාට මදි. එයින් නිසි ඵල නෙළා ගත යුතුයි!”