Disasters & media response: මාධ්‍ය මූලික වගකීම් අතපසු කොට ආධාර එකතු කිරීම වැරදියි!

My comments (in Sinhala) on mass media’s role in disaster response, published by Ravaya broadsheet newspaper on 4 June 2017.

Summary: In the aftermath of all recent disasters in Sri Lanka, private broadcast media houses have been competing with each other to raise and deliver disaster relief. All that is well and good – except that news coverage for their own relief work often eclipses the journalistic coverage of the disaster response in general. In such a situation, where does corporate social responsibility and charity work end and opportunistic brand promotion begin? I argue that media houses must be free to embark on relief efforts, but ideally they should do so having fulfilled their primary responsibility of reporting on and critiquing the post-disaster realities. Sri Lanka’s media reporting of disasters is often superficial, simplistic and incident-driven, which needs to improve to become more investigative, reflective and sustained beyond the immediate news cycle of a disaster. Without fixing these deficiencies, media houses getting into aid collection and donation is a sign of wrong priorities.

මාධ්‍ය මූලික වගකීම් අතපසු කොට ආධාර එකතු කිරීම වැරදියි!

නාලක ගුණවර්ධන, විද්‍යා ලේඛක හා මාධ්‍ය පර්යේෂක

Cartoon by Namal Amarasinghe, Daily Mirror, 31 May 2017

සොබාවික උවදුරු මානව සමාජයන්ට හානි කරන විට එයට ආපදා යයි කියනවා. ආපදාවකට පෙර, ආපදාව දිග හැරෙන විට ආ ඉන් පසුව ටික කලක් යන තුරු ප්‍රශස්ත සන්නිවේදනවලට මාහැඟි මෙහෙවරක් ඉටු කළ හැකියි. ජන මාධ්‍යවලට මේ සඳහා ලොකු විභවයක් මෙන්ම වගකීමක් ද තිබෙනවා.

ආපදා පෙර සූදානම හා කඩිනමින් මතු වන සුනාමි වැනි ආපදා ගැන නිල අනතුරු ඇඟවීම් බෙදා හැරීම සදහා මාධ්‍ය දායකත්වය වැදගත්. ආපදා සිදු වූ පසුත් මාධ්‍යවලට තීරණාත්මක කාර්ය භාරයක් හිමි වනවා.

ඉතා වැදගත් හා ප්‍රමුඛ වන්නේ සිදුවීම් නිවැරදිව හා නිරවුල්ව වාර්තා කිරීම. වුණේ මොකක්ද, වෙමින් පවතින්නේ කුමක්ද යන්න සරලව රටට තේරුම් කර දීම. එයට රාජ්‍ය, විද්වත් හා ස්වේච්ඡා ආයතනවල තොරතුරු හා විග්‍රහයන් යොදා ගත හැකියි. මේවායේ නිල තොරතුරු හා විග්‍රහයන් තිබෙන කාලගුණ විද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුව, ආපදා කළමණාකරන කේන්ද්‍රය වැනි ආයතනවලට වඩා කඩිනමින් හා කාර්යක්ෂමව තොරතුරු ජනගත කරන්න මාධ්‍ය (හා සමාජමාධ්‍ය) වලට ධාරිතාව තිබෙනවා.

ගංවතුර හා නායයාම් වැනි ආපදා දිග හැරෙන විට දෙස් විදෙස් මූලාශ්‍රවලින් අලුත්ම තොරතුරු ලබා ගෙන, ඒවා සරලව හා නිරවුල්ව මාධ්‍ය ග්‍රාහකයන්ට ලබා දීම හරහා බොරු භීතිකා අවම කර ගන්නා අතර ජීවිත බේරන්න පවා මාධ්‍යවලට හැකියි.

ඉන් පසු මාධ්‍යවල වැදගත්ම කාරිය නම් ආපදා ප්‍රතිචාරයට හැකි උපරිම මාධ්‍ය ආවරණය සැපයීමයි. විපතට පත් වූවන් බේරා ගැනීම්, තාවකාලික රැකවරණ, ආධාර බෙදා හරින ක්‍රම හා තැන්, ලෙඩරෝග පැතිර යාම ගැන අනතුරු ඇඟවීම්  ආදි බොහෝ තොරතුරු මාධ්‍යවලට බෙදා හැරිය හැකියි. මේවා පොදු උන්නතියට සෘජුවම අදාලයි.

ආපදා කළමනාකරණය හා සමාජසේවා ගැන නිල වගකීම් ලත් රාජ්‍ය ආයතන මෙන්ම හමුදාවත්, රතු කුරුසය හා සර්වෝදය වැනි මහා පරිමාන ස්වේච්ඡා ආයතනත් පශ්චාත් ආපදා වකවානුවල ඉමහත් සේවයක් කරනවා. මාධ්‍යවලට කළ හැකි ලොකුම මෙහෙවර මේ සැවොම කරන කියන දේ උපරිම ලෙස සමාජගත කිරීමයි. ඊට අමතරව අඩුපාඩු හා කිසියම් දූෂණ ඇත්නම්, තහවුරු කර ගත් සාක්ෂි මත ඒවා වාර්තා කිරීමයි.

Disaster reporting, Sri Lanka TV style! Cartoon by Dasa Hapuwalana, Lankadeepa, May 2016

ආපදා පිළිබඳ තොරතුරු වාර්තාකරණයෙන් හා විග්‍රහයෙන් ඔබ්බට ගොස් විපතට පත් වූවන්ට ආධාර එකතු කිරීම හා බෙදා හැරීම වැනි ක්‍රියාවල මාධ්‍ය නිරත විය යුතු ද? මෙය බෙහෙවින් විවාදාත්මක කරුණක්. මෑත වසරවල කුණාටු, ගංවතුර, නායයෑම් ආදී ආපදා සිදු වූ පසුව සමාජ සත්කාරයන් ලෙස ආධාර එකතු කොට බෙදා දීමට විද්‍යුත් මාධ්‍ය ආයතන ප්‍රවේශ වනු අප දුටුවා. මෙවරද ඔවුන් එය පටන් අරන්.

මෙසේ කරන්නට මාධ්‍ය සමාගම්වලට නිදහසක් තිබෙනවා. එය පැවතිය යුතුයි. මගේ මතය නම් තම මූලික වගකීම් සියල්ල ඉටු කළ පසු, ඉඩක් හා කාලයක් ඉතිරිව තිබේ නම් තමන් ද ආධාර එකතු කොට බෙදීමට මාධ්‍ය යොමු වුණාට කමක් නැතැයි කියායි.

මාධ්‍ය පර්යේෂකයෙක් හා විචාරකයෙක් හැටියට මා එහිදී විමසන්නේ එබඳු සුබසාධන ක්‍රියා, එකී මාධ්‍ය ආයතනයේ ප්‍රධාන වගකීම්වලට සමානුපාතිකව කෙතරම් ප්‍රමුඛතාවක් ගනීද යන්නයි.

ආපදා පිළිබඳ මෙරට මාධ්‍යකරණයේ ලොකු අඩුපාඩු තිබෙනවා. ප්‍රධාන දුර්වලකමක් නම් තනි ආපදා සිදුවීම් ගැන බහුලව වාර්තා කළත් ඒවාට තුඩු දෙන සමාජ-ආර්ථීක හා පාරිසරික ප්‍රවාහයන් ගැන ඇති තරම් විමර්ශන නොකිරීමයි.

එසේම ආපදාවක ප්‍රවෘත්තිමය උණුසුම දින කිහිපයකින් පහව ගිය පසු බොහෝ මාධ්‍යවලට එය අමතක වනවා. ආපදාවෙන් බැට කෑ ජනයාගේ නොවිසඳුණු ප්‍රශ්න හා ආපදාවට පසුබිම් වූ සාධක තව දුරටත් පැවතීම ගැන මාධ්‍ය පසුවිපරමක් කරන්නේ  කලාතුරකින්. පුවත්පත් යම් පමණකට කළත් විද්‍යුත් මාධ්‍ය මෙය බොහෝ දුරට නොතකා හරිනවා.

මාධ්‍යකරණයේ මේ මූලික අඩුපාඩු හදා ගන්නේ නැතිව මාධ්‍ය ආයතන සිය පිරිස් බලය හා මූල්‍යමය හැකියාවන් ආපදා ආශ්‍රිත සමාජ සුබසාධන ක්‍රියාවලට යොමු කරනවා නම් ඔවුන්ගේ ප්‍රමුඛතා ඇත්තේ වැරදි තැනකයි.

ජනතාවගේ ලේ, කඳුලු හා අකල් මරණවලින්ම නඩත්තු වන ටෙලිවිෂන් නාලිකා දෙක තුනක් මෙරට තිබෙනවා. ඔවුන්ට අවශ්‍ය ත්‍රාසජනක හා සන්වේගදායක පුවත් පමණයි. නාලිකා අතර බිහිසුනු රේටින් (ජනප්‍රියතාව ශ්‍රේණිගත කිරීමේ) බලු පොරය මෙයට ප්‍රධාන හේතුවක්. සියලු ටෙලිවිෂන් හා රේඩියෝ නාලිකාවල ප්‍රවෘත්ති ප්‍රකාශයන් රේටින්වලින් නිදහස් කළ යුතු යයි මා විශ්වාස කරනවා.

එසේම සමාජ සුබසාධනයට යොමු වන මාධ්‍ය, එතැනදී තම වාර්තාකරණය සමස්ත ආපදා ප්‍රතිචාරය ගැන මිස තමන්ගේම සමාජ සත්කාරය හුවා දැක්වීමට භාවිත නොකළ යුතුයි. මාධ්‍ය සන්නාම ප්‍රවර්ධනයට ආපදා අවස්ථා යොදා ගැනීම නීති විරෝධී නොවූවත් සදාචාර විරෝධීයි.

”මේවා කරන්නේ අපේ ගුවන් කාලයෙන්, අපේ පරිශ්‍රමයෙන් හා සම්පත්වලින්. ඒ ගැන කාටවත් කැක්කුමක් ඇයි?” සමහර මාධ්‍ය ආයතන ප්‍රශ්න කළ හැකියි.

රාජ්‍ය හා පෞද්ගලික රේඩියෝ ටෙලිවිෂන් නාලිකා සියල්ල භාවිතා කරන්නේ මහජන දේපළක් වන විද්‍යුත් තරංග සංඛ්‍යාතයි. මේ නිසා හිතුමතේ තම සන්නාම ප්‍රවර්ධනය කරමින් වටිනා ගුවන්කාලය එයට වෙන් කිරීම, ආපදා මාධ්‍යකරණය වඩාත් ප්‍රශස්තව කිරීමට තිබෙන වගකීම පැහැර හැරීමක්.

See also, 3 Oct 2016: සිවුමංසල කොලු ගැටයා #286: ආපදා අවස්ථාවල මාධ්‍ය වගකීම හා ප්‍රමුඛතාව කුමක් විය යුතු ද?

[op-ed] Sri Lanka’s RTI Law: Will the Government ‘Walk the Talk’?

First published in International Federation of Journalists (IFJ) South Asia blog on 3 March 2017.

Sri Lanka’s RTI Law: Will the Government ‘Walk the Talk’?

by Nalaka Gunawardene

Taking stock of the first month of implementation of Sri Lanka's Right to Information (RTI) law - by Nalaka Gunawardene
Taking stock of the first month of implementation of Sri Lanka’s Right to Information (RTI) law – by Nalaka Gunawardene

Sri Lanka’s new Right to Information (RTI) Law, adopted through a rare Parliamentary consensus in June 2016, became fully operational on 3 February 2017.

From that day, the island nation’s 21 million citizens can exercise their legal right to public information held by various layers and arms of government.

One month is too soon to know how this law is changing a society that has never been able to question their rulers – monarchs, colonials or elected governments – for 25 centuries. But early signs are encouraging.

Sri Lanka’s 22-year advocacy for RTI was led by journalists, lawyers, civil society activists and a few progressive politicians. If it wasn’t a very grassroots campaign, ordinary citizens are beginning to seize the opportunity now.

RTI can be assessed from its ‘supply side’ as well as the ‘demand side’. States are primarily responsible for supplying it, i.e. ensuring that all public authorities are prepared and able to respond to information requests. The demand side is left for citizens, who may act as individuals or in groups.

In Sri Lanka, both these sides are getting into speed, but it still is a bumpy road.

Cartoon by Gihan de Chickera, Daily Mirror
Cartoon by Gihan de Chickera, Daily Mirror

During February, we noticed uneven levels of RTI preparedness across the 52 government ministries, 82 departments, 386 state corporations and hundreds of other ‘public authorities’ covered by the RTI Act. After a six month preparatory phase, some institutions were ready to process citizen requests from Day One.  But many were still confused, and a few even turned away early applicants.

One such violator of the law was the Ministry of Health that refused to accept an RTI application for information on numbers affected by Chronic Kidney Disease and treatment being given.

Such teething problems are not surprising — turning the big ship of government takes time and effort. We can only hope that all public authorities, across central, provincial and local government, will soon be ready to deal with citizen information requests efficiently and courteously.

Some, like the independent Election Commission, have already set a standard for this by processing an early request for audited financial reports of all registered political parties for the past five years.

On the demand side, citizens from all walks of life have shown considerable enthusiasm. By late February, according to Dr Ranga Kalansooriya, Director General of the Department of Information, more than 1,500 citizen RTI requests had been received. How many of these requests will ultimately succeed, we have to wait and see.

https://twitter.com/NalakaG/status/836199548095602689
https://twitter.com/NalakaG/status/836199548095602689

Reports in the media and social media indicate that the early RTI requests cover a wide range of matters linked to private grievances or public interest.

Citizens are turning to RTI law for answers that have eluded them for years. One request filed by a group of women in Batticaloa sought information on loved ones who disappeared during the 26-year-long civil war, a question shared by thousands of others. A youth group is helping people in the former conflict areas of the North to ask much land is still being occupied by the military, and how much of it is state-owned and privately-owned. Everywhere, poor people want clarity on how to access various state subsidies.

Under the RTI law, public authorities can’t play hide and seek with citizens. They must provide written answers in 14 days, or seek an extension of another 21 days.

To improve their chances and avoid hassle, citizens should ask their questions as precisely as possible, and know the right public authority to lodge their requests. Civil society groups can train citizens on this, even as they file RTI requests of their own.

That too is happening, with trade unions, professional bodies and other NGOs making RTI requests in the public interest. Some of these ask inconvenient yet necessary questions, for example on key political leaders’ asset declarations, and an official assessment of the civil war’s human and property damage (done in 2013).

Politicians and officials are used to dodging such queries under various pretexts, but the right use of RTI law by determined citizens can press them to open up – or else.

President Maithripala Sirisena was irked that a civil society group wanted to see his asset declaration. His government’s willingness to obey its own law will be a litmus test for yahapalana (good governance) pledges he made to voters in 2015.

The Right to Information Commission will play a decisive role in ensuring the law’s proper implementation. “These are early days for the Commission which is still operating in an interim capacity with a skeletal staff from temporary premises,” it said in a media statement on February 10.

The real proof of RTI – also a fundamental right added to Constitution in 2015 – will be in how much citizens use it to hold government accountable and to solve their pressing problems. Watch this space.

Science writer and media researcher Nalaka Gunawardene is active on Twitter as @NalakaG. Views in this post are his own.

One by one, Sri Lanka public agencies are displaying their RTI officer details as required by law. Example: http://www.pucsl.gov.lk saved on 24 Feb 2017
One by one, Sri Lanka public agencies are displaying their RTI officer details as required by law. Example: http://www.pucsl.gov.lk saved on 24 Feb 2017

Right to Information (RTI): Sri Lanka can learn much from South Asian Experiences

Nalaka Gunawardene speaks at RTI Seminar for Sri Lanka Parliament staff, 16 Aug 2016
Nalaka Gunawardene speaks at RTI Seminar for Sri Lanka Parliament staff, 16 Aug 2016

 

On 16 August 2016, I was invited to speak to the entire senior staff of the Parliament of Sri Lanka on Right to Information (RTI) – South Asian experiences.

Sri Lanka’s Parliament passed the Right to Information (RTI) law on 24 June 2016. Over 15 years in the making, the RTI law represents a potential transformation across the whole government by opening up hitherto closed public information (with certain clearly specified exceptions related to national security, trade secrets, privacy and intellectual property, etc.).

This presentation introduces the concept of citizens’ right to demand and access public information held by the government, and traces the evolution of the concept from historical time. In fact, Indian Emperor Ashoka (who reigned from c. 268 to 232 Before Christ) was the first to grant his subjects the Right to Information, according to Indian RTI activist Venkatesh Nayak, Coordinator, Commonwealth Human Rights Initiative (CHRI). Ashoka had inscribed on rocks all over the Indian subcontinent his government’s policies, development programmes and his ideas on various social, economic and political issues — including how religious co-existence.

Nalaka Gunawardene speaks at RTI Seminar for Parliament staff, Sri Lanka - 16 Aug 2016
Nalaka Gunawardene speaks at RTI Seminar for Parliament staff, Sri Lanka – 16 Aug 2016

Therefore, adopting an RTI law signifies upholding a great Ashokan tradition in Sri Lanka. The presentation looks at RTI good practices and implementation experiences in India, Nepal, Bangladesh, Pakistan and Maldives – all these South Asian countries passed an RTI law before Sri Lanka, and there is much that Sri Lanka can learn from them.

The presentation ends acknowledging the big challenges in implementing RTI in Sri Lanka – reorienting the entire public sector to change its mindset and practices to promote a culture of information sharing and transparent government.

 

 

සිවුමංසල කොලූගැටයා #266: තොරතුරු නීතියේ වැඩිම ප‍්‍රයෝජන සාමාන්‍ය පුරවැසියන්ටයි!

In this week’s Ravaya column (appearing in the print issue of 1 May 2016), I return to the topic of Sri Lanka’s new Right to Information (RTI) law that has recently been tabled in Parliament.

Over 15 years in the making, the RTI law is to be debated in June and expected to be adopted with multi-party consensus. The law represents a transformation across government by opening up hitherto closed public information (with certain cleared specified exceptions).

While media can also benefit from RTI, it is primarily a law for ordinary citizens to demand and receive information related to everyday governance (most of it at local levels). For this, citizens need to understand the RTI process and potential benefits. Media can play a major role in explaining RTI law, and promoting its use in many different ways to promote the public interest and to nurture a culture of evidence-based advocacy for good governance and public accountability.

In this column, I look at how RTI can benefit citizens, and share examples from other South Asian countries where even school children are using RTI to solve local level problems that affect their family, school or local community.

RTI Law is like a key that opens government information
RTI Law is like a key that opens government information

වසර 15ක පමණ සිවිල් සමාජ අරගලයකින් පසුව ශ‍්‍රී ලංකාවේ තොරතුරු අයිතිය තහවුරු කැරෙන නව නීතිය කෙටුම්පතක් ලෙස පාර්ලිමේන්තුවේ සභාගත කොට තිබෙනවා. ඉදිරි සති කිහිපය තුළ මෙය විවාදයට ගෙන සම්මත වීමට නියමිතයි.

2015 අපේ‍්‍රල් මාසයේ සම්මත වූ 19 වන ව්‍යවස්ථා සංශෝධනය මගින් දැනටමත් තොරතුරු දැන ගැනීමේ අයිතිය මෙරට මූලික මානව අයිතියක් ලෙස පිළිගෙන හමාරයි. මේ නීතිය කරන්නේ එය ප‍්‍රායෝගිකව ක‍්‍රියාත්මක කිරීමට අවශ්‍ය ක‍්‍රමවේදය බිහි කිරීමයි.

එසේම තොරතුරු අයිතියට අදාළ වන්නේ කුමන රාජ්‍ය ආයතන හා කිනම් ආකාරයේ තොරතුරුද, හෙළිදරව් කළ නොහැකි තොරතුරු වර්ග මොනවාද (ව්‍යතිරේක) හා හෙළිදරව් කළ යුතු තොරතුරු නොදී සිටින රාජ්‍ය නිලධාරීන්ට එරෙහිව පුරවැසියන්ට ගත හැකි පරිපාලනමය ක‍්‍රියාමාර්ග මොනවාද ආදිය මේ පනතෙන් විස්තර කැරෙනවා.

මේ කෙටුම්පත භාෂා තුනෙන්ම පාර්ලිමේන්තුවේ වෙබ් අඩවියෙන් බලාගත හැකියි. http://www.parliament.lk/uploads/bills/gbills/english/6007.pdf

මේ හැකියාව තිබියදීත් පනත් කෙටුම්පත නොකියවා අනුමාන හෝ  ඕපාදුප මත පදනම් වී මේ ගැන දුර්මත පතුරු වන අයත් සිටිනවා. (මෑතදී මට දුරකථනයෙන් කතා කළ එක් ජාතික පුවත්පතක මාධ්‍යවේදියෙක් ඇසුවේ තොරතුරු පනත මගින් මාධ්‍යවේදීන්ට හා සෙසු පුරවැසියන්ට දඬුවම් දීමට අදහස් කරනවාද කියායි!)

තොරතුරු අයිතිය හා නීතිය ගැන මීට පෙර කිහිප වතාවක් අප මේ තීරු ලිපියේ සාකච්ඡා කළා. යළිත් මේ තේමාවට පිවිසෙන්නේ තවමත් මේ සංකල්පය ලක් සමාජයට ආගන්තුක නිසායි.

ලෝකයේ මුල්ම තොරතුරු නීතිය සම්මත වී 2016ට වසර 250ක් සපිරෙනවා. 1766දී එම නීතිය හඳුන්වා දුන්නේ ස්වීඩනයේ. එදා මෙදාතුර රටවල් 100කට වැඩි ගණනක තොරතුරු නීති සම්මත කරගෙන තිබෙනවා.

අපේ සාර්ක් කලාපයේ තොරතුරු නීතියක් නොමැතිව සිටි එකම රට ශ‍්‍රී ලංකාවයි. ශිෂ්ට සම්පන්න ජන සමාජයකට හා ප‍්‍රජාතන්ත‍්‍රවාදී රාජ්‍ය පාලනයකට අත්‍යවශ්‍ය යැයි සැලකෙන මේ නීතිය ප‍්‍රමාද වී හෝ අපට ලැබීම හොඳයි. එහෙත් මේ නීතිය සාර්ථක වන්නේ එය ගැන සමස්ත ජන සමාජයම දැනුවත් හා උද්‍යෝගිමත් වූ විට පමණයි.

බොහෝ නීති පනවන්නේ රජයට යම් ඉලක්ක හා අරමුණු සාක්ෂාත් කර ගන්න. එහෙත් තොරතුරු නීතිය මහජනයා අතට ලැබෙන, ඔවුන් බලාත්මක කළ හැකි නීතියක්.

A009-001(1)

තොරතුරු නීතිය මාධ්‍යවේදීන් සඳහා යයි මතයක් පවතිනවා. හිටපු ජනාධිපතිවරයා වරක් කතුවරුන් අමතමින් කීවේ ‘ඔබට තොරතුරු නීතියක් මොකටද?  ඕනෑ දෙයක් මගෙන් අහන්න’ කියායි!

මාධ්‍යවේදීන්ටද තොරතුරු නීතිය උපකාර වෙතත් තමන්ට අවශ්‍ය සැඟවුණු තොරතුරු සොයා යෑමේ උපක‍්‍රම ඔවුන් සතුව තිබෙනවා. එවැනි ආයතනික හෝ සිවිල් බලයක් නොමැති සාමාන්‍ය පුරවැසියන්ට රාජ්‍ය ආයතන සතු තොරතුරු ඉල්ලා ලබාගන්නට අයිතියක් තහවුරු කරන්නේ තොරතුරු නීතිය මගින්.

මහජන මුදලින් නඩත්තු කැරෙන මහජන සේවයට පිහිටුවා ඇති රාජ්‍ය ආයතනවල ක‍්‍රියාකලාපය විමර්ශනය කිරීමට එම මහජනයාට ඇති අයිතිය තහවුරු කිරීමයි  තොරතුරු නීතිය මගින් කරන්නේ.

ඕනෑම රටක තොරතුරු නීතියක් සාර්ථක වන්නේ එහි තමන්ට තිබෙන ප‍්‍රායෝගික වැදගත්කම හා එය භාවිතය ගැන මහජනයා දැනුවත් වූ තරමටයි.

නීතිඥ ගිහාන් ගුණතිලක 2014දී ලියූ, ශ‍්‍රී ලංකා පුවත්පත් ආයතනය පළ කළ තොරතුරු නීතිය පිළිබඳ අත්පොතෙහි මේ ප‍්‍රයෝජන උදාහරණ කිහිපයකින් පැහැදිලි කරනවා.

උදාහරණ 1: අපේ නිවෙස ඉදිරියෙන් දිවෙන පාර අබලන් වී තිබූ නිසා එය පිළිසකර කරනු ලබනවා. එහෙත් එහි ප‍්‍රමිතිය හා නිමාව සැක සහිතයි. මේ ගැන පුරවැසියන් ලෙස අපට කුමක් කළ හැකිද?

තොරතුරු අයිතිය යටතේ පාර පිළිසකර කිරීමට අදාළ පළාත් පාලන ආයතනයෙන් හෝ මාර්ග සංවර්ධන අධිකාරියෙන් හෝ විමසිය හැකි වනවා. ඒ සඳහා කොපමණ මහජන මුදල් ප‍්‍රතිපාදන වෙන් කළාද, කොන්ත‍්‍රාත් දීමට ටෙන්ඩර් කැඳ වූවාද, වැය කළ මුදල් ද්‍රව්‍යවලට හා වේතනවලට බෙදී ගියේ කෙසේද ආදි සියල්ල හෙළි කිරීමට අදාළ ආයතනයට සිදු වනවා.

බොහෝ විට මේ තොරතුරු පිටු රැසකින් සමන්විත ෆයිල් එකක් විය හැකියි. එය ලද පසු අධ්‍යයනය කොට මහජන මුදල් නිසි ලෙස වැය වී ඇත්ද හා එසේ නැතිනම් ඇයිද යන්න දත හැකියි. මේ දක්වා සැකය හා අනුමානය පදනම් කර ගෙන කළ තර්ක හා චෝදනා මින් පසු තොරතුරු සාක්ෂි මත පදනම්ව කළ හැකි වනවා.

උදාහරණ 2: හැම වසරකම රටේ මහත් ආන්දෝලනයක් ඇතිකරන ක‍්‍රියාදාමයක් නම් රජයේ පාසල්වලට දරුවන් ඇතුළු කර ගැනීමයි. ක‍්‍රමවේදයක් ස්ථාපිත කොට තිබෙත්, නිසි පාරදෘශ්‍යභාවයක් නැති නිසා අක‍්‍රමිකතා හා දුෂණ රැසකට ඉඩ පෑදී තිබෙනවා.

තොරතුරු නීතිය යටතේ මේ ක‍්‍රමවේදය ගැන  ඕනෑම රජයේ පාසලකින් විස්තරාත්මක තොරතුරු ඉල්ලා සිටීමට පුරවැසි අපට හැකි වනවා. දරුවන් ඇතුළු කිරීමට යොදා ගත් නිර්ණායක මොනවාද, ඉල්ලූම් කළ සමස්ත සංඛ්‍යාව අතරින් තෝරා ගත් දරුවන් ඒ නිර්ණායක සියල්ල සපුරා සිටියාද, ප‍්‍රතික්ෂේප කිරීමට නිශ්චිත හේතු මොනවාද ආදි සියලූ තොරතුරු හා තීරණ හෙළි කරන ලෙස තොරතුරු නීතිය යටතේ අපට බල කළ හැකියි.

උදාහරණ 3: ගොවිතැන් වැඩිපුර කරන ප‍්‍රදේශයක ගොවීන්ට ජලය ලබා දීමට නව ඇළ මාර්ග ඉදි කිරීමට මහජන මුදල් වෙන් කැරෙනවා. එය එසේ කළ බවත්, මාධ්‍ය හරහා වාර්තා වනවා. එහෙත් මාස හා වසර ගණනක් ගෙවී ගියත් ඇළ මාර්ග ඉදි වන්නේ නැහැ. කුමක් වූවාදැයි නොදැන ගොවීන් වික්ෂිප්තව සිටිනවා.

තොරතුරු නීතිය යටතේ තව දුරටත් නොදන්නාකමින් හා අවිනිශ්චිත බවින් කල් ගෙවිය යුතු නැහැ. වාරි ඇළ මාර්ග සඳහා වෙන් කළ ප‍්‍රතිපාදනවලට කුමක් වූවාද,  එය වෙනත් දෙයකට යොදා ගත්තාද, නැතිනම් වැය නොකිරීම නිසා යළිත් භාණ්ඩාගාරයට ගියාද, එසේ නම් ඒ සඳහා වගකිව යුත්තේ කවුද ආදි මේ සියල්ල ගැන පරිපාලන තොරතුරු  ඕනැම පුරවැසියකු ඉල්ලා සිටියොත් හෙළි කිරීමට අදාළ රාජ්‍ය ආයතනයට සිදු වනවා. එහිදී තොරතුරු ඉල්ලීම පීඩාවට පත් ගොවීන්ට පමණක් නොව සියලූ පුරවැසියන් සතු අයිතියක්.

උදාහරණ 4: රටේ බහුතරයක් ජනයා සෞඛ්‍ය සේවා සඳහා යන්නේ රජයේ රෝහල්වලට. මහජන මුදලින් නඩත්තු කැරෙන රාජ්‍ය සෞඛ්‍ය සේවා පද්ධතියේ අඩුපාඩු තිබෙනවා. වාර්ෂිකව සෞඛ්‍ය ක්ෂේත‍්‍රයට අති විශාල මුදලක් වෙන් කළත්, පරිපාලන දුර්වලතා නිසා හැම විටම නිසි ප‍්‍රතිඵල ලැබෙන්නේ නැහැ.

තමන්ට අදාළ රජයේ රෝහලක කටයුතු සිදු වන ආකාරය ගැන සෑහීමකට පත්විය නොහැකි නම් ආයතනයේ පරිපාලන තොරතුරු ඉල්ලීමට නව නීතිය යටතේ පුරවැසියන්ට අයිතියක් ලැබෙනවා.

බෙහෙත් හිඟය, රෝග විනිශ්චයට උපකාර වන පරීක්ෂණ පහසුකම් ක‍්‍රියාත්මක නොවීම, වෛද්‍යවරුන් අනුයුක්ත නොකිරීම ආදි  ඕනෑම කරුණක් ගැන අනුමාන හා සැකයක් මත පදනම් වී චෝදනා කරනු වෙනුවට සැබෑ තොරතුරු ලබා ගෙන, ඒවා විමර්ශනය කොට වඩාත් නිවැරදි නිගමනවලට එළැඹීමට හැකි වනවා.

තවත් උදාහරණ  ඕනෑ තරම් අපට පරිකල්පනය කළ හැකියි.

Cartoon by Awantha Artigala, Daily Mirror newspaper Sri Lanka
Cartoon by Awantha Artigala, Daily Mirror newspaper Sri Lanka

රජයේ ආයතනයක ඇති වන පුරප්පාඩු පිරවීමේදී නිසි ක‍්‍රමවේදයක් අනුගමනය කළාද කියා දැන ගැනීමට එම තනතුරුවලට ඉල්ලූම් කළ, එහෙත් නොලද  ඕනෑම කෙනකුට හැකි වනවා. පොලිසිය සමග කැරෙන ගනුදෙනුවලදී දැනට වඩා පාරදෘශ්‍ය වීමට පොලිස් තන්ත‍්‍රයට තොරතුරු නීති හරහා බල කළ හැකියි.

තොරතුරු ඉල්ලා සිටින මහජනයා නොතකා සිටීමට හෝ අනවශ්‍ය ලෙස කල් දමමින් රස්තියාදු කිරීමට ඇති අවකාශ ඇහිරීම අලූතෙන් පිහිටුවීමට නියමිත තොරතුරු කොමිසමේ වගකීමයි. ව්‍යතිරේකවලට සම්බන්ධ නොවූ වෙනත්  ඕනෑම තොරතුරක් නොදී සිටින (මධ්‍යම, පළාත් සභා හා පළාත් පාලන ආයතන මට්ටමේ) රාජ්‍ය ආයතන ගැන මෙකී තොරතුරු කොමිසමට පැමිණිලි කළ හැකි වනවා.

තොරතුරු නීතිය මෙවලමක් කර ගෙන යහපාලනය ඉල්ලා සිටීම පුරවැසි අප සැමගේ යුතුකමක් හා වගකීමක්.

තොරතුරු නීතිය ප‍්‍රාන්ත මට්ටමින් 1990 දශකයේ මැද භාගයේ පටන්ද ජාතික මට්ටමින් 2005 සිටද ක‍්‍රියාත්මක වන ඉන්දියාවේ එම නීතිවලින් වැඩිපුරම ප‍්‍රයෝජන ගන්නේ සාමාන්‍ය පුරවැසියෝ. මාධ්‍ය හෝ සිවිල් සංවිධානවලට වඩා ඉදිරියෙන් සිටින්නේ ඔවුන්.

තොරතුරු අයිතිය බාල මහලූ, උගත් නූගත් හැම පුරවැසියෙකුටම හිමි වන්නක්. ඡන්ද බලය මෙන් යම් වයස් සීමාවකින් ඔබ්බට ගිය පසු ලැබෙන්නක් නොවෙයි.

foi-laws

ඉන්දියාවේ පාසල් සිසුන් හා ළාබාල දරුවන් පවා තොරතුරු නීතියෙන් ප‍්‍රයෝජන ගන්නවා. මේ ගැන රසවත් උදාහරණයක් ගිය වසරේ වාර්තා වුණා.

දකුණු ඉන්දියාවේ හයිද්‍රාබාද් නුවරට සමීප නිසාමාබාද් දිස්ත‍්‍රික්කයේ වයස 10-12 අතර පාසල් සිසුන් තොරතුරු නීතිය යටතේ මහජන තොරතුරු ඉල්ලා අවස්ථා හතරකදී සාර්ථකව එය ලබා ගත්තා.

දස හැවිරිදි මනෝජ්ට තිබූ ප‍්‍රශ්නය බීඩි එතීමේ නිරත වූ මව්පියන්ගේ දරුවන්ට කම්කරු දෙපාර්තමේන්තුව දෙන ඉන්දියානු රුපියල් 1,000ක වාර්ෂික ශිෂ්‍යාධාරය නොලැබීමයි. මව්පියන් සුසුම් හෙළමින් සිටින අතර මනෝ්ජ් මේ අසාධාරණයට අදාළ තොරතුරු ඉල්ලා කම්කරු දෙපාර්තමේන්තුවට ගියා. මෙයින් කලබලයට පත් කම්කරු නිලධාරීන් ශිෂ්‍යාධාර හිඟ මුදල් ලබා දී ප‍්‍රමාදයට හේතු දක්වන ලියුමක් ද මේ දරුවාට යැව්වා.

මෙයින් දිරිමත් වූ මනෝජ් තම ප‍්‍රදේශයේ පුරාවිද්‍යාත්මක වැදගත්කම ගැන පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුවෙන් තොරතුරු ඉල්ලා එය ලබා ගත්තා. එයද තොරතුරු නීතිය යටතේයි.

මේ දෙස බලා සිටි ඔහුගේ පාසල් සගයෝ වෙනස් ප‍්‍රශ්න ගැන තොරතුරු ඉල්ලීම් ගොනු කරන්න පටන් ගත්තා. කවීතා නම් ළාබාල දැරිය තම ගමට හරියට බස් සේවාවක් නොතිබීමට හේතු විමසා සිටියා. අදාළ නිලධාරීන් ප‍්‍රතිචාර නොදැක් වූ විට ඇය තොරතුරු නීති ඉල්ලීමක් ගොනු කළා.

ප‍්‍රාන්ත රජයට හිමි බස් සමාගම මුලින් කීවේ එම මාර්ගයේ බස් ධාවනය පාඩු ලබන බවයි. එහෙත් දැරිය ඉල්ලූ තොරතුරුවලින් එය එසේ නොවන බව ගම්වාසීන්ට පෙනී ගියා. අන්තිමේදී බස් සේවය නැවත ස්ථාපිත කිරීමට රාජ්‍ය බස් සමාගමට සිදු වුණා. මේ නිසා ඒ ගමින් අවට පාසල්වලට යන ශිෂ්‍ය සංඛ්‍යාව වැඩිවුණා.

මෙවන් උදාහරණ විශාල ගණනක් ගෙවී ගිය දශකයේ ඉන්දියාවෙන් වාර්තාගතයි. අපට වඩා සාක්ෂරතාවෙන් අඩු ඉන්දීය මහජනයා මෙතරම් නිර්මාණශීලීව හා ධෛර්යමත්ව තොරතුරු නීතිය තම ප‍්‍රශ්න විසඳීමට යොදා ගන්නා සැටි තොරතුරු නීතිය ලැබීමට ආසන්න ලක් සමාජයට මාහැඟි ආදර්ශයක්.

සිවුමංසල කොලූගැටයා #232: මන්ත‍්‍රී කෙරුවාව පුරවැසි අධීක්ෂණයට ලක් කරන්නට තාක්ෂණයේ පිහිට

March 12 Movement for Cleaner election candidates in Sri Lanka
March 12 Movement for Cleaner election candidates in Sri Lanka

Sri Lanka will hold a general election on 17 August 2015 to elect a new Parliament. It has been preceded by a high level of citizen and civil society advocacy for raising the standard for who should be elected to represent the people as their Members of Parliament.

Public concerns about deteriorating Parliamentary debate and the overall decline and degradation in representative politics were captured by the ‘March 12 Movement’, a mission to elect clean and corruption-free politicians to Parliament.

The Movement was initiated by People’s Action for Free and Fair Elections (PAFFREL) and supported by Transparency International, Sarvodaya Movement, Sri Lanka Chamber of Commerce, Sri Lanka Administrative Officers’ Association and trade unions.

Parallel to this advocacy, data analysis tools have been used by citizens to probe the conduct of MPs in the last Parliament, which was dissolved on 26 June 2015.

Manthri.lk is a trilingual website that tracks the performance of the 225 Members of Parliament in Sri Lanka. It goes by the official record (Hansard), analysing and coding each statement which is fed into a customised system developed by the website owner and operator – Verite Research, a thinktank that provides strategic analysis and advice for decision-makers and opinion-formers.

In this week’s Ravaya column, (in Sinhala, appearing in issue of 16 August 2015), I share some of the key findings by Manthri.lk website on the conduct of 225 MPs in the last Parliament – 202 of whom are seeking re-election.

See also:

සිවුමංසල කොලූගැටයා #231: ඡන්දදායකයා වඩාත් බලගතු කැරෙන නව සංකල්ප දෙකක්

සිවුමංසල කොලූගැටයා #229: සමාජ මාධ්‍ය යුගයේ අපේ දේශපාලන සන්නිවේදනය

Sri Lanka Parliamentary Complex
Sri Lanka Parliamentary Complex

පාර්ලිමේන්තුව විසුරුවා හරිනු ලැබුවේ 2015 ජුනි 26 වනදා මධ්‍යම රාත‍්‍රියේ සිටයි. 2015 සැප්තැම්බර් 1 වනදා අභිනව පාර්ලිමේන්තුව රැස්වීමට නියමිතයි. එයට මන්ත‍්‍රීවරුන් 225ක් තෝරා ගැනීමට මහමැතිවරණය 2015 අගෝස්තු 17 වනදා පැවැත්වෙනවා.

පිරිසිදු දේශපාලනයක් සඳහා නිසි නාමයෝජනා හරහා වඩාම උචිත ජනතා නියෝජිතයන් පාර්ලිමේන්තුවට (හා අනෙක් ජනතා නියෝජිත ආයතනවලට) පත් කර යැවීම මාර්තු 12 පුරවැසි ව්‍යාපාරයේ අරමුණයි.

මේ සඳහා දැනුවත් වූ, බලාත්මක වූ හා තාර්කිකව සිතන ඡන්දදායකයන් අවශ්‍ය වනවා. ඡන්ද අපේක්ෂකයන් කිරා මැන බැලීමට හා ඇගයීම සඳහා මූලික සාධක 8ක් මාර්තු 12 ව්‍යාපාරය ප‍්‍රවර්ධනය කරනවා. අපරාධ සඳහා දඬුවම් ලද්දකු නොවීම, දූෂණ හා වංචාවලින් තොර වීම, සමාජ විරෝධී (මත්පැන්, කැසිනෝ, ගණිකා ආදී) ව්‍යාපාරවල නිරත නොවීම, බලය අනිසි ලෙස භාවිත නොකළ අයකු වීම ආදිය මේ අතර වනවා.

පාර්ලි‌මේන්තු මන්ත්‍රීවරයකු වශයෙන් තේරී පත්වීම සඳහා නීතිමය සුදුසුකම්

මෙයට සමාන්තරව මෙවර පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණය අරභයා මාර්තු 12 ව්‍යාපාරයට සම්බන්ධ සිවිල් සමාජ සංවිධාන ඡුන්දදායකයන්ගෙන් ඉල්ලා සිටින්නේ පාර්ලිමේන්තුවට ගොස් එහි ප‍්‍රධාන කාර්යය වන නීති තැනීමට අවශ්‍ය දැනුම හා හැකියාව මන්ත‍්‍රී ධුර අපේක්ෂකයන්ට ඇත්දැයි විමසා බලන ලෙසයි.

මේ හැකියාව සොයා බැලීම හැමවිටම ලෙහෙසි නැහැ. මෙහිදී අපට උදව් වන්නේ මන්ත‍්‍රී.lk වෙබ් අඩවියයි (www.manthri.lk).

http://www.manthri.lk/
http://www.manthri.lk/

ශ‍්‍රී ලංකා පාර්ලිමේන්තුවට හොඳින් පවත්වාගෙන යන ත්‍රෛභාෂික නිල වෙබ් අඩවියක් ද තිබෙනවා (www.parliament.lk). පාර්ලිමේන්තු දින දර්ශනය, කාරක සභා කටයුතු, මැති සබයේ විවාද නිල වාර්තා (හැන්සාඞ්), මන්ත‍්‍රීවරුන්ගේ ජීව දත්ත, පාර්ලිමේන්තු පුවත් හා ඡායාරූප ආදිය මෙහි ඇතුළත්. පාර්ලිමේන්තු මහ ලේකම්වරයා ප‍්‍රමුඛ කාර්ය මණ්ඩලය විසින් සපයන සේවාවන්ගෙන් එකක් වන මේ වෙබ් අඩවිය මන්ත‍්‍රීවරුන්ගේ මෙන්ම මහජනයාගේ ද තොරතුරු අවශ්‍යතා සම්පාදනය කරන්නට කැප වී සිටිනවා.

එහෙත් මේ නිල වෙබ් අඩවිය තුළ එක් එක් මන්ත‍්‍රීවරයකුගේ කාර්ය භාරය ගැන හෝ යම් තේමාවක් ගැන සිදු වූ සියලූ වාද විවාද ගැන හෝ ලෙහෙසියෙන් තොරතුරු සොයා ගැනීම අපහසුයි. එසේම මන්ත‍්‍රීන් සංසන්දනය කිරීම හෝ යම් නිර්ණායකයක් මත විවාද ලැයිස්තු ගත කිරීම ආදිය නිල වෙබ් අඩවියකට කළ නොහැකියි.

මන්ත‍්‍රී.lk වෙබ් අඩවිය මේ හිදැස පුරවමින් පාර්ලිමේන්තු මන්ත‍්‍රීන් ගැන මහජන අධීක්ෂණය වඩාත් හරවත් හා තීව‍්‍ර කිරීමට උපකාර වනවා.

පාර්ලිමේන්තු වාද විවාද කාරක සභා කටයුතු හා මන්ත‍්‍රීවරුන්ගේ දායකත්වය ස්වාධීනව විශ්ලේෂණය කරන පර්යේෂණායතන ප‍්‍රජාතන්ත‍්‍රවාදී රටවල් සමහරක තිබෙනවා. පක්ෂ දේශපාලනයෙන් බාහිර වූ ද හා රාජ්‍ය සේවකයන් වන පාර්ලිමේන්තු කාර්ය මණ්ඩලයේ සීමාවලින් ඔබ්බට යන්නා වූ ද මේ විශ්ලේෂණ හා විග‍්‍රහයන් පාර්ලිමේන්තු ක‍්‍රියාදාමය නඩත්තු කිරීමට මුදල් සපයන මහජනතාවට වැදගත් ප‍්‍රතිශෝෂණයක් (feedback) ලබා දෙනවා.

ව්‍යවස්ථාදායක පර්යේෂණ (legislative research) නමින් හැදින්වෙන මෙම ක්ෂේත‍්‍රයේ ක‍්‍රියාත්මක වන විද්වත් ආයතන, පර්යේෂණායතන ඉන්දියාව, පාකිස්ථානය වැනි රටවල මෙන්ම බි‍්‍රතාන්‍ය, ජපානය, අමෙරිකා එක්සත් ජනපදය වැනි රටවල ද හමුවනවා.

2010-2015 පාර්ලිමේන්තුවේ වඩාත්ම සක්‍රිය මන්ත්‍රීවරුන් - Data analysis by Manthri.lk
2010-2015 පාර්ලිමේන්තුවේ වඩාත්ම සක්‍රිය මන්ත්‍රීවරුන් – Data analysis by Manthri.lk

මෙතෙක් ශ‍්‍රී ලංකාවේ එබන්දක් නොතිබීමේ අඩුව යම් තාක් දුරට සපුරාලන්නේ ස්වාධීනව ආර්ථික ප‍්‍රතිපත්ති පර්යේෂණ කරන වෙරිටේ පර්යේෂණායතනයයි (Verité Research, www.veriteresearch.org).

සබීරියන් Saberion (Pvt) Ltd නම් තොරතුරු තාක්ෂණ සමාගම සමග සහයෝගයෙන් 2012දී වෙරිටේ ඇරැඹූ මන්ත‍්‍රී.lk වෙබ් අඩවිය, පාර්ලිමේන්තු කටයුතු දත්ත මත පදනම් වූ විශ්ලේෂණයට ලක් කරනවා. ඒ ප‍්‍රතිඵල නීතිගත වෙබ් අඩවිය හරහා සාමාන්‍ය මහජනයාට තේරෙන ලෙසින් සන්නිවේදනය කැරෙනවා. මෙය ඉතා වැදගත් සේවාවක්.

ඔවුන්ගේ මූලාශ‍්‍රය පාර්ලිමේන්තුවේ නිල වාර්තාව වන හැන්සාඞ් ප‍්‍රකාශනයයි. පාර්ලිමේන්තුවේ හැම සැසි වාර දිනයකම කැරෙන සියලූම ප‍්‍රකාශයන් හා විවාදයන් හැන්සාඞ් වාර්තාවට අනුව යමින් වෙරිටේ පර්යේෂණායතනයට ආවේණික වූ ක‍්‍රමයකට වර්ගීකරණය කරනු ලබනවා. පරිගණක ගත කරන මේ වාර්තා විවිධ මූලපද (keywords) හරහා සෙවිල්ලට ලක් කළ හැකියි.

මන්ත‍්‍රීවරයකු පාර්ලිමේන්තු වැඩ කටයතුවලට කරන දායකත්වය 15 ආකාරයකට වර්ග කිරීම මේ විශ්ලේෂණයේ මූලික පදනමයි. මේ 15 ආකාරය වන්නේ: 1. ලිඛිත ප‍්‍රශ්න මතු කිරීම; 2. ලිඛිත ප‍්‍රශ්නවලට ප‍්‍රතිචාර දැක්වීම; 3. ලිඛිත ප‍්‍රශ්නවලින් මතු වන අනුබැඳුණු ප‍්‍රශ්න මතු කිරීම; 4. අනුබැඳුණු ප‍්‍රශ්නවලට වාචිකව පිළිතුරු දීම; 5. ලිඛිත පිළිතුරු බැඳීම; 6. කෙටුම්පතක්/රෙගුලාසියක්/ආඥාවක් සභාගත කිරීම; 7. කෙටුම්පතක්/රෙගුලාසියක්/ආඥාවක් විවාද කිරීමේදී වාචික සහභාගිත්වය; 8. රීති ප‍්‍රශ්න මතු කිරීම (තාක්ෂණික හෝ පටිපාටිය සම්බන්ධ); 9. වෙනත් රීති ප‍්‍රශ්න මතු කිරීම; 10. සභාව කල් තැබීමේ යෝජනා – වාචික දායකත්වය; 11. පුරවැසියන් වෙනුවෙන් පෙත්සම් සභාගත කිරීම; 12. සභාවේ වැඩ කටයුතුවලට බාධා කිරීම; 13. නිල සභා වාර්තාවෙන් ඉවත් කරන ලද ප‍්‍රකාශ කිරීම; 14. වාචික දායකත්වය; 15. වාචික දායකත්වය – සාරවත් ප‍්‍රකාශයන්

Standing Orders of Sri Lanka Parliament

පාර්ලිමේන්තුවේ ස්ථාවර නි‌‌යෝග

When Indian PM Narendra Modi addressed Sri Lanka Parliament, 13 March 2015
When Indian PM Narendra Modi addressed Sri Lanka Parliament, 13 March 2015

මන්ත‍්‍රී.lk වෙබ් අඩවියේ 2012 මැයි සිට 2015 ජුනි දක්වා වකවානුවට අයත් පාර්ලිමේන්තු හැන්සාඞ් වාර්තා 28,000කට වඩා විශ්ලේෂණය කොට දත්ත බවට පත් කොට ගබඩා කර තිබෙනවා.

හැන්සාඩ් වාර්තාවල වචන ලක්ෂ ගණනක් තුළ ඇති කරුණු මෙහි වඩාත් සරල හා සංසන්දනාත්මක ලෙසින් හමු වීම සුවිශේෂයි. යහපාලනයට තොරතුරු තාක්ෂණය හරිහැටි යොදා ගන්නට නම් මෙවැනි පුරවැසි උත්සාහයන් තව තවත් ඕනෑ!

මේ වෙබ් අඩවිය යොදා ගනිමින් හිටපු මන්ත්‍රීන් දෙදෙනකු හෝ වැඩි දෙනකු සසදන්නට ද හැකියි. එසේම තෝරා ගත් මාතෘකාවක් ගැන වැඩිපුරම කථා කළ මන්ත්‍රීන්, වඩාත්ම අක්‍රිය හා නිහඩව සිටි මන්ත්‍රීන් ආදී බොහෝ තොරතුරු මෙහි තිබෙනවා.

“මේ දත්ත හා වැදගත් සභාවාරවලදී මන්ත‍්‍රීවරුන් සභාවේ ඡන්දය භාවිත කළ ආකාරය සලකා බලන විට පසුගිය පාර්ලිමේන්තුවේ අපේ මන්ත‍්‍රීවරුන්ගේ කෙරුවාව ගැන විස්තරාත්මක චිත‍්‍රයක් අපට පෙනී යනවා” යයි වෙරිටේ පර්යේෂණායතනයේ ආණ්ඩුකරණය පිළිබඳ විශේෂඥ හා මන්ත‍්‍රී වෙබ් අඩවියේ මොළකාරයා ද වන අසෝක ඔබේසේකර කියනවා.

පසුගිය පාර්ලිමේන්තුවේ සිටි මන්ත‍්‍රීන්ගෙන් 202 දෙනෙකු නැවතත් මෙවර 2015 මැතිවරණයේ තරග කරනවා. මේ අය පසුගිය පාර්ලිමේන්තුව තුළ නීති සම්පාදන හා වෙනත් මන්ත‍්‍රී වගකීම් කෙතරම් කැපවීමකින් ඉටු කළා ද යන්න සාක්ෂි මත පදනම්ව දැන් ඡන්දදායකයන්ට අපේ වෙබ් අඩවිය හරහා බලාගත හැකියි.”

පසුගිය පාර්ලිමේන්තුව මුල් වරට රැස්වූයේ 2010 අපේ‍්‍රල් 22 වනදායි. නිල මූලශ්‍රයකට අනුව පාර්ලිමේන්තු සැසිවාර පැවැත් වූ සමස්ත දින ගණන 466යි.

පාර්ලිමේන්තු නිල වෙබ් අඩවියට අනුව ප‍්‍රථම වතාවට මන්ත‍්‍රී ධුරයට පත් වූ මන්ත‍්‍රීවරුන් 83 දෙනකු එම පාර්ලිමේන්තුවේ සිටියා. එනම් ඉතිරිය (බහුතරය) ඉන් පෙර ද වරක් හෝ කිහිප වරක් මන්ත‍්‍රී ධුරයක් හොබවා අත්දැකීම් තිබූ අය බවයි.

මන්ත‍්‍රී.lk විශේලේෂණයට අනුව පසුගිය පාර්ලිමේන්තුවේ සිට නැවත ඡන්දය ඉල්ලන මන්ත‍්‍රීන් 202 දෙනාගෙන් 30%ක් වසර පහක් පුරා කිසිදු ඡන්දදායකයකු වෙනුවෙන් මහජන පෙත්සමක් ඉදිරිපත් කොට නැහැ. තවත් 30% එසේ කොට ඇත්තේ එක් වරක් පමණයි.

මේ මහජන පෙත්සම්වල (public petitions) වැදගත්කම නම් පරිපාලන තන්ත‍්‍රයේ දුර්වලතා රජයේ අවධානයට යොමු කිරීම හරහා නිලධාරිවාදය සම්බන්ධ පුරවැසියන් අත් විඳින දුක්ගැහැටවලට විසඳුම් සෙවීමයි.

මේ අනුව සිය ඡන්දදායකයන් වෙනුවෙන් කළ හැකි මේ නිශ්චිත මෙහෙය මන්ත‍්‍රීන් 43%ක් පැහැර හැර ඇති බව මන්ත‍්‍රී.lk කියනවා.

Asoka Obeyesekere
Asoka Obeyesekere

හැම අමාත්‍යංශයකම ප‍්‍රගතිය සමාලෝචනය හා අධීක්ෂණයට කාරක සභා තිබෙනවා. හැම මන්ත‍්‍රීවරයකුම කාරක සභා කිහිපයකට අනුයුක්ත කැරෙනවා. 2014 මැයි-සැප්තැම්බර් කාලය සඳහා කාරක සභා සහභාගිත්වය අධ්‍යයනය කළ මන්ත‍්‍රී’lk සොයා ගත්තේ නැවත තරග කරන මන්ත‍්‍රීවරුන්ගෙන් 30%ක් කිසිදු කාරක සභාවකදී කිසිදු ප‍්‍රශ්නයක් හෝ මතු කර නැති බවයි. තවත් 45%ක් දෙනා මතු කළ ප‍්‍රශ්නවල සාමාන්‍යය මාසයකට එකකටත් අඩුයි.

“මේ අක‍්‍රිය හා උදාසීන බව දැඩි ලෙස පුරවැසි අවධානයට ලක් විය යුතුයි. මන්ත‍්‍රීවරුන් තමා අනුයුක්ත කැරෙන කාරක සභාවල වඩාත් සක‍්‍රීය විය යුතු මෙන්ම ඒ හරහා නීති සංශෝධනයට හෝ නව නීති සම්පාදනයට යොමු විය යුතුයි,” මන්ත‍්‍රී’lk වෙබ් අඩවියේ ප‍්‍රධාන නියමුවා කියනවා.

වඩාත් සුබදායක ආරංචිය නම් යළිත් තරග කරන හිටපු මන්තරීන්ගෙන් 37%ක් දෙනා පසුගිය පාර්ලිමේන්තුවේ කිසි විටෙක සභාවට බාධා වන පරිදි හැසිරී නැති බවයි. තවත් 14%ක් එසේ කොට ඇත්තේ කලාතුරකින් පමණයි.

“බහුතරයක් මන්ත‍්‍රීන් සභාවට බාධා කරන, කලහකාරී අය බවට පැතිර තිබෙන පොදු මතය නිවැරදි නැහැ. ඇත්තටම ඔවුන් වැඩි දෙනෙක් ස්ථාවර නියෝගවලට අනුව හැසිරී තිබෙනවා. එහෙත් කලබලකාරී මන්ත‍්‍රීන් ටික දෙනෙකුට සභාවේ වැඩට නිතර බාධා කළ හැකි බව නම් පසුගිය පාර්ලිමේන්තුවේ සමස්ත වාර්තා දෙස බලන විට පෙනී යනවා,” යයි අසෝක ඔබේසේකර කියනවා.

නැවත තරග කරන හැම මන්තී‍්‍ර කෙනෙකුගේම ප‍්‍රගති වාර්තාව හෙවත් ‘රිපෝට් කාඞ්’ එක දත්ත විශ්ලේෂණය හරහා මන්ත‍්‍රී’lk සම්පාදනය කොට තිබෙනවා. පසුගිය පාර්ලිමේන්තුවේ වැදගත්ම ඡන්ද විමසීම්වලදී මන්ත‍්‍රීන් ගත් ස්ථාවරයන් ද එයට ඇතුළත්. එනම් ජනාධිපති ධුර කාල සීමාව ඉවත් කළ 18 වන ව්‍යවස්ථා සංශෝධනය, අගවිනිසුරු ශිරාණි බණ්ඩාරනායක මහත්මියට එරෙහි දෝෂාභියෝගය, 19 වන ව්‍යවස්ථා සංශෝධනය හා කැසිනෝ හඳුන්වාදීමේ පනත (අවස්ථා තුනකදී) විවාදය යන අවස්ථායි.

අද යහපාලනය ගැන කතා කරන සමහර හිටපු මන්තරීන් මේ තීරණාත්මක සංධිස්ථානවලදී එම යෝජනාවලට පක්ෂ වූවාද, විපක්ෂ වූවාද, සභාවේ නොසිටියාද යන්න ලෙහෙසියෙන්ම බලා ගත හැකියි.

දැනුවත් වූ ඡන්දදායකයන් බිහි කිරීමට පාර්ලිමේන්තු දත්ත විශ්ලේෂණනය ප‍්‍රයෝජනවත්. මේ විග‍්‍රහයන් හැකි තාක් සමාජගත කිරීම සියලූ මාධ්‍යවලට හා ප‍්‍රජාතන්ත‍්‍රවාදයට හිතකාමී ක‍්‍රියාකාරිකයන්ට පැවරෙන වගකීමක්.

ජනතා සේවකයන් යයි කියමින් මහජන මුදලින් ඉහළ වරප්රසාද ලබන මන්ත්රීන්ගේ කයිවාරුව හා කෙරුවාව අතර හිදැස කොපමණ දැයි එවිට පුරවැසියන්ට බලා ගත හැකියි!

අපේ ඡන්දය නැණවත්ව භාවිත කරමු!

වගකීම් දැරීමට හැකි හා කැප වූවන් පමණක් පාර්ලිමේතුවට යවමු.

ඉන් පසුවත් ඔවුන්ගේ කෙරුවාව දිගටම අධීක්ෂණය කරමු!

Sri Lankans join March 12 Movement for Cleaner Politicians
Sri Lankans join March 12 Movement for Cleaner Politicians – Photo courtesy March 12 Movement Facebook page

 

සිවුමංසල කොලූගැටයා #207: “තොරතුරු නීතිය ලැබුණාට මදි. එයින් නිසි ඵල නෙළා ගත යුතුයි!”

In this week’s Ravaya column (in Sinhala), I continue the Sinhala adaptation of my June 2014 TV interview with Dr Rajesh Tandon of India, an internationally acclaimed leader and practitioner of participatory research and development.

Last week, we discussed the civil space and political space available for advocacy and activism – and how far civil society activists have been able to engage the formal political process in India.

Today, we discuss how anti-corruption movement evolved into the Aam Aadmi Party, AAP, and the relevance of India’s experiences to Sri Lanka. We also discuss India’s Right to Information Act and how that has empowered citizens to seek a more open and accountable government at national, state and local levels. Dr Tandon ends by emphasizing that democracy is a work in progress that needs constant engagement and vigilance.

Part 1 of this interview: සිවුමංසල කොලූගැටයා #206: ප‍්‍රජාතන්ත‍්‍රවාදයේ සිවිල් සමාජ සාධකය ඉන්දියානු ඇසින්

Dr Rajesh Tandon (left) in conversation with Nalaka Gunawardene, June 2014
Dr Rajesh Tandon (left) in conversation with Nalaka Gunawardene, June 2014

2015 පෙබරවාරි 7 වනදා නැවතත් පැවති දිල්ලි ප්‍රාන්ත මැතිවරනයේදී පොදු මිනිසාගේ පක්ෂය ආමි ආද්මි ^Aam Aadmi Party, AAP& මුලු ආසන 70න් 67ක්ම දිනා ගනිමින් විශිෂ්ට ජයක් ලබා ගත්තා. රටේ පාලක භාරතීය ජනතා පක්ෂයට (BJP) ඉතිරි ආසන 3 හිමි වුණා.

මීට පෙර 2013 දෙසැම්බර් 4 වනදා පැවති දිල්ලි මැතිවරනය්දී ආසන 28ක් දිනා ගෙන ප්‍රාන්ත රජයක් පිහිටුවා ගත් ආම් ආද්මි එය කර ගෙන ගියේ මාස දෙකකට අඩු කාලයක්ග 2014 පෙබරවාරි 14දා ඔවුන් ඉල්ලා අස් වුණා.

මේ දෙවන වාරයේ ඔවුන්ගේ භූමිකාව කුමක් වේදැයි කිව නොහැකියි. එහෙත් 2014 ජාතික මහ මැතිවරනයෙන් පහසු ජයක් ලද භාරතීය ජනතා පක්ෂයට අභියෝග කරන්නට තරම් සිවිල් සමාජ ක්‍රියාකාරිකයන් අතරින් මතු වූ මේ ලාබාල පක්ෂයට හැකිව තිබෙනවා.

2014 ජුනි මාසයේ මා ඉන්දියාවේ ප‍්‍රවීණතම සිවිල් සමාජ ක‍්‍රියාකාරිකයකු හා සහභාගිත්ව සංවර්ධනය ගැන ලොව පිළිගත් විද්වතකු වන ආචාර්ය රාජේෂ් ටැන්ඩන් (Dr Rajesh Tandon) සමග ටෙලිවිෂන් සාකච්ඡුාවක් කළා.

එහි මුල් කොටස ගිය සතියේ පළ කළා. අද එහි ඉතිරි කොටස. මෙය මීට මාස අටකට පෙර සිදු වූ කතාබහක් බව සිහි තබා ගන්න. සාකච්ඡාව වෙබ් හරහා බලන්න – https://vimeo.com/118544161

නාලක: දූෂන විරෝධී සිවිල් සමාජ ක්රියකාරිකයන් පිරිසක් දේශපාලන පක්ෂයක් පිහිටුව ගත්තේ ඇයි?

රාජේෂ් ටැන්ඩන්: ලෝක්පාල් නම් වූ දූෂණ විරෝධී පනත (Jan Lokpal Bill) පසුගිය පාර්ලිමේන්තුවේ (2009-2014) පල් වන විට අන්නා හසාරේ ඇතුළු පිරිසට පෙනී ගියා සියලු දේශපාලන පක්ෂ මේ ගැන සැබෑ උනන්දුවක් නොගන්නා බව. ඒ පසුබිම තුළ තමයි ආමි ආද්මි පක්ෂය බිහි වූයේ, දේශපාලන අවකාශයෙන් පිටත සිට කළ හැකි සියලූම බලපෑම් කිරීමෙන් අනතුරුව මේ සිවිල් ක‍්‍රියාකාරීන් එහි යා හැකි දුරේ සීමා තිබෙන බව තේරුම් ගත්තා. ඔවුන් සක‍්‍රිය පක්ෂ දේශපාලනයට පිවිසියේ ඉන් පසුවයි.

Anna Hazare (left) and Arvind Kejriwal
Anna Hazare (left) and Arvind Kejriwal

අන්නා හසාරේ (Anna Hazare) සහ අනුගාමිකයන් අතර මේ ගැන රතිවිරුද්ධ මත තිබුණා නේද? හසාරේ රියාකාරී දේශපාලනයට පිවිසීමට රතික්ෂේප කළත් ඔහුගේ දෙවැනියා අර්වින්ද් කෙජ්රිවාල් (Arvind Kejriwal) පොදු මිනිසාගේ පක්ෂය පිහිටුවා ගත්තා. ඔවුන් දෙමගක ගියාද?

මේ විවාදය කලක සිටම ඉන්දියාවේ පවතින්නක්. විශේෂයෙන්ම රටේ තීරණාත්මක සංධිස්ථානවලදී එයට කෙසේ ප‍්‍රතිචාර දැක්විය යුතුද යන්න සරසවි සිසුන් හා සිවිල් ක‍්‍රියාකාරිකයන් මෙනෙහි කරනවා. සක‍්‍රිය දේශපාලනයට පිවිසීම එක් ප‍්‍රතිචාරයක්. ප‍්‍රචණ්ඩ අරගලවලට යොමු වීම තවත් ප‍්‍රතිචාරයක්. සත්‍යග‍්‍රහ හා සාමකාමී උද්ඝෝෂණ කිරීම තව එකක්. මේ එක එකක් සාධාරණ යයි කීමට එයට පිවිසි අයට තර්ක ද තිබුණා.

අන්නා හසාරේ තරයේ විශ්වාස කළේ පක්ෂ දේශපාලනයට පිවිසීම හරහා දූෂණ විරෝධී ජනතා ව්‍යාපාරයේ එතෙක් පවත්වා ගෙන ආ සාරධර්මීය පිවිතුරු බව අහිමි වන බවයි. එහි යම් ඇත්තක් තිබෙනවා. අද කාලේ පක්ෂ දේශපාලනය කරන්නට මුදල්, පිරිස් බලය හා මාධ්‍ය සමග මනාව ගනුදෙනු කිරීම අවශ්‍යයි. එහෙත් අර්වින්ද් කෙජ්රිවාල් ඇතුළු පිරිසක් තර්ක කළේ ප‍්‍රශ්නයේ සැබෑ මුල් ඇති සක‍්‍රිය දේශපාලනයට පිවිසීමෙන් පමණක් දූෂණයේ අක්මුල් පාදා ගෙන විසඳුම් සැපයීමට හැකි බවයි.

ඉතා කෙටි කලක් තුළ ඔවුන් නාගරිකයන් අතර මහත් ජනාදරයට පත් වුණා නේද?

කෙටි කාලයක් තුළ කෙජ්රිවාල්ගේ පක්ෂය දිල්ලියේ ප‍්‍රාන්ත පාලන රජයක් පිහිටුවා ගන්නට මැතිවරණ ජයග‍්‍රහණයක් ලැබුවා (2013 දෙසැම්බර්). ඔවුන් වසර ගණනාවක සිට බිම් මට්ටමින් කළ ජනතා ව්‍යාපාර (ත‍්‍රීරෝද හා රික්ෂෝ රියදුරන්ගේ අයිතිවාසිකම් තහවුරු කිරීම, විදුලිබල හා ජල ප‍්‍රවාහනය විධිමත් කිරීම, දුගී ජනයාට සහන මිලට ධාන්‍ය ලබාදීම) හරහා ගොඩ නගා ගත් හොඳ හිතක් තිබුණා. එහි උපකාරයෙන් දිල්ලියේ බලයට පත්වන්නට හැකි වුණා. සීමිත බල ප‍්‍රදේශයක් තුළ ඔවුන් කෙටි කලක් පාලනය කළා.

නමුත් 2014 මහ මැතිවරණයේදී ආම් ආද්මි පක්ෂයට දිනා ගත හැකි වූයේ ආසන හතරක් පමණයි. ඉන්දියාවේ තෙවන බලවේගයක් වන්නට ඔවුන්ට හැකිද?

ආම් ආද්මි පක්ෂයේ වඩාත් ප‍්‍රමුඛව මහජනයා ඉදිරියට ආ මුහුණු බොහොමයක් කලක් තිස්සේ සිවිල් සමාජ ක‍්‍රියාකාරීත්වයේ යෙදී සිටි සමාජ සේවකයන් හා විද්වතුන්. මේ නිසා ආමි ආද්මියට හොඳ ජනතාවාදී පදනමක් හා දැක්මක් මුල පටන්ම ලැබුණා. මෙය සාම්ප‍්‍රදායික දේශපාලන පක්ෂ යම් තැති ගැන්මකට පත් කළා.

එවිට රාජ්‍ය පක්ෂ හා විපක්ෂ දෙකේම එවකට සිටි දේශපාලකයන් කළේ ආමි ආද්මි ක‍්‍රියාකාරිකයන්ගේ ඇද කුද සෙවීමයි. 2012 යම් අවස්ථාවක හිටපු අගමැති මන් මෝහන් සිං ප‍්‍රකාශයක් කළේ විදේශ බලවේගයන් රාජ්‍ය නොවන සංවිධාන (NGO) හා සිවිල් ක‍්‍රියාකාරිකයන් හරහා ඉන්දියාවේ ඉදිරි ගමන කඩාකප්පල් කරන්නට තැත් කරන බවයි!

විදෙස් හස්තය (foreign hand) නොහොත් අදිසි හස්තය (hidden hand) ගැන චෝදනා කිරීම අපේ රටවල කලක සිට කෙරෙන දෙයක් නේද?

ඇත්තටම. එක්කෝ අමෙරිකානු හස්තය, නැතිනම් ස්කනැඞ්නේවියානු හස්තයට දොස් කීම අපේ ඉන්දියානු සිරිතක්. එහෙත් රටේ නායකයා අගමැතිවරයා මෙබඳු ප‍්‍රකාශයක් කළ මුල් වතාව මෙයයි. ඊට පෙර එබඳු චෝදනා කළේ තනතුරින් වඩාත් කනිෂ්ඨ දේශපාලකයන් පමණයි.

මෙයින් පෙනි ගියේ විධිමත් දේශපාලන අවකාශයට සිවිල් සමාජ ක‍්‍රියාකාරිකයන් පිවිසීමට එරෙහිව වෘත්තීය දේශපාලකයන්ගේ ප‍්‍රතිරෝධයයි. රාජ්‍ය නිලධාරිවාදය උච්ච අන්දමින් මුදා හැර තමන් නොකැමැති රාජ්‍ය නොවන සංවිධාන පරීක්ෂා කිරීමට හා ඔවුන්ට හිරිහැර කිරීමට බලයේ සිටින දේශපාලකයන් පෙළඹෙන සැටි අපි දන්නවා. ඒ හරහා ඔවුන් සිවිල් සමාජයට වක‍්‍රව පණිවුඩයක් යවනවා….අපත් සමග හැප්පෙන්න ආවොත් බලා ගෙනයි කියා.

2014 මහ මැතිවරණයෙන් ආමි ආද්මි පක්ෂය ජාතික වශයෙන් බලවේගයක් ලෙස ඉස්මතු වූයේ නැහැ. එහි වැදගත්ම පාඩම මෙයයි. ඉන්දියාව වැනි අතිශයින් විවිධ වූත් විශාල වූත් රටක සිවිල් සමාජ ක‍්‍රියාකාරිකයන් සිවිල් අවකාශයේ සිට දේශපාලන අවකාශයට පිවිසි විට ඔවුන්ට සාර්ථක විය හැක්කේ යම් භූගෝලීය වශයෙන් සීමිත ප‍්‍රදේශයක පමණයි. ජාතික මට්ටමෙන් එතරම් බලපෑමක් කළ හැකි ඡන්ද ප‍්‍රතිශතයක් ලබා ගැනීම අසීරුයි.

එය එසේ වන්නේ ඇයි?

සිවිල් සමාජ ක‍්‍රියාකාරිකයන් සිය පොදු උන්නතියට කැපවූ කටයුතු හරහා සමාජයීය ප‍්‍රාග්ධනයක් (social capital) ගොඩනගා ගෙන තිබෙනවා. එහෙත් ඉන්දියාව වැනි විශාල රටක එය අදාළ වන්නේ එක් නගරයකට හෝ ප‍්‍රාන්තයකට පමණයි. මුළු රටටම හා බිලියන් 1.2ක ජනයාට ස්පර්ශ වන අන්දමේ සිවිල් ක‍්‍රියාකාරිකයන් බිහි වන්නේ ඉතා කලාතුරකින්.

ආමි ආද්මි පක්ෂය 2013 දිල්ලියේ රාන්ත රජය (Delhi legislative assembly) ජයගරහණය කළත් පාලනය කළේ දින 49යි. එහිදී ඔවුන්ගේ ජනපරියවාදී (populist) පිළිවෙත් බොහෝ විවේචනවලට ලක් වුණා. සිවිල් සමාජ රියාකාරිකයන් උද්ඝෝෂණවලට දක්ෂ වුවත් රාජ් පාලනයට අසමත්ද?

එබඳු හැඟීමක් සමහරුන් තුළ ජනිත කරන්නට ආමි ආද්මියේ දිල්ලි ක‍්‍රියා කලාපය හේතු වුණා. මෙය කනගාටුදායකයි. දිගු කලක් තිස්සේ වීදි බැස උද්ඝෝෂණය කළ පිරිසකට අන්තිමේදී ඡන්දයෙන් පාලන බලය ලැබුණු විට ඔවුන් ඉක්මනින් තම භූමිකාව වෙනස් කර ගත යුතුයි.

රාජ්‍ය පාලනය කිරීමේදී නිලධාරීන්, පොලිසිය, ව්‍යාපාරිකයන් ඇතුළු නොයෙකුත් පිරිස් සමග සහයෝගයෙන් වැඩ කරන්නට වනවා. ආමි ආද්මි පක්ෂය දිල්ලියේ පාලනයට පත්වූ විට එය හරිහැටි කරගෙන යෑමට අවශ්‍ය විනය හා සංවිධාන ශක්තිය ඔවුන් සතුවූයේ නැහැ. ඔවුන්ගේ සමාජ දැක්ම, අවංකබව හා කැපවීම ඉතා හොඳින් තිබුණත් නව වගකීම් සමුදායට අනුගත වීමට ඔවුන් අසමත් වුණා.

anna-hazare-gandhi-funny-cartoon

ඉන්දියාවට වඩා විශාලත්වයෙන් මෙන්ම විවිධත්වයෙන් බෙහෙවින් කුඩා වූ රී ලංකාවට මේ අත්දැකීම් අප කෙසේ අදාළ කර ගත යුතුද? මෙරට සිවිල් සමාජ රියාකාරිකයන් දේශපාලන අවකාශයට කෙසේ නම් පිවිසිය යුතුද?

පළමුවැන්න නම් සිවිල් ක‍්‍රියාකාරිකයන් ඍජුවම දේශපාලන නායකයන්, ජනතා ඡන්දයෙන් පත් වූ නියෝජිතයන් නිතර මුණ ගැසී තම ස්ථාවරයන් හා ප‍්‍රශ්න පැහැදිලිව සන්නිවේදනය කොට සංවාද කළ යුතුයි. හැම දේශපාලන පක්ෂයකම පාහේ න්‍යායචාර්යවරුන් සිටිනවා. ඔවුන් සමගත් බුද්ධිමය සංවාදයක් ගොඩ නගා ගත යුතුයි. ඔබ ඔවුන්ට මුළුමනින්ම විරුද්ධ මත දැරුවත් ඔවුන් සමග සංවාද කිරීම ඉතා වැදගත්.

මෙහිදී ස්වාධීන හා සක‍්‍රිය මාධ්‍ය පැවතීම තීරණාත්මකයි. බොහෝ විට සිවිල් සමාජ ක‍්‍රියාකාරිකයන් පවත්නා රජයන්ට කියන දේ, කරන බලපෑම් ගැන මහජන මතයක් ඇති කළ හැක්කේ මාධ්‍ය ආවරණය හරහායි. ජනතා ව්‍යාපාර හා සිවිල් සමාජ අරගලයන් ප‍්‍රතිපත්ති හා නීති දක්වා යන දුෂ්කර ගමනේදී මාධ්‍යවලින් ලැබෙන දායකත්වය ඉන්දියාවේ අතිශය වැදගත්. අනෙක් අතට ජනතාවගේ ප‍්‍රශ්න හා ප‍්‍රමුඛතා මොනවාද යන්න හඳුනා ගන්නට මාධ්‍යවලට බෙහෙවින් උපකාරවන්නේ සිවිල් සමාජ ක‍්‍රියාකාරිකයන්. ශ‍්‍රී ලංකාවේ මේ සබඳතාව වඩාත් ප‍්‍රශස්ත කරගත හැකි නම් දෙපිරිසටම එය ප‍්‍රයෝජනවත් වනු ඇති.

දෙවැන්න නම් දේශපාලකයන් මුහුණ දෙන ප‍්‍රායෝගික දුෂ්කරතා හා ඔවුන්ට ඇති සීමාවන් ගැන සිවිල් සමාජ ක‍්‍රියාකාරිකයන් මීට වඩා සංවේදී වීමද අවශ්‍ය යැයි මා සිතනවා.

තොරතුරු දැන ගැනීමේ අයිතිය (Right to Information Act) නීතියෙන් තහවුරු වී ඉන්දියාවේ දැන් දශකයක් පමණ කල් ගත වී තිබෙනවා. පුරවැසි හා සිවිල් සමාජ රියාකාරීත්වයට හා යහපාලනයට මෙය දායක වී ඇත්තේ කෙසේද?

ඉන්දියාවෙත් ශ‍්‍රී ලංකාවෙත් බි‍්‍රතාන්‍ය පාලන සමයේ හඳුන්වා දුන් රාජ්‍ය රහස් පිළිබඳ නීති (official secret laws) එක සමානයි. බි‍්‍රතාන්‍ය රාජ්‍ය පාලකයන්ට ඕනෑ වුණේ හැකි තරම් රජයේ තීරණ, ප‍්‍රතිපාදන හා වියදම් රටවැසියන්ගෙන් වසන් කොට තැබීමට. තොරතුරු දැනගැනීමේ අයිතිය නීතිගත කිරීම හරහා රාජ්‍ය ප‍්‍රතිපත්ති, වැඩපිළිවෙළ, මූල්‍ය ප‍්‍රතිපාදන, වියදම් හා වෙනත් රාජ්‍ය පාලන ක‍්‍රියාකාරකම් ගැන විස්තරාත්මක තොරතුරු ඉල්ලා සිටීමේ වරම පුරවැසියන්ට ලැබෙනවා.

ඉන්දියාවේ මෙය නීතියක් ලෙස 2005දී ලබා දෙන්නට පෙර වසර ගණනාවක් සිවිල් සමාජ සංවිධාන හා ක‍්‍රියාකාරිකයන් ඉතා ඕනෑකමින් ඒ සඳහා ජනමතයක් ගොඩ නැගුවා. එය නීතිගත වූ පසුවද එහි නිසි ක‍්‍රියාකාරීත්වය හා නිසි ඵල නෙලා ගැනීම තහවුරු කර ගන්නට සිවිල් සමාජ දායකත්වය ඉතා ඉහළයි.

මධ්‍යම තොරතුරු කොමිසමක් (Central Information Commission, CIC) ස්ථාපිත කරනු ලැබුවා. රාජ්‍ය ආයතනයකට තොරතුරු ඉල්ලීමක් කොට නිසි ප‍්‍රතිචාර නිසි කාල සීමාව තුළ නොලදහොත් එය ගැන පැමිණිලි කිරීමට හා මැදිහත්වීමට මේ කොමිසමට පූර්ණ බලතල තිබෙනවා. මුලදී තොරතුරු කොමසාරිස්වරුන් සියල්ලන්ම පරිපාලන සේවා නිලධාරීන් වුවත් දැන් ක‍්‍රමයෙන් කොමිසමට නීතිවේදීන් හා සිවිල් සමාජ ක‍්‍රියාකාරිකයන්ද පත්ව සිටිනවා.

අපේ වැදගත්ම පාඩම නම් තොරතුරු දැනගැනීමේ අයිතිය නීතිගත වීම පමණක් නොසෑහෙන බවයි. එය ප‍්‍රායෝගිකව සාක්ෂාත් කර ගැනීමට නිරන්තර සිවිල් සමාජ සහභාගිත්වය, අවදියෙන් සිටීම හා අධීක්ෂණය ඉතා වැදගත්.

Dr Rajesh Tandon (left) in conversation with Nalaka Gunawardene: Young Asia Television - The Interview, June 2014
Dr Rajesh Tandon (left) in conversation with Nalaka Gunawardene: Young Asia Television – The Interview, June 2014

තොරතුරු අයිතිය නීතිගත වීම සාමාන් ඉන්දියානු පුරවැසියාට බලපෑවේ කෙසේද?

මෙතෙක් නොයෙක් නිදහසට කාරණා දක්වමින් මහජනයාට නිලධාරිවාදී කඩතුරාවකින් වසන් කරගෙන සිටි රාජ්‍ය පාලන ක‍්‍රියාකාරීත්වය ප‍්‍රථම වතාවට නිල වශයෙන්ම විවෘත වූවා (open government).

මෙය හුදෙක් මාධ්‍යවේදීන්ට පමණක් සීමාවූ අයිතියක් නොවෙයි. බිලියන් 1.2ක් වන සියලූම ඉන්දියානුවන්ට අද මධ්‍යම, ප‍්‍රාන්ත හෝ ප‍්‍රාදේශීය මට්ටමේ රාජ්‍ය තන්ත‍්‍රයේ බොහෝ පැතිකඩ ගැන තොරතුරු දින 30ක් ඇතුළත ලබා ගැනීමේ නීතිමය අයිතිය තිබෙනවා. ජනතාවට වග කියන රාජ්‍ය පාලනයක් (accountable government) ඇති කිරීමට නම් අනවශ්‍ය රහසිගත බව පසෙක ලා මෙසේ පාරදෘශ්‍යවීම ශිෂ්ට සමාජයකට අත්‍යවශ්‍යයි.

තොරතුරු ලබාගැනීමේ හැකියාව තහවුරුවීමත් සමග තොරතුරු විග‍්‍රහ කිරීම, සාවද්‍ය තැන් හඳුනා ගැනීම, හේතු විමසීම හා සංකීර්ණ ආකාරයේ අක‍්‍රමිකතා හෝ දුෂණ සොයා යෑම ආදී කුසලතා ඉන්දීය සිවිල් සමාජ ක‍්‍රියාකාරිකයන් ප‍්‍රගුණ කොට තිබෙනවා. තොරතුරු නීතිය ලැබුණාට මදි. එයින් ඵල නෙළා ගන්නටත් හැකි විය යුතුයි.

රජාතන්තරවාදයේ නියම අරුතත් එයම නේද?

ඇත්තටම ඔව්. වඩාත් සහභාගිත්ව ප‍්‍රජාතන්ත‍්‍රවාදයක් (participatory democracy) ඒ හරහා ඉන්දියාවේ මතු වෙමින් තිබෙනවා. දුෂිත හෝ අකාර්යක්ෂම දේශපාලකයන් හා නිලධාරීන් මෙයට නොකැමැති වුවත්, අවංක හා සේවයට කැප වූවන්ට මේ තොරතුරු නීතිය හිතකරයි.

සමහර ඉන්දීය ප‍්‍රාන්තවල තොරතුරු නීතිය වඩාත් හොඳින් සාක්ෂාත් කරගෙන තිබෙනවා. එබඳු ප‍්‍රාන්තවල දැන් දේශපාලන අවකාශය හා සිවිල් අවකාශය අතර සබඳතා සවිමත් කරන යහපාලමක් ලෙස තොරතුරු නීතිය ක‍්‍රියා කරනවා.

සමහර පසුගාමී ප‍්‍රාන්තවල මෙය තවමත් සිදුව නැහැ. (ඉන්දියාව කියන්නේ සංකීර්ණ හා බහුවිධ තත්ත්වයන් පවතින රටක්.) නමුත් පොදුවේ ගත් විට තොරතුරු අයිතිය නීතිගත වීම හා එය තහවුරු කර ගැනීම හරහා ඉන්දීය ප‍්‍රජාතන්ත‍්‍රවාදයේ ගුණාත්මක බව මූලධර්මීය මට්ටමෙන්ම දියුණු වෙමින් තිබෙන බව නම් පැහැදිලියි.

නමුත් තවත් යා යුතු දුර බොහෝයි?

ප‍්‍රජාතන්ත‍්‍රවාදය කියන්නේ නිරතුරුව වෙහෙස මහන්සියෙන් නඩත්තු කිරීම් කළ යුතු සමාජ සංසිද්ධියක්. එය කිසි දිනෙක හමාරයි පරිපූර්නයි කියා අපට විරාම ගන්නට බැහැ!

තොරතුරු අයිතිය නීතිගත වීම හරහා ප‍්‍රජාතන්ත‍්‍රවාදය නඩත්තුවට අමතර මෙවලම් හා අවකාශයන් ඉන්දීය අපට විවෘත වුණා. එය පදනම් කර ගෙන පොදු උන්නතියට අවශ්‍ය සංවාද කිරීම හා හිතකර ප‍්‍රතිපත්ති වෙත යොමු වීම දේශපාලකයන්, නිලධාරීන් හා සිවිල් සමාජ ක‍්‍රියාකාරිකයන් සියලූ දෙනාටම තිබෙන අභියෝගයක්.

ආචාර්ය ටැන්ඩන්, ඔබේ දැක්ම හා අත්දැකීම් රී ලංකාවේ අපට මාහැඟි ආදර්ශයක් හා රබෝධක ආවේගයක් සපයනවා. ඔබට බෙහෙවින් ස්තුතියි!

සිවුමංසල කොලූගැටයා #206: ප‍්‍රජාතන්ත‍්‍රවාදයේ සිවිල් සමාජ සාධකය ඉන්දියානු ඇසින්

Citizens' vigil for murdered and disappeared Lankan journalists: 5 January 2015 at Vihara Maha Devi Park, Colombo.
Citizens’ vigil for murdered and disappeared Lankan journalists: 5 January 2015 at Vihara Maha Devi Park, Colombo.

Civil society – in its widest sense – played a key role in the recent peaceful change of government in Sri Lanka. It was civil society advocacy – for ending corruption, ensuring independence of judiciary, and increasing democratic checks and balances on the executive presidency – that inspired a larger citizen demand for better governance. The parliamentary opposition was pushed into belated action by these citizen demands.

What is the role of civil society in the political process? How and where does the civil space intersect with the political space? How can civil society engage formal political parties without being subsumed or co-opted?

In June 2014, I posed these questions to Dr Rajesh Tandon of India, an internationally acclaimed leader and practitioner of participatory research and development, when I interviewed him for Young Asia Television (YATV) – I was just ‘standing in’ for the regular host Sanjana Hattotuwa.

That interview’s contents are now more relevant to Sri Lanka than 8 months ago. So I have just rendered it into Sinhala. In this week’s Ravaya column (in Sinhala), I share the first half of the interview. To be continued next week…

Dr Rajesh Tandon (left) in conversation with Nalaka Gunawardene: Young Asia Television - The Interview, June 2014
Dr Rajesh Tandon (left) in conversation with Nalaka Gunawardene: Young Asia Television – The Interview, June 2014

සිවිල් සමාජය (civil society) පුළුල් සංකල්පයක්. ප‍්‍රජා මට්ටමේ සමිති සමාගම්වල සිට වඩාත් විධිමත් රාජ්‍ය නොවන සංවිධාන මෙන්ම වෘත්තීය සමිති, වෘත්තිකයන්ගේ සංවිධාන හා ජාලයන් සියල්ල සිවිල් සමාජය ගණයට අයත්.

සිවිල් සමාජයේ දේශපාලන සහභාගිත්වය කෙසේ විය යුතුද? පුරවැසියන්ගෙන් සැදුම් ලත්, පුරවැසි අපේක්ෂාව වටා සංවිධාන ගත වන සිවිල් සමාජය ඕනෑම ප‍්‍රජාතන්ත‍්‍රවාදී රටක යහපාලනය සඳහා ඉතා වැදගත් කාර්යයන් සමුදායක් ඉටු කරනවා.

දේශපාලන ක‍්‍රියාදාමය තනිකරම දේශපාලන පක්ෂවලට ඉතිරි කොට සිවිල් සමාජය සමාජ සුබ සාධනයට පමණක් සීමා විය යුතු යැයි පටු තර්කයක් ගෙවී ගිය අඳුරු දශකයේ මෙරට ප‍්‍රවර්ධනය කරනු ලැබුවා. එහෙත් 2015 ජනාධිපතිවරණයේ තීරණාත්මක වෙනස උදෙසා සිවිල් සමාජ දායකත්වය අති විශාලයි. හිටපු රජය එපා කියද්දීත්, තහංචි හා හිරිහැර මැද්දෙන් සිවිල් සමාජය ගත් යහපාලන ස්ථාවරයන් අනුමත කරන්නට හා අනුකරණය කරන්නට දේශපාලන පක්ෂවලට සිදු වුණා.

මෙය අපට පමණක් සීමා වූ අත්දැකීමක් නොවෙයි. වඩාත් පරිණත ප‍්‍රජාතන්ත‍්‍රවාදයක් පවතින ඉන්දියාවේ මේ ගැන පුළුල් අත්දැකීම් තිබෙනවා. 2014 ජුනි මාසයේ ඒ ගැන මා එරට ප‍්‍රවීණතම සිවිල් සමාජ ක‍්‍රියාකාරිකයකු හා සහභාගිත්ව සංවර්ධනය ගැන ලොව පිළිගත් විද්වතකු වන ආචාර්ය රාජේෂ් ටැන්ඩන් (Dr Rajesh Tandon) සමග දීර්ඝ ටෙලිවිෂන් සාකච්ඡාවක් කළා.

ඉංජිනේරු හා කළමනාකරණ උපාධි සතු වුවත් ඔහු ගෙවී ගිය වසර 35 කැප කොට ඇත්තේ නියෝජිත ප‍්‍රජාතන්ත‍්‍රවාදය නූතන ලෝකයේ අභියෝගවලට මුහුණදීමට හැකි පරිදි වඩාත් සහභාගිත්ව රාමුවකට ගෙන ඒමටයි. ඉන්දියාවේ සිවිල් සමාජ ආයතන හා ජාල ගණනාවක නායකත්වයට අමතරව පුරවැසි සහභාගිත්වය සඳහා ලෝක සන්ධානයේ (CIVICUS) පාලක මණ්ඩල සභිකයකු ද වන ඔහු කොළඹට පැමිණි මොහොතක YATV සාකච්ඡාවකට මා සමග එකතු වුණා.

මාස කිහිපයකට පසු එහි සිංහල අනුවාදය ඔබට ගෙන එන්නේ මෙරට අඳුරු දශකයක නිමාවෙන් පසු යහපාලනයේ පැතුම් යළිත් දැල්වෙමින් තිබෙන මොහොතක එයට යම් ජවයක් ඉන්දියාවෙන් ලද හැකියැ’යි මා විශ්වාස කරන නිසා.

Dr Rajesh Tandon
Dr Rajesh Tandon

නාලක: කොළඹදී ඔබ කළ දේශනයේ ඔබ පෙන්වා දුන්නා පොදු උන්නතිය සඳහා රියා කළ හැකි අවකාශයන් දෙකක් ඇති බව. එකක් දේශපාලන අවකාශය (political space). අනෙක සිවිල් අවකාශය (civil space). මේ දෙක එකිනෙකට මුණ ගැසෙන්නේ කෙලෙසද?

රාජේෂ් ටැන්ඩන්: මගේ ජීවිත කාලය පුරාම සිවිල් සමාජ ක‍්‍රියාකාරී ක්ෂේත‍්‍රයේ මා නිතරව සිටිනවා. ඉන්දියාවේ මෙන්ම ගෝලීය වශයෙන්. අප නිතර මෙනෙහි කරන ප‍්‍රශ්නයක් නම් දේශපාලන ක‍්‍රියාදාමයට හරියාකාර බලපෑම් කරන්නේ කෙසේද යන්නයි.

අසම්පූර්ණතා ඇතත්, ඉන්දියාවේ දේශපාලන ක‍්‍රියාදාමය ප‍්‍රජාතාන්ත‍්‍රික රාමුවක් තුළ සිදු වනවා. ජාතික, ප‍්‍රාන්ත හා ප‍්‍රාදේශීය (පළාත්පාලන) යන මට්ටම් තුනක් අපට තිබෙනවා. ඉන්දියාවේ පුළුල් වූත්, සංවිධානාත්මක වූත් සිවිල් සමාජයේ ක‍්‍රියාකාරිකයන් මේ මට්ටම් තුනේම ජනතා නියෝජිතයන් (ඡන්දයෙන් තේරී පත් වූවන්) සමග ඍජුව මෙන්ම මාධ්‍ය හරහාත් නිරතුරු සංවාදයක යෙදෙනවා.

සමහර සිවිල් සමාජ ක්රියාකාරිකයන් ඡන්දවලටත් තරග කරනවාද?

ජාතික හා ප‍්‍රාන්ත මට්ටමේ දේශපාලනයට අවතීර්ණවීමට නම් දේශපාලන පක්ෂයකට බැඳී ඒ හරහා නාමයෝජනා ලැබ මැතිවරණ ජය ගත යුතුයි. එහෙත් නගර සභා හා පංචයාත් (ප‍්‍රාදේශීය සභා) මට්ටමේ නම් තවමත් දේශපාලන පක්ෂයකට නොබැඳුණු අයටත් තරග කිරීමට හා තේරී පත්වීමට යම් ඉඩක් තිබෙනවා. ජන සංවිධාන නියෝජිතයෝ බොහෝ විට එම මට්ටමේ තරග කොට පළාත් පාලන දේශපාලන අවකාශයට ද පිවිසී පොදු උන්නතිය උදෙසා දිගටම ක‍්‍රියා කරනවා. එහෙත් අපට තිබෙන ලොකු අභියෝගයක් නම් ප‍්‍රාන්ත හා ජාතික මට්ටමේදී සිවිල් සමාජ ප‍්‍රමුඛතා හා දැක්මට දේශපාලන පක්ෂ කෙසේ නම්මවා ගත හැකි ද යන්නයි.

ඔබ සිතන්නේ රේල් පීලි මෙන් දේශපාලන අවකාශය හා සිවිල් අවකාශය සමාන්තරව දිවෙන බවද? නැත්නම් මේවා එකිනෙක හමු වනවාද?

මේ අවකාශ දෙක විටින් විට හමු වනවා. 2014 අපේ‍්‍රල්-මැයි ඉන්දියානු මහ මැතිවරණයේදීත් මෙය සිදු වුණා. උදාහරණයකට මා අයිති එක් සිවිල් ක‍්‍රියාකාරික පිරිසක් නාගරික දුගී ජනයාගේ අයිතීන් වෙනුවෙන් පෙනී සිටිනවා. මැතිවරණ කැම්පේන් කාලයේ අප ප‍්‍රධාන නාගරික ප‍්‍රදේශවල සියලූ දේශපාලන පක්ෂවල ඡන්ද අපේක්ෂකයන් හමු වී අපේ දැක්ම පහදා දුන්නා. ඔවුන්ගේ ප‍්‍රතිපත්ති ප‍්‍රකාශනවල අඩුපාඩු පෙන්වා දුන්නා. පරිසරවේදීන්, කාන්තා අයිතිවාසිකම් කණ්ඩායම් හා වෙනත් පොදු ප‍්‍රශ්න ගැන පෙනී සිටින සිවිල් කණ්ඩායම් ද මෙවැනිම සංවාදවල යෙදෙනවා. ඔවුන් අතර රාජ්‍ය නොවන සංවිධාන, වෘත්තීය සමිති, වෘත්තීයවේදීන්ගේ සංවිධාන හා ග‍්‍රාමීය ප‍්‍රජා කණ්ඩායම් සිටිනවා.

Dec 2012: People gather at a candlelit vigil for the rape victim - Photo by Saurabh Das, AP
Dec 2012: People gather at a candlelit vigil for the rape victim – Photo by Saurabh Das, AP

මෑතදී නව රවණතාවක් මතුව තිබෙන බව ඔබ පෙන්වා දුන්නා. දුෂණය, ස්තරී හිංසනය ආදී බරපතළ සමාජ රශ්නවලට එරෙහිව විශේෂයෙන් මධ්යම පාන්තික ඉන්දියානුවන් පෙළගැසෙනු හා වීදි බැස උද්ඝෝෂණය කරනු අප දකිනවා. ජංගම දුරකතන හරහා කඩිනමින් සංවිධානගත වන ඔවුන් බොහෝ දෙනා සාම්පරදායික සිවිල් සමාජ සංවිධානවලට අයත් නැහැ නේද?

මෙය ගෙවී ගිය වසර හත අට තුළ අප දකින ප‍්‍රවණතාවක්. අන්නා හසාරේ (Anna Hazare) ජන නායකයා වටා ඒකරාශි වෙමින් දුෂණයට එරෙහිව හඬ නැගුවේ බොහෝ කොටම මෙබඳු අයයි. මා මෙය දකින්නේ 1990 ගණන්වල උපන් ඉන්දියානුවන් සමාජ ප‍්‍රශ්න ගැන ආවේගයෙන් එළි බැසීමක් ලෙසටයි. මෙය මා වැන්නවුන් මවිතයට පත් කළත් එය හිතකර ප‍්‍රවණතාවක් ලෙස මා දකිනවා.

මෑතක් වන තුරු ඉන්දියාවේ නාගරික ඉසුරුබර උදවියගේ දේශපාලන සහභාගිත්වය ඉතා අඩු මට්ටමක පැවතියා. මැතිවරණවලදී ඡන්දය දීමට වැඩිපුර ගියේ නාගරික දුගී හා පහළ මධ්‍යම පාන්තිකයන් (65%). බොහෝ ඉහළ මධ්‍යම පාන්තිකයන් ඡන්දය දීමටවත් ගියේ නැහැ (10%).

ජාතික මට්ටමේ මහ මැතිවරණවලදී පවා?

ඔව්. පළාත් පාලන මැතිවරණ ගැන නම් මේ පිරිස පොඩියක්වත් තැකීමක් කළේ නැහැ. එහෙත් 2008 පමණ පටන් මෙය වෙනස් වන්නට පටන් අරන්. එය යම් තරමකට අප 2009 මහ මැතිවරණයේදී දුටුවා. එය වඩාත් හොඳින් පෙනී ගියේ 2014 මහ මැතිවරණයේදී.

මේ ස්වයංසිද්ධ ප‍්‍රවණතාවට උත්පේ‍්‍රරණය හා ගැම්ම ලබා දෙන්නේ පුවත් ටෙලිවිෂන් නාලිකා, ජංගම දුරකතන ව්‍යාප්තිය, ඉන්ටර්නෙට් හා සමාජ මාධ්‍ය භාවිතය පුළුල්වීම ආදී සාධකයි. මේ තාක්ෂණික සාධක මගින් පුරවැසියන් තුළ නව පිබිදීමක් හා කැක්කුමක් ඇති කොට තිබෙනවා.

සමාජය වෙලා ගත් ගනඳුරු පටල වැනි දුෂණය, ප‍්‍රචණ්ඩත්වය ආදියට එරෙහි විය හැකි බවත්, තත්ත්වය ගොඩ ගත නොහැකි තරම් අසාධ්‍ය නොවන බවත් තරුණ ඡන්දදායකයන් සිතන්නට පෙළඹිලා. නිලධාරීන් හෝ දේශපාලකයන් පසුපස ගොස්, ඔවුන්ට බැගෑපත් වී, ඔවුන් සතුටු කොට පුරවැසි වරප‍්‍රසාද ලබා ගැනීමේ දීනත්වය වෙනුවට ආත්ම අභිමානය සහිතව ජීවත් විය හැකි හෙට දවසක් ගැන ඔවුන් බලාපොරොත්තු ඇති කරගෙන සිටිනවා.

 

Anti-corruption activist Anna Hazare
Anti-corruption activist Anna Hazare

මෙය නගරවල පමණක්ද? නැත්නම් රාමීය රදේශවලත් දැකිය හැකි පිබිදීමක්ද?

දැන් මෙය ගම් ප‍්‍රදේශවලටත් පැතිරිලා. මෙයට ප‍්‍රධාන හේතුව මාධ්‍ය ව්‍යාප්තියයි. ගෙවී ගිය දශකය තුළ ඉන්දියාව පුරාම පුවත් පමණක් ආවරණය කරන ටෙලිවිෂන් නාලිකා සිය ගණනක් බිහි වුණා. මේ නාලිකා අපේ භාෂා දුසිම් ගණනකින් සමාජගත වනවා. පැය 24 පුරාම සමාජ, ආර්ථික හා දේශපාලන ප‍්‍රශ්න ගැන සජීව වාද විවාද කරනවා.

1990 මුල කාලයේ උපන්, 2010 වනවිට ඡුන්දය දීමේ වයසට ළඟාවූ මිලියන ගණන් තරුණ තරුණියන් හැදුණේ වැඩුණේ මේ බහුමාධ්‍ය වාතාවරණය තුළයි. ජංගම දුරකතන බිලියනයකට ආසන්න සංඛ්‍යාවක් රට තුළ ව්‍යාප්ත වීම හා ඒවා භාවිතයේ වියදම ඉතා අඩු වීම හරහා ද තොරතුරු ගලායෑමට පෙර යුගවල තිබූ බාධක බොහෝ කොට බිඳ වැටිලා.

ඔබ කියන්නේ මාධ් හා තොරතුරු තාක්ෂණය එක පසෙකිනුත්, අතිවිශාල තරුණ හා උගත් ජනසංඛ්යාවක් තව පසෙකිනුත් මතු වීම හරහා ඉන්දීය සමාජයේ මේ නව රජාතාන්තරික පිබිදීම සිදුව ඇති බවයි?

ඔව්. ඇත්තටම ඔව්!

මේ සාධක දෙක සමාපත වූ මැදපෙරදිග සමහර රටවල අරාබි වසන්තය නම් ජන අරගල මතු වුණා. එහෙත් ඉන්දියාවේ එබන්දක් සිදු වුණේ නැහැ. වෙනුවට පොදු මිනිසාගේ පක්ෂය ආමි ආද්මි (Aam Aadmi Party, AAP) මතු වුණා. මේ වෙනසට හේතුව කුමක්ද?

ජන සංයුතිය (demographics) මෙහිදී ඉතා වැදගත් සාධකයක්. ඉන්දියාවේ ජනගහනයේ මධ්‍යන්‍ය වයස 24යි. ඒ කියන්නේ අපේ සමස්ත ජනගහනය වන මිලියන් 1,200න් බාගයක්ම (මිලියන් 600ක්) වයස 24 හෝ ඊට අඩුයි. මේ මහා තරුණ ජනකාය තමන්ගේ ආවේගයන් කෙළින්ම පොදු අවකාශයේ (වීදි බැස සාමකාමී උද්ඝෝෂණ කිරීමෙන්) හෝ සයිබර් අවකාශයේ ප‍්‍රකාශ කරනවා. මෙය පෙර කිසිදා නොතිබි අන්දමේ තත්ත්වයක්.

මෙය මා දකින්නේ අතරමැදි (දේශපාලන හෝ සිවිල් සමාජ සංවිධාන) හරහා නොගොස් ඍජුව පුරවැසියන් රාජ්‍ය පාලකයන්ට බලපෑම් කිරීමේ නව රටාවක් ලෙසයි.

පරම්පරාවකට පෙර මෙබඳු තරුණ උදවිය දේශපාලන පක්ෂවලට හෝ සිවිල් සමාජ සංවිධානවලට හෝ බැඳී ක‍්‍රියා කළා. අද බොහෝ කොට ඔවුන් ඍජුවම එය කරනවා. දුෂණ විරෝධී ජන රැල්ල හා දිල්ලියේ ස්ත‍්‍රී දුෂණයට එරෙහිව ඉන්දියාව පුරාම මතුව ආ ජන රැල්ල මෙයට මෑත උදාහරණයි. එහිදී වීදි බැස නීතිය ක‍්‍රියාත්මක කිරීමට බලකර සිටි තරුණ පිරිස් අගමැති හා ස්වදේශ ඇමතිට කෙළින්ම පණිවුඩයක් දුන්නා.

එසේම ජාතික ප‍්‍රශ්න ගැන වීදියට බසින තරුණ තරුණියෝ කෙළින්ම රට කරවන ඇත්තන්ට එහි එන්නයැ’යි බල කොට කියනවා. පොලිස්පති හෝ ජ්‍යෙෂ්ඨ රාජ්‍ය නිලධාරීන් හෝ පැමිණියාට ඔවුන්ට මදි.

Anna Hazare

එසේ රසිද්ධ ස්ථානවලට පැමිණීම දේශපාලන නායකයන්ගේ ආරක්ෂාවට තර්ජනයක් විය හැකිද?

ඒ තර්කය විවාදාත්මකයි. තරුණ උද්ඝෝෂණකරුවන් කියන්නේ මේ අගමැති, ඇමති පිරිස පත්ව සිටින්නේ මහජන ඡුන්දයෙන්. ඔවුන් නඩත්තු කරන්නේ මහජන මුදලින්. ඉතින් එම මහජනයාගේ පිරිසක් හමුවීමට දේශපාලන නායකයන්ට එන්න බැරිද?

එසේම කමාන්ඩෝ ආරක්ෂකයන් පිරිවරා ගෙන වාහන දහය විස්සක රථ පෙරහරින් දේශපාලකයන් එහා මෙහා යාම ඉන්දියාවේ තරුණ පිරිස් රුස්සන්නේ නැහැ. ඔවුන් කියන්නේ ජනතාවට ඔයිට වඩා සමීප වන්න බැරි නම්, බය නම් ලොකු ලොක්කෝ දේශපාලනයෙන් ඉවත් විය යුතු බවයි!

ඉන්දියාවේ 2014 මහ මැතිවරණයේදී රථම වතාවට ඡන්දය දීමේ වයසට ළඟා වූ තරුණ තරුණියන් මිලියන් 150ක් පමණ සිටියා. මේ පිරිස වඩා උගත්, තොරතුරු තාක්ෂණයෙන් සන්නද්ධ වූවන් වීම මැතිවරණ රතිඵලයට බලපෑවේ කෙසේද?

ඉන්දියාවේ ජාතික සාක්ෂරතාව 74%ක් වුවත් වයස 24ට අඩු ජන කොටස අතර එය 90%ක් තරම් ඉහළයි. මේ අය අඩු තරමින් වසර 10-12ක් පාසල් ගිය තොරතුරු ලැබීමේ හා හුවමාරුවේ අගය දත් පිරිසක්. මීට පෙර පරම්පරා මෙන් දේශපාලකයන් කරන කියන ඕනෑම දෙයක් ඉවසා සිටින්නට ඔවුන් සූදානම් නැහැ.

සාකච්ඡාව වෙබ් හරහා බලන්න – https://vimeo.com/118544161

ඉතිරි කොටස ලබන සතියේඉන්දියාවේ අත්දැකීම් රී ලංකාවට අප කෙසේ අදාළ කර ගත යුතුද?

සිවුමංසල කොලූගැටයා #205: දිරිය මිනිසුන් හා ගැහැණුන්ට පිරිනැමෙන යහජීවිකා ත්‍යාගය

In this week’s Ravaya column (in Sinhala), I discuss the Right Livelihood Award (RLA), sometimes called the ‘alternative Nobel Prize’.

Set up in 1980, RLA “honours and supports those offering practical and exemplary answers to the most urgent challenges facing us today”.

There have been three Lankan winners in RLA’s history, which I feature in this column: human rights activist Basil Fernando (2014); judge and legal scholar Christopher Weeramantry (2007); and Participatory Institute for Development Alternatives, PIDA (1982).

Right Livelihood Award (RLA) logo
Right Livelihood Award (RLA) logo

හැම වසරකම ඔක්තෝබර් මුලදී ප‍්‍රකාශයට පත් කැරෙන නොබෙල් ත්‍යාග පිරිනමන්නේ දෙසැම්බර් 10 වනදා. සාම ත්‍යාගය නෝර්වේ අගනුවර ඔස්ලෝහිදීත්, සෙසු ත්‍යාග ස්වීඩන් අගනුවර ස්ටොකොම්හිදීත්.

එයට දින කිහිපයකට පෙර ස්ටොකොම් නුවර වාර්ෂිකව තවත් වැදගත් ජාත්‍යන්තර සම්මාන පිරිනැමීමක් සිදු වනවා. ස්වීඩන් ජාතික පාර්ලිමේන්තු මන්දිරයේ උත්සවාකාරයෙන් පැවැත්වෙන මෙය නොබෙල් ත්‍යාග තරමට ලොව ප‍්‍රකට නැතත් එය අපට වැදගත් වන හේතුවක් තිබෙනවා.

එනම් සියවසකට වැඩි කාලයක් තිස්සේ කිසිදු නොබෙල් ත්‍යාගයක් ලාංකිකයකුට මේ දක්වා හිමි වී නැතත් විකල්ප නොබෙල් ත්‍යාගය නමින් ද ඇතැම් විට හැඳින්වෙන මෙම සම්මානය පසුගිය දශක තුන තුළ තෙවරක් ලාංකිකයන්ට පිරිනැමී තිබීමයි.

මේ ත්‍යාගයේ නම Right Livelihood Award (RLA). සිංහලෙන් යහජීවිකා ත්‍යාගය යැයි කිව හැකියි. මෙවර මේ ත්‍යාගය දිනා ගත් පුද්ගලයන් අතර ලාංකික නීතිඥ හා මානව හිමිකම් ක‍්‍රියාකාරික බැසිල් ප‍්‍රනාන්දු ද සිටිනවා. ඒ නිසා මේ ත්‍යාගය ගැන ටිකක් විමසා බැලීම වැදගත්.

2014 යහජීවිකා ත්‍යාගය ලැබූ අනෙක් අය නම් පාකිස්ථානයේ මානව හිමිකම් ක‍්‍රියාකාරිනී අස්මා ජහන්ගීර්, බි‍්‍රතාන්‍යයේ ගවේෂණාත්මක ගාඩියන් පත‍්‍රයේ ප‍්‍රධාන කර්තෘ ඇලන් රස්බි‍්‍රජර්, දේශගුණ විපර්යාසවලට එරෙහිව ගත යුතු පියවර ගැන උද්ඝෝෂණ කරන ලේඛක හා පරිසරවේදී බිල් මැකිබන් හා අමෙරිකාවේ රහස් ඔත්තු සේවා සයිබර් අවකාශයේ අනවසර අන්වේශනය (surveillance) ගැන ලොවට හෙළිදරවු කළ එඞ්වඞ් ස්නෝඞ්න් නම් පරිගණක තාක්ෂණවේදියායි.

 2014 RLA Winners - L to R - Alan Rusbridger, Basil Fernando, Asma Jahangir, Bill McKibben, Edward Snowden

2014 RLA Winners – L to R – Alan Rusbridger, Basil Fernando, Asma Jahangir, Bill McKibben, Edward Snowden

යහජීවිකා ත්‍යාගය ඇරඹුණේ 1980දී. එහි අරමුණ ලෝකයේ හදිසි අභියෝග හා අවශ්‍යතාවලට ප‍්‍රායෝගිකවූත්, ආදර්ශමත් වුත් විසඳුම් සොයමින් පොදු උන්නතිය ප‍්‍රවර්ධනය කරන පුද්ගලයන් හඳුනා ගෙන ඔවුන් දිරිමත් කිරීමයි.

එය අරඹනු ලැබුවේ ජේකබ් ෆොන් උක්ස්කුල් (Jakob von Uexkull) නමැති ස්වීඩනයේ උපත ලද ජර්මන් සම්භවය ඇති දානපතියා විසින්. ස්වීඩනයේම ඊට කලකට පෙර උපන් ඇල්ෆ‍්‍රඞ් නොබෙල් ඇති කළ නොබෙල් ත්‍යාග වැඩිපුර හිමි වන්නේ දියුණු රටවල වැසියන්ට බව තේරුම් ගත් උක්ස්කුල්, එය වෙනස් කළ යුතු බව විශ්වාස කළා.

ඔහු මුලින්ම නොබෙල් පදනමට යෝජනා කළා නව නොබෙල් ත්‍යාග දෙකක් අරඹන ලෙස. එ් පාරිසරික විද්‍යාවන්ට හා දුගී බව පිටු දැකීමට ක‍්‍රියා කරන අයට ප‍්‍රණාමය දැක්වීමට. ඒ සඳහා අවශ්‍ය අරමුදල් සපයන්නට ඔහු සූදානම්ව සිටියා. එහෙත් නොබෙල් පදනම එය ප‍්‍රතික්‍ෂෙප කළා.

එයින් නොසැලූණු උක්ස්කුල් තම පවුලේ උරුමයක් වූ වටිනා මුද්දර එකතුව ඩොලර් මිලියන් එකකට විකුණා යහජීවිකා ත්‍යාග සම්ප‍්‍රදාය ඇරඹුවා. පසුව එයට වෙනත් දානපතියන්ගේ අනුග‍්‍රහය ද ලැබුණා.

‘‘විකල්ප නොබෙල් ත්‍යාගය’’ යන්න මාධ්‍ය විසින් යහජීවිකා ත්‍යාග හඳුන්වන්නට යොදා ගන්නා පාඨයක් මිස නිල හැඳින්වීමක් නොවෙයි. නොබෙල් ත්‍යාග සමග කිසිදු සම්බන්ධයක් නැති යහජීවිකා ත්‍යාග, ඇතැම් විට නොබෙල් ත්‍යාග ක‍්‍රමය පිළිබඳ ප‍්‍රසිද්ධ විවේචනයක් ලෙස සමහරුන් විග‍්‍රහ කරනවා.

මේ ත්‍යාග ක‍්‍රමයේ නිර්මාතෘවරුන් යහජීවිකාව අරුත් දක්වන්නේ ආගමික නොවන, එහෙත් සාරධර්මීය ආකාරයකට: ‘‘යහජීවනය කියන්නේ පෞරාණික සංකල්පයක්. හැම අයකුම අවංක ලෙසින් තම දිවි පෙවෙත සකස් කර යුතු බවත්, සෙසු මානවයන්ට හා සොබා දහමට ගරු කරමින් එහි නිරත විය යුතු බවත් බොහෝ සංස්කෘතීන්ගේ පිළිගැනෙනවා. අප කරන්නේ මේ චින්තනය නූතන ලෝකයට අදාල කර ගත් දිරිය මිනිසුන් හා ගැහැණුන් හඳුනා ගෙන ඔවුන් ප‍්‍රණාමයට ලක් කිරීමයි. ඔවුන් තම රටවල හා සමාජයන්ගේ නියත සම්මානයට සුදුසු වූවත් බොහෝ විට බලගතු ප‍්‍රවාහයන්ට ඔවුන් එරෙහිව අරගල කරන නිසා එබඳු අගැයීමකට පාත‍්‍රා වන්නේ නැති තරම්. අප එබඳු ආදර්ශමත් හා පරමාදර්ශීය චරිත සොයා යමින් ඔවුන්ට නිසි දිරි ගැන්වීම හා පිළිගැනීම ලබා දෙනවා.’’

ලෝක සාමය, භෞතික විද්‍යාව, රසායන විද්‍යාව, වෛද්‍ය විද්‍යාව, සාහිත්‍යය හා ආර්ථික විද්‍යාව ලෙස වර්ගීකරණය කොට ත්‍යාග දෙන නොබෙල් සම්ප‍්‍රදායට වඩා මේ යහජීවිකා ත්‍යාගවල ප‍්‍රවේශය හා දැක්ම වෙනස්. ඔවුන්ට පුළුල් වූත්, වඩාත් ගෝලීය වූත් දැක්මක් තිබෙනවා.

යහජීවිකා ත්‍යාගයේ විෂයානුගත හෝ වෙනත් ආකාරයක වර්ගීකරණයක් නැහැ. එහෙත් හැම වසරකම එම ත්‍යාගයන් සිවු දෙනෙකුට හෝ පස් දෙනෙකුට පිරිනමනවා. සමහර විට ත්‍යාගලාභීන් අතර ආයතනය හා සංවිධාන ද වනවා.

යහජීවිකා ත්‍යාග වර්ගීකරණය නොකිරීමට හේතුව: “ලෝකයේ ප‍්‍රශ්න හා අභියෝග විසඳීමට තැත් කරන විට විෂය ලෙසින් බෙදා වෙන් කරන්නට බැහැ. උදාහරණයකට පාරිසරික ප‍්‍රශ්න විසඳන්නට උත්සාහ කරන්නේ ඒ හරහා සෞඛ්‍ය, මානව හිමිකම් හා සමාජ සාධාරණත්වය පිළිබඳ සංවාදයන්ට යොමුවනවා සමස්තයක් ලෙස මානව ප‍්‍රශ්න සළකා බලා පොදු උන්නතියට වැඩ කරන අයට පිළිගැනීමක් ලබාදීම අපේ අරමුණයි.” මේ ත්‍යාගයේ නිල වෙබ් අඩවිය එසේ කියනවා.

නොබෙල් ත්‍යාගය තරම්ම මුදලින් විශාල නොවුවත්, යහජීවිකා ත්‍යාගලාභීන්ට යම් මුදලක් හිමි වනවා. 1980දී ඩොලර් 50,000න් ඇරැඹුණු ත්‍යාග මුදල 2014 වන විට ස්වීඩන් ක්‍රෝනර් මිලියන් 2 ක් වූවා. (ඩොලර් 265,600ක් පමණ). මේ ත්‍යාග මුදල වසරේ ත්‍යාගලාභීන් අතර සම සේ බෙදී යනවා.

යහජීවිකා ත්‍යාගය පිරිනැමීම ඇරැඹුණු 1980 සිට 2014 වන තුරු රටවල් 65ක ත්‍යාගලාභීන් 158 දෙනකු එමඟින් සම්මානයට පත්ව සිටිනවා. පෙර අපර දෙදිගම පොදු උන්නතියට කැප වූ විද්වතුන්, වෘත්තිකයන්, සමාජ ක‍්‍රියාකාරිකයන්, මාධ්‍යවේදීන් මෙන්ම ජන සංවිධාන ද මේ අතර සිටිනවා.

2014 ත්‍යාගලාභීන් වූයේ ලොව නන්දෙසින් ලැබුණු නාම යෝජනා හරහා අපක්‍ෂපාත තේරීම් මඩුල්ලක් මගින් තෝරා ගත් පස් දෙනෙක්.

‘මානව හිමිකම් ක‍්‍රියාත්මක වීම පිළිබඳව ආසියානු කලාපයේ රටවල යථාර්ථය කලක් තිස්සේ ලේඛණගත කිරීම හා මානව හිමිකම් ප‍්‍රවර්ධනය කිරීම’ උදෙසා ශ‍්‍රී ලාංකික මානව හිමිකම් ක‍්‍රියාකාරික බැසිල් ප‍්‍රනාන්දුට මේ ත්‍යාගය පිරිනමනු ලැබුවා. එය ඔහුගේ ප‍්‍රධානත්වයෙන් ක‍්‍රියාත්මක වන හොංකොං නුවර පිහිටි ආසියානු මානව හිමිකම් කේන්‍ද්‍රයට ද (Asian Human Rights Commission, AHRC) ලැබුණු පිළිගැනීමක්.

Basil Fernando of the AHRC receives Right Livelihood Award, known also as “Alternative Nobel Prize”

AHRC logo
AHRC logo

දශක තුනක කාලයක් පුරා ඔහුගේ සුවිශේෂී භූමිකාව ලෙස ත්‍යාග පරිපාලකයන් හුවා දැක්වූයේ බිම් මට්ටමේ මානව හිමිකම් යථාර්ථයත්, ප‍්‍රතිපත්ති හා නීති මට්ටමේ මානව හිමිකම් ආයතන රාමුවත් බද්ධ කිරීමට ඔහු දරණ ව්‍යායාමයයි. මානව හිමිකම් පුහුණු පාසලක් හා වෙනත් ක‍්‍රියාකාරකම් හරහා මානව හිමිකම් පිළිබඳ නිසි දැනුම හා අවබෝධය ලැබූ නීතීඥයන් මෙන්ම සිවිල් සමාජ ක‍්‍රියාකාරිකයන් රැසක් ආසියාව පුරා බිහි කිරීමට AHRC ක‍්‍රියාකොට තිබෙනවා.

Basil Fernando
Basil Fernando

1944දී ශ‍්‍රී ලංකාවේ උපන් බැසිල් ප‍්‍රනාන්දු 1972දී ලංකා විශ්ව විද්‍යාලයෙන් නීති උපාධිය ලැබුවා. 1980දී නීතීඥයකු ලෙස ක‍්‍රියා කිරීම ඇරඹුවා. 1989 භීෂණ සමයේ ජීවිතාරක්‍ෂාව සඳහා රට හැර ගිය ඔහු හොංකොං නුවර පදිංචියට තෝරා ගත්තා. එක්සත් ජාතීන්ගේ ආයතන සඳහා හොංකොං නුවරත්, කාම්බෝජයේත් සේවය කළ ඔහු AHRC ආයතනයට බැඳෙන්නේ 1994දී.

බැසිල් ප‍්‍රනාන්දු වැනි නීති ක‍්‍රියාකාරියකුගේ අගය වඩාත් කැපී පෙනෙන්නේ නීතිය පිළිබඳ විශාරදයන් බොහෝ දෙනා තමන්ගේ පාඩුවේ සිටින වාතාවරණයක ඔහු උපන් රටේත්, සෙසු ආසියානු රටවලත් යහපාලනය උදෙසා සක‍්‍රීය වීම නිසයි.

Award Acceptance Speech by Basil Fernando

යහජීවිකා ත්‍යාගය මීට පෙර දෙවතාවක් ශ‍්‍රී ලාංකිකයන්ට හිමිවී තිබෙනවා.

1982දී එය පිරිනමනු ලැබුවේ සංවර්ධන විකල්ප සඳහා ජන සහභාගීත්ව කේන්ද්‍රය (Participatory Institute for Development Alternatives, PIDA) නම් රාජ්‍ය නොවන සංවිධානයට.

Wilfred Karunaratne
Wilfred Karunaratne

1970 දශකයේ පර්යේෂණාත්මක පදනමින් බිම් මට්ටමේ සංවර්ධන සංවාදයන් හා ක‍්‍රියාකාරකම් අරඹන්නට මුල් වූ ලාංකික විද්වතුන් හා සමාජ ක‍්‍රියාකාරිකයන් පිරිසක් එක්ව PIDA පිහිට වූයේ 1980දී. එය ලක් රජය හා එක්සත් ජාතින්ගේ සංවිධානයේ ආයතන සමග සමීපව ක‍්‍රියා කළ බවත්, සමෝධානිත සංවර්ධන දැක්මක් හා පෙළ ගැස්මක් ජනතාව තුලින්ම මතු කිරීමට පුරෝගාමී ක‍්‍රමවේදයන් ප‍්‍රගුණ කළ බවත් ත්‍යාග හේතු පාඨය කියනවා.

PIDA ආයතනයේ ආරම්භකයන් ලෙස සඳහන් වන්නේ ආචාර්ය පොන්නා විග්නරාජා, ජී. වී. එස්. ද සිල්වා, මහාචාර්ය එස්. තිලකරත්න, මොනිකා රුවන්පතිරණ, ඩබ්ලියු. පී. වික‍්‍රමාරච්චි, විල්ෆ‍්‍රඞ් කරුණාරත්න, ඩැනියෙල් ප‍්‍රනාන්දු, එස්. ජී. පුංචිහේවා, කේ. කේ. පද්මානන්ද හා පොඩිනිලමේ යන අයයි. එහි වත්මන් සභාපති සුසිල් සිරිවර්දනයි.

PIDA වැඩිපුරම ක‍්‍රියා කරන්නේ මෙරට දුගී ජනතාව සමග බවත්, එසේ කරන විට ගම්වල හමුවන සමාජ විසමතා ගැන සංවේදී වන බවත් ඔවුන් ගැන කියැවෙන වෙබ් අඩවියක සඳහන් වනවා.

PIDA වෙනුවෙන් යහජීවිකා ත්‍යාගය භාර ගත්තේ මුල් යුගයේ එහි සභාපති වූ විල්ෆ‍්‍රඞ් කරුණාරත්නයි. Acceptance Speech by Wilfred Karunaratne

1982 පටන් වසර 25ක් යන තුරු මෙරටින් යහජීවිකා ත්‍යාගලාභියකු බිහි වූයේ නැහැ. (එයට එක් හේතුවක් විය හැක්කේ හරිහැටි නාමයෝජනාවක් ලිඛිතව ඉදිරිපත් නොකිරීම විය හැකියි. එසේ නැතිව මෙරට තව සුදුස්සන් නැති වීම නොවෙයි.)

2007දී නැවත යහජීවිකා ත්‍යාගයක් ලාංකිකයකුට ලැබෙන්නේ විශ‍්‍රාමික විනිසුරු ක‍්‍රිස්ටෝෆර් වීරමන්තී‍්‍රටයි. ජාත්‍යන්තර නීතිය ස්ථාපිත කරන්නට හා ප‍්‍රවර්ධනය කරන්නට ඔහු කළ මෙහෙවරට එම ත්‍යාගය පිරිනමනවා.

Weeramantry RLA citation

Judge Christopher Weeramantry
Judge Christopher Weeramantry

හේග් නුවර ලෝක අධිකරණයේ (ICJ) විනිසුරු හා උප සභාපති ලෙස කටයුතු කර ලෝක සම්මානයට පාත‍්‍ර වූ වීරමන්තී‍්‍ර 1967-1972 කාලයේ මෙරට ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණ විනිසුරුවරයෙක් ලෙසත් ඉන් පසු ඕස්ටේ‍්‍රලියාවේ මොනෑෂ් සරසවියේ නීති මහාචාර්යවරයෙකු ලෙසත් සේවය කර තිබෙනවා.

න්‍යෂ්ටික අවි පිටු දැකීම, වර්ණභේදවාදයට එරෙහිවීම, මානව හිමිකම් සුරැුකීම හා සාමය පිළිබඳ අධ්‍යාපනය ප‍්‍රවර්ධනය කිරීම වැනි පොදු උන්නතියට අදාල ක්‍ෂෙත‍්‍ර ගණනාවකම ඔහු ලබා දී ඇත්තේ විශිෂ්ඨ බුද්ධිමය නායකත්වයක් හා දායකත්වයක්. ඔහු විශ‍්‍රාමිකව මෙරට වාසය කරන අතර සාමය පිළිබඳ අධ්‍යයන හා පර්යේෂණ කරන වීරමන්ත‍්‍රී කේන්‍ද්‍රය (Weeramantry International Centre for Peace Education and Research – WICPER) 2001දී පිහිටුවා පවත්වා ගෙන යනවා.

වීරමන්ත‍්‍රීගේ නීති විශාරදත්වය හා බහුවිධ විෂය දැනුම ගැන කිසිදු ප‍්‍රශ්නයක් නැහැ. එහෙත් ඔහුගේ දේශන හා ලේඛන සමීපව නිරීක්ෂණය කරන මට ඔහුගේ දේශීය භූමිකාව ගැන ප‍්‍රශ්නයක් තිබෙනවා.

ජයන්ත ධනපාල හා ක‍්‍රිස්ටෝෆර් වීරමන්ත‍්‍රී යන අද ජීවතුන් අතර සිටින වැඩිපුරම ජාත්‍යන්තර ගෞරවයට පාත‍්‍ර වූ ලාංකිකයන් දෙදෙනා යයි කිව හැකියි. ජයන්ත ධනපාල එක්සත් ජාතීන්ගේ උප මහලේකම් තනතුරින් 2003දී විශ‍්‍රාම ගැනීමෙන් පසුව මෙරට යහපාලනය, ප‍්‍රජාතන්ත‍්‍රවාදය හා මානව හිමිකම් ගැන විවෘතව හා අදීනව කථා කරන ප‍්‍රමුඛ පෙළේ බුද්ධිමතකු ලෙස මතු වී සිටිනවා.

එහෙත් මානව හිමිකම් ගැන පර්යේෂණාත්මක මට්ටමින් ලෝකයේ ඉහළම දැනුම් සම්භාරයක් හිමි වීරමන්ත‍්‍රී, මෙරට පොදු උන්නතියට හා යහපාලනයට අදාළ ප‍්‍රශ්න ගැන නිහඬව සිටීම කණගාටුදායකයි. එසේ සිටීමට ඔහුට පූර්ණ අයිතියක් තිබෙනවා. නමුත් දකුණු අප‍්‍රිකාවේ වර්ණභේදවාදයට හා ලෝකයේ වෙනත් රටවල අසාධාරණයන්ට එරෙහිව ඔහු මතු කළ ගෞරවාන්විත හඬ, වීරමන්ත‍්‍රී තම රටේම සහෝදර ජනයා වෙනුවෙන් ඇති තරම් මතු නොකරන්නේ ඇයි?

22 Dec 2013: සිවුමංසල කොලූගැටයා #148: වර්ණභේදවාදය පිටු දැකීමට ලැබුණු ලාංකික දායකත්වය

 

සිවුමංසල කොලූගැටයා #202: 2015 ජනාධිපතිවරණයේ සන්නිවේදන පාඩම්

In this week’s Ravaya column (in Sinhala), published in the issue dated 11 January 2015, I offer an initial analysis of media-based political campaign communications during the run-up to Sri Lanka’s 7th Presidential Election on 8 January 2015. The column was written on 5 January, as physical campaigning (meetings and outdoor promotion) came to an end. The Ravaya issue carrying this hit the newsstands on election day.

In this, I pay particular attention to the use of social media by political parties as well as independent citizens and civil society groups. I also discuss the missed opportunity of holding a televised live debate between the two main candidates – to which opposition’s common candidate Maithripala Sirisena agreed, but was declined by incumbent president Mahinda Rajapaksa.

See also my recent other columns on elections, digital democracy and social media:

සිවුමංසල කොලූගැටයා #199: සමාජ මාධ්‍ය, මැතිවරණ හා ඩිජිටල් ප‍්‍රජාතන්ත‍්‍රවාදය

සිවුමංසල කොලූගැටයා #200: ඩිජිටල් තාක්‍ෂණයෙන් මැතිවරණ ක‍්‍රියාදාමය පිරිසුදු කළ ඉන්දුනීසියාව

සිවුමංසල කොලූගැටයා #201: ශ‍්‍රී ලංකාවේ අරාබි වසන්තයක් හට ගත හැකිද?

 

Social media campaign by citizen groups to encourage everyone to vote in #PresPollSL
Social media campaign by citizen groups to encourage everyone to vote in #PresPollSL

මා මේ කොලම ලියන්නේ 2015 ජනාධිපතිවරණයට තෙදිනකට පෙරයි. මෙය මුද්‍රණයෙන් පිට වන විට ජනාධිපතිවරණ ප‍්‍රතිඵල ලැබෙමින් පවතිනු ඇති. පක්ෂ දේශපාලනයෙන් ඔබ්බට ගිය දේශපාලන සංවාද ඉතා අවශ්‍ය මොහොතක් ඉක්බිති එළැඹෙනවා. එයට දායක වෙමින්, ගෙවී ගිය සති කිහිපයේ ජනාධිපතිවරණය වටා සිදු වූ සන්නිවේදන ක‍්‍රියාදාමයන් ගැන මුල් අදියරේ විග‍්‍රහයක් අපට දැන් කළ හැකියි.

ජනාධිපතිවරණ සන්නිවේදනයේ යෙදුණේ මැතිවරණ කොමසාරිස්වරයා, අපේක්ෂකයන් 19 දෙනා හා ඔවුන්ගේ අනුගාමිකයන් පමණක් නොවෙයි. දේශපාලන උනන්දුව ඇති විද්වතුන්, කලාකරුවන් හා සෙසු පුරවැසියන් ද වැඩිපුර කාලය ගත කළේ මේ ගැන කතාබහ කරන්නයි. මේ සා දැඩි උනන්දුවක් මා අවසන් වරට දුටුවේ 1994දී.

විවිධ කෝණ හා මානවලින් විග‍්‍රහ කළ හැකි මේ සංසිද්ධිය මා විමසන්නේ නව සන්නිවේදන මාධ්‍යයන් හා නව මාධ්‍ය කෙසේ යොදා ගත්තා ද යන්න සෙවීමටයි. අර්ධ වැඩවසම් මානසිකත්වයක තවමත් කොටු වී සිටින ලක් සමාජය නූතනත්වය වැළඳ ගන්නට දෙගිඩියාවකින් පසු වන සැටිත් ඒ හරහා අපට දැකිය හැකියි.

එසේම මේ තරම් සන්නිවේදන මාධ්‍ය තිබියදීත් රටේ ජනමතය හරිහැටි හඳුනා ගැනීම හා කියැවීම කෙතරම් අසීරුද යන්නත් අපට පෙනී යනවා.

සමහරුන් තර්ක කරන්නේ මෙවර අධිතාක්ෂන මැතිවරණ ප්‍රචාරක කැම්පේන් තිබූ බවයි. යෝධ ටෙලිවිෂන් තිර ජනාකීර්න හන්දිවල තැබූ පමණින් හෝ ඉන්ටර්නෙට් හරහා ඉවක් බවක් නැතිව කැම්පේන් පණිවුඩ බෙදා හැරිය පමණින් ඩිජිටල් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය මෙරටට ළඟා වන්නේ නැහැ.

ප්‍රධාන අපේක්ෂකයන් දෙදෙනාගේම ප්‍රචාරණ වැඩ සියුම්ව පිරික්සා බලන විට පෙනී ගියේ නව සන්නිවේදන තාක්ෂනයන් හරහා ද ඔවුන් තවමත් අනුගමනය කළේ එක දිශාවකට – එනම් කැම්පේන්කරුවන් වෙතින් මහජනයාට – ගලා ගිය පරණ තාලේ සන්නිවේදන ආකෘතියක් බවයි (one-way communications model).

ඇති තරම් සංවාද කිරීමට සමාජ මාධ්‍යවල මනා විභවයක් තිබුනත් එයට අවශය දැක්ම දෙපිලටම තිබුනේ නැහැ. මේ නිසා වෙබ් සරන මිලියන් හතරක පමණ ලක් ජනයා තම තමන් අතර කළ දේශපාලන සංවාදවලට අපේක්ෂකයන් හෝ ඔවුන්ගේ කැම්පේන් නිල වශයෙන් සම්බන්ධ වූයේ සීමිතවයි. නව දේශපාලන සන්නිවේදනයක් බිහි කිරීමේ අගනා අවස්ථාව දෙපිලම අත හැරියා.

එහෙත් සාපේක්ෂව පොදු විපක්ෂය නව මාධ්‍ය හරහා වඩාත් පුරවැසියන් සමග කථාබහ කළා යයි කිව හැකියි. රජයේ මාධ්‍ය ඔවුනට නොතිබි පසුබිම තුළ ඔවුනට මේ විකල්ප හැකි තරම් යොදා ගන්නට සිදු වූවා.

නවීන සන්නිවේදන තාක්ෂණයන් සූක්ෂම හා අවස්ථානුරූපී ලෙස භාවිත කළ තවත් පිරිසක් ද සිටියා. ඔවුන් ඍජුව දේශපාලන පක්ෂයකට හෝ පක්ෂයක් මුදල් ගෙවා සේවය ලබා ගත් දැන්වීම් ආයතනයකට හෝ අයත් නොවූ, එහෙත් දේශපාලනය හා යහපාලනය ගැන දැඩි උනන්දුවක් ඇති අයයි.

ඔවුන් තනි ගොඩකට වර්ග කරන්නත් අමාරුයි. විශේෂයෙන් ෆේස්බුක්, ට්විටර් (Twitter) හා යූටියුබ් (YouTube) ආදී සමාජ මාධ්‍ය ජාල හරහා දේශපාලන දෙපිලම විචාරයට හා අභියෝගයට ලක් කැරෙන කෙටි, ව්‍යක්ත හා ඇතැම් විට හාස්‍යජනක නිර්මාණ ඔවුන් මුදා හැරියා.

පක්ෂ මාරු කරන දේශපාලකයන්ගේ එදා-මෙදා කතා, පාලක පක්ෂයේ හා විපක්ෂයේ කයිවාරුව හා කෙරුවාව අතර පරතරය, මේ කවුරුත් රැවටීමට තැත් කරන අහිංසක ඡන්දදායකයාගේ සිහින හා අපේක්ෂා, අන්තවාදයට එරෙහිව කැරෙන සමාජ ප‍්‍රතිරෝධය ආදිය මේ නිර්මාණවලට නිමිති වුවා.

ඒවා අකුරින්, රූපයෙන් හෝ වීඩියෝවලින් සමන්විත වූ අතර අධි වියදම් දරා වෘත්තීය මට්ටමෙන් නිපදවන කැම්පේන් දැන්වීම් බොහොමයකට වඩා මේ පුරවැසි නිර්මාණ සාර්ථක වූ බව මගේ වැටහීමයි.

මෙයින් බොහොමයක නිර්මාණකරුවා කවුදැයි සොයා ගන්නත් අපහසුයි. ඒ තරමට ශීඝ‍්‍රයෙන් හා උද්ේ‍යාගයෙන් මේවා සමාජ මාධ්‍ය හා ජංගම දුරකතන හරහා බෙදා ගත් (share කළ) බැවින්. මේවා පොදුවේ හඳුන්වන්නේ වෙබ් මීම් (web memes) නමින්.

මෙරට වෙබ් මීම් උපසංස්කෘතිය ජනාධිපතිවරණය වකවානුවේ කඩඉමක් පසු කොට නව මානයකට පිවිසියා. වෘත්තීය දැන්වීම් සමාගම් හා කැම්පේන් හසුරුවන්නෝ සමහරක් මේ ස්වේච්ඡා පුරවැසි නිර්මාණ කොපි කරන්නට හා ඒවා සමග තරග කරන්න තැත් කරනු පෙනී ගියා. මේ ප‍්‍රවණතා ඉදිරි මැතිවරණවල වඩාත් ප‍්‍රබලව පැන නගිනු ඇති.

Purawesi Balaya = Citizen Power icon
Purawesi Balaya = Citizen Power icon

පුරවැසි බලය වැනි මෑතදී බිහි වූ සිවිල් සංවිධාන හා ක‍්‍රියාකාරිකයන් ද මේ නව මීම් රැල්ල මනා සේ හසුරුවනු මා දුටුවා. මෙවර මැතිවරණයේ ඉතා පුළුල්ව ප‍්‍රතිරාවය වූ වැකියක් වූයේ ‘යටත්වැසියන් නොවී පුරවැසියන් වෙමු’ යන්නයි. මෙරට තත්කාලීන දේශපාලන හා රාජ්‍ය පාලන යථාර්ථයේ ගරා වැටීම කෙටියෙන් හා මැනවින් හසු කර ගත් මෙය ද මීම් එකක් ලෙස හැඳින්විය හැකියි.

තවත් පුරවැසි මාධ්‍යකාරියක විසින් මුදා හැරිය වැකියක් මෙසේයි. ‘උපන් දා සිට කරපු පව් නැත වරක් පැන්නොත් මල්ලියේ!’ පක්ෂ මාරු කිරීමේ ශීඝ‍්‍රතාව වැඩි වෙද්දී සංසරණයට ආ මෙය ද ඉක්මනින් සයිබර් අවකාශය පුරා පැතිර ගියා.

කාටූන් චිත‍්‍ර හැකියාව එතරම් නැතත් හොඳ හාසජ්‍යනක අදහස් මීම් රූප ලෙස බිහි වී අප කුල්මත් කළා.

මෙරට දේශපාලන සන්නිවේදන ඉතිහාසයේ ප‍්‍රථම වතාවට නාමික හෝ නිර්නාමික සාමාන්‍ය පුරවැසියන්ට නිර්මාණශීලී ලෙස දේශපාලන සිදුවීම් ගැන පොදු අවකාශයේ ඉක්මන් ප‍්‍රතිචාර දැක්වීමට හැකිව තිබෙනවා.

දේශපාලන නායකයන් හා කැම්පේන්කරුවන් කියන දෙය ඡන්දදායක මහජනතාව වැඳ ගෙන ඔහේ අසා සිටි කාලය ඉවරයි. දැන් මතුව එන්නේ අප කාටත් සංවාද විසංවාද හා තර්ක කළ හැකි නව සන්නිවේදන යථාර්ථයක්.

රටේ ජනගහනයෙන් 25%ක් පමණ ඉන්ටර්නෙට් භාවිත කරන අතර වැඩිහිටියන් අතිබහුතරයක් අත ජංගම දුරකතන තිබෙන අද දවසේ මෙබඳු සන්නිවේදනවලින් ජනමතයට ඇති වන බලපෑම සුළුපටු නොවේ. එහෙත් අපේ දේශපාලන පක්ෂ හෝ සරසවි මාධ්‍ය පර්යේෂකයන් මේ නව යථාර්ථය තවම තේරුම් ගෙන නැහැ.

බ්ලොග් රචක හා දේශපාලන විචාරක අජිත් පැරකුම් ජයසිංහ 2015 ජනවාරි 4 වැනිදා ලියූ පරිදි: “මෙම ස්වේච්ඡා මාධ්‍ය බලකාය සමාජ මාධ්‍ය අවකාශය ආක්‍රමණය කළහ. අන් කිසිදු මැතිවරණයකට වඩා මෙම ජනාධිපතිවරණයේදී සමාජ මාධ්‍ය දැවැන්ත භූමිකාවක් රඟ දැක්වූයේය. අද වන විට තරුණ පරපුරෙන් 80‍% පරිගණක සාක්ෂරතාව සහිත අය වන අතර ජංගම දුරකථනය එදිනෙදා අත්‍යවශ්‍ය මෙවලමක් වි තිබේ. මේ අය අතර සමාජ ජාල අතිශය ජනප්‍රිය යග ඔවුන්ට එහි බලපෑම දැඩිව දැනිණි. ඔවුන් හරහා පණිවුඩ ගම් නියම් ගම් දක්වා පැතිරිණි.”

අජිත් හා මා වැන්නවුන් මේ නව අවකාශයන්ට වඩාත් සමීප නිසා ඒවා අධිතක්සේරු කරනවා යැයි යමකු තර්ක කළ හැකියි. ෆේස්බුක් ජාලයට සමහරුන් නිගරුවට මෙන් යොදන ‘බුකිය’ වචනය භාවිත කරමින් මෙවන් අයකු මෑත දිනෙක කීවේ ‘බුකියේ මතය නොවෙයි බහුතරයක් ලක් සමාජයේ මතය’ යනුවෙන්.

මැතිවරණ ප‍්‍රතිඵල හරහා මෙහි යථාර්ථය පෙනී යනු ඇති. එහෙත් මිලියන් හතරක් පමණ ලාංකිකයන් සැරිසරන වෙබ් අවකාශය හා මිලියන් 15ක් දෙනා ඇති ජංගම දුරකතන නොතකා ජනමතය විමර්ශනය කිරීම ද නුවණට හුරු නැහැ. (ස්මාට් ෆෝන් මිලියන 3ක් පමණ මෙරට ඇතැ’යි අනුමාන කරන අතර ඒ හැම එකකින්ම ඉන්ටර්නෙට් සබඳතා ලද හැකියි. බහුමාධ්‍ය රූප ඵඵී හුවමාරු කර ගන්නටත් පුළුවන්.)

මෙරට දේශපාලන පක්ෂ තවමත් යල්පැන ගිය සන්නිවේදන මානසිකත්වයක සිටින බව තහවුරු කළ තවත් එක් අවස්ථාවක් වූයේ ප‍්‍රධාන ජනාධිපති අපේක්ෂකයන් දෙදෙනා අතර නොකෙරුණු සජීව ටෙලිවිෂන් විවාදයයි.

TV Debate that never was: Mawbima newspaper front page 14 Dec 2014
TV Debate that never was: Mawbima newspaper front page 14 Dec 2014

2013 නොවැම්බර් 24දා මගේ කොලම අවසන් කරමින් මා මෙසේ කීවා: “අමෙරිකාවේ මෙන් කෙදිනක හෝ අපේ රටේත් ජනාධිපති අපේක්‍ෂකයන් අතර ටෙලිවිෂන් විවාද පැවැත්වෙනු ඇතිදැයි ජ්‍යෙෂ්ඨ මාධ්‍යවේදී එඞ්වින් ආරියදාසයන්ගෙන් මා විමසුවා. ඔහු කීවේ එබදු විවාද හරිහැටි පැවැත්වීමට නම් අපක්‍ෂපාතී පෞරුෂයක් ඇති ටෙලිවිෂන් මාධ්‍යකරුවන් හා නිර්භය හිමිකරුවන් සිටීම අත්‍යවශ්‍ය බවයි. නැතිනම් එක් පාර්ශවයක හෝ අනෙක් පාර්ශවයේ බලපෑම්වලට නතු විය හැකියි. මෙබදු ස්වාධීනත්වයක් ළගදී මෙරට බලාපොරොත්තු විය නොහැකි බව ආරියදාසයන්ගේ මතයයි.”

2014 දෙසැම්බර් 13දා මගේ ට්විටර් සමාජ මාධ්‍ය ගිණුම @NalakaG හරහා මා මේ ප‍්‍රශ්නය මතු කළා: “ජාත්‍යන්තර ස්වරූපයේ සජීව ටෙලිවිෂන් විවාදයකට අපේක්ෂකයන් දෙදෙනා කැඳවන්නට දැන්වත් ශ‍්‍රී ලංකාව සූදානම්ද? එසේ නම් කුමන නාලිකාවද?”

මෙයට ට්විටර් හරහා නොසිතූ තරම් දුසිම් ගණනාවක මහජන ප‍්‍රතිචාර ලැබුණා. එයින් බහුතරයක් දෙනා මෙබන්දක් කළොත් හොඳ බව පිළිගත්ත ද එයට සරිලන නාලිකාවක් හෝ අපක්ෂපාතව එය මෙහෙයවිය හැකි චරිතයක් හමු වේදැ’යි ප‍්‍රශ්න කළා.

මුළුමනින් අපක්ෂපාතී මාධ්‍ය නාලිකා ලොව කිසි තැනෙක නැති බවත්, අවශ්‍ය වන්නේ ප‍්‍රධාන අපේක්ෂකයන් දෙදෙනාගේ ප‍්‍රවර්ධන ව්‍යාපාර (කැම්පේන්)වලට පිළිගත හැකි පොදු රාමුවකට එකඟ වී එය ක‍්‍රියාත්මක කිරීම බවත් මා කියා සිටියා.

විවාදය ටෙලිවිෂන් නාලිකා සියල්ලේ එකවර විකාශය කිරීම, රූපවාහිනී නාලිකාව හා ප‍්‍රධාන පෙළේ පෞද්ගලික නාලිකා එකක හෝ දෙකක සම සහභාගිත්වයෙන් විවාදය සිදු කිරීම ආදී විකල්ප යෝජනා වුණා.

සමාජ මාධ්‍ය සංවාදවල අපූරුව නම් එකිනෙකා නොහඳුනන උද්යෝගිමත් පිරිසක් මෙබඳු කාලීන හා වැදගත් මාතෘකාවක් ගැන විවෘතව හා සංවරව මත දැක්වීමයි. මේ සයිබර් සංවාදයේ යම් තැනෙක මෙබඳු විවාදයක් මෙහෙයවීමට පරිණත මාධ්‍ය බරිත සිටීදැ’යි එක් තරුණ පුරවැසි මාධ්‍යවේදියකු (ගිහාන් ප‍්‍රනාන්දු) අභියෝගාත්මකව මගෙන් ප‍්‍රශ්න කළා.

කිසිදු ටෙලිවිෂන් නාලිකාවක දැනට සක‍්‍රීය සේවයේ නියුතු නිවේදකයන් හෝ තීරකයන් හෝ නොසලකා මේ අසාමාන්‍ය කටයුත්තට ගාම්භීර, කෘතහස්ත හා දේශපාලනිකව පක්ෂග‍්‍රාහී නැතැ’යි පෙනෙ අයකු සොයා ගත යුතු බව මගේ නිර්දේශය වූවා. මේ සඳහා මා නම් දෙකක් යෝජනා කළා. පළමුවැන්නා මෙරට ජ්‍යෙෂ්ඨතම ඉංග‍්‍රීසි පුවත්පත් කතුවරයකුව සිට දැන් පොත් වෙළෙඳාමේ නිරත වන විජිත යාපායි. දෙවැන්නා මෙරට ටෙලිවිෂන්-රේඩියෝ මාධ්‍ය දෙකෙහිම පුරෝගාමී හපන්කම් කළ අඩ සියවසක විද්‍යුත් මාධ්‍ය අත්දැකීම් ඇති පාලිත පෙරේරායි.

මේ ට්විටර් සංවාදයේ යම් අවස්ථාවක මාධ්‍ය අමාත්‍යාංශයේ ලේකම් ආචාර්ය චරිත හේරත් ද එයට සම්බන්ධ වුණා. ඔහු කීවේ අපේක්ෂකයන් වෙනුවට ඔවුන්ගේ ප‍්‍රතිපත්ති උපදේශකයන් දෙපිලක් ලෙස මැතිවරණ ප‍්‍රතිපත්ති ප‍්‍රකාශන ගැන විවාද කළ හැකි බවයි. එහෙත් ජනාධිපතිවරණයක් යනු රටේ නායකයා තෝරන ඡන්දයක් නිසා අපේක්ෂකයන්ම සහභාගි වී මුහුණට මුහුණ ලා සිය දැක්ම හා ප‍්‍රතිපත්ති ගැන විවාද කළ යුතු බව බහුතරයකගේ අදහස ලෙස ඉක්මනින්ම මතු වුණා.

මේ සියල්ල සයිබර් අවකාශයේ කතාබහ වූයේ එක් සෙනසුරාදාවක දහවලේ හා සැන්දෑවේ. ඊට පසුවදා ඉරිදා සමහර පුවත්පත්වලත් ජනාධිපති අපේක්ෂක සංවාදය ගැන පුවත් පළ වුණා. මගේ මාධ්‍ය මිතුරකු මට මතක් කර දුන්නේ 1981 අංක 15 දරන ජනාධිපතිවරණ පණතේ 117 වන වගන්තියේ මෙබඳු විවාදයකට නීතියෙන්ම ඉඩක් ලබා දී ඇති බවයි.

අවම වශයෙන් අපේක්ෂකයන් දෙදෙනකු එකඟ වේ නම් ඔවුන් අතර විද්‍යුත් මාධ්‍ය විවාදයක් පැවැත්විය හැකි බවත්, ඒ සඳහා ගුවන්විදුලි අධ්‍යක්ෂ ජනරාල්වරයා අවශ්‍ය මාධ්‍ය යටිතල පහසුකම් ලබා දිය යුතු බවත් එහි කියැවෙනවා. මේ වගන්තිය ටෙලිවිෂන් මාධ්‍යයටත් අදාළ කරගත හැකියි. (1981දී මේ නීතිය සම්පාදනය වන විට ඇරැඹී නොතිබි රූපවාහිනී සංස්ථාව 1982 මුල්ම ජනාධිපතිවරණය පැවති වසරේම විකාශයන් පටන් ගත්තා.)

ජනාධිපති අපේක්ෂකයන් අතර සජීව ටෙලිවිෂන් විවාදයට මෛත‍්‍රීපාල සිරිසේන පොදු විපක්ෂ අපේක්ෂකයා සූදානම් බවට එළැඹුණු දින කිහිපයේ ප‍්‍රකාශයට පත් වුණා. එහෙත් අපේක්ෂක මහින්ද රාජපක්ෂ එයට ඉදිරිපත් නොවූ නිසා විවාදය සිදු වූයේ නැහැ.

පසුව ශ‍්‍රී ලංකා නීතිඥ සංගමය නීතිය හා යුක්තියට අදාළ තේමාවන් ගැන විවාදයකට මේ දෙපළටම විවෘත ඇරයුමක් කළත් එය ද රාජපක්ෂ පිල පිළි ගත්තේ නැහැ. නීතිඥ ක්ෂේත‍්‍රය වෙනුවෙන් විවාදය මෙහෙයවීමට ජ්‍යෙෂ්ඨ නීතිවේදීන් තිදෙනකු පවා තෝරා ගෙන සිටියා.

විවාදයකට ඒම හෝ නොඒම අපේක්ෂකයන්ගේ අභිමතය වුවත් පොදු උන්නතිය හා රටේ අනාගතය ගැන කැක්කුමක් ඇති ලෙසින් මැතිවරණ ප‍්‍රචාරණයේ යෙදුණු අපේක්ෂකයකු ප‍්‍රසිද්ධ විවාද දෙකක් (ටෙලිවිෂන් හා නීතිඥ සංගමයේ) මග හැරියේ ඇයි?

තමන්ගේ ප‍්‍රතිපත්ති හා මෙතෙක් ආ මග සාධාරණීකරණය කිරීම කෘතහස්ත දේශපාලකයන්ට අමාරුද?

ජනාධිපති අපේක්ෂකයන් අතර සජීව විවාද පැවැත්වීම ඇමරිකානු සම්ප‍්‍රදායක් යැයි ද එබඳු බටහිරට පුරුදු අපට අනවශ්‍ය යැයි තර්ක කළ අයද සිටියා. මේ විවාද පැවැත්වීම නූතන යුගයේ ඇරැඹුණේ 1960 අමෙරිකානු ජනාධිපතිවරණයේදී බව සැබෑවක්. එහෙත් එම සංකල්පය මේ වන විට ලොව විවිධ රටවල ක‍්‍රියාත්මක වනවා.

2010 මැයි මැතිවරණයට පෙර බි‍්‍රතාන්‍යයේ දේශපාලන පක්ෂ නායකයන් අතර පළමුවරට සජීව ටෙලිවිෂන් විවාද 3ක් පැවැත් වුණා. විවාද මෙහෙය වූයේ එහි ප‍්‍රවීණතම විද්්‍යුත් මාධ්‍යවේදීන් තිදෙනෙක්. කන්සර්වෙටිව්, කම්කරු හා ලිබරල් පක්ෂ නායකයන් සහභාගි වූ මේ විවාදවලට පෙර අදාළ විවාද කොන්දේසි 70ක් දේශපාලන පක්ෂ සියල්ල එකඟ වී සිටියා.

2013 පෙබරවාරියේ කෙන්යාවේ ජනාධිපතිවරණයේ අපේක්ෂකයන් එරට මුල්ම සජීව ටෙලිවිෂන් විවාදයට සහභාගි වුණා. පැය තුනහමාරක් සජීවී ලෙසින් ටෙලිවිෂන් හරහාත්, ඉන්ටර්නෙට් යූටියුබ් හරහාත් කෙන්යානුවෝ එය නැරඹුවා. සමහර ප‍්‍රශ්නවලට අපේක්ෂකයන් හරිහැටි පිළිතුරු නොදී ලිස්සා ගිය බවට චෝදනා ද එල්ල වුණා. තමන්ගේ දේශපාලන දැක්ම හා ප‍්‍රතිපත්ති ප‍්‍රකාශය විවෘත සභාවක් අබියස ව්‍යක්තව පහදා දීමේ හැකියාව ඇත්තේ කුමන අපේක්ෂකයන්ට ද යන්න කෙන්යානු ඡන්දදායකයන්ට බලා ගත හැකි වුණා. එයට ප‍්‍රතිචාර දැක් වූ එක් පේ‍්‍රක්ෂකයෙක් කීවේ ‘දේශපාලන වේදිකාවල වෛරීය කතා කරනවාට වඩා සංයමයෙන් හා ප‍්‍රතිපත්තිවලට අවධානය යොමු කරමින් අපේක්ෂකයන් හැසිරුණු ආකාරය ප‍්‍රශංසනීයයි.’

European Union Presidency - Candidates join TV debate in May 2014
European Union Presidency – Candidates join TV debate in May 2014

2014 මැයි මාසයේ යුරෝපා කොමිසමේ ජනාධිපති තනතුරට ඉදිරිපත් වූ අපේක්ෂකයන් නෙදර්ලන්තයේ මාස්ට‍්‍රයික්ට් නුවරදී සජීව ටෙලිවිෂන් විවාදයකට සහභාගි වුණා. එය EuroNews නාලිකාව මගින් ලොව පුරා සජීව ලෙසින් විසුරුවා හැරියා.

ජපානය ද මහ මැතිවරණයකට පෙර ප‍්‍රධාන පක්ෂවල නායකයන් සම්බන්ධ කර ගෙන මෙබඳු සජීවී ටෙලිවිෂන් විවාද පවත්වයි. එයට මුල් වන්නේ එම මාධ්‍ය ක්ෂේත‍්‍රයේ නායකත්ව මට්ටමක සිටින ප්‍රෙස් ක්ලබ් හෙවත් මාධ්‍ය සමාජයයි.

මේ හැම විවාදයක්ම මෙන්ම ගෙවී ගිය අඩ සියවසක ඇමරිකානු ජනාධිපති අපේක්ෂක විවාදයන් ද යූටියුබ් හරහා ඕනෑම අයකුට නැරඹිය හැකියි. මේ සම්ප‍්‍රදාය ටිකෙන් ටික ප‍්‍රචලිතවීමත් සමග පූර්ව මැතිවරණ කාලය තුළ වඩාත් හරවත්ව මාධ්‍ය යොදා ගැනීමකට හා දේශපාලන සංස්කෘතිය වඩාත් සහභාගිත්ව මට්ටමකට ගෙන ඒමට උපකාර වනවා.

මේ ගෝලීය ප‍්‍රවණතාවලට ශ‍්‍රී ලංකාව කවදා අනුගත වේද?

 

සිවුමංසල කොලූගැටයා #190: දුෂණයට එරෙහි ඉන්දියානු ජන අවිය: බින්දුවේ නෝට්ටුව

In this week’s Ravaya column (in Sinhala), I describe the Zero Rupee Note, an innovative effort developed by activists in India to fight systemic political corruption.

The notes, which have no monetary value but carry a moral power, are paid in protest by angry citizens to government servants who solicit bribes in return for services which are supposed to be free.

See also: Paying Zero for Public Services (on World Bank blog)

Zero Rupee Note
Zero Rupee Note

අයථා ලෙස ඉමහත් වත්කම් සම්භාරයක් රැස් කර ගැනීම පිළිබඳව චෝදනා සනාථ වී තමිල්නාඩුවේ මහ ඇමතිනී ජයලලිතා වසර හතරක සිර දඬුවමක් ලැබුවා. කෝටි 100ක දඩයක් ද ගෙවීමට නියම වුණා.

මේ තීන්දුව ලැබුණේ වසර 18ක් තිස්සේ ඇදී ගිය දීර්ඝ නඩු විභාගයකින් පසුවයි. එහෙත් කල් ගත වී හෝ දුෂිත දේශපාලකයකු නීතියේ රැහැනට කොටු වීම ගැන ඉන්දියාව පුරාත් සෙසු දකුණු ආසියානු රටවලත් මහජන ප‍්‍රමෝදයක් මතු වුණා. අංග සම්පූර්ණ නොවුණත්, අඩු පාඩු ඇතත් ඉන්දියාවේ අධිකරණ ස්වාධීනත්වය පවතින බවට මේ නඩු තීන්දුව උදාහරණයක්.

දුෂණ චෝදනා එල්ල වී සාක්ෂි මතු වූ විට ප‍්‍රාන්ත හෝ මධ්‍යම රජයේ ඇමතිවරුන් ප‍්‍රශ්න කිරිමට ඉන්දීය අපරාධ විමර්ශකයන් පසුබට වන්නේ නැහැ. මහා පරිමාණයෙන් රාජ්‍ය දේපල වංචා කිරීමේ චෝදනා එක පිට එක ලැබූ කොංග‍්‍රස් ප‍්‍රමුඛ සන්ධාන රජය දශකයක පාලන කාලයකින් පසුව 2014 අපේ‍්‍රල් මැතිවරණයෙන් අන්ත පරාජයක් ලැබුවා. එයට හේතු ගණනාවක් මුල් වුණත්, දුෂණය පිළිබඳ ඉන්දීය මහජන පිළිකුළ හා විරෝධය එම මැතිවරණයේදී ප‍්‍රබල සාධකයක් වූවා යැයි කිව හැකියි.

ගෙවී ගිය වසර තුන හතරක කාලය තුළ දේශපාලකයන් හා නිලධාරීන් දුෂණය, අල්ලස හා පොදු දේපල වංචනික ලෙස සතු කර ගැනීමට එරෙහිව ඉන්දියාවේ මධ්‍යම පාංතිකයන්ගෙන් ප‍්‍රබල විරෝධයක් මතුව ආවා.

දුෂණය එරට අළුත් සංසිද්ධියක් නොවෙයි. එහෙත් එය මහා පරිමාණයෙන් හා වඩාත් පුළුල්ව සිදු වීමට පටන් ගත්තේ 1991දී ආර්ථික ප‍්‍රතිපත්ති වඩාත් ලිහිල් කිරීමෙන් පසුව බව ඇතැම් ඉන්දියානුවන්ගේ විශ්වාසයයි. එසේම දුෂණයට එරෙහිව හඬක් නැගීමට හැකියාව හා ඉදිරිපත් වීම ඇති මධ්‍යම පංතියක් වඩාත් ප‍්‍රබලව මතුව ආයේත් මේ ආර්ථික ප‍්‍රතිසංස්කරණ නිසාම යැයි තර්ක කළ හැකියි. පෙර මෙන් පාලකයන්ගේ ඕනෑම අකටයුත්තක් ඔහේ විඳ දරා ගන්නට අද ඉන්දියානුවන් සූදානම් නැහැ.

2011දී අන්නා හසාරේ සමාජ ක‍්‍රියාකාරිකයා බිම් මට්ටමෙන් නායකත්වය දුන්නේ මේ දුෂණ විරෝධයටයි. සිවිල් සමාජ අරගලයන් හරහා දුෂණ විරෝධය දිගටම ක‍්‍රියාත්මක වනවා. එබඳු ව්‍යායාමයක් නම් රුපියල් බින්දුවේ නෝට්ටුවයි (Zero Rupee Note).

බින්දුවේ නෝට්ටුව හඳුන්වා දුන්නේ 2007දී දුෂණයට එරෙහි ජනතා සංවිධානයක් වන 5 වන කුළුණ (5th Pillar) විසින්. එහෙත් ඒ සංකල්පය 2001දී යෝජනා කළේ අමෙරිකාවේ මේරිලන්ඞ් සරසවියේ භෞතික විද්‍යා මහාචාර්යවරයකු ලෙස සේවය කරන ඉන්දියානු ජාතික සතින්දර් මොහාන් භගත්.

නිවාඩුවක් ගත කිරීමට මවු රටට ගිය විටෙක රජයේ ඕනෑම කාර්යාලයකින් ඕනෑම වැඩක් කර ගන්නට ලොකු කුඩා නිලධාරින්ට යම් අල්ලසක් දිය යුතු බව අත්දැකීමෙන් දැන ගත් ඔහු මෙබඳු අවස්ථාවල අසරණ වන මහජනයාට උදව්වට එන සරල අවියක් ලෙස බින්දුවේ නෝට්ටුව නිර්මාණය කළා.

Corruption in India: Wikipedia entry

මහජන මුදලින් නඩත්තු කරන රාජ්‍ය ආයතනවල මහජනයාගෙන් වැටුප් ලබන නිලධාරින් හා සෙසු රාජ්‍ය සේවකයන් අත යටින් යමක් ඉල්ලූ විට මුවින් නොබැන ඔවුන්ට දීමට මේ නෝට්ටුව යොදා ගන්නැයි දුෂණ විරෝධී ක‍්‍රියාකාරිකයෝ එරට ජනතාවට කියනවා.

බින්දුවේ නෝට්ටුව ඉන්දියාවේ වත්මන් රුපියල් 50 නෝට්ටුවේ ඉදිරිපස පෙනුමට සමානයි. එහෙත් ප‍්‍රමාණයෙන් එය රුපියල් දහසේ නෝට්ටුවටත් වඩා ටිකක් විශාලයි.

ගාන්ධිතුමාගේ රූපයට සමීපව ලොකු අකුරෙන් මුද්‍රණය කර ඇත්තේ ‘හැම තරාතිරමකම දුෂණය පිටුදකින්න’ (ELIMINATE CORRUPTION AT ALL LEVELS) යන උද්‍යොග පාඨයයි.

එරට මහ බැංකුව මුදල් නෝට්ටුවල යොදන නිල ප‍්‍රකාශය වෙනුවට එතැන මේ වැකිය මුද්‍රණය කොට තිබෙනවා. I PROMISE TO NEITHER ACCEPT NOR GIVE BRIBE (අල්ලසක් ලැබීමට හෝ දීමට හෝ එරෙහිව මම ප‍්‍රතිඥා දෙමි).

නෝට්ටුවේ පිටත පැත්තේ එය නිකුත් කරන ආයතන සමග සන්නිවේදනය කළ හැකි තොරතුරුත්, තොරතුරු දැන ගැනීමේ මහජන අයිතිය තහවුරු කරන ඉන්දියානු නීතිය ගැන කෙටි සඳහනකුත් තිබෙනවා. එසේම ‘මෙය මුදල් නෝට්ටුවක් නොවේ’ යන්න පැහැදිලිව මුද්‍රණය කොට තිබෙනවා.

මේ නෝට්ටුවලට කිසිදු මූල්‍යමය අගයක් නැහැ. එය භාවිතා කිරිම හරියට පත‍්‍රිකාවක් හෝ තුණ්ඩුවක් හෝ භාවිතයට සමානයි. තනි තනිව අල්ලසට එරෙහි වනවාට අමතරව රාජ්‍ය ක්‍ෂෙත‍්‍රය වසා පිළිකාවක් ලෙස පැතිර ඇති දුෂණයට එරෙහිව ජනතාව පෙළ ගැසෙන බවට ද බින්දුවේ නෝට්ටු ප‍්‍රබල සංඥාවක්.

සාමාන්‍යයෙන් දුෂිත නිලධාරින් හා සුළු සේවකයන් අල්ලස් පැතිම හා ඉල්ලා බල කිරීම කරන්නේ මහජනතාවට එයට එරෙහි වීමට විකල්පයක් නැතැයි සිතමින්. එහෙත් ජනතාව බලාත්මක වී, සංවිධානය වී හඬක් නගන විට රාජ්‍ය සේවකයන් තිගැස්මකට පත් වී අල්ලස් පැතීම අඩු වන බව ඉන්දියානු ක‍්‍රියාකාරිකයෝ වසර කිහිපයක අත්දැකීම් අනුව පෙන්වා දෙනවා.

2007දී බෙදා හැරීම අරඹා 2014 අගෝස්තු වන විට මෙම බින්දුවේ නෝට්ටු මිලියන් 2.5ක් පමණ ඉන්දියානු භාෂා 22කින් නිකුත් කොට තිබෙනවා. එරට මුදල් නෝට්ටු හා කාසි නිකුත් කිරීමේ නිල බලය ඇති මහ බැංකුව මෙයට විරෝධයක් දක්වා නැහැ.

බින්දුවේ නෝට්ටුවේ බලය ඇත්තේ එහි සංකේතාත්මක බවෙහියි. නිල කාරියක් ඉටු කර දීමට නොනිල ගෙවීම් පතන බොහෝ රාජ්‍ය සේවකයන් එය කරන්නේ වක‍්‍රාකාරයෙන් ඇඟවීම් හරහා බවත්, එබඳු අවස්ථාවක මේ මුදල් නෝට්ටුවක් හෝ දෙක තුනක් දීමෙන් මුවින් නොබැනම තම ප‍්‍රතිපත්තිමය ස්ථාවර ප‍්‍රකාශ කිරීමට මහජනයාට හැකි බවත් මෙහි ප‍්‍රවර්ධකයන් කියනවා.

Vijay Anand
Vijay Anand

පස්වන කුළුණේ ආරම්භක විජේ ආනන්ද් මෙය හඳුන්වන්නේ සහයෝගීතාව නොදීම සඳහා වන අවිහිංසාවාදී මෙවලමක් හැටියටයි. මේ නෝට්ටු සාර්ථක ලෙස යොදා ගෙන, අනවශ්‍ය ගැටුම් හෝ ප‍්‍රශ්නවලට නොගොස් හීන් සීරුවේ තමන්ගේ නිල අවශ්‍යතාවය ඉටු කර ගත් (එහෙත් අල්ලසක් නොගෙවූ) අවස්ථා දහස් ගණනක් ඉන්දියානු පුරවැසියන් වාර්තා කර තිබෙනවා.

“බොහෝ රාජ්‍ය සේවකයන් මේ නෝට්ටු දුටු වට චකිතයට පත් වනවා. වැඩි කථා බහක් නැතිව අපේ වැඬේ ඉටු කර දෙනවා. ඇත්තටම අපටත් ඕනෑ එපමණයි,” එක් ක‍්‍රියාකාරිකයෙක් තම අත්දැකීම විස්තර කළේ එලෙසයි.

අල්ලසක් ඉල්ලීම හා දීම ඉන්දියානු නීතියෙන් සපුරා තහනම්. එහෙත් එය බහුලව සිදු වනවා. 2005දී ට‍්‍රාන්ස්පේරන්සි ඉන්ටර්නැෂනල් නම් දුෂණ විරෝධී ආයතනය කළ සමීක්‍ෂණයක් හෙළි කළේ ඉන්දියානුවන්ගෙන් 62%ක් දෙනාට පගාවක් දීමට සිදුවීමේ සෘජු අත්දැකීම් තිබෙන බවයි. (එම සමීක්‍ෂණයට ඉන්දියානු ප‍්‍රාන්ත 20ක 14,405 දෙනකුගේ මත විමසනු ලැබුවා.)

The Zero Rupee Note: Vijay Anand at TEDxLeeds

මහා පරිමානයේ දුෂණ ඉහළ තලයේ සිදු වන අතර කුඩා පරිමානයේ දුෂණ ද අධික වී ඇති බවත්, සාමාන්‍ය ජනයා වඩාත් තලා පෙලන්නේ මේ සිල්ලර මට්ටමේ දුෂණ බවත් ඒ ගැන අධ්‍යයන කරන පර්යේෂකයෝ කියනවා.

ඉන්දියාවේ සමීක්‍ෂණවලදී වඩාත්ම දුෂිත යයි ජනයා කියා සිටින්නේ පොලිසිය, ඉඩම් පරිපාලකයන්, අධිකරණ තන්ත‍්‍රය, පලාත් පාලන ආයතන, විදුලිබල සැපයුම් තන්ත‍්‍රය හා රජයේ රෝහල් පද්ධතියයි. එසේම ප‍්‍රාථමික ශ්‍රේණිවලදී පාසල් අධ්‍යාපන ක්‍ෂෙත‍්‍රයේ ද දුෂණ හා අල්ලස් ගැනීම ප‍්‍රචලිත බව 45%ක් දෙනා සමීක්‍ෂණයන්ට කියා තිබෙනවා.

පස්වන කුළුණ සංවිධානය ගණන් බලා ඇති අන්දමට ඉන්දියාවේ (මධ්‍යම හා ප‍්‍රාන්ත) රාජ්‍ය සතු දහස් ගණනක් ආයතනවලින් මහජන සේවා ලබා ගැනීමට ඉන්දියානු මහජනයා දෙන සුළු හා මධ්‍යම පරිමානයේ අල්ලස්වල වටිනාකම වසරකට ඩොලර් බිලියන් 5ක් පමණ වනවා.

”අල්ලස් පතන බොහෝ රාජ්‍ය සේවකයෝ එය හෙළිදරවු වනවාට බියයි. විනය පරික්‍ෂණවලට මුහුණ දී අපකීර්තියට පත් වන නිසා. එසේම වැඩක් කරවා ගන්නට රජයේ කාර්යාලයකට යන සාමාන්‍ය ජනයා ද නිලධාරින්ට බියයි. ඔවුන් සමග තර්ක කරන්නට යන්නේ ටික දෙනයි. මේ නිසා අවිහිංසාවාදී ලෙස දුෂණයට එරෙහි වීමට බින්දුවේ නෝට්ටුව හරහා ඉඩක් ලැබෙනවා’’ යයි එහි ප‍්‍රවර්ධකයෝ කියනවා.

මෙයට අමතරව බින්දුවේ නෝට්ටුවේ රූප විශාල පරිමානයේ බැනර් ලෙස පාසල් හා පොදු ස්ථානවල ප‍්‍රදර්ශනය කැරෙනවා. ”අල්ලස ශූන්‍ය කරමු. එයට මගේ සහයෝගය’ (“Zero corruption: I will neither receive nor give bribes”) යන ප‍්‍රකාශයට ලක්‍ෂ ගණනක් බාල මහලූ ඉන්දියානුවන් අත්සන් කොට තිබෙනවා. ලෙහෙසියට, පහසුවට පෝලිම් පනින්නට හෝ අයථා වැඩකට රාජ්‍ය සේවකයන්ට නොනිල ගෙවීම් නොකරන බවට පාසල් යන වියේ පටන් සිසුන්ට ප‍්‍රතිඥාවක් සකසා තිබෙනවා.

මේ වන විට මෙම සංකල්පය රටවල් ගණනාවක දුෂණ විරෝධී ක‍්‍රියාකාරිකයන්ගේ දැඩි අවධානයට ලක්ව තිබෙනවා.

2013 නොවැම්බ මාසයේ මැලේසියාවේ දුෂණ හා වංචා වලට එරෙහි රාජ්‍ය කොමිසමේ නිලධාරීන් තිදෙනෙකු ද චෙන්නායි නුවරට ගොස් විජේ ආනන්ද් ඇතුළු පිරිස මුණ ගැසී උපදෙස් ලබා ගත්තා. රාජ්‍ය නොවන සංවිධානයක් (ඔව්, NGO එකක්!) වන පස්වන කුළුණෙන් හොඳ දෙයක් ගැන උගෙනීමට තරම් මැලේසියානු රාජ්‍ය නිලධාරීන් නිහතමානියි. මෙය නිල වශයෙන්ම එරට අරඹන්නට ඔවුන්ට ඕනෑකම තිබෙනවා.

ආර්ජෙන්ටිනාව, නේපාලය, මෙක්සිකෝව, බෙනින් යන රටවල් ද බින්දුවේ නෝට්ටුවේ වසර කිහිපයක අත්දැකීම් ගැන ඉන්දියානු ක‍්‍රියාකාරිකයන්ගෙන් තොරතුරු ලබා ගෙන තිබෙනවා. මේ අතර ලෝකයේ අල්ලස හා දුෂණය ප‍්‍රබලව හමුවන යේමනයේ මෙයට සමාන ව්‍යාපෘතියක් 2014දී ක‍්‍රියාත්මක වනවා. ඒ සඳහා එරට මුදල් නෝට්ටුව ආශ‍්‍රයෙන් නිර්මාණය කල ‘‘අවංක රියාල්’’ (Honest Riyals) දහස් ගණනක් දැනටමත් පාසැල් හා සරවිවල බෙදා හැර තිබෙනවා.

දැඩි බලහත්කාරකමින් හෝ ගිනි අවි පෙන්වා හෝ අල්ලස් ඉල්ලන රටවල ‘‘බින්දුවේ නෝටුව’’ වැනි අවිහිංසක විරෝධයක් සාර්ථක වන්නේ නැහැ. එහෙත් ජනමතය හා තමන්ගේ ප‍්‍රතිරූපය ගැන රාජ්‍ය නිළධරීන් හා සෙසු රාජ්‍ය සේවකයන් තරමක් හෝ තැකීමක් කරන ජන සමාජ වල නම් මෙය සාර්ථකව හා උපක‍්‍රමශීලිව යොදා ගත හැකයි.

පස්වන කුළුන ඇතුළු ඉන්දියානු ජන සංවිධාන මේ ක‍්‍රියාකාරකම්වල රාමුව ලෙස යොදා ගන්නේ 2005දී හඳුන්වා දුන් තොරතුරු දැන ගැනීමේ අයිතිය පිළිබඳව පනතයි. මේ හරහා ඕනෑම මධ්‍යම, ප‍්‍රාන්ත හෝ පළාත් පාලන ආයතනයක වියදම් හා වෙනත් තොරතුරු ඉල්ලා සිටීමට හා නියමිත දින ගණනක් තුළ ලැබීමට සෑම ඉන්දියානු පුරවැසියෙකුටම අයිතියක් තිබෙනවා. ඒ සඳහා පැහැදිලි ක‍්‍රමවේදයක් නීතියෙන් සකසා තිබෙනවා.

බින්දුවේ නෝට්ටුවක් අල්ලස් පතන රාජ්‍ය නිළධාරියෙකුට දීමෙන් සංකේතවත් වන්නේ අල්ලසට එරෙහි පුළුල් ජන ව්‍යාපාරයක තමන් ද කොටස් කරුවෙකු බවයි. තමා හමුවට එන බැලූ බැල්මට අසරණ යයි පෙනෙන තනි පුද්ගලයන්ගෙන් ගතමනාව ඉල්ලන බොහෝ නිලධාරීන් සාමූහික විරෝධයකට බයයි.

මෙබන්දක් ශ‍්‍රී ලංකාවේත් ක‍්‍රියාත්මක කළ හැකිද? එසේ වුව හොත් අපේ රාජ්‍ය සේවකයන්ගේ ප‍්‍රතිචාරය කෙබඳු වේද? තොරතුරු දැන ගැනීමේ අයිතිය නීතියෙන් තහවුරු කොට නැති, මහජනතාවගෙන් වැටුප් ලැබුවත් ජනතාවට වග වීමට කැප වී නැති අපේ රාජ්‍ය සේවය කෙසේ නම් අල්ලස හා දුෂණයේ ග‍්‍රහණයෙන් මුදවා ගත හැකිද? අපේ රාජ්‍ය නිලධාරීන් NGOවලට මෙතරම් ගරහන්නේ මෙබඳු ඉන්දියානු ආදර්ශ මෙහි පැතිරේ යයි බියෙන්වත්ද?

The Zero Rupee Note – A Short Film