In this week’s Ravaya column (appearing in the print issue of 10 April 2016), I return to the topic of pseudoscience — a claim, belief, or practice presented as scientific, but which does not adhere to the scientific method.
Pseudoscience is often characterized by contradictory, exaggerated or unprovable claims; over-reliance on confirmation rather than rigorous attempts at refutation; lack of openness to evaluation by other experts in the field; and absence of systematic practices when rationally developing theories.
American astronomer Carl Sagan (1934 – 1996) was at the forefront in promoting science for its sense of wonder and also for countering pseudoscience. As he used to say, “Our species needs, and deserves, a citizenry with minds wide awake and a basic understanding of how the world works.”
Sri Lanka has its share of pseudoscience, sometimes dressed up in politically correct ‘clothes’ of indigenous knowledge. Even many educated persons uncritically believe in pseudoscientific claims and practices.
As an example, I cite a currently fashionable pursuit of the Sinhalese community: going in search of archaeological ‘evidence’ for a mythical king of Lanka named Ravana (who is only a character in the Indian epic, Ramayana – but some people take it literally).
I argue that believing in Ravana after reading Ramayana is akin to believing in alien abductions and other modern mysteries after watching X-Files TV series.
ඕනෑකමින්ම මෙවැනි මාතෘකාවක් මා යොදා ගත්තේ මේ දිනවල අපේ සමාජය කිති කවන, මුලා කරන මිථ්‍යා විශ්වාසයක් හෑල්ලූ කිරීමට.
රාවණා යයි රජකු ප‍්‍රාග්ඓතිහාසිකව මෙරට සිටියායැ’යි තහවුරු කිරීමට සාහිත්‍යයෙන්, ශිලා ලිපිවලින් හෝ පුරා විද්‍යාත්මකව කිසිදු සාක්ෂියක් නැහැ. භාරතීය ප‍්‍රබන්ධයක් තම මූලාශ‍්‍රය කර ගෙන, එයත් විකෘති කොට දේශීයත්වයක් ආරෝපණය කර තනා ගත් ජනප‍්‍රිය විශ්වාසයක් පමණයි රාවණා කියන්නේ.
‘සංස්කෘතික රාජ්‍ය අමාත්‍යාංශය රාවණා රජුගේ වතගොත සොයයි’ මැයෙන් 2015 ජූලි මස පළ වූ පුවතකට ප‍්‍රතිචාර දැක්වූ හෑගොඩ විපස්සී හිමි කීවේ ‘මෙය ථෙරවාද බුදුදහම විනාශ කිරීමට අටවන ලද පඹගාලක්’ බවයි. දැන් එම පඹගාලේ ඇමතිවරුන් පවා පැටලී ඇතැ’යි එහිමියන් අදාළ රාජ්‍ය ඇමතිට ලියූ ලිපියක කියා සිටියා.
රාවණාගෙන් පියවරක් ආපස්සට ගනිමු. මෙවැනි ජනප‍්‍රිය විශ්වාසයන්ට ශාස්ත‍්‍රීය පදනමක් හා විද්‍යාත්මක මුහුණුවරක් දීම දැන් විලාසිතාවක් බවට පත්වෙලා. එයට ව්‍යාජ විද්‍යායැ’යි කියනවා (pseudoscience)‘
ව්‍යාජ විද්‍යාව යනු බැලූ බැල්මට විද්‍යාත්මක යයි මතුපිට පෙනීමක් දෙන්නට තැත් කරන, එහෙත් (විද්‍යාවේ සැබෑ මූලික පදනම වන) තර්කානුකූල හා විචාරශීලී පදනමක් කිසිසේත්ම නැති මුලා කිරීමක්.
‘යථාර්ථය සමග සසඳන විට අපේ වත්මන් විද්‍යාත්මක දැනුම ප‍්‍රාථමිකයි හා සීමිතයි. එහෙත් එය අප ශිෂ්ටාචාරය සතු මාහැඟිම සම්පතයි.’ මහා විද්‍යාඥ ඇල්බට් අයින්ස්ටයින් වරක් එසේ කීවා. අසම්පූර්ණ වූ දැනුමක් සහිත විද්‍යාව ටිකෙන් ටික භෞතික ලෝකය ගැන මානවයන් සතු අවබෝධය පුළුල් කරනවා. එහෙත් එයට හැම දෙයක්ම පහදාදීමේ හැකියාවක් (මේ දක්වා) නැහැ.
එය ටිකෙන් ටික මග සොයා යා යුතු චින්තන චාරිකාවක්. අයාලේ නොගොස් හරි මගෙහි කෙමෙන් ඉදිරියට යන්නට අවශ්‍ය මාර්ගෝපදේශනය ලබා දෙන්නේ විද්‍යාත්මක ක්රමය මගින්. එහි මූලික හරය නම් ඕනෑම සිදුවීමක් හෝ ප‍්‍රපංචයක් නිරීක්ෂණ හා කල්පිත හරහා ගවේෂණාත්මකව විමසා බලා පමණක් නිගමනවලට එළැඹෙන්න යන්නයි. (මෙයට සමාන්තර චින්තනයක් සමහර සාමයික ඉගැන්වීම්වල ද හමු වනවා.)
මේ ක‍්‍රමයෙන් පියවරෙන් පියවර ඉදිරියට යනවා වෙනුවට ඉක්මනින්, කෙටි මාර්ග හෙවත් ෂෝට්කට්වලින් අප ගෙන යෑමට හා සියලූ පිළිතුරු ඉක්මනින් ලබා දෙන්නට ඇතැමුන් පෙරට එනවා. සමහරවිට විද්‍යාත්මක පෙනුමක් ද සහිතව මතු වන මේවා ව්‍යාජ විද්‍යාවන් බව අපි සිහි තබා ගත යුතුයි.
ව්‍යාජ විද්‍යාවන්ගේ පැතිරීම හා ඒවායින් ජන සමාජයට කරන දිගුකාලීන හානිය ගැන දැඩි අවධානයක් යොමු කළ අයකු නම් අමෙරිකානු තාරකා විද්‍යාඥ හා විද්‍යා සන්නිවේදක ආචාර්ය කාල් සේගන් (Carl Sagan, 1934-1996).
ඔහුගේ ජීවිතයේ අවසාන දශකයක පමණ කාලයක් වැඩිපුරම කැප කළේ විද්‍යාවේ නාමයෙන් පෙනී සිටිමින් අහිංසක ජනයා (සමහරවිට රජයන් පවා) මුලා කරමින් බඩ වඩා ගත් ව්‍යාජ විද්‍යා වංචනිකයන් හෙළිදරව් කිරීමටයි. මේ ගැන හොඳ සමාජ විද්‍යාත්මක හා මනෝවිද්‍යාත්මක විග‍්‍රහයක් ඔහු ලියූ අවසන් පොත වූ ‘භූතයන් පිරුණු ලෝකය’ (The Demon Haunted World, 1996) තුළ හමු වනවා.
එහි ප‍්‍රවේශයේදී ඔහු මෙසේ කියනවා: ‘සැබෑ විද්‍යාව පදනම් වී ඇත්තේ සැම දෙයක්ම ප‍්‍රශ්න කිරීම හා තහවුරු කිරීමකින් තොරව කිසිවක් පිළි නොගැනීම මතයි. මේ සංශයවාදී බව (scepticism) සමාජයේ බොහෝ දෙනකුට දිරවා ගන්නට අමාරුයි. ඔවුන්ට ඕනෑ වී ඇත්තේ සියලූ තතු පහදා දෙන, අවිනිශ්චිත බවින් තොර හා සිතේ කුකුස එසැනින් සංසිඳුවන ආකාරයේ ක‍්‍රමවේදයක්. ව්‍යාජ විද්‍යාකරුවන් අමතන්නේ මේ මානසිකත්වයටයි.’
මිථ්‍යා විශ්වාස සහ ව්‍යාජ විද්‍යාව අතර ඥාති සබඳතාවක් ඇති බවත්, එසේ වුවත් මිථ්‍යාවලට වඩා ‘සම්භාව්‍ය’ හා ගරු ගාම්භීර පෙනුමක් ඇතිව සමාජගතවීමට ව්‍යාජ විද්‍යා සමත් බවත් සේගන් පෙන්වා දුන්නා.
‘ඇත්තටම කෙතරම් අපූරුද පිටසක්වල ජීවීන් සොයමින් අප මෙතරම් වෙහෙස වනවා වෙනුවට ඔවුන්ට බුරුතු පිටින් අපේ ලෝකයට ඇවිත් හැංගිමුත්තන් කරනවා නම්? නොඑසේ නම් සිහින හරහා අපේ අනාගතය ගැන අනාවැකි කියනවා නම්? පාරඓන්ද්‍රීය චිත්ත බලවේග හරහා අපේ එදිනෙදා වැඩ කරගත හැකි නම්? ඒත් මේ සියල්ල විද්‍යාවේ සළුපිලි කිහිපයක් දවටා ගත් ව්‍යාජ විද්‍යාවන්ට උදාහරණයි. ඒවායේ තිබෙන සංත‍්‍රාසමය ආකර්ෂණය නිසා බොහෝ දෙනා එයට ඇදී යනවා.’ සේගන් පැවසුවා.
මෙකී නොකී සංසිද්ධීන් ගැන බොහෝ කලෙක සිට මානව සමාජයේ කුතුහලයක් පවතිනවා. සැබෑ විද්‍යාව මේවා ගැන පර්යේෂණ කරන්නේ සූක්ෂ්ම ලෙස සාක්ෂි සොයා යෑමෙන්. එය කල් ගත වන, වෙහෙසකර ව්‍යායාමයක්.
මේ අතර ඉක්මන් හා ලාබදායක ත‍්‍රිල් සොයන්නෝ ව්‍යාජ විද්‍යාවන්ට හසු වනවා. ව්‍යාජ විද්‍යා දැඩි ලෙස සාක්ෂි හා තර්කානුකූල වීම ඉල්ලා සිටින්නේ නැහැ. ව්‍යාජ විද්‍යා පතුරවන්නෝ ඇදහිලි හෝ අනුමාන මත ඒවා පිළිගන්නට යැ’යි දක්ෂ ලෙස ඇවිලිටි කරනවා.
ව්‍යාජ විද්‍යා දශක ගණනාවක් තිස්සේ ලොව පැවතියත් මෑත කාලයේ ඒවා මහත් සේ ප‍්‍රචලිත වූයේ ජනමාධ්‍ය නිසා බව සේගන් පෙන්වා දෙනවා.
‘පත්තර, රේඩියෝ හා ටෙලිවිෂන්වලට බොහෝ විට ඕනෑ තාවකාලික ප‍්‍රමෝදයක් ලබා දිය හැකි සැහැල්ලූ තොරතුරුයි. ව්‍යාජ විද්‍යාවන්ගේ සරල විග‍්‍රහයන් හා කුමන්ත‍්‍රණවාදී කතා මාධ්‍යවලට යසට ගැළපෙනවා. මේ නිසා දැනුවත්ව හෝ නොදැනුවත්ව හෝ ව්‍යාජ විද්‍යා ව්‍යාප්තියේ ලොකුම හවුල්කරුවන් බවට මාධ්‍ය පත්ව සිටිනවායැ’යි සේගන් පහදා දෙනවා.
ව්‍යාජ විද්‍යාවන්ගේ ව්‍යාප්තියට ජනප‍්‍රිය සංස්කෘතිය ද බොහෝ සේ දායක වී තිබෙනවා. හොලිවුඞ්, බොලිවුඞ් හා වෙනත් සම්ප‍්‍රදායන්ගේ වෘතාන්ත චිත‍්‍රපටත්, විවිධ රටවල නිපදවන නාට්‍යමය ටෙලිවිෂන් වැඩසටහනුත් ව්‍යාජ විද්‍යා සංකල්ප හරහා ඩොලර් කෝටි ගණන් ආදායම් උපදවාගෙන තිබෙනවා.
අප මේ කතා කරන්නේ සම්භාව්‍ය ගණයේ විද්‍යා ප්රබන්ධ කතා හා චිත‍්‍රපට ගැන නොව අභව්‍ය ගණයේ, ෆැන්ටසි ආකාරයේ නිර්මාණ ගැනයි. ලොව පුරා ජනප‍්‍රිය වූ X-Files වැඩසටහන්මාලා මේ දෙවැනි ගණයට වැටෙනවා.
1993-2002 වකවානුවේ මේ වැඩසටහන් 202ක් නිපදවන ලද අතර වසර 13ක නිහැඬියාවකින් පසු 2016 ජනවාරියේ නැවතත් අලූතින් නිපදවීම අරඹා තිබෙනවා.
X-Files ආරම්භ වූ කාලයේ ඒ ගැන සේගන් කළ තක්සේරුව මෙයයි. ‘සංශයවාදී හා විචාරශීලී ලෙසින් අද්භූත හා අසාමාන සිදුවීම් විමර්ශනය කරනවායැ’යි පෙන්වූවත් ඇත්තටම X-Files කතා මාලාව කරන්නේ එයට ප‍්‍රතිවිරුද්ධ දෙයක්. එනම් අභව්‍ය සිදුවීම් හා පිටසක්වල ජීවී සබඳතා ගැන අමෙරිකානු සමාජයේ ප‍්‍රචලිත ජනප‍්‍රිය විශ්වාස තවත් තහවුරු කිරීම හා මේවා වසන් කිරීමට රාජ්‍ය මට්ටමේ කුමන්ත‍්‍රණයක් ඇති බව පේ‍්‍රක්ෂකයන්ට ඒත්තු ගැන්වීමයි. මෙය කිසිසේත් විද්‍යාත්මකව යමක් ගවේෂණය කිරීම නොවෙයි.’
X-Files කතා සඳහා කැමැත්තක් අපේ පේ‍්‍රක්ෂකයන් අතර ද තිබෙනවා. ඒවායේ කතා රසය ඉහළයි. ප්රබන්ධ හැටියට විනෝදය ලබාදීමේ විභවය ඉමහත්. ඒවා නරඹන්නට මාත් කැමතියි. මේවා හුදෙක් ප්රබන්ධ මිස සත්‍ය ගවේෂණයක් නොවන බව සිහිතබා ගන්නවා නම් එහි වරදක් නැහැ.
එහෙත් X-Filesවලින් දුටු දේ තම ‘සාක්ෂි’ ලෙස ගනිමින් අභව්‍ය සිදුවීම් ගැන දිගින් දිගට තර්ක කරන සමහරුන් මා දැක තිබෙනවා.
රාවණා ප‍්‍රවාදයන් ගැන කීමට ඇත්තේද එයයි. භාරතීය මහා කාව්‍යයක් වන රාමායණය කතාවක් ලෙස රස විඳීම හා එය දේශීය ලෙස හැඩගසා ගැනීම වරදක් නොවෙයි. (රාමායණය මුල් කෘතියේ දුෂ්ටයකු ලෙස නිරූපණය කැරෙන රාවණා රජු, ලාංකික සමහරුන්ට වීරයෙක්.)
එහෙත් ප‍්‍රබන්ධයක එන චරිතයක් සැබෑ කොට ගනිමින් එය ‘සනාථ කිරීමට’ පුරාවිද්‍යා සාක්ෂි සොයා යෑම හා අවිචාරශීලී ලෙස තර්ක කිරීම එක්තරා ආකාරයක ව්‍යාජ විද්‍යාවක් හා ස්වයංමුලාවක් පමණයි. X-Files විශ්වාස කරන අය හා රාවණා අදහන්නන් අතර වෙනසක් නැහැ!
ගවේෂණාත්මක මාධ්‍යවේදියකු වන සජීව විජේවීර මෑතදී මේ ගැන ඔහුගේ ෆේස්බුක් පිටුවේ මෙසේ ලියා තැබුවා.
“රාවණ යනු අමු මිත්‍යාවකි. රාවණට ඇතැයි කියන ඔළු ගෙඩි ගානට අං තට්ටු මේ මෝඩයන්ගේ හිස මත සවිකළ යුතුය. රාවණ කතා පුවත හා සම්බන්ධ නම් ගම් ඇතැයි කියන සෑම තැනකටම ගියෙමි. මග හැරුනා නම් ඒ එකක් දෙකක් වැනි සුලු සංඛ්‍යාවක් පමණක් විය යුතුය. වසර 14ක ගවේෂණයන්ගේ ප්‍රතිඵලය වූයේ රාවණ කතාව මිත්‍යාවක් බව දැන ගැනීමයි.”
“රාවණ සිටියායැයි කියන යුගයේ අපේ මුතුන් මිත්තෝ ජීවත් වූයේ ගල් යුගයේය. මේ ඇත්ත තේරුම් ගනිමු. එය තේරුම් නොගත්ත ද කමක් නැත. මානසික රෝගී කාන්තාවන් සමග ගොස් ජනතාව ගොනාට අන්දවා මිත්‍යාව වපුරුවමින් ප්‍රසිද්ධය සොයා යන්න එපා යැයි වගකීමෙන් මාධ්‍ය මෙහෙය වනවා යැයි කියන ආයතන වලින් අපි ඉල්ලා සිටිමු.”
ඔහුගේ විග්‍රහය මා ඉත සිතින් පිළි ගන්නවා.
රාවණා, පිටසක්වල ජීවීන්, භූත ආත්මයන් හෝ වෙන ඕනැම දෙයක් ගැන තනි තනිව විශ්වාස කිරීමේ පුද්ගල නිදහස සමාජයේ තිබෙනවා. එහෙත් මේවා ගැන ‘විද්‍යාත්මක’ මුහුණුවරකින් කතා කරමින් ජන සමාජය නොමග යැවීම දක්වා එම නිදහස පැතිරෙන්නේ නැහැ. ව්‍යාජ විද්‍යාවන් තලූ මරමින් සමාජගත කරන ජනමාධ්‍ය කරන්නේ මාධ්‍ය ආචාර ධර්ම ඉක්මවා යාමක්.
මේ ප්රබන්ධ නැති වුණාට අසිරිමත් ලෙස විග්රහ කළ හැකි පැරණි උරුමයන් ඕනැ තරම් මෙරට තිබෙනවාග ඉතා හොඳින් පුරාවිද්‍යාත්මකව තහවුරු වූ වාස්තු විද්‍යාත්මක, ලෝහ විද්‍යාත්මක හා වාරිකර්මාන්ත හපන්කම් තිබෙනවා. මේවා පෙන්නුම් කරන්නේ අපේ පැරැන්නන් සතු වූ තාක්‍ෂනික හැකියාවන්.
එතකොට පිටසක්වල ජීවීන් මෙහි එන්නෙත් නැද්ද?
පිටසක්වල ජීවය පැවතිය හැකි බවත්, හිතකර පරිසරයක් හා පරිනාමීය සාධක ඇති ඇතැම් ග‍්‍රහලෝකවල බුද්ධිමත් ජීවින් බිහිව සිටිය හැකි යයි අද බහුතරයක් විද්‍යාඥයෝ පිළි ගන්නවා. එහෙත් තවමත් මේ පිළිබඳ තිරසාර සාක්ෂියක් නැහැ.
මේ ගවේෂණ හා ඒවායේ බුද්ධිමය පදනම හරවත් හා රසවත්. එහෙත් ඒවා ඉදිරිපත් කරද්දී ජනප‍්‍රිය සංස්කෘතියේ ප්රබන්ධ වන X-Files වැනි ප‍්‍රභවයන්ගේ හමු වන මතවාදයන්ද එකතු කළොත් මුලූ සන්නිවේදනයම ව්‍යාජ විද්‍යාත්මක වනවා.
ඉතින් අභව්‍ය හා පරිකල්පනීය දේවල් ටිකක් මාධ්‍ය සන්නිවේදනවලට එකතු කිරීම ඔය කියන තරම් වරදක්ද?
පුවත්පත්, සඟරා, රේඩියෝ, ටෙලිවිෂන් හෝ ඉන්ටර්නෙට් හරහා (නාට්‍යමය නොවන) සන්නිවේදන කරන විට ව්‍යාජ විද්‍යා සංකල්ප එකතු කිරීම හරියට ආහාර පිසින විට කෘත‍්‍රිම රසකාරක යොදන්නා වගේ. අජිනොමොටෝ ඇතුළු රසකාරක අපේ රටේ හෝටල් හා අවන්හල්වල ප‍්‍රමිතියකින් තොරව බහුලව යොදනවා. ඒ වෙලාවට කෑම රසය තීව‍්‍ර කළත් මේ රසකාරක දිගු කාලීනව අපේ ශරීරයට අහිතකරයි.
ව්‍යාජ විද්‍යා එකතු කිරීම් ද මෙයට සමානයි. තාවකාලික සන්ත‍්‍රාසයක්, ප‍්‍රමෝදයක් හෝ කුතුහලය ඇවිස්සීමක් කළත් දිගු කාලීනව මේවා අපේ තර්කන ශක්තිය හා විචාර බුද්ධිය මොට කරනවා. එබන්දක් සිදු වන බව බොහෝ දෙනාට දැනෙන්නේ නැහැ.
රාවණා හා X-Filesවලින් ඇරැඹුණු මානසික හානිය කල් ගත වූ විට නතර වන්නේ දේශපාලනික අවස්ථාවාදීන් කියන ඕනෑම ප‍්‍රබන්ධයක්, ප‍්‍රලාපයක් ද ගෙඩිපිටින් පිළි ගන්නා ජන සමාජයක් බිහි වීමෙන්.
ඔලමොට්ටල සමාජයක් හා ඡන්දදායක පිරිසක් මෙරට බිහි වනු දැකීමට කැමති කවුද?
Open Minds! (formerly: Moving Images blog) 