In this week’s Ravaya column, (in Sinhala, appearing in issue of 9 August 2015), I discuss two concepts that could make representative democracy more meaningful.
First is adding the option of None of the Above (NOTA) to the list of candidates in an election, so voters can exercise a negative vote – and send a powerful message to political parties and personalities about the quality of politicians society prefers.
Second is the Right to Recall (RTR), a law that would allow citizens to ‘sack’ elected officials in government before the term of office is over, if the officials are proven guilty of misuse of power. The UK just adopted such a law (Recall of MPs Act 2015) in March 2015, and there has been a campaign in India for such a law since the late 1990s.
Can Sri Lanka advocate such laws to improve the electoral political process? A promising start has been made with the March 12 Declaration and Movement for clean candidates at elections. But we have a long way to go.
Refusing to accept business as usual is the essential first step. I believe that step has been taken in the current build-up to the Sri Lanka General Election scheduled for 17 August 2015.
ප‍්‍රජාතන්ත‍්‍රවාදය යනු නිරතුරුව සුපරීක්ෂාකාරී වීම හරහා රැක ගත යුතු ක‍්‍රමවේදයක්. එසේම එය කාලානුරූපව නවීකරණයට හා දියුණු කිරීමට ලක් විය යුතුයි.
මෙරට මැතිවරණ ක‍්‍රමවේදය ප‍්‍රතිසංස්කරණය කිරීමේ බරපතල අවශ්‍යතාව මේ දිනවල පාරට බැස වටපිට බලන විට හොඳටම පෙනී යනවා. එයට ඉලක්ක කළ ව්‍යවස්ථාවේ 20 වන සංශෝධනය පසුගිය පාර්ලිමේන්තුවට සම්මත කරන්නට බැරි වුණා.
අපට වඩා පරිණත දේශපාලන තන්ත‍්‍රයන් හා ආයතන ව්‍යුහයන් ඇති ප්රජාතන්ත්රවාදී රටවලත් විද්වතුන්, වෘත්තිකයන් හා සිවිල් ක‍්‍රියාකාරිකයන් නිතර උත්සාහ කරන්නේ ක‍්‍රමවේදය වඩාත් සාධාරණ, වගකීම් සහගත හා කාර්යක්ෂම කිරීමටයි.
මේ විදෙස් අත්දැකීම්වලින් අපට යමක් උගත හැකිද? ඒ රටවල වාද විවාද ගැන අප මෙනෙහි කිරීම වැදගත්. මේ අරභයා සංකල්ප දෙකක් අද මා හඳුන්වා දීමට කැමතියි.
මැතිවරණයකදී සිදු වන්නේ දේශපාලන පක්ෂවල නාමයෝජනා ලද අපේක්ෂකයන් හා ස්වාධීනව ඉදිරිපත් වන අපේක්ෂකයන් අතරින් අප වඩාත්ම කැමති අයට අපේ ඡන්දය/මනාපය ප‍්‍රකාශ කිරීමයි.
එහෙත් මේ හැම දෙනා අතරින් කිසිවකුත් අපට රිසි නොවෙයි නම්? එවිට සමහරුන් ඡන්ද පත‍්‍රිකාව කටුගෑම කරනවා. එය ඡන්දය අපතේ යැවීමක්.
ලොව සමහර රටවල ඡන්දදායකයන්ට දැන් විකල්පයක් තිබෙනවා. එනම් ඡන්ද අපේක්ෂකයන්ට අමතරව ‘මේ කිසිවකුත් නොවේ’ (None of the Above, NOTA) යනුවෙන්ද ඡන්ද පත‍්‍රිකාවේ සඳහන් වීමයි. මෙය අපේක්ෂකයන් ප්රතික්ෂේප කිරීමට ඇති අයිතිය (Right to Reject) ලෙසද විග්‍රහ කළ හැකියි.
NOTAට ඡන්දය ප‍්‍රකාශ කළොත් එය වෙනම ගණන් කරනු ලබනවා (ඡන්ද අපතේ යාමක් හෝ ප්රතික්ෂේප වීමක් නොවෙයි.) ඡන්ද ප‍්‍රතිඵලයේදීත් එය වෙනම ප‍්‍රකාශයට පත් වනවා.
මේ විකල්පය විවාදාත්මකයි. එයින් ඡන්දදායකයන්ගේ විරෝධය නිසි ලෙස හසු කර ගනු ලැබුවත්, නියෝජිත ප‍්‍රජාතන්ත‍්‍රවාදයට ඒ මොහොතේ ඉක්මන් දායකත්වයක් නැහැ. එය දිගු කාලීනව දේශපාලනය පවිත්‍ර කිරීමට උදවු වන්නක්.
එයින් සියලූ ඡන්ද අපේක්ෂකයන්ටත් දේශපාලන පක්ෂවලටත් වැදගත් හා ප්‍රබල පණිවුඩයක් දෙනවා. අප නියෝජනය කිරීමට මීට වඩා හොඳ අපේක්ෂකයන් අප බලාපොරොත්තු වනවා කියලා.
මෙය මුල්වරට අත්හදා බැලුනේ අමෙරිකා එක්සත් ජනපදයේ කැලිෆෝර්නිය ප්රාන්තයේ සන්ටා බාබරා ප්‍රදේශයේග පසුව එය නෙවාඩා ජනපදයේ නීතියක් වුණා. නමුත් ජාතික මට්ටමට තවම නීතිගත වී නැහැ.
1980 හා 1990 දශකවල මෙය කෙමෙන් වෙනත් රටවලත් අදාල කර ගනු ලැබුවා. ඉන්දියානු දේශපාලනයේ ‘මේ කිසිවකුත් නොවේ’ යන්න මතුව ආවේ ප‍්‍රධාන ප‍්‍රවාහයේ හැම දේශපාලන පක්ෂයකින්ම නාමයෝජනා ලබන අපේක්ෂකයන් පිළිබඳ මහජන අප‍්‍රසාදය හේතුවෙන්.
දූෂණ චෝදනා ලද, අපරාධ නඩු හරහා පෙර දඬුවම් ලද හෝ වෙනත් වංචනික ක‍්‍රියා නිසා නම පලූදු කර ගත් දේශපාලකයන් සංඛ්‍යාව වැඩිවත්ම මැතිවරණවලදී තමන්ට හරි තේරීමක් කිරීමට අමාරු බව එරට ඡන්දදායකයන්ට පෙනී ගියා.
මේ නිසා ඡන්ද පත‍්‍රිකා කටු ගා දැමීම වෙනුවට එම විරෝධය නිල වශයෙන් ප‍්‍රකාශ කිරීමට ඡන්දදායකයන්ට විකල්පයක් සම්පාදනය කළ යුතු යයි ඉන්දියානු මැතිවරණ කොමිසම මුල් වරට යෝජනා කළේ 2001දී. එහෙත් බලයේ සිටි රජයන් මෙයට කැමති නොවූ නිසා එය ක‍්‍රියාත්මක වීම වසර ගණනක් කල් ගියා.
ඉන්දියාවේ සිවිල් සමාජ ක‍්‍රියාකාරිත්වය ප‍්‍රබලයි. ඔවුන් හොඳ අදහසක් ලෙහෙසියෙන් අත හරින්නේ නැහැ. මැතිවරණ කොමිසමේ සහායට ආවේ වෘත්තිකයන් හා සිවිල් සංවිධානයි. ඔවුන් මේ ගැන ජන මතයක් ගොඩ නැගුවා.
අන්තිමේදී සිවිල් අයිතිවාසිකම් සඳහා ජනතා සංවිධානය (People’s Union for Civil Liberties, www.pucl.org) නම් රාජ්‍ය නොවන සංවිධානය මේ උදෙසා උද්ඝෝෂණය ඉන්දීය ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය දක්වා ගෙන ගියා. ඔවුන් පොදු උන්නතිය සඳහා වන පෙත්සමක් (public interest litigation) ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණයේ ගොනු කරමින් NOTA සඳහා මැතිවරණ නීති සංශෝධනය කරන්න රජයට නියම කරන මෙන් අයැද සිටියා.
දීර්ඝ වශයෙන් මේ ගැන සලකා බැලූ ඉන්දීය ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය 2013 සැප්තැම්බර් 27 වනදා ඓතිහාසික තීන්දුවක් ප‍්‍රකාශයට පත් කළා. අගවිනිසුරු පී. සතාසිවම් ප‍්‍රමුඛ තුන් විනිසුරු මඩුල්ලක් කියා සිටියේ: ‘ප‍්‍රජාතන්ත‍්‍රවාදයේ මූලික හරයක් වන්නේ තෝරා ගැනීමේ හැකියාවයි. ඉදිරිපත්ව සිටින කිසිදු මැතිවරණ ඡන්ද අපේක්ෂකයකු පත් වීමට නොසුදුසු යයි සිතන ඡන්දදායකයන්ට එයට එරෙහිව සිය ඍණ ඡන්දයක් ප‍්‍රකාශ කිරීමට අවකාශ ලබා දිය යුතුයි’ කියායි.
Full judgement by Indian Supreme Court
ඒ වන විටත් එබඳු ඍණ ඡන්ද (negative voting) ප‍්‍රකාශ කිරීමේ වරම ලබා දී ඇති රටවල් 13ක් මේ තීරණයේ නම් වශයෙන් සඳහන් වුණා. ඒ අතර ප‍්‍රංශය, අමෙරිකා එක්සත් ජනපදය, ස්වීඩනය, ෆින්ලන්තය වැනි දියුණු රටවල් මෙන්ම බංගලාදේශය, බ‍්‍රසීලය, චිලී, කොලොම්බියා වැනි දියුණු වන රටවල් ද වනවා.
ඡන්ද අපේක්ෂකයන් කිසිවකුත් ගැන පැහැදීමක් නැති ඡන්දදායකයන් මැතිවරණවලට සහභාගී වීම වඩාත් දිරිමත් කැරෙන ක‍්‍රමවේදයක් ලෙස මෙය හඳුන්වා දුන් ඉන්දීය ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය, ඒ සඳහා විධිවිධාන යෙදීමට එරට මැතිවරණ කොමිසමට නියෝග කළා.
වසර දොලහකටත් වඩා මේ පියවර හඳුන්වාදීමට කැමැත්තෙන් සිටි කොමිසම මේ තීන්දුව ඕනෑකමින් ක‍්‍රියාත්මක කළා. 2013 ඔක්තෝබර් 28 වනදා පැහැදිලි කිරීමක් කළ කොමිසම කීවේ ‘මේ කිසිවකුත් නොවේ’ යන්නට යම් ඡන්ද කොට්ඨාශයක වැඩිම ඡන්ද ගණන ලැබුණොත් එම ආසනයේ නියෝජනය හිස් නොවනු පිණිස ඊළඟට වැඩිම ඡන්ද ලැබූ අපේක්ෂකයා තේරී පත් වන බවයි. (එහෙත් ඡන්දදායකයන්ගේ විරෝධය ඒ වන විට මැනවින් ප‍්‍රකාශ වී හමාරයි!)
ඉන්දියාවේ ප්‍රකට බුද්ධිමතකු වන ප්‍රතාප් භානු මේථා මෙසේ කියනවා: “අපේ අඩුපාඩු බහුල ප්රජාතන්ත්රවාදී ක්රමය වඩාත් ප්‍රශස්ත කිරීමට මෙය ඉදිරි පියවරක්. මේ හරහා ඡන්දදායකයන්ගේ බලය වැඩි වනවා. දේශපාලන පක්ෂ වඩාත් සුපරීක්ෂාකාරීව අපේක්ෂකයන්ට නාමයෝජනා දීමට පොලඹවනවා. අනාගතයේ ඡන්දය ඉල්ලීමට පෙරුම් පුරන උදවියත් වඩාත් ප්‍රවේශම්සහගත වනවා.”
1999 සිට ඉන්දියාවේ ඡන්දය ප‍්‍රකාශ කරන්නේ විද්‍යුත් ඡුන්ද පුවරුවක (electronic voting machine, EVM) බොත්තම් තද කිරීමෙන්. 2014 අපේ‍්‍රල්-මැයි මහ මැතිවරණයේදී මුල් වරට ජාතික මට්ටමින් NOTA විකල්පය එරට මිලියන 800කට වැඩි ඡන්දදායකයන්ට ලැබුණා.
ලෝකයේ විශාලතම මැතිවරණය වූ එහිදී ආසන 543ක් සඳහා ඡන්ද අපේක්ෂකයන් 8,251ක් තරග කළා. ලියාපදිංචි ඡන්දදායකයන්ගෙන් 66.38%ක් (එනම් මිලියන 551.3ක්) විද්‍යුත් ඡන්ද යන්ත‍්‍ර මිලියන 1.4ක් හරහා සිය ඡන්දය ප‍්‍රකාශ කළා. මේ දැවැන්ත ව්‍යායාමයේ ප‍්‍රතිඵල 2014 මැයි මැදදී නිකුත් වුණා. ඒ අනුව භාරතීය ජනතා පක්ෂය (BJP)පෙරටු කර ගත් NDA සන්ධානය ආසන 336ක් දිනා ජය ගත් බව අපට මතකයි.
ඡන්දය ප‍්‍රකාශ කළ මුළු සංඛ්‍යාවෙන් 1.1%ක් NOTA යන්න තෝරා තිබුණා. සංඛ්‍යාත්මකව එය 5,997,054ක් (මිලියන 6කට ආසන්නයි.) NOTA ලද ප්රතිශතය ප‍්‍රදේශයෙන් ප‍්‍රදේශයට වෙනස් වුණා. පුඩුචෙරි ප්රාන්තයේ 3%, මෙගාලයාහි 2.8%ක්, ගුජරාටයේ හා චටිස්ගා වැනි ප‍්‍රාන්තවල 1.8%ක් ආදී වශයෙන්.
එය සංඛ්‍යාත්මකව සුළුතරයක් වුවද NOTA හරහා මහජනතාව ඉන්දීය දේශපාලන පක්ෂවලට ප්‍රබල පණිවුඩයක් දී තිබෙනවා. එසේම තමන් කැමති අපේක්ෂකයන් කිසිවකුත් නොසිටීම නිසා මෙතෙක් කල් ඡන්දය දීමට නොගිය ඡන්දදායකයන් සැලකිය යුතු පිරිසක්ද මේ විකල්පය නිසා සහභාගී වූවා යැයි සිතිය හැකියි. (2014 මැතිවරණයේදී එරට මහ මැතිවරණයක ඉහළම ප‍්‍රකාශිත ඡන්ද ප්රතිශතය වාර්තා වුණා.)
මේ අතර NOTA සංකල්පය බි‍්‍රතාන්‍ය මැතිවරණ ක‍්‍රමයට හඳුන්වා දීමට දැනට වසර ගණනක සිට සමහර සිවිල් ක‍්‍රියාකාරීන් උත්සාහ කරනවා. පාලක පක්ෂ හා විපක්ෂ දෙපසම දූෂිත, විෂමාචාර චෝදනා ලද මන්ත‍්‍රීන් සංඛ්‍යාව මෑත කාලයේ වැඩි වීමත් සමග සමස්ත නියෝජිත ප්රජාතන්ත්රවාදී සංකල්පය එරට ඡන්දදායකයන්ට එපා වීමේ අවදානම මතුව තිබෙනවා.
‘කිසි අපේක්ෂකයකුට මගේ ඡන්දය නෑ’ (No Candidate Deserves My Vote!) නම් දේශපාලන පක්ෂයක් ද මේ ක‍්‍රියාකාරීන් පිහිටුවාගෙන තිබෙනවා. එහෙත් කවදා ඔවුන්ගේ උත්සාහය සාර්ථක වේවි දැයි කිව නොහැකියි.
ජන ප්‍රසාදයෙන් ජය ලැබූ අපේක්ෂකයකු ඡන්දයෙන් පසු පිල් මාරු කිරීම, දූෂිත වීම, ඡන්දදායකයන් නොතකා හැරීම හෝ වෙනත් අයුරින් පිස්සු නැටීම කළොත් අපට කුමක් කළ හැකිද?
ඉන්දියාව ප‍්‍රජාතන්ත‍්‍රවාදය වඩාත් පරිපූර්ණ කිරීමට අත්හදා බැලීම් කරන දැවැන්ත පර්යේෂණාගාරයක්. එරට සමහර ක‍්‍රියාකාරිකයන් ප‍්‍රවර්ධනය කරන තවත් සංකල්පයක් නම් ඡන්දයෙන් තේරී පත් වන නියෝජිතයන් වැරදි වැඩ කළ විට ඉක්මනින් ගෙදර යැවීමේ හැකියාවයි (Right to Recall, RTR).
මෙය වඩා හොඳින් ක‍්‍රියාත්මක කළ හැක්කේ සමානුපාතික ඡන්ද ක්රමය නොව කේවල ඡන්ද ක්රමය ඇති රටවලයි. මේ සංකල්පය දැනටමත් ඇමෙරිකාවේ ජනපද රැසක හා පේරු රටේ නීතිගතයි. පේරු රටේ ඡන්දදායකයන් අතරින් 50%ක් යම් මහජන නියෝජිතයකුගේ ඉවත් කිරීම ඉල්ලා සිටියොත් එය බලාත්මක වනවා.
ඇමරිකාවේ සමහර නාමධාරී නගරාධිපතිවරුන්, ප‍්‍රාන්ත ආණ්ඩුකාරයන්, සෙනෙට් සභිකයන් සිය ධුර කාලය හමාර වීමට පෙර ජනතාව විසින් ගෙදර යැවූ අවස්ථා රැසක් පසුගිය සියවස පුරාම තිබෙනවා.
එසේම එය අසාර්ථක වූ අවස්ථාද තිබෙනවා. චෝදනා එල්ල කිරීම ලෙහෙසි වුවත් තහවුරු කිරීම අමාරු වැඩක්. එහෙත් අදාළ නීති රීති හා ආයතන ව්‍යුහය සවිමත් නම් ජනතා පරමාධිපත්‍යය ද වඩා සවිමත් වනවා.
ස්විට්සර්ලන්තයේ ජාතික මට්ටමෙන් මෙය නීතිගත කර නැතත්, ප‍්‍රාන්ත (කැන්ටන්) මට්ටමෙන් කිහිපයක එයට ඉඩ දී තිබෙනවා. 1995දී කැනඩාවේ බි‍්‍රටිෂ් කොලොම්බියා ප‍්‍රාන්තය ද මෙවැනි නීතියක් හඳුන්වා දුන්නා.
ඉන්දියාවේ මේ RTR සංකල්පය කලෙක සිට ප‍්‍රවර්ධනය කරන්නේ රාහුල් චිමන්භායි මේථා නම් පරිගණක වෘත්තිකයා. මේ සංකල්පය විස්තර කරමින් ඔහු වෙබ් අඩවි, පුවත්පත් දැන්වීම් හා සංවාද මණ්ඩප ආදිය පවත්වාගෙන යනවා. 1998 ඇරැඹි මේ ව්‍යායාමය තවමත් සාර්ථක වී නැතත් රටේ තුන්වන බලවේගය ලෙස දැන් සැළකෙන පොදු මිනිසාගේ පක්ෂය හෙවත් ආම් ආද්මි පක්ෂය (AAP) එය පිළිගැනීම ලොකු ඉදිරි පියවරක්.
AAP නිල වෙබ් අඩවියේ මෙසේ කියනවා. ‘අපේ ඡන්දය ලබා දිනන සමහර අපේක්ෂකයන් ඊට පස්සෙ සොයා ගන්නවත් බැරි වෙනවා. ඡන්ද කොට්ඨාශයේ මහජනයාගේ ප‍්‍රශ්න නොතකා හරිනවා. එහෙත් වත්මන් ක‍්‍රමයේදී මේ අය අවුරුදු පහකට තනතුරු දරනවා. අප යෝජනා කරන්නේ මේ ධුර කාලය හමාර වීමට පෙර වුවත් දූෂිත හෝ වගකීම් රහිත මහජන මන්ත‍්‍රීවරයකු ගෙදර යැවීමට හැකි නීතිගත අයිතියක්. මැතිවරණ කොමිසමට එබඳු මන්ත‍්‍රීන් ගැන පැමිණිලි කිරීමට මහජනයාට අවකාශ තිබිය යුතුයි. ඔවුන්ගේ තැනට (අතුරු මැතිවරණයකින්) නව නියෝජිතයකු පත් කළ හැකි විය යුතුයි.’
ඉන්දියාවේ මේ සංකල්පය කවදා ක‍්‍රියාත්මක වේද යන්න කිව නොහැකියි. දේශපාලන සදාචාරයට ඍජුවම බලපෑම් කළ හැකි මෙබඳු ප‍්‍රතිසංස්කරණවලට පක්ෂ භේදයකින් තොරව දේශපාලන පක්ෂ නොකැමති වීම හෝ උදාසීන වීම දැකිය හැකියි.
එහෙත් වසර ගණනාවක ප‍්‍රමාදයකින් පසුව 2015 මාර්තු 26 වනදා RTR සංකල්පය බි‍්‍රතාන්‍යයේ නීතියක් ලෙස සම්මත වී ක‍්‍රියාත්මක වීම ඇරඹුණා.
මන්ත‍්‍රීවරයකු සිර දඬුවමක් ලැබුවහොත් හෝ අයථා හැසිරීම නිසා සභා දින 21ක් අවම වශයෙන් තහනමකට ලක් වුවහොත් එම මන්ත‍්‍රීවරයා ගෙදර යැවීමට එය හේතුවක් කොට ගත හැකියි. එහිදී සති 8ක් පුරා අදාල ඡන්ද කොට්ඨාශයේ ඡන්දදායකයන්ට අත්සන් කළ හැකි පෙත්සමක් 10%කට වඩා අත්සන් ලබා ගතහොත් මන්ත‍්‍රීවරයා ගෙදර! ඉන් පසු අතුරු මැතිවරණයක් පැවැත්විය යුතුයි.
Open Minds! (formerly: Moving Images blog) 