In this week’s Ravaya column (in Sinhala, appearing in the print issue of 9 Oct 2016), I profile and salute Dr Ajith C S Perera, a leading champion for accessibility rights in Sri Lanka.
A chartered chemist by profession, a former senior manager in industry, a qualified training instructor, also a former test-match-panel cricket umpire, his life changed when an accident left him a paraplegic. Today he is a writer, speaker, author, a disability rights activist and accessibility adviser-accessor.
He is the founder and holds the honorary position of Chief Executive and Secretary-General of Idiriya, a registered, not-for-profit humanitarian service organisation in Sri Lanka. He has petitioned Supreme Court seeking and successfully obtaining rulings on mandatory accessibility provisions in all newly built public buildings. Sadly, however, many such premises blantatly ignore this ruling.
Wisden Cricket noted in a profile, “Society tends to have a myopic view when it comes to the disabled: people, by and large, sympathise when they ought to empathise. Perera, despite his years of experience, can’t even become a third umpire because stadiums in Sri Lanka are not fully wheelchair-accessible.”
I was a member of the jury that selected Ajith as an ‘Unsung Hero’ at the Derana Sri Lankan of the Year 2016 awards.
See also: The Sunday Times, 29 Nov 2015: Don’t DIS the ability of the largest minority, By Dr. Ajith C. S. Perera
![Jurors Nalaka Gunawardene & Dian Gomez presenting Sri Lankan of the Year - Unsung Hero award to Dr Ajith C S Perera [Photo courtesy Derana Media]](https://movingimages.files.wordpress.com/2017/01/jurors-nalaka-gunawardene-dian-gomez-presenting-sri-lankan-of-the-year-unsung-hero-award-to-dr-ajith-c-s-perera.jpg?w=840)
2016 සැප්තැම්බර් 23 වනදා පැවැති සම්මාන උළෙලේ නිහඬව පොදු උන්නතියට ලොකු මෙහෙවරක් කරන දිරිය ලාංකිකයන් තිදෙනකුට (Unsung Heroes of the Year) අප විශිෂ්ඨ සම්මාන පිරිනැමුවා.
ඔවුන් නම් HIV ආසාදිතයන්ගේ අයිතීන් උදෙසා ක්‍රියා කරන ප්‍රින්සි මංගලිකා, ආබාධිත සැමගේ අයිතීන් වෙනුවෙන් උද්ඝෝෂණ කරන ආචාර්ය අජිත්. සී. එස් පෙරේරා හා අසාමාන්‍ය ගණයේ ඉංග්‍රීසි ගුරුවර විල්බට් රණසිංහයි.
මේ අතරින් අජිත් පෙරේරාගේ සම්මානය සුවිශේෂී වූයේ ජූරි සභික ඩයන් ගෝමස් හා මා සභාවේ ඔහු සිටි තැනටම ගොස් එය පිරිනැමීම කළ නිසයි.
උත්සවය පැවැත් වූ තරු පහේ හිල්ටන් හෝටලයේ වේදිකාවට රෝද පුටුවක් රැගෙන යාමට පහසුකම් තිබුණේ නැහැ. වසර 20කට වැඩි කාලයක් අජිත් පෙනී සිටින මේ මූලික අයිතියක් පවා නිසි ලෙස සපුරා නොගත් තැනෙකදීම ඔහුගේ සමාජ ක්‍රියාකාරීත්වය අගැයීමට සිදුවීම උත්ප්‍රාසය දනවන්නක්.
අජිත් ක්‍රිෂාන්ත ස්ටීවන් පෙරේරා (අජිත් සී. එස්. පෙරේරා) වෘත්තීකවේදියෙක්. වරලත් රසායන විද්‍යාඥයකු ලෙස මෙරට කර්මාන්ත ක්ෂේත්‍රයේ ඉහළ තනතුරු දැරුවෙක්. එසේම ඔහු ක්‍රිකට් ක්‍රීඩාවේ විවිධ වැදගත් භූමිකා රඟපා තිබෙනවා.
කොළඹ සරසවි ක්‍රිකට් පිලේත්, පළමුපෙළ අන්තර් සමාජ ක්‍රිකට් තරගාවලිවලත් ක්‍රීඩා කළ ඔහු, සරසවි සිසුවකුව සිටියදීම 1975දී ක්‍රිකට් විනිසුරුවරයකු ලෙස ද සුදුසුකම් ලැබුවා. පසු කලෙක බ්‍රිතාන්‍යයේ ක්‍රිකට් විනිසුරුවරයක ලෙස සේවය කළ ඔහු 1992දී ශ්‍රී ලංකාවේ ටෙස්ට් ක්‍රිකට් විනිසුරු මඬුල්ලට ඇතුළත් කර ගනු ලැබුවා.
1992 අගදී මෙරට කළ නවසීලන්ත ක්‍රිකට් පිලට එරෙහිව ශ්‍රී ලංකාව ක්‍රීඩා කළ ටෙස්ට් තරගයක් සඳහා විනිසුරුවරයකු ලෙස පෙනී සිටීමට ඔන්න මෙන්න කියා තිබියදී අජිත් අනපේක්ෂිත ලෙස හදිසි අනතුරකට මුහුණ දුන්නා.
වැසි හා සුළං තිබූ දිනයෙක කොළඹ ප්‍රධාන මාර්ගයක ඔහු ගමන් කරමින් සිටි මෝටර් රථය උඩට ගසක් කඩා වැටුණා. එයින් ඔහුගේ රියදුරා මිය ගිය අතර අජිත් තුවාල ලබා බේරුණත්, කොඳු නාරටියට හානි වී (paraplegic) දෙපාවාරුව ඔහුට අහිමි වුණා.
එතැන් පටන් සචලතාව (mobility) සඳහා දිගටම රෝද පුටුවක් භාවිත කිරීමට සිදු වුණා. එහෙත් මෙය ඔහු අභියෝගයක් ලෙස භාර ගත්තා. සචලතා ආබාධිත බව (mobility impairment) සීමාවක් වන්නට නොදී ඔහු එම ආබාධිත බව සමඟ ජීවත් වන සියලු ලාංකිකයන්ගේ අයිතීන් උදෙසා පෙනී සිටින සමාජ ක්‍රියකාරිකයකු බවට පත් වුණා.
අජිත්ගේ අනතුර ගැන මාස කිහිපයක් කල් ගත වී දැන ගත් බ්‍රිතාන්‍යයේ රාජකීය රසායන විද්‍යා සංගමය ප්‍රතිකාර සඳහා එහි යාමට උපකාර කළා. දෙපා භාවිතය යළි ලද නොහැකි වුවත් ආබාධිත තත්ත්වය හමුවේ මානසික ශක්තිය වර්ධනය කරගන්නට ඔහුට එහිදී වෛද්‍ය උපදෙස් ලැබුණා.
විවිධාකාරයේ ආබාධ සහිත පුද්ගලයන් මෙරට ජනගහනයෙන් 15%ක් පමණ සිටිතැයි අනුමාන කළ හැකියි. රෝගීන්, ගර්භනී කාලයේ පසුවන කාන්තාවන් ආදී තාවකාලික සචලතා සීමාවන්ට මුහුණ දෙන අය ද එකතු කළ විට මෙය 20%ක් දක්වා ඉහළ යා හැකියි. මේ අනුව සංඛ්‍යාත්මකව බැලූ විට මෙරට සිටින විශාලතම සුලුතරය (largest minority) මේ පිරිසයි.
සචලතා ආබාධිතයන් කීදෙනකු මෙරට සිටීදැයි නිශ්චිතව කිව නොහැකියි. මන්ද තාවකාලික සචලතා ආබාධ සමඟ ජීවත්වන සංඛ්‍යාව නිරතුරුව වෙනස් වන නිසා.
මීට වසර කීපයකට පෙර මා ද එම තත්ත්වය තාවකාලිකව අත් වින්දා. දකුණු දණහිසේ ආබාධයක් නිසා සති ගණනක් තිස්සේ පඩි නැගීමට නොහැකිව, සැරයටියක් උදවුවෙන් ගමන් කිරීමට සිදු වුණා. ඒ කාලය තුළ විදේශගත වන විට ගුවන්තොටුපළ හරහා යාමට රෝද පුටු සේවා ඉල්ලා එයින් සහනයක් ලැබුවා.
මේ නිසා සචලතා ආබාධ සහිත මිනිසුන් හා ගැහැණුන් මුහුණ දෙන අභියෝග පිළිබඳ ප්‍රායෝගික අවබෝධයක් යම් පමණකට මට ද තිබෙනවා. පොදු ගොඩනැගිලි තුළ පඩි දෙක තුනක් හෝ කීපයක් නැගීමට, බැසීමට අසීරු වීම, පොදු වැසිකිළි භාවිතයේ දී මතු වන අමතර අභියෝග ආදිය ගැන මා වඩාත් සංවේදී වූයේ එයින් පසුවයි.
උඩුමහලක පවත්වන රැකියා සම්මුඛ පරීක්ෂණයකට පෙනී සිටීමට එනල සුදුසුකම් සියල්ල සපුරා සිටින එහෙත් පඩි නැඟීමට පමණක් නොහැකි කෙනකුගේ තත්ත්වය ගැන සිතන්න. ඉහළ මාලයක පිහිටි පන්ති කාමරයකට පඩි නැඟ යාමට නොහැකි පාසල් දරුවකු හෝ දැරියක අසරණ වන සැටි සිතන්න.
මේ අයට අවශ්‍ය පහසුකම් සැළසීම කරදරයක් ලෙස සළකන ආයතන ප්‍රධානීන් ගැන විටින් විට වාර්තා වනවා.
ආබාධ සහිත පුද්ගලයන්ගේ අයිතිවාසිකම් රැක ගැනීම හා ප්‍රවර්ධනය පිළිබඳ පනත පාර්ලිමේන්තුවේ සම්මත වුණේ 1996 ඔක්තෝබරයේ. එනම් විසි වසරකට පෙර. එම නීතියේ පැහැදිලිව කියන්නේ සහජයෙන් ඇති වූ හෝ පසු කලෙක හට ගත් හෝ ශාරීරීක මානසික හැකියාවන්ගේ යම් ඌනතාවක ප්‍රතිඵලයක් ලෙස තමා විසින් තමාගේ කටයුතු ඉටු කර ගැනීම යම් තරමකට සීමා වූ අය සඳහා නීතියේ රැකවරණය ලැබෙන බවයි.
දේශීය නීතිවලට අමතරව ආබාධිත පුද්ගලයන්ගේ අයිතීන් පිළිබඳ ජාත්‍යන්තර සම්මුතිය ද 2016 පෙබරවාරියේ ශ්‍රී ලංකාව අපරානුමත කළා. මේ හරහාද ආබාධිත ජනයාගේ මානව අයිතීන් සුරැකීමට ලක් රජය බැඳී සිටිනවා.
”ආබාධිත වීම ගැන ලෝක අවබෝධය හා සංවේදීතාව මෑත කාලයේ බෙහෙවින් පුළුල් වී තිබෙනවා. එසේම තාවකාලික හෝ සදාකාලික ආබාධ සහිතව ජීවත් වන අයටල අන් සියලු දෙනාට හිමි සමාජ අවස්ථා ලැබීමට මූලික මානව අයිතියක් ඇති බව ශිෂ්ඨ ලෝකය පිළිගන්නවා” යයි අජිත් කියනවා.
විවිධාකාර ආබාධ අතර අජිත් විශේෂ අවධානය යොමු කරන්නේ ඇවිදීමට අපහසුකම් ඇති අය ගැනයි. ඔවුන් කිහිලිකරු හෝ රෝද පුටු ආධාරයෙන් ගමන් කරන අතර එසේ යාමට ඇති ඉඩකඩ බොහෝ ගොඩනැගිලිවල සළස්වා නැහැ. මෙය ලෙහෙසියෙන් කළ හැකි, අධික වියදමක් නොව සරල විසඳුමක් වුවත් පැරණි ගොඩනැගිලිමෙන්ම අලුතින් ඉදිවන ගොඩනැගිලි බොහොමයකද එය හරිහැටි සිදුවන්නේ නැහැ.
එහෙත් මෙය රාජ්‍ය අංශයේ හා පෞද්ගලික අංශයේ බොහෝ ආයතනවල ක්‍රියාත්මක නොවන බවද අප දන්නවාග මහජනයාට යාමට සිදුවන බොහෝ කාර්යාල තවමත් සචලතා ආබාධිතයන්ට හිතකර නැහැ. පඩි නැඟීමට විකල්ප සලසා ඇති තැන්වලද විශේෂ පහසුකම් සහිත වැසිකිළි නැහැ.
සචලතා ආබාධ සහිත පුද්ගලයන්ට හිතකර වීම මේ වන විට සංචාරක කර්මාන්තයේද පිළි ගන්නා මූලධර්මයක්. එහෙත් අපේ අවන්හල්, හෝටල් හා වෙනත් සංචාරක පහසුකම් කෙතරම් මේ ගැන අවධානය යොමු කර ඇත්ද?
හැම ආයතන ප්‍රධානියකුම එක් දිනක්වත් රෝද පුටුවකින් සිය පරිශ්‍රය පුරා සැරිසැරීම කළොත් සචලතා ආබාධිතයන් දිනපතා මුහුණ දෙන දුෂ්කරතා හඳුනා ගත හැකි වේවි.
මේ අයිතීන් ප්‍රායෝගික මට්ටමින් සාක්ෂාත් කර ගන්නට අජිත් දිගටම ක්‍රියා කරනවා. සචලතා අයිතීන් සාක්ෂාත් කර ගැනීම සඳහා මහජන අවධානය තීව්‍ර කිරීමටත්, ඒ පිළිබඳ තක්සේරු කිරීමටත් අජිත් මූලිකව ”ඉදිරිය” නම් ස්වේච්ඡා ආයතනයක් පිහිටුවා තිබෙනවා. ශිෂ්ඨ සමාජයක් ඉටු කළ යුතු වගකීම් ගැන එම සමාජයට යළි යළිත් සිහිපත් කිරීම මේ ආයතනයේ මූලික ක්‍රියාවයි.
ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණයෙන් මේ අරභයා වැදගත් තීන්දු ලබා ගැනීමට අජිත් පෞද්ගලිකව ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණයේ පෙනී සිටිමින් කරුණු ඉදිරිපත් කළා. මූලික අයිතිවාසිකම් පෙත්සම් හරහා ලබා ගන්නා ලද තීන්දු 2009, 2011 සහ 2013දී ප්‍රකාශිතයි.
2009දී ඔහු ඉල්ලා සිටියේ මහජන අවශ්‍යතා සඳහා ඉදිකරන සියලු නව ගොඩනැගිලි දැනටමත් රටේ පවතින ආබාධිත අයිතීන් පිළිබඳ නීති හා රෙගුලාසීන්වලට අනුකූල විය යුතු බවයි. මෙයට වාණිජමය, ක්‍රීඩාමය, අධ්‍යාපනික, රාජ්‍ය පරිපාලනමය ආදී සියලු ගොඩනැගිලි අයත්. ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය එය පිළිගත්තා.
The Sunday Times, 29 Nov 2015: Don’t DIS the ability of the largest minority, By Dr. Ajith C. S. Perera
1996 පනතේ හා එයට අදාළ රෙගුලාසිවලට අනුව මෙරට කිසිවකු ආබාධයක් නිසා කිසිදු අසාධරණයකට ලක් නොවිය යුතු බව ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය අවධාරණය කළා.
නව ගොඩනැගිලි සඳහා ආබාධිත-හිතකර වීම අනිවාර්ය කොට තිබෙනවා. ගොඩනැගිලි අධීක්ෂණය කොට අනුමැතිය දෙන රාජ්‍ය ආයතන මෙය තහවුරු කිරීමට වග බලා ගත යුතුයි.
”නීති තත්ත්වය මෙසේ වෙතත්, මේ පිරිසේ අයිතිවාසිකම් ගැන සමාජ සංවේදී බව තවමත් සීමිතයි. අපට අවශ්‍ය අනුකම්පාව නොවෙයි. සම අවස්ථා භූක්ති විඳීමට හැකි භෞතික, සමාජයීය හා පරිපාලනමය පරිසරයක් පමණයි” අජිත් කියනවා.
Wisden Cricket: Taking disability in the stride, the Perera way
මීට වසර 15කට පමණ පෙර මා මුල්වරට අජිත් හඳුනා ගත්තේ ශ්‍රීමත් ආතර් සී. ක්ලාක්ගේ පෞද්ගලික කාර්යාලයේ මා සේවය කරන සමයේදී.
සචලතා සීමා අත් විඳින ආබාධිත අයගේ අයිතීන් ගැන ක්ලාක් පොදු අවකාශයේ ප්‍රබල හඬක් මතු කළා. ඔහුගේ ජීවිතයේ අවසාන දශකයක පමණ කාලයේ (1997 – 2008 වකවානුව) පශ්චාත් පෝලියෝ ආබාධය නිසා රෝද පුටුවකින් ගමන් බිමන් ගියා. මේ නිසාම මෙරට මහජනයා ගැවසෙන ස්ථානවල රෝද පුටු භාවිතයට ඇති සීමිත පහසුකම් ගැන ඔහු අත්දැකීමෙන් දැන සිටියා.
![Sir Arthur Clarke on dune roller at Hikkaduwa beach [Photo by Rohan de Silva]](https://movingimages.files.wordpress.com/2017/01/sir-arthur-clarke-on-dune-roller-at-hikkaduwa-beach.jpg?w=840)
ගොඩනැගිලි තුළ රෝද පුටු යාමට අවශ්‍ය ඉඩ සළසා නැති ස්ථානවලට යෑම ක්ලාක් ප්‍රසිද්ධියේ ප්‍රතික්ෂේප කළා. ඔහු ප්‍රකට පුද්ගලයකු වූ නිසා මෙය ඇතැම් විට එබඳු ආයතන තාවකාලීක පහසුකම් ඉදි කිරීමට පවා පොළඹවනු ලැබුවා. රෝද පුටුවෙන් යාමට බැරි නම් කිසිදු උත්සවයකට තමා සහභාගි නොවන බවට ප්‍රතිපත්තියක් ක්ලාක් අනුගමනය කළා.
ඔහු වසර 22ක් කුලපතිවරයාව සිටි (1978-2000) මොරටුව සරසවියේ ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය හදාරණ සිසුන් අමතමින් ක්ලාක් වරෙක මෙසේ කීවා. ”දෙපයින් ඇවිද යාමේ හැකියාව තාවකාලිකව හෝ සදහටම හෝ අහිමි වූවන්ට ඵලදායක ලෙස සමාජයේ සක්‍රිය වීමට මූලික අයිතියක් තිබෙනවා. ඒ අයිතිය නොතකා, ඔවුන්ට පහසුකම් නොසළසා නව ගොඩනැගිලි ඉදි කිරීම දිගටම සිදු වනවා. අඩු තරමින් ඔබ වෘත්තිකයන් වූ විටදීවත් මේ ගැන සංවේදී වන්න. මෙහි අගය වටහා ගන්නට ඕනැම නම් එක් දිනක් මුළුමනින්ම රෝද පුටුවකින් එහෙ මෙහෙ යන්න තැත් කරන්න. ඔබ අවට නිර්මිත පරිසරය එයට කෙතරම් දුෂ්කරතා මතු කරයිද යන්න එවිට ඔබට හොඳහැටි වැටහේවි.”
වසර 30ක යුද්ධය, වැඩිවන මාර්ග අනතුරු, කෙමෙන් වියපත් වන ජනගහනය ආදී විවිධ හේතු නිසා අපේ සමාජයේ සැළකිය යුතු පිරිසකට තාවකාලිකව හෝ සදහට දෙපාවාරු අහිමි වී තිබෙනවා. මේ අයට නිසි පහසුකම් සැළසීම ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය අනිවාර්ය කර තිබියදීත් රාජ්‍ය, පෞද්ගලික හා අධ්‍යාපන ක්ෂේත්‍රවල බොහෝ ආයතන තවමත් එය නොතකා හරින්නේ ඇයි?
ජාතියේ හෘද සාක්ෂියට මෙන්ම බුද්ධියට අමතන අජිත් සී. එස්. පෙරේරා දිගටම දිරිමත් කළ යුතු ජාතික සම්පතක්.
Open Minds! (formerly: Moving Images blog) 