Drone assisted journalism in Sri Lanka: ‘Eyes in the Sky’ need ethical and careful ‘pilots’

Brief comment provided to Daily Mirror newspaper, Sri Lanka, on 20 January 2017:

‘Eyes in the Sky’ need ethical and careful ‘pilots’

By Nalaka Gunawardene

Bird's eye view provides a new, useful perspective in journalistic story telling. Image courtesy InterNews Sri Lanka
Bird’s eye view provides a new, useful perspective in journalistic story telling. Image courtesy InterNews Sri Lanka

For some, drones conjure images of death and destruction – military applications have been their most widely reported application. But unmanned aerial vehicles or UAVs are increasingly being used for many peaceful purposes. That poses a host of ethical and legal challenges we must confront to get the best of this new technology while minimizing potential harms.

In the past few years, the cost of drones came down (an entry level unit sells for around LKR 35,000 in Colombo) as their versatility increased. This spurred many uses from newsgathering and post-disaster assessments to goods delivery and smart farming.

In Sri Lanka, surveyors, photographers, TV journalists and political parties were among the early civilian users of drones. They all grasped the value of the ‘bigger picture’ perspective such aerial photos or videos can provide. Until recently, accessing that vantage point was possible only through helicopters or fixed wing aircraft – a facility few could afford.

Having the bird’s eye view helps journalists and their audiences to make sense of complex situations like climate change impacts, conflicts over resources or political agitations. We certainly need more field-based and investigative reporting that goes beyond press releases and press conferences. Drones are fast joining the journalists’ toolkit — but what matters is their imaginative and responsible use.

Participants and trainers at Sri Lanka's first workshop on drone assisted journalism, Aug 2016 in Mt Lavinia
Participants and trainers at Sri Lanka’s first workshop on drone assisted journalism, Aug 2016 in Mt Lavinia

Here, we have both good news and bad news. On the positive side, over two dozen journalists and photojournalists have been trained in drone-assisted journalism during 2016 by drone journalism enthusiast (and drone pilot) Sanjana Hattotuwa and journalist Amantha Perera. Some trainees have since done good stories with drone-gathered images. Examples include probing the drought’s impacts in the dry zone, rising garbage crisis in Kattankudy on the east coast, and taking a close look at land use patterns in Hambantota.

Internews Sri Lanka: Drone gathered footage supporting journalism


The downside is that some news organisations are deploying drones without due regard for public safety or existing codes of media ethics. A drone hovered over the Colombo general cemetery as slain editor Lasantha Wickremetunge’s body was exhumed in September 2016. That disregarded a family request for privacy.

The end never justifies the means in good journalism. If some media groups continue to operate drones in such reckless manner, they risk discrediting the new technology and attracting excessive regulations.

Drones or any other new technologies need to be anchored in the basic ethics of journalism. Each new tool would also bring along its own layer of ethics. Where drone use is concerned, respecting privacy and considering the safety of others is far more important than, say, when using a handheld camera.

In February 2016, the Civil Aviation Authority of Sri Lanka (CAASL) published regulations for drone operation which apply to all users including journalists. This has been updated in January 2017. The Information Department, in a recent release, says it is working with CAASL to simplify these rules and streamline approval processes. That is a welcome move.

For now, Lankan journalists can follow the Code of Ethics for Drone Journalists already formulated by practitioners and researchers in the United States. It is available at: http://www.dronejournalism.org/code-of-ethics/

Nalaka Gunawardene is a columnist and independent media researcher. He tweets from @NalakaG

Image courtesy Daily Mirror
Image courtesy Daily Mirror

ආපදා අවස්ථාවල මානුෂික ආධාර එකතු කිරීම හා බෙදීම මාධ්‍යවලට සුදුසුද? එසේ කළත් ඒ ගැන පම්පෝරි ගැසීම හරිද?

Disaster reporting, Sri Lanka TV style! Cartoon by Dasa Hapuwalana, Lankadeepa
Disaster reporting, Sri Lanka TV style! Cartoon by Dasa Hapuwalana, Lankadeepa

ආපදා අවස්ථාවල මාධ්‍යවලට ලොකු වගකීම් සමුදායක් හා තීරණාත්මක කාර්යභාරයක් හිමි වනවා. ඉතාම වැදගත් හා ප්‍රමුඛ වන්නේ සිදුවීම් නිවැරදිව හා නිරවුල්ව වාර්තා කිරීම. වුණේ මොකක්ද, වෙමින් පවතින්නේ කුමක්ද යන්න සරලව රටට තේරුම් කර දීම. එයට රාජ්‍ය, විද්වත් හා ස්වේච්ඡා ආයතනවල තොරතුරු හා විග්‍රහයන් යොදා ගත හැකියි.

ඉන් පසු වැදගත්ම කාරිය ආපදා ප්‍රතිචාරයට හැකි උපරිම ආවරණය සැපයීම. මෙයට බේරා ගැනීම්, තාවකාලික රැකවරණ, ආධාර බෙදා හරින ක්‍රම හා තැන්, ලෙඩරෝග පැතිරයාම ගැන අනතුරු ඇගවීම් ආදිය ඇතුළත්.

ආපදා කළමනාකරණය හා සමාජසේවා ගැන නිල වගකීම් ලත් රාජ්‍ය ආයතන මෙන්ම හමුදාවත්, රතු කුරුසය හා සර්වෝදය වැනි මහා පරිමාන ස්වේච්ඡා ආයතනත් පශ්චාත් ආපදා වකවානුවල ඉමහත් සේවයක් කරනවා. මාධ්‍යවලට කළ හැකි ලොකුම මෙහෙවර මේ සැවොම කරන කියන දේ උපරිම ලෙස සමාජගත් කිරීමයි. ඊට අමතරව අඩුපාඩු හා කිසියම් දූෂණ ඇත්නම් තහවුරු කරගත් තොරතුරු මත ඒවා වාර්තා කිරීමයි.

මේ සියල්ල කළ පසු මාධ්‍ය තමන් ආධාර එකතු කොට බෙදීමට යොමු වුණාට කමක් නැතැයි මා සිතනවා. එතැනදීත් තම වාර්තාකරණය සමස්ත ආපදා ප්‍රතිචාරය ගැන මිස තමන්ගේම සමාජ සත්කාරය හුවා දැක්වීමට නොකළ යුතුයි.

මාධ්‍ය සන්නාම ප්‍රවර්ධනයට ආපදා අවස්ථා යොදා ගැනීම නීති විරෝධී නොවූවත් සදාචාර විරෝධීයි. රාජ්‍ය මාධ්‍ය කළත්, පුද්ගලික මාධ්‍ය කළත් වැඩේ වැරදියි.

Echelon August 2015 column: Media Reforms – The Unfinished Agenda

Text of my column written for Echelon monthly business magazine, Sri Lanka, August 2015 issue

Cartoon by Awantha Artigala, Sri Lanka Cartoonist of the Year 2014
Cartoon by Awantha Artigala, Sri Lanka Cartoonist of the Year 2014

Media Reforms: The Unfinished Agenda

By Nalaka Gunawardene

When I was growing up in the 1970s, Sri Lanka’s media landscape was very different. We had only one radio station (state-owned SLBC) and three newspaper houses (Lake House, Times of Ceylon and Independent Newspapers). There was no TV, and the web wasn’t even invented.

At that time, most discussions on media freedom and reforms centred around how to contain the overbearing state – which was a key publisher, as well as the sole broadcaster, dominant advertiser and media regulator, all rolled into one.

Four decades on, the state still looms large on our media landscape, but there are many more players. The number of media companies, organisations and products has steadily increased, especially after private sector participation in broadcasting was allowed in 1992.

More does not necessarily mean better, however. Media researchers and advocacy groups lament that broadcast diversification has not led to a corresponding rise in media pluralism – not just in terms of media ownership and content, but also in how the media reflects diversity of public opinion, particularly of those living on the margins of society.

As the late Tilak Jayaratne and Sarath Kellapotha, two experienced broadcasters, noted in a recent book, “There exists a huge imbalance in both media coverage and media education as regards minorities and the marginalised. This does not come as a surprise, as it is known that media in Sri Lanka, both print and broadcast, cater mainly to the elite, irrespective of racial differences.”

 Media under pressure

 The multi-author book, titled Embattled Media: Democracy, Governance and Reform in Sri Lanka (Sage Publications, Feb 2015), was compiled during 2012-14 by a group of researchers and activists who aspired for a freer and more responsible media. It came out just weeks after the last Presidential Election, where media freedom and reforms were a key campaigning issue.

In their preface, co-editors William Crawley, David Page and Kishali Pinto-Jayawardena say: “Media liberalisation from the 1990s onwards had extended the range of choice for viewers and listeners and created a more diverse media landscape. But the war in the north and insurrections in the south had taken their toll of media freedoms. The island had lived under a permanent state of emergency for nearly three decades. The balance of power between government, judiciary, the media and the public had been put under immense strain.”

Embattled Media - Democracy, Governance and Reform in Sri Lanka
Embattled Media – Democracy, Governance and Reform in Sri Lanka

The book, to which I have contributed a chapter on new media, traces the evolution mass media in post-colonial Sri Lanka, with focus on the relevant policies and laws, and on journalism education. It discusses how the civil war continues to cast “a long shadow” on our media. Breaking free from that legacy is one of many challenges confronting the media industry today.

Some progress has been made since the Presidential election. The new government has taken steps to end threats against media organisations and journalists, and started or resumed criminal investigations on some past atrocities. Political websites that were arbitrarily blocked from are once again accessible. Journalists who went into exile to save their lives have started returning.

On the law-making front, meanwhile, the 19th Amendment to the Constitution recognized the right to information as a fundamental right. But the long-awaited Right to Information Bill could not be adopted before Parliament’s dissolution.

Thus much more remains to be done. For this, a clear set of priorities has been identified through recent consultative processes that involved media owners, practitioners, researchers, advocacy groups and trainers. These discussions culminated with the National Summit on Media Reforms organised by the Ministry of Media, the University of Colombo, Sri Lanka Press Institute (SLPI) and International Media Support (IMS), and held in Colombo on 13 and 14 May.

Parallel to this, there were two international missions to Sri Lanka (in March and May) by representatives of leading organisations like Article 19, UNESCO and the International Federation of Journalists (IFJ). I served as secretary to the May mission that met a range of political and media leaders in Colombo and Jaffna.

 Unfinished business

We can only hope that the next Parliament, to be elected at the August 17 general election, would take up the policy and law related aspects of the media reform agenda (while the media industry and profession tackles issues like capacity building and greater professionalism, and the education system works to enhance media literacy of everyone).

Pursuing these reforms needs both political commitment and persistent advocacy efforts.

 

  • Right to Information: The new Parliament should pass, on a priority basis, the Right to Information Bill that was finalised in May 2015 with inputs from media and civil society groups.

 

  • Media Self-Regulation: The Press Council Act 5 of 1973, which created a quasi-judicial entity called the Press Council with draconian powers to punish journalists, should be abolished. Instead, the self-regulatory body established in 2003, known as the Press Complaints Commission of Sri Lanka (PCCSL), should be strengthened. Ideally its scope should expand to cover the broadcast media as well.

 

  • Law Review and Revision: Some civil and criminal laws pose various restrictions to media freedom. These include the Official Secrets Act and sedition laws (both relics of the colonial era) and the draconian Prevention of Terrorism Act that has outlived the civil war. There are also needlessly rigid laws covering contempt of court and Parliamentary privileges, which don’t suit a mature democracy. All these need review and revision to bring them into line with international standards regarding freedom of expression.

 

  • Broadcast regulation: Our radio and TV industries have expanded many times during the past quarter century within an ad hoc legal framework. This has led to various anomalies and the gross mismanagement of the electromagnetic spectrum, a finite public property. Sri Lanka urgently needs a comprehensive law on broadcasting. Among other things, it should provide for an independent body to regulate broadcasting in the public interest, more equitable and efficient allocation of frequencies, and a three-tier system of broadcasting which recognises public, commercial and community broadcasters. All broadcasters – riding on the public owned airwaves — should have a legal obligation be balanced and impartial in coverage of politics and other matters of public concern.

 

  • Restructuring State Broadcasters: The three state broadcasters – the Sri Lanka Rupavahini Corporation (SLRC), the Sri Lanka Broadcasting Corporation (SLBC) and the Independent Television Network (ITN) – should be transformed into independent public service broadcasters. There should be legal provisions to ensure their editorial independence, and a clear mandate to serve the public (and not the political parties in office). To make them less dependent on the market, they should be given some public funding but in ways that don’t make them beholden to politicians or officials.

 

  • Reforming Lake House: Associated Newspapers of Ceylon Limited or Lake House was nationalised in 1973 to ‘broadbase’ its ownership. Instead, it has remained as a propaganda mill of successive ruling parties. Democratic governments committed to good governance should not be running newspaper houses. To redeem Lake House after more than four decades of state abuse, it needs to operate independently of government and regain editorial freedom. A public consultation should determine the most appropriate way forward and the best business model.

 

  • Preventing Censorship: No prior censorship should be imposed on the media. Where necessary, courts may review media content for their legality after publication (on an urgent basis). Laws and regulations that permit censorship should be reviewed and amended. We must revisit the Public Performance Ordinance, which empowers a state body to pre-approve all feature films and drama productions.

 

  • Blocking of Websites: Ensuring internet freedoms is far more important than setting up free public WiFi services. There should be no attempts to limit online content and social media activities contravening fundamental freedoms guaranteed by the Constitution and international conventions. Restrictions on any illegal content may be imposed only through the courts (and not via unwritten orders given by the telecom regulator). There should be a public list of all websites blocked through such judicial sanction.

 

  • Privacy and Surveillance: The state should protect the privacy of all citizens. There should be strict limits to the state’s surveillance of private individuals’ and private entities’ telephone conversations, emails and other electronic communications. In exceptional situations (e.g. crime investigations), such surveillance should only be permitted with judicial oversight and according to a clear set of guidelines.
Cartoon by Awantha Artigala, Sri Lanka Cartoonist of the Year 2014
Cartoon by Awantha Artigala, Sri Lanka Cartoonist of the Year 2014

 Dealing with Past Demons

While all these are forward looking steps, the media industry as a whole also needs state assistance to exorcise demons of the recent past — when against journalists and ‘censorship by murder’ reached unprecedented levels. Not a single perpetrator has been punished by law todate.

This is why media rights groups advocate an independent Commission of Inquiry should be created with a mandate and adequate powers to investigate killings and disappearances of journalists and attacks on media organisations. Ideally, it should cover the entire duration of the war, as well as the post-war years.

Science writer Nalaka Gunawardene is on Twitter @NalakaG and blogs at http://nalakagunawardene.com

සිවුමංසල කොලූගැටයා #220: ශ‍්‍රී ලංකාවේ මාධ්‍ය ප‍්‍රතිසංස්කරණ කෙසේ විය යුතුද?

The National Summit for Media Reform in Sri Lanka was organised by the Ministry of Mass Media and Information, University of Colombo, Sri Lanka Press Institute (SLPI) and International Media Support (IMS) and held on 13 – 14 May 2015 at the Sri Lanka Foundation Institute, Colombo 7.

Its aim was “to maximise the contribution of all stakeholders in initiating and sustaining the process facilitating media structural reforms that will foster democracy, good governance and sustainable development in Sri Lanka”. It brought together high level reps from government, media industry, academia and civil society groups concerned with the state of our media.

Ahead of this, I was commissioned by the organisers to carry out a rapid assessment of the state of media in Sri Lanka using UNESCO’s Media Development Indicator framework – a globally used methodology adopted by the inter-governmental body in 2009. At the Summit opening plenary, I presented highlights of this study which was based on literature review and interviews.

To capture the diversity and disparities in the media sector,I used a well-loved Russian children’s story that was known in Sinhala translation as නොගැලපෙන රෝද — the story of one vehicle with different sized wheels, and how animal friends tried to make it move and when it proved impossible, how they put each wheel to a unique use…

This week’s Ravaya column (published on 17 May 2015) captures some of these highlights. I plan to write another one, with specific focus on the broadcast sector, in the coming weeks.

නොගැලපෙන රෝද කතාව
නොගැලපෙන රෝද කතාව

ශ‍්‍රී ලංකාවේ නූතන ජනමාධ්‍ය ක්ෂේත‍්‍රය සියවස් දෙකක පමණ කාලයක් පුරා අනුක‍්‍රමයෙන් හා අවිධිමත්ව පරිනාමය වූවක්. එහි අඩුපාඩු හා දුර්වලතා රැසක් ඇති බව ක්ෂේත‍්‍රයේ බොහෝ දෙනකු පිළිගන්නවා.

දේශපාලන ප‍්‍රතිසංස්කරණ හා ව්‍යවස්ථා සංශෝධන ඉදිරියට ගෙන යන අතර හා අධිකරණ ස්වාධීනත්වය තහවුරු කරන අතර අපේ රටේ මාධ්‍ය ක්ෂේත‍්‍රයේ ද ප‍්‍රතිසංවිධාන කළ යුතුව තිබෙනවා. එහෙත් එය පාර්ලිමේන්තුවට හෝ බලයේ සිටින රජයේ විධායකයට හෝ පමණක් කිරීමට ඉඩ දීම ප‍්‍රකාශන නිදහසට හා මාධ්‍ය නිදහසට හානිකර විය හැකියි. එනිසා එය මාධ්‍ය ක්ෂේත‍්‍රයේ සියලූ පාර්ශ්වකරුවන්ගේ සහභාගීත්වයෙන් කළ යුතුයි.

මාධ්‍ය ප‍්‍රතිසංවිධානයේ ප‍්‍රමුඛතා හඳුනා ගන්නටත්, ගත යුතු පියවර ගැන යම් මූලික එකඟත්වයකට එන්නටත් ජාතික මාධ්‍ය සමුළුවක් (National Summit on Media Reforms) මැයි 13-14 දෙදින තුළ කොළඹ දී පැවැත්වුණා. එය සංවිධානය කළේ ශ‍්‍රී ලංකා පුවත්පත් ආයතනය (SLPI), කොළඹ සරසවියේ මාධ්‍ය අධ්‍යයන අංශය හා ජනමාධ්‍ය අමාත්‍යාංශය විසින් මාධ්‍ය හිමිකරුවන්, වෘත්තිකයන්, පර්යේෂකයන් හා ග‍්‍රාහකයන් මෙන්ම මාධ්‍ය නිදහස පිළිබඳ ක‍්‍රියාකාරිකයන් ද මේ සමුළුවට සහභාගී වුණා.

Karunaratne Paranavithana, Secretary to the Media Ministry of Sri Lanka, speaks during opening of National Media Summit in Colombo, 13 May 2015
Karunaratne Paranavithana, Secretary to the Media Ministry of Sri Lanka, speaks during opening of National Media Summit in Colombo, 13 May 2015

මාධ්‍ය සමුළුවට විද්වත් දායකත්වයක් ලෙසින් මෙරට මාධ්‍ය ක්ෂේත‍්‍රය පිළිබඳ කඩිනම් ඇගැයීමක් සති 6ක කාලයක් තුළ කිරීමට මට ඇරැයුම් කර තිබුණා. එයට රාමුව ලෙස තෝරා ගැනුනේ 2009දී අන්තර්-රාජ්‍ය මට්ටමින් ලෝක ප‍්‍රජාව පිළි ගත් යුනෙස්කෝවේ මාධ්‍ය උන්නති දර්ශක ක‍්‍රමවේදයයි (UNESCO’s Media Development Indicator framework).

රටක මාධ්‍ය ක්ෂේත‍්‍රයේ වත්මන් තත්ත්වය ගැන නෛතික, ප‍්‍රතිපත්තිමය, වෘත්තිමය, ආර්ථික හා අධ්‍යාපනික කෝණයන්ගෙන් විග‍්‍රහ කිරීමට එය උදවු වනවා. එසේම ආවේගීලී නොවී හා මතවාදයන්ට සීමා නොවෙමින් සාක්ෂි මත පදනම්ව ක්ෂේත‍්‍රය ගැන විග‍්‍රහ කරන්නට හැකියාව ලැබෙනවා.

මැයි 13 වනදා සමුළුවට මා ඉදිරිපත් කළේ එවන් ඇගැයීමකින් මතු වූ ප‍්‍රධාන නිරීක්ෂණයි. එය කෙටුම්පත් වාර්තාවක් ලෙස එදින සහභාගීවූවන්ට බෙදා දෙනු ලැබුවා. සංවාදයට හා වැඩි දියුණු කිරීමට තවමත් විවෘත මේ විග‍්‍රහයේ සම්පිණ්ඩනයක් එතැන නොසිටි අයගේ අවධානය සඳහා මා අද ඉදිරිපත් කරනවා.

ශ‍්‍රී ලංකාවේ මාධ්‍ය ක්ෂේත‍්‍රය ගැන සරල උපමිතියක් (analogy) මට තිබෙනවා. අප කුඩා කාලයේ ආසාවෙන් කියැවූ රුසියානු ළමා කතාවක් වූයේ නොගැලපෙන රෝද කතාවයි. එකිනෙකට බෙහෙවින් වෙනස් ප‍්‍රමාණයෙන් යුතු රෝද හතරක් සහිත කරත්තයක් කැලේ සතුන් පිරිසකට හමු වනවා. ඔවුන් කෙතරම් තැත් කළත් මේ කරත්තය ඉදිරියට යන්නේ නැහැ.

අන්තිමේදී රෝද හතර ගලවා ගන්නා සතුන් එක් එක් රෝදවලින් වෙනත් ප‍්‍රයෝජන සඳහා ඒවා යොදා ගන්නවා. හැබැයි වාහනය මුලුමනින් කොට උඩ!

Stakeholders for media sector reforms in Sri Lanka...
Stakeholders for media sector reforms in Sri Lanka…

අපේ මාධ්‍ය ක්ෂේත‍්‍රය ඒ කරත්තයට මොහොතකට සම කළොත්, එහි ලොකුම “රෝදය” වන්නේ මාධ්‍ය ආයතන හිමිකරුවන්. පත්තර, රේඩියෝ, ටෙලිවිෂන් හා වෙබ් මාධ්‍ය හිමි ලක් රජයත් මෙරට ප්‍රධානතම මාධ්‍ය හිමිකරුවෙක්.

මීට සමාන්තරව පත්තර, ටෙලිවිෂන් හෝ රේඩියෝ ව්‍යාපාර ලෙස පවත්වා ගෙන යන සමාගම් ගණනාවක් තිබෙනවා. ඒ හරහා රටේ ජනමතයට හා දේශපාලනයට අඩුවැඩි වශයෙන් බලපෑම් කරන්නට හිමිකරුවන්ට හැකියි. දිනපතා අප මාධ්‍ය හරහා ඔවුන් නොදුටුවත්, හිමිකරුවන්ගේ සෙවනැල්ල ප‍්‍රබලව මුළු ක්ෂේත‍්‍රය පුරා වැටී තිබෙනවා.

සමහර හිමිකරුවන් සියුම්වත් තවත් අය එළිපිටත් කරන දේශපාලන හා වාණිජමය උපක්‍රම සමනය කිරීමට නියාමනයක් තිබිය යුතුයි. ප්‍රකාශන නිදහස සීමා නොකර මෙය කිරීම ලොකු අභියෝගයක්.

මාධ්‍ය කර්මාන්තය රටේ පවතින නීතිවලට අනුකූලව පවත්වා ගෙන යන ව්‍යාපාරයක්. අප පෞද්ගලිකව කැමති වුවත් නැතත් මාධ්‍ය ප‍්‍රතිසංස්කරණ සඳහා ඔවුන් සම්බන්ධ කර ගත යුතුමයි. (මාධ්‍ය ජනසතු කිරීම වැනි ගෙවී ගිය දශකවල කළ දේශපාලන මෝඩකම්වල විපාක තවමත් අප අත්විඳින නිසා එබන්දක් කිසිසේත් නැවත සලකා බැලිය යුතු නම් නැහැ.)

මාධ්‍ය ‘කරත්තයේ’ දෙවැනි ලොකු “රෝදය” නම් දැන්වීම්කරුවන්, අනුග‍්‍රාහකයන් හා දැන්වීම් ඒජන්සියි. අද වෙළඳපොළ යථාර්ථය වන්නේ මාධ්‍ය නිෂ්පාදන වියදම බොහෝ දුරට පියවා ගන්නේ දැන්වීම් ආදායමින් වීමයි. මේ හරහා දැන්වීම්කරුවන්ට ලොකු බලපෑමක් මාධ්‍යවලට එල්ල කළ හැකියි. දැන්වීම් නැතිව බැරි වුවත් දැන්වීම් නමැති “වල්ගය” විසින් මාධ්‍ය නම් “සුනඛයා” වැනීමේ අහිතකර ප‍්‍රවණතාව සමනය කර ගත යුතුව තිබෙනවා.

Sri Lanka’s total advertising spend on the media was estimated at approximately LKR 77 billion in 2014 (=USD 587.23 million at Dec 2014 exchange rate)
Sri Lanka’s total advertising spend on the media was estimated at approximately LKR 77 billion in 2014 (=USD 587.23 million at Dec 2014 exchange rate)

මාධ්‍ය වෙළඳපොළ අධ්‍යයනය කරන නීල්සන් සමාගම සම්පාදිත දත්තවලට අනුව මෙරට සමස්ත මාධ්‍යවලට 2014දී ලැබුණු දැන්වීම්වල වටිනාකම රුපියල් බිලියන 77ක් වුණා. (ටෙලිවිෂන් සඳහා බිලියන 55යි, රේඩියෝවලට බිලියන 16, මුද්‍රිත මාධ්‍යවලට බිලියන 6යි). දැන්වීම් ලබා දෙන සමාගම් සමහරක් තමන්ට අහිතකර ප‍්‍රවෘත්ති වළක්වන්නටත්, හිතකර ප‍්‍රවෘත්ති වඩා පුළුල්ව ප‍්‍රචාරණය කරන්නටත් තැත් කරන බවට උදාහරණ එමට තිබෙනවා.

අපේ රටේ සමස්ත දැන්වීම් කලාව සඳහා නීතිමය නියාමනයක් හෝ ආචාර ධර්ම පද්ධතියක් හෝ නැති නිසා මෙබඳු විසමතා හා අකටයුතුකම් පාලනය කිරීමට ක‍්‍රමයක් නැහැ. (දුම්කොළ, මත්පැන්, සමහර ආහාරපාන හා බෙහෙත් ප්‍රචාරණයට නම් නීතිමය සීමා තිබෙනවා.)

එසේම බිලියන 71ක් වටිනා ටෙලිවිෂන් හා රේඩියෝ දැන්වීම් බෙදී යාමට පදනම ලෙස දැන්වීම් ඒජන්සි භාවිතා කරන ජනප‍්‍රියතාව මැනීමේ ක‍්‍රමවේදය (television & radio ratings) ගැන විද්‍යුත් මාධ්‍ය කර්මාන්තය තුළම බරපතල ප‍්‍රශ්න මතු වී තිබෙනවා. (එය ගැන වෙනම කතා කළ යුතුයි.)

තුන්වන “රෝදය” ලෙස මා දකින්නේ මාධ්‍ය අන්තර්ගතය නිර්මාණය කරන පත‍්‍ර කලාවේදීන්, විද්‍යුත් මාධ්‍ය නිෂ්පාදකයන් හා ඔවුන්ගේ කතුවරුන්.

අභ්‍යන්තරයෙන් හා බාහිරින් එල්ල වන විවිධ බලපෑම් මැද අපේ රටේ මාධ්‍යවේදීන්ට කටයුතු කිරීමට සිදුව තිබෙනවා. මාධ්‍යවේදියා සමාජයේ ප‍්‍රතිරූපධාරී කෙනකු වුවත් ඔහු/ඇය බොහෝ විට වැඩ කරන පරිසරය හිතකර එකක් නොවෙයි. අඩු වැටුප්, සීමිත පහසුකම්, අධික වැඩ ප‍්‍රමාණයක් සමග පොර බදන අතර දේශපාලනික, වාණිජමය හා වෙනත් සමාජයීය ප‍්‍රවාහයන්ට නතු නොවී සිටීමට ලොකු වෙහෙසක් දැරිය යුතු වනවා.

හෘද සාක්ෂියට එකඟව, වෘත්තියේ ගරුත්වය රැක ගෙන ක‍්‍රියාකිරීමට මඟ පෙන්වන මාධ්‍ය ආචාර ධර්ම පද්ධතියක් තිබෙනවා. (www.pccsl.lk/content/editors-code). කර්තෘ මණ්ඩල සංසදය කෙටුම්පත් කළ මෙය අවසන් වරට 2014දී සංශෝධනය කෙරුණා. එයට අනුව කරුණු මත පදනම් වී, ගවේෂණාත්මකව, පක්ෂග‍්‍රාහී හෝ අගතිගාමී නොවී මාධ්‍යකරණයේ නියැලිය යුතු බව කියැවෙනවා.

Full text: www.pccsl.lk/content/editors-code
Full text: http://www.pccsl.lk/content/editors-code

එහෙත් අධික තරගකාරීත්වය හා අනිසි ලෙස දේශපාලනීකරණය යන සාධක නිසා මාධ්‍යවල වෘත්තීය මට්ටම හා විශ්වසනීයත්වය (credibility and professionalism) මෑත කාලයේ බෙහෙවින් පලූදු වී තිබෙනවා. දේශපාලකයන්ට බය නැති, හිමිකරුවන්ගේ පදයට නැටීමට සූදානම් නොවූ, තම සගයන්ගේ අයිතීන් වෙනුවෙන් පෙනී සිටි ඞී. බී. ධනපාල, ගුණදාස ලියනගේ, මර්වින් ද සිල්වා වැනි පෞරුෂයකින් හෙබි කතුවරුන් අද කාලයේ දුර්ලභයි.

මාධ්‍ය අන්තර්ගතය පිරිහීමට තුඩු දෙන හේතු සමීපව හඳුනා ගත යුතුයි. අද අපේ මාධ්‍යකරුවන් සන්නිවේදනය කරන්නේ පොදු උන්නතිය හා සමාජ වගකීම් ඉටු කරන්නට නොව පටු අරමුණු ප‍්‍රවර්ධනයට බව පෙනෙනවා. යුද්ධය පැවති කාලයේත්, ඉනික්බිතිවත් අපේ රටේ සිංහල හා දෙමළ පුවත්පත් බහුතරයක් වාර්තාකරණය හා විශ්ලේෂණය කරන්නේ ජාතිවාදී හෝ ජාතිකවාදී කෝණයකින්.

මෙය වැරදි බව දැන දැනත් සමහර කතුවරුන් උවමනාවෙන්ම එසේ කරන්නේ සමාජයේ තමන්ගේ ප‍්‍රතිරූපය ඒ හරහා තර කර ගැනීමට උවමනා නිසයි. (‘සංහිඳියාව ගැන ලියලා මම අපේ ගමේ යන්නේ කොහොමද’ යයි මෙරට එක් ප‍්‍රධාන පෙළේ සිංහල පුවත්පත් කතුවරයෙක් විවෘතව අසනවා.)

දේශපාලනය පසෙක තැබුවත්, වෙළඳපොළ ජයගැනීමට ඕනෑම බහුබූතයක්, ප‍්‍රලාපයක් හෝ අසැබි දේ පවා පොල්ගෙඩි අකුරින් යුත් හෙඩිම් සහිතව පළ කිරීම සමහර පත්තරවල සිරිතක් වී තිබෙනවා. හොල්මන්, භූත, අවතාර හා අනෙකුත් අසභ්‍ය කතා සත්‍ය වාර්තා මෙන් එක් පසෙකිනුත්, බොහෝ දුරට අතිශයෝක්ති හා ප‍්‍රබන්ධ මත පදනම් වූ ඉතිහාස වාර්තා තව පසෙකිනුත් මාධ්‍යවල නිතර පළ වනවා. ප්‍රමිතියක් හෝ චාරයක් නැහැ.

විද්‍යුත් මාධ්‍යවල ඔවුන්ට ආවේණික දුර්වලතා රැසක් පවතිනවා. අන් කවරදාටත් වඩා අද මාධ්‍ය අංග (චැනල්) සංඛ්‍යාව වැඩිවී ඇතත් ගුණාත්මක බැවින් නම් දශක ගණනක් අපේ මාධ්‍ය කලාව ආපස්සට ගොස් ඇති බව මගේ වැටහීමයි.

Media freedom under threat in Sri Lanka
Media freedom under threat in Sri Lanka

මාධ්යවේදීන්ට සිය වෘත්තිය නිදහසේ, බාධා හා පීඩාවලින් තොරව කිරීමට හිතකර වාතාවරණයක් තිබිය යුතු බවට විවාදයක් නැහැ. මෑත කාලයේ රාජ් නිල වාරණයක් නොතිබුණත් පුළුල් ලෙසින් ස්වයංවාරණයට රබල හේතු තිබුණා. මාධ්යවේදීන්ට හා මාධ් ආයතනවලට රචණ්ඩ රහාර මෙන්ම වාණිජ බලපෑම් රැසක් එල්ල වුණා.

සාපරාධී රියා විභාග කොට රහාරකයන්ට දඬුවම් කිරීම රජයේ වගකීමක්. එය මාධ් නිදහසට අවශ් සාධකයක්. එහෙත් එය රමාණවත් නැහැ (necessary, but not sufficient)

‘මාධ්‍යවලට අත නොතබනු’ යන උද්‍යොග පාඨයට ශිෂ්ඨ සමාජයේ බහුතරයක් දෙනා එකඟයි. මාධ්‍ය අන්තර්ගතය නියාමනයට රජය හෝ බාහිර පාර්ශ්වයන් මැදිහත් නොවිය යුතුයි. එහෙත් ආචාර ධර්මීය රාමුවක් තුළ වෘත්තිමය මට්ටම ඉහළ නැංවීමේ සැබෑ උනන්දුවක් මාධ්‍යවේදීන් තුළින් ම මතුවීම ද අවශ්‍යයි.

වෘත්තීය බවින් උසස් මාධ්‍යකරණයක් බිහි කර ගැනීම අද ප‍්‍රමුඛතාවක්. අර්ධ වැඩවසම්, ගතානුගතික ආකල්ප අපේ ප‍්‍රධාන ප‍්‍රවාහයේ මුද්‍රිත හා විද්‍යුත් මාධ්‍ය ආයතන තුළ මුල් බැසගෙන තිබෙනවා. ක්ෂේත‍්‍රයේ ජ්‍යෙෂ්ඨයන් සමහරුන් ඊළඟ පරපුරක් බිහි කරන්නේ නැහැ. මතු වන්නට ඉඩ දෙන්නේත් නැහැ.

හිමිකරුවන්ටත් වඩා මාධ් අන්තර්ගතය සීමා කරන්නේ මේ වෘත්තිය තුළම සිටින දොරටුපාලකයන් (media gatekeepers). හණමිටි අදහස් කරපින්නා ගත්, එහෙත් සූක්ෂ්ම ලෙස ඒවා දේශීයත්වයනම් කඩතුරාවෙන් වසා ගත් මේ උදවිය මාධ් රතිසංස්කරණ මාවතේ හමු වන මහා බාධක පර්වත වගෙයි.

හිමිකරුවන්ට, දේශපාලකයන්ට හා දැන්වීම්කරුවන්ට මෙන්ම මෙකී ජ්යෙෂ්ඨයන්ටද මාධ් ක්ෂේතරයේ අර්බුදය ගැන වගකීමේ ලොකු කොටසක් හිමි වනවා.

බහුවාර්ගික, බහු ආගමික හා බහු දේශපාලනික සමාජයක බහුවිධ මත ඉවසීම හා ඒවාට ඉඩදීම මාධ්‍යවලින් අප බලාපොරොත්තු වනවා. කර්මාන්තය විසින්ම ස්වයං නියාමනය කිරීමේ උත්සාහයක් නම් 2003දී පිහිටුවා ගත් පුවත්පත් පැමිණිලි කොමිසමයි (www.pccsl.lk). මෙහි තීරණ පිළිගැනීමට බහුතරයක් පුවත්පත් එකඟ වී සිටිනවා.

එහෙත් රටේ තිබෙන 50කට අධික රේඩියෝ නාලිකා හා 20කට අධික ටෙලිවිෂන් නාලිකාවල අන්තර්ගතය ගැන ස්වයං නියාමනයක් කිරීමට මෙබඳු ආයතනයක් නැහැ. එය හදිසි අවශ්‍යතාවක්. එසේම 1973දී පනතක් හරහා පිහිට වූ රජයට අයත් පුවත්පත් මණ්ඩලය (Press Council). බොහෝ මාධ්‍යවේදීන් දකින්නේ මර්දනකාරී ආයතනයක් ලෙසයි. නව රජය එහි අලූත් පාලක මණ්ඩලයක් පත් කොට නැහැ. එය මුළුමනින් වසා දමා එහි අදාළ නීතිය ද නීති පොතෙන් ඉවත් කළ යුතුයි.

මාධ්‍ය කර්මාන්තයේ හා කලාවේ ගුණාත්මක බව නැංවීමට මෙරට සරසවි හා මාධ්‍ය පුහුණු කිරීමේ ආයතනවලට ද ලොකු වගකීමක් තිබෙනවා. මාධ්‍ය කලාව මුළුමනින් පුහුණු කළ නොහැකි වූවත් මූලික ශිල්පීය ක‍්‍රම මෙන්ම ආචාරධර්ම ද සියලූ වෘත්තිකයන්ගේ මූලික සුදුසුකමක් විය යුතුයි.

මාධ්‍ය කරත්තයේ පුංචිම “රෝදය” හා බොහෝ මාධ්‍ය ප‍්‍රතිසංස්කරණ සංවාද අමතක කරන පාර්ශ්වය නම් මාධ්‍ය ග‍්‍රාහකයායි (පාඨකයා, ශ‍්‍රාවකයා, පේ‍්‍රක්ෂකයා). මාධ්‍යවලින් දෙන ඕනෑම දෙයක් මහජනයා ඔහේ බාර ගන්නා යුගය අවසන් කළ යුතුයි.

මාධ්‍ය කියන කරන දේ විචාරශීලීව ග‍්‍රහණය කළ හැකි වීමට නම් අපේ මාධ්‍ය සාක්ෂරතාව (media literacy) දියුණු කිරීම අවශ්‍යයි. අකුරු සාක්ෂරතාව හා අධ්‍යාපනික මට්ටම් උසස් අපේ සමාජයේ මාධ්‍ය සාක්ෂරතාව ප‍්‍රමාණවත් නැහැ. මේ නිසා මාධ්‍ය හරහා ජන මනස හැසිරවීමට හා නොමඟ යැවීමට නොයෙක් පිරිස්වලට හැකිව තිබෙනවා. වෙන කවරදාවත් නොවූ තරමට මිථ්‍යා, අවිද්‍යාත්මක මතවාද අපේ සමාජයේ ප‍්‍රචලිත කිරීමට හැකිව තිබෙන්නේ මේ නිසයි.

මාධ් රාහකයන්ට ගරු කරන, ඔවුන්ගේ අයිතීන් පිළි ගන්නා මාධ්යකරණයක් අපට අවශ්යයි. මෙනයින් බලන විට මාධ් රතිසංස්කරණ යනු විවිධ මට්ටම්වල වෙනස්කම් හරහා සිදු කළ යුතු රියාදාමයක්.

මගේ උපමිතියට අනුව මාධ්‍ය වාහනයේ රෝද හතරම එක ප‍්‍රමාණයට පත් කළ නොහැකි වූවත් පවතින විසමතා හා අසමතුලිතතා අඩු කිරීම හරහා දැනට ‘කොට උඩ’ තිබෙන වාහනය ටිකෙන් ටික හෝ හරි ඉදිරි දිශාවට ගමන් කිරීම ඇරඹිය හැකියි!

මාධ්‍ය ප‍්‍රතිසංවිධානයට ජාතික මාධ්‍ය සමුළුව (National Summit on Media Reforms) - 13 & 14 May 2015, Colombo, Sri Lanka
මාධ්‍ය ප‍්‍රතිසංවිධානයට ජාතික මාධ්‍ය සමුළුව (National Summit on Media Reforms) – 13 & 14 May 2015, Colombo, Sri Lanka

 

සිවුමංසල කොලූගැටයා #188: ලිංමැඩියා මර්දනය කෙසේ කළ හැකිද?

Kaala Bomba One Kara Thibe - by Nalaka Gunawardene (Ravaya Publishers, 2014) book cover
Kaala Bomba One Kara Thibe – by Nalaka Gunawardene (Ravaya Publishers, 2014) book cover

Writing a foreword to my latest collection of Ravaya columns, titled ‘කාල බෝම්බ ඕනෑ කර තිබේ!’ (Wanted: Time Bombs of the Mind!), researcher and public intellectual Dr Udan Fernando comments on two societal trends in post-war Sri Lanka (since 2009).

One is the indulgence — and even perverse ‘celebration’ — of insularity, conflating it for distinctiveness and cultural identity. This is found among certain academics, artistes and social activists.

The other is obsessive nostalgia for, and romanticising of, history – at least, a certain interpretation of historical events and processes. Never mind whatever problems of development and governance of today, these nostalgists seem to contend, we were once a great nation (or the greatest of all).

In my column (published in Ravaya newspaper, 5 October 2014), I discuss how best to counter insularity and unhealthy obsession with history. I also lament, as does Udan, the gradual decline of Lankans with bilingual or trilingual skills which enabled them to connect with each other and the wide world outside their island.

සිවුමංසල කොලූ ගැටයා තීරු ලිපිය ලෙස 2013-14 වකවානුවේ මා ලියූ ලිපි 44ක් ඇතුළත් තුන්වන පොත ‘කාල බෝම්බ ඕනෑ කර තිබේ!’ නමින් ගිය මාසයේ නිකුත් වුණා.

එයට පෙරවදනක් ලිවීමට මා ඇරැයුම් කළේ රාවය හරහා මා හඳුනා ගත් මිතුරකුට. ඔහු ආචාර්ය උදන් ප‍්‍රනාන්දු. ස්වාධීන සමාජ විද්‍යා පර්යේෂකයෙක්. කලක් නෙදර්ලන්තයේ විසීම නිසා ලිබරල් සමාජයක හා නිර්ආගමික රාජ්‍යයක සෘජු අත්දැකීම් ඇති, බොහෝ දේ තුලනාත්මකව දැකිය හැකි අයෙක්.

පෙරවදනේ ඔහු මෙසේ කියනවා. “දියවැඩියාවටත් වඩා දරුණු ලෙස ලංකාවේ පැතිරී ඇති ලෙඩකි ලිංමැඩියාව. එය ලෙඩක් නොව ඉහල තත්ත්වයක් බව උදන් අනන රටක, නාලක වැනි අයට පැවතීම ලෙහෙසි පහසු දෙයක් නොවේ. තම කොස්මොපොලිටන ඌරුව නාලකගේ තීරු ලිපි තුළ නොමසුරුව සනිටුහන් වෙයි. එය ලිංමැඩියා මර්දන ව්‍යාපාරයට කෙරෙන මහගු දායකත්වයක් බවයි මගේ තක්සේරුව.”

මා කිසිදු දේශපාලන මතවාදයක් කරපින්නා ගත් අයකු නොවෙයි. එහෙත් අධිපතිවාදයන්ට නොකැමති, නිතර ප‍්‍රශ්න කරන හා බල සංකේන්ද්‍රණයට එරෙහි දැක්මක් නම් මට තිබෙනවා.

Dr Udan Fernando
Dr Udan Fernando

උදන් මෙය දකින්නේ මෙලෙසයි. “පසුගිය වසර පහ තුල ලාංකේය සමාජයට වැළදී ඇති බරපතල ම රෝගය විය හැක්කේ අතීතකාමයයි. මේ වන විට අතීතකාමය නිධන්ගත රෝගයක් බවට පත් වී ඇත. පෙර එක දවසක තිබුනා යැයි කියන ශ්‍රී විභූතියෙන් බඩගින්නේ හෝ සිට අපි සතුටු වෙමු. ඉතිහාසය හා ඉතිහාසිකරණය නාලක භාවිතා කරන්නේ නිර්මානාත්මක ආකාරයකටය. ඔහුගේ ප්‍රවේශය ඉතිහාසය යම් ප්‍රත්‍යාලෝකනයක් ලෙස සලකා බැලීමය. ඉන් ඉතිහාසය අනවශ්‍ය ලෙස රොමැන්තිකකරණය නොවේ. එලෙස ගත් කල ජාතික ව්‍යාධියක් සුව කරනු පිණිස නාලකගේ තීරු ලිපි පැසසුමට ලක් කළ යුතුය.”

ළිං මැඩියාව ඇති බොහෝ දෙනෙකු තමන්ට එබඳු තත්ත්වයක් ඇතැයි අවබෝධයක් නැහැ. තවත් සමහරුන් එය ඕනෑ කමින් හුවා දක්වමින් ගැන උදම් අනනවා. ලෝකය ගැන වඩාත් දැනුවත් හා සංවේදී අය හෙළා දකිනවා.

මනෝ ලෝකවල සිට සිතැඟි දේ මවා ගන්නට අප කාටත් ඉඩක් තිබෙනවා. එය පෞද්ගලිකත්වය හා මානව නිදහසට අදාල කරුණක්. එහෙත් අප මෙහි කථා කරන්නේ පොදු අවකාශය (public space) හා පොදු උන්නතියට (public interest) අදාලවයි.

ළිං මැඩියන් සේ සිටීමේ පූර්ණ නිදහස ඕනෑම කෙනෙකුට ඇතත්, ළිං මැඩියන් ලෙස අන් සැම (විශේෂයෙන් ළමා හා තරුණ පරපුර) බලෙන් රඳවා තබා ගන්නට නම් කිසිවකුත් අයිතියක් නැහැ. එසේම රාජ්‍ය ප‍්‍රතිපත්ති හා සමාජ ප‍්‍රවණතා අරභයා ළිං මැඩියා මානසිකත්වය මතුවීම ඉතා අහිතකරයි.

දේශපාලකයෝ ළිං මැඩියන්ට හරි ආසයි. තමන් කියන ඕනෑම අභව්‍ය කථාවක්, තර්කයක් හෝ කුමන්ත‍්‍රණවාදයක් වැඳ ගෙන අසා සිට අන්තිමේදී හුරේ දමන මහජනතාවක් හැමදාමත් පවත්වා ගන්නට බහුතරයක් දේශපාලකයන්ට ඕනෑකම ඇති.

උදන්ගේ තර්කයට අනුව ලක් සමාජයේ ලිංමැඩියාවට එක් ප‍්‍රධාන හේතුවක් නම් තනි බසක් පමණක් කථා කරන, එබසින් පමණක් පොත් කියවන හා සන්නිවේදනය කරන බහුතරයක් සිටීමයි.

මෙය සිංහල හා දෙමළ ජන කොටස් දෙකටම පොදු වුවත් සුළු ජන කොට්ඨාශයක් ලෙස දෙමළ ජනයා සිංහලත්, එයට අමතරව ඉංගී‍්‍රසිත් ප‍්‍රගුණ කරන්නට වැඩි උනන්දුවක් ගන්නා බව මගේ නිරීක්‍ෂණයයි.

සන්නිවේදන තාක්‍ෂණ හරහා මින් පෙර නොතිබූ පරිදි ඉංග‍්‍රීසි උගන්නට නව අවස්ථා විවර වී තිබෙනවා. එහෙත් ආකල්පීය හේතු නිසා හෝ කුඩා වියේ ඇති කරනු ලැබූ ඉච්ඡාභංගත්වය නිසා හෝ ඕනෑකමින්ම ඉංග‍්‍රීසිය මග හරින හා එය තවමත් අධිරාජ්‍යවාදී කඩුවක් යයි සිතන අය තරුණ පරපුර අතර පවා සිටිනවා. මෙබඳු පිරිස් අතර ළිංමැඩියාව ප‍්‍රබලයි.

සිංහලට පමණක් සීමා වූ දැනුම් හා ආකල්ප ග‍්‍රහණයක් ඇති විට සිදු වන දෙය උදන් විග‍්‍රහ කරන්නේ මෙලෙසයි.

“ද්වීභාෂා කුසලතාව, 1956 පෙරළියට පිං සිදුවන්නට අපට අහිමි වුනු දෙයකි. එහි ප්‍රතිපලයක් ලෙස සිංහල හා ඉංග්‍රීසි බසින් — විශේෂයෙන් පුවත්පත්වල — ලියවෙන්නේ සහමුලින් ම එකිනෙකට වෙනස් දේය. සිංහල පමණක් කියවන්නෙකුට කියවන්නට ලැබෙන්නේ සීමිත වපසරියක අදහස්ය.”

“අවාසනාවකට බොහෝ සිංහල ලියන්නන් ඇසුරු කරන්නේ සිංහල පොතපත පමණය. සිංහල පමණක් කතා කරන්නන් පමණය. මෙය එක්තරා ආකාරයක විෂම චක්‍රයකි. උදේ පිසූ කිරිබත ම රත් කර දිවා ආහාරයට ගෙන ඉන් ඉතිරි වූ ටික රත් කර රාත්‍රී ආහාරයට ගන්නා විට පිළුණු රසය මතු වීම වැළැක්විය නොහැක. එහෙත් එක භාෂාවකට පමණක් විලංගු ලා ගත් බොහෝ දෙනා එම පිළුණු කිරිබත තලු මරමින් අනුභව කරයි.”

ද්විභාෂිකත්වයේ වැගත්කම පිළිගැනීම හරහා තනි බසක් පමණක් ප‍්‍රගුණ කළ කිසිවකු හෑල්ලූ කිරීමක් සිදු වන්නේ නැහැ. අප කැමති වුණත් නැතත් සමාජ යථාර්ථයන් ඇති සේ දැකීම අවශ්‍ය දෙයක්.

From L to R - A J Gunawardana, Ajith Samaranayake, Tissa Abeysekera
From L to R – A J Gunawardana, Ajith Samaranayake, Tissa Abeysekera

ද්විභාෂිකත්වයේ ද විවිධ මට්ටම් තිබෙනවා. සමහර ද්විභාෂිකයන් භාෂා දෙකක් ව්‍යක්ත ලෙස කථා කරන හා ඒ දෙකෙන්ම නිර්මාණශීලි හෝ විචාරශීලි කාර්යයන්හි නිරත විය හැකි අයයි. ඉංග‍්‍රීසි හා සිංහල දෙබසින්ම ලියූ තිස්ස අබේසේකර මෑත කාලීන හොඳ උදාහරණයක්.

තවත් සමහරුන් භාෂා දෙකක් මනාව දැන එම සංස්කෘතින්ට සමීප වුණත් ඔවුන් ලියන්නේ එයින් එක් බසකින් පමණයි. කලක් මගේ ජේ්‍යෂ්ඨ සගයකු වූ ඉංග‍්‍රීසි පුවත්පත් කතු අජිත් සමරනායකත් ඉංග‍්‍රීසි මහාචාර්ය ඒ. ජේ. ගුණවර්ධනත් දෙදෙනාම සිංහල, සාහිත්‍ය නාට්‍ය හා සිනමා ක්‍ෂෙත‍්‍රයන්ට සමීපව සිටියා. ඔවුන් ඒවායේ නව ප‍්‍රවණතා මනා සේ හඳුනා ගත්තා. එහෙත් ඔවුන් බොහෝ කොටම ලිිව්වේ ඉංග‍්‍රීසියෙන්. (එයත් වැදගත් හා අවශ්‍යයි. මෙරට ඇතැම් මධ්‍යම පංතිකයන්ට දේශීය කලා නිර්මාණ ඉංග‍්‍රීසි පුවත්වත් හරහා හඳුන්වා දුන්නේ මේ දෙපල හා තවත් ඔවුන් වැනි ටික දෙනෙක්.)

Groundviews.org, 19 Sep 2008: Remembering A J Gunawardana: A creative public intellectual

දෙමළ, සිංහල, ඉංග‍්‍රීසි භාෂා තුනෙහිම කලා ක්‍ෂෙත‍්‍ර හැකි පමණින් නිරික්සා ඇගැයීමක් කරන මගේ තවත් ජ්‍යෙෂ්ඨ මිත‍්‍රයෙක් සිටිනවා. ඔහු නිදහසේ මාධ්‍යවේදී හා විචාරක කේ. එස්. සිවකුමාරන්. මෙරට ඉංග‍්‍රීසි පුවත්පත් හැමෙකටම පාහේ ලිපි සපයන ඔහුගේ කුතුහලය හා දැනුම ඉතා පුළුල්.

ළිං මැඩියාව අපේ රටට පමණක් සීමා වූවක් නොවෙයි. හැම රටකම එයින් පෙළෙන අය සිටිනවා. සමහර රටවල එයට තුඩු දෙන සාධක වෙනස්. හොඳ උදාහරණයන් නම් අමෙරිකා එක්සත් ජනපදයයි. දැනුම් මූලාශ‍්‍රයන් ලෙහෙසියෙන් සොයා ගත හැකි වූත් අධ්‍යාපන හා සාක්‍ෂරතා මට්ටම් ඉහල වූත් එරට බොහෝ දෙනා තම රටින් බාහිර ලෝකය ගැන ඇත්තේ සීමිත හා බොහෝ සෙයින් විකෘති වූ වැටහීමක්.

වඩාම ආසන්න අසල්වැසි රටවල් දෙක වන කැනඩාව හා මෙක්සිකෝවෙන් ඔබ්බට නොගිය අමෙරිකානුවන් අති විශාල සංඛ්‍යාවක් සිටිනවා. මීට වසර කිහිපයකට පෙර කළ සමීක්‍ෂණයකින් හෙළි වූයේ සමහර අමෙරිකානුවන් සිතන්නේ යුරෝපය ද තුන්වන ලෝකයේ ම කොටසක් කියා බවයි!

අමෙරිකාව ආන්තික උදාහරණයක්. බටහිර යුරෝපයේ නැතිනම් ඉන්දියාවේ වැසියන් බොහෝ දෙනෙකුට නම් තම රට හා ලෝකය ගැන සෑහෙන අවබෝධයක් තිබෙනවා. ඔවුන් තමන්ගේ ජාතිකාභිමානය ඔස්සේ තම රට ගැන අධිතක්සේරුවකට යන්නේ නැහැ. එසේම කුමන්ත‍්‍රණවාදී තර්ක අවිචාරශීලී ව පිළි ගන්නේ ද නැහැ. (එයට අති සමතුන් වන්නේ පාකිස්ථානය හා බංග්ලාදේශ් රටවල වැසියන්. එරටවල බොහෝ උගතුන් පවා තමන්ගේ රටට වින කරන්නට මුලූ ලොවම කැස කවන බව විශ්වාස කරනවා.)

10 February 2013: සිවුමංසල කොලූගැටයා #104: බලන සැම තැන කුමන්ත‍්‍රණවලින් සපිරි දේශයක්!

ලිං මැඩියාවේ විවිධ පැතිකඩ කලින් කලට මෙරට ප‍්‍රචලිත වනවා. පුරා විද්‍යාත්මකව කිසිදු සාක්‍ෂියක් නැති ජනප‍්‍රවාදයක් වන රාවණා රජු හා ඔහුගේ හපන්කම් ගැන අද දවසේ සංසරණය වන කථා මෙයට උදාහරණයක්.

L to R - Nirmal Ranjith Dewasiri, K S Sivakumaran, Liyanage Amarakeerthi
L to R – Nirmal Ranjith Dewasiri, K S Sivakumaran, Liyanage Amarakeerthi

බොහෝ දෙනා තම රටේ ඉතිහාසය උල්ප්පා දැක්වීමට කැමතියි. එහෙත් අතිශයෝක්තියෙන් ඔබ්බට යන බෙහෙවින් අභව්‍ය සිදුවීම් අපට සැළකිය හැක්කේ ප‍්‍රබන්ධ හැටියට පමණයි. තමන් කැමති ඕනෑම ෆැන්ටසියක් ඇදහීමට පුද්ගල නිදහස ඇතත් එය යොදා ගෙන පොදු අවකාශයේ හා මාධ්‍ය හරහා ජනතාව නොගම යැවීම සාරධර්ම විරෝධීයි.

රාවණා ප‍්‍රවාදයන් ගැන මෙරට බොහෝ සැබෑ පුරාවිද්‍යාඥයන් හා ඉතිහාසඥයන් නිහඬව සිටින පසුබිමක කොළඹ සරසවියේ ඉතිහාසය පිළිබඳ පර්යේෂක ආචාර්ය නිර්මාල් රංජිත් දේවසිරි එය ප‍්‍රසිද්ධියේ විචාරයට ලක් කිරීම ඉතා වැදගත්. (2014 සැප් 14 රාවයේ පළ වූ ඔහුගේ ලිපිය කියවන්න.)

නිර්මාල් රංජිත් දේවසිරි හා ලියනගේ අමරකීර්ති වැනි ද්විභාෂික වියතුන් අපේ සරසවිවල දුර්ලභයි. ලිංමැඩියාව තවත් ප‍්‍රවර්ධනය කරන මධ්‍යස්ථාන බවට අපේ සරසවි පත්ව ඇත්තේ එනිසායි.

සිවුමංසල කොලූගැටයා #178: මානව හිතවාදය උදෙසා ‘ජාතිද්‍රෝහී’ වූ ලේඛිකාව නැඞීන් ගෝඩිමර්

In this week’s Ravaya column (in Sinhala), I pay tribute to South African writer and social activist Nadine Gordimer (1923-2014). I focus on how she never hesitated to speak out for justice, fairness and equality even when that elicited ridicule and harassment from her own government that quickly labeled her a ‘traitor’.

I also recall how I once listened to her speak, during the recording of a TV debate in Johannesburg in mid 2002, and how she later marched the streets with activists from all over the world demanding land rights for the poor.

Nadine Gordimer (image courtesy The New Yorker)
Nadine Gordimer (image courtesy The New Yorker)

‘රටක මහා ලේඛකයකු සිටීම හරියට දෙවැනි ආණ්ඩුවක් පවතිනවා වගෙයි. එනිසා බොහෝ පාලකයන් අදීන පෞරුෂයක් ඇති ලේඛකයන්ට කැමති නැහැ. ඔවුන්ට ඕනෑ එහෙයියන් වන ලියන්නොයි’.

මීට අඩසියවසකට පමණ පෙරදී මේ වටිනා වදන් ටික ලියුවේ දැවැන්ත සෝවියට් දේශයේ පාලකයන්ට නතු කර ගත නොහැකි වූ ලේඛක ඇලෙක්සන්ඩර් සොල්සෙනිට්සින් (Aleksandr Solzhenitsyn, 1918 – 2008).

බලයේ සිටින රජයකට පක්‍ෂව ලිවීම ලෙහෙසියි. එසේ කිරීමෙන් පාලකයන්ගෙන් පුද පඬුරු හා වරප‍්‍රසාද ලබා ගන්නා අවස්ථාවාදී ලේඛකයෝ සෝවියට් දේශයේ මෙන්ම ලොව වෙනත් රටවල එදා මෙන්ම අදත් හමු වනවා.

එහෙත් බලසම්පන්න රජයකට හෝ අසාධාරණ රාජ්‍ය පාලන ක‍්‍රමයකට එරෙහි වීම ලෙහෙසි නැහැ. වරප‍්‍රසාද අහිමිවනවා පමණක් නොව විවිධාකාර හිරිහැර හා අවමන්වලට ලක් වීමට සිදු වනවා. රාජ්‍ය සාහිත්‍ය සම්මාන නොලැබෙන අතර පොත් තහනම් කිරිමට ද ලක් වනවා. ආන්තික තත්ත්වයන්හිදී රාජ්‍ය විරෝධී චෝදනා ලැබ සිර දඬුවම් ලබන්නට පවා සිදු වනවා.

ඒකාධිපති පාලනයක් ඇති රටවල රජය විවේචනය කිරීම සූක්‍ෂමව කළ යුතු අනතුරුදායක කාරියක්. දේශපාලන ක‍්‍රියාකාරිකයන් එය විවෘතව එක එල්ලේ කරන අතර දක්‍ෂ ජනතාවාදී ලේඛකයන් එය ප‍්‍රබන්ධ කථා හෝ හාස්‍යරූපී කථා හරහා සියුම්ව කරනවා. නවකථාවක්, කෙටිකථාවක් හෝ නාට්‍ය පිටපතක් හරහා පවතින විසම රාජ්‍ය තන්ත‍්‍රයේ බිහිසුනු බව කැඩපතක් බවට පත් කොට සමාජයේ සංවේදී කොටස්වලට ග‍්‍රහණය වන පරිදි මුදා හරිනවා.

මෙබඳු ලේඛකයන් කවදත් දුර්ලභයි. එවන් අදීන හා නිර්භීත ගණයේ ලේඛිකාවක් වූ දකුණු අප‍්‍රිකානු ජාතික නැඞීන් ගෝඩිමර් 90 හැවිරිදිව ජූලි 13 වනදා මිය ගියා.

මීට හරියටම වසරකට පෙර, 2013 ජූලි 28 වනදා ‘මැන්ඩෙලාට සවියක් වූ නිදහස් මතධාරියෝ’ නමින් කොලමක් ලියමින් මා ඇය ගැන සඳහන් කළා. මේ සතියේ අයට යළිත් ප‍්‍රණාමය පුද කරන්නේ උපතින් හා සමේ වර්ණයෙන් ලද වරප‍්‍රසාද වෙනුවට ඇය ජීවිත කාලය පුරා මානවහිතවාදය හා සාධාරණත්වය තෝරා ගත් නිසායි.

Nadine-Gordimer-Quotes-3

1923 උපන් නැඞීන් ගෝඩිමර්ට කුඩා වියේ පටන් කෙසඟ සිරුරක් තිබූ නිසා ලෙඩ වේවි යැයි බියෙන් දෙමව්පියන් ඇයව පාසලකට යැවුවේ නැහැ. ඒ වෙනුවට ගෙදර සිට උගන්වනු ලැබුවා. තමන්ගේම කල්පනා ලෝකයට මැදි වී හැදුණු ඇය නව යොවුන් වියේ සිට ප‍්‍රබන්ධ රචනයට පිවිසුණා. ඇගේ කෙටිකථාවක් මුල් වරට සඟරාවක පළ වූයේ 1937දී. එවිට ඇගේ වයස 16යි.

විට්වෝටසන්ඞ් සරසවියට පිවිස වසරක් උගත් ඇය උපාධිය සම්පූර්ණ කළේ නැහැ. එහෙත් සුදු, කළු හා මිශ‍්‍රිත සම්භවයක් ඇති ජාතිකයන්ට වෙනස්ව සළකන සැටි ඒ කාලය තුළ ඇය සමීපව අත්දුටුවා.

1948 සිට පුර්ණ කාලීනව ලේඛනයේ යෙදුණු ඇය මුලින් දකුණු අප‍්‍රිකානු සඟරාවලත්, 1951 පටන් ප‍්‍රකට අමෙරිකානු සඟරාවක් වන නිව් යෝකර් සඟරාවේත් කෙටිකථා පළ කළා. ඇගේ මුල් ම නවකථාව (The Lying Days) 1953දී පළ වූවා.

1949-2012 වකවානුව තුළ ඇය නවකථා 15ක්, නාට්‍ය පිටපතක්, කෙටිකථා සංග‍්‍රහයන් 21ක් හා තවත් ලිපි ලේඛන විශාල සංඛ්‍යාවක් රචනා කළා. ඇගේ ලේඛන භාෂාව වූයේ ඉංග‍්‍රීසියයි. ඒ හරහා දකුණු අප‍්‍රිකානු යථාර්ථයේ පැතිකඩ ලොවට කියන්නට ඇය සමත් වුණා.

1960දී ඇය අපි‍්‍රකානු ජාතික කොංග‍්‍රසයේ (ANC) හා නෙල්සන් මැන්ඩෙලාගේ අරගලයට විවෘතව ම සහයෝගය දැක්වීමට පටන් ගත්තා. කළු ජාතික අයිතිවාසිකම් උදෙසා පෙනී සිටීම මහත් රාජ්‍ය ද්‍රෝහී ක‍්‍රියාවක් ලෙස සුදු පාලකයන් හඳුන්වා දුන්නා. එහෙත් දේශපාලකයන්ට හා ඔවුන්ගේ ගැති නිලධාරින්ට මේ ධෛර්්‍යවන්ත ලේඛිකාව පොඩියක්වත් බිය වූයේ නැහැ.

1948 සිට 1993 දක්වා පැවති වර්ණභේදවාදී දරදඬු ප‍්‍රතිපත්ති ප‍්‍රබන්ධාත්මකව දැඩි විවේචනයට ලක් කිරීම නිසා ඇගේ කෘතීන් ගණනාවක් එරට රජයන් විසින් තහනම් කරනු ලැබුවා. එබඳු තහංචි නිසා සැබැවින් සිදු වූයේ පොත් යටිබිම්ගතව සංසරණය වීමයි. ඒ වන විට ඇය ජාත්‍යන්තරව පාඨක ජනාදරයට පත්ව සිටි නිසා ඇගේ කෘතීන් රටින් පිටත දිගට ම අලෙවි වුණා.

Burger's Daugher
Burger’s Daughter

1979දී ඇය ලියා පළ කළ Burger’s Daughter නම් නවකථාවට පාදක වූයේ සමාජ සාධාරණත්වය හා යුක්තිය උදෙසා අරගල කළ දෙමවුපියන් හා ඔවුන්ගේ දරුවන්ගේ පවුල් ජීවිතයි.

දකුණු අප‍්‍රිකානු කොමියුනිස්ට් පක්‍ෂයේ කි‍්‍රයාකාරික ලයනල් බර්ගර් නම් මනඃකල්පිත චරිතය හා ඔහුගේ දියණිය රෝසා මෙහි ප‍්‍රධාන චරිතයි. ලයනල්ගේ චරිතයට ඇය ආදර්ශය ලෙස ගත්තේ උපතින් සුදු දකුණු අප‍්‍රිකානුවකු හා වෘත්තියෙන් නීතිඥයකු වූ බ‍්‍රෑම් Bram Fischer (1908 – 1975). 1962දී කුප‍්‍රකට රිවෝනියා මහ නඩුවේදී ANC සාමාජිකයන් (විශේෂයෙන් නෙල්සන් මැන්ඩෙලා) වෙනුවෙන් විත්තියේ නීතිඥයා ලෙස ක‍්‍රියා කළේ ඔහුයි.

රිවෝනියා මහ නඩුවෙන් ටික කලකට පසු කොමියුනිස්ට් ක‍්‍රියාකාරිකයකු යයි චෝදනා ලැබ රජය පෙරළීමට තැත් කළ වරදට ෆිෂර් සිර දඬුවමක් ලැබුවා. සිරගෙදරදී හට ගත් පිළිකාවකින් අසාධ්‍ය වූ ඔහු වසර 9ක සිර දඬුවම් විඳීමෙන් පසු මිය ගියා. වර්ණභේදවාදයට එරෙහිව එරට සුදු ජාතිකයන් අතලොස්සක් ගෙන ගිය සාරධර්මීය විරෝධතාවේ දැවැන්තයකු ලෙස ෆිෂර් සැළකෙනවා.

මේ නවකථාව මුලින් බි‍්‍රතාන්‍යයේ පළ කොට මාසයක් ඇතුළත එය දකුණු අප‍්‍රිකාවේ අලෙවි කිරීම තහනම් කරනු ලැබුවා. එහෙත් එහි පිටපතක් 1964 සිට සිරගතව සිටි නෙල්සන් මැන්ඩෙලාට හොර රහසේ ලැබුණා. එය තමන් ප‍්‍රමෝදයට පත් කළ බව ඔහු පසු කලෙක ඇයට පැවසුවා.

1970 හා 1980 දශකවල ඇය ප‍්‍රකට ලේඛිකාවක් ලෙස පෙර අපර දෙදිග රටවල නිතර සංචාරය කළා. තමන්ගේ කෘතීන් ගැන කථාබහ කැරුණු හැම විටෙකම තම මවු රටේ සිදු වන මහා අසාධාරණකම් ගැන නොබියව විදෙස් සභාවන්ට තතු පැහැදිලි කළා.

ඇගේ ලේඛක ජීවිතය පුරා විවිධ රටවලින් සාහිත්‍ය සම්මාන රැසක් පිරිනැමුණා. 1991 නොබෙල් සාහිත්‍ය සම්මානය ලැබීමත් සමග සාහිත්‍ය ලෝකයේ ඇගේ පිළිගැනීම වඩාත් තහවුරු වුණා.

වර්ණභේදවාදයට මුඵ හිතින් විරුද්ධ වූවත් ANC ව්‍යාපාරයේ ඇතැම් ක‍්‍රමෝපායන් ගැන ද ඇය එකඟ වූයේ නැහැ. ඇත්තට ම යුක්තිය හා සාධාරණත්වය සඳහා කැරෙන හැම ජනතා අරගලයකට ම ඉතා වැදගත් වන්නේ මෙසේ විචාරශීලිව සහයෝගය දෙන බුද්ධිමතුන් හා කලාකරුවන්.

ANC අරගලකරුවන් යටිබිම්ගත දේශපාලනය කරද්දී ඔවුන් සිය නිවසේ සගවා අවදානම් සහගත ලෙස උදව් කළ ඇය, 1994 මැතිවරණයෙන් පසු ANC බලයට පත් වූ විට ඔවුන්ගේ ඇතැම් ප‍්‍රතිපත්ති හා කි‍්‍රයාදාමයන් ප‍්‍රසිද්ධියේ විවේචනය කළා. ජනපි‍්‍රය නොවන එහෙත් දිගුකාලීනව රටට වැඩදායක සමහර ප‍්‍රතිපත්ති හ ඳන්වා දීමේදී මැන්ඩෙලාට සවියක් වූයේ නැඞීන් වැනි විචාරශීලි හිතමිතුරන්.

Nadine Gordimer and Nelson Mandela were close friends
Nadine Gordimer and Nelson Mandela were close friends

වර්ණභේදවාදයට අමතරව ඇය රාජ්‍ය වාරණයට හා රජයන් විසින් තොරතුරු ගලනය සීමා කිරීමට එරෙහිව ද දශක ගණකක් පුරා ප‍්‍රබල හඬක් නැගුවා. වර්ණභේදවාදය පවතින තුරුම තම නවකථා හා කෙටි කථා රේඩියෝ මාධ්‍යයට සකසා ප‍්‍රචාරය කිරීමට රජය යටතේ පැවති දකුණු අප‍්‍රිකානු විද්්‍යුත් මාධ්‍ය සංස්ථාවට (SABC) ඇය අවසර දුන්නේම නැහැ. ජනතාවට බොරු කියන, ඔවුන්ගේ පරම අයිතීන්ට අවමන් කරන රේඩියෝ සේවයක් සමග තමාට කිසි ගනුදෙනුවක් නැතැයි ඇය ප‍්‍රසිද්ධියේ කියා සිටියා.

1990 පෙබරවාරියේ සිරෙන් නිදහස් වූ මැන්ඩෙලා ජොහැන්නස්බර්ග් නුවර පදිංචියට ආ පසු නිතර මුණ ගැසී ගැඹුරු කථා බහේ යෙදෙන සමීප මිතුරන් අතරට නැඞීන් ද එකතු වුණා. දේශපාලනයටත් වඩා තමන් වැඩිපුර කථා කළේ සමාජ ප‍්‍රශ්න හා මනුෂ්‍යත්වය ගැන බව මැන්ඩෙලා මිය ගිය මොහොතේ ඔහු ගැන ලියූ සමරු ලිපියක ඇය හෙළි කළා.

අඩසියවසක වර්ණභේදවාදය අවසන් කොට දකුණු අප‍්‍රිකාවේ සියලූ ජනයාට එක සේ සළකන නව රාජ්‍ය පාලනයකට මහත් සංයමයෙන් හා වීර්යයෙන් ප‍්‍රවේශ වීම සඳහා 1993 නොබෙල් සාම ත්‍යාගය මැන්ඩෙලාට හා එවකට දකුණු අප‍්‍රිකානු ජනාධිපති එෆ්. ඩබ්. ඩික්ලර්ක්ට පිරිනැමුණා. දෙසැම්බර් 10 වනදා නෝර්වේ රාජ්‍යයේ ඔස්ලෝ අගනුවරදී ත්‍යාගය පිළිගන්නට මැන්ඩෙලා සමග එහි ගිය ඔහුගේ දුත පිරිසේ නැඞීන් ද සිටියා.

බොහෝ ජනතාවාදී ලේඛකයන් ජීවිතයේ යම් අදියරකදී පත් වන ඛේදජනක තත්ත්වයක් තිබෙනවා. එනම් තමන් මතවාදීව සහයෝගය දුන් දේශපාලන තන්ත‍්‍රය බලයට පත් වී ටික කලෙකින් මුල් ප‍්‍රතිපත්ති අමතක කොට අයාලේ යන විට කුමක් කරන්නදැයි නොදැන අතරමං වීමයි.

නැඞීන් මේ ගණයට නොවැටුණේ මතවාදයන්ට නතු නොවී සාධාරණත්වයට මුල් තැන දුන් නිසායි. වර්ණභේදවාදය නිමා වී සර්වජන ඡුන්ද බලය හරහා මුල් වරට දකුණු අප‍්‍රිකානු ජනතාව රජයක් පත් කර ගත්තේ 1994දී. එක් ධූර කාලයක් පමණක් හොබවා 1999දී මැන්ඩෙලා විශ‍්‍රාම ගියත් එදා මෙදා තුර තවමත් දකුණු අප‍්‍රිකාව පාලනය කරන්නේ ANC පක්‍ෂයයි. දුෂණය, වංචාව, කල්ලිවාදය හා වෙනත් අක‍්‍රමිකතා රැසක් ගැන ඔවුන්ට ප‍්‍රබල චෝදනා එල්ල වී තිබෙනවා.

තමා කලක් ANC ක‍්‍රියාකාරිකයකුව අරගල කළත් කිසිදා ANC රාජ්‍ය පාලනයකට සම්බන්ධ නොවූ නැඞීන් දිගටම ස්වාධීනව ලේඛන කලාවේ යෙදුණා. 2012දී ඇය ලියූ අවසන් නවකථාව No Time Like The Present දිග හැරෙන්නේ නිදහස ලැබු (1994ට පසු) දකුණු අප‍්‍රිකාවේයි. ඉන් ඇය සියුම් එහෙත් තීක්‍ෂණ සමාජ විවේචනයක යෙදෙනවා.

‘අපේ අය මොනවා කළත් විවේචනය කරන්නෙ කොහොමද?’ කියා අසමින් මුනිවත රකින අපේ කලාකරුවන්ට ඇය හොඳ ආදර්ශයක්.

සිය ජීවිතයේ අවසාන දශක දෙකෙහි සැළකිය යුතු කාලයක් ඇය කැප කළේ HIV ආසාදිතයන්ගේ අයිතිවාසිකම් සඳහා පෙනී සිටිමට හා ඔවුන්ට සිදු වන අසාධාරණකම් අවම කිරිමටයි.

මැන්ඩෙලාගේ අනුප‍්‍රාප්තික ජනාධිපති එම්බෙකි HIV පිළිබඳ ‘දේශීය දැනුම’ වංචාකාරයන්ට හසු වී එරට සෞඛ්‍ය ප‍්‍රතිපත්ති විකෘති කළ විට එයට එරෙහිව ප‍්‍රබල හඬක් නැගු ස්වාධීන විද්වතුන් අතර ඇය ද සිටියා.

31 July 2011: සිවුමංසල කොලූගැටයා #25: “බටහිර විද්‍යාව”, “සාම්ප්‍රදායික දැනුම” සහ දකුණු අප‍්‍රිකාවේ බිහිසුනු HIV/AIDS මංමුලාව

Nadine-Gordimer-Quotes-rrr2

1999දී ජනාධිපති ධූරයෙන් මැන්ඩෙලා විශ‍්‍රාම ගිය පසු ඔහුට වඩාත් විවේක තිබූ බැවින් පැරණි මිතුරන් සමග සාමීචියට වැඩි ඉඩක් ලැබුණා. ජේ්‍යෂ්ඨ මානව හිමිකම් නීතිඥ ජෝර්ජ් බිසෝස් සමග නැඞීන් ගෝඩිමර් නිතරම පාහේ මැන්ඩෙලාගේ නිවසේ උදේ ආහාරයට මුණගැසීම සිරිතක්ව තිබුණා.

මේ වකවානුවේ මැන්ඩෙලා නම් දේශපාලනඥයා නොව නිර්ව්‍යාජ මිනිසා තමා හරි හැටි දැන හඳුනා ගත් බව ඇය ලියා තිබෙනවා. විශේෂයෙන්ම ඔහුගේ හාස්‍යලෝලි බව හා ලෙන්ගතුකම තරාතිරම නොබලා මුණ ගැසීමට ආ කොයි කාටත් ලැබුණු සැටි ඇය අත්දුටුවා.

2002 අගෝස්තුවේ මා මුල් වරට ජොහැන්නස්බර්ග් නුවරට ගිය අවස්ථාවේ ඇය සහභාගී වූ විද්වත් සංවාදයක් මා නැරඹුවා. එම සංවාදය බි‍්‍රතාන්‍යයේ ඊඊක්‍ හා අමෙරිකාවේ ඡුඊී නාලිකා දෙකෙහි සම නිෂ්පාදනයක්.

එයට සහභාගී වූ අනෙක් විද්වත් නියෝජිතයන් අතර ඉන්දියාවේ වන්දනා ශිවා හා සුනීතා නාරායන්, මැලේසියාවේ මාටින් කෝ හා අමෙරිකාවේ ප‍්‍රකට ආර්ථික විශේෂඥ ජේෆ්රී සැක්ස් ද වූවා. මේ ප‍්‍රබල විවාදකරුවන් අතර සිහින් එහෙත් පැහැදිලි කටහඬකින් කථා කළේ නැඞීන් ගෝඩිමර්.

රටේ පාලකයන් සුදු වුණත්, කඵ වුණත් තමා කවදත් විශ්ව සාධාරණය හා මානවයන් අතර සමානාත්මතාවය වෙනුවෙන් හඬ නඟන බව ඇය සාවධානව, සියුම් කටහඬකින් කී සැටි මට මතකයි. එවිට 79 හැවිරිදිව සිටි ඇය එදින සවස එනුවර වීදි උද්ඝෝෂණයකට සහභාගි වූයේ මහත් උද්‍යොගයෙන්.

මේ උද්ඝෝෂණවලට පසුබිම වූයේ 2002 අගෝස්තුවේ එනුවර පැවති තිරසාර සංවර්ධනය පිළිබඳ දෙවන ලෝක සමුළුවයි. ලෝකයේ රටවල් එකසිය ගණනකින් ජෝහැන්නස්බර්ග් නුවරට පැමිණි රාජ්‍ය නායකයන් හා රාජ්‍ය තන්ත‍්‍රිකයන් එක් පසෙක නිල සමුළුව පවත්වන අතරේ එයින් ටික දුරක් ගිය තැන ජනතා සමුළුවක් පැවැත්වුණා. නැඞීන් ඇතුළු ප‍්‍රබුද්ධ දකුණු අප‍්‍රිකානුවන් සහභාගී වූයේ මේ දෙවැන්නටයි.

ලොව නන් දෙසින් ආ සමාජ ක‍්‍රියාකාරිකයන් හා ජන සංවිධාන නියෝජිතයන් සමග ඇය වීදි පෙළපාලි ගියේ දුගී ජනතාවට ඉඩම් අයිතිය හා සාධාරණ ජීවිකා අවස්ථා සඳහායි.

2013දී පුවත්පත් සාකච්ඡාවකදී ඇය කීයේ ‘‘වර්ණභේදවාදය තුරන් කරන්නට අප ඉතා වෙහෙස වී අරගල කළා. එහෙත් එයින් පසු බිහි වන සමාජය ගැන අප සිතුවා මදි යැයි දැන් මගේ කල්පනාවයි.’’

සමාජ හා දේශපාලන අරගලවලට මැදි නොවී ෆැන්ටසි ලෝක ගැන ප‍්‍රබන්ධ කරමින් සිටියා නම් හොඳදැයි පත‍්‍ර කලාවේදියා ඇසූ විට ඇගේ උත්තරය: ”අපොයි නැහැ! මේ ජීවිතය ගැන මම ආඩම්බරයි. අපට සමහර තැන්වල වැරදුණා. ඒත් මා කිසි දිනෙක බිය වී හා නිවටව නම් ජීවත් වී නැහැ!”

Nadine-Gordimer-Quotes-4

සිවුමංසල කොලූගැටයා #172: රන් සේ දිදුලන සරුවපිත්තල මාධ්‍ය ලෝකය

In this week’s Ravaya column (in Sinhala, published on 15 June 2014), I turn the spotlight on the world of media itself. In particular, how the Lankan print and broadcast media exploits freelance writers and other creative professionals who are paid extremely low rates even by highly profitable media companies.

I cite my own experiences with the world of print and broadcasting, where editors and staff journalists have no hesitation in getting outsiders to work for practically free. Is this fair or right, I ask, when the same media stands for social justice in their editorial positions.

Photo by Louie Psihoyos, National Geographic
Photo by Louie Psihoyos, National Geographic

”ටෙලිවිෂන් එකේ කථා කරනවට මහත්තයට හොඳට ගෙවනවා ඇති නේද?”

මා නිතිපතා ගනුදෙනු කරන සිල්ලර කඩේ මුදලාලි වරක් මගෙන් ඇසුවේ බොහෝම නිර්ව්‍යාජවයි. අවුරුදු 45ක් පුරා එකම තැන සිට වෙළඳාම් කරන මුදලාලි, ලෝකය දිහා උපේක්ෂාවෙන් බලා සිටින්නකු මිස ඕපාදුප සොයන්නකු නොවෙයි.

දශක ගණනාවක සිට මා මෙරට ප්‍රමුඛ පෙළේ ටෙලිවිෂන් නාලිකාවල වැඩසටහන්වලට සම්බන්ධ වන බව ඇත්තයි. එසේම ටෙලිවිෂන් මාධ්‍යය තුළ දැන්වීම් හා අනුග්‍රාහක ගාස්තු ලෙස අති විශාල මුදල් කන්දරාවක් සංසරණය වන බවත් සැබෑයි.

එහෙත් ටෙලිවිෂන් මාධ්‍යයේ ඉතා වැදගත් මෙහෙවරක් ඉටු කරන පූර්ණ කාලීන සේවකයන්ට හෝ පිටත සිට සම්පත් දායකත්වය ලබා මා වැනි අයට හෝ එයට සමානුපාතික අන්දමේ ගෙවීම් නම් ලැබෙන්නේ නැහැ. වසර 35ක් සපිරුණු මෙරට ටෙලිවිෂන් කර්මාන්තයේ වැඩි දෙනකු නොදන්නා යථාර්ථය එයයි.

මාධ්‍ය ලෝකය හා ප්‍රකාශන කර්මාන්තය ක්‍රියාත්මක වන ආකාරය ගැන බොහෝ දෙනකූ දන්නේ නැහැ. එසේම මේ කර්මාන්තවල ඛේදජනක සැබෑ තත්ත්වය අත්දැකීමෙන් දන්නා අය එය ලෙහෙසියෙන් අන් අයට කියන්නේත් නැහැ. මේ නිසා දුර්මත දිගටම සමාජගත වනවා.

ගෙවී ගිය දෙවසර තුළ මා සිංහල පොත් තුනක් එළි දැක් වූ බව දත් ගණකාධිකාරි මිතුරෙක් ඇසුවේ ”ලක්ෂ ගාණක් හම්බ වෙන්න ඇති නේද” කියායි. මෙරට වෙළඳපොලට (යාන්තමින් හෝ) දරා ගත හැකි පරිදි මගේ පොත් මිල කර තිබුණේ රුපියල් 500ට ආසන්න මිලකටයි. එක් පොතකින් පිටපත් දහසක් මුද්‍රණය කරනවා නම් පොතක අලෙවි වටිනාකම ලක්ෂ පහක් බව මගේ මිතුරා ගණන් බැලුවා.

සංඛ්‍යාත්මකව එය නිවැරදි වුවත් ලොව කොතැනකවත් කිසිදු ප්‍රකාශයකු ලේඛකයාට ඒ මුළු මුදල දෙන්නේ නැහැ. එසේ දීමට හැකියාවක් නැත්තේ පොතේ පිටු සැළසුම හා මුද්‍රණයට යන නිෂ්පාදන වියදමත් ඉන්පසු බෙදා හැරීමේ හා අලෙවිකරණ වියදමත් සියල්ල පියවා ගත යුත්තේ පොතේ මිලෙන් බැවින්. පොත් සාප්පුවල පොතක් තබාගෙන විකිණීම සඳහා වට්ටම් වශයෙන් මිලෙන් සියයට 30-40ක් දිය යුතු වනවා.

මේ ආකාරයෙන් බලා ගෙන ගිය විට ලේඛකයාට 10%ට වඩා ඉතිරි වන්නේ නැහැ. යථාර්ථය නොදත් අය සිතන්නේ පොත් ලිවීමෙන් බොහෝ ලේඛකයන් පොහොසත් වන බවයි.

ප්‍රකාශන ෙක්ෂත්‍රයේ ලොව හැම තැනෙකම කර්තෘ භාගය ලෙස ගෙවන්නේ 10%යි. නමුත් ඉන්දියාව, චීනය, ඉංග්‍රීසි කියවන බටහිර ලෝකය ආදි වෙළඳපොලවල (ජනප්‍රිය පොතක) විකිණෙන පිටපත් ගණන අධික නිසා කර්තෘ භාගය 10% බැගින් වුවත් එකතු වී සැළකිය යුතු මුදලක් ලේඛකයාට ලැබෙන අවස්ථා බහුලයි.

එහෙත් පොත් විකිණෙන සංඛ්‍යාව සීමිත වූ අපේ රටේ සාමාන්‍යයෙන් පොතකින් පිටපත් 500ක් හෝ 1,000ක් මුද්‍රණය කැරෙනවා. එය විකිණී ගියොත් ඉන් පසු තවත් 500ක් හෝ 1,000ක් ඊලඟ මුද්‍රණය ලෙස නිකුත් කරනවා. මුල් මුද්‍රණයෙන් ඔබ්බට යන්නේ ජනප්‍රිය බවින් අධික දේශපාලන පොතක්, ප්‍රේම කථාවක්, ආගමික පොතක් හෝ විභාගයකට නිර්දේශ කැරෙන පොතක් පමණයි.

පොත් ලියා පොහොසත් වූ ලේඛකයන් නොවෙයි අඩු තරමින් ලේඛනයෙන් එදිනෙදා ආදායම උපයා ගන්නා වෘත්තීය ලේඛකයන් පවා අපේ රටේ හමු නොවන්නේ මේ නිසයි. එහෙත් පොත් ලියා ධනපතියන් වූ අය ගැන දූසමාන ආරංචි මීට සියවසකට පමණ පෙරත් මෙරට පැතිර ගිය සැටි මාර්ටින් වික්‍රමසිංහයන් එක් තැනෙක ලියා තිබෙනු මට මතකයි.

මාධ්‍ය ලෝකයේ වෙළඳපොළ ආකෘතිය පොත් ප්‍රකාශනයට වඩා වෙනස්. පුවත්පත් බොහෝ කොටම ආදායම් උපයා ගන්නේ පිටුවලින් කොටසක් දැන්වීම්කරුවන්ට විකිණීමෙන්. (පත්තරයක විකිණෙන මිල එහි මුද්‍රණ වියදමවත් ආවරණය කරන්නේ නැහැ.)

එහෙත් හුදෙක් දැන්වීම්වලට පමණක් කිසිවකු පත්‍ර හා සඟරා මිලදී නොගන්නා නිසා හොඳ ප්‍රවෘත්ති, විශේෂාංග හා වෙනත් අන්තර්ගතයන් අත්‍යවශ්‍යයි. බොහෝ මාධ්‍ය ආයතනවල පූර්ණකාලීන මාණ්ඩලික ලේඛකයන්ට හා වාර්තාකරුවන්ට පමණක් මෙය සම්පාදනය කළ නොහැකියි. ඒ නිසා පිටත සිට ලිපි සපයන, නිදහස් ලේඛකයන් (Freelance writers) නමින් හඳුන්වන අයගේ සේවය ලබා ගන්නවා.

මාණ්ඩලික ලේඛකයන්ට මාසික වැටුප්, කාර්යාලීය පහසුකම් හා වෙනත් දීමනා දිය යුතු නමුත් නිදහස් ලේඛකයන්ට ගෙවන්නේ නිර්මාණයකට යම් සුළු ගෙවීමක් පමණයි. ආයතන පරිපාලනය පැත්තෙන් බලන විට මෙය ඉතා සකසුරුවම්කාරි වැඩක්. ප්‍රධාන ප්‍රවාහයේ පුවත්පත් ආයතන සියල්ලම පාහේ නිදහස් ලේඛකයන්ට හා විද්වත් ලිපි සපයන්නන්ට ගෙවන්නේ සොච්චමක්.

1984 සිට ජාතික පුවත්පත් හා සඟරාවලට ලිපි ලිවීම ඇරඹු පසු මා ඉක්මනින් වටහා ගත්තේ එකම මාධ්‍ය සමාගමේ සිංහල ප්‍රකාශන ගෙවන ගණන මෙන් හතර පස් ගුණයක් එහිම ඉංග්‍රීසි ප්‍රකාශනවලට ලිවීම සඳහා ගෙවන බවයි. එහෙත් ද්විභාෂිකව ලියන නිදහස් ලේඛකයන් ඉතා ටික දෙනකු පමණක් සිටින බැවින් මේ වෙනස්කම බෙහෝ දෙනා දන්නේ නැහැ.

වරක් මේ ගැන මා විමසූ විට දිවයින පත්‍රයේ එවකට සිටි කතුවරයෙක් කීවේ ”සිංහලෙන් ලියන්නට ඕනෑ තරම් සිටිනවා. පත්තරේ නම දා ගන්නට, ප්‍රසිද්ධ වෙන්නට කැමති අය නොමිලයේ වුණත් අපට සොයා ගත හැකියි” කියායි.

එය සැබෑවක් විය හැකි වුවත් සමාජ සාධාරණත්වය ගැන කතුවැකියෙන් නිතර කථා කරන පත්තර තුළ ම ලේඛක ශ්‍රමය සුරා කෑම මුළුමනින් වැරදි වැඩක්.

එම සංවාදය ඇති වී වසර 25ක් ගත වීත් සිංහල පත්තරවල තවමත් පිටු බාගයක ලිපියකට ගෙවන්නේ රු. 500 – 1,000ත් අතර ගණනක්. එහෙත් එම සමාගම්වලම ඉංග්‍රීසි පත්තරවලින් එක් ලිපියකට රු. 3,000 – 6,000 අතර ගෙවනවා.

මෙරට මුද්‍රිත හා විද්්‍යුත් මාධ්‍ය ආයතන ප්‍රධානින් විටින් විට මට ජාත්‍යන්තර සමුළුවලදී මුණ ගැසෙනවා. එබඳු තැන්වලදි ඔවුන් වඩා විවෘතව කථා බහ කරනවා. සිංහල ලේඛකයන්ට හා ඉංග්‍රීසියෙන් ලියන ලේඛකයන්ට විශාල වෙනස්කමක් සහිතව ගෙවීම ගැන මා වරක් එක් ප්‍රධානියකුගෙන් සුහදව විමසුවා.

දෙබිඩි ප්‍රතිපත්තියක් පවත්වා ගෙන යන්නට කළමණාකරණයෙන් උපදෙස් දී නැති බව පැහැදිලි කළ ඔහු කීවේ එම ගෙවීම් මට්ටම් නිර්ණය කරන්නේත්, ගෙවීම් නිර්දේශ කරන්නේත් කර්තෘ මණ්ඩල මට්ටමින් බවයි. සිංහල ප්‍රකාශනවල කතුවරුන් බොහෝ විට ලේඛකයන්ට හැකි තාක් අඩුවෙන් ගෙවීම් කොට සිය ප්‍රතිපාදන ඉතිරි කර ගන්නා බවත්, එහෙත් ඉංග්‍රිසි පත්‍ර කතුවරුන් ඊට වඩා ලේඛකයන්ට ගෙවන බවත් ඔහු කීවේ මා විමතියට පත් කරමින්.

Meet the Media!

විද්යුත් මාධ්‍යවල ශ්‍රම සූරා කෑම ඊටත් වඩා දරුණුයි. ටෙලිවිෂන් යනු ඉතා ලාබදායකව පවත්වා ගෙන යන වාණිජ ව්‍යාපාරයක්. ප්‍රේක්ෂකයන් ටෙලිවිෂන් බලන්නේ දැන්වීම් සඳහා නොවෙයි. දැන්වීම්වලින් විශාල ආදායම් උපයා ගන්නට නම් ඒ අතරතුර හරවත් යමක් රසවත් ලෙසින් ඉදිරිපත් කළ යුතුයි. මෙයට බොහෝ කොටම දායකවන්නේ ටෙලිවිෂන් ආයතනවල තනතුරු නොදරණ, බටහිරින් පැමිණෙන ශිල්පීන් හා විද්වතුන්.

ඉන්දියාව, තායිලන්තය, පාකිස්ථානය වැනි රටවල නම් ටෙලිවිෂන් සංවාදවලට සහභාගී වන විද්වතුන්ට හා සමාජ ක්‍රියාකාරින්ට ප්‍රවාහන පහසුකම් සපයා ගෙවීමක් ද කරනවා. එහෙත් අපේ රටේ ඒ අයට බොහෝ විට කිසිම දීමනාවක් ගෙවන්නේ නැහැ. ඉඳහිට කරන ගෙවීම ද ඉතා අඩු මට්ටමක පවතිනවා. එය ප්‍රශ්නයක් හෝ විසමතාවක් බව බොහෝ ටෙලිවිෂන් නිෂ්පාදකවරුන් හෝ ආයතන ප්‍රධානින් පිළිගන්නේත් නැහැ.

”ටෙලිවිෂන් එකේ නොමිළේ පෙනී සිටීමට කැමති ඕනෑ තරම් අය ඉන්නවා. වෛද්‍යවරු, නීතීඥයෝ, ගුරුවරුන්, සූපවේදීන් වැනි අය ටෙලිවිෂන් හරහා සමාජ ප්‍රතිරූප ගොඩ නගා ගන්නවා. අප කරන්නේ ඔවුන්ට වේදිකාවක් දීමයි. හරි නම් ඒ සඳහා ඔවුන් අපට ගෙවිය යුතුයි!” නාලිකා ප්‍රධානියෙක් වරක් මා සමග තර්ක කළා.

රූපවාහිනී නාලිකාවේ පැය බාගයක තරුණ අධ්‍යාපනික වැඩසටහනක් ඉදිරිපත් කිරීමට (පටිගත කිරීමක් සඳහා පැය 4ක් පමණ වැය කළ පසු) 2012දී මට ගෙවනු ලැබුවේ රු. 1,250ක්. එහෙත් ඔවුන් තත්ත්පර 15ක හෝ 30ක වෙළඳ දැන්වීමකට ගුවන් කාලය සඳහා ලක්ෂ ගණනක් අය කරනවා. මේ බව දන්නා අය සිතන්නේ ටෙලිවිෂන් අන්තර්ගතයට දායක වන අප වැනි අයට ද ලක්ෂ ගණනින් නොවුවත් දහස් ගණනින්වත් ගෙවීම් කරනු ඇති කියායි!

ටෙලිවිෂන් මාධ්‍යයේ උච්චතම වාණිජකරණය වන ක්‍රිකට් තරග සජීව විකාශයන්ගේ තත්ත්වය ද මෙයට සමානයි. කලක් තිස්සේ මා සිතා සිටියේ අඩු තරමින් ක්‍රිකට් විස්තර විචාරකයන්ට එම ක්‍රීඩාවට සාපේක්ෂව ඉහළ ගෙවීමක් ලැබෙනවා කියායි.

එහෙත් මෙරට සිටින ජේ්‍යෂ්ඨතම ක්‍රිකට් විස්තර විචාරකයකු මීට දෙවසරකට පමණ පෙර මට කීවේ ලෝක කුසලාන මට්ටමේ එක් දින තරගයක පැය කිහිපයක් සජීව සිංහල විස්තර විචාරය සඳහා මෙරට ප්‍රමුඛ පෙළේ නාලිකාවක් ගෙවන්නේ රුපියල් පන් දහසක් බවයි. (ඉංග්‍රීසි විචාරකයන්ට වැඩිපුර ගෙවනවා.)

ලැබෙන ශිල්පී ගෙවීම ගැන බොහෝ දෙනා ප්‍රසිද්ධියේ කියන්නේ නැහැ. එහෙත් වැඩි ගෙවීම් ගැන කථා කරන විට මාධ්‍ය ආයතන ප්‍රධානින් කියන්නේ මේ ෙක්ෂත්‍රයට පිවිසී නමක් හදා ගන්නට බලා සිටින නවකයන් ඕනෑ තරම් සිටින බවයි. ඔවුන් නොමිලයේ හෝ තම සේවය ලබා දෙන්නට සූදානම්ලු.

මේ සටකපට තර්ක හරහා සම්පත් දායකයන්ට සදාකාලිකව අඩුවෙන් ගෙවා ශ්‍රමය සූරාකෑමේ හැකියාව ලැබී තිබෙනවා. වසර අවසානයේ තමන් කෝටි ගණන් ලාබ ඉපද වූ බව කියමින් පුරම්බාන්නට ටෙලිවිෂන් නාලිකා පාලකයන්ට ඉඩ ලැබෙනවා.

අපේ රටේ මාධ්‍ය ප්‍රකාශන හා නාලිකාවල ලාබ ලැබීම ඉහළ යද්දී ගුණාත්මක බව පිරිහීමට හේතු ගණනාවක් තිබෙනවා. එයින් එකක් නම් මාණ්ඩලික මාධ්‍යවේදීන්ට හා නිදහස් ලේඛකයන්/විද්වතුන්ට සාධාරණ ගෙවීමක් නොකිරීම. එහෙත් වැඩවසම් මානසිකත්වයෙන් හිමිකරුවන්ට හැකි තරම් ලාබ උපයා දෙන මාධ්‍ය ජ්‍යෙෂ්ඨයන් සිටින තුරු මේ තත්ත්වය වෙනස් වනු ඇතැයි සිතීමට අමාරුයි.

See also:

8 July 2012: සිවුමංසල කොලූගැටයා #74: පත්තර ලිපිවලින් විප්ලව කළ හැකිද?

30 Dec 2012: සිවුමංසල කොලූගැටයා #98: ලෝක විනාශ මිථ්‍යාවේ මාධ්‍ය කෙරුවාව

30 June 2013: සිවුමංසල කොලූගැටයා #124: පුවත්පත් කර්මාන්තයේ පරිනාමීය අභියෝග

සිවුමංසල කොලූගැටයා #171: දුම්වැටියේ මායාව හා යථාර්ථය

In this week’s Ravaya column (in Sinhala), I explore the formidable policy dilemmas posed by tobacco control in Sri Lanka. I argue that it isn’t a simple or simplistic battle between ‘good’ and ‘evil’ as anti-tobacco activists would make us believe.

There is no doubt that tobacco kills many smokers — and some non-smokers, too. Yet starting, continuing or quitting smoking is a personal lifestyle choice which, at least in democracies, governments can’t legislate. As long as tobacco remains a legitimate trade, education and persuasion must complement legal regulation.

I covered similar ground in English in a recent column: When Worlds Collide #109: Huffing and puffing over Tobacco in Sri Lanka

May 31 is World No Tobacco Day

දුම්කොළ පිටු දැකීම සඳහා ලෝක දිනය (World No Tobacco Day) යළිත් වරක් මැයි 31 වනදා සමරනු ලැබුවා.

එයට මූලික වන ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානය (WHO) කියන හැටියට දුම් කොළ භාවිතය (දුම්පානය හා දුම්කොළ විකීම) නිසා හට ගන්නා බරපතල රෝග නිසා වසරකට අඩු තරමින් මිලියන් හයක් (ලක්‍ෂ 60ක්) දෙනා අකාලයේ මිය යනවා. මේ අතරින් ලක්‍ෂ හයක් සෘජුව නොව දුම් පානය කරන්නන් අසල සිටීම නිසා නිෂ්කී‍්‍රය නැතහොත් අනියම් දුම් පානයට ලක් වන අයයි.

‘‘දුම් පානය හා දුම් කොළ ඇබ්බැහිකම දැන් ලෝකයේ වළක්වා ගත හැකි සාධකයකින් ඇති වන විශාලතම සෞඛ්‍ය තර්ජනයයි. මෙය පාලනය කර නොගතහොත් 2030 වන විට වසරකට ලොව පුරා මිලියන අටක් (ලක්‍ෂ 80ක්) මිය යනු ඇති. ඔවුන්ගෙන් බහුතරයක් (80%කට වඩා) සිටින්නේ අඩු හා මධ්‍යම ආදායම් ලබන රටවලයි’’ WHO කියනවා.

ශ‍්‍රී ලංකාවේත් මහජන සෞඛ්‍යයට ප‍්‍රබල තර්ජනයක් දුම් කොළ හරහා එල්ල වනවා. 2009දී සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශය නිකුත් කළ නිල ප‍්‍රකාශනයකට (Brief Profile on Tobacco Control in Sri Lanka) අනුව වසරකට දුම්පානය නිසා හට ගන්නා රෝගාබාධ නිසා අවම වශයෙන් 20,000ක් දෙනා අකාලයේ මිය යනවා. සාමාන්‍යයක් ලෙස ගත හොත් දිනකට 56 දෙනකු බැගින්.

එසේම දුම්කොළ ඇබ්බැහිකමින් මතු වන දිගු කාලීන ආබාධවලට ප‍්‍රතිකාර කිරිමට රජයේ සෞඛ්‍ය සේවයට අති විශාල මුදලක් වැය වනවා.

2009 වාර්තාවලට අනුව මෙරට වැඩිහිටි පිරිමින්ගෙන් 39%ක්ද වැඩිහිටි කාන්තාවන්ගෙන් 2.6%ක් ද නිතිපතා දුම්පානය කරනවා. දුම්කොළ පාලනය සඳහා වන ලෝක සම්මුතියට Framework Convention on Tobacco Control (FCTC) ශ‍්‍රී ලංකා රජය අත්සන් කළේ 2003දී. එනම් එය WHO ලෝක සෞඛ්‍ය සම්මේලනයේදී සම්මත කර ගත් වසරේමයි. මේ වන විට ලොව රටවල් 178ක් එයට බැඳී සිටිනවා.

සම්මුතියට අනුකූල වෙමින් බොහෝ පොදු ස්ථානවල දුම්පානය නීතියෙන් තහනම් කොට තිබෙන අතර දුම්කොළ වෙළඳ දැන්වීම්, අනෙකුත් ප‍්‍රචාරණය හා අනුග‍්‍රාහකත්ව ද තහනම්. මේ සඳහා ජාතික දුම්කොළ හා මත්පැන් අධිකාරියක් (NATA) 2006 වසරේ පාර්ලිමේන්තු පනතකින් පිහිටුවනු ලැබුවා.

දුම් පානය පාලනය කිරීමේ අළුත්ම ක‍්‍රමෝපාය නම් සිගරට් පැකට්ටුවල රූපමය අනතුරු ඇඟවීමක් මුද්‍රණය කළ යුතුය යන්නයි. මෙය මීට මාස කිහිපයකට පෙර පාර්ලිමේන්තුවේ සම්මත වී ගැසට් කරනු ලැබුවේ පැකට්ටුවේ මතු පිටින් 80%ක් එවන් අනතුරු ඇඟවීමකට යෙදවිය යුතුය කියායි.

එහෙත් එයට අභියෝග කරමින් මෙරට දුම්වැටි ඒකාධිකාරය හිමි ලංකා දුම් කොළ සමාගම (CTC) අභියාචනාධිකරණය වෙත ගියා. දෙපාර්ශවයේම තර්ක සලකා බලා අධිකරණය තීරණය කළේ රූපමය අනතුරු ඇඟවීම මතු පිටින් 50-60%ක් දක්වා යොදා ගෙන කළ යුතු බවයි.

මෙම තීරණය සෞඛ්‍ය අමාත්‍යවරයා පිළිගත් නමුත් ප‍්‍රශ්නය එතැනින් මුළුමනින් විසඳී නැති බවත් පෙනෙනවා. රූපමය අනතුරු ඇඟවීම 80%ක් ම කළ යුතු යයි තරයේ කියා සිටින ක‍්‍රියාකාරිකයන් සිටිනවා.

WHO encourages pictorial warnings

මෙරට වෛද්‍ය වෘත්තිය නියෝජනය කරන ප‍්‍රධානතම වෘත්තික සංවිධානය වන ශ‍්‍රී ලංකා වෛද්‍ය සංගමය (SLMA) කියන්නේත් 80% අනතුරු ඇඟවීමට ඔවුන් සම්පූර්ණ සහයෝගය දෙන බවයි.

දුම් පානයට එරෙහිව අරගල කරන වෛද්‍යවරුන් හා අනෙකුත් ක‍්‍රියාකාරිකයන්ගේ අවංක බව හා කැපවීම ගැන කිසිදු විවාදයක් නැහැ. කිසිදා දුම්පානය නොකළ හා නිෂ්ක‍්‍රීය දුම්පානයෙන් නිතර බැට කා ඇති ඇදුම රෝගියකු වන මා, දුම්කොළ නිවාරණයට පෞද්ගලිකව පක්‍ෂයි. එහෙත් සමාජ අරගල කළ යුත්තේ යථාර්ථවාදීව හා ප‍්‍රායෝගික තලයක සිටයි.

සිගරට් පැකට්ටුවල වාචික හා රූපමය අනතුරු ඇගවීම් ප‍්‍රදර්ශනය කිරීම කලක් තිස්සේ දියුණු බටහිර හා ආසියාතික රටවල කැරෙන මහජන අධ්‍යාපන උපක‍්‍රමයක්. එහෙත් මෙරටට මේ උපක‍්‍රමය ගැලපෙනවා ද යන්න ප‍්‍රශ්නයක්.

හේතුව ආර්ථික සාධක නිසා අපේ දුම්බොන්නන් බහුතරයක් සිගරට් මිළට ගන්නේ සිල්ලරට. වරකට එකක් හෝ කිහිපයක් බැගින්. මුළු පැකට්ටුවම එකවර මිලට ගන්නේ 5%ක් පමණක් බවත්, අතිබහුතරය (95%) සිල්ලරට ගන්නා බවත් අම්බා පර්යේෂණායතනය (Amba Research) නම් වූ ආර්ථික විශ්ලේෂණ සමාගම හා කොළඹ කොටස් වෙළඳපොල හවුලේ 2013 ඔක්තෝබරයේ නිකුත් කළ වාර්තාවක කියනවා.

ඒ කියන්නේ මෙතරම් වෙර දරා රූපමය අනතුරු ඇඟවීම් මෙරට පටන් ගත්ත ද බහුතරයක් දුම් බොන්නන් අතට අය පත් නොවනු ඇති බවයි! මීට වඩා ප‍්‍රායෝගික විය හැක්කේ සිගරට් විකුණන හැම තැනකම ප‍්‍රබල රූපමය අවවාදයක් හා අනතුරු ඇඟවීමක් කාටත් පෙනෙන සේ ප‍්‍රදර්ශනය කිරිමයි.

සිගරට් වෙළඳාම ගැන මහජන සෞඛ්‍ය ක්‍ෂෙත‍්‍රයේ බරපතල විරෝධතා තිබුණත් එය නීති විරෝධී ව්‍යාපාරයක් නොවෙයි. සිගරට් රටේ නීතිවලට අනුකූලව නිපදවා, නීති රීතිවලින් ඉඩදී ඇති පරිදි බෙදා හැර අලෙවි කැරෙන භාණ්ඩයක්. දුම්කොළ සමාගම් සූක්‍ෂම ලෙසින් කලා, ක‍්‍රීඩා හා වෙනත් ක්‍ෂෙත‍්‍රවලට බලපෑම් කරන බවට තර්කයක් කලක සිට තිබෙනවා. එහෙත් මෑත වසරවලදී අනියම් ප‍්‍රචාරණය පවා නීතිරීති මගින් දැඩි ලෙස සීමා කොට තිබෙනවා.

දැන් නීතියෙන් කළ හැකි වැඩ කොටස සංතෘප්ත වී ගෙන එන බවත්, ඉතිරිය දැනුවත් කිරීම හා නම්මවා ගැනීම හරහා සිදු විය යුතු බවත් පිළිගත යුතුයි.

SLMA සභාපති වෛද්‍ය පාලිත අබේකෝන් හා එහි දුම්පානය හා මත්පැන් පිළිබඳ විද්වත් කමිටුවේ සභාපති මහාචාර්ය නාරද වර්ණසූරිය මෑතදී පුවත්පත් ප‍්‍රකාශයක කීවේ ‘‘මෙරට මත්පැන්, මත්ද්‍රව්‍ය හා චර්යාව සම්බන්ධ අන් සියලූ සාධකවලට වඩා විශාල හානියක් වන්නේ දුම් පානයෙන් නිසා එයට ප‍්‍රමුඛතාවයක් දීම අවශ්‍යයි.’’

රාජ්‍ය නොවන සංවිධානයක් වන මත්පැන් හා මත්ද්‍රව්‍ය තොරතුරු කේන්‍ද්‍රය (ADIC) මෙරට දුම්පානය හා මත්පැන් පානය ගැන වසරකට දෙවතාවක් බැගින් වෙනම සමීක්‍ෂණ පවත්වනවා. 1998 සිට සිදු කර ඇති සමීක්‍ෂණ ප‍්‍රතිඵල අනුව පෙනෙන්නේ දුම්පානය කරන ජන ප‍්‍රතිශතය ටිකෙන් ටික අඩුවන බවයි. එසේම ලාබාල හා තරුණ කොටස් අතර එය වඩාත් අඩු බව ද පෙනෙනවා.

Sri Lanka tobacco use trend 2000-2012 as seen in ADIC surveys [Full reports at: http://www.adicsrilanka.org/publication/]
Sri Lanka tobacco use trend 2000-2012 as seen in ADIC surveys. Full reports at: http://www.adicsrilanka.org/publication/
දැනට ප‍්‍රකාශිත අන්තිම සමීක්‍ෂණය කළේ 2013 ජූලි මාසයේ මෙරට දිස්ත‍්‍රික්ක 10කයි. වයස 14ට වැඩි පිරිමි 2,465 දෙනකු එයට හවුල් කර ගනු ලැබුවා. එහි ප‍්‍රතිඵලවලින් මෙරට දුම්පානයේ ප‍්‍රවණතා ගැන දළ ඉඟියක් ලද හැකියි.

දැනට දුම්පානය කරන අයගේ ප‍්‍රතිශතය සාම්පලයෙන් 32.5%ක් වුණා. එහෙත් වයස 40ට වැඩි පිරිස අතර එය 36.7%ක් වූ අතර වයස 15-24 අතර පිරිසේ දුම්පානය කළේ 26.9%ක් පමණයි.

දුම්බොන අයගෙන් සියයට 70ක් දෙනා දිනපතාම සිගරට් බොනවා. බහුතරයක් (තුනෙන් දෙකක්) එබඳු අය සිගරට් 5ක් හෝ ඊට අඩුවෙන් දිනකට පානය කරනවා.

සිගරට් බොන අයගෙන් තුනෙන් එකකටම ඒ සඳහා හරිහමන් හේතුවක් නැහැ. තවත් 31% කීවේ පුරුද්දට දුම් බොන බවයි. ඉතිරි හේතුන් වූයේ සන්තෝෂයට (19%), සමාජශීලි වන්නට (14%), ප‍්‍රශ්න අමතක කරන්නට (3.4%) හා මිතුරු බලපෑම් නිසා (1.1%).

දැනට දුම්පානය කරන අයගෙන් 60%ක්ම යම් අවස්ථාවක එම ඇබ්බැහිකම නතර කිරීමට උත්සාහ කර ඇතත් එය සාර්ථක වී නැහැ. මෙයින් පෙනෙන්නේ සෞඛ්‍ය අධ්‍යාපනය හා සදාචාරාත්මක සාධක ඉක්මවා යන මානසික හා සමාජයීය සාධක මෙහි ක‍්‍රියාත්මක වන බවයි. මේවා සියුම්ව ග‍්‍රහණය කිරීම වැදගත්.

හැම සමීක්‍ෂණයක ම එයට ආවේණික වූ සීමාවන් තිබෙනවා. එහෙත් හුදෙක් මතවාදයන් හා ආවේග මත දුම්වැටි විරෝධී ව්‍යාපාරයන් ගොඩනංවනවා වෙනුවට ADIC ඇතුළු විවිධ ආයතන සිදු කර ඇති සමීක්‍ෂණ හා මෙරට වෙළඳපොළ යථාර්ථය මත පදනම් වීම වඩාත් සාර්ථක ප‍්‍රතිඵල ලබාදිය හැකියි.

දුම් පානය ගැන විවාදයට එක් වෙමින් ප‍්‍රවීන ලේඛක, තීරුලිපි රචක හා නිවහල් චින්තකයකු වන ගාමිණී වියන්ගොඩ 2014 මැයි 31 රාවයේ කීවේ: ‘‘ මගේ තර්කය වන්නේ දුම් පානය සම්බන්ධයෙන් තිබිය යුත්තේ සෞඛ්‍ය සහ ආර්ථික විද්‍යා ගැන සැළකිලිමත්වීම මිස, ආගමික හෝ සදාචාර කොක්කක එල්ලීම නොවන බව පමණි. එහෙත් වෙනත් ලෞකික තහංචි සේම මේ දුම්පාන විරෝධයත් අප වෙත එන්නේ, එක්තරා ආගමික/පාරිශුද්ධවාදී හැඟීමකිනි. වරද ඇත්තේ එතැනයි.’’

මෙයට මාත් එකඟයි. සෞඛ්‍ය විද්‍යාත්මකව දුම්පානයට එරෙහි වීමට ඕනෑවටත් වඩා ප‍්‍රබල සාක්‍ෂි සමුදායක් තිබියදී අපේ වෛද්‍යවරුන් හා සමාජ ක‍්‍රීයාකාරිකයන් මෙසේ සදාචාරය ඈඳා ගැනීම අනවශ්‍ය ලෙස මේ සංවාදය ව්‍යාකූල කිරීමක්.

සමාජයක් ලෙස අපට කළ හැක්කේ පොදු අවකාශයන්හි නිෂ්ක‍්‍රීය දුම්පානයේ අවදානම තුරන් කිරීමත්, දුම්පානයෙන් අත්මිදෙන්නට යන්තමින් හෝ ඕනෑකමක් ඇති අයට (අනවශ්‍ය සුචරිතවාදී කථා නොකියා) එයට අවශ්‍ය මනෝවිද්‍යාත්මක හා සෞඛ්‍යමය අත්වැලක් සැපයීමත් පමණයි.

දුම්වැටි විරෝධය හුදෙක් ලය හෝ හෘද විශේෂඥ වෛද්‍යවරුන්ට පමණක් කළ හැකි දෙයක් නොවෙයි. දුම්බොන්නන්ගේ මානසිකත්වය හරි හැටි තේරුම් ගැනීමට මනෝ විද්‍යාඥයන් හා සමාජ විද්‍යාඥයන්ගේ සහාය අවශ්‍යයි. මෙය අපේ කාලයේ ප‍්‍රබල සන්නිවේදන අභියෝගයක් ලෙස සලකමින්, සුචරිතවාදය වෙනුවට සියුම් තර්ක හරහා දුම්පානය කරන අය සමග සංවාදශීලි විය යුතුයි. ඔවුන් සැවොම ඉක්මනින් තම චර්යාව වෙනස් නොකරන බවත් සිහිතබා ගත යුතුයි.

ප‍්‍රශස්ත සන්නිවේදනයේ මූලික අවශ්‍යතාවයක් වන්නේ තමන් අමතන්නාගේ අවධානය යොමු කරවා ගෙන ඉන් පසු ඔවුන්ගේ සිත් දිනා ගැනිමයි. අනගාරික ධර්මපාලයන් මීට සියවසකට පෙර කළා යයි කියන ආකාරයේ පරුෂ වචන යොදා ගෙන බැන වැදීම අද සංකීර්ණ සමාජයන්හි පිළිගත හැකි හෝ සාර්ථක ක‍්‍රමයක් නොවෙයි. (එකල පවා එය සාර්ථක වූවා ද යන්න සැක සහිතයි!)

දුම් පානය කරන්නවුන් මෝඩයන්වත්, පාපතරයන්වත් නොවෙයි. ඔවුන්ට නිග‍්‍රහ කිරීමෙන් හෝ සමච්චල් කිරීමෙන් හෝ ඒ පුරුද්දෙන් ඔවුන් අත්මිදෙනු වෙනුවට බොහෝ විට සිදු වන්නේ ඔවුන්ගේ අධිෂ්ඨානය තවත් තිරසාර වීමයි.

දුම්කොළ සමාගමට බෙදන හැන්දෙන් ම දුම්කොළයට ඇබ්බැහි වූවන්ට ද බෙදීම නිසි ක‍්‍රමෝපායක් නොවන බවත්, වඩාත් සංවේදී හා සංවිධානාත්මක වූ සන්නිවේදනයක් අවශ්‍ය බවත් දුම්කොළ විරෝධීන් අවබෝධ කර ගත යුතුයි.

Infographic courtesy Gulf News
Infographic courtesy Gulf News

සිවුමංසල කොලූගැටයා #169: අඩ සියවසක් ලොවේ හොඳ හිත දිනූ අක්‍ෂිදානය

The first eyes donated from Sri Lanka were dispatched overseas, to Singapore, on 25 May 1964. In the half century that followed, over 66,500 eye corneas have been donated from Sri Lanka to a total of 117 cities in 54 countries worldwide (by end April 2014). This is one of the greatest humanitarian gifts in modern times, which has earned Sri Lanka unparalleled gratitude and goodwill around the world.

In this week’s Ravaya column, in Sinhala, I trace the origins of eye donation in Sri Lanka. I have just written up the same information in English at:

When Worlds Collide #108: Eye Donation at 50 – Promoting Lanka’s Soft Power

Eye Donation Society Headquarters in Colombo. Photo by Janaka Sri Jayalath
Eye Donation Society Headquarters in Colombo. Photo by Janaka Sri Jayalath

 

ශ‍්‍රී ලංකාවේ ජාත්‍යන්තර ප‍්‍රතිරූපය හා පිළිගැනීම වඩාත් යහපත් කරන්නේ කෙසේ  ද යන්න දිගු කලෙක සිට කැරෙන සංවාදයක්. රාජ්‍ය තාන්ත‍්‍රික (තානාපති) කටයුතුවලට අමතරව මෑතක පටන් විශාල වියදමක් දරා බටහිර රටවල වාණිජ මට්ටමේ මහජන සම්බන්ධතා සමාගම්වල සේවය ලබා ගන්නට රජය ක‍්‍රියා කරනවා.

තොරතුරු සමාජය දියුණු වී ඇති අද කාලේ ප‍්‍රතිරූප හා හොඳහිත ගොඩනැංවීම අපහසුයි. එහෙත් එය බිඳ වැටීම හෝ හානි කර ගැනීම ලෙහෙසියි.

අඩසියවසක් මුළුල්ලේ කිසිදු මහජන මුදල් වියදමකින් තොරව මෙරටට විශාල ගෞරවයක්, කෘතඥතාවයක් හා හොඳ හිතක් ලොව පුරා ගොඩනැංවූ ජනතා ව්‍යාපාරයක් තිබෙනවා. ඒ ශ‍්‍රීලංකා අක්‍ෂිදාන සංගමයයි. එහි නිර්මාතෘ වෛද්‍ය හඞ්සන් සිල්වා (1929 – 1999) මෙරටින් බිහි වූ වෛද්‍යවරුන් අතර අතිශයින් ලෝක ප‍්‍රණාමයට පාත‍්‍ර වූ විද්වතෙක්.

අපේ ඇස් ලොවට දන් දීම ඇරැඹී වසර50ක් පිරෙන මේ මාසයේ ඒ කථාව සිහිපත් කිරීම වටිනවා.

Dr Hudson Silva (1929-1999), Founder of Sri Lanka Eye Donation Society
Dr Hudson Silva (1929-1999), Founder of   Sri Lanka Eye Donation Society

1958 ජනවාරි 19 වනදා ලංකාදීප පත‍්‍රයේ ‘‘මළ නෙතට පණ’’ නමින් ලිපියක් පළ වුණා. එය ලියා තිබුණේ එවකට වෛද්‍ය ශිෂ්‍යයකුව සිටි හඞ්සන් සිල්වා නම් තරුණයා. නිරෝගී නෙත් යුවලක් හිමි කෙනකු මිය ගොස් පැය කිහිපයක් ඇතුළත ඒ නෙත්වල කුණිතය (cornea) වෛද්‍ය විද්‍යාත්මකව හා ඥාතීන්ගේ අවසරය ඇත‘ව ගලවා ගෙන හැකි ඉක්මණින් එය බද්ධ කිරිම හරහා ඇතැම් දෘශ්‍යාබාධවලින් ඇස් පෙනීම අඩාල වූ අයට නැවත පෙනීම ලබා දිය හැකි බව ඔහු කියා සිටියා.

එය ඒ වන විටත් වෛද්‍ය විද්‍යාවේ පිළිගත් ක‍්‍රමවේදයක් බවට පත්ව තිබුණත් බොහෝ රටවල විශාල ප‍්‍රශ්නයක් වූයේ දන් දීමට කුණිත සොයා ගැනීමේ අපහසුතාවයි. ඇතැම් ආගම් හා සංස්කෘතීන්ගේ මිය ගිය කෙනකුගේ අවයව (බද්ධ කිරිමට) ඉවත් කිරිමට අවසරයක් නැහැ.

1955 අංක 55 දරණ ඇස් දන්දීමේ පනත මෙරට සම්මත වී තිබුණත් රෝහල්වලට අවශ්‍ය තරම් කුණිත සොයා ගැනීමට නොහැකි වී තිබුණා. එයට පිළියමක් ලෙස (බෞද්ධ සංස්කෘතික උරුමයේ ඉඩ දී ඇති පරිදි) අක්ෂිදාන සංගම් රට පුරා පිහිටු විය හැකි බවත්, මරණින් පසු තම ඇස් දන්දීම සඳහා ජීවත්ව සිටියදී ම ප‍්‍රතිඥා දීමට ලාංකිකයන්ට හැකි බවත් මේ ලිපියෙන් හඞ්සන් සිල්වා යෝජනා කළා.

පසු කලෙක අක්ෂිදාන ව්‍යාපාරය හා ශ‍්‍රී ලංකා අක්ෂිදාන සංගමය නමින් ජන සංවිධානයක් බිහි වූයේත්, ලොව පුරා ශ‍්‍රී ලංකාවට ඉමහත් කීර්තියක් හා ගෞරවයක් අත් කර දෙන ඇස් දන් දීමේ සද්කාර්යය ඇරැඹුණෙත් මේ පුවත්පත් ලිපියෙන්.

ලිපියට ඉතා හොඳ ප‍්‍රතිචාරයක් ලැබුණා. ලංකාදීප කාර්යාලයට ලියුම් ලියමින් තමන්ගේ ඇස් දන්දීමට බොහෝ දෙනා ඉදිරිපත් වුණා. ඒ අතරින් සමහරුන් ජීවත්ව සිටියදීම එක් ඇසක් දන් දීමට කැමතිව සිටියා.

අවසාන වෛද්‍ය විභාගයෙන් සමත්ව වෛද්‍ය හඞ්සන් සිල්වා 1958සැප්තැම්බරයේ මුල් පත්වීම ලැබුවේ කළුතර නාගොඩ රජයේ රෝහලට. එහි එවකට ප‍්‍රධානියා වූ වෛද්‍ය ජෝර්ජ් ප‍්‍රනාන්දුගේ අනුදැනුම යටතේ අක්‍ෂිදාන ව්‍යාපාරය ප‍්‍රායෝගිකව ඇරඹුණේ එම රෝහලෙන්. (ගිය වසරේ ටෙලිවිෂන් පටිගත් කිරීමකට එහි ගිය මා දුටුවේ මේ වැදගත් ඉතිහාසය ගැන අද එහි කිසිවකු නොදන්නා බවයි.)

මුල් වතාවට අක්‍ෂි යුගලක් උකහා ගනු ලැබුවේ මහමග ඇද වැටී රෝහලට ගෙන එන ලදුව එහිදී මිය ගිය, හඳුනා නොගත් කෙනකුගෙන්. එම ඇස් යුගල ජෑම් බෝතලයක දමා ගෙන තරුණ වෛද්‍යවරයා බස් රියෙන් කොළඹ පැමිණ ඇස් රෝහලේ බද්ධ කිරීමට එය භාර දුන්නා.

රෝහලේ මිය යන අයගේ ඥාතීන් සමග කථා කරන විට වෛද්‍යවරයා තේරුම් ගත්තේ ජීවත්ව සිටියදීම අක්‍ෂිදානයට ප‍්‍රතිඥාවක් දී තිබීම වඩාත් උචිත බවයි. ඒ අනුව ඔහු එයට සරල පොරොන්දු පත‍්‍රයක් නිර්මාණය කළා.

එසේම අක්‍ෂිදානයට පොරොන්දු පත‍්‍ර වඩාත් අත්සන් කර ගැනීමට අක්‍ෂිදාන සංගමයක් ද පිහිටුවා ගත්තා. එහි මුල්ම රැස්වීම පැවැත්වූයේ 1958දෙසැම්බර් 30වනදා කළුතර දිස්ත‍්‍රික්කයේ මහවස්කඩුවේ ශ‍්‍රී සුධර්මාරාම විහාරයේ ධර්මශාලාවේදී. එතැනින් පටන් ගත් අක්‍ෂිදාන ව්‍යාපාරය පසු කලෙක දිවයින පුරා ශාඛා 400කට වැඩි ජාලයක් බවට පත් වුණා. මෙරට ප‍්‍රමුඛතම ස්වේච්ඡා ව්‍යාපාරයක ආරම්භය එයයි.

Mahawaskaduwe Sri Sudharmarama temple 'bana maduwa' in Kalutara - Venue of first meeting where Eye Donation Society was formed on 30 Dec 1958
Mahawaskaduwe Sri Sudharmarama temple ‘bana maduwa’ in Kalutara – Venue of first meeting where Eye Donation Society was formed on 30 Dec 1958

1961 මුලදී කොළඹ ඇස් රෝහලට මාරුවීමක් ලැබූ වෛද්‍ය හඞ්සන් සිල්වා අක්‍ෂිදානය ජාතික මට්ටමට පුළුල් කිරීම ඇරඹුවා. මුල සිට ම ඔහුට ඕනෑ වුණේ මෙරට සියළු ජන කොටස් ද විවිධ ආගම් අදහන සැවොම ද මේ සද්කාරියට හවුල් කර ගන්නයි. මේ නිසා බහු ආගමික පැවිදි අනුශාසක පිරිසක් ද සෞඛ්‍ය ඇමතිවරයා හා සෞඛ්‍ය සේවා අධ්‍යක්‍ෂවරයා ගිහි අනුශාසකයන් ලෙස ද පත් කර ගත්තා. අක්‍ෂිදාන ජාතික සංගමයේ මුල්ම සභාපති ලෙස ඇස් රෝහලේ අධිපති වෛද්‍ය ඞී. ඒ. ජයසිංහ පත් වූ අතර ප‍්‍රධාන ලේකම් වූයේ වෛද්‍ය හඞ්සන්.

අක්‍ෂිදාන පොරොන්දු පත‍්‍රය වඩ වඩාත් ජනප‍්‍රිය වුණා. ප‍්‍රථම අක්‍ෂිදායකයා වූයේ මඩිහේ පඤ්ඤාසීහ හිමියන්. ප‍්‍රථම අක්‍ෂිදායිකාව හඞ්සන් සිල්වාගේ මව, බියටි‍්‍රස් නැන්සිනා පෙරේරා මැතිනිය.

එදා මෙදා තුර මෙරට රාජ්‍ය නායකයන්, ප‍්‍රභූන්, ප‍්‍රකට කලාකරුවන්, විද්වතුන් ඇතුළු සාමාන්‍ය ජනයා ලක්‍ෂ ගණනක් මේ පොරොන්දු පත‍්‍රයට අත්සන් කොට තිබෙනවා. (එසේ කර තිබීමෙන් මිය ගිය පසු පැය 4ක් ඇතුළත ඇස් උකහා ගැනීමට ඥාතින් හරහා අක්‍ෂිදානයට දැනුම්දීම වඩා විධිමත් වනවා. නමුත් පොරොන්දු පත‍්‍රයක් අත්සන් කර නොතිබුණත්, නැතත් ඥාතීන්ගේ කැමැත්තෙන් ඇස් දන් දිය හැකියි.)

1963 පමණ වන විට දන්දීම හරහා ලැබෙන අක්‍ෂි කුණිත දේශීය රෝහල්වල බද්ධ කිරීමේ අවශ්‍යතා සියල්ල සපුරා ගත් පසුව ඉතිරි වන්නට පටන් ගත්තා. එවකට පැවති තාක්‍ෂණය අනුව කුණිත කල් තබා ගත හැකි වූයේ දින 4ක් පමණයි. මේ නිසා අතිරික්තය අපතේ යා නොදී විදෙස් රටවලට පරිත්‍යාග කළ හැකිදැයි වෛද්‍ය හඞ්සන් විපරම් කළා.

ඒ අවස්ථාවේ ඔහුට නිශ්චිත විදෙස් සබඳතා නොතිබුණත් ලොව ප‍්‍රධාන නගරවල අක්‍ෂි රෝහල්වලට විමසීමේ ලිපි යැවුවා. ශ‍්‍රී ලංකාවේ මෙන් නොව බොහෝ රටවල බද්ධ කිරීමට ඇති තරම් අක්‍ෂි කුණීත නොලැබෙන බව ඔහු දැන සිටියා.

අමෙරිකාවේ නිව්යෝක් ඇස් බැංකුව විමසුම්වලට පිළිතුරු එවමින් කීවේ ඔවුන්ට ඇස් විශාල ගණනක් උවමනා බවයි. ලැබෙන හැම ඇසක් ම ඉමහත් පරිත්‍යාගයක් ලෙස සළකන බව ඔවුන් කියා සිටියා.

එහෙත් අන්තිමේදී මුලින් ම මෙරටින් අතිරික්ත ඇස් පරිත්‍යාග කෙරුණේ සිංගප්පූරුවටයි. 1964මැයි 25 (වෙසක් පොහොය)දා තර්මෝස් උණුවතුර බෝතලයක තැන්පත් කළ හිස් තීන්ත බෝතලයක බහාලූ අක්‍ෂි හයක් සිංගප්පූරු මහ රෝහල වෙත ගුවනින් යවනු ලැබුවා. එය බලාපොරොත්තුවෙන් සිටි අක්‍ෂි වෛද්‍යවරු ඒවා බද්ධ කොට සිංගප්පූරු ජාතිකයන් පස් දෙනෙකුට පෙනීම ලබා දුන්නා.

පනස් වසරක් තිස්සේ ශ‍්‍රී ලංකාවෙන් ලොවට තිළිණ කැරෙන උසස්ම මානුෂික පරිත්‍යාගය වන විදෙස්වලට ඇස් දන් දීම ඇරඹුණේ එසේ සුළුවෙන්.

අද මෙන් ගුවන් චාරිකා බහුල නොවූ දුරස්ත සන්නිවේදන දියුණුව නොතිබු එකල මේ සඳහා අවශ්‍ය සම්බන්ධීකරණය ලෙහෙසි වූයේ නැහැ. වෛද්‍ය හඞ්සන්ගේ සංවිධාන හැකියාව හා නොපසුබස්නා අධිෂ්ඨානය තීරණාත්මක වූයේ එහිදියි. ඔහු හැකි සෑම සබඳතාවක් හා කුසලතාවක් ම යොදා ගනිමින් වඩ වඩාත් ලෝකයේ රටවලට ඇස් යැවීමට වෙහෙස වූවා.

එහෙත් එසේ යැව්වේ මෙරට අවශ්‍යතා පිරිමැසීමෙන් පසු අතිරික්තය පමණයි. ‘‘ශ‍්‍රී ලංකාවේ මෙතරම් අන්ධ මිනිසුන් සිටියදී ඇයි මේ ඇස් පිටරට යවන්නේ?’’ සමහරුන් විමතියෙන් ප‍්‍රශ්න කළා.

Human Eye Corneas, ready for dispatch at International Eye Bank in Colombo, Sri Lanka on 27 March 2013 - Photo by Janaka Sri Jayalath
Human Eye Corneas, ready for dispatch at International Eye Bank in Colombo, Sri Lanka on 27 March 2013 – Photo by Janaka Sri Jayalath

හැම දෘෂ්‍යාබාධයක්ම කුණිත බද්ධයෙන් සුවපත් කළ නොහැකියි. උපතින්ම පෙනීම නොලද අයකුට බද්ධ කිරීම හරහා පෙනීම ලද නොහැකියි. කළු ඉංගිරියාව නරක් වී එහෙත් දෘෂ්ටි ස්නායුව, ශ්වේත පටලය වැනි ඇසේ අනෙක් කොටස් හොඳ තත්ත්වයෙන් පවතින රෝගීන්ට පමණක් කුණිත බද්ධය සාර්ථක වන බව වෛද්‍ය හඞ්සන් තම විවේචකයන්ට පහදා දුන්නා.

1964දී සුළුවෙන් ඇරැඹි ලෝකයට ඇස් දන් දීම ක‍්‍රමයෙන් පුළුල් හා සංවිධානගත කෙරුණා. 1967දී ලන්ඩන් නුවරදී අක්‍ෂි වෛද්‍ය සම්මේලනයක් අමතමින් වෛද්‍ය හඞ්සන් කීවේ ‘අපට වසරකට අවම වශයෙන් අක්‍ෂි කුණිත 200ක් ලෝකයට ලබා දිය හැකියි’ කියායි.

මුලදී ආසියානු රටවලට යැවුණු ඇස් පසුව රුසියාව, අප‍්‍රිකානු රටවල්, යුරෝපයට හා දකුණු අමෙරිකාවට ද යවනු ලැබුවා. වාමාංශික – දක්‍ෂිනාංශික පිල් බෙදීම් කිසිවක් නොසලකා ඕනෑකම ඇති, පෙරදිග අපරදිග, දුප්පත් හා පොහොසත් රටවලට නොමිළයේ ඇස් පරිත්‍යාග කිරීම දිගටම සිදු වුණා. මේ හරහා ශ‍්‍රී ලංකාවට ලැබුණු හොඳ නම හා හොඳ හිත ඉතා ඉහළයි.

ලෝකයට ඇස් පරිත්‍යාග කිරීම වඩාත් විධිමත්ව කර ගෙන යාමට ජාත්‍යන්තර ඇස් බැංකුව නිල වශයෙන් ඇරඹුවේ 1965ඔක්තෝබරයේ. අක්‍ෂිදාන සංගමයේ අධීක්‍ෂණය යටතේ ක‍්‍රියාත්මක වන එහි විශේෂ පුහුණුව ලද තාක්‍ෂණවේදීන් සිටිනවා.

මෙරට සිට පිටරටකට ඇස් යැවීම හරියට සමූහ තරග දිවීමක් (relay) වගෙයි. කෙනකු මිය යාමෙන් පැය 4ක් ඇතුළත ගලවා ගන්නා ඇස් වහාම ආරක්‍ෂිත මාධ්‍යයක ගල්වා, අවශ්‍ය පරික්‍ෂණ කිරීමෙන් පසු දිගු ගමනට සූදානම් කැරෙනවා. (HIV 1හා 2, හෙපටයිටීස් B, Cමෙන්ම සිෆිලිස් රෝගය සඳහා ද පරික්‍ෂා කිරීමෙන් පසුවයි බද්ධයට සුදුසු යයි තීරණය කරන්නේ.) ඇස් රට යැවීම සඳහා රිජිෆෝම් යොදා ගෙන එයට ආවේණික වූ ආරක්‍ෂිත පෙට්ටියක් වෛද්‍ය හඞ්සන් විසින් සැළසුම් කරනු ලැබුවා.

ඇස් බැංකුවෙන් සූදානම් කැරෙන ඇස් මේ පෙට්ටිවල බහා අදාල රේගු හා ගුවන් ගමන් ලියකියවිලි ද සමග කටුනායක ගුවන් තොටුපළට යැවෙනවා. එතැන් සිට ගුවන් ගමන් එකක් හෝ කිහිපයක් හරහා ගමනාන්ත නගරයට ගුවනින් යන පෙට්ටිය, හැකි ඉක්මනින් එහි අක්‍ෂි වෛද්‍යවරුන් අතට පත් කැරෙනවා. මේ සම්පේ‍්‍රෂණය පුද්ගලයන් හා ආයතන කිහිපයක සහභාගීත්වයෙන් කැරෙන මානුෂික මෙහෙයුමක්.

වෛද්‍ය තාක්‍ෂණයේ දියුණුවත් සමග වැඩි දින ගණනක් නරක් නොවී ඇස් කල් තබා ගත හැකි ක‍්‍රම සොයා ගනු ලැබුවා. අද වන විට යොදන ද්‍රාවණය අනුව දින 4ක්, 7ක් හෝ 14ක් කල් තබා ගත හැකියි.

2014 අපේ‍්‍රල් අග වන විට ශ‍්‍රී ලංකාවෙන් රටවල් 54ක නගර 117ක බද්ධ කිරීම සඳහා අක්‍ෂි කුණිත 66,500කට ටිකක් වැඩියෙන් පරිත්‍යාග කොට තිබුණා. මෙයට අමතරව මෙරටදී බද්ධ කිරීම් සඳහා දන් දුන් ඇස් 40,000කට වඩා රජයේ හා පෞද්ගලික රෝහල්වලට ලබා දී තිබෙනවා.

Eye donation stamp, 1983
Eye donation stamp, 1983

අක්‍ෂිදානය සිදු කැරෙන්නේ මුළුමනින්ම වාණිජ නොවන මට්ටමින්. මෙරටදී භාවිතයට ගැනෙන කුණිත සඳහා කිසිදු අය කිරීමක් නැහැ. පිටරට යැවෙන කුණිතවලට ද අය කිරීමක් නොකළත් සූදානම් කිරීමේ හා යැවීමේ වියදම ඒවා ලබන අක්‍ෂි රෝහල්වලින් ලබා ගැනෙනවා. මෙය අක්‍ෂිදාන සේවාව දිගටම පවත්වා ගෙන යාමට අවශ්‍ය වියදම්වලින් කොටසක් සපයනවා.

එහෙත් (අපේ සමහර මාධ්‍ය වරදවා විග‍්‍රහ කළ පරිදි) ඇස් විකිණීමක් කිසි විටෙක සිදු වන්නේ නැහැ. මෙය වෛද්‍ය හඞ්සන් ජීවත්ව සිටියදී අවධාරණය කළ මූලික ප‍්‍රතිපත්තියක්.

අක්‍ෂි දානය ලැබූ විවිධ රටවලින් ඒ සඳහා කෘතඥතාව පළ කරමින් අක්‍ෂිදාන සංගමයට ආධාර උපකාර කිරීම කලෙක සිට සිදු වනවා. මෙරටින් ඇස් සිය ගණනක් ලැබූ ජපානය හා පාකිස්ථානය වැනි රටවලින් මේ කළගුණ සැළකීම ඉහළින් ම කෙරුණා. පාකිස්ථානයේ ලාහෝර් නුවර හඞ්සන් සිල්වා අක්‍ෂි රෝහලක් ද පිහිටුවා තිබෙනවා.

ජපානයට බොහෝ ඇස් දන්දීමට ස්තුති කිරීමක් ලෙස එරට සිංහ සමාජ වෙතින් අක්‍ෂිදාන සංගමයට ටොයෝටා මෝටර් රථයක් තෑගි කළා. එය පිළිගැන්වීමට 1970දශකය මුල මෙහි ආ ජපන් නියෝජිත පිරිස දුටුවේ මේ තරම් විශාල මෙහෙවරක් කරන්නේ කුඩා තට්ටු නිවාස කාමරයක සිට බවයි.

ව්‍යාපාරයේ මුල් වසර 20පුරා අක්‍ෂිදාන කටයුතු බොහෝ විට සම්බන්ධීකරණය වූයේ වෛද්‍ය හඞ්සන්ගේ නිවසෙන්. ආපසු ගිය ජපන් ජාතිකයෝ අක්‍ෂිදානයට ගොඩනැගිල්ලක් තැනීම සඳහා ආධාර එකතු කළා. යෙන් කෝටියක් මෙහි එවුවා.

1965දී රජය පිළිගත් පුණ්‍යායතනයක් බවට පත්වූ අක්‍ෂිදාන සංගමයට 1970දශකය මුලදී කොළඹ විජේරාම මාවතට නුදුරු රජයේ බිම් කොටසක් ලැබුණා. 1976දී ජනාධිපති විලියම් ගොපල්ලව අතින් මුල් ගල තැබුණු අක්‍ෂිදාන මූලස්ථානය සෙමින් සෙමින් ආධාර එකතු කරමින් තනා නිම කොට 1984දී විවෘත කළේ එවකට අගමැති ආර්. පේ‍්‍රමදාස විසින්.

Hiru TV’s biographical programme on Dr Hudson Silva, presented by Nalaka Gunawardene (first broadcast in April 2013):

 

 

Thoughts on Realising Peace, Reconciliation and Ending Violence: Remarks at WCY 2014

World Conference of Youth 2014: Colombo, Sri Lanka
World Conference on Youth 2014: Colombo, Sri Lanka

When I was invited to speak at World Conference on Youth 2014, being held in Colombo, Sri Lanka, this week, I accepted on one condition: that I don’t have to ‘clear’ my remarks with anyone before delivering. (This precaution was necessary as the host government of Sri Lanka is not known for its capacity to accommodate divergent or dissenting points of view.)

The organisers — Ministry of Youth Affairs & Skills Development —  kept their word, and I just spoke at a session on Realising Peace, Reconciliation and Ending Violence. The theme is apt, especially in view of forthcoming fifth anniversary of the end of Sri Lanks civil war.

Alas, we had no opportunity to discuss any of the speeches due to sessions starting late. But I was able to engage several youth delegates, both from Sri Lanka and around the world, who apparently shared my idealism.

Here then is the text of my remarks (slightly ad-libbed during delivery):

Knotted gun sculpture at UN Headquarters in New York, made by Swedish artist Carl Fredrik Reuterswärd - Photo by Dhara Gunawardene, 2011
Knotted gun sculpture at UN Headquarters in New York, made by Swedish artist Carl Fredrik Reuterswärd – Photo by Dhara Gunawardene, 2011

Theme: Realising Peace, Reconciliation and Ending Violence

Remarks by Nalaka Gunawardene

Science writer, columnist and blogger          

I thank the organisers for this opportunity.

Participating today reminds me of the IDEALISM, HOPE & PASSION with which I took part in similar events in my own youth – which was not that long ago!

In particular, I remember two instances:

A quarter century ago, as an undergraduate, I took part in an Asian regional Model United Nations conference held in Kuala Lumpur, Malaysia. The topic assigned to our group was VIOLENCE WITHIN AND BETWEEN SOCIETIES.

In all eagerness, we explored big questions such as:

  • Do we humans have an evolutionary inclination for aggression and violence?
  • What socio-economic factors trigger youth unrest and insurrection?
  • How does culture aggravate or mitigate conflicts?

For several days, a few dozen of us from across Asia discussed and debated this and other key concerns.

Five years later, as a young journalist, I had the opportunity to attend the World Youth Leadership Summit, held at the UN headquarters in New York. In the fall of 1995, around 200 of us from around the world came together to discuss the state of the world – and our role in shaping its future!

Again, a key topic that occupied our minds was the RISING VIOLENCE WITHIN OUR SOCIETIES. Not just civil wars and crime — but also INSTITUTIONALISED DISCRIMINATION and STRUCTURAL VIOLENCE.

These discussions enhanced my understanding of violence, which has become more SOPHISTICATED and INSIDIOUS in today’s world.

STRUCTURAL VIOLENCE as a concept was introduced in 1969 by the Norwegian sociologist and peace researcher Johan Galtung. He defined it as: “any form of violence where some social structure or social institution may harm people by preventing them from meeting their basic needs”.

There are many examples of STRUCTURAL VIOLENCE in our societies. Among them:

  • institutionalized elitism;
  • ethno-centrism;
  • racism;
  • sexism; and
  • nationalism

STRUCTURAL VIOLENCE affects people differently in various social structures, and is closely linked to SOCIAL INJUSTICE.

So, in a broad sense, campaigns for HUMAN RIGHTS & SOCIAL JUSTICE are attempts to resist – and ideally, reduce – structural violence. These mass movements include:

  • the CIVIL RIGHTS movement in the US;
  • WOMEN’S RIGHTS movement worldwide;
  • ANTI-APARTHEID struggles in South Africa;
  • current global efforts to reduce absolute POVERTY; and
  • the on-going struggle for recognizing rights of lesbian, gay, bisexual and transgender (LGBT) groups.

While fewer people are dying today in conflicts between nations, or even those within nations, we cannot rejoice: we still have many faces of STRUCTURAL VIOLENCE and SYSTEMIC VIOLENCE.

So did we save the world in the Fall of 1995 through all our eager and idealistic discussions at the UN Headquarters?

No, we didn’t. Our world is still an UNJUST, UNFAIR and UNSAFE place for too many human beings.

But experiences and exposure like that probably SAVED ME – from becoming an uncritical and unquestioning peddler of the dominant narrative. It opened my mind – to question rhetoric and spin, coming from governments, UN agencies and even civil society.

That is probably the greatest benefit of conferences like this:

  • opening of our minds;
  • deepening of our understanding & empathy; and
  • broadening of our perspectives.

I wish I could tell you that Sri Lanka offers a fine example of post-war RECONCILIATION. But our reality is actually more complex and complicated.

Five years ago this month, we witnessed the end of Sri Lanka’s CIVIL WAR which last for over 25 years. As a diverse nation and a pluralistic society, our people felt many different emotions about that defining moment.

One sentiment most of us shared was a HUGE SENSE OF RELIEF. And some of us also felt a huge sense of RESPONSIBILITY –

  • for HOW the war was ended; and
  • the enormous rebuilding and healing that had to be done.

Five Years later…

The factors that led to the violent conflict still remain largely unaddressed. These include concerns about governance, political power sharing, and economic benefit sharing – issues that youth feel strongly about.

In the past 40 years – in my lifetime – similar concerns have triggered two other youth insurrections in Sri Lanka — in 1971 and in the late 1980s. Both were suppressed violently by the state in the name of law and order. The scars of those wounds have not yet healed either.

In this sense, many of us have three layers of scars from recent violence. And we realise, belatedly, how HEALING involves more our HEARTS than our MINDS.

We know that PEACE is much more than the simple absence of hostility. Likewise, RECONCILIATION entails much more than a mere co-existence of groups who were once engaged in a conflict.

RECONCILIATION cannot be decreed by leaders……or legislated by governments. Technocratic solutions are helpful — but not sufficient — to achieve RECONCILIATION.

Progressive state policies can nurture RECONCILIATION — but in the end, TRUE HEALING must spring from all of us… individually and collectively.

It’s not EASY, and it’s not always POPULAR. But it’s a worthy goal to aspire to!

Building SUSTAINABLE PEACE requires time, effort – as well as a switch in our mindset. We must face HARD TRUTHS, acknowledge them, and hopefully, FORGIVE…

There is cultural conditioning that stands in the way. Historically, many societies have glorified war, weaponry and combat. AGGRESSION is often seen as a sign of strength…and of masculinity.

With this inertia of history and culture…can we replace confrontation and conflict with cooperation and collaboration?

The religious case for this is well known. But I hesitate to invoke religions as they have inspired so much hatred and violence.

In recent years, we have seen a growing body of scientific evidence and theories that argue that COLLABORATION HAS A GREATER SURVIVAL VALUE than aggression.

This is contrary to the long held Darwinian notion of the ‘survival of the fittest’. It now appears that virtues like KINDNESS, GENEROSITY and SHARING are more than just moral choices: they are useful EVOLUTIONARY TRAITS too!

The developmental psychologist Michael Tomasello has been studying the EVOLUTION OF TOLERANCE & TRUST among human beings and the role it plays in today’s societies. He and other researchers have drawn attention to the evolutionary benefits of COLLABORATION and ALTRUISM.

There is no consensus yet among experts. Anthropologists, evolutionary biologists and sociologists keep debating about:

  • individual selection vs. group selection in evolution; and
  • whether aggression or collaboration has key survival value.

As Harvard biologist Edward O Wilson summed it up in his recent book, The Social Conquest of Earth:

“The human condition is an endemic turmoil rooted in the evolution processes that created us. The worst in our nature coexists with the best, and so it will ever be.”

So our big challenge is: How to tame our worst evolutionary baggage, and instead bring out our best as a species?

I don’t have any quick answer. But this is among the questions we must all keep asking – and keep looking for practical, thoughtful answers.

Dear friends,

It’s easier to have abundant IDEALISM, HOPE & PASSION when you’re 18 or 25 or even 30. It’s harder to retain these values when you’re approaching 50 — as I am, now. But I keep trying!

I wish you stimulating conversations. I hope you’ll find enough common ground — while not forcing any artificial consensus!

Thank you.