For some, drones still conjure images of death and destruction – that has been their most widely reported use. But that reality is fast changing. Unmanned aerial vehicles (UAVs) are being used for many peaceful purposes, from newsgathering and post-disaster assessments to goods delivery and smart farming.
Drones come in various shapes and sizes: as miniature fixed-wing airplanes or, more commonly, quadcopters and other multi-bladed small helicopters. All types are getting simpler, cheaper and more versatile.
Unlike radio-controlled model aircraft, which aviation hobbyists have used for decades, UAVs are equipped with an autopilot using GPS and a camera controlled by the autopilot. These battery operated flying machines can be manually controlled or pre-programmed for an entire, low altitude flight.
In this week’s Ravaya column (in Sinhala, appearing in the print issue of 25 Sep 2016), I survey the many civilian applications of drones – and the legal, ethical and technical challenges they pose.
Drones are already being used in Sri Lanka by photographers, TV journalists and political parties but few seem to respect public safety or privacy of individuals.
I quote Sanjana Hattotuwa, a researcher and activist on ICTs, who in August 2016 conducted Sri Lanka’s first workshop on drone journalism which I attended. I agree with his view: drones are here to stay, and are going to be used in many applications. So the sooner we sort out public safety and privacy concerns, the better for all.
See also my article in English (NOT a translation): Drones are coming: Are we ready? (Echelon magazine, Oct 2016)
සිවිල් යුද්ධ සමයේ ශ්රී ලංකා ගුවන් හමුදාව ඔත්තු බැලීමට යොදා ගත් ”කේලමා” ඔබට මතක ද?
”කේලමා” කියා නම පටබැඳුණේ නියමුවකු රහිතව ගුවන්ගත කොට දුරස්ථව ක්රියාත්මක කළ හැකි කුඩා ගුවන් යානයකට. කැමරා සවි කළ එය යම් තැනකට ගුවනින් යවා, හසුරුවා බිම ඡායාරූප ගත හැකි වුණා.
මේ යානා හඳුන්වන්නේ UAV (unmanned aerial vehicles) හෙවත් ඩ්‍රෝන් (drones) නමින්.
ඩ්‍රෝන් මුලින්ම නිපදවා යොදා ගනු ලැබුවේ මිලිටරි වැඩවලට. ඔත්තු බලන්නට පමණක් නෙවෙයි. දුර සිට යම් ඉලක්කයන්ට පහර දෙන්නට අවි ගෙන යා හැකි ඩ්‍රෝන් ද තිබෙනවා.
ඇෆ්ගනිස්ථානයේ හා පාකිස්ථානයේ අමෙරිකානු හමුදා ඩ්‍රෝන් යොදා ගෙන ත්‍රස්ත ඉලක්කවලට පහරදීමේදී නිතරම පාහේ අහිංසක නිරායුධ වැසියන්ද මිය යනවා. තුවාල ලබනවා.
එහෙත් අද වන විට සාමකාමී භාවිතයන් රැසකට ඩ්‍රෝන් යොදා ගැනීම ඇරඹිලා. බඩු ප්‍රවාහනයට, ආපදා හදිසි තක්සේරුවලට, ඡායාරූපකරණයට හා මාධ්‍යකරණයට ආදී වශයෙන්.
අප සමහරුන් කැමති වුණත්, නැති වුණත් ඩ්‍රෝන් තාක්ෂණය ලංකාවටත් ඇවිල්ලා!
දේශපාලන සන්නිවේදනයට ඩ්‍රෝන් හරහා ලබා ගත් වීඩියෝ හා ඡායාරූප යොදා ගැනීම ගිය වසරේ මහ මැතිවරණයේදී දක්නට ලැබුනා. මේ අතින් රාජපක්ෂ සන්නිවේදක කණ්ඩායම ඉදිරියෙන් සිටිනු පෙනෙනවා.
කොස්ගම සාලාව අවි ගබඩාව පුපුරා ගිය පසු එහි විනාශයේ තරම හරිහැටි පෙන්වන්න සමහර ටෙලිවිෂන් නාලිකා ඩ්‍රෝන් මාර්ගයෙන් ගත් දර්ශන සාර්ථකව යොදා ගත්තා.
වියදම් අධික හෙලිකොප්ටර් භාවිත නොකර ගුවනින් යමක් පෙනෙන හැටි බලා ගන්න ලෙහෙසිම හා ලාබම ක්‍රමය මෙයයිග මූලික වියදමින් පසු නඩත්තු වියදම වන්නේ විදුලියෙන් බැටරි චාජ් කිරීම පමණයි.
අප මෙහිදී drone යනුවෙන් අදහස් කරන්නේ නියමුවන් රහිත, ස්වයංක්‍රීය කුඩා ගුවන්යානාවලට. මෙයට තවම සිංහල යෙදුමක් නැති නිසා ඩ්‍රෝන් යැයිම කියමු.
ගුවන්යානා තාක්ෂණය තරම්ව වාගේ දිගු ඉතිහාසයක් ඩ්‍රෝන් තාක්ෂණයට තිබෙනවා. 1903දී රයිට් සොහොයුරුන් නිපද වූ ගුවන්යානය වසර කිහිපයක් තුළ මිලිටරි භාවිතයන්ට යොදා ගත් අතර නියමුවන් අවදානමකට ලක් නොකර ස්වයංක්‍රීය ගුවන්යානා හරහා ඔත්තු බලන්නේ හා ප්‍රහාර දෙන්නේ කෙසේද යන්න 1920 පමණ පටන් විවිධ හමුදා අත්හදා බැලුවා.
මිලිටරි තාක්ෂණය තුළට මෑතක් වන තුරු සීමා වී තිබූ ඩ්‍රෝන්, සිවිල් ජන භාවිතයට ප්රචලිත වූයේ ජංගම දුරකථන කර්මාන්තය නිසයි. ස්මාට්ෆෝන් සඳහා දියුණු කරන ලද දෘෂ්ටිමය, පරිඝණකමය හා සන්නිවේදන උපාංග ඩ්‍රෝන්වලටද යොදා ගැනීම හරහා ඒවායේ මිළ සීඝ්‍රයෙන් පහත බැස තිබෙනවා.
අපේ අවධානය නිරායුධ වූත්, නියමුවන් රහිත වූත් ඩ්‍රෝන් යානා (unmanned and unarmed aerial vehicles) සාමකාමී භාවිතයන්ට යොදා ගැනීම ගැනයි.
මීට වසර කිහිපයකට පෙර ඩොලර් දහස් ගණනක් (රුපියල් ලක්ෂ ගණනක්) මිළ වූ ඩ්‍රෝන් අද වන විට මිළෙන් අඩු වී, තාක්ෂණික හැකියාවෙන් වැඩි වී විවිධ සමත්කම් ඇති යන්ත්‍ර පරාසයක් බවට පත්ව තිබෙනවා.
අද වන විට සංකීර්ණත්වයෙන් අඩු ඩ්‍රෝන් රුපියල් 35,000 – 40,000 අතර මිළකට කොළඹ විකිණෙනවා. වඩාත් හැකියාවන් ඇති ඩ්‍රෝන් (උදා – Phantom IV) මේ වන විට රු. 180,000ක් පමණ වනවා.
මේවා බොහොමයක් අලෙවි කැරෙන්නේ සෙල්ලම් බඩු (electronic toys) ලෙසයි. විදෙස්ගතව මෙහි එන අයට මීටත් වඩා අඩු මිළකට ඩ්‍රෝන ගෙන ආ හැකියි. එසේ මෙරටට ගෙන ඒමට කිසිදු තහනමක් නැහැ.
එහෙත් රටට ගෙනැවිත් භාවිත කරන විට මෑතදී හඳුන්වා දී ඇති සිවිල් ගුවන් සේවා ප්‍රමිතීන් හා නියාමනවලට අනුකූල විය යුතුයි.
තාක්ෂණය ලබා ගත්තට මදි. එය නිර්මාණශීලිව භාවිත කළ යුතුයි. එසේම එහිදී නීතිමය හා ආචාර ධර්මීය රාමුවක් තුළ ඩ්‍රෝන හැසිරවීම වැදගත්.
නව මාධ්‍ය හා නව තාක්ෂණයන් සමාජගත වීම ගැන පර්යේෂණ කරන සංජන හත්තොටුව, UAV සාමකාමී භාවිතය ගැන කලක සිට ගවේෂණය කරන්නෙක්. විශේෂයෙන්ම මානවහිතවාදී (humanitarian) ක්‍රියා සඳහාත්, ආපදාවලින් පසු කඩිනම් ප්‍රතිචාර දැක්වීමේදීත් ඩ්‍රෝන් කෙසේ යොදා ගත හැකිද යන්න ගැන ඔහු වසර කිහිපයකට සිට ජාත්‍යන්තර මට්ටමින් දැනුම ගවේෂණය කරනවා.
2015 සැප්තැම්බරයේ ICT4Peace Foundation නම් ආයතනය පළ කළ මේ පිළිබඳ විද්වත් පොතකට (Peacekeepers in the Sky: The Use of Unmanned Unarmed Aerial Vehicles for Peacekeeping) පෙරවදන ලියමින් සංජන මෙසේ කියනවා:
”මානහිතවාදී ආධාර ආයතනත්, පෞද්ගලික සමාගමුත් නිරායුධ ඩ්‍රෝන්වලින් විවිධ ප්‍රයෝජන ගන්නා සැටි අත්හදා බලනවා. ඒ අතර සාමයට ළැදි ක්‍රියාකාරීකයන් සහ පර්යේෂකයන් තැත් කරන්නේ යුධ අවියක් ලෙස වඩා ප්‍රකට වූ මේ තාක්ෂණය සාමය තහවුරු කරන්නත්, සාමකාමී භාවිතයන්ටත් විවිධාකාරයෙන් යොදා ගන්නයි.”
ඔහු කියන්නේ ඩ්‍රෝන් තව දුරටත් පර්යේෂණාත්මක මට්ටමට සීමා නොවී එදිනෙදා භාවිතයන්ට පිවිස ඇති බවයි.
ගුවන් තාක්ෂණයේ යොදා ගන්නා ඉලෙක්ට්‍රොනික් (avionics), වඩාත් දියුණු බැටරි හා කැමරා තාක්ෂණයන් ආදිය ඒකරාශී කරමින් වැඩි වේලාවක් ගුවන්ගතව සිටිය හැකි වූත්, විවිධ සැරිසැරීම් සඳහා ප්‍රෝග්‍රෑම් කළ හැකි වූත් ඩ්‍රෝන බිහි වී තිබෙනවා.
”අද වන විට ලොව බොහෝ රටවල පොදු කටයුතු සඳහා ඩ්‍රෝන් පාවිච්චි කරනවා. වනජීවී හා වනාන්තර නිරීක්ෂණයට, පොලිස් ආවේක්ෂණ ක්‍රියාවලට, (ගොඩබිම්) දේශසීමා අධික්ෂණයට, ගොවිතැන්වල උදව්වලට හා චිත්‍රපට නිෂ්පාදනයට ආදී වශයෙන්. එහෙත් නිිසි වගකීමකින් යුතුව, මනා නියාමනයක් සහිතව ඩ්‍රෝන් භාවිත නොකළොත් එයින් යහපතට වඩා අයහපතක් වීමට ඉඩ තිබෙනවා.” සංජන කියනවා.
උදාහරණයක් ලෙස මාධ්‍යකරණය සඳහා ඩ්‍රෝන් යොදා ගැනීම සළකා බලමු.
මෙරට සමහර ටෙලිවිෂන් ආයතන එළිමහන් දර්ශන වීඩියෝ කිරීමට ඒවා යොදා ගන්නවා. මගුල් ඡායාරූප ශිල්පීන්, වනජීවි හා සොබා ඡායාරූප ශිල්පීන් මින් පෙර නොතිබූ ගුවන් දැක්මක් ලබා ගන්නට ද ඩ්‍රෝන්ගත කැමරා භාවිත කරනවා.
මහජන පෙළපාළි, රැස්වීම්, පෙරහැර ආදී අවස්ථාවල ජනකාය හා ක්‍රියාකාරකම් ගැන අමුතු දෘෂ්ටිකෝණයක් ලබන්නට ඩ්‍රෝන් යොදා ගැනීම ඇරඹිලා.
නමුත් මේ කී දෙනෙක් සුපරීක්ෂාකාරීව හා ආචාරධර්මීය ලෙසින් ඩ්‍රෝන් භවිත කරනවාද?
මෑතකදී කොච්චිකඩේ ශාන්ත අන්තෝනි මංගල්‍යයේදී එය රූපගත කළ ඩ්‍රෝන් ඉතා පහළින් ගමන් කළ බව වාර්තා වූණා. මෙහිදී මහජන ආරක්ෂාව පිළිබඳ ප්‍රශ්නයක් මතු වනවා. ජනාකීර්ණ තැනක පියාසර කරන ඩ්‍රෝන් හදිසියේ ඇද වැටුණොත් යම් අයට තුවාල විය හැකියි. ඒවා අධි බලැති විදුලි සම්ප්‍රේෂණ රැහැන්වල ගැටී අනතුරු සිදු කිරීමට ද හැකියි.
(විශේෂ ආරක්ෂිත ස්ථාන හැර) පොදු ස්ථානවල ඡායාරූප හා විඩියෝගත කිරීමට සාමකාමී රටක අවකාශය තිබිය යුතුයි. එහෙත් පෞද්ගලික නිවාස, කාර්යාල ආදියට ඉහළින් පියාසර කරමින් ඒ තුළ ඇති දර්ශන රූපගත කිරීම මඟින් පුරවැසියන්ගේ පෞද්ගලිකත්වය (privacy) උල්ලංඝනය වනවා.
රේඩියෝ තරංග හරහා දුරස්ථව පාලනය කරන සියලු උපකරණ සඳහා විදුලි සංදේශ නියාමන කොමිසමේ අනුමැතිය අවශ්‍යයි. එහෙත් ඔවුන් අධීක්ෂණ සීමා වන්නේ නිසි සංඛ්‍යාත භාවිතයට පමණයි.
2016 පෙබරවාරියේදී සිවිල් ගුවන්සේවා අධිකාරිය මෙරට UAV/ඩ්‍රෝන් භාවිතය ගැන ප්‍රමිතීන් හා මග පෙන්වීම් සිය වෙබ් අඩවියේ ප්‍රකාශයට පත් කළා. http://www.caa.lk/images/stories/pdf/implementing_standards/sn053.pdf
මේ දක්වා ඉංග්රීසියෙන් පමණක් ඇති මේ ලේඛනයට අනුව කිලෝග්‍රෑම් 1ට වඩා බරින් අඩු ඩ්‍රෝන් සඳහා ලියාපදිංචියක් අවශ්‍ය නැහැ. එහෙත් ඒවා භාවිත කළ හැක්කේ විනෝදය හෝ අධ්‍යාපනික අරමුණු සඳහා යම් පෞද්ගලික ස්ථානයක එහි හිමිකරුගේ අනුමැතිය සහිතව, හා පොදු ස්ථානවල පමණයි. මෙකී ස්ථාන දෙවර්ගයේම මහජන සුරක්ෂිතබව හා දේපල සුරක්ෂිත බවට අවධානය යොමු කළ යුතු යැයි කියැවෙනවා.
ක්‍රිලෝග්‍රෑම් 1 -25 අතර බර ඇති ඩ්‍රෝන් භාවිතයට සිවිල් ගුවන් සේවා අධිකාරිය සමඟ ලියාපදිංචි විය යුතුයි. එවන් ඩ්‍රෝන් පියාසර කිරීම සිදු කළ යුත්තේ සිවිල් ගුවන්සේවා අධ්‍යක්ෂ ජනරාල්ගේ අනුමැතිය සහිතව පමණයි.
එසේම සියලු ඩ්‍රෝන්වල එහි හිමිකරුගේ ජාතික හැඳුනුම්පත් අංකය හා දුරකථන අංකය සටහන් කර තිබිය යුතු වනවා. මීට අමතරව ඩ්‍රෝනයට විශේෂිත අංකයක්ද එය නිපදවන විටම එයට ලබා දී තිබෙනවා.
වාණිජ අරමුණු සඳහා ඩ්‍රෝන් භාවිත කරන විට ඒ සඳහා අධිකාරීයේ ලිඛිත අවසරයක් ලැබිය යුතු අතර එයට යම් ගෙවීමක් ද කළ යුතුයි.
සෑම විටම ඩ්‍රෝන් හසුරවන්නා සිය ඩ්‍රෝනය ඇසට පෙනෙන මානයේ (line of sight) තබා ගත යුතු බවත්, ඩ්‍රෝනය ගමන් කරන පරිසරය මනාව නිරීක්ෂණය කළ හැකි තැනෙක සිට එය කළ යුතු බවත් අධිකාරීය අවධාරණය කරනවා.
”අපේ රටේ ප්‍රසිද්ධ ස්ථානවල රූපගත කරද්දී දේශපාලන පක්ෂ සැමෙකක්ම මේ සිවිල් ගුවන්සේවා ප්‍රමිතීන් උල්ලංඝනය කරනවා.” යැයි සංජන කියනවා.
වඩාත් සංකීර්ණ ඩ්‍රෝන් තුළ ඇති පරිගණක පද්ධතියට ලෝකයේ සියලු ගුවන්තොටුපළවල පිහිටීම් දත්ත (location data) කවා තිබෙනවා. මේ නිසා ගුවන්තොටුපළක් ආසන්නයේ ඒවා පියාසර කිරීම ඉබේම වැළකෙනවාග
එහෙත් චීනයෙන් එන ලාභ ඩ්‍රෝන් සැම එකකම මේ ආරක්ෂිත විවිධිධානය නොතිබිය හැකියි.
රාත්‍රියේ ඩ්‍රෝන් පැදවීම හා ඩ්‍රෝන් අතර තරඟ රේස් යාමද සිවිල් ගුවන්සේවා අධිකාරීය අවසර නොදෙන තවත් ක්‍රියාවන් දෙකක්. කෙසේ වෙතත් දැනට වෙළදපොලේ ඇති කිසිදු ඩ්‍රෝනයකට රාත්‍රී පෙනීම නැහැ.
මාධ්‍යකරණයට ඩ්‍රෝන් යොදා ගන්න විටත් මෙකී ප්‍රමිතීන් හා නියාමන සියල්ල අදාළයි. එහෙත් ඉන් ඔබ්බට යන ආචාර ධර්මීය රාමුවක් තුළ පමණක් මාධ්‍යකරුවන් ඩ්‍රෝන් හරහා රූප රැස් කළ යුතුයි.
ඩ්‍රෝන් කියන්නේ සරුංගල් මෙන් අහිංසක සරල උපාංගයක් නොවෙයි. ඉතා ඉහළ රූපමය අගයක් ^image resolution) සහිත විඩියෝ හා ඡායාරූප ගැනීමේ හැකියාව ඇති නිසා ඩ්‍රෝන් මිනිසුන්ගේ පෞද්ගලික ජීවිතවලට අනවසරයෙන් එබී බලන්නට හොඳටම ඉඩ තිබෙනවා.
අධිකාරීයේ ප්රමිතීන්ට අනුව පෞද්ගලික ඉඩම් උඩින් හිමිකරුවන්ගේ අවසරයෙන් තොරව ඩ්‍රෝන් පියාසර කරන්නට ඉඩ නැහැ.
”යම් කාලීන සිදුවීමක පරිමාණය ගැන ඉක්මනින් හොඳ අවබෝධයක් ලබා දීමට ඩ්‍රෝන් හරහා ලබා ගන්න රූප මාධ්‍යවලට ඉතා ප්‍රයෝජනවත් වනවා. එහෙත් තරඟකාරී මාධ්‍ය කර්මාන්තයේදී මහජන සුරක්ෂිතබව හා සියලු දෙනාගේ පෞද්ගලිකත්වය රැකෙන පරිදි පමණක් එවන් රූප ලබා ගැනීම ඉතා වැදගත්,” යයි සංජන අවධාරණය කරනවා.
යුද්ධ කාලේ කේලමා කළ ඔත්තු බලන වැඩ සාමකාමී අද කාලේ හිතුමතයට ඕනෑ කෙනකුට කිරීමට ඉඩ නොතිබිය යුතුයි.
තම නිවාස හා කාර්යාල තුළ තමන්ගේ පාඩුවේ සිටීමට කාටත් අයිතියක් තිබෙනවා. මෙය අතික්‍රමණය කිරීමට ඩ්‍රෝන්වලට ඉඩ දිය නොහැකියි.
ඩ්‍රෝනයක් හැසිරවීම සඳහා යම් අවම හැකියාවක් හා සංයමයක් අවශ්‍යයි. මේ වන විට ළමයින් පවා ඩ්‍රෝන් පාලනය කරනු මා දැක තිබෙනවා. එය සංකීර්ණ ක්‍රියාවක් නොවූවත් සංයමය නැති වූවොත් අනතුරු සිදු විය හැකියි.
ඩ්‍රෝන් නිසි පරිදි භාවිතය ගැන මාධ්‍යවේදීන්ට මෙරට පැවැත්වූ මූල්ම වැඩමුළුවට මීට සති කිහිපයකට පෙර මාද සහභාගි වූණා. ඉන්ටර්නිවුස් ආයතනය වෙනුවෙන් ගල්කිස්සේ පැවති එය මෙහෙයවූයේ සංජන හත්තොටුවයි.
ඩ්‍රෝන් භාවිතය මෙරට රාජ්‍ය, පෞද්ගලික හා විද්වත් ක්ෂේත්‍ර හැම එකකම කෙමෙන් මතුව එනවා. මිනින්දෝරු දෙපාර්තමේන්තුව හා ජාත්‍යන්තර ජල කළමනාකරණ පර්යේෂණායතනය (IWMI) දැනටමත් ප්‍රායෝගීකව ඩ්‍රෝන් යොදා ගන්නවා. ගොවිතැනට ඩ්‍රෝන් හරහා නව දත්ත සේවාවක් හඳුන්වා දෙන බව CIC සමාගම 2016 අගෝස්තුවේ ප්‍රකාශ කළා.
ඩ්‍රෝන් භාවිතය වැඩිවත්ම අපේ සමහරු ඒවා ගැනත් භීතිකාවක් පැතිරවිය හැකියි. ඩ්‍රෝන් තාක්ෂණයේ නිසි ඵල නෙළා ගන්නා අතර ඒවා ප්‍රවේශමින්, ආචාර ධර්මීයව හා නිසි නියාමන රාමුවක් තුළ භාවිතයයි අවශ්‍ය වන්නේ.
ඇත්තටම සිවිල් ගුවන්සේවා අධිකාරීයේ ප්‍රමිතීන් ගැන බොහෝ දෙනා තවම දන්නේ නැහැ. ඉංග්රීසියෙන් පවා මේවා ලියා ඇත්තේ අතිශ්‍ය නීතිමය බසකින්. එය සරලව මෙරට භාවිත වන තිබසින්ම සමාජගත කිරීම හදිසි අවශ්‍යතාවක්.
Open Minds! (formerly: Moving Images blog) 