සිවුමංසල කොලූගැටයා #214: අඩසියවසක් ජාතිය ගොඩනැංවූ දුරදර්ශී නායකයා – ලී ක්වාන් යූ

In this week’s Ravaya column (in Sinhala, published in issue of 5 April 2015), I explore Lee Kuan Yew’s legacy from the perspective of many public education efforts in Singapore during his time as Prime Minister (1959-1990) and afterwards.

Such public awareness and motivation campaigns have been an integral part of Singapore’s national heritage. Over four decades, these campaign movements have not only shaped Singapore’s surroundings but also the thoughts and behaviour of the people.

As Lim Tin Seng of the National Library, Singapore, has written: “Singapore has conducted many campaigns covering a wide range of topics. For instance, there have been campaigns encouraging the population to keep Singapore clean, take family planning measures, be courteous, raise productivity in the workplace and speak Mandarin as well as good English. There have also been others that remind the people not to litter, be a good neighbour, live a healthy lifestyle and even to wash their hands properly. Collectively, the purpose of these campaigns is to instil certain social behaviours and attitudes that are considered by the government to be beneficial to both the individual and the community. They are also used by the state as an instrument for policy implementation.”

See also my own past writing on this topic:

1 May 2009: TV playing nanny: How Asian broadcasters helped fight SARS

30 April 2009: Digital Defenders: How 24/7 media can help fight swine flu worldwide

Lee is seen sweeping the streets during a mass clean-up campaign in Singapore, 1959

1959 – 1990 වකවානුවේ සිංගප්පූරුවේ ප්‍රථම අගමැතිවරයා වූ සහ එරට නිදහසෙන් පසු දියුණු රටක් බවට පත් කළ ලී ක්වාන් යූගේ අභාවය ලෝක පුවතක් බවට පත් වුණා.

ඔහු ආන්දෝලනාත්මක චරිතයක්. එහෙත් ඔහු සිය රටට දුන් දුරදක්නා හා කල් පවත්නා නායකත්වය ගැන නම් කවුරුත් පිළි ගන්නවා.

අපේ රටේ ලී (චීන සම්ප්‍රදායට වාසගම ලියන්නේ මුලින්) ගැන පළ වූ බොහෝ විග්‍රහයන් එක්කෝ ඔහු ශ්‍රී ලංකාව මුලදී අගය කළ සැටි හෝ ඔහුගේ දරදඩු පාලන පිළිවෙත්වලට සීමා වූ බවක් පෙණුනා.

ඇත්තටම ලී මාන රැසකින් යුත් අසාමාන්‍ය චරිතයක්. ඔහු අපේ කොළඹ දිස්ත්‍රික්කය පමණ බිම් ප්‍රමාණයකින් යුතු, පසුගාමීව තිබූ දූපතක් භාර ගෙන පරම්පරාවකට අඩු කාලයක් තුළ ඉසුරුබර හා ඒකාග්‍ර ජාතියක් බවට පත් කළේ කෙසේද යන්න සමීපව විමසා බැලිය යුතුයි.

සිංගප්පූරුව මලයා සමූහාණ්ඩුවෙන් වෙන් වී ස්වාධීන රාජ්‍යයක් වූයේ 1965දී. වර්ග කිලෝමීටර 718.3ක බිම් ප‍්‍රමාණයක් ඇති, සොබා සම්පත් කිසිවක් නැති නගර රාජ්‍යයක අනාගත දියුණුව මුළුමනින්ම පාහේ රඳා පවතින්නේ සේවා හා දැනුම් ආර්ථිකයක් ගොඩනැගීම මත බව ලී ඇතුලූ ඔහුගේ දක්ෂ කැබිනට් ඇමතිවරුන් මුල පටන්ම වටහා ගත්තා. එවකට මිලියනයක් පමණ වූ එරට ජනගහනයේ අධ්‍යාපන මට්ටම්, විනය හා හැදියාව හැකි තරම් දියුණු කරන්නට එරට රජය නොමසුරුව මුදල් යෙදවූවා.

ඉදිරියේදී සිංගප්පූරුව දියුණු රටක් කරන්නට දේශීය හැකියාව ප‍්‍රමාණවත් නොවන බවත්, උගත් හා දක්ෂ විදේශික වෘත්තිකයන් ආකර්ශනය කර ගත යුතු බවත් රජය දැන සිටියා. එරටට ආවේණික වූ චීන, මැලේ හා ඉන්දියානු ජන සංස්කෘතින් රැක ගනිමින් නූතනත්වය වැළඳගත් සිංගප්පූරුව, පිළිවෙළකට වැඩ කිරීම ජාතික ප‍්‍රතිපත්තියක් බවට පත් කළා.

මේ ගැන විවේචන තිබෙනවා. එහෙත් වැරදි පුරුදු හා විනය රහිත බව “සංස්කෘතික උරුමයක්” කියා තව දුරටත් පවත්වා ගෙන යන්නට ලී ඉඩ දුන්නේම නැහැ.

සිංගප්පූරුව ගැන සමීපව අධ්‍යයනය නොකළ හෝ කිසි දිනෙක එහි නොගිය උදවිය බොහෝ දෙනකු තුළ ඇති මනෝචිත‍්‍රය නම් දැඩි නීතිරීති හා දඬුවම්වලින් ගහන වූ දරදඬු රාජ්‍යයක් බවයි.

එරට පාරිසරික පිවිතුරු බව, පිළිවෙළට වැඩ කිරීම හා මාර්ග ආරක්ෂාව ආදී කරුණු සම්බන්ධයෙන් සාපේක්ෂව තදබල නීති ඇති බව ඇත්තයි. එසේම තරාතිරම නොබලා ඕනෑම කෙනකු වරදක් කළ විට අධිකරණ ක‍්‍රියා මාර්ග හරහා දඬුවම් දීම කැරෙනවා.

Tree Planting Campaign was launched by then Prime Minister, Mr Lee Kuan Yew, in 1963

බටහිර විචාරකයන් බොහෝ විට හුවා දක්වන්නේ චුවිංගම් තහනමයි. 1992දී හඳුන්වා දුන් මේ තහනම බැලූ බැල්මට පෞද්ගලික නිදහස අනවශ්‍ය ලෙස සීමා කිරීමක් සේ පෙනෙනවා. එහෙත් එයට හේතුව වූයේ චුවිංගම් රස උරා ගත් පසුව ඉතිරි වන ඇලෙනසුළු හපය ප‍්‍රසිද්ධ ස්ථානවල ඔහේ දමා යාමේ නරක පුරුද්දයි.

චුවිංගම් පෝෂණය හෝ වින්දනය අතින් අත්‍යවශ්‍ය නොවූවක්. පදික වේදිකා, බස් හා දුම්රිය පොළ, බස් රථ හා දුම්රිය ඇතුළත මෙන්ම රඟහල්, පාසල් ආදී තැන්වලත් ඉවත දැමූ චුවිංගම් නගරය පිරිසිදුව තබා ගැනීමට මහත් බාධාවක් වුණා. එසේම ඒවා හරිහැටි ගලවා ඉවත් කිරීම වෙහෙසකර, වියදම් අධික කාරියක්. මහජන මුදල් ලක්ෂ ගණනක් නිතිපතා වියදම් කිරීමෙන් පසු සිංගප්පූරුව මේ තහනම හඳුන්වා දුන්නේ අන්තිම පියවර ලෙසයි.

2004දී චුවිංගම් තහනම මඳක් ලිහිල් කෙරුණා. ඖෂධමය චුවිංගම් දැන් එරට ඔසුසල්වලින් අලෙවි කරනවා. එහෙත් ඒවායේ හපය ප‍්‍රසිද්ධ තැනක ඉවත දැමීම ඉහළ දඩයක් ලැබෙන වරදක්.

චුවිංගම් පමණක් නොවෙයි, වෙනත් ඕනෑම ආකාරයක ඉවතලන දෙයක් නිසි සේ බැහැර නොකළොත් එයට ලොකු දඩයක් ගෙවීමට සිදු වෙනවා. පළමුවරට ප‍්‍රසිද්ධ ස්ථානවල කසල දැමීමේ වරදට දඩය සිංගප්පූරු ඩොලර් 2,000යි (රු. 995,000). දෙවන වතාවට හසු වූ විට ඩොලර් 4,000ක් හා ඉන් පසු යළි යළිත් වරද කරන අයට වරකට ඩොලර් 10,000 බැගින් දඩ නියම කැරෙනවා.

සිංගප්පූරුවේ තවත් තහංචි ගණනාවක් තිබෙනවා. කිසිදු ප‍්‍රසිද්ධ ස්ථානයක හෝ විවෘත අවකාශයක කෙළ ගැසීම, මුත‍්‍රා කිරීම, තාප්ප හෝ බිත්තිවල අකුරු ලිවීම හෝ පෝස්ටර් ගැසීමට ඉඩක් නැහැ. එසේම මහපාරේ පදික වේදිකාවල ගමන් කළ යුතුයි. පාර පැනීමට කහ ඉරි සළකුණු කර ඇති තැන් පමණක් යොදා ගත යුතුයි. මෙසේ නොකරන ඕනෑම අයකුට දඩ ගැසීම කරනවා.

එසේම නීතිරීතිවලින් පමණක් රට හදන්නට බැරි බව හොඳාකාර දත් ලී මහජනයා දැනුවත් කිරීම හා හොඳ පුරුදු වර්ධනය කිරීම සඳහා දශක ගණනාවක් තිස්සේ කැම්පේන් ආකාරයේ වැඩසටහන් රැසක් දියත් කළා.

Posters used by Singapore's public-health campaigns in the 1970s and 1980s - Images courtesy - http://remembersingapore.org/2013/01/18/singapore-campaigns-of-the-past/ — Posters used by Singapore’s public-health campaigns in the 1970s and 1980s – Images courtesy – http://remembersingapore.org/2013/01/18/singapore-campaigns-of-the-past/

2000දී බීබීසී සමග සම්මුඛ සාකච්ඡාවකදී ලී කියා සිටියේ මෙයයි. ‘‘අපේ පවිත‍්‍ර බව හා සංවර බව ඉබේ ඇති වූවක් නෙවෙයි. එය ආයාසයෙන් ගොඩනංවා ගත් ජාතික පුරුදු සමුදායක්. සමාජයට අහිතකර ක‍්‍රියා තහනම් කොට ඉහළ දඩයක් නියම කිරීමෙන් අප නතර වුණේ නැහැ. මහජනයා දිගින් දිගටම දැනුවත් කළා. උද්යෝගය හා උනන්දුව වර්ධනය කළා. ඒ සඳහා කැම්පේන් කළා. සමහර විදේශිකයෝ අපට සමච්චල් කරනවා – අප ‘ආයා රාජ්‍යයක්’ (nanny state) වැනියි කියා. එහෙත් මේ සියල්ල නිසා අප පරම්පරාවක් තුළ වඩාත් හික්මුණු, වගකීම් සහිත ජනතාවක් බවට පත් වී සිටිනවා.”

මුල් යුගයේ සිංගප්පූරු කැම්පේන් අතර කැපී පෙනුණේ 1968දී ඇරඹි ‘සිංගප්පූරුව පිරිසිදුව තබා ගනිමු’ හා 1971 පටන් ගත් රුක් රෝපණයයි. දැනුවත් කිරීමට අමතරව නාගරික නීතිරීති, ගොඩනැගිලි ඉදිකිරීමේ ප‍්‍රමිතීන්, වෙනත් කළමණාකරණ පිළිවෙත් ද විමර්ශනය කොට ප‍්‍රතිසංවිධානය කළා.

එරට මොන වැඬේට අත ගැසුවත් මුල සිට අගට කළ යුතු සියල්ල හඳුනාගෙන, වැඬේ සාර්ථක වනතුරු අල්ලා සිටිනවා. සාමාන්‍යයෙන් මහජනයා වෙතට යන කැම්පේන් අදියර ඇරඹුණේ අවශ්‍ය පරිපාලනමය හා සැළසුම් සම්බන්ධීකරණය හමාරකළ පසුවයි.

Singapore’s Anti-smoking campaign posters used in the 1970s and 1980s. Images courtesy - http://remembersingapore.org/2013/01/18/singapore-campaigns-of-the-past/ — Singapore’s Anti-smoking campaign posters used in the 1970s and 1980s. Images courtesy – http://remembersingapore.org/2013/01/18/singapore-campaigns-of-the-past/

මේ හැම කැම්පේන් එකක්ම ඉහළ වෘත්තීය මට්ටමකින් සැලසුම් කොට බහු මාධ්‍ය හා වෙනත් ක‍්‍රියාකාරකම් යොදා ගනිමින් දියත් කළා. දැන්වීම් කර්මාන්තයේ පළපුරුදු වෘත්තිකයන් හා විවිධ ක්ෂේත‍්‍රවල විශේෂඥයන්ගේ දායකත්වය ලැබුණා. උදාහරණයකට යහපත් සෞඛ්‍ය පුරුදු ගැන සියලූ කැම්පේන් කළේ වෛද්‍යවරුන් හා සමාජ විද්‍යාඥයන් මුල් කර ගෙනයි.

යහපත් සෞඛ්‍යය යනු ලෙඩ වූ විට බෙහෙත් දීම නොව, හැකි තරම් ලෙඩ රෝග වළක්වා ගැනීමයි. ලීගේ දැක්ම වූයේ සෞඛ්‍ය අධ්‍යාපනයට බොහෝ සම්පත් ලබා දී එය රටේ මාධ්‍ය හරහා සූක්ෂ්ම ලෙසින් කිරීමයි. මේ කැම්පේන් හරහා බෝවන රෝග (AIDS,ඩෙංගු) වළක්වා ගැනීම මෙන්ම බෝ නොවන හෘද රෝග, දියවැඩියාව, මානසික රෝග ආදිය ගැනද වෛද්‍ය විද්‍යාත්මක දැනුම ලබා දුන්නා. කිසිදු රෝග ලක්ෂණයක් නැතත් වාර්ෂිකව සෞඛ්‍ය පරීක්ෂණ (annual health check-ups) කර ගන්න යයි ජනතාව දිරිමත් කෙරුණා.

1970 දශකයේ ක්ෂය රෝගය, කොළරාව ආදී බෝවන රෝග එරට තවමත් හමු වුණා. ඒවා පැතිරීම වැළැක්වීමට නිතර අත් සබන් ගා සේදීමට ද ජනතාව උනන්දු කෙරුණා. දුම්බීමට හා මත්ද්‍රව්‍ය භාවිතයට එරෙහිව 1980 ගණන්වල පටන් ගත් කැම්පේන් අද දක්වා කර ගෙන යනවා.

Singapore: A City of Campaigns

එයට අමතරව මවුකිරි දීමේ අගය, සමබර ආහාරවේලක ගුණය, මාර්ග නීති පිළිපැදීමේ වටිනාකම, පොදු ප‍්‍රවාහන සේවා භාවිතයේ අගය ආදියද තවත් කැම්පේන්වල තේමා වූවා.

1980 හා 1990 දශක වන විට වඩාත් ඉසුරුබර රටක් බවට පත්ව සිටි සිංගප්පූරුව සම්පත් හා බලශක්ති සකසුරුවම්කම, මිනිසුන් අතර ආචාරශීලී බව, වයස 60ට වැඩිමහලූ අයට සැලකීමේ වැදගත්කම ආදී තේමා යටතේ ප‍්‍රබල කැම්පේන් දියත් කළා. එයට සමාන්තරව ජාතික ඵලදායීතාව දියුණුකිරීමේ වැඩ පිළිවෙලක් හා කැඩුණු ඉංග‍්‍රීසි වෙනුවට හොඳ නිවැරදි ඉංග‍්‍රීසි කතා කිරීම දිරිමත් කිරීමත් ඇරඹුනා.

Singapore National Courtesy Campaign posters: 1979 - 2000 Images courtesy - http://remembersingapore.org/2013/01/18/singapore-campaigns-of-the-past/ — Singapore National Courtesy Campaign posters: 1979 – 2000
Images courtesy – http://remembersingapore.org/2013/01/18/singapore-campaigns-of-the-past/

මේ ආදායම් ඉහළ යාමත් සමග ජනයා එකිනෙකාට විනීතව කතාබහ කිරීම අඩු වන බව දුටු සිංගප්පූරු රජය 1979දී දිගු කාලීන දැනුවත් කිරීමක් ඇරඹුවා. ආත්මාර්ථකාමී නොවී අන් අයගේ යහපත හා සුවදුක් ගැන සංවේදී වීමටත්, පොදු ස්ථානවල විනීතව හා ආචාරශීලීව හැසිරීමටත් ජනයා උනන්දු කළා.

මුලින් මේ ව්‍යාපාරය ඇරඹුවේ එරටට මිලියන ගණනින් එන සංචාරකයන්ට ආචාරශීලී හා උදව් සහගත වීමට කියායි. එහෙත් ලීගෙ යෝජනාවකට අනුව එය එරට ජනයා එකිනෙකට සම්බන්ධ වන චර්යා සඳහාත් ව්‍යාප්ත කරනු ලැබුවා. National Courtesy Campaign of Singapore

ජාතික ආචාරශීලීබව ප‍්‍රවර්ධනය කිරීමේදී ‘කරුණාකර’ හා ‘ස්තූතියි’ වැනි මූලික යෙදුම් භාවිතයේ සිට විනෝදාස්වාදය ලැබීම, මහමග යාම හා විනෝද චාරිකා යාම ආදිය අන් අයට කරදරයක් නොවන ලෙස කෙසේ කළ හැකිද යන්න පෙන්වා දෙනු ලැබුවා.

ජනතාවට බණ කියනු වෙනුවට රසවත්, ආකර්ශනීය ලෙස පණිඩුඩ සකසා පුවත්පත්, රේඩියෝ, ටෙලිවිෂන්, දැන්වීම් පුවරු හා සංස්කෘතික සංදර්ශන ආදිය හරහා ඒවා බෙදාහැරියා. බොහෝ කැම්පේන්වලට කාටුන් චරිත, ඉෂ්ට ලංඡන (Mascot) හා හාස්‍ය රසය කාටුන් යොදා ගත්තා. සමහර විට දක්ෂ පොප්, රැප් හෝ වෙනත් සංගීත කණ්ඩායම් තේමා ගීත නිර්මාණය කළා.

උදාහණයකට ආචාරශීලීබව පිළිබඳ කැම්පේන් සුරතලා ලෙස සිංගා නම් සිංහයෙක් නිර්මාණය කළා. වසර 30ක් පුරා සිංගා එරට ජන ජීවිතයේ සුපුරුදු අංගයක් වුණා. 1990 දශකයේ ඉන්ටනෙට් භාවිතය පැතිර ගිය පසු මේ කැම්පේන් වෙබ් අඩවි හා ජංගම දුරකථන හරහා ද සමාජගත වුණා.

ජනයා වැඩිදෙනකු කාර්යාලීය ජීවන රටාවකට හුරු වන විට ව්‍යායාම කිරීමේ අවශ්‍යතාව කියා දෙන්නට තවත් කැම්පේන් එකක් දියත් කළා. දිනකට පැය බාලයක්වත් යම් සක‍්‍රීය ව්‍යායාමයක් ගැනීම කොතරම් වැදගත්ද යන්න ඒ හරහා අවධාරණය කෙරුණා. මේ ව්‍යායාම රිද්මානුකූල හා විනෝදජනක ලෙසින් කිරීමට සංගීතමය වීඩියෝ හා වෙනත් උපදේශක මාධ්‍ය රටපුරා බෙදා හරිනු ලැබුවා.

ලීට ඕනෑ වුණේ තුන්වන ලෝකයේ රටක් සේ නිදහස ලැබූ සිය කුඩා රාජ්‍යය පරම්පරාවක් තුළ පළමුවන ලෝකයේ රටක් බවට පත් කරන්න. එහිදී භෞතික යටිතල පහසුකම් තැනීම හා ඒක පුද්ගල ආදායම වැඩිකිරීමට අමතරව සමාජ ඒකාග‍්‍රතාවය, ජාතික අනන්‍යතාව හා රටවැසියන්ගේ අභිමානය ගැනද ඔහු ලොකු අවධානයක් යොමු කළා. ලෝකයේ කිසිදු රටකට නොදෙවැනි රෝහල්, විද්‍යා පර්යේෂණාගාර හා සරසවි එරට බිහි කිරීමට නොමසුරුව රජයේ මුදල් ආයෝජනය කළා.

සංස්කෘතික වශයෙන් කලා, සාහිත්‍ය හා අනෙකුත් නිර්මාණශීලී ප‍්‍රවාහයන්ට ආධාර කළත් රජය ඒ ක්ෂේත‍්‍රවලට අනවශ්‍ය ලෙස අරක් ගත්තේ නැහැ. (නමුත් මාධ්‍ය නිදහස හා ප‍්‍රකාශන නිදහස ගැන නම් දැඩි සීමා පැන වූවා.) චීන, මැලේ හා ඉන්දියානු සම්භව්‍ය ඇති එරට වැසියන් අතර ජාතිවාදය මතු වන්නට ඉඩ දුන්නේ නැහැ. ආගම පෞද්ගලික ක‍්‍රියාවක් ලෙස කිරීමට නිදහස තබා රාජ්‍ය පාලනයට කිසි ආගමක් සම්බන්ධ කර නොගැනීමට ලී දුරදර්ශීව ක‍්‍රියා කළා.

Disneyland with the Death Penalty, by William Gibson

සමහර විවේචකයන් සිංගප්පූරුව සිය ජනතාවට ඕනෑවට වඩා කළ-නොකළ යුතු දේ කියන, හැම දේටම ඇඟිලි ගසන රාජ්‍යයක් කියා හෙළා දකිනවා. එහෙත් මා හමු වී ඇති බොහෝ උගත් සිංගප්පූරු ජාතිකයන් පවා මේ කැම්පේන්වල ප‍්‍රතිඵල අගය කරනවා.

මෙතරම් කෙටි කලෙකින් දියුණු රටක් බවට පත් වූයේ හුදෙක් කොන්ක‍්‍රීට් හා වානේ පිහිටෙන් නොව දුරදක්නා නුවණින් හා නොසැලෙන අධිෂ්ඨානයෙන් එරට මිනිසුන් දියුණු කිරීමයි.

ලී ක්වාන් යූ ඉතිරි කර ගිය ලොකුම දායාදය එයයි!

Speak Mandarin Campaign posters used by Singapore since 1979 - Images courtesy Remember Singapore website — Speak Mandarin Campaign posters used by Singapore since 1979 – Images courtesy
Remember Singapore website

සිවුමංසල කොලූගැටයා #183: සන්නිවේදනය දැන් මූලික මානව අවශ්‍යතාවක්

Although it has been discussed for centuries, there is no universally accepted definition of basic human needs. During the 1970s, basic needs emerged as a key topic in development debates. Various studies – catalysed by UN agencies and the Club of Rome – tried to define it.

In 1976, the International Labour Organization (ILO) prepared a report that identified basic needs as food, clothing, housing, education and public transportation. It partially drew on ILO’s country reports on Columbia, Kenya and Sri Lanka. Since then, different development agencies have adopted variations of the original ILO list. National planners have used the concept to benchmark economic growth.

The ground reality has changed drastically since those heady days. In view of the rapid evolution of information society, communication should be considered a basic human need. This is the basic thrust in my latest Ravaya column (in Sinhala).

See also my related writing on revisiting basic needs:

13 Dec 2013: Op-ed in The Communication Initiative: Can Development Community catch up with Nelson Mandela?

25 Nov 2012: When Worlds Collide #43: Toilets or Telephones? That’s the Wrong Question!

16 July 2008: Op-ed in Groundviews.org: Mobile Phones in Sri Lanka: Everyman’s new trousers?

‘‘හැම කොල්ලයි බල්ලයිම ජංගම දුරකථන අරන් ගමන් යනවා. හරියට ඒ උපකරණය පාවිච්චි කරන්නවත් නොදන්නා අයට මේ පහසුකම දිය යුතුද?’’

මීට වසර කිහිපයකට පෙර මේ අදහස පළ කරනු මා ඇසුවේ විශ‍්‍රාමගිය පරිපාලන නිලධාරියකු විසින්. එය නිමිත්තට ගනිමින් 2008 මැදදී මා ලිපියක් ලියුවා. එහි මූලික හරය වූයේ සමාජයේ උස් මිටි, උගත් නූගත්, ඇති නැති පරතරයන් අභිබවා යන්නට ජංගම දුරකථනයට හැකිව ඇති බවයි.

නිදහස ලැබීමෙන් පසු පළමු දශකය හා දෙක පමණ කාලයේ කලිසම කා අතරත් පැතිර ගිය සැටිත්, වරප‍්‍රසාද ලත් උදවිය අන් අය කලිසම් අඳිනවාට එරෙහිව තර්ක කළ සැටිත් මා සිහිපත් කළා. කලිසම අඳින්නට හැකි දැන උගත් (විශේෂයෙන් ඉංග‍්‍රීසි උගත්) පිරිමින්ට පමණක් යැයි ලක් සමාජයේ ප‍්‍රචලිත වූ මතය පහව ගියේ 1970 පමණ වන විටයි.

කලක් තිස්සේ නිල බලය හා ධන බලය යන සාධකවල සංකේතයක් වූ දුරකථනය කොයි කාටත් මිලට ගෙන භාවිත කළ හැකි පොදුජනතාවගේ උපකරණයක් වූයේ වසර 2000න් පමණ පසුවයි. අද වන විට මෙරට වැඩිහිටි ජනගහනයෙන් බහුතරයක් දෙනාට දුරකථනයක් හිමියි. නැතහොත් ලෙහෙසියෙන් දුරකථනයක් භාවිත කළ හැකියි. මේ බොහෝ දෙනකු එම වරම ලැබුවේ දුරදක්නා ටෙලිකොම් නියාමන ප‍්‍රතිපත්ති නිසාත්, ජංගම දුරකථනවල උපකරණ මිල පහත වැටීම නිසාත්.

එහෙත් තවමත් මේ ප‍්‍රවණතාවට නොකැමති, එහි දොස් සොයන පිරිසක් අප අතර සිටිනවා. රැකියාවක නිරත නොවූ අයට, කාන්තාවන්ට හා වයෝවෘද්ධ අයට දුරකථන මොනවාටදැයි ඔවුන් අසනවා. බටහිර රටක උගත් ප‍්‍රගතිශීලි මනසක් ඇති මගේ මිතුරකු ද නිතර කියන්නේ ජංගම දුරකථන සේවා හරහා විදෙස් හවුල්කාර සමාගම් අපේ රටේ ධනය පිටරට අදින බවයි.

30 March 2014: සිවුමංසල කොලූගැටයා #162: ජංගම දුරකථනයට තවමත් ඔරවන අපේ හනමිටිකාරයෝ

ජංගම දුරකථනවලටත් වඩා මේ විවේචකයන්ගේ ප‍්‍රතිරෝධය එල්ල වන්නේ ඉන්ටර්නෙට් මාධ්‍යයටයි. සිසුන්, ගුරුවරුන් හෝ පර්යේෂකයන් නොවන අයට ඉන්ටර්නෙට් නිතිපතා භාවිතයක් අවශ්‍ය නැති බවටත්, එයට ඉඩදීම හරහා නාස්තිකාර ඇබ්බැහිකම් අපේ ජනයාට හුරු පුරුදු වන බවට මේ අය තර්ක කරනවා.

“ඌණ සංවර්ධිත රටකට මේ තරම් සන්නිවේදන සේවා කුමකද?” මෙය ඔවුන් මතු කරන තවත් ප‍්‍රශ්නයක්. අද වන විට මෙරට (ඇන්ටෙනාවකින් හසු කර ගෙන නොමිලයේ බැලිය හැකි) ටෙලිවිෂන් නාලිකා 21ක් ද FM රේඩියෝ නාලිකා 50ක් පමණ ද තිබෙනවා. මේ තරම් විද්‍යුත් මාධ්‍ය සේවා අප රටට අනවශ්‍ය බවත්, මේවා ජන මනස මොට කරන බවටත් මේ අය තර්ක කරනවා.

(සාමාන්‍ය ජනයාට මෙතරම් සන්නිවේදන සේවා අවශ්‍ය නැතැයි කියන අතරම ඔවුන් තම දරුවන්ට නම් කේබල් ටෙලිවිෂන්, ඉන්ටර්නෙට් පහසුකම් හා ජංගම දුරකථන ලබා දෙනවා. කලකට පෙර පොදු ජනයාට ඉංග‍්‍රීසි උගන්නට එපා කියූ පාලකයෝ තම දරුවන්ට හිමින් සැරේ ඉංග‍්‍රීසි ඉගැන්වූවාක් මෙන්!)

දුරකථන සේවාවක් ලබා ගැනීමට වසර ගණනක් පොරොත්තු ලේඛනයක සිටීම හා සාපේක්‍ෂව ලොකු මුදලක් ගෙවීම ආදී දුෂ්කරතා අප බොහෝ දෙනෙකුගේ මතකයේ තිබෙනවා. මේ වන විට දුරකථන උපකරණ මිළත්, ඇමතුම් ගාස්තුත් ලෝකයේ අඩුම මට්ටමක පහත බැස ඇතත් පරණ මතකයන් මත පදනම් වී සමහරුන් තවමත් ප‍්‍රතිචාර දක්වනවා විය හැකියි. මේ උදවිය තම දැනුම අළුත් කරගත යුතුයි.

ජංගම දුරකථන හා ඉන්ටර්නෙට්වලට ගැරහීම පිටුපස තවත් දුර්මතයක් තිබිය හැකියි. එනම් දුරස්ථ සන්නිවේදනය මූලික මානව අවශ්‍යතාවක් නොව ද්වීතියික එකක් බවටත්, එයට මුදල් වියදම් කිරීම නාස්තියක් බවටත් ගතානුගතික ලක් සමාජයේ තවමත් ඇති පිළිගැනීමයි.

මූලික මානව අවශ්‍යතා (basic human needs) නිර්වචන කිහිපයක් තිබෙනවා. කාටත් පිළිගත හැකි මූලික අවශ්‍යතා ලයිස්තුවක් සම්පාදනය කරන්නට සංවර්ධනය පිළිබඳ පර්යේෂකයන් හා ක‍්‍රියාකාරියන් 20 වන සියවසේ මැද පටන් විවිධ උත්සාහයන් ගත්තා. ආහාර පාන, ඇඳුම් හා නිවාස සෑම කෙනෙකුටම අත්‍යවශ්‍ය වුවත් බෙහෙත්, අධ්‍යාපනය, ප‍්‍රවාහනය ආදිය මූලික අවශ්‍යතා ද නැතහොත් ද්වීතියික අවශ්‍යතා ද යන්න ගැන විද්වතුන් වාද කළා.

1976දී එක්සත් ජාතීන්ගේ ජාත්‍යන්තර කම්කරු සංවිධානය (ILO) කොලොම්බියාව, කෙන්යාව හා ශ‍්‍රී ලංකාව යන රටවල කළ අධ්‍යයන මත පදනම් වී මූලික අවශ්‍යතා ලයිස්තුවක් යෝජනා කළා. එයට අයත් වූ අවශ්‍යතා 5 නම්: ආහාර පාන, ඇඳුම්, නිවාස, අධ්‍යාපනය හා පොදු ප‍්‍රවාහනයයි.

මේ වනතුරු බොහෝ ජාතයන්තර හා දේශීය මට්ටමේ ප‍්‍රතිපත්ති සම්පාදනයේදීත්, විද්වත් සාකච්ඡාවලත් යොදා ගැනෙන්නේ මේ ලයිස්තුවයි. එහෙත් ගෙවී ගිය දශක හතරකට ආසන්න කාලය තුළ ලෝකය බෙහෙවින් වෙනස් වී, තාක්‍ෂණය ප‍්‍රගමනය වී තිබෙනවා. 21 වන සියවසට ගැලපෙන මූලික මානව අවශ්‍යතා විමර්ශනයට කාලය ඇවිත්.

මූලික අවශ්‍යතා සමාලෝචනය කළ යුත්තේ අද තොරතුරු සමාජයේ මානවයන්ගේ සිතුම් පැතුම් හා අපේක්‍ෂාවන් ගැන ද සංවේදී වෙමින්. එසේ නොමැතිව උගත්කමේ උඩඟුබව හෝ පන්ති භේදයේ කුහකකම වැනි සාධක පෙරටු කර ගෙන නොවෙයි.

Afghan kids carrying frame of a TV set, photographed by Reza Deghati

1990 දශකය මැදදී එක්සත් ජාතීන්ගේ ආයතන වෙනුවෙන් ආසියාවේ විවිධ රටවල දුත මෙහෙවරවල යෙදෙන විට මා හොඳාකාර දුටු දෙයක් නම් අඩු ආදායම් ලාභී නාගරික පැල්පත් වාසීන් පවා අතට මුදලක් ලද විගස වර්ණ ටෙලිවිෂන් යන්ත‍්‍රයක් ගන්නට තිබූ නැඹුරුවයි. බැංකොක්, ජකර්තා, මැනිලා, බොම්බාය, ඩාකා වැනි ආසියාවේ මහා නගර හැම එකකම පාහේ මේ ප‍්‍රවණතාව දැකිය හැකි වුණා.

තම නිවසට හරිහැටි වහලක් නැති, නිසි වැසිකිළි පහසුකම් නැති ජනයා ඒවාට වඩා ටෙලිවිෂනයට මුල් තැනදීම බොහෝ සංවර්ධන ක‍්‍රියාකාරිකයන් විමතියට පත් කළා. විද්වතුන් සමහරක් දෙනා එම පෞද්ගලික තීරණය හෙළා දුටුවා. ඒ ගැන මගේ මතය වූයේ නවීන සන්නිවේදනය මාධ්‍යවලට සමීප වීමට දුප්පතුන්ට ද එක හා සමාන අයිතියක් ඇති බවයි.

නිරතුරු එකිනෙකා අතර සන්නිවේදනය කර ගැනීමටත්, මාධ්‍ය හරහා තොරතුරු ග‍්‍රහනයත් මානවයන්ගේ මූලික ශිෂ්ටාචාරමය අවශ්‍යතාවක් බව ආතර් සී. ක්ලාක් දශක ගණනක් තිස්සේ අවධාරණය කළා. මානව සන්නිවේදනය ගැන සමීපව අධ්‍යයනය කළ ඔහු කීවේ සමාජශීලි සත්ත්වයකු වන මානවයාට සන්නිවේදනය, වාතය, ජලය හා ආහාර තරමට ම අවශ්‍ය බවයි.

ගෙවී ගිය වසර 15 පමණ තුළ ජංගම දුරකථන භාවිතය ලෝකයේ ඉතා ඉක්මනින් පැතිර ගියා. 2013 අග වන විට බිලියන් 7.3ක ලෝක ජනගහනය අතර ජංගම දුරකථන ග‍්‍රාහකත්වයන් බිලියන් 6කට වඩා භාවිතයේ තිබුණා. එනම් වයස 18ට වැඩි මානවයන්ගෙන් බහුතරයක් අද කුමන හෝ මට්ටමේ ජංගම දුරකථනයක් භාවිත කරන බවයි. ඒ බොහෝ දෙනකු කිසිදා ස්ථාවර දුරකථනයක් භාවිතා නොකර කෙලින්ම ජංගම දුරකථනයක් හිමි කර ගත් අයයි. (එසේම මෙටරත්, වෙන බොහෝ රටවලත් ස්ථාවර දුරකථන හිමිකම් සංඛ්‍යාව කෙමෙන් අඩු වෙමින් තිබෙනවා.)

වෙනස් වන ලෝක ස්ථාර්ථය සමග මානව සමාජයේ අපේක්‍ෂා හා අවශ්‍යතා ද පරිනාමය වනවා. මීට පරම්පරාවකට දෙකකට පෙර ‘සුඛෝපභෝගී’ යයි හඳුන්වා සීමිත පිරිසකට වෙන් කර තිබූ විදුලි බලය, නල ජලය ආදි පහසුකම් දැන් කොයි කාටත් ලබාදීමේ අවශ්‍යතාවය පිළිගැනෙනවා.

මේ ගොන්නටම සන්නිවේදන අවශ්‍යතාවය ද එක් වී ඇති බව මුලින්ම වටහාගත් නායකයකු වූයේ නෙල්සන් මැන්ඩෙලා (ධූර කාලය 1994-1999). 1995දී දකුණු අප‍්‍රිකාවේ නව ජංගම දුරකථන ජාලයක් විවෘත කරමින් ඔහු කථාවක කීවේ ‘එකිනෙකා සමග සබඳතා පවත්වා ගැනීමට අප කවුරුත් ඉතා කැමතියි. එය මූලික මානව අවශ්‍යතාවක්’ කියායි.

ඒ වන විට මුළු අප‍්‍රිකා මහද්වීපයේම මිලියන් 800ක් ජනයාට ස්ථාවර හා ජංගම දුරකථන සියයට 1කට වඩා තිබුණේ නැහැ. එහෙත් එළැඹෙන වසරවල මේ සේවා පැතිර යනු ඇති බව මැන්ඩෙලා දුරදක්නා නුවණින් දැන සිටියා.

මැන්ඩෙලාට තිබූ ඒ විවෘත මනස හා අළුත් දේ විචාරශීලීව වැළඳ ගැනීමේ හැකියාව අපේ බොහෝ අයට නැහැ. කොයි කාගේත් සාක්කුවේ හෝ අත් බෑගයේ හමුවන ජංගම දුරකථනයගැන තවමත් වපර ඇසින් බලන්නේ ඒ නිසායි.

හැම දුරකථන ඇමතුමක්ම අධ්‍යාපනික, ව්‍යාපාරික හෝ වෙනත් ප‍්‍රායෝගික කටයුත්තක් සඳහාම විය යුතුද? ලර්න්ඒෂියා පර්යේෂණායතනයේ සමීක්‍ෂණවලින් පැහැදිලි වන්නේ දුරකථන භාවිතයේ ලොකුම වටිනාකම ලෙස අඩු ආදායම්ලාභීන් සලකන්නේ මානව සබඳතා පවත්වා ගැනීම හා හදිසියකදී සම්බන්ධ වීමේ හැකියාවයි. ආර්ථික හා ජීවනෝපාය වාසි එන්නේ ප‍්‍රමුඛත්වයෙන් ඉන් පසුවයි.

http://lirneasia.net/projects/2010-12-research-program/teleusebop4/

සන්නිවේදනයට ඇති අයිතිය සියළු මානවයන්ගේ මූලික අයිතියක් බවට ආයතන හා විද්වත් කණ්ඩායම් පිළිගෙන තිබෙනවා. උදාහාරණයකට ලෝක රතු කුරුස හා රතු අඩසඳ සංවිධානවල සම්මේලෙනය (IFRC) ඔවුන් වාර්ෂිකව නිකුත් කරන ලෝක ආපදා වාර්තාවේ 2005 කලාපයේ (World Disasters Report 2005) තර්ක කළේ හදිසි අවස්ථා හා ආපදාවලට ලක්වූ ජනයාට ආහාර පාන, තාවකාලික නිවාස හා බෙහෙත් මෙන්ම සන්නිවේදන පහසුකම් ද අත්‍යාවශ්‍ය සහන සේවාවක් ලෙස සැලකිය යුතු බවයි.

විශේෂයෙන්ම ආපදාවකදී හෝ යුද්ධයකදී පවුල් විසිරෙනවා. පවුලේ සාමාජිකයන් හෝ නෑ හිතමිතුරන්ට කුමක් සිදුවී දැයි නොදැන එයින් බලවත් සේ කම්පාවට හා දුකට පත් වන සංඛ්‍යාව ඉහළයි. ‘‘විපතට පත්වූ ජනයාට කෑම බීම, බෙහෙත් හා තාවකාලික නවාතැන් තරමටම තොරතුරු සන්නිවේදනය ද වැදගත් වනවා. කලට වේලාවට ලැබෙන තොරතුරු නිසා ජීවිත හා ජීවිකා බේරා ගත හැකිවාක් මෙන්ම කැළඹුණු සිත් සතන් සන්සුන් කළ හැකියි. මේ නිසා තොරතුරු හා ඒවායේ නිසි සන්නිවේදනයත්, විපතට පත් වූවන්ට සන්නිවේදන පහසුකම් සැලසීමත් ආපදාවන්ට ප‍්‍රතිචාර දැක්වීමේ එක් අනිවාර්ය අංගයක් විය යුතුයි’’ IFRC කියා සිටියා.

http://www.ifrc.org/Global/Publications/disasters/WDR/69001-WDR2005-english-LR.pdf

මීට පරම්පරාවකට දෙකකට පෙර තිබූ යථාර්ථය දැන් වෙනස්. අපේ රටේ වුවත් බොහෝ පවුල්වල සාමාජිකයෝ නැතිනම් නෑ හිතමිතුරෝ රටේ හා ලෝකයේ දුර තැන්වල පදිංචිව සිටිනවා. රැකියා කරනවා. අපේ ජනගහනය මිලියන් 20.5ක් වන විට (2012 සංගණනය හා එතැන් සිට ප‍්‍රක්‍ෂෙපනය) විදේශගත ලාංකිකයන් ගණන මිලියන් 2ක් පමණ වනවා. මේ දෙපිරිස අතර සන්නිවේදන තාක්‍ෂණයන් (විශේෂයෙන් ජංගම දුරකථන හා පරිගණක Skype) හරහා කැරෙන නිරතුරු කථාබහක් තිබෙනවා. එම පහසුකම් ලැබීමේ හැකියාව වැඩි වී වියදම අඩු වී තිබෙනවා.

මේ පසුබිම තුළ සන්නිවේදනය මූලික මානව අවශ්‍යතාවක් ලෙස පිළිගැනීම ප‍්‍රායෝගිකයි. එසේම එය සාක්‍ෂාත් කිරීමට රටට අමතර ආයෝජන දැරීමට සිදු වන්නේ නැහැ. අවශ්‍ය වන්නේ 1960-1970 දශකවල පැවති යථාර්ථයට අනුගත වූ මූලික අවශ්‍යතා පිළිබඳ පරණ සංකල්ප නැවත විමසා බලා 21 සියවසට අලූත් කර ගැනීමේ බුද්ධිමය විවෘත බව පමණයි.

සිවුමංසල කොලූගැටයා #164: දකුණු ආසියාව කුල්මත් කළ හුරුබුහුටි මීනා

This week’s Ravaya column (in Sinhala) is about the Meena Communication Initiative, which used animations and popular culture to discuss serious messages related to the girl child in South Asia.

I covered the same ground in an English column some weeks ago: January 2014: When Worlds Collide 96: Before Malala Came Meena…

මීනා කෙලිලොල් හා හුරුබුහුටි දැරියක්. වයස අවුරුදු 9 – 10ක් පමණ ඇති. ඇයට වැඩිමහලූ අයියා කෙනකුත්, අතදරු වියේ පසු වන නංගි කෙනකුත් ඉන්නවා. ඇගේ මව, පියා සහ ආච්චි සමග පවුල වාසය කරන්නේ සරල ගැමි ගෙදරක. ඔවුන්ගේ ගම්මානය දකුණු ආසියාවේ යම් තැනෙක, ඕනෑම තැනෙක විය හැකියි.

ඇත්තටම කිවහොත් මීනා කාටූන් චරිතයක්. එහෙත් ගෙවී ගිය දශක දෙක පුරා මීනාගේ කථා ටෙලිවිෂන් හා චිත‍්‍රකථා පොත් හරහා රස විදින මිලියන් ගණනක් දකුණු ආසියාවේ දරු දැරියන්ට හා වැඩිහිටියන්ට නම් මීනා ඇතුඵ පවුලේ උදවිය හරියට ජීවමාන චරිත වගෙයි.

එක්සත් ජාතීන්ගේ ළමා අරමුදල හෙවත් යුනිසෙෆ් (Unicef) ආයතනය ලොව දක්‍ෂ කාටූන් ශිල්පීන් හා සන්නිවේදනක පිරිසක් සමග එක්ව නිර්මාණය කළ මීනා කථා මාලාව, මෑත කාලයේ සංවර්ධන පණිවුඩ හා ජනපි‍්‍රය සංස්කෘතිය මනා සේ යා කළ සාර්ථක උත්සාහයක්.

1990දී ලෝකයේ රාජ්‍යයන් විසින් සම්මත කර ගත් ළමා අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ ලෝක සම්මුතියේ කියැවෙන විවිධ අයිතීන් දකුණු ආසියාතික දැරියන්ට අදාල වන ආකාරය ගැන මීනා කථාවලින් රසවත්ව විවරණය කරනු ලැබුවා. නීති හෝ පිළිවෙත් ගැන කිසිවක් සඳහන් නොකොට එය මුළුමනින් ම මතු කරන්නේ කථා හරහායි.

දකුණු ආසියාවේ (සාක් කලාපයේ) රටවල ගැහැණු දරුවන් මුහුණ දෙන අභියෝග හා ඔවුන්ට නිසි අයිතීන් හා රැකවරණය ලබා දෙන්නට සමාජයට ඇති වගකීම් ගැන සරලවත්, විචිත‍්‍රවත් කියා දෙන මීනා කථා ඇරඹුණේ 1990 දශකය මුලදී බංග්ලාදේශයෙන්. ඇගේ මාධ්‍ය චාරිකාව මුල් යුගයේ පටන් මහත් ඕනෑකමින් අධ්‍යයනය කළ කෙනකු ලෙස මා එය සැකෙවින් බෙදා ගන්නට කැමතියි.

මීනා චරිතයේ හා කථා මාලාවේ නිර්මාතෘවරයා කැනේඩියානු ජාතික සන්නිවේදක නීල් මැකී (Neill Mckee). 1990 දශකය ඇරැඹෙන විට ඔහු යුනිසෙෆ් ආයතනයේ බංග්ලාදේශ් කාර්යාලයේ සන්නිවේදන ප‍්‍රධානියාව සිටියා.

ගතානුගතික දකුණු ආසියාතික ජන සමාජයන්හි පිරිමි දරුවන්ට ලැබෙන සැළකිල්ල හා ප‍්‍රමුඛත්වය බොහෝ විට එම පවුල්වල ගැහැණු දරුවන්ට නොලැබීම යුනිසෙෆ් අවධානයට ලක්ව තිබුණා. මේ නිසා ගැහැණු දරුවන්ගේ අධ්‍යාපනය, සෞඛ්‍යය, පෝෂණය හා අනාගතය අඩාල වන බවත්, මේ සමාජයීය ආකල්ප ටිකෙන් ටික වෙනස් කළ යුතු බවත් යුනිසෙෆ් තේරුම් ගත්තා.

මෙබඳු කිදා බැස ගත් ආකල්පවලට එක එල්ලේ එරෙහි වීම හෝ පණ්ඩිත විවේචන කිරීම සාර්ථක නොවන බවත් නීල් මැකී දැන සිටියා. කථාන්දර ස්වරූපයෙන්, ලිහිල් විලාසයකින් මේ ගැඹුරු පණිවුඩය ගෙන යාමට යුනිසෙෆ් තීරණය කළා.

මේ වන විට සාර්ක් කලාපයේ රාජ්‍යයන් ද මේ ගැන අවධානය යොමු කර තිබුණා. 1990 වසර ගැහැණු දරුවන් පිළිබඳ සාක් වර්ෂය (SAARC Year of Girl Child) ලෙස නම් කරනු ලැබුවා.

මීනා චෙකොස්ලොවාකියාවේ ප‍්‍රාග් නුවර දී පිළිසිඳ ගෙන, බංග්ලාදේශයේ අගනුවර ඩාකාහිදී උපත ලැබුවා යයි කිව හැකියි. හේතුව මේ අදහස මුලින්ම මැකීගේ මනසට ආවේ ප‍්‍රාග් නුවර සමුඵවකට සහභාගී වන අතර බැවින්.

ආපසු ඩාකා නුවරට පැමිණි මැකී සෙසු කාර්ය මණ්ඩලයත් සමග දිගින් දිගට මේ ගැන සාකච්ඡා කළා. හුරුබුහුටි දැරියක් කථා නායිකාව කර ගෙන, ඇගේ පවුල හා ගම පසුබිම් කර ගත් කාටූන් කථා මාලාවක් නිර්මාණය කරන්නට ඔවුන් තීරණය කළා. මේ සඳහා ආයතනය තුළ අරමුදල් නොසෑහුණු බැවින් විවිධ ආධාර ආයතනවලින් එයට මුදල් සොයා ගන්නට ද මැකී වෙහෙසුණා.

ආණ්ඩු සාමාජිකත්වය දරණ අන්තර් රාජ්‍ය ආයතනයක් ලෙස යුනිසෙෆ් කි‍්‍රයාත්මක වන්නේ රජයන්ගේ අනුදැනුම ඇතිවයි. දකුණු ආසියාවේ කොයි කාටත් තේරෙන, සමීප නමක් සෙවූ යුනිසෙෆ් කණ්ඩායම මීනා නම තෝරාගෙන එයට සාක් රටවල නිල අනුමැතිය ලබා ගත්තා.

Best friends - Meena and Mithu — Best friends – Meena and Mithu

කථා රසය වැඩි කරන්නට මීනාට සුරතල් සතෙකු සිටිය යුතු යයි ඔවුන් තීරණය කළා. මුලින් යෝජනා වූයේ හීලෑ කළ රිලා පැටවෙකු වුවත් එයට ශී‍්‍ර ලංකා රාජ්‍ය නියෝජිතයන් එකඟ නොවු නිසා කටකාර ගිරවකු තෝරා ගත් බව මැකී ලියා තිබෙනවා. මිතූ (Mithu) යයි නමක් දෙනු ලැබු මේ ගිරවා මීනා යන සැම තැනම යන, ඇයට ඉතා ලෙන්ගතු සුරතලෙක්.

මීනාගේ පෙනුම හා ඇඳුම් ද හැම දකුණු ආසියාතික රටකට ම සමීප වීම සඳහා නිර්මාණකරුවන් විශේෂ උත්සාහයක් ගත්තා. සාරියක්, සල්වා කමීසයක් වැනි සංස්කෘතික වශයෙන් එක් රටකට දෙකකට ආවේණික ඇඳුමක් වෙනුවට එතරම් සුවිශේෂි නොවන ලිහිල් කලිසමක් හා කමිසයක් ඇයට ලබා දුන්නා.

මේ පෙනුම ඇතුළු අනෙක් සියුම් කාරණා නිර්ණය කිරීමට පෙර ඉතා පුළුල්ව මත විමසීම් ගවේෂණ කරනු ලැබුවා. සාක් රටවල කුඩා කණ්ඩායම් රැස්වීම් 200ක් පමණ පවත්වා බාල හා වැඩිහිටි 10,000කට වැඩි පිරිසකගේ රුචි අරුචිකම් විමසා බැලූ බව මැකී කියනවා.

මෙතරම් පේ‍්‍රක්‍ෂක පර්යේෂණ මත පදනම්ව නිර්මාණය වූ කාටූන් කථා අපේ කලාපයේ දුර්ලභයි. (එහෙත් වෝල්ට් ඩිස්නි වැනි ලොකු සමාගම් අළුත් නිර්මාණයක් කරන්නට පෙර සැම විටම පුළුල්ව පර්යේෂණ කරනවා.)

මීනා වසන ගම්මානයත් දකුණු ආසියාවේ ඕනෑම රටක තිබිය හැකි ආකාරයේ පෙනුමක් සහිතයි. ගතානුගතික වැඩවසම් මානසිකත්වය ඇති අය මෙන් ම වඩාත් විවෘත මනසකින් යුතු පාසල් ගුරුවරිය වැනි චරිත ද එහි හමු වනවා.

මේ චරිත රූප බවට පත් කොට කාටූන් කථා බිහි කරන්නට යුන්සෙෆ් ඇරයුම් කළේ ඉන්දියාවේ ප‍්‍රවීණතම කාටූන් චිත‍්‍රපට අධ්‍යක්‍ෂවරයෙකු වූ රාම් මෝහන්ටයි ( Ram Mohan). ඔහු 1956 සිට මේ ක්‍ෂෙත‍්‍රයේ නියැලී සිටි කෙනෙක්. උපදේශක මට්ටමින් ඇමරිකාවේ ප‍්‍රකට කාටූන් සමාගමක් වන හැනා-බාබරා චිත‍්‍රාගාරය (Hanna-Barbera Productions) ද ෆිලීපිනයේ ෆිල්කාටූන් සමාගම (Fil-Cartoons) ද සම්බන්ධ කර ගනු ලැබුවා. එහෙත් මේ නිර්මාණය 90%ක්ම දකුණු ආසියාතික නිර්මාණයක්.

‘‘අප විවිධාකාර හැඩතල නිර්මාණය කරමින් විවිධ ජන පිරිස් වලට ඒවා පෙන්නුවා. ඔවුන් වැඩි දෙනෙකු පි‍්‍රය කළ රසය එකතු කොට මීනාගේ පවුල, ගම හා කථා මාලාව බිහි කළා’’ රාම් මෝහන් කියනවා. මෙය වසර දෙකක් ගත වූ සාමුහික ව්‍යායාමයක්.

මුල් ම මීනා කථාව වූයේ Count Your Chicken (කුකුළු පැටවුන් ගණන් කරමු). අයියා (රාජු) පාසල් යවන නමුත් ගැහැණු දරුවෙකු නිසා මීනා පාසල් නොයවා ගෙදර තබා ගන්නවා. ඒත් අයියා පසුපස පාසල දක්වා යන මීනා, පන්ති කාමරයට පිටත සිට පාඩම් අසා සිටිනවා. එසේ දුර සිට උගත් ගණන් කිරීමේ හැකියාව ප‍්‍රායෝගිකව පාවිච්චි කොට කුකුල් හොරකු අල්ලා දෙන මීනා ගැන පැහැදෙන ඇගේ දෙමවුපියෝ ප‍්‍රමාද වී හෝ ඇයත් පාසල් යවනවා.

දෙවැනි කථාවට පාදක වූයේ රසවත් අඹ ගෙඩියක් ගෙදර ගෙනවිත් එයින් වැඩි පංගුව අයියාටත් ඇබිත්තක් පමණක් මීනාටත් දීමේ සිද්ධියයි. ගැහැණු දරුවාට එළිපිටම අඩු සැළකිලි දීමේ සම්ප‍්‍රදාය මේ කථාවෙන් හීන් සීරුවේ අභියෝගයට ලක් කැරෙනවා.

විනාඩි 10-15ක් පමණ දිගට දිවෙන මීනා කාටූන් කථා මුල් වටයේ 13ක් නිර්මාණය කළා. ඒවා ඉංගී‍්‍රසි, හින්දි, උර්දු, බංග්ලා, නේපාලි, දෙමළ, සිංහල වැනි භාෂා ගණනාවකට හඬ කවා එක් එක් රටවල ටෙලිවිෂන් නාලිකාවලට නොමිලයේ බෙදා හරිනු ලැබුවා.

Who's Afraid of the Bully — Who’s Afraid of the Bully

ප‍්‍රතිශක්තිකරණය, සනීපාරක්‍ෂාව, බාල වයස්කරුවන්ගෙන් වැඩ ගැනීම, ආපදාවලින් සුරැකීම, සෙල්ලම් කිරීමට දරු දැරියන්ට ඇති අයිතිය, අඩු වයසින් දැරියන් විවාහ කර දීම, HIV/AIDSවලින් ආරක්‍ෂා වීම වැනි තේමා යටතේ මීනා කාටූන් කථා නිපදවනු ලැබුවා. ඒ හැම එකක්ම සංවේදීව හා නිවැරදිව අදාල කරුණු කථානුසාරයෙන් ඉදිරිපත් කළා. මෙය ලෙහෙසි පහසු වැඩක් නොවෙයි.

ටෙලිවිෂන් කාටූන් මාලාවට අමතරව එම කථා චිත‍්‍ර කථා පොත් පෙළක් ලෙස ද මුද්‍රණය කොට විවිධ භාෂාවලින් බෙදා හරිනු ලැබුවා. බංග්ලාදේශය මුල් කර ගෙන ඇරඹුණත් 1995 වන විට මීනා සන්නිවේදන ව්‍යාපෘතිය සියළු සාක් රටවලට ව්‍යාප්ත වුණා.

එහිදී වැදගත් මෙහෙවරක් ඉටු කළේ මීනා ව්‍යාපෘති කළමනාකරු ලෙස කත්මන්ඩු නුවර යුන්සෙෆ් දකුණු ආසියාතික කලාපීය කාර්යාලයට පත්ව ආ කි‍්‍රස්ටියන් ක්ලාක් (Christian Clark). කලකට පෙර ලෝක ප‍්‍රකට සෙසමි ස්ටී‍්‍රට් ළමා ටෙලිවිෂන් වැඩසටහනේ පිටපත් රචකයෙකු හා කාටුන් ශිල්පියෙකු ද වූ ඔහු කාටුන් හරහා සමාජයට වැදගත් තොරතුරු හා පණීවුඩ දීමේ විභවය මනාව හඳුනාගෙන සිටියා.

‘කිසි විටෙක කථා රසය පලූදු වන ආකාරයෙන් තොරතුරු වැඩි කිරීමට හෝ පණිවුඩ දීමේ අරමුණින් දේශනා පැවැත්වීමට හෝ අප ඉඩ දුන්නේ නැහැ,’ මා හමු වූ විටෙක ඔහු ආවර්ජනය කළා.

කෙටි කලකින් මීනා කථා දකුණු ආසියාව පුරා කෙතරම් ජනපි‍්‍රය වී ද යත් එය ආදර්ශයට ගෙන සාරා නම් අපි‍්‍රකානු කථා මාලාවක් ද පසුව නිර්මාණය කරනු ලැබුවා. ඒ හරහා මෙබඳු ම වැදගත් පණිවුඩ අපි‍්‍රකානු සමාජයන්ට දෙන්නට යුන්සෙෆ් අපි‍්‍රකානු කාර්යාල උත්සාහ කළා. මීනාට වඩා ටිකක් වැඩිමහලූ සාරා දැරියට වයස 13යි. සිංගෝ නම් හුරතල් රිලා පැටියෙකු ඇයට සිටිනවා.

‘කාටූන් චරිත හැටියට මීනා හා සාරා තීරණාත්මක සමාජ සන්නිවේදනයක පෙර ගමන්කරුවන් වුණා. බොහෝ ගතානුගතික සමාජවල විවෘතව එක එල්ලේ සාකච්ඡා කළ නොහැකි ආකල්ප ගැන නැවත සිතා බැලීමකට ඒ හරහා යොමු කළා.’ නීල් මැකී හා කි‍්‍රස්ටියන් ක්ලාක් පසු කලෙක සිය අත්දැකීම් සමාලෝචනය කරමින් ලියා තැබුවා.

කාටූන් නිසා ළමා මනස අයාලේ යනවා යයි සිතන අයට මීනා අළුත් මානයක් පෙන්වා දෙනවා. තවත් කාටූන් නිර්මාණකරුවන් මේ මාර්ගයේ යනවා නම් කෙතරම් අපූරුද?

මීට වසර 15කට පමණ පෙර පාලිත ලක්‍ෂ්මන් ද සිල්වා ළමා අයිතිවාසිකම් විදහා දැක්වෙන කෙටි (විනාඩියේ) කාටුන් මාලාවක් නිර්මාණය කළා. සිබිල් වෙත්තසිංහගේ චිත‍්‍ර යොදා ගෙන කළ මේ නිර්මාණය සීමිත සම්පත් හරහා මීනා ගිය මග යන්නට ගත් දේශීය උත්සාහයක්.

Meena: Count your Chickens

Will Meena Leave School?

Meena: Too young to Marry

Long before Malala, there was Meena…

Long before Malala, there was another spirited young girl named Meena.

Like Malala Yousafzai does today, Meena too spoke out for and on behalf of girls — their right to education, good health, nutrition and, most important, to be treated the same way as boys.

Like Malala, young Meena too spoke passionately yet courteously. While Malala challenged the ferocious Taliban, Meena took on the equally formidable adversary named tradition.

Malala and Meena could well have been sisters in arms — except that the latter isn’t quite real. She is a cartoon character imagined and developed by some of South Asia’s most talented animators and development communicators two decades ago.

UNICEF developed the Meena Communication Initiative (MCI) as a mass communication project aimed at changing perceptions and behaviour that hamper the survival, protection and development of girls in South Asia.

Here’s how their website describes Meena:

“Meena is a cartoon character from South Asia. She is a spirited, nine-year-old girl who braves the world – whether in her efforts to go to school or in fighting the stigma surrounding HIV/AIDS in her village.”

UNICEF launched Meena in September 1998 after eight years of extensive research in the region since the initial conceptualization. The name Meena was carefully chosen as it was found to span the different cultures in the region: people in Bangladesh, Bhutan, India, Maldives, Nepal, Pakistan and Sri Lanka could relate to the name.

A cast of carefully researched characters was created for Meena’s family and community. It included Meena’s talkative pet parrot Mithu, brother Raju, mom and dad, grandma and village school teacher.

There was no fundamentalist group threatening Meena’s village. Instead, it was grappling with poverty, ignorance and orthodoxy.

The Meena stories are entertaining and fun, but also reflect the realities of girls’ lives in South Asia. Through story-telling, important social messages are conveyed, such as the value of educating girls, freedom from exploitation and abuse, need for hygiene and proper sanitation, and the right of girls to a proper childhood not marred by under-age marriages.

In total, 13 Meena episodes were produced through a collaboration that involved Ram Mohan Studios of Mumbai and Hanna-Barbera affiliate Fil Cartoons of Manila.

Three examples:

Meena: Will Meena Leave School?

Meena: Count Your Chickens

Meena: Too Young to Marry

Meena is widely recognised and appreciated in most South Asian countries, and is a successful advocacy and teaching tool for girls’ and children’s rights. The Meena figure has achieved remarkable popularity as she tackles the key issues affecting children, and the threats to the rights of millions of girls in South Asia.

Images and videos courtesy Unicef

South Asian Sanitation Conclave: Who’s afraid of Pee and Poop?

L to R - Darryl D'Monte, Dilrukshi Handunnetti, Nalaka Gunawardene; CMB, 8 Dec 2009 — L to R - Darryl D'Monte, Dilrukshi Handunnetti, Nalaka Gunawardene

Who’s afraid of Pee and Poop?

That’s the innocent but slightly provocative question I posed to a South Asian Conclave on sanitation that I addressed today at the Colombo Hilton.

My audience was a group of South Asians – drawn mainly from Bangladesh, India, Pakistan and Sri Lanka – working in government, mainstream media or development agencies, all sharing an interest in water supply and sanitation (wat-san) issues.

I was asked to speak about Telling the Sanitation Story using Moving Images. But after listening to the fairly staid and often technocratic discussions preceding my presentation, I changed it. In doing so, I said that especially in broadcast television, the window of opportunity to attract the viewer is a tight one – it used to be 45 seconds, but these days more likely 30 seconds.

Sanitation is both an issue that is both urgent and important. As I noted on World Toilet Day marked on 19 Nov 2009, 2.5 billion people do not have somewhere safe, private or hygienic to go to the toilet.

And as C. Ajith Kumar of the Water and Sanitation Program (WSP) – convenors of the Conclave – reminded us at the outset, South Asia is where most of these people live. Lacking any alternative, more than a billion (yes, 1,000 million) South Asians defecate in the open on a daily basis.

That’s a lot of poop, folks — and it’s completely untreated, uncovered and responsible for too many preventable illnesses and deaths.

Despite this dire emergency at individual and society levels, officials and activists concerned with wat-san issues continue to tip-toe around this poop. Or so it seemed to me — after two days, not once had the words poop or shit been mentioned in discussions. Instead, everyone was using the more politically correct terms such as faeces, excreta and excrement.

“Most of those billion people pooping in the open are not going to understand the lofty terms used in the charmed development circle,” I said. “You’ve got to talk in a language that ordinary, real people can and will understand – that’s the first step in effective communication.”

South Asian Conclave on Sanitation in Colombo, 8 Dec 2009

The meeting had already acknowledged that improving sanitation involved a lot more than providing running water or building toilets. The development experience in the past three decade shows that infrastructure alone does not, automatically, lead to better sanitation. The biggest challenge remains in promoting hygienic practices among all – and that requires behaviour change, a slow and gradual process in any society.

I reminded everyone that when it comes to sanitation, the command-and-control approach that our South Asian governments are so used to adopting just won’t work. There are at least three aspects of life where choices and conduct are strictly personal: what happens in the bed room, bath room (toilet) and the shrine room.

As I summed it up in these words that I asked my audience to reflect on: Governments don’t defecate; people do.

“Please remember this if you really want to reach out and engage ordinary people who are living, breathing and pooping everyday in the real, harsh world.”

More of my presentation will be shared on this blog in the coming days.

Photos by Amal Samaraweera, TVE Asia Pacific

The Toilet is still a luxury for 2.5 billion people worldwide…

It had to happen sooner or later: a world day dedicated to, ahem, toilets. When all sorts of public interest causes are claiming the 365 days of our year, it was only a matter of time.

19 November is World Toilet Day – a day to celebrate the humble, yet vitally important, toilet and to raise awareness of the global sanitation crisis. It was established in 2001 by the World Toilet Organization (the other WTO!), a global non- profit organization committed to improving toilet and sanitation conditions worldwide.

The World Toilet Day promotes the importance of toilet sanitation and each person’s right to a safe and hygienic sanitary environment.

Did you know, for instance:
* 2.5 billion people do not have somewhere safe, private or hygienic to go to the toilet?
* One gram of faeces can contain 10 million viruses, one million bacteria, 1,000 parasite cysts and 100 parasite eggs?

Here’s a cool viral video that WaterAid have produced to mark the event:

A third of the world’s population lacks any toilets. The rest of us who do have a toilet don’t always make the most efficient use of it – when we typically use 10 litres of water to flush away one litre of urine, that’s not very thrifty, is it?

On this day, I came across an interesting essay by Debra Shore, Commissioner, Metropolitan Water Reclamation District of Greater Chicago, in The Huffington Post. She writes: “Using freshwater in toilets is not smart and it is not sustainable. I believe the homes of the future will be designed to use “grey” water — the water from our washing machines and dishwashers, the water from our showers and from rain captured in barrels and cisterns — to flush our toilets. This kind of redesign of water use, both residential and industrial, will be one of the growth industries of coming decades.”

She adds: “So, on World Toilet Day, here is my plea: monitor your water use. Think about ways to conserve water. And consider how lucky we are.”

Rose George, author of The Big Necessity: The Unmentionable World of Human Waste and Why It Matters says toilets are a privilege that nearly half the world still lacks. At least 2.6 billion people around the planet have no access to a toilet — and that doesn’t just mean that they don’t have a nice, heated indoor bathroom. It means they have nothing — not a public toilet, not an outhouse, not even a bucket. They defecate in public, contaminating food and drinking water, and the disease toll due to unsanitized human waste is staggering. George notes that 80% of the world’s illnesses are caused by fecal matter.

Calculate your water footprint

Blog post in July 2007: A Silent Emergency: More television sets than toilets!

Blog post in July 2007: Faecal Attraction: There’s no such thing as a convenient flush…

Asia’s Other Eclipse: The one that doesn’t make TV news!

This multiple exposure image shows the various stages of the total solar eclipse in Baihata village, 30 kms from Guwahati, the capital city of the northeastern state of Assam on July 22, 2009. The longest solar eclipse of the 21st century cast a shadow over much of Asia, plunging hundreds of millions into darkness across the giant land masses of India and China. AFP PHOTO/ Biju BORO

This century’s longest solar eclipsed moved across Asia on 22 July 2009, wowing scientists and the public alike. Asia’s multifarious media covered the solar eclipse with great enthusiasm and from myriad locations across the vast continent.

The path of the eclipse’s totality –- where the sun was completely obscured by the Moon for a few astounding minutes –- started in northern India. It then crossed through Nepal, Bangladesh, Bhutan, Myanmar and China, before heading out to the Pacific Ocean. Those who were lucky enough to be at the right place at the right time saw one of Nature’s most spectacular phenomena. It was certainly a sight to behold, capture on film, and cherish for a lifetime.

But many along the path missed this chance as clouds obscured the Sun. It’s the rainy season in much of Asia, where the delayed monsoon is finally delivering much-needed rain.

Eclipse watching in Taregna, Bihar, India - Photo: Prashant Ravi, BBC Online

That’s what happened in Taregna, in the eastern Indian state of Bihar. The media had dubbed it the ‘epicentre’ of the solar eclipse, and estimated totality to be visible for at least three minutes and 38 seconds. Thousands who flocked to the village were disappointed when the clouds refused to budge. Nature doesn’t follow our scripts.

That didn’t deter some affluent Indians -– if the eclipse won’t come to them, they just went after it. They chartered an airplane to fly above the rain clouds to catch the once-in-a-lifetime eclipse. Each seat cost US Dollars 1,650.

It’s rarely that totality crosses through countries with such high human numbers as China and India. This time around, millions of people and thousands of journalists took advantage.

Some travelled long distances hoping to get the best view from the 200-km wide path of totality. Others watched it one of Asia’s many and cacophonous 24/7 TV news channels. The event had all the elements of a perfect television story: mass anticipation, eager experts and enthusiasts, occasional superstitions, uncertainties of weather and, finally, a stunning display of Nature’s raw power.

‘Darkness at Dawn!’ screamed a popular headline, referring to the eclipse causing a sudden ‘nightfall’ after the day had begun. Other superlatives like ‘Spectacle of the century’ and ‘A sight never to be missed’ were also widely used.

Myanmar Buddhist novices watch solar eclipse through the filters, in Yangon, Myanmar

Solar eclipses are indeed a marvel of Nature, and the media’s excitement was justified. For once, it was good to see them devoting a great deal of airtime and print/web space for something that was not violent, depressing or life-threatening.

How I wish Asia’s media took as much interest in another kind of ‘eclipse’ that surrounds and engulfs us! One that does not end in minutes, but lasts for years or decades, and condemns millions to lives of misery and squalor.

Stories of poverty, social disparity and economic marginalisation are increasingly ‘eclipsed’ in Asia by stories of the region’s growing economic and geopolitical might.

The mainstream media in Asia –- as well as many outlets in the West — never seem to tire of carrying reports of Asia rising. Indeed, that is a Big Story of our times: many Asian economies have been growing for years at impressive rates. Thanks to this, over 250 million Asians have moved out of poverty during this decade alone. According to the UN’s Asian arm ESCAP, this is the fastest poverty reduction progress in history.

We see evidence of increased prosperity and higher incomes in many parts of developing Asia. Gadgets and gizmos –- from MP3 to mobile phones — sell like hot cakes. More Asians are travelling for leisure than ever before, crowding our roads, trains and skies. Lifestyle industries never had it so good. Even the current recession hasn’t fully dampened this spending spree.

World map proportionate to number of poor people in each country/region - from Atlas of the Real World

But not everyone is invited to the party. Tens of millions of people are being left behind. Many others barely manage to keep up -– they must keep running fast just to stay in the same place.

National governments, anxious to impress their own voters and foreign investors, often gloss over these disparities. The poor don’t get more than a token nod in Davos. National statistical averages of our countries miss out on the deprivations of significant pockets of population.

For example, despite recent gains, over 640 million Asians were still living on less than one US Dollar a day in 2007 according to UN-ESCAP. Three quarters of the 1.9 billion people who lack safe sanitation are in Asia — that’s one huge waiting line for a toilet!

On the whole, the UN cautions that the Asia Pacific region is in danger of missing out the 2015 target date for most Millennium Development Goals – the time-bound and measurable targets for socio-economic advancement that national leaders committed to in 2000.

The plight of marginalised groups is ignored or under-reported by the cheer-leading media. For the most part, these stories remain forever eclipsed. Except, that is, when frustrations accumulate and blow up as social unrest, political violence or terrorism. Even then, the media’s coverage is largely confined to reporting the symptoms rather than the underlying social maladies.

Indonesian children look up through x-ray film sheets to watch a solar eclipse in the sky in Anyer Beach, Banten province, Indonesia

“Half the children in South Asia go to bed hungry every night, but the covers of our news magazines are about weight loss parlors,” says Kunda Dixit, Chief Editor of The Nepali Times.

As he noted in a recent essay: “Maternal mortality in parts of Nepal is nearly at sub-Saharan levels, but we are obsessed with politics. Hundreds of cotton farmers in India commit suicide every year because of indebtedness, but the media don’t want to cover it because depressing news puts off advertisers. Reading the region’s newspapers, you would be hard-pressed to find coverage of these slow emergencies.”

P N Vasanti, Director of the Delhi-based Centre for Media Studies which monitors the leading newspapers and news channels in India, laments how “development” issues such as health, agriculture and education are not even on the radar of popular news sources. Her conclusion is based on a content analysis of the six major Indian news channels during the run-up to the recent general election in India.

I have come across similar apathy in my travels across Asia trying to enhance television broadcasters’ coverage of development and poverty issues. As one Singaporean broadcast manager, running a news and entertainment channel in a developing country, told me: “I don’t ever want to show poor people on my channel.”

Don’t get me wrong. Trained as a science journalist, I can fully appreciate the awe and wonder of a solar eclipse. For years, I have cheered public-spirited scientists who join hands with the media to inform and educate the public on facts and fallacies surrounding these celestial events.

But there are more things in heaven and earth, than are dreamt of in our mainstream media’s breathless coverage of the march of capital. Journalists and their gate-keepers should look around harder for the many stories that stay eclipsed for too long.

* * * * * *

Shorter version of the above comment was published by Asia Media Forum on 23 July 2009

Full length version appeared on OneWorld.Net on 23 July 2009

Reprinted in The Nepali Times, 24 July 2009

Mixing oil and water: Media’s challenges in covering human security

Talking to the last drop: All streams flow to Istanbul?

The 5th World Water Forum opens in Istanbul, Turkey, today. It will be held in the historic city – a bridge between the east and west – from 16 to 22 March 2009.

Held every three years, the World Water Forum is the main water-related event in the world. It seeks to put water firmly on the international agenda with a view to fostering collaboration – not confrontation – in sharing and caring for the world’s finite supplies of the life-giving liquid. The forums bring together officials, researchers, activists and media to a few days in which they can drown in their own cacophony…well, almost.

I haven’t been to one of these mega-events – I almost did in 2003, when it was hosted by Kyoto, Japan. That forum was almost entirely eclipsed – as far as the media coverage was concerned – by the United States deciding to invade Iraq during the same week. This inspired me to write an op ed essay on oil, water and media which was syndicated by Panos Features and widely reproduced at the time in newspapers, magazines and even in a few activist and development publications. But six years later, it’s hard to locate it online, so I’m publishing it here, unedited, exactly as I wrote in that eventful week in mid March 2003:

Oil on water: will the media get this Big Story?

By Nalaka Gunawardene: 20 March 2003

“If the wars of this century were fought over oil, the wars of the next century will be fought over water.” Ismail Serageldin, an eminent Egyptian architect and planner, made this remark in 1995 when he was vice president for sustainable development at the World Bank.

Well, we are in that new century now, but old habits die hard. The war in Iraq has been fuelled by oil interests, and – starting at the time it did, on March 20 –effectively sidelined global talks to secure freshwater for all.

Even as the United States launched its attack on the country that sits on the world’s second largest oil reserve, the Third World Water Forum was in progress at the Japanese cities of Kyoto, Shiga and Osaka. The event, running from March 16 to 23, is this year’s biggest international conference on a sustainable development issue and involved hundreds of government and civil society representatives trying to resolve one of the major survival issues of our time: equitably sharing the world’s finite freshwater resources for our homes, farms and factories.

The two processes cannot be more different. One aims to use force while the other seeks to foster co-operation among nations to cope with water scarcity. The increasingly isolated United States has abandoned the United Nations process in its single-minded determination to disarm Iraq, a nation it considers a major threat to peace and security. Meanwhile in Kyoto, the nations of the world – including, but not led by, the United States – were discussing an issue that is far more central to humanity’s security. It has the full blessings of the UN, which has designated 2003 the International Year of Freshwater.

Yet the water forum seems hardly newsworthy to the major news organisations that are preoccupied with war. For months, the global television networks were gearing up for Iraq war coverage. The first Gulf War helped globalise CNN, and this time around, there are other international and regional channels competing for the eye balls. Locked in a battle for dominant market share, CNN International and BBC World are trying to outdo each other in covering the conflict exhaustively — and to the exclusion of everything else. In the do-or-die media marketplace, ‘soft issues’ such as water are easily edged over by conflict. As cynical news editors will confirm, if it bleeds, it leads.

The notions of national and global ‘security’ – on which the Iraq war is being waged – are relics of the Cold War that are completely out of sync with today’s global realities. Who says we have entered the 21st century?

In the closing decade of the last century, as the world grappled with one crisis after another – ranging from famine and drought to global warming and HIV/AIDS – the notion of ‘security’ was radically redefined to include ecological and social dimensions. What is now termed ‘human security’ is concerned not so much with weapons as with basic human dignity and survival. As first articulated in the UN Development Programme’s Human Development Report in 1994, human security includes safety from chronic threats such as hunger, disease and repression, as well as protection from sudden and harmful disruptions in the patterns of daily life.

The rationale for this was brilliantly summed up by the late Mahbub ul Haq, former Finance Minister of Pakistan and architect of the Human Development Index: “If people are sleeping on pavements, ministers have no business shopping for modern jets and howitzers. While children suffocate in windowless classrooms, generals go about in their air-conditioned jeeps. Nations might accumulate all the weaponry they want, but they have no strength when their people starve…”

A world in which four out of every ten people live in areas of water scarcity is not secure. And if urgent action is not taken, this will increase to two thirds of humanity by 2005. Ensuring water quality is as important as basic access: preventable diarrhoeal diseases – including cholera and dysentery — kill more than seven million children every year. That is 6,000 deaths every day.

James P Grant
James Grant, former executive director of UNICEF, once used a powerful metaphor to describe this scandalous situation: it was as if several jumbo jets full of children were crashing everyday – and nobody took any notice.

If the media are obsessed with death and destruction, why aren’t these numbers registering on their radars? Why is it that silent emergencies forever remain ignored or are only superficially covered? Even statistics don’t set the media agenda: for example, according to the UN, twice as many people are still dying from diarrhoeal diseases as from HIV/AIDS in China, India and Indonesia. But the international donors and media assign far more importance to HIV than to clean water.

No other factor can distort reality as oil. Oil comes on top of water both in the physical world, and in the murky world of global politics. Our collective dependence on petroleum immediately ensures the Iraq war a disproportionately high rank in public and media concerns.

It’s not just the United States that is addicted to oil – we all are. Addicts tend to lose sight of the cost of their dependence, as we have. On 24 March 1989, the oil tanker Exxon Valdez ran aground on in Prince William Sound in Alaska and a fifth of its 1.2 million barrels of oil spilled into the sea, causing massive damage to over 3,800 km of shoreline. Investigations implicated its captain for grossly neglecting duty. Shortly afterwards, Greenpeace ran a major advertising campaign with the headline: “It wasn’t his driving that caused the Alaskan oil spill. It was yours.”

Greenpeace continued: “It would be easy to blame the Valdez oil spill on one man. Or one company. Or even one industry. Too easy. Because the truth is, the spill was caused by a nation drunk on oil. And a government asleep at the wheel.”

A nation drunk on oil is waging a war that has more to do with oil than anything else. Our news media are behaving just like cheer-leaders.

War is undoubtedly a big story. But so should be water. One in six humans does not have safe drinking water, and one third of humankind lacks adequate sanitation. We may be living on the Blue Planet, but the waters are muddy and life-threatening to billions.

For sure, a bunch of people huddling together in three Japanese cities won’t solve this crisis overnight. But unless knowledge and skills are shared, and a political commitment is secured, safe water for all will forever remain a pipe dream.

Will it take a full-scale war over water in one of the flashpoints around the world for the military-industrial-media complex take sufficient interest in this survival issue? (That might happen sooner than we suspect.)

It’s ironic that the World Water Forum was undermined by the Iraq war breaking out in the very same week. Washington has now poured oil over everybody’s water.

[Nalaka Gunawardene is an award-winning Sri Lankan science writer, journalist and columnist. He heads TVE Asia Pacific, a regional media organisation working on sustainable development issues, and is on the board of Panos South Asia. The views expressed here are his own.]

Missing Mothers: How acronyms and jargon can kill innocent women

“This year alone, more than 500,000 women will die during pregnancy or childbirth. That’s one woman missing every minute of every day. We call these women ‘missing’ because their deaths could have been avoided. In fact, 80 per cent of maternal deaths could be averted if women had access to essential maternal health services.

“We know where and how these women are dying, and we have the resources to prevent these deaths. Yet, maternal mortality is still one of the most neglected problems internationally.”

This sobering message from Unicef is worth reflecting upon as we mark another International Women’s Day.

Unfortunately, critical issues like these often don’t make the news – or worse, are relegated to the background as inevitable. As Joseph Stalin said in a different context, one death is a tragedy; a million deaths a mere statistic.

The challenge to the development community is to go beyond simply counting deaths in cold, clinical terms. UNICEF has recently released a two minute video, “Missing Mothers” as a tool for international development professionals to use in raising awareness of the issue of mothers dying needlessly.

Having a baby is both a very natural process and a joyous occasion for the parents and extended family concerned. Yet having a baby still remains one of the biggest health risks for millions of women worldwide.

As Unicef’s 2009 State of the World’s Children report reminded us recently, 1,500 women die every day in the world due to complications arising during pregnancy and childbirth. The chances of a woman in developing countries dying before or during childbirth are 300 times greater than for a woman in an industrialised country like the United States. Such a gap does not exist in any other social indicator.

The largest number of maternal deaths in the world is in South Asia. In India alone, an estimated 141,000 women die each year during pregnancy or childbirth. Recently, my Indian journalist friend Kalpana Sharma wrote a perceptive column on this topic in The Hindu newspaper.

She noted: “The solution has been known for years. The problem is the will to make it work. We also know that the solution would benefit everyone, not just women. Yet, affordable and accessible health care, for instance, has not received the thrust that is needed.”

The Missing Women video suggests to activists and campaigners that action can start with five steps: 1. Educate girls, young women and yourself; 2. Respect their rights; 3. Empower them to participate; 4. Invest in maternal health; 5. Protect against violence and abuse. The Unicef website, meanwhile, lists 10 ways in which concerned individuals can make a difference.

All very commendable and necessary — but not sufficient. With all the good intentions in the world, Unicef’s experts and officials come across as, well, detached and geeky. They don’t connect well enough to the real world people whose needs and interests they are genuinely trying to serve. Their messages are lost somewhere in their precise terms, jargon and endless acronyms.

Just take, for example, the very phrase of maternal mortality itself. Precise but also very stiff and dry. Who outside the medical and development circles uses such terms in conversation? When I write or make films about the issue, I prefer to call it ‘mothers dying needlessly while having babies’. Yes, it’s more wordy and perhaps less exacting. But most ordinary people would get what I’m talking about.

If the jargon-ridden language reads dry in text, it completely puts off people when they watch such words being spoken on video. Such films may pander to the Narcissism of Unicef mandarins, but they completely flop in terms of public communication and engagement.

This is the same point I made in October 2008 when commenting on the Unicef-inspired first Global Handwashing Day: “Passion used to be the hallmark of UNICEF during the time of its legendary executive director James Grant, who strongly believed in communicating messages of child survival and well-being. He gave UNICEF a head start in working with the media, especially television.”

Jim Grant’s deputy, journalist Tarzie Vittachi, who came over to the UN children’s agency after a stint at the UN population fund, used to say: “Governments don’t have babies; people do”. We might extend that to: inter-governmental agencies don’t have babies; real women do. That may be why Unicef insists on delivering its life-saving messages so riddled in politically and scientifically correct, but so sterile language.

Unicef’s YouTube channel has a number of short videos related to what they insist on calling maternal mortality. Here’s an example where Unicef’s Chief of Health Dr. Peter Salama says it’s really an unconscionable number of deaths, and a human tragedy on a massive scale:

MDG5: Save Our Moms!
Reducing by three quarters the number of mothers dying needlessly while having babies is one of the Millennium Development Goals or MDGs, the holy grail in international development since the United Nations adopted these in 2000, setting 2015 as the target date.

We have now passed the half way mark, but progress has been patchy and unimpressive. And it will remain so as long as the UN agencies and other development players insist on peddling jargon and acronyms. Considering the issues of life and death involved here, we must view bad communication as a killer — joining the ranks of unsafe drinking water and violence against women and girls.

Writing an editorial for SciDev.Net in September 2005, I noted: “All development workers and UN officials should take a simple test: explain to the least technical person in your office the core message and relevance of your work. Many jargon-using, data-wielding, acronym-loving development workers would probably fail this test. But unless development-speak is translated into simpler language, the MDGs will remain a buzzword confined to development experts and activists.”

I don’t believe in ghosts, but it’s time to bring back the spirits of Jim Grant and Tarzie Vittachi to Unicef to again humanise the agency so mired in its own ‘geekspeak’. The intellectual rigours of evidence-based, scientific analysis must be balanced with clarity and accessibility. It’s fine to be informed by science, but learn to say it simply, clearly and concisely.

The lives of half a million women and millions of children depend on it.

Wash Your Hands – yes, UNICEF, but only if you ask us nicely!

Global Handwashing Day logo

October 15 was marked as the first Global Handwashing Day (GHD). It’s simple yet important mission was to promote the practice of handwashing with soap.

Washing hands can save lives. Washing hands with soap can save more lives. This is the simple message reinforced on this day with public campaigns focusing on schools and school children.

In this UN-declared International Year of Sanitation 2008, the GHD will echo and reinforce its call for improved hygiene practices.

GHD is a Unicef-led initiative involving governments, civil society, volunteers and others around the world.

“Turning handwashing with soap before eating and after using the toilet into an ingrained habit could save more lives than any single vaccine or medical intervention, cutting deaths from diarrhea by almost half and deaths from acute respiratory infections by one-quarter,” says the GHD official website, explaining the background.

IYS 2008 logo

Trying saying that aloud in one breath – I can’t. Evidently, the crusty technocrat who wrote that text wanted to pack all the rationale into one long, clumsy sentence.

But this message is too important to be spoilt by an inarticulate official. Washing hands with soap can prevent diahrroeal diseases and pneumonia, which together kill more than 3.5 million children under five every year. That’s 400 needless deaths every hour, round the clock.

Fortunately, the campaigning material that went out using moving images were better produced. Here are two good examples (and a bad one).

The popular Australian children’s musical entertainers, The Wiggles, produced and donated a song to mark the Global Handwashing Day. This simple and catchy tune “seeks to motivate millions of children around the world, to transform the simple act of handwashing with soap from an abstract and seldom practiced behaviour into an automatic and enjoyable habit”.

Meanwhile, in India, cricket star Sachin Tendulkar joined forces with UNICEF to get Indian children to improve their health and hygiene as part of GHD. Tendulkar features in a public service announcement (PSA) being broadcast this month in 14 languages across India. It will target students in more than 6 million schools.

And finally, here’s Unicef’s own news story posted this week on its YouTube channel telling us more on GHD. It’s technically well made, but absolutely lacks passion. The narrator delivers her script in such an indifferent, detached tone, and UNICEF Senior Adviser for Sanitation and Hygiene pontificates also in a tone that will not win her many followers. Scenes of senior UN officials washing their hands in a demonstration are laughable. The only saving grace in this story is when we see Hayley Westenra, the well known singer from New Zealand and youngest UNICEF Goodwill Ambassador, visiting water and sanitation projects in Ghana.

If only the rest of GHD promoters had the enthusiasm and passion that Hayley Westenra exudes! Passion used to be the hallmark of UNICEF during the time of its legendary executive director James Grant, who strongly believed in communicating messages of child survival and well-being. He gave UNICEF a head start in working with the media, especially television.

Alas, large UN agencies like UNICEF have little or no institutional memory for more than just a few years. Because if they did, GHD campaigns could have effectively used, at least in South Asia (where nearly half of all people lack access to toilets) an episode of the hugely popular Meena cartoon animation series.

Meena is the enchanting heroine of an animated film series produced by UNICEF in South Asia. The films are part of a package of communication materials promoting the status of the girl child in this region. UNICEF co-produced the series a decade ago with leading animators in the US and South Asia.

In Meena’s Three Wishes, Meena dreams of a magic genie that will grant her three wishes so that everyone would be healthy and never again get sick from poor sanitation and unsafe water. When Meena wakes up, she realizes that she must make her dream come true. With the help of her brother Raju, other children in the village, and Mithu, her pet parrot, Meena convinces people to build and use latrines, to use safe water and to wash their hands to stop the spread of germs and disease.

I don’t particularly enjoy it when UN agencies try to play nanny to the whole world, especially if they talk to us in such jargon-ridden, dispassionate terms. Their messages are tremendously important, and deserve wider dissemination — they can literally save lives.

That’s why public campaigns should be left in the hands of communication professionals who know how to reach out beyond the charmed development circle. For the rest of UNICEF, they should perhaps take a lesson or two in passionate communication from Hayley Westenra, The Wiggles – and their own little Meena!