සිවුමංසල කොලුගැටයා #282: ඇනුම් බැනුම් මැද මහ බරක් දරන අපේ සෞඛ්‍ය සේවය

ඇනුම් බැනුම් මැද මහ බරක් දරන සෞඛ්‍ය සේවය. http://ravaya.lk/?p=17269
ඇනුම් බැනුම් මැද මහ බරක් දරන සෞඛ්‍ය සේවය.
http://ravaya.lk/?p=17269

The South-East Asia Region of the World Health Organization (WHO-SEARO) held its 69th Regional Committee meeting in Colombo from 5 to 9 September 2016. The meeting of 15 ministers of health from the region took a close look at Sri Lanka’s public health system – which has been able to provide substantial value over the decades.

Yet, the public health system rares gets the credit it deserves: the media and citizens alike often highlight its shortcomings without acknowledging what it delivers, year after year.

In this week’s Ravaya column (in Sinhala, appearing in the print issue of 4 Sep 2016), I salute the public health system of Sri Lanka that has accomplished much amidst various challenges.

Sri Lanka’s public hospitals and related field programmes – like public health inspectors, family health workers and specific disease control efforts — provide a broad range of preventive and curative services. In most cases, these are provided free to recipients, irrespective of their ability to pay.

This is sustained by taxes: Sri Lanka’s public health sector annually receives allocations equal to around 2% of the country’s GDP.

I quote from the recently released Sri Lanka National Health Accounts (2013) report. Its data analysis shows that the Government of Sri Lanka accounts for 55% of the total health care provision of the country. Considering all financial sources (public and private), the per capita current health expenditure of Sri Lanka in 2013 amounted to LKR 12,636 (97.2 US$).

L to R - Dr Palitha Mahipala, Director General of Health Services, and Dr Jacob Kumaresan, WHO Representative to Sri lanka [WHO Photo]
L to R – Dr Palitha Mahipala, Director General of Health Services, and Dr Jacob Kumaresan, WHO Representative to Sri lanka [WHO Photo]
කොතරම් කළත් ලෙහෙසියෙන් හොඳක් නොඅසන රාජ්‍ය ක්ෂේත්‍රයන් තිබෙනවා. එයින් එකක් තමයි අපේ මහජන සෞඛ්‍ය සේවාව.

බැනුම් අසමින්, පම්පෝරිවලින් තොරව නිහඬව ලොකු වැඩ කරන මේ සේවය එළඹෙන සතියේ ආසියානු කලාපීය අවධානයට හා ඇගැයීමට ලක් වනවා. ඒ ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානයේ (WHO) අග්නිදිග ආසියාතික කලාපයේ රටවල් 11ක සෞඛ්‍ය අමාත්‍යවරුන් සැප්තැම්බර් 5-9 දිනවල ඔවුන්ගේ වාර්ෂික රැස්වීම කොළඹදී පවත්වන නිසයි.

ලක් රජය සාමාජිකත්වය දරන අන්තර් රාජ්‍ය සංවිධානයක් වන WHO මෙරට ක්‍රියාත්මකවීම ඇරඹුණේ 1952දී. එනම් අප එක්සත් ජාතීන්ගේ සාමාජිකත්වය ලබන්නටත් වසර තුනකට පෙර.

වසර 65ක පමණ කාලයක් තිස්සේ මෙරට සෞඛ්‍ය සේවා නගා සිටුවීමට තාක්ෂණික උපදෙස් දෙන මේ ආයතනයේ මෙරටින් බිහිවූ වෛද්‍ය විශේෂඥයන් ගණනාවක්ද සේවය කරනවා.

ආදර්ශමත් සෞඛ්‍ය සේවයක් ලෙස WHO අප රට හඳුනා ගන්නේ ඇයි?

ශ්‍රී ලංකාවේ දේශීය වෙදකම් හා ප්‍රතිකාරවලට දිගු ඉතිහාසයක් තිබෙනවා. මේ ගැන සංක්ෂිප්ත විස්තරයක් වෛද්‍ය සී. ජී. ඌරගොඩ 1987දී ලියූ ශ්‍රී ලංකාවේ වෛද්‍ය විද්‍යාවේ ඉතිහාසය නම් පොතෙහි හමු වනවා. goo.gl/qBwMP6

එම මූලාශ්‍රයට අනුව නූතන, බටහිර වෛද්‍ය විද්‍යාව මෙරට ස්ථාපිත වන්නේ ලන්දේසි හා බ්‍රිතාන්‍ය පාලන යුගවලයි. ස්වදේශිකයන්ට ක්‍රමවත් මහජන සෞඛ්‍ය සේවාවක් ලබා දීමේ ප්‍රතිපත්තිමය තීරණ රැසක් ගනු ලැබුවේ බ්‍රිතාන්‍ය පාලකයන් විසින්.

වෛද්‍ය පර්යේෂණ විධිමත් ලෙස ඇරඹුණේද 1800න් පසුවයි. සිවිල් වෛද්‍ය දෙපාර්තමේන්තුව ලෙස 1801දී ඇරඹි රාජ්‍ය ආයතනය සෞඛ්‍ය දෙපාර්තමේන්තුවේ පූර්වගාමියා ලෙස දැකිය හැකියි. වසූරියට එරෙහිව එන්නත් කිරීම 1802දී ඇරඹුනා.

ප්‍රාථමික සෞඛ්‍ය කටයුතු සඳහා සෞඛ්‍ය ඒකක පිහිටුවීම ඇරඹුණේ 1926දී කළුතරින්. අද වන විට සෞඛ්‍ය නිලධාරී හෙවත් MOH කාර්යාල බවට පරිණාමය වී ඇත්තේ මේවායි.

මහජන සෞඛ්‍ය සේවාව යනු විවිධ වෘත්තිකයන් හා සේවකයන් රාශියකින් සමන්විත, දැවැන්ත ආයතනික ව්‍යුහයක්. වෛද්‍යවරුන්, හෙද සේවකයන්, රසායනාගාර තාක්ෂණවේදීන්, පරිපාලකයන්, පවුල් සෞඛ්‍ය සේවිකාවන්, සහකාර වෛද්‍ය සේවා, විශේෂිත බෝවන රෝග මර්දන එකක (මැලේරියා, ඩෙංගු. HIV ආදී) වැනි බොහොමයක් එයට අයත්.

ලක් සමාජය නිරෝගීව පවත්වා ගන්නට සෞඛ්‍ය සේවාව ප්‍රතිකාර මට්ටමින් (curative) හා වළක්වා ගැනීමේ මට්ටමින් (preventive) දිවා රාත්‍රී කරන මහා ව්‍යායාමයට ඇති තරම් අගය කිරීමක් නොලැබෙන බව මගේ අදහසයි.

එසේම මේ සද්දන්තයාගේ ක්‍රියාකාරීත්වය ගැන ඇතුළත දැක්මකින් සමාජයට තතු හෙළි කරන පිරිස ද අල්පයි. කලක් සෞඛ්‍ය සේවයේ සිට විශ්‍රාමික වෛද්‍ය ආරියසේන යූ. ගමගේ ලියන පුවත්පත් ලිපි හා පොත් හරහා අපට යම් ඉඟියක් ලද හැකියි.

රටේ ආදායම් මට්ටමට වඩා ඉහළ සෞඛ්‍ය සේවා දර්ශකයන් ලබා ගැනීමට සියවස් දෙකකට වැඩි කාලයක් ලද රාජ්‍ය අනුග්‍රහය හා ප්‍රමුඛතාව දායක වී තිබෙනවා.

උදාහරණයකට 2012 වන විට අපේ රටේ වයස අවුරුද්දට අඩු ළදරු මරණ අනුපාතිකය සජීව උපත් 1,000කට 8යි.  වයස 5ට අඩු ළමා මරණ අනුපාතිකය 12යි (2012). දරුවන් ලැබීම ආශ්‍රිතව සිදුවන මාතෘ මරණ සංඛ්‍යාව සජීව දරු උපත් ලක්ෂයකට 30යි.

මේ වන විට අපේ රටේ උපතේ දී අපේක්ෂා කළ හැකි ආයු කාලය පිරිමින්ට වසර 72ක්ද, ගැහැනුන්ට වසර 78.6ක්ද වනවා.

මෙකී නොකී මානව සංවර්ධන සාධක අතින් ශ්‍රී ලංකාව සිටින්නේ අපට වඩා වැඩි දළ ජාතික ආදායමක් ඇති බොහෝ රටවලට ඉදිරියෙන්.

එහෙත් සෞඛ්‍ය ක්ෂේත්‍රයේ අභියෝග කාලයත් සමග වෙනස් වනවා.

සමාජයක් ලෙස අපට තිබෙන ලොකු සෞඛ්‍ය අභියෝගයක් නම් ජීවත් වන කාලය තුළ හැකි තාක් දෙනෙකුට හැකි තාක් සෞඛ්‍යසම්පන්න, ඵලදායක ජීවන මට්ටම් ලබා දීමයි. වයස්ගත වීමේදී යම් අබල දුබලවීම් සිදුවීම ස්වාභාවික වුවත් නිදන්ගත රෝග හට ගැනීම අවම කර ගත යුතුව තිබෙනවා.

මෑතදී කොළඹ පැවති මාධ්‍ය හමුවකදී සෞඛ්‍ය සේවා අධ්‍යක්ෂ ජනරාල් වෛද්‍ය පාලිත මහීපාල අද ලක් සමාජය මුහුණදෙන සෞඛ්‍ය අභියෝග ගැන මනා විග්‍රහයක් කළා.

ඔහු කීවේ වත්මන් ශ්‍රී ලංකාව සංක්‍රාන්තීන් ගණනාවකට මැදිව සිටින බවයි.

  • ජන විකාසමය සංක්‍රාන්තිය (demographic transition)( අති බහුතරයක් ළමයින් හා තරුණ තරුණියන්ගෙන් සමන්විතව තිබූ ජනසංයුතියක සිට අප කෙමෙන් මැදිවියේ හා වයස 60 ඉක්මවූවන් බහුතරයක් සිටින ජන සංයුතියකට යොමු වෙමින් සිටිනවා. 2012දී වයස 60ට වැඩි ප්‍රතිශතය 5%යි. 2031 වන විට මෙය 25%ක් වීමට ප්‍රක්ෂේපිතයිග මේ අයට බෝනොවන රෝග ඇතිවීමේ ප්‍රවණතාව වැඩියි.
  • රෝග තත්ත්ව සංක්‍රාන්තිය (epidemiological transition)( බහුතරයක් රෝග තත්ත්ව (හා මරණ) බෝවන රෝග නිසා හට ගත් යුගයේ සිට සමාජය කෙමෙන් ගමන් කරන්නේ බහුතරයක් බෝ නොවන රෝග හටගැනීමටයි.
  • පෝෂණ විද්‍යාත්මක සංක්‍රාන්තිය (nutritional transition)( කලකට පෙර වඩාත් සිරුරට හිතකර හා සමබර ආහාර ගත් අපේ ජනයාගේ ආහාර පරිභෝජන රටා ශීඝ්‍රයෙන් වෙනස් වෙමින් තිබෙනවා. දුවන ගමන් ගන්නා බොහෝ ආහාර දිගු කාලීනව අහිතකරයි. මේවා බෝ නොවන රෝගවලට දායක වනවා.
  • ආර්ථීක සංක්‍රාන්තිය (economic transition): අඩු ආදායම්ලාභී රටක සිට මධ්‍යම ආදායම් ලබන රටක තත්ත්වයට අප පිවිස සිටිනවා. දුප්පත්කම මුළුමනින් තුරන් කර නැතත් මීට වසර 20කට පෙර තිබුණාට වඩා අද රටේ ජනයා අත මුදල් ගැවසෙනවා.
  • ඩිජිටල් සංක්‍රාන්තිය (digital transition)( රටේ සමස්ත ජන සංඛ්‍යාව ඉක්මවා යන ජංගම දුරකතන සක්‍රිය ගිණුම් තිබෙනවා. විද්‍යුත් මාධ්‍ය විහිදයාමත් පුළුල්. මින් පෙර නොතිබූ ලෙස තොරතුරු ගලා යාමේ මාර්ග තිබෙනවා. ලෙඩරෝග හා ප්‍රතිකාර ගැන වැඩියෙන් දැන ගැනීම හරහා වඩාත් ඉහළ මට්ටමේ සෞඛ්‍ය සේවාවක් පුරවැසියෝ ඉල්ලා සිටිනවා.

මේ විග්‍රහයට මා මුළුමනින් එකඟයි. එයට තවත් එක් සංක්‍රාන්තියක් මා එකතු කරනවා. එනම් ජන ආකල්පමය සංක්‍රාන්තියයි (attitudinal transition).

දේශපාලකයන් හා නිලධාරීන් කියන දේ දොහොත් මුදුන් දී පිළිගෙන අනුගමනය කිරීමට අද  පරපුර සූදානම් නැහැ. පෙරට වඩා බෙහෙවින් සංවාදශීලී සමහර විට ආවේගශීලී පොදු අවකාශයක් බිහි වෙමින් තිබෙනවා.

තවමත් දියුණු වෙමින් පවතින ශ්‍රී ලංකාව වැනි රටවල් මුහුණ දෙන ප්‍රධාන සෞඛ්‍ය සේවා අභියෝගයක් ද්විත්ව බර ඉසිලීමක් හෙවත් Double Burden ලෙස හැඳින් වෙනවා.

එහි සරල අරුත නම් නැතිබැරිකම් නිසා වැඩිපුරම හට ගන්නා, වළක්වා ගත හැකි බෝවන රෝග එක් පසෙකිනුත්, සාපේක්ෂව වඩාත් ඉසුරුබර ජීවන රටා නිසා හට ගන්නා බෝ නොවන රෝග තවත් පසෙකිනුත් එක වර දරා ගන්නට සෞඛ්‍ය සේවයට සිදු වීමයි.

Dr Palitha Mahipala (left) and Prof Ravindra Fernando
Dr Palitha Mahipala (left) and Prof Ravindra Fernando

බෝ නොවන රෝග වර්ග (Non-communicable Diseases, NCD) මූලික වශයෙන් ප්‍රභේද හතරක් තිබෙනවා: හෘදය රෝග හෙවත් කන්තු‍-වාහිනී ආබාධ (cardiovascular diseases) මුල් තැන ගන්නවා. ඊළඟට පිළිකා රෝගත්, ඉන් පසුව ශ්වසනාබාධ හා දියවැඩියාවත් මිලියන ගණන් ජනයාගේ සෞඛ්‍ය තත්ත්වය දුර්වල කරනවා. අකාලයේ මිය යෑමට හේතු වනවා.

මේ ද්විත්ව බර ගැන මා මුල් වරට විද්‍යා ලිපියක සාකච්ඡා කළේ 1999දී. (Sri Lanka’s Double Burden kills Rich and Poor Alike, May1999). ඒ සඳහා මා උපුටා දැක්වූ එක් විද්වතකු වූයේ ධූලකවේදය පිළිබඳ මහාචාර්ය වෛද්‍ය රවීන්ද්‍ර ප්‍රනාන්දුයි.

1990 දශකයේ සෞඛ්‍ය සංඛ්‍යා ලේඛන විග්‍රහ කරමින් ඔහු කීවේ ප්‍රජා සෞඛ්‍ය සේවා සඳහා එවකට වියදම් කරනු ලැබුවේ සමස්ත සෞඛ්‍ය ප්‍රතිපාදනවලින් 17%ක් පමණක් බවයි. එහෙත් බෝවන රෝග මෙන්ම බෝ නොවන රෝග ද වළක්වා ගැනීමේ ලොකුම විභවය ඇත්තේ ප්‍රජා මට්ටමින් ජනයා දැනුවත් කිරීම හරහායි.

‘ශ්‍රී ලංකාවේ අපේක්ෂා කළ හැකි ආයු කාලයන් දිගු වීම සෞඛ්‍ය සේවාවන්හි දිගු කාලීන ප්‍රතිඵලයක්. එහෙත් ප්‍රමාද වී මරණයට පත් වීම සැබෑ ජයග්‍රහණයක් වන්නේ ජීවත් වන කාලයේ යහපත් සෞඛ්‍යයෙන් සිටියහොත් පමණයි’ ඔහු පැහැදිලි කළා.

ජීවන රටා හා නොයෙක් පුරුදු හරහා දිගු කාලීනව හට ගන්නා බෝ නොවන නිදන්ගත රෝගාබාධ මතුවීමේ ඉඩකඩ වැඩියෙන් ඇත්තේ වයස්ගත වන විටයි. එහෙත් සමහර බෝ නොවන රෝග දැන් තරුණයන්ට හා ළමුන්ටද හට ගැනීම නිසා සෞඛ්‍ය සේවාවන්ට ලොකු පීඩනයක් ඇති කරනවා.

2016දීද අපේ සෞඛ්‍ය සේවාවට ද්විත්ව බර තවමත් බලපාන බව වෛද්‍ය මහීපාල කියනවා. එහෙත් ඒ බර දරමින්ම මහජන සෞඛ්‍ය ජයග්‍රහණයන් ලබා ගෙන තිබෙනවා.

සෞඛ්‍ය ක්ෂේත්‍රයේ නිතිපතා දත්ත කන්දරාවක් එකතු කැරෙනවා. වාර්ෂිකව සෞඛ්‍ය දත්ත වාර්තාවක් නිකුත් කරනවා. සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශයේ වෙබ් අඩවියෙන් එය ලද හැකියි.

Sri Lanka Annual Health Bulletins http://www.health.gov.lk/moh_final/english/others.php?pid=110

එයට අමතරව සෞඛ්‍ය සේවා වියහියදම් විශ්ලේෂණය කරන ජාතික සෞඛ්‍ය මූල්‍ය වාර්තාවක්ද සම්පාදනය කරනවා : (Sri Lanka National Health Accounts).

Sri Lanka's Per Capita Health Expenditure 2013 – Source: National Health Accounts 2013
Sri Lanka’s Per Capita Health Expenditure 2013 – Source: National Health Accounts 2013

මෑතදී නිකුත් වූ 2013 සෞඛ්‍ය මූල්‍ය වාර්තාවට අනුව එම වසරේ සෞඛ්‍ය ක්ෂේත්‍රය වෙනුවෙන් මෙරට වියදම් කරන ලද සමස්ත මුදල රුපියල් බිලියන් 281ක්. (ප්‍රාග්ධන ආයෝජන බිලියන් 21ක් හා පුනරාවර්තන වියදම් බිලියන් 260ක් ඇතුළත්.) මේ සමස්තය රටේ දළ ජාතික නිෂ්පාදිතයෙන් 3.2%ක් වනවා.

මේ කතා කරන්නේ රටේ සමස්ත සෞඛ්‍ය වියදම් ගැනයි. එයට රාජ්‍ය හා පෞද්ගලික දෙඅංශයේම සෞඛ්‍ය සේවා ඇතුළත්.

පුනරාවර්තන සෞඛ්‍ය වියදම් රු. බිලියන් 260න් සියයට 55%ක් රජය (එනම් මහජනයාගෙන්ම එකතු කර ගත් බදු මුදල්වලින්) දරන ලද අතර ඉතිරි 45% රක්ෂන ක්‍රම මගින්, සේව්‍යයන් විසින්, පුන්‍යායතන හරහා හෝ පුරවැසියන් ඍජුවම ගෙවා තිබෙනවා.

2013දී බෝ නොවන රෝග සඳහා සමස්ත සෞඛ්‍ය වියදමින් 35%ක් යොමු වී තිබෙනවා. බෝවන රෝග මර්දනයට හා ප්‍රතිකාරවලට 22%ක් වැය වුණා.

සාම්ප්‍රදායික හා විකල්ප ප්‍රතිකාර ක්‍රමවලට වැය කර ඇත්තේ බිලියන් 2.3ක් පමණයි. බහුතරයක් ප්‍රතිපාදන ලැබූ බටහිර වෛද්‍ය ක්‍රමයේ වුවද 91%ක් රෝග ප්‍රතිකාර සඳහා වැයවූ අතර වළක්වා ගැනීමට වැය කළේ 4.5%ක් පමණයි.

සෞඛ්‍ය සේවා සඳහා රජය වැය කරන ප්‍රමාණය දළ ජාතික නිෂ්පාදනයෙන් 2%ක් පමණ වනවා. මෙය ඉදිරි දෙවසර තුළ 3% දක්වා වැඩි කිරීමට රජයට වුවමනා බව වෛද්‍ය මහීපාල කියනවා.

Distribution of Sri Lanka's current health expenditure 2013 by Broader Categories of illnesses (LKR million, %) – Source: National Health Accounts 2013
Distribution of Sri Lanka’s current health expenditure 2013 by Broader Categories of illnesses (LKR million, %) – Source: National Health Accounts 2013

2005-2016 අතර දශකය තුළ සෞඛ්‍ය ප්‍රතිපාදන 9 ගුණයකින් ඉහළ ගොස් ඇති බවත්, මහජන සෞඛ්‍ය සේවයේ ගුණාත්මක බව නැංවීම ප්‍රධාන ඉලක්කයක් බවත් ඔහු සඳහන් කළා.

සෞඛ්‍ය සේවාවේ අඩුපාඩු දකින්නෝ එහි ඵලදායීතාව ඇති තරම් නොදැකීම කනගාටුවට කරුණක්.

සෞඛ්‍යයට කරන සමස්ත වියදම සුවිසල් සේ පෙනුණත් 2013දී එක් පුරවැසියකුට කරන ලද සාමාන්‍ය වියදම රු. 12,636යි. අපට සමාන සෞඛ්‍ය දර්ශක ලබාගැනීම සඳහා වෙනත් බොහෝ රටවල මීට වඩා බෙහෙවින් වියදම් කරන බව වෛද්‍ය මහීපාල පෙන්වා දෙනවා.

රටේ පුනරාවර්තන සෞඛ්‍ය වියදමින් 24%ක්ම බෙහෙත්වලට වැය වීම අවධානයට ලක් විය යුත්තක්ග අත්‍යවශ්‍ය බෙහෙත් ප්‍රතිපත්තිය නිසි ලෙස ක්‍රියාත්මක කිරීමෙන් මෙය සීමා කර ගත හැකියි.

එසේම ඉදිරි වසරවලදී අධ්‍යාපනයට හා මහජන දැනුවත් කිරීම්වලට වැඩි ප්‍රමුඛත්වයක් දීම අවශ්‍යයි.

වැඩියෙන් රෝහල් ඉදි කර, නව තාක්ෂණය භාවිතයට ගත්තාට පමණක් මදි. ශාරීරික හා මානසික සුවතාවය රටේ සැමට ලබා දීමට තව කළ යුතු බොහෝ දේ තිබෙනවා. රජය හා සමාජය මේ වෙනුවන් අත්වැල් බැද ගත යුතුයි.

Distribution of CHE 2013 according to different Health Care Functions (LKR millions, %) – Source: National Health Accounts 2013
Distribution of CHE 2013 according to different Health Care Functions (LKR millions, %) – Source: National Health Accounts 2013

සිවුමංසල කොලූගැටයා #268: වකුගඩු රෝගය වාද පිටියක් නොව ජාතික ආපදාවක් ලෙස සලකමු!

Image courtesy - Health Education Bureau
Image courtesy – Health Education Bureau of Sri Lanka

In this week’s Ravaya column (in Sinhala, published in issue dated 15 May 2016),, I revisit a public health emergency that I have been writing about for several years: mass kidney failure for no known reason.

Beginning in the 1990s, thousands of people in Sri Lanka’s Dry Zone – heartland of its rice farming — developed kidney failure without having diabetes or high blood pressure, the common causative factors. Most affected were men aged 30 to 60 years, who worked as farmers. As numbers rose, puzzled doctors and other scientists started probing possible causes for what is now named Chronic Kidney Disease of unknown etiology (abbreviated as CKDu).

CKDu has become a fully fledged humanitarian emergency, affecting thousands of people and their families – most of them subsistence farmers.

Investigating causes of this ailment — still not pinned down to a specific cause or factor — has proven difficult. While scientists follow rigorous scientific methods, some ultra-nationalists and opportunistic politicians are trying to hijack the issue for their own agenda setting. Some journalists have added fuel to the fire with sensationalist reporting and unwarranted fear-mongering.

On 9 May 2016, I moderated High Level Media Dialogue on Chronic Kidney Disease of Unknown Aetiology (CKDu) and Public Health in Colombo. It was organised jointly by the Ministry of Health, Nutrition and Indigenous Medicine; Ministry of Parliamentary Reforms and Mass Media; and theCoordinating Secretariat for Science, Technology and Innovation (COSTI) of the Ministry of Science, Technology and Research.

Three experienced medical professionals joined our conversation: Dr Tilak Abeysekera, Consultant Nephrologist, Nephrology Dialysis and Transplant Unit, General Hospital, Kandy; Dr Palitha Mahipala, Director General, Health Services, Ministry of Health, Nutrition and Indigenous Medicine; and Dr Vinya Ariyaratne, General Secretary of Sarvodaya and consultant community physician.

In this column, I summarise some of the latest scientific analysis and humanitarian issues that were presented during the event.

See also my other writing on the subject (some early ones are updated in this latest Ravaya column):

2 Sep 2012: සිවුමංසල කොලූගැටයා #81: වකුගඩු රෝගයේ විද්‍යාව හා විජ්ජාව

9 Sep 2012: සිවුමංසල කොලූගැටයා #82: රසායනික පොහොර ‘දෙවොලේ’ සිරගත වූ අපේ ගොවියා

8 March 2015: සිවුමංසල කොලූගැටයා #210: නිදන්ගත වකුගඩු රෝගයේ ඇත්ත නැත්ත හඳුනා ගනිමු!

18 August 2012: When Worlds Collide #29: Science and Politics of Kidney Disease in Sri Lanka

28 Dec 2013: Don’t exaggerate Lanka’s kidney disease, its discoverer pleads

23 January 2014: SciDev.Net: Going upstream for lasting kidney disease remedies

25 January 2015: Mysterious Kidney Disease in Sri Lanka: Nalaka Gunawardene answers BBC’s questions

15 Feb 2015: Public perceptions of pesticides & how they influence policy: Case of CKDu in Sri Lanka

Dr Vinya Ariyaratne
Dr Vinya Ariyaratne

‘මේ සභාවේ කී දෙනකු නිදන්ගත වකුගඩු රෝගයට ලක් වී ඇත්ද? නැතිනම් ඔබේ පවුලේ සාමාජිකයකු හෝ මිතුරකුට එය වැළඳී ඇත්ද? රෝගයෙන් පෙළෙන කිසිවකු ඔබ හඳුනනවාද?’

සර්වෝදය මහ ලේකම් වෛද්‍ය වින්යා ආරියරත්න මේ ප්‍රශ්න මතු කළේ හේතු හඳුනා නොගත් වකුගඩු රෝගය (Chronic Kidney Disease of uncertain aetiology, CKDu) ගැන මේ සතියේ කොළඹ පැවති මාධ්‍ය සංවාදයකදී. රෝගයට සම්බන්ධ කිසිවකුත් එහි සිටියේ නැහැ.

වියළි කලාපයේ දිස්ත්‍රික්ක 12කින් වාර්තා වී තිබෙන, දහස් ගණනක් අපේම ජනයාට වැළඳී ඇති මේ රෝගය කොළඹ හා බස්නාහිර පළාතේ කේන්ද්‍ර වූ මාධ්‍යවලටත්, අන් අයටත් ග්‍රහණය වීමේ සීමාවන් සිහිපත් කිරීමටයි ඔහුට ඕනෑ වුණේ.

එසේම මාධ්‍ය ආවරණයකින් හා ප්‍රසිද්ධියෙන් තොරව වකුගඩු රෝගීන් හා ඔවුන්ගේ පවුල්වලට උපකාර කිරීමට බොහෝ ස්වේච්ඡා ආයතන, දානපතීන් හා වෙනත් ලාංකිකයන් ඒකරාශි වෙමින් සිටින බවද ඔහු සඳහන් කළා.

ඇත්තටම මේ ජාතික ආපදාවට මීට වඩා පුළුල් හා ප්‍රශස්ත ලෙසින් සමස්ත සමාජයේ අවධානය අවශ්‍යයි.

1990 දශකයේ උතුරුමැද පළාතේ මුල් වරට වාර්තා වූ මේ රෝගයට හේතු කාරක වන නිශ්චිත සාධකයක් තවමත් හඳුනා ගෙන නැහැ. එක විට බොහෝ බලපෑම්වලට හසු වන මිනිස් සිරුරේ, රෝගාබාධයකට තුඩු දෙන තනි සාධකයක් වෙන් කර ගැනීම ඉතා දුෂ්කරයි.

ගෙවී ගිය දශක දෙකකට වැඩි කාලයක් තුළ ජානමය, පාරිසරික හා ජීවන රටා ලෙස කාණ්ඩ කළ හැකි සාධක රැසක් විද්‍යාත්මක විමර්ශනයට ලක්ව තිබෙනවා.

ජීවන රටාව කාණ්ඩය යටතේ දුම්කොළ, මත්පැන් (විශේෂයෙන් කසිප්පු), ජලය ඇති තරම් නොබීම, දැඩි උණුසුමට දිගටම ලක් වීම, එළිමහනේ වැඩ කිරීම ආදිය පර්යේෂකයන්ගේ විමසිල්ලට ලක් වුණා.

පාරිසරික සාධක කාණ්ඩය යටතේ භූගත ජලයේ ස්වාභාවිකවම හමු වන ෆ්ලෝරයිඩ්, වතුරෙහි කැල්සියම් වැනි ඛනිජ ස්වාභාවික මුසු වී තිබීම, මතුපිට ජලයේ බැක්ටීරියා ශ්‍රාවය කරන විස, බැර ලෝහ (කැඩ්මියම්, ආසනික්) ආහාරවල හෝ ජලයේ මුසු වීම ආදිය පර්යේෂණයට ලක්ව තිබෙනවා. මේ සමහරක් එන්නේ කෘෂි රසායනික (පොහොර, කෘමිනාශක, වල්නාශක) හරහා බවට කල්පිතයක් තිබෙනවා.

ජාත්‍යන්තරව පිළිගත් විද්වත් සඟරාවල පළවූ නිබන්ධනවලින් මේ දක්වා මෙවන් කල්පිත 29ක් මතුකර තිබෙනවා. එකක්වත් තහවුරු වී නැහැ.

මෙයට හේතුව එක සාධකයක් නොව සාධක කිහිපයක සංකලනය බවටත් අනුමාන කැරෙනවා.

විද්‍යාවේ ස්වභාවය පියවරෙන් පියවර සාක්ෂි මත පදනම් වී, ආවේගශීලී නොවී දැනුම නිරවුල් කිරීමයි. එහෙත් වකුගඩු රෝගය ගැන සංවාදවලට හා පර්යේෂණ කිරීමට යොමු වී සිටින සමහරුන්ට මෙසේ ක්‍රමානුකූලව ඉදිරියට යාමට ඉවසිල්ලක් නැහැ. ඔවුන් ප්‍රතිපත්ති සම්පාදකයන්ට බල කරන්නේ අනුමාන මත පදනම් වී යම් පියවර ගන්නා ලෙසයි.

ඇත්තටම මෙය මානුෂික ඛේදවාචකයක්. හදිසි ප්‍රතිචාර ද අවශ්‍යයි. මේ රෝගය මතුව ඇත්තේ ශ්‍රී ලංකාවේ පමණක් ද නොවේ. ඉන්දියාවේ ආන්ද්‍රා ප්‍රදේශ් ප්‍රාන්තයේත්, මෙක්සිකෝව, ග්වාතමාලාව, එල්සැල්වදෝරය, නිකරගුවා, හොන්ඩුරාස් හා කොස්ටාරිකා යන ලතින් අමෙරිකානු රටවලත්, ඊජිප්තුවේත් මෙයට සමාන රෝග තත්ත්ව හමු වනවා.

මේ සියළු රටවල සෞඛ්‍ය බලධාරීන්ට තිබෙන ලොකුම අභියෝගය නම් විද්‍යාඥයන් හේතු සාධක සොයන අතරේ තිබෙන දැනුම යොදා ගෙන රෝගීන්ට ප්‍රතිකාර ලබාදීම හා එය හමු වන ප්‍රදේශවල අන් අයට දිය හැකි හොඳම උපදෙස් ලබා දීමයි. ප්‍රසිද්ධියක් නැතිව මෙය පුළුල් ලෙස කැරෙන බව සෞඛ්‍ය සේවා ප්‍රධානීන්ට සවන් දීමෙන් මට වැටහී ගියා.

Dr Tilak Abeysekera
Dr Tilak Abeysekera

පේරාදෙණිය ශික්ෂණ රෝහලේ වකුගඩු රෝග විශේෂඥ වෛද්‍ය තිලක් අබේසේකර CKDu මුල් වරට හඳුනා ගත්තේ 1990 දශකයේදී. එතැන් පටන් වසර 20කට වැඩි කාලයක් පුරා මේ රෝගය හරිහැටි අවබෝධ කරගන්නට ඔහු තැත් කරනවා.

ඔහු අවධාරණය කරන මූලික කරුණක් නම් සමහර වකුගඩු රෝගීන්ගේ එයට තුඩු දෙන ශාරීරික සාධක හඳුනා ගත හැකි බවයි. මේ සාධක අතර දියවැඩියාව හා අධික රුධිර පීඩනය ප්‍රධානයි. මේ රෝග තත්ත්වයට CKD යයි කියනවා. එහි කිසිදු අබිරහසක් නැහැ.

CKD හරහා වකුගඩු අකරණයට ලක්වන යම් ජන පිරිසක් හැම රටකම හමුවනවා. හඳුනා ගන්නා විට පවතින තත්ත්වය අනුව බෙහෙත් මගින් හෝ රුධිර කාන්දු පෙරීම (dialysis) මගින් හෝ නිරෝගී වකුගඩුවක් බද්ධ කිරීමෙන් හෝ ප්‍රතිකාර කරනවා.

CKD යනු දන්නා ශාරීරික සාධක නැති පුද්ගලයන්ටද වකුගඩු අකරණය හට ගැනීමයි. වෛද්‍ය විද්‍යාව දන්නා සාධකයක් නැති බැවින් ‘හේතු හඳුනා නොගත්’ යයි කියනවා.

මේ රෝගය මුලින් හඳුනාගත් අනුරාධපුර දිස්ත්‍රික්කයේ වකුගඩු රෝගීන් සමස්තයෙන් 70%ක් CKDu. ඉතිරි 30% හේතු දන්නා වකගුඩු අකරණය CKD. මේ තත්ත්ව දෙක එකට මිශ්‍ර කිරීම හෝ පටලවා ගැනීම හෝ නොකළ යුතු බව වෛද්‍ය අබේසේකර කියනවා.

එසේම CKDu ‘ශීඝ්‍රයෙන් පැතිරෙනවා’ වැනි ප්‍රකාශ කිරීමේදී ද ප්‍රවේශම් විය යුතු යයි ඔහු කියනවා. මෙය රෝගියකුගෙන් තව කෙනෙකුට බෝවන ආකාරයේ රෝගයක් නොවෙයි.

‘අපට හරියටම කිව නොහැකියි මේ රෝගය මුලට වඩා වැඩි දිස්ත්‍රික්ක ගණනකින් හඳුනා ගන්නේ එය වඩාත් දෙනකුට හට ගන්නා නිසාද නැතිනම් වැඩිපුර දෙනකු මෙය හට ගෙන ඇත්දැයි පරීක්ෂාවට ලක් වීම නිසාද කියා. සමහර විට ඇතැම් ප්‍රදේශවල රෝගීන්ද නොදැන මෙය වසර ගණනක් පැවතුණා විය හැකියි.’

CKDu රෝගයේ අදියර 5ක් තිබෙනවා. එයින් මුල් අදියර තුනේදීම රෝගියාට පෙනෙන හෝ දැනෙන රෝග ලක්ෂණ නැහැ. එය සොයා ගත හැක්කේ රුධිර හා මුත්‍රා සාම්පල් රසායනාගාර පරීක්ෂණවලින්  පමණයි.

රෝග ලක්ෂණ පහළවන විට වකුගඩු සෑහෙන පමණට හානි වෙලා. එවිට කළ හැක්කේ බෙහෙත් හා රුධිර කාන්දු පෙරණය හරහා යම් තාක් කාලයක් ජීවත් වීමට රෝගියාට ඉඩ සලසා දීම පමණයි. මෙය පාලනය කරගත හැකි වුවත් සුව කළ හැකි රෝගයක් නොවෙයි.

වකුගඩු රෝගය මාරාන්තිකයිවැනි ප්රකාශ හරහා සමාජය භීතියට පත් නොකරන්න යැයි වෛද් අබේසේකර අයැද සිටිනවා. සුව කළ නොහැකි වුව පාලනය කර ගන්නා දියවැඩියාව වැනි රෝග ගැන සමාජ ආකල්පය මීට වඩා බෙහෙවින් වෙනස්. ඇත්තටම නිරෝගී වකුගඩුවක් බද්ධ කළොත් රෝගියාට දිගු කලක් ජීවත්වීමටද හැකි වනවා.

වකුගඩු රෝගය ගැන මහජනයාගේ හා ප්‍රතිපත්ති සම්පාදකයන්ගේ අවධානය යොමු කිරීමට මාධ්‍ය වාර්තාකරණය විශාල මෙහෙවරක් කරනවා. එහෙත් සමහර විට මාධ්‍යවේදීන් හෝ පරිසරවේදීන් බලාපොරොත්තු වන මට්ටමේ සරල හා ක්ෂණික විසඳුම් දීම ප්‍රායෝගික නැහැ.

උදාහරණයකට මේ රෝගයට පානීය ජලය සම්බන්ධ යැයි සැක කැරෙනවා. රෝගය පවතින සියලුම දිස්ත්‍රික්කවල සැමට නල ජලය දිය නොහැකිදැයි මාධ්‍ය හමුවේදී එක් මාධ්‍යවේදියෙක් විමසුවා. මේ අතර සියලු කෘෂිරසායන භාවිතය එක් වරම නතර කිරීම සමහර හරිතවේදීන්ගේ දැඩි නිර්දේශයයි.

මේවා ක්‍රියාත්මක කිරීම කෙතරම් දුෂ්කරදැයි ඔවුන් නොදන්නවා ඇති. කෙසේ වෙතත් යහපත් පුරුදු හා පරිසර හිතකාමී ගොවිතැන් ක්‍රමවලට යොමු වීමට මේ රෝගය නිසා හෝ අමතර තල්ලුවක් ලැබේ නම් එය ප්‍රයෝජනවත් අතුරු ඵලයක්. එහෙත් වකුගඩු භීතියක් සමාජගත නොකළ යුතුයි.

ලක් රජය ද සාමාජිකත්වය දරන අන්තර්-රාජ්‍ය සංවිධානයක් වන ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානය (WHO), CKDu ගැන විශේෂ අවධානයක් යොමු කරනවා. WHO ශ්‍රී ලංකා කාර්යාලයත්, CKDu පිළිබඳ ජනාධිපති කාර්ය සාධක බලකායත් එක්ව මේ ගැන ජාත්‍යන්තර මට්ටමේ විද්වත් වැඩමුළුවක් 2016 අප්‍රේල් 27-29 තෙදින තුළ කොළඹදී පවත්වනු ලැබුවා.

ශ්‍රී ලංකාවේත්, ගෝලීයවත් මේ ගැන මතුකරගෙන ඇති දැනුම සමාලෝචනය කිරීම හා ඉදිරි පර්යේෂණ ප්‍රමුඛතා හඳුනා ගැනීම එහි අරමුණු වූවා. එසේම නිශ්චිත රෝග කාරක හඳුනා ගන්නා තුරු කළ හැකි බොහෝ දේ ගැන සාකච්ඡා කිරීමට එය අවස්ථාවක් වුණා.

CKDu වාර්තා වී තිබෙන ආසියානු, අප්‍රිකානු හා ලතින් අමෙරිකානු කලාපවල රටවලින් ආ විද්‍යාඥයන් හා මහජන සෞඛ්‍ය විශේෂඥයන් 54 දෙනකු මෙයට සහභාගි වුණා. වකුගඩු රෝග නිවාරණය හා රෝගීන්ට සුබ සාධනය කරන අතර අක්මුල් සෙවීමේ පර්යේෂණාත්මක ප්‍රයත්න වඩාත් සම්බන්ධීකරණයකින් යුතුව ඉදිරියට ගෙන යන සැටි එහිදී විස්තරාත්මක කතාබහට ලක් වුණා.

සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශයේ සෞඛ්‍ය අධ්‍යාපන කාර්යාංශය නිකුත් කළ කෙටි පත්‍රිකාවක් ඉල්ලා සිටින්නේ කල් තබා වකුගඩු රෝගය හඳුනා ගැනීම (Screening) සඳහා ළඟම ඇති රෝහලට හෝ සෞඛ්‍ය වෛද්‍ය නිලධාරී කාර්යාලයට යන ලෙසයි.

වයස 10ට වැඩි සෑම අයකුම අඩු තරමින් වසර තුනකට වරක්වත් මුත්‍රා සාම්පලයක් පරීක්ෂා කරගන්නා ලෙසත්, පවුලේ යමෙකුට වකුගඩු රෝගය ඇත් නම් වසරකට වරක් එසේ කරන ලෙසත් එහි උපදෙස් දෙනවා.

එසේම මේ පරීක්ෂාව වකුගඩු රෝගය හමුවන ප්‍රදේශවල ජනයා පමණක් නොව රටේ ඕනෑම තැනෙක වෙසෙන සැමට අදාළ හා වැදගත් බවද වෛද්‍ය උපදේශයයි. මේ පරීක්ෂාවන් රජයේ රෝහල්වලින් නොමිලයේ කරගත හැකි බව සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශය කියනවා.

රෝහල්වලදීත්, ජංගම සායන හරහාත් රෝගය කල් තබා හඳුනා ගැනීමට උත්සාහ කැරෙනවා. 2014-15 කාලයේ දිවයිනේ දිස්ත්‍රික්ක 13ක 662,684ක් ජනයා රජයේ සෞඛ්‍ය සේවා හරහා මේ පරීක්ෂාව නොමිලයේ ලැබ තිබෙන බව සෞඛ්‍ය සේවා අධ්‍යක්ෂ ජනරාල් වෛද්‍ය පාලිත මහීපාල කියනවා.

Dr Palitha Mahipala
Dr Palitha Mahipala

2016දී වකුගඩු රෝග නිවාරණය සඳහා පමණක් රුපියල් බිලියන් 6.5ක් වෙන් කර ඇති බවත්, රෝගීන්ට කළ හැකි උපරිම ප්‍රතිකාර හා රැක බලා ගැනීම කරන බවත් ඔහු සඳහන් කළා.

රෝගයට හේතු සොයන අතරේ කළ හැකි හා කළ යුතු බොහෝ පියවර තිබෙනවා. වාද පිටියෙන් ඔබ්බට ගොස් මේ නිහඬව කැරෙන මානුෂික මෙහෙයුම් ගැනද මාධ් අවධානය යොමු කළ යුතුයි.

වෛද්‍ය වින්යා ආරියරත්න කියන්නේ මෙයයි: ‘රෝග කාරක හරියටම නිර්ණය කැරෙන තුරු බලා සිටීමට අපට බැහැ. අවශ්‍යත් නැහැ. නිශ්චිත රෝග කාරක සාධකය නොදැන අප ප්‍රතිචාර දක්වන තවත් රෝගාබාධ තිබෙනවා. (පිළිකා හා දියවැඩියාව වැනි). මේ නිසා පර්යේෂණ ඉදිරියට යන අතරේ අප සමාජයක් ලෙස මේ රෝගයෙන් පීඩාවට පත් අපේම සහෝදර ජනයා වෙනුවෙන් පෙළ ගැසෙමු. අපට ඔවුන්ගේ දුක හා දුෂ්කරතා අඩු කරන්නට හැකි අවස්ථා සොයා ඒ ඔස්සේ ඉදිරියට යමු.’

ඔහුගේ අදහස නම් 2004 සුනාමිය වෙරළබඩ බොහෝ ගම් නගරවලට හානි කළ විට රටක් හා සමාජයක් ලෙස එයට අප ප්‍රතිචාර දැක් වූවාට සමාන්තර ආකාරයේ දැවැන්ත කැප වීමක් වකුගඩු රෝගය සම්බන්ධයෙන් ද ඕනෑ බවයි.

Sarvodayya Suvodaya - a resting place for CKDu patients and their families who come to Anuradhapura hospital for treatment
Sarvodayya Suvodaya – a resting place for CKDu patients and their families who come to Anuradhapura hospital for treatment

උතුරුමැද පළාතේ රුධිර කාන්දු පෙරීම සඳහා පැමිණෙන රෝගීන්ගේ භාවිතය පිණිස සර්වෝදය හා මියුසියස් විදුහලේ බාලදක්ෂිකාවන් මෑතදී අනුරාධපුරයේ ඉදි කළ ‘සුවෝදය’ නිවහන ඔහු උදාහරණයක් ලෙස සඳහන් කළා.

මෙවැනි සමාජ සත්කාර අවස්ථා රාශියක් තිබෙනවා. ඒවා හඳුනාගෙන, සංවේදීව හා කාර්යක්ෂමව ප්‍රතිචාර දැක්වීම අවශ්‍යයි.

Sarvodaya Suvodaya in Anuradhapura
Sarvodaya Suvodaya in Anuradhapura

 

Echelon July 2015 column: Kidney Disease Needs ‘Heart and Mind’ solutions

Text of my column written for Echelon monthly business magazine, Sri Lanka, July 2015 issue

Kidney Disease Needs ‘Heart and Mind’ solutions

 By Nalaka Gunawardene

Mass kidney failure in Sri Lanka is a sign of wider systemic failure in land and water care
Mass kidney failure in Sri Lanka is a sign of wider systemic failure in land and water care

If bans and prohibitions were a measure of good governance, Sri Lanka would probably score well in global rankings. Successive governments have shown a penchant for banning – usually without much evidence or debate.

The latest such ban concerns glyphosate — the world’s most widely used herbicide – on the basis that it was causing chronic kidney disease in parts of the Dry Zone.

First, President Maithripala Sirisena announced such a ban in late May (which earned him lots of favourable coverage in environmental and health related websites worldwide).

Then, on 29 May 2015, state-owned Daily News reported under Cabinet decisions: “The scientists who carry out research on renal diseases prevailing in many parts of the country have pointed out that the use of pesticides, weedicides and chemical fertiliser could be contributing to this situation. Accordingly the government has already banned the import and usage of four identified chemical fertilizer and pesticides. In addition to this President has decided to totally ban the import and usage of glyphosate.”

Finally, the Finance Ministry on 11 June gazetted regulations banning the import of glyphosate under the Import and Export (Control) Act. By mid June, it was still unclear whether the ban is comprehensive, or an exception is to be made for tea plantations that rely heavily on this weedicide in lieu of costly labour for manual weeding.

Has this decision tackled the massive public health and humanitarian crisis caused by mass kidney failure? Sadly, no. The new government has ignored the views of a vast majority of Lankan scientists, and sided with an unproven hypothesis. This undermines evidence-based policy making and allows activist rhetoric to decide affairs of the state.

 A Silent Emergency

Map showing distribution of CKDu in Sri Lanka. Source - Journal of Agricultural Sciences, Sri Lanka http://jas.sljol.info/articles/abstract/10.4038/jas.v10i2.8055/
Map showing distribution of CKDu in Sri Lanka. Source – Journal of Agricultural Sciences, Sri Lanka http://jas.sljol.info/articles/abstract/10.4038/jas.v10i2.8055/

The chronic kidney disease was first reported from certain parts of the Dry Zone in the early 1990s. Hundreds were diagnosed with kidney failure – but none had the common risk factors of diabetes, high blood pressure or obesity. Hence the official name: Chronic Kidney Disease of uncertain aetiology, or CKDu.

The disease built up stealthily in the body, manifesting only in advanced stages. By then, regular dialysis or transplants were the only treatment options. Most affected were male farmers in working age, between 30 and 60 years.

In early 2013, the Ministry of Health estimated that some 450,000 persons were affected. The cumulative death toll has been reported between 20,000 and 22,000, but these numbers are not verified.

The kidney specialist who first detected the disease worries that some activists are exaggerating CKDu numbers. Dr Tilak Abeysekera, who heads the department of nephrology and transplantation at the Kandy Teaching Hospital, underlines the critical need for correct diagnosis. CKDu should not be confused with regular types of kidney disease, he says.

In December 2013, he told a national symposium organised by the National Academy of Sciences of Sri Lanka (NASSL) that only 16% of kidney patients in the Anuradhapura district – ‘ground zero’ of the mystery disease – could be classified as having CKDu.

It is clear, however, that CKDu has become a national humanitarian emergency. Providing medication and dialysis for those living with CKDu already costs more than 5% of the country’s annual health budget. With each dialysis session costing around LKR 12,000 (and 3 or 4 needed every week), very few among the affected can afford private healthcare.

Besides the mounting humanitarian cost, CKDu also has implications for agricultural productivity and rural economies as more farmers are stricken. With the cause as yet unknown (although confirmed as non-communicable), fears, myths and stigma are also spreading.

Looking for Causes

For two decades, researchers in Sri Lanka and their overseas collaborators have been investigating various environmental, geochemical and lifestyle-related factors. They have come up with a dozen hypotheses, none of it proven as yet.

Among the environmental factors suspected are: naturally high levels of Fluoride in groundwater; use of Aluminium utensils with such water; naturally occurring hard water (with high mineral content); cyanobacterial toxins in water; pesticide residues; and higher than safe levels of Cadmium or Arsenic. Lifestyle factors studied include the locally brewed liquor (kasippu), and certain Ayurvedic medicinal concoctions. Genetic predisposition to kidney failure has also been probed in some areas.

Researchers are baffled why CKDu is found only in certain areas of the Dry Zone when these environmental and lifestyle factors are common to a much larger segment of population. This makes it much harder to pinpoint a specific cause.

The most comprehensive study to date, the National CKDu Research Project (2009-2011), concluded that CKDu results from not one but several causes. The multidisciplinary study, led by Ministry of Health with support from the World Health Organisation (WHO), highlighted several risk factors. These include long-term exposure to low levels of cadmium and arsenic through the food chain, which are linked to the wide use of chemical fertilisers and pesticides. Selenium deficiency in the diet and genetic susceptibility might also play a part, the study found.

These findings were academically published in BMC Nephrology journal in August 2013 (See: www.biomedcentral.com/1471-2369/14/180). The paper ended with these words: “Steps are being taken to strengthen the water supply scheme in the endemic area as well as the regulations related to procurement and distribution of fertilizers and pesticides. Further studies are ongoing to investigate the contributory role of infections in the pathogenesis of CKDu.”

 Hazards of Pseudoscience

One thing is clear. Remedial or precautionary measures cannot be delayed until a full understanding of the disease emerges. Indeed, WHO has recommended taking care of the affected while science takes its own course.

Dr Shanthi Mendis, WHO’s director for managing non-communicable diseases, says: “CKDu is a major public health issue placing a heavy burden on government health expenditure and is a cause of catastrophic expenditure for families, leading to poverty and stigma in the community.”

CKDu needs a well-coordinated response from public health, agriculture and water supply sectors that typically fall under separate government ministries and agencies. We need to see mass kidney failure as more than just a public health emergency or environmental crisis. It is a sign of cascading policy failures in land care, water management and farming over decades.

In such complex situations, looking for a single ‘villain’ is both simplistic and misleading. For sure, the double-edged legacy of the Green Revolution — which promoted high external inputs in agriculture — must be critiqued, and past policy blunders need correction. Yet knee-jerk reactions or patchy regulation can do more harm than good.

“In Sri Lanka we have a powerful lobby of pseudoscientists who seek cheap popularity by claiming to work against the multinational corporations for their own vested political interests,” says Dr Oliver A Ileperuma, a senior professor of chemistry at Peradeniya University. In his view, the recent glyphosate ban is a pure political decision without any scientific basis.

His concerns are shared by several hundred eminent Lankan scientists who are fellows of NASSL, an independent scientific body (not a state agency). The Academy said in a statement in mid June that it was “not aware of any scientific evidence from studies in Sri Lanka or abroad showing that CKDu is caused by glyphosate.”

NASSL President Prof Vijaya Kumar said: “The very limited information available on glyphosate in Sri Lanka does not show that levels of glyphosate in drinking water in CKDu affected areas (North Central Province) are above the international standards set for safety. CKDu is rarely reported among farmers in neighbouring areas such as Ampara, Puttlam and Jaffna or even the wet zone, where glyphosate is used to similar extent. It has also not been reported in tea growing areas where glyphosate is far more intensively used.”

Agrochemical regulation

In recent years, the search for CKDu causes has become too mixed up with the separate case for tighter regulation of agrochemicals, a policy need on its own merit. International experience shows that a sectoral approach works better than a chemical by chemical one.

The bottomline: improving Sri Lanka’s agrochemical regulation needs an evidence-based, rigorous process that does not jeopardize the country’s food security or farmers’ livelihoods. A gradual shift to organic farming (currently practiced on less than 2% of our farmland) is ideal, but can take decades to accomplish.

Our health and environmental activists must rise above their demonise-and-ban approaches to grasp the bigger picture. They can do better than ridiculing senior scientists who don’t support populist notions. Effective policy advocacy in today’s world requires problem solving and collaboration – not conspiracy theories or confrontation.

Hijacking a human tragedy like CKDu for scoring cheap debating points is not worthy of any true activist or politician.

Proceedings of Dec 2013 NAASL National Symposium on CKDu are at: http://nas-srilanka.org/?page_id=1145

Science writer Nalaka Gunawardene is on Twitter @NalakaG and blogs at http://nalakagunawardene.com

සිවුමංසල කොලූගැටයා #210: නිදන්ගත වකුගඩු රෝගයේ ඇත්ත නැත්ත හඳුනා ගනිමු!

In this week’s Ravaya column (in Sinhala, appearing in issue dated 8 March 2015), I revisit a public health emergency that I also commented on in August/Sept 2012: Chronic Kidney Disease of unknown/uncertain etiology (abbreviated as CKDu).

CKDu was first reported in the early 1990s from a single Province in Sri Lanka’s heartland of rice farming, but it has now spread across approximately 17,000 sq km (a quarter of the island). An estimated 20,000 to 22,000 persons have died since the disease was identified. Several thousand more are living with the disease, on medication and (in advanced stages) receiving regular kidney dialysis.

Investigating causes of this ailment — still not pinned down to a specific cause or factor — has been difficult. While scientists follow rigorous scientific methods, ultra-nationalists and politicians trying to hijack the issue for their own agenda setting. Some journalists have added fuel to the fire with sensationalist reporting and fear-mongering.

In this update, I share findings of the National CKDu Research Project carried out by the Ministry of Health of the Lankan government with technical assistance from World Health Organisation, WHO. It was academically published in Aug 2013.

See also my other writing on the subject (some early ones are updated in this latest Ravaya column):

2 Sep 2012: සිවුමංසල කොලූගැටයා #81: වකුගඩු රෝගයේ විද්‍යාව හා විජ්ජාව

9 Sep 2012: සිවුමංසල කොලූගැටයා #82: රසායනික පොහොර ‘දෙවොලේ’ සිරගත වූ අපේ ගොවියා

3 Nov 2012:

18 August 2012: When Worlds Collide #29: Science and Politics of Kidney Disease in Sri Lanka

28 Dec 2013: Don’t exaggerate Lanka’s kidney disease, its discoverer pleads

23 January 2014: SciDev.Net: Going upstream for lasting kidney disease remedies

25 January 2015: Mysterious Kidney Disease in Sri Lanka: Nalaka Gunawardene answers BBC’s questions

15 Feb 2015: Public perceptions of pesticides & how they influence policy: Case of CKDu in Sri Lanka

Image courtesy Down to Earth magazine, India
Image courtesy Down to Earth magazine, India

නිදන්ගත වකුගඩු රෝගය මෙරට ප‍්‍රධානතම මහජන සෞඛ්‍ය ගැටලූවක් හා ප‍්‍රතිපත්තිමය අභියෝගයක් බවට පත් වී තිබෙනවා. මෙයට වඩාත් විධිමත් ප‍්‍රතිචාර දැක්වීමේ හදිසි අවශ්‍යතාව නව ජනාධිපතිවරයාත්, සෞඛ්‍ය අමාත්‍යවරයාත් මෑතදී අවධාරණය කළා.

මේ ගැන කථා කරන හැම විටම අප සිහි තබා ගත යුතු වැදගත් මූලික කරුණක් තිබෙනවා. අද සෞඛ්‍ය ක්ෂේත‍්‍රයට ප‍්‍රබල ප‍්‍රශ්නයක් වී ඇත්තේ නිශ්චිත හේතුකාරකයක් හඳුනා නොගත් වකුගඩු රෝගය බවයි (Chronic Kidney Disease of uncertain aetiology, CKDu).

සාමාන්‍යයෙන් වකුගඩු ආසාදනය වීමට අධික රුධිර පීඩනය, දියවැඩියාව, ජානමය සාධක, (බටහිර ක්‍රමයේ හෝ දේශීය ක්‍රමයේ) සමහර බෙහෙත් අනිසි භාවිතය ආදී හේතුකාරක මුල් වනවා. මේ දන්නා හේතු නිසා වකුගඩු රෝගී වූ අය සැළකිය යුතු පිරිසක් මෙරට සිටිනවා. ඇත්තටම සංඛ්‍යාත්මකව බහුතරය ඔවුන්.

ඒ අතර 1990 දශකය මුල සිට වියළි කලාපයේ ප‍්‍රදේශවලින් වාර්තා වූ අසාමාන්‍ය ආකාරයේ වකුගඩු රෝගයට මේ දන්නා සාධක බලපා නැහැ. එයට තුඩු දෙන්නේ කුමක්දැයි සොයා විද්‍යාත්මක පර්යේෂණ රැසක් සිදු කොට තිබෙනවා.

මේ හේතු නොදන්නා වකුගඩු රෝගය මුල් වරට හඳුනා ගත් වකුගඩු විශේෂඥයා, වෛද්‍ය තිලක් අබේසේකර. මීට මාස කිහිපයකට පෙර කොළඹ පැවති ජාතික විද්‍යා ඇකඩමිය සංවිධානය කළ මේ පිළිබඳ ජාතික සමුළුවකදී ඔහු ප‍්‍රබල ඉල්ලීමක් කළා.

Dr Tilak Abeysekera
Dr Tilak Abeysekera

‘‘දෙආකාරයක වකුගඩු ආසාදන අප රටේ දැන් හමු වනවා. මේ දෙවර්ගය පටලවා නොගෙන වෙන් වශයෙන් හඳුනා ගැනීම ඉතා වැදගත්. උදාහරණයකට මා දන්නා පරිදි අනුරාධපුර දිස්ත‍්‍රික්කයේ වකුගඩු රෝගීන් අතරින් හේතුව නොපැහැදිලි වකුගඩු රෝගයෙන් පෙළෙන්නේ 16%ක් පමණ සංඛ්‍යාවක්.’’

වෛද්‍ය අබේසේකර කනගාටුවෙන් කියා සිටියේ පුවත්පත්වලට ලිපි ලියන ඇතැම් දෙනා මේ වෙනස නොදැන හෝ නොසලකා හැර තත්ත්වය සැබෑවට වඩා වැඩිකොට දක්වන බවයි.

‘‘සමහරු මෙය 2004 සුනාමියටත් වඩා බිහිසුණු යැයි කියනවා. මාධ්‍යවල මේ රෝගය ගැන සඳහන් කැරෙන බොහෝ සංඛ්‍යා ලේඛන අතිශයෝක්තීන්. මෙසේ කිරීමෙන් මේ රෝගය හරිහැටි තේරුම් ගැනීමට හා ප‍්‍රතිචාර දැක්වීමට තිබෙන වෛද්‍ය හා සෞඛ්‍ය බලධාරීන්ට තිබෙන අවකාශය ඇසිරෙනවා. අනවශ්‍ය බියක් හා කලබලයක් ඇති කෙරෙනවා.’’

CKDu රෝගය හඳුනාගත් කාලයේ සිට මේ වන තුරු මිය ගිය සංඛ්‍යාව පිළිබඳව නිවැරදි ගණනයක් ද නැහැ. වසර 25කට ආසන්න කාලයක් තුළ එය 20,000 – 22,000 අතර බවට අනුමාන කෙරෙනවා. රෝගයත් සමඟ ජීවත් වන හා ප‍්‍රතිකාර ලබන සංඛ්‍යාව 2013 අගදී 8,000ක් පමණ බව වෛද්‍ය අබේසේකර ප‍්‍රකාශ කළා.

2010දී සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශය මේ රෝගය ගැන ජාතික පර්යේෂණයක් දියත් කළා (National CKDu research project). මෙහි මුලික අරමුණ වූයේ රෝගයේ ගති සොබා අධ්‍යයනය කිරීම, හේතුකාරක හඳුනාගැනීම, හා වළක්වා ගැනීමේ ක‍්‍රමවේදයන් නිර්ණය කිරීමයි.

විවිධ විද්යා ක්ෂේතරයන්ගේ විද්වත් දායකත්වය ලබා ගත් මේ පර්යේෂණයට ලෝක සෞඛ් සංවිධානයේ (WHO) සහයෝගය ලබා ගත්ත එය WHO පර්යේෂණයක් නොව රී ලංකා ජාතික ව්යායාමයක් බව සෞඛ් අමාත්යාංශය අවධාරණය කරනවා.

එහිදී අනුරාධපුර, පොළොන්නරුව හා බදුල්ල දිස්ත‍්‍රික්ක තුනට විශේෂ අවධානය යොමු කෙරුණා. රෝගීන්ගෙන් ලබා ගත් මුත‍්‍රා හා රුධිර සාම්පල, නියපොතු හා කෙස්වල වකුගඩුවලට හානි කළ හැකි බැරලෝහ (ආසනික්, කැඞ්මියම්, ඊයම්) ඇත්දැයි පරීක්ෂා කරනු ලැබුවා. කෘෂිරසායන ශේෂයන් (agrochemical residues) සඳහා ද රසායනාගාර පරීක්ෂා කරනු ලැබුවා. රෝගය වාර්තා වී නැති හම්බන්තොට දිස්ත‍්‍රික්කයේ පුද්ගලයන්ගෙන් ලබා ගත් සාම්පල සමග සන්සන්දනය කෙරුණා.

එසේම මේ දිස්ත‍්‍රික්ක හතරේම ළිංවලින්, නල ළිංවලින්, සොබාවික උල්පත්වලින් හා වාරි ඇළ මාර්ගවලින් ජල සාම්පල එකතු කොට පරීක්ෂා කෙරුණා. මේ ප‍්‍රදේශවල පස් සාම්පල, ආහාර බෝග හා වල්පැළෑටි සාම්පල එකතු කොට ඒවායේ බැරලෝහ අන්තර්ගතය ද පිරීක්සනු ලැබුවා. මීට අමතරව ෆොස්ෆේට් පොහොර, වල්නාශක හා කෘමිනාශකවල බැර ලෝහ ප‍්‍රමාණයන් සාම්පල් හරහා පරීක්ෂා කෙරුණා.

මේ පුළුල් වූත්, ක‍්‍රමානුකූල වූත් පරීක්ෂාවන් සිය ගණනකින් මතු වූ දත්ත සංඛ්‍යාලේඛන විද්‍යාවේ මූලධර්මවලට අනුකූලව සියුම් ලෙස විශ්ලේෂණය කෙරුණා.

මේ සියල්ල විස්තරාත්මකව 2013 අගෝස්තු මාසයේ BMC Nephrology නම් ජාත්‍යාන්තර වෛද්‍ය විද්‍යා පර්යේෂණ සඟරාවේ විද්‍යාත්මක නිබන්ධයක් ලෙස ප‍්‍රකාශයට පත් කරනු ලැබුවා. මෙය මෙම වෙබ් අඩවියෙන් කියවිය හැකියි.

Chronic kidney disease of uncertain aetiology: prevalence and causative factors in a developing country

http://www.biomedcentral.com/1471-2369/14/180

Sri Lanka National CKDu Research Project findings academically published in August 2013
Sri Lanka National CKDu Research Project findings academically published in August 2013

දේශීය විද්‍යාඥයන් දුසිම් ගණනකගේ සහභාගීත්වය පැවති CKDu ජාතික පර්යේෂණ කණ්ඩායම වෙනුවෙන් මේ පර්යේෂණ නිබන්ධයට කර්තෘ බව දී තිබුණේ සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශයේ ජ්‍යෙෂ්ඨ නිලධාරීන් වූ වෛද්‍ය නිහාල් ජයතිලක හා වෛද්‍ය පාලිත මහීපාලත්, ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානයේ දේශීය නියෝජිත වෛද්‍ය ෆිර්ඩෝසි ආර්. මේතා සහ ජීනීවා මූලස්ථානයේ බෝනොවන රෝග පිළිබඳ අංශයේ වෛද්‍ය ශාන්ති මෙන්ඩිස් යන සිවු දෙනායි.

නිබන්ධය අවසානයේ ඔවුන් නිගමනය ලෙස මෙසේ කියනවාථ ‘‘CKDu නිදන්ගත වකුගඩු රෝගයට දායක වන හේතුකාරකයන් ගණනාවක් පැවතිය හැකි බව පෙනී යනවා. අප සොයා ගත් කරුණුවලට අනුව පැළෑටි මත පදනම් වූ ඖෂධ ගැනීම හෝ (බටහිර) වේදනානාශක ඖෂධ අනිසි ලෙස ගැනීම හෝ මෙම රෝගයට හේතුවන්නේ යැයි සිතිය නොහැකියි.’’

‘‘අපේ ප‍්‍රතිඵලවලට අනුව මේ රෝගය හමුවන ප‍්‍රදේශවල ජනයා දිගු කාලීනව සිය ආහාර හරහාත්, කෘමිනාශක හරහාත් කැඞ්මියම් බැර ලෝහයේ අඩු මට්ටම්වලට නිරාවරණය වී තිබෙනවා. මීට අමතරව මේ ජනයා ඊයම් හා ආසනික් ලෝහවලට ද ආහාර හරහා නිරාවරණය වී තිබිය හැකියි. රෝගීන්ගේ මුත‍්‍රා සාම්පල්වල තිබූ කැඞ්මියම් හා ආසනික් මට්ටම් වකුගඩුවලට හානි කරන මට්ටමේ වූවා. විශේෂයෙන්ම කැඞ්මියම් බැර ලෝහය මෙරට නිදන්ගත වකුගඩු රෝගයට හේතුවක් විය හැකි අවදානම් සාධකයක් (risk factors) බව පෙනෙනවා. මීට අමතරව සෙලීනියම් පෝෂණ ඌණතාවය හා පාරම්පරිකව ජානමය වශයෙන් වකුගඩු රෝගීන් වීමේ වැඩි නැඹුරුවක් පැවතීමද මෙකී රෝගය හට ගැනීමට තුඩු දිය හැකි යැයි විශ්වාස කළ හැකියි.’’

නිබන්ධය පුරාම ඔවුන් කියන්නේ තව දුරටත් විවිධ කෝණයන්ගෙන් මේ රෝගය විද්යාත්මකව අධ්යයනය කිරීමේ වැදගත්කමයි. මිනිස් දේහය එකවර ආහාර, පාන, ආශ්වාස වාතය හා වෙනත් රම හරහා බහුවිධ බලපෑම්වලට පත්වන බැවින් එක් රෝගයකට හේතු වන සාධකයක් නිශ්චිතව වෙන් කර තහවුරු කර ගැනීමේ අපහසුතාවට මේ පර්යේෂකයන් මුහුණ දුන්නා.

මේ සීමාවන් තුළ අවදානමක් මතු කරන හෝ තීව‍්‍ර කරන සාධක මොනවාදැයි හඳුනා ගැනීමේ උත්සාහයක් තිබුණා. විශේෂයෙන් රෝගයෙන් පෙළෙන අයගේ සාම්පල්වල කැඞ්මියම් මට්ටම් වඩා ඉහළ වීම සැලකිය යුතුයි. එසේම කැඞ්මියම් හා ආසනික් ලෝහ දෙකට එකවර නිරාවරණය වූ විට ඒ එකක් තනි තනිව ශරීරගත වීමට වඩා දිගු කාලීන බලපෑමක් කරන බවද පෙනෙනවා.

සෙලිනියම් යනු අපේ ශරීරයට මඳ වශයෙන් අවශ්‍ය අංශුමාත‍්‍ර මූලද්‍රව්‍යයක් (ක්ෂුද්‍ර පෝෂකයක්). ශරීරයට සෙලිනියම් ලැබෙන්නේ බිත්තර, මාළු, මස්, හතු වර්ග හා සමහර ඇට වර්ග හරහායි. ස්වාභාවික වකුගඩු සිරුර තුළ රැක ගැනීමේදී ශරීරගත සෙලීනියම් මට්ටම උපකාර වන බවත්, මෙම පරීක්ෂාවලට ලක් වූ රෝගීන්ගේ සෙලීනියම් ඌණතා පැවතීම හරහා එම ආරක්ෂාව ඔවුන් නොලද බවත් පර්යේෂකයෝ කියනවා.

පොදුවේ හඳුනා ගත් ප‍්‍රවණතාවක් නම් නිදන්ගත වකුගඩු රෝගය හට ගන්නේ භූගත ජලය පානයට ගැනීම බහුලව සිදුවන ප‍්‍රදේශවල ජනයාට බවයි. මේ ප‍්‍රදේශවල භූගත ජලයේ ස්වභාවය කැල්සියම් හා ෆ්ලෝරයිඞ් මට්ටම් ඉහළයි. ඓතිහාසිකව ජනයා මේ ජලය පානය කළද වකුගඩු රෝගයක් වාර්තා වී තිබුණේ නැහැ. එහෙත් වඩා මෑත කාලයේ ආහාරපාන රටා වෙනස්වීම, ජලයේ ඛනිජ ප‍්‍රමාණය වැඩිවීම, අධික උණුසුම් පරිසරයක ඇති තරම් ජලය දිනපතා පානය නොකිරීම ආදී සාධක ගණනාවක සංකලනය මේ ප‍්‍රදේශවාසීන්ට නිදන්ගත වකුගඩු රෝගය සෑදීමේ ඉඩ වැඩි කළාද?

මෙම ප‍්‍රදේශවල පරීක්ෂා කළ එළවළුවල හා මසුන්ගේ කැඞ්මියම් හා ඊයම් මට්ටම් ජාත්‍යන්තරව නිර්දේශිත උපරිම මට්ටම්වලට වඩා ඉහළින් පැවතියා. ඒ කියන්නේ මිනිස් සිරුරට නුසුදුසු තරම් බැර ලෝහ ආහාර හරහා නිරායාසයෙන්ම ශරීරගත වන බවයි. මේ කැඩ්මියම් එන්නේ කොහි සිටද?

නිදන්ගත වකුගඩු රෝගයන් ලෝකයේ වෙනත් රටවලින් ද වාර්තා වී තිබෙනවා. එම රටවල එයට දක්වන ප‍්‍රතිචාරවලින් ශ‍්‍රී ලංකාවට ද ආදර්ශ ගත හැකි බව CKDu ජාතික පර්යේෂණය කළ විද්වතුන් කියනවා. විශේෂ අවධානයක් යොමු කළ යුතු පියවර නම්:

  • එම ප‍්‍රදේශවල සියලූ ජනයාට පිරිසිදු පානීය ජලය ලැබීමට සැලැස්වීම.
  • රසායනික පොහොර ඇතුලූ සියලූ කෘෂිරසායනික නිසි නියාමනයක් හා අධීක්ෂණයක් යටතේ භාවිතය.
  • බැර ලෝහ අඩංගු බැටරි භාවිතයෙන් පසු ඉවත දැමීමේදී පරිසරය දුෂණය විය හැකි ලෙස මුදා නොහැරීම.
  • දුම්පානය හා වකුගඩු රෝග අතර ඍජු සබඳතාවක් සොයා ගෙන ඇති බැවින්, දුම්කොළ පාලනය.
  • බැර ලෝහ සමහරක් වාත දුෂණය හරහා ආශ්වාස කිරීම සිදු වන නිසා වාත දුෂණය පාලනය කිරීම.

මෙයින් පෙනී යන්නේ සරල තනි පියවරක් නොව පොදුවේ මහජන සෞඛ්‍යයට හිතකර වන පියවර රැසක් ගත හැකි හා ගත යුතු බවයි.

CKDu ජාතික පර්යේෂණයේ ප‍්‍රතිඵල වාර්තාව පදනම් කර ගෙන සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශය අදාළ පාර්ශවයන්ගේ සහයෝගයෙන් විවිධ පියවර ගැනීම අරඹා තිබෙනවා.

‘‘කෘෂිකර්ම අමාත්‍යාංශය, වාරිමාර්ග දෙපාර්තමේන්තුව, විද්‍යා හා තාක්ෂණ ආයතන, සමාජසේවා රාජ්‍ය ආයතන ආදියේ සහභාගීත්වය ඇතිව අප උත්සාහ කරන්නේ අපේ රටේ ජනතාව වකුගඩුවලට හානි කරන සාධකවලට නිරාවරණය වීම හැකිතාක් අවම කිරීමටයි. නිදන්ගත වකුගඩු රෝගය හමු වන ප‍්‍රදේශවල ජල සැපයුම විධිමත් කිරීමටත්, රසායනික පොහොර හා කෘමිනාශක රටට ලබා ගැනීම හා රට තුළ බෙදා හැරීම වඩා හොදින් නියාමනය කිරීමටත් පියවර ගනු ලබනවා’’ යැයි පර්යේෂණ නිබන්ධය අවසානයේදී එහි කතුවරුන් ප‍්‍රතිඥාවක් දෙනවා.

Villagers carry coffin containing body of Seneviratnalage Jayatillake, Lankan farmer who suffered from a mystery kidney disease, during his funeral in Padaviya Sri Lanka - Photo by Eranga Jayawwaardena, Associated Press
Villagers carry coffin containing body of Seneviratnalage Jayatillake, Lankan farmer who suffered from a mystery kidney disease, during his funeral in Padaviya
Sri Lanka – Photo by Eranga Jayawwaardena, Associated Press

මෙම රෝගයට ප‍්‍රතිචාර දැක්වීමේදී සෞඛ්‍ය අමාත්‍යංශය පෙරටු කරගත් සමස්ත ලාංකික රාජ්‍ය තන්ත‍්‍රය හා ලක් සමාජයටම විශාල අභියෝගයක් වන්නේ රෝගකාරක සාධකය නිශ්චිත ලෙස හඳුනාගන්නා තුරු බලා නොසිට ප‍්‍රතිකාර මෙන්ම වැළැක්වීමේ ක‍්‍රමෝපායන් ක‍්‍රියාත්මක කිරීමයි.

2013 වන විට මෙරට සෞඛ්‍ය සේවා සඳහා රජය වාර්ෂිකව වෙන් කෙරෙන මහජන මුදල්වලින් 5%ක් පමණ මෙම රෝගයෙන් පෙළෙන අයට ප‍්‍රතිකාර කිරීමට වැය කෙරුණා. රෝගයේ උත්සන්න අවස්ථාවලට එළැඹි විට සතියකට 3-4 වතාවක් රුධිරය කාන්දු පෙරීම (kidney dialysis) අවශ්‍යයි. මේ සඳහා යොදා ගන්නා යන්ත‍්‍ර මුළු රටේම රාජ්‍ය රෝහල් පද්ධතියේ ඇත්තේ 200කට අඩු සංඛ්‍යාවක්.

රෝගීන්ට ප‍්‍රතිකාර කිරීමට අවශ්‍ය යටිතල පහසුකම් ප‍්‍රමාණවත් නොවීම නිසා සෞඛ්‍ය සේවා පීඩනයට ලක්ව තිබෙනවා. බොහෝ රෝගීන්ට හා ඔවුන්ගේ පවුල්වලට පෞද්ගලික රෝහලකින් රුධිර කාන්දු පෙරීම සිදුකරගන්නට වත්කමක් නැහැ. (එබඳු එක් සැසිවාරයකට රු. 12,000ක් පමණ වැය වනවා.)

රෝගයට ලක් වූ පවුල් සාමාජිකයා බොහෝ විට පවුලේ ප‍්‍රධාන හෝ එකම ආදායම් උපදවන්නායි. මේ නිසා රෝගීන්ගේ පවුල් ආර්ථික වශයෙනුත්, ඉනික්බිති මානසිකව හා සාමාජයීය ලෙසත් මහත් පීඩාවට පත්වනවා.

මෙය සෙමෙන් දිග හැරෙන මානුෂික ඛේදවාචකයක්. මේ ව්යසනයට මුහුණ දී සිටින පවුල් දහස් ගණනක් සිටිනවා. මෙයට රතිචාර දැක්වීම හා රෝගීන් රැක බලා ගැනීම හුදෙක් රජයට පමණක් කළ හැකි දෙයක් නොවෙයි. පෞද්ගලික අංශය, ස්වේච්ඡා ආයතන, විද්වත් කණ්ඩායම් ඇතුලූ සමාජයේ සැමට මෙම සුබසාධනයේ කොටස්කරුවන් විය හැකියි.

මේ මානුෂික ප‍්‍රශ්නය තමන්ගේ පටු න්‍යායපත‍්‍රවලට අමතර තර්කයක් බවට හරවා ගත් සමහර අන්තවාදී පරිසරවේදීන් හා දේශපාලන ක‍්‍රියාකාරිකයන් ද සිටිනවා. ඔවුන්ගේ ප‍්‍රකාශ හා උද්ඝෝෂණ නිසා මේ අභියෝගය හරිහැටි තේරුම් ගෙන එයට ප‍්‍රතිචාර දැක්වීම ව්‍යාකූල වී තිබෙනවා. ඒ ගැන මීළඟ සතියක කථා කරමු.

Mysterious Kidney Disease in Sri Lanka: Nalaka Gunawardene answers BBC’s questions

As a science journalist, I have been covering scientific aspects of the public health emergency of mass kidney failure that has killed an estimated 20,000 persons in Sri Lanka over the past two decades.

It emerged in the early 1990s, when hundreds of people in Sri Lanka’s Dry Zone – heartland of its farming — developed kidney failure without having the common causative factors of diabetes or high blood pressure.

Most affected were men aged between 30 and 60 years who worked as farmers. The disease built up inside the body without tell-tale signs or symptoms, manifesting only in advanced stages.

Over the years, many scientific studies have been carried out on what causes this mysterious disease, now called Chronic Kidney Disease of unknown aetiology, or CKDu. Various environmental, geochemical and lifestyle related factors have been probed. Researchers now suspect environmental and genetic factors as causes – but a definitive link to a specific factor has yet to be found.

On 23 January 2015, I answered a few questions posed by BBC World Service (radio) on CKDu, to feed a news report they were producing for global broadcast.

My full answers are shared here in the public interest.

Science writer Nalaka Gunawardene responds to questions from BBC World Service on the mysterious mass kidney failure in Sri Lanka: 23 January 2015

Question 1: What are the various theories that scientists have put forward as a possible cause for this disease which has been studied for 20 years?

Question 2: As a science journalist, you’ve been tracking the research on this public health concern for some years. What do you think is most likely cause?

Question 3: The World Health Organisation supported research has suggested a link with agrochemical use. Don’t you think that such a link is likely?

Question 4: The new government of Sri Lanka has just pledged to give high priority to the kidney disease. What are the challenges faced by the government in dealing with this crisis?

 

Don’t exaggerate Lanka’s kidney disease, its discoverer pleads

Feature article published in Ceylon Today newspaper,  28 Dec 2013

Don’t exaggerate Lanka’s kidney disease, its discoverer pleads

 By Nalaka Gunawardene

See also: Science and Politics of Mass Kidney Failure in Sri Lanka, Groundviews.org, 19 Aug 2012

Image courtesy Down to Earth magazine, India
Image courtesy Down to Earth magazine, India

While unexplained mass kidney failure is a serious public health problem in Sri Lanka, some persons are exaggerating the number of cases and deaths resulting from it, says the kidney specialist who first detected the disease.

Consultant Nephrologist Dr Tilak Abeysekera, who heads the Department of Nephrology and Transplantation at the Teaching Hospital Kandy, told a recent scientific meeting that it is very important to correctly diagnose the ailment – and not get it mixed up with other types of kidney disease.

“For example, only 16% of kidney patients in the Anuradhapura district can be classified as affected by what is now called Chronic Kidney Disease of unknown aetiology, or CKDu,” he said. He was speaking at a national symposium organised by the National Academy of Sciences of Sri Lanka (NASSL).

The symposium, held in Colombo on 10 December 2013, brought together senior representatives from many public institutions, research organisations and advocacy groups. It discussed the current status of knowledge of the disease, its occurrence, cause(s) and the short and long-term action needed to combat or mitigate it.

Wide-ranging discussions at the symposium highlighted the need for better disease surveillance, and further research. Participants also agreed on the need for much caution by policy makers and the media to avoid creating panic and confusion.

“Some writers to newspapers have claimed that the kidney disease is worse than the (2004) tsunami. The two tragedies are not comparable, and many numbers being mentioned in the media are gross exaggerations,” Dr Abeysekera said.

 Mystery disease

CKDu emerged in the early 1990s, when hundreds of people in Sri Lanka’s Dry Zone – heartland of its farming — developed kidney failure without having the common causative factors of diabetes or high blood pressure.

Most affected were men aged between 30 and 60 years who worked as farmers. The disease built up inside the body without tell-tale signs or symptoms, manifesting only in advanced stages.

Dr Abeysekera was the first to notice and report this variation of the disease that had no immediately apparent cause. As the numbers rose, doctors and other scientists began probing further, trying to identify factors that triggered kidney failure.

Having first appeared in the North Central Province, CKDu has since been reported from parts of five more provinces: the North Western, Uva, Eastern, Central and Northern. The endemic area now covers around 17,000 square km, which is home to over 2.5 million people. To date, it remains exclusively a Dry Zone disease.

Owing to discrepancies in record keeping, it is difficult to arrive at a reliable estimate of deaths resulting from CKDu, According to Dr. Kingsley de Alwis, President of NASSL, deaths have variously been estimated at between 20,000 and 22,000 over the past 20 years. These numbers are not fully verified.

According to him, some 8,000 persons are currently undergoing treatment. This costs the public health sector over Rs. 4,000 million every year.

Over the years, many scientific studies have been carried out and various environmental, geochemical and lifestyle related factors have been probed. Researchers now suspect environmental and genetic factors as causes – but a definitive link to a specific factor has yet to be found.

The National CKDu research project, initiated and led by the Ministry of Health during 2009-2011, has concluded that CKDu is caused by multiple factors instead of a single one (see also box below).

In particular, it found chronic exposure of people in the endemic area to low levels of Cadmium through the food chain and also to pesticides. It also reported a genetic susceptibility in individuals with CKDu.

 Many causes

Dr Shanthi Mendis, Director, Management of Non-communicable Diseases at WHO, told the symposium that kidney disease due to environmental factors is not unique to Sri Lanka. It has also been reported from Japan, Nicaragua, El Salvador, Croatia, Bulgaria and Serbia among others.

In Sri Lanka, WHO-supported research has shown that men over 39 years of age who are engaged in chena cultivation are more prone to CKDu. A positive family history in parents or siblings also increases the risk.

According to Dr Mendis, among the factors that appear to play a role are: chronic exposure to low levels of Cadmium through the food chain; exposure to nephrotoxic (kidney-damaging) pesticides; concurrent exposure to other heavy metals (Arsenic and Lead); deficiency of Selenium in diet; genetic susceptibility to kidney failure; and the use of Ayurvedic herbal remedies containing the Sapsanda plant (Aristolochia indica).

Cadmium enters the environment mainly through chemical fertilisers. The national research project did not find drinking water as a main source of Cadmium.

“In endemic areas, high Cadmium levels were found in certain vegetables such as lotus roots, freshwater fish and tobacco. But Cadmium in rice in both endemic and nonendemic areas was less than the allowable limit of 0.2 milligrams per kilogram,” Dr Mendis said.

Traces of Fluoride and Calcium naturally occurring in groundwater may also aggravate the effect of nephrotoxins and contribute to CKDu, she added.

Agrochemicals are not the only substances to watch. Dr Mendis also highlighted 66 Ayurvedic medicinal prescriptions that contain Aristolochia, being used for treating over 20 ailments. These include remedies for snakebite, fever, body pains, labour pain, indigestion and headache. Most people have no idea what their medicine contains, making it particularly difficult to assess exposure to this factor.

As often happens, research has raised more questions while clarifying some issues. Further studies are needed to understand exactly how certain plants accumulate heavy metals from their surroundings.

According to NASSL President Dr de Alwis, this is the typical process of science. “We need not be unduly alarmed about the number of different causes to which CKDu is attributed by scientists…Science works through a series of interactions, as well as the clash of ideas.”

Dr Tissa Vitarana, Senior Minister of Scientific Affairs who opened the symposium, asked all researchers to keep an open mind in such scientific investigations, ensure rigour of testing and analyis, and discuss their findings widely.

“There has been a spate of media abuse on CKDu. I’m glad to note that the media hype has died down so that a more sensible evaluation becomes possible,” he said.

Dr Vitarana, who is a virologist by training, added: “Cadmium, the main heavy metal suspected of being responsible for CKDu, enters our environment mainly through chemical fertilisers. There is no argument that we need to reduce use of such fertilisers. But as a scientist, I need to be convinced that Cadmium is the main cause. Right now, there is no such conclusive evidence, so we need to keep an open mind.”

Remedies & prevention

While the debate on exact causes of CKDu continues in scientific circles, the public health toll keeps rising.

“CKDu is a major public health issue placing a heavy burden on Government health expenditure and is a cause of catastrophic expenditure for individuals and families leading to poverty and stigma in the community,” WHO’s Dr Mendis said.

And as Minister Vitarana noted, in affected areas of the Dry Zone, farmers’ morale is breaking down. “This can raise questions on the future of farming in Sri Lanka.”

Based on the National CKDu research project, WHO has recommended a number of short and long term actions for ministries and other state agencies concerned with health, water supply, food and agriculture sectors.

An urgent priority is to supply clean drinking water to all people living in the endemic districts. Most people currently rely on groundwater, tapped through tube wells, hand pumps, or dug wells. The government’s 2014 budget proposals have recently allocated Rs 900 million to set up Reverse Osmosis small treatment plants that can purify ground water at local level.

Meanwhile, acting on other recommendations, the Ministry of Health has intensified public education and CKDu surveillance.  At the same time, more treatment facilities – including kidney dialysis units – are being set up.

Many families of patients living with CKDu face economic hardship as their breadwinner can no longer work. They need both livelihood and counselling support.

On the preventive front, the Health Ministry now advises against consuming lotus roots in endemic areas, and asks people to be careful with all herbal medicines containing Sapsanda. One study recommendation is for regulating the use of nephrotoxic herbal medicines.

The national research study has also recommended action for stricter regulation of agrochemicals. It specifically calls for regulating the indiscriminate use of synthetic fertilisers, in particular phosphate fertilisers containing traces of Cadmium, Arsenic and Lead. Farmer reliance on these can be reduced by greater use of locally made rock phosphate. Similarly, better regulation of pesticide distribution and use is also needed.

Going a step further, the study has advocated strengthening tobacco regulation to protect people from exposure to Cadmium through passive smoking. This should add to the already strong case against tobacco.

The humanitarian crisis of CKDu has reached such levels, notes WHO, that urgent remedial actions are needed even as researchers continue their investigations.

“Translating available research findings into action should not be delayed. Implementing multisectoral measures to people’s (especially children’s) exposure to nephrotoxins is a top priority,” said Dr Mendis. “Follow-up research should not be a barrier for implementing WHO recommendations.”

Text box:

 It was a national study, clarifies Health Ministry

The national research project on CKDu was co-funded by the World Health Organization (WHO) and Sri Lanka National Science Foundation (NSF). Comprising 11 studies, it is most comprehensive investigation on the topic so far, and involved dozens of local researchers and senior public health officials.

Research teams measured arsenic, cadmium, lead, selenium, pesticides and other elements, often linked with kidney failure, in biological samples from CKDu patients from three endemic areas (Anuradhapura, Polonnaruwa and Badulla). They compared the data with control groups from the endemic areas and a non-endemic area, i.e. Hambantota. They also analysed food, water, soil and agrochemicals from all the areas for the presence of heavy metals such as Cadmium, Arsenic and Lead.

The research findings were formally released in mid 2013. They were also published as a scientific paper in the international medical journal BMC Nephrology in August 2013. The full paper can be accessed free online at: http://www.biomedcentral.com/1471-2369/14/180

“This is a national study carried out by our own experts, with World Health Organization (WHO) providing technical advice and part of the funding,” said Dr P.G. Mahipala, Director General of Health Services at the Ministry of Health.

He clarified: “It is not correct to refer to this study as a WHO study.”

Don’t exaggerate Lanka’s kidney disease - by Nalaka Gunawardene - Ceylon Today, 28 Dec 2013
Don’t exaggerate Lanka’s kidney disease – by Nalaka Gunawardene – Ceylon Today, 28 Dec 2013

සිවුමංසල කොලූගැටයා #137: නව සියවසට නවීකරණය වූ ‘භූතයෝ’

In this week’s Ravaya column (in Sinhala), I explore the nexus between public perceptions and public health – a topic I discussed in a recent talk to the College of Community Physicians Sri Lanka held in Colombo on 23 – 24 September 2013.

See also: Taming 21st Century Demons for Universal Health Access in Sri Lanka

Dosthara Wisthara, A Doctor's Memories, by Dr Ariyasena U Gamage
Dosthara Wisthara, A Doctor’s Memories, by Dr Ariyasena U Gamage

විශෙෂඥ වෛද්‍ය ආරියසේන යූ. ගමගේ 2002දී ලියා පළ කළ ‘දොස්තර විස්තර’ නම් පොත මා ළඟදී කියෙව්වා. ඒ වන විට විසි පස් වසරක් පමණ වූ වෛද්‍ය ජීවිතය තුළ ඔහු ලැබූ අත්දැකීම් කතන්දර හැටියට රසබරව ලියා තිබෙනවා.

වෙදකමට වගේ ම ලියන්නටත් හපන් වෛද්‍ය ගමගේ, ලෙඩ රෝග ගැන විතරක් නොවෙයි අපේ සමාජයේ බහුලව හමුවන ඇදහිලි, විශ්වාස හා මිථ්‍යාවන් ගැනත් විවෘත මනසකින් යුක්තව කථා කරනවා.

වෛද්‍යවරුන් හැටියට රෝගීන්ට ප‍්‍රතිකාර කිරීමේදී ශාරීරික සාධක මෙන් ම මානසික සාධක ගැනත් සංවේදී වීම වැදගත් බව ඔහු අවධාරණය කරනවා. 1970 දශකය අගදී රජයේ රෝහල්වලට ආ සහ වාට්ටුවලට ඇතුඵ කරනු ලැබූ රෝගීන්ගෙන් සියයට හැට හැත්තෑවකගේ ම අතේ හෝ බෙල්ලේ හෝ ඇප නූල් ගැට ගසා තිබු සැටි ඔහු සිහිපත් කරනවා. ඒවා රෝගියා රෝහලට ගෙන එන්න පෙර කට්ටඩියකු විසින් ගැට ගැසූ පාර-වෛද්‍ය ප‍්‍රතිකර්මයි.

එවකට ගාලූ මහ රෝහලේ සර්වාංග රෝග විශෙෂඥ වෛද්‍යවරයාට මේ ඇප නූල් රුස්සන්නේ නැතිලූ. ඔහු කියා ඇත්තේ ‘ලෙඩ සුව වෙන්නේ අපි දෙන බෙහෙත් ප‍්‍රතිකාර නිසා. ඒත් ඒකෙ ගෞරවය යන්නේ නූල් බැඳපු කට්ටඩියට!’

එක් දිනක් මේ විශෙෂඥ වෛද්‍යවරයා කතුරක් ගෙන ඔහුගේ වාට්ටුවේ සිටි සියලූ රෝගීන්ගේ බැඳ තිබූ නූල් කපා දැමූ සැටි වෛද්‍ය ගමගේ විස්තර කරනවා. නමුත් ටික කලකට පසුව මේවායේ මනෝවිද්‍යාත්මක වැදගත්කම ගැන ඔහු අවබෝධ කර ගත් සැටි ද කියනවා.

වෛද්‍ය ගමගේ ඒ ලිපිය අවසන් කරන්නේ මෙහෙමයි. ‘‘ගාලූ රෝහලට රෝගීන් මාරු කර එවන්නේ උඩුගම, ඇල්පිටිය, බද්දේගම, ආරච්චිකන්ද වැනි ග‍්‍රාමීය රෝහල්වලිනි. මෙසේ මාරු කර එවන රෝගීන් බොහොමයකගේ ඇගහි ඇප නූල් ගැට ගසා තිබුණි. ඒවා නිකම් ම නිකම් නූල් කැබලි නොව ඒවා තුළ මිනිසාගේ සිතුම් පැතුම් සහ විශ්වාස රාශියක් කැටි කොට සඟවා ඇති බව තේරුම් ගැනීමට (විශෙෂඥ වෛද්‍යවරයාට) ගත වූයේ සුඵ කාලයකි.’’

සැප්තැම්බර් අග කොළඹදී පැවැති ශී‍්‍ර ලංකා ප‍්‍රජා වෛද්‍ය විශෙෂඥයන්ගේ සංගමයේ (College of Community Physicians Sri Lanka) වාර්ෂික විද්‍යාත්මක සැසිවාරයේ කෙටි දේශනයක් කරමින් මා මේ සානුකම්පිත වෛද්‍යවරයාගේ අත්දැකීම කෙටියෙන් උපුටා දැක්වූවා.

Nalaka Gunawardene speaks at Annual Scientific Sessions of College of Community Physicians Sri Lanka, 24 Sep 2013 Colombo - Photo by Janaka Sri Jayalath
Nalaka Gunawardene speaks at Annual Scientific Sessions of College of Community Physicians Sri Lanka, 24 Sep 2013 Colombo – Photo by Janaka Sri Jayalath

මගේ කථාවේ හරය වූයේ යහපත් සෞඛ්‍ය ළගා කර ගැනීම හා පවත්වා ගැනීම තනිකර වෛද්‍ය හා පොෂණ ව්‍යයාමයක් පමණක් නොව ඊට වඩා පුඵල් වූත්, ගැඹූරු වූත් කටයුත්තක් බවයි. මේ නිසා මහජන සෞඛ්‍යය (public health) මනා අයුරින් පවත්වා ගන්නට වෛද්‍ය හා සෞඛ්‍ය සේවා කාර්ය මණ්ඩලවලට අමතරව සමාජ විද්‍යා, මානව විද්‍යා වැනි වෙනත් ක්‍ෂෙත‍්‍රවල විශෙෂඥ දැනුම හා දායකත්වය ද අවශ්‍ය වනවා. එහෙත් නිල සෞඛ්‍ය ක්‍ෂෙත‍්‍රය තුළ මෙබඳු පුඵල් ප‍්‍රවේශයකට ඉඩක් නැහැ. (මානසික සෞඛ්‍යය ගැන පවා අවධානය යොමු කිරීම සිදු කැරෙන්නේ මෑත කාලයේ පටන්.)

මා කීවේ අද ලක් සමාජය පුරා බෙහෙවින් ප‍්‍රචලිත වී ඇති ඇදහිලි, විශ්වාස හා මිථ්‍යාවන් සමහරක් කෙළින් ම හෝ වක‍්‍රාකාරව හෝ මිනිසුන්ගේ සෞඛ්‍යයට ද බලපාන නිසා මේවා ගැන ඔවුන්ගේ පර්යේෂණාත්මක අවධානය යොමු විය යුතු බවයි.

එහිදී සෞඛ්‍යයට අදාල මිථ්‍යාවන් හා විශ්වාස මූලික කාණ්ඩ තුනකට වර්ග කළ හැකි යයි මා යෝජනා කළා.

පළමු කාණ්ඩය: එය විශ්වාස කිරීම නිසා පුද්ගලයාට හෝ සමාජයට හානියක් සිදු නොවන අහිංසක ආකාරයේ විශ්වාසයන්. වෛද්‍ය ගමගේ ලියා ඇති පරිදි හිතේ සැනසීම ලබා දෙන යම් සරල ශාන්ති කර්ම ආදියේ වරදක් නැහැ. (වෛද්‍ය ප‍්‍රතිකාරවලට නිසි කලට යොමු වීම එමගින් වළක්වන්නේ හෝ ප‍්‍රමාද කරන්නේ නැති නම්.)

දෙවැනි කාණ්ඩය: අදහන්නාට යම් ආර්ථික හෝ වෙනත් අලාබයක් හෝ හානියක් සිදු කළ හැකි වූවත් සෙසු සමාජයට හා රටට අහිතකර බලපෑමක් නොකරන ආකාරයේ විශ්වාස.

තුන්වැනි කාණ්ඩය: අවිචාරශීලීව විශ්වාස කිරීම හරහා පුද්ගලයාට, පවුලට, සමාජයට මෙන් ම පොදුවේ රටටත් අහිතකර ලෙස බලපෑ හැකි ආකාරයේ බරපතල මිථ්‍යාවන්. ප‍්‍රතිශක්තිකරණ එන්නත් ගැන සමහර රටවල උගත් නූගත් දෙපිරිස ම දරණ අස්ථාන භීතිය මෙයට හොඳ උදාහරණයක්.  (බලන සැමත කුමන්ත‍්‍රණ පිරි දේශයක් නමින් 2013 පෙබරවාරි 10දා කොලමින් පාකිස්ථානය ගැන මා කළ විග‍්‍රහය ද බලන්න.)

අද කාලේ මේ තුන්වන කාණ්ඩයේ මිථ්‍යාවන්ට පාදක වන්නේ මීට කලකට පෙර ලක් සමාජය බියපත් කළ සාම්ප‍්‍රදායික භූතයන්, අවතාරයන් හා වෙනත් භීතිකාවන් නොවෙයි.

මහසෝනා, රීරියකා, මෝහිනී ආදී සංකල්ප ගැන තවමත් අපේ සමහරුන් තුළ විශ්වාසයක් ඇතත් දැන් නූතන ජන සමාජයට සරිලන පරිද්දෙන් භීතිකා ප‍්‍රභවයන් ද නවීකරණය වී ඇති බවට මා තර්ක කළා. මා එය ඉංගී‍්‍රසියෙන් කීවේ ’21st Century Demons’ නැතහොත් විසි එක් වන සියවසේ නවීන භූතයෝ හැටියටයි.

විශෙෂයෙන් තාක්‍ෂණයන් ගැන සමාජයේ පවතින සැකයන්, අවිනිශ්චිතභාවයන් ආදිය පදනම් කර ගෙන නූතන මිථ්‍යාවන් නිරතුරුව බිහි වී සංසරණය වනවා. සොයා බලා ගෙන ගියාම මේ සමහරකට කිසිදු සාක්‍ෂියක් නැහැ. තවත් ඒවා යම් කරුණු අතිශයෝක්තියට ලක් කිරීමෙන් විකෘත කරනු ලැබූ අවස්ථායි.

සෞඛ්‍යයට යමක් සම්බන්ධ වූ හැටියේ බොහෝ දෙනා කලබල වනවා. අනතුරු, ආබාධ හා උපද්‍රවවලින් බේරී සිටින්නට අප කවුරුත් කැමතියි. එහෙත්  ඕනෑවට වඩා විය හැකි සැම ආපදාවක් ගැනම දිගටම සිතන්නට ගියොත් එයම මානසික රෝග බවට වර්ධනය විය හැකියි.

ප‍්‍රතිශක්තිකරණ එන්නත්, බලශක්තිය, ආහාරපාන හා බෙහෙත් ආදී ජීවිතයේ හැම අවශ්‍යතාවක් සම්පාදනය කර ගැනීමේදී නූතන සමාජයේ කවුරුත් අවදානම ගැන තක්සේරුවක් කරනවා. මුඵමනින් ආරක්‍ෂිත වීමට නම් විෂබීජහරණය කළ සුවිශෙෂී ඇඳුම් කට්ටලයක් හැඳ ගෙන, අධී ආරක්‍ෂිත කාමරයක දිවා ජීවත් වන්නට සිදුවෙයි. එසේ කළත් ආහාරපාන හරහා නොයෙක් බලපෑම් ඇති විය හැකියි. අප කරන්නේ යම් නූතන පහසුකමක් වෙනුවෙන් ගත හැකි සාධාරණ අවදානම කුමක් දැයි නිර්ණය කොට එයට යොමු වීමයි. ගින්දර භාවිතය ඇරැඹූ දා පටන් මානව වර්ගයා මේ කිරා මැන බැලීම කර තිබෙනවා.

මෑත කාලයේ මෙරට සෞඛ්‍ය භීතිකා ගණනාවක් පැන නැගී මාධ්‍ය හරහා ඉක්මනින් පැතිර ගියා. ඒ කිහිපයක් ජංගම දුරකථනවලට සම්බන්ධයි. ජංගම දුරකථන සම්බන්ධතා ලබා දෙන මයික්‍රෝවේව් ක්ෂූද්‍ර තරංග මිනිස් සිරුරට අහිතකර විය හැකි ද යන්න ගැන තවමත් ලොව පුරා පර්යේෂණ කරමින් තිබෙනවා.

එයින් නිශ්චිතවම මොළයට හෝ වෙනත් අවයවයකට හෝ හානියක් වේ යයි සොයා ගෙන නැහැ. මේ ගැන ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානය (WHO) පවා තවමත් විවෘත මනසකින්, විමසිලිමත්ව සිටිනවා. http://www.who.int/features/qa/30/en/

එහෙත් සමහර සංත‍්‍රාසජනක වෙබ් අඩවි මේ වන විටත් ජංගම දුරකථන හා ඒවායේ සම්පේ‍්‍රෂණයට යොදා ගන්නා කුඵණු ගැන සමාජ භීතියක් පතුරුවා තිබෙනවා. වෙබ් අඩවි අතර විශ්වාසනීය මූලාශ‍්‍ර තෝරා ගන්නට නොදත් සමහරුන් මෙයින් කලබල වනවා.

නොයෙක් ආහාරපානවලට වසවිස එකතු වීම ගැන විටින් විට පැතිර යන භීතිකා ද බොහෝ විට පදනමකින් තොරයි. එහෙත් විද්‍යාත්මක මුහුණුවක් සහිතව සමහර අන්තවාදී පාරිසරික හෝ සෞඛ්‍ය කි‍්‍රයාකාරිකයන් කරන පක්‍ෂග‍්‍රාහී විවේචනවලට අහිංසක ජනයා රැවටෙනවා.

පරිසරවේදීන් බොහෝ දෙනෙකුට ‘දුෂ්ටයන්’ගේ දිග ලැයිස්තුවක් තිබෙනවා. එයින් සමහරක් (උදා: ඇස්බැස්ටෝස්, අධික විෂැති යම් පළිබෝධක නාශක වර්ග) සෞඛ්‍යයට සැබැවින් ම හානිකර බව සනාථ වී ඇතත් ඔවුන් දොස් කියන සමහර සංසිද්ධීන් හා නිපැයුම්වල හිතකර – අහිතකර බව ගැන තවමත් විද්‍යාඥයන් පර්යේෂණ කරමින් සිටිනවා.

එබන්දකට උදාහරණයක් නම් ජාන වෙනස් කිරීම හරහා යම් වැඩිදියුණූ කිරීමට පත්වූ ආහාර බෝග විශෙෂයන්. Genetically modified organisms (GMO)  නමින් හඳුන්වන මෙබඳු ආහාර නිශ්චිතව සෞඛයයට අහිතකර යයි විද්‍යාඥයන් අතර ඒකමතික පිළිගැනීමක් නැහැ. එයට එරෙහි වූවන් එය මහා භයානක දෙයක් බව කීවත් වසර හෝ දශක ගණනක් දැනුවත්ව හා කැමැත්තෙන් ඨඵධ සෝයා බෝංචි, තක්කාලි හා වෙනත් බෝග ආහාරයට ගත් ජනයාට අසාමාන්‍ය රෝගාබාධ වැළදී නැහැ.

විකිරණශීලී, GMO, කෘෂිරසායනික ආදී නූතන විද්‍යාත්මක සංකල්ප හා තාක්‍ෂණයන් ප‍්‍රවේශමින් පරිහරණය කිරීම හරහා මිනිස් ජීවන තත්ත්වය දියුණු කිරීමට යොදා ගත හැකියි. එහෙත් අන්තවාදී පරිසරවේදීන් මේවා ගෙඩි පිටින් ප‍්‍රතික්ෂෙප කොට ඒවාට එරෙහිව අතිශයෝක්ති හා ප‍්‍රලාප සමාජයේ පතුරුවා හරිනවා.

තවත් සමහර අන්තවාදීන් ප‍්‍රතිශක්තිකරණ එන්නත්වලට හා ක්ෂූද්‍ර පෝෂක (යකඩ, අයඞීන්, විටමින් B) ආහාරවලට මුසු කිරීමට විරුද්ධයි. ඒ විරෝධය සාක්‍ෂි මත පදනම් වූවක් නොව බටහිර විරෝධය, ධනවාදී ක‍්‍රමයට විරෝධය හා සියඵ නූතනත්වය සැක කිරීම ආදී මතවාදී (ideological) හේතු නිසා හට ගත්තක්.

මේවා නව සියවසේ නව භීතිකා ගොන්නට අයත්. පරණ භූතයන් වෙනුවට අපේ බොහෝ දෙනා දැන් අදහන්නට පටන් ගෙන ඇත්තේ මෙබඳු නවීන භූත කථායි.

මා නිතර කියන පරිදි කැමති ප‍්‍රලාපයන් ඇදහීමට පෞද්ගලික නිදහස තිබෙනවා. එහෙත් එම ඇදහිලි අන් අයට පතුරුවමින් රාජ්‍ය සෞඛ්‍ය ප‍්‍රතිපත්තිවලට එරෙහි වන ආකාරයේ භීතිකා ඇති කිරීමට අසීමිත නිදහසක් ශිෂ්ට සමාජයක තිබිය නොහැකියි.

සරල උදාහරණයක් මට සිහි වනවා. AIDS කාරක HIV වයිරසය පැතිරීමේ එක් ක‍්‍රමයක් නම් බෙහෙත් හෝ එන්නත් විදීමට යොදා ගන්නා ඉදිකටු හරහායි. මෙය තේරුම් ගත් විගස (1980 දශකය මැද වනවිට) වරක් පමණක් භාවිත කොට ඉවත දමන ඉදිකටු (disposable needles & syringes) යොදා ගැනීම ඇරඹුණා.

බොහෝ දේ ගැන අන්ත අසුබවාදී විග‍්‍රහයන් කරන, දේශීය උරුමය හා පාරම්පරික දැනුම ගැන පෙනී සිටින මෙරට එක් ජන සංවිධානයක් 1990 දශකය අගදී සිය නිල ප‍්‍රකාශනයක තර්ක කළේ මෙසේ ඉදිකටු වරක් භාවිතා කොට ඉවත දැමීම බටහිර ඖෂධ සමාගම් තර කරන තවත් එක් උප්පරවැට්ටියක් බවයි! ඔවුන් යෝජනා කළේ මෙබඳු මූලික මට්ටමේ ප‍්‍රවේශම්කාරී පියවරක් ශී‍්‍ර ලංකාව වැනි දුප්පත් රටකට දරා ගත නොහැකි බවයි

ජන මතය ව්‍යාකූල කරමින්, යහපත් සෞඛ්‍ය සේවා ප‍්‍රතිපත්ති අයථා ලෙස විවේචනය කරමින් කුමන්ත‍්‍රණවාදී කථා පැතිරවීම දැන් පෙරටත් වඩා ප‍්‍රබලව කැරෙන බව පෙනෙනවා. මේ නිසා අපේ සෞඛ්‍ය සේවා පරිපාලකයන්ට, වෛද්‍ය, හෙද හා අනෙකුත් සෞඛ්‍ය ක්‍ෂෙත‍්‍රයේ සැමට විෂබීජ හා රෝගාබාධ සමග පොර බදනවාට අමතරව නවීන මිථ්‍යාවන් හා භීතිකාවන්වලින් ලක් සමාජය ගලවා ගන්නට ද සිදුව තිබෙනවා.

සාම්ප‍්‍රදායිකව ලක් සමාජය බියපත් කළ භූතයන් හා වෙනත් පාරම්පරික භීතිකා ලංකා හේතුවාදී සංගමයේ නිර්මාතෘ ආචාර්ය ඒබ‍්‍රහම් ටී. කොවූර් ප‍්‍රමුඛ හේතුවාදීන් විසින් තර්කානුකූල ගවේෂණ හා සාවධාන පහදා දීම හරහා බොහෝ කොට දුරු කරනු ලැබුවා.

එහෙත් ව්‍යාජ විද්‍යාත්මක (pseudo-science) ඇඳුම් ඇඟලා ගෙන අප අතරට එන විසි එක් වන සියවසේ නවීන භූතයෝ (භීතිකා) ඊට වඩා බෙහෙවින් භයානකයි. හානි කරයි.

ඔවුන් පළවා හරින්නට කොවූර්ලා කී දෙනෙකු  ඕනෑ වේවි ද?

සිවුමංසල කොලූගැටයා #133: සේනක බිබිලේ ගිය මගෙහි ඉදිරියට යන්නේ කෙසේ ද?

In early August, Sri Lanka stopped the import of milk from New Zealand after discovering trace amounts of dicyanamide (DCD) a fertilizer additive, in four batches of milk sold by several firms. Concerns were also expressed on the presence of whey protein, a natural byproduct in cheese production.

After nearly a month of confusion and panic, the government now says it “probably overreacted” in its response to stories of contamination in milk powder imported from New Zealand.

Ensuring food safety is vital, and constant vigilance is needed – both on imported as well as locally produced food and beverages.  What is the role of medical doctors and other scientifically trained professionals in such vital debates on public health and safety? How best can they conduct themselves in contentious policy issues with broad implications?

I discuss this in my latest Ravaya column (in Sinhala). Similar ground was covered in my English column (but this is NOT a translation): 1 Sep 2013: When Worlds Collide #81: Who Added Conspiracy to Our Milk?

Cow jumped over the moon
කිරිපිටි ප‍්‍රශ්නයේදී රජයේ ප‍්‍රතිචාරය ‘අවශ්‍ය පමණට වඩා වැඩි වූ බව’ (probably over-reacted) යයි මාධ්‍ය ඇමතිවරයා 2013 අගෝස්තු 30 වනදා ප‍්‍රවෘත්ති සාකච්ඡුාවකදී පැවසුවා.

විශෙෂයෙන් ම තාක්‍ෂණික කරුණු ගැන රජය උමනාවට වඩා කලබල වූ බව ඔහුගේ මතය වුණා. එහෙත් පාරිභෝගිකයන් රැක ගැනීම සඳහා වඩාත් ප‍්‍රවේශම්කාරී වීම රජයක වගකීමක් බවත් ඔහු කියා තිබුණා.

කිරිපිටි ප‍්‍රශ්නය සංකේතවත් කළෙ එන්න එන්න ම තාක්‍ෂණික පදනමක් මත ප‍්‍රතිපත්තිමය තීරණ ගන්නට හා නියාමනය කිරීම් කරන්නට දේශපාලකයන්ටත්, රාජ්‍ය පරිපාලන නිලධාරීන්ටත් සිදු වීමේ නූතන යථාර්ථයයි.

මෙබඳු අවස්ථාවල විශෙෂඥ දැනුම ඇති විද්වතුන්ගේ උපදෙස් හා මග පෙන්වීම ප‍්‍රතිපත්ති සම්පාදකයන්ට අවශ්‍යයි. එය ගවේෂණාත්මකව, සත්‍යවාදීව හා අපක්‍ෂපාතිව ලබාදීම විද්වතුන්ගේ වගකීමයි. එහෙත් එසේ කිරීමේදී තමන්ගේ මතවාදයන් ප‍්‍රබල ලෙස එයට එකතු කිරීමෙන් සමහර විද්වතුන් ප‍්‍රශ්න ව්‍යාකූල කිරීමටත්, ජනමතය අවුල් කොට සමාජය කලබල කරන්නටත් (panic) දායක වූ බව අපට පෙනී ගියා.

කැමති  ඕනෑ ම දේශපාලන, සාමයික හා අනෙකුත් විශ්වාසයක් හෝ ස්ථාවරයක් ගැනීමේ පුද්ගල නිදහස ඇති සමාජයක් තුළ උගතුන් හා බුද්ධිමතුන් පොදු උන්නතිය සඳහා කෙසේ කි‍්‍රයාකාරි විය යුතු ද? විද්‍යාවේ නාමයෙන් විග‍්‍රහයන් කරන විට හා විද්වත් මට්ටමේ බලපෑම් කරන විට තමන්ගේ මතවාදයන් හා වඩාත් සමාජයට හිතකර තේරීම් අතර තුලනයක් පවත්වා ගන්නේ කෙලෙස ද?

පලිබෝධ නාශක, රසායනික පොහොර මෙන් ම පිටරටින් ගෙනා කිරිපිටි ගැනත් මහජන සෞඛ්‍යය සම්බන්ධ ප‍්‍රශ්න මතු වූ විට විද්වතුන් එයට මැදිහත්වීම අගය කළ යුත්තක්. නිලධාරීන්ගේ උදාසීනත්වය, අකාර්යක්‍ෂම බව හා ඇතැම් විට ව්‍යාපාරික බලපෑම්වලට නතුවීම ආදී සාධක නිසා නිසි නියාමනය හා ප‍්‍රතිපත්ති සම්පාදනය සිදු නොවන විට පොදු උනන්තියට කැප වූ බුද්ධිමතුන්ගේ බලපෑම් තීරණාත්මක වනවා.

එහෙත් එය සාක්‍ෂි මත පදනම් වී, ආවේගශීලි  නොවී, ප‍්‍රායෝගික හා තුලනාත්මක වීම අවශ්‍යයි. නැත්නම් සිදු වන්නේ ජන සමාජය අයථා ලෙස කලබල වීමත්, ප‍්‍රතිපත්ති කි‍්‍රයාදාමය එක තැන හිරවීමත් (policy paralysis).

වීරයන් හා දුෂ්ටයන් හැටියට හැම නූතන ප‍්‍රශ්නයක ම කොටස්කරුවන් පැහැදිලි ලෙස බෙදා වෙන් කිරීම අපහසුයි. අසාධාරණ ලාබ තකා වංචනික ලෙස පාරිභෝගිකයන් රැවටීමට තැත් කරන විදේශීය සමාගම් මෙන් ම සියයට සියයක් දේශීය සමාගම් ද සිටිනවා.

හැම කිරි කෝප්පයක ම කිඹුලන් සොයනවාට වඩා ඔබ්බට යන හරවත් වූ ද, වගකීම් සහගත වූ ද කි‍්‍රයාකලාපයක් අප විද්වතුන්ගෙන් අපේක්‍ෂා කරනවා.

Dr Seneka Bibile
Dr Seneka Bibile

මහජන සෞඛ්‍යය ගැන සංවේදී හා සකි‍්‍රය වන වෛද්‍යවරුන් බොහෝ දෙනකුගේ පරමාදර්ශී වීර චරිතය වන්නේ මහාචාර්ය සේනක බිබිලේ (1920-1977). 1958දී මෙරට ඖෂධවේදය පිළිබඳ ප‍්‍රථම මහාචාර්ය තනතුරට පත් මේ ජනතාවාදී වෛද්‍යවරයා 1971දී රාජ්‍ය ඖෂධ සංස්ථාව පිහිට වූ විට එහි ප‍්‍රථම සභාපතිවරයා වුණා. ඔහුගේ විශිෂ්ඨ බුද්ධිමය දායකත්වය වූයේ අත්‍යවශ්‍ය ඖෂධ පිළිබඳ තර්කාන්විත ක‍්‍රමවේදයක් යෝජනා කිරීමයි (rational pharmaceutical drugs use).

බටහිර වෛද්‍ය ක‍්‍රමයේ රෝගීන්ට දෙන බෙහෙත්වලින් අඩකටත් වඩා රෝගාබාධ සමනය කිරීමට අත්‍යවශ්‍ය හෝ ඉලක්කගත හෝ නොවන බව දැන් පිළි ගැනෙනවා. එහෙත් බොහෝ වෛද්‍යවරුන් බෙහෙත් නියම කරන විටත්, රෝගීන් බෙහෙත් ගන්නා විටත් ඒ ගැන නැවත සිතා බැලීමක් කරන්නේ නැහැ. එසේ හැකි තාක් ඖෂධ නියම කිරීමට වෛද්‍යවරුන්ට නිෂ්පාදන සමාගම් බලපෑම් කරන බවත්, ඒ සඳහා නොයෙක් දිරිගැන්විම් හා පරිත්‍යාග කෙරෙන බවත් කලක සිට ප‍්‍රකටයි.

මහජන මුදලින් පවත්වා ගෙන යන රාජ්‍ය සෞඛ්‍ය ක්‍ෂෙත‍්‍රයේ ඖෂධ භාවිතය වඩාත් තර්කනුකූල විධිමත් කිරිමට 1970 දශකයේ බිබිලේ ඇතුළු විද්වතුන් කිහිප දෙනෙක් උත්සහ කළා. මේ සඳහා වෛද්‍ය වෘත්තිය, සෞඛ්‍ය පරිපාලනය, සෙසු විද්‍යාඥයන් අතර මෙන් ම ජන සමාජ මට්ටමින් ද විද්වත් කතිකාවක් ඔවුන් ඇරඹුවා.

සරසවි වෙද ඇදුරකු ලෙසත් පර්යේෂකයෙකු ලෙසත් ක‍්‍රියා කරන අතර මේ ප‍්‍රතිපත්ති මට්ටමේ වෙනස ඇති කිරිමට මහාචාර්ය බිබිලේ ගත් උත්සාහය ගැන ඔහුගේ ජීවන චරිත කතාවෙත්, වෙනත් ප‍්‍රකාශනවලත් ලේඛන ගතව තිබෙනවා. එහිදී ඔහු මහත් පරිශ‍්‍රමයෙන් තොරතුරු හා සාක්ෂි රැස් කොට, විශ්ලේෂණය කොට ඉදිරිපත් කළ ශාස්ත‍්‍රීය විලාසය ගැන ඔහුගේ සිසුවකු වූ විද්‍යාත්මක කටයුතු පිළිබඳ ජ්‍යෙෂ්ඨ අමාත්‍ය වෛද්‍ය තිස්ස විතාරණ සිහිපත් කරනවා.

සේනක බිබිලේ වයස 57දී හදිසියේ මිය යාම සැක කටයුතු බවත්, ඇතැම් විට කුමන්ත‍්‍රණයක් විය හැකි බවත් සමහරුන් විශ්වාස කරනවා.

ඔහු ගැන කථා කරන බොහෝ දෙනා හා බිබිලේ චරිතය පරමාදර්ශයට ගන්නා නූතන වෛද්‍යවරුන් ඔහුගේ අකල් මරණය ගැන දැඩි අවධානය යොමු කරන අතර, ඔහු ජීවත්ව සිටියදී කි‍්‍රයා කළ විලාසය ගැන සමීපව අධ්‍යයනය කරන්නට නොවෙහෙසීම කණගාටුදායකයි.

මහාචාර්ය බිබිලේට සමාජවාදී දේශපාලන නැඹුරුවක් තිබුණා. ඔහු ලංකා සමසමාජ පක්‍ෂයේ සාමාජිකයෙක්. ඔහුගේ චින්තනය එයින් පොෂණය වූ බව පැහැදිලියි. එහෙත් ඖෂධවේදය පිළිබඳ විද්වත් වාදවිවාදවලදී ඔහු විද්‍යාව හා දේශපාලනය අනවශ්‍ය ලෙස මිශ‍්‍ර කර ගත්තේ හෝ පටලවා ගත්තේ නැහැ.

ජාත්‍යන්තර තලයේ දක්‍ෂ ප‍්‍රතිමල්ලවයත් සමග සංයමයෙන් හා ඉතා සංවිධනාත්මකව වාද විවාද කළ සැටිත්, ලෝකයේ ආණ්ඩු සාමාජිකත්වය දරණ ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානයේ (WHO) ප‍්‍රබල බුද්ධිමය වෙනසක් කළ සැටිත් වෛද්‍ය විතාරණ, වෛද්‍ය කොල්වින් ගුණරත්න ඇතුඵ බිබිලේ සහෘදයන් වාර්තා කොට තිබෙනවා. මෙන්න පරමාදර්ශය!

බිබිලේ අකාලයේ මිය ගියත් ඔහු ඇරැඹූ චින්තන විප්ලවයට දිගට ම ලාංකික බුද්ධිමය දායකත්වය හා නායකත්වය ලැබුණා.

Dr Kumariah Balasubramaniam
Dr Kumariah Balasubramaniam

බිබිලේ යටතේ සරසවි ඇදුරකුව සිටි ඖෂධවේදී ආචාර්ය කුමාරයියා බාලසුබ‍්‍රමනියම් (1926-2011) ඉන් පසු එම බුද්ධිමය අරගලය තවත් වසර 30කට වැඩි කලක් පෙරට ගෙන ගියා. වෙළදාම හා සංවර්ධනය පිළිබඳ එක්සත් ජාතීන්ගේ සම්මේලනයේ (UNCTAD ආයතනයේ) විශෙෂඥයකු ලෙස කි‍්‍රයා කරමින් ඔහු නේපාලය, කියුබාව, පිලිපීනය, ඉතියෝපියාව හා ටැන්සේනියාව වැනි රටවල අත්‍යවශ්‍ය ඖෂධ ප‍්‍රතිපත්ති සම්පාදනය කළා.

1981දී Health Action International (HAI) නම් ජාත්‍යන්තර රාජ්‍ය නොවන සංවිධානයක් බිහි කිරීමට හවුල් වූ වෛද්‍ය බාලසුබ‍්‍රමනියම්, ප‍්‍රගතිශීලී වෛද්‍යවරුන්, ඖෂධවේදීන් හා වෙනත් සමාජ කි‍්‍රයාකාරිකයන් රැසක් හවුල් කර ගෙන නැණවත් ඖෂධවේදයක් සඳහා ලෝක ව්‍යාප්ත සංවාදයක් පවත්වා ගෙන ගියා. කලක් ඔහු මැලේසියාවේ පිනෑංග්හි පිහිටි HAI ආසියා පැසිෆික් කාර්යාලයේ  උපදේශක ලෙස ද ක‍්‍රියා කළා.

අන්තර් රාජ්‍ය මට්ටමේ WHO සංවිධානයට උදාසීන වන්නට හෝ අකාර්යක්‍ෂම වන්නට හෝ නොදී සිවිල් හා විද්වත් බලපෑම් දිගට ම පවත්වා ගන්නේ HAI වැනි රාජ්‍ය නොවන සංවිධානයි.

බංග්ලාදේශයේ ඖෂධ ප‍්‍රතිපත්තිය ජනතාවාදී කිරීමේ මුල් තැන ගත් වෛද්‍ය සෆ්රුල්ලා චෞද්‍රි (Dr Zafrullah Chowdhury) ආචාර්ය බාලසුබ‍්‍රමනියම් ගැන ඉතා ගෞරවයෙන් කථා කළා. ‘‘ඩොක්ට බාලා මහජන සෞඛ්‍ය ක්‍ෂෙත‍්‍රයේ ලොව පුරා පැතිර සිටින දහස් ගණනක් දෙනා බලාත්මක කළා. මෙය දිගුකාලීන අරගලයක් බවත්, තාවකාලික ජයග‍්‍රහණවලට වඩා ප‍්‍රතිපත්තිමය මට්ටමේ හා චින්තන වෙනසකට කි‍්‍රයා කළ යුතු බවත් ඔහු අපට නිතර සිහිපත් කළා.’’

මහාචාර්ය බිබිලේ මා කිසි දිනෙක මුණ නොගැසුණත් ආචාර්ය බාලසුබ‍්‍රමනියම්ට කොළඹ විද්වත් තලයන්හිදී මා සවන් දී තිබෙනවා. ඔහු බහුශ‍්‍රැත වූත්, මිත‍්‍රශීලී වූත්, නිහතමානී චරිතයක් බව මට මතකයි.

තමන්ගේ දිගුකාලීන අරමුණු සාක්ෂාත් කරගන්නට රාජ්‍ය නිලධාරීන්, ඖෂධ සමාගම්වල නියෝජිතයන් ඇතුඵ අදාල හැම කෙනකු සමග ම ඔහු සන්සුන්ව සාකච්ඡා කළා. ආවේගශීලී වූයේ නැහැ. මෙබඳු අරගලයන්හි මුඛ්‍ය අවශ්‍යතාවයක් වන්නේත් එයයි.

2007දී Ceylon Medical Journal වෛද්‍ය සඟරාවෙහි ලිපියක් ලියමින් වෛද්‍ය මහාචාර්ය කොල්වින් ගුණරත්න කීවේ ශී‍්‍ර ලංකාවෙන් බිහි වී ලෝක ව්‍යාප්ත මට්ටමේ ලොකු ම බලපෑම කළ වෛද්‍යවරයා කේ. බාලසුබ‍්‍රමනියම් බවයි. (අකල් මරණය නිසා බිබිලේ ගමන කෙටි වූ බැවින්.)

2011දී බාලසුබ‍්‍රමනියම් මිය ගිය පසු ලෝකයේ ඉහළ ම පෙළේ වෛද්‍ය පර්යේෂණ සඟරාවක් වන The Lancet ඔහු හැදින්වූයේ ‘ලොව සිටි ඉතා ම දැනුවත් හා අධිෂ්ඨානශීලී සෞඛ්‍ය කි‍්‍රයාකාරියකු’ ලෙසටයි. http://tiny.cc/LancetKB

මේ තරම් ලෝක කීර්තියට පාත‍්‍ර වූ මේ ලංකා පුත‍්‍රයා ගැන දන්නේ වෛද්‍ය ක්‍ෂෙත‍්‍රයෙන් පිටත කී දෙනාද? තරුණ වෛද්‍යවරුන් පවා කී දෙනෙක් මේ චරිතය ගැන අසා දැනුවත් ද? බිබිලේටත් වඩා සාර්ථක වූ මේ විද්වතා ගැන සිංහල මාධ්‍යවල කථා නොකරන්නේ ඇයි?

මාධ්‍ය ප‍්‍රසිද්ධිය නොපතා, නිහඩව අඩසියවසක් ප‍්‍රතිපත්ති හා බුද්ධිමය මට්ටමේ මාහැගි මෙහෙවරක් කළ බාලසුබ‍්‍රමනියම්, අද කාලේ ක්‍ෂණික සේනක බිබිලේලා වන්නට තැත් කරන අයට හොඳ ආදර්ශයක්!

බිබිලේ මගෙහි යන තවත් විද්වතුන් සිටිනවා. කලක් කොළඹ වෛද්‍ය පීඨයේ ඖෂධවේදය ඉගැන් වූ වෛද්‍ය කි‍්‍රශාන්ත වීරසූරිය එක් උදාහරණයක්. දැන් ඔහු ජිනීවා නුවර WHO මූලස්ථානයේ අත්‍යවශ්‍ය ඖෂධ පිළිබඳ ජාත්‍යන්තර විද්වත් කමිටුවේ ලේකම්වරයා.

මහාචාර්ය බිබිලේ හා ආචාර්ය බාලසුබ‍්‍රමනියම් වැනි විද්වතුන් ක‍්‍රමීය මට්ටමෙන් ප‍්‍රශ්න විග‍්‍රහ කොට, සංකීර්ණ සමාජයේ වෙනස්කම් කිරීමේදී මතු වන අභියෝග මනා ලෙස හඳුනා ගෙන සිටියා. උපක‍්‍රමශීලීව, සියුම් ලෙස තමන්ගේ කරුණු හා තර්ක ගොනු කරමින්, විවිධ ක්‍ෂෙත‍්‍රවල හා රටවල මිතුදම් වර්ධනය කරමින්, බුද්ධිමය සංධාන ගොඩ නැගුවා.

මෙබඳු ප‍්‍රතිසංස්කරණවලට නොවරදවා ම විරුද්ධ වන බව දන්නා (ඖෂධ සමාගම් වැනි) පාර්ශ්වයන් ද සංවාදවලට සහභාගී කර ගත්තා. ඔවුන්ට ප‍්‍රසිද්ධියේ පහරදීමට ගියේ නැහැ. ඒ වෙනුවට මහජන අභිවෘද්ධියට නිසැකව දායක වන ප‍්‍රගතිශීලී පියවරවලට ප‍්‍රසිද්ධියේ ඔවුන්ගේ කැමැත්ත ද ලබා ගැනීමට උත්සුක වුණා.

මේවා කඩාකප්පල් කිරීමට අල්ලස්, තර්ජන, ආදිය මතුවිය  හැකි බව දැන සිටියා. තමන්ගේ අවංක බව හා පාරදෘශ්‍ය කි‍්‍රයා කලාපය හරහා ආදර්ශමත් වුණා. තමන් අතින් වැරදි සිදු වූ විට වහා නිවැරදි කර ගත්තා.

මාධ්‍යවලින් සංතෘප්ත වී ඇති අද කාලේ මාධ්‍ය හරහා ද මෙබඳු අරගලයන් කළ යුතු බව ඇත්තයි. එහෙත් ප‍්‍රශ්නයේ ප‍්‍රතිපක්‍ෂයට නිග‍්‍රහ කරමින්, බරපතල චෝදනා නගමින් ආවේගශීලී වනවා වෙනුවට සමාජයට තොරතුරු සන්නිවේදනය කළ හැකි වෙනත් ශෛලීන් තිබෙනවා.

‘රටට වස කැවීමේ ජාත්‍යන්තර ක‍්‍රමන්ත‍්‍රණ’ ගැන කථා කිරීම හරහා අහිංසක ජනයා බියපත් කොට ව්‍යාකූල කරනවාට වැඩි විද්වත් බවක් අප වෛද්‍යවරුන්ගෙන් බලාපොරොත්තු වනවා.

බිබිලේ ගිය මගෙහි අයාලේ ගියාට පමණක් මදි. බිබිලේ බහුවිධ දුෂ්කරතා මැද උපක‍්‍රමශීලීව ප‍්‍රතිපත්ති හා චින්තන මට්ටමේ වෙනසක් කළෙ කෙසේ ද යන්නත් ඔහුගේ අනුගාමිකයන් වූ බාලසුබ‍්‍රමනියම් හා වීරසූරිය වැනි අය ඉන් ඔබ්බට බුද්ධිමය අරගලය ගෙන ගියේ කෙසේ ද යන්නත් සමීපව විමසා බැලීම ඉතා වැදගත්.

Communication expertise as essential disease outbreak control

CBA President Moneeza Hashmi oepns workshop on Pandemics and broadcasting, Manado, 28 May 2013
CBA President Moneeza Hashmi opens workshop on Pandemics and broadcasting, Manado, 28 May 2013

The discussion on the role of information and communication in disaster situations continues. Media-based communication is vitally necessary, but not sufficient, in meeting the multiple information needs of disaster risk reduction and disaster management. Other forms of participatory, non-media communications are needed to create more resilient communities.

During the past decade, the world’s humanitarian and disaster management communities have acknowledged the central and crucial role of communications — not just for outreach, but as a frontline activity and a core component of response.

An Asian broadcasters’ workshop I just facilitated during Asia Media Summit 2013 in Manado, Indonesia, once again reaffirmed this. It was titled: Be Prepared: Managing Your Organisation through a Global Pandemic.

It was organised by the Commonwealth Broadcasting Association (CBA) in collaboration with the Asia Pacific Institute for Broadcasting Development (AIBD), and held on 28 May 2013.

WHO_CDS_2005_28enProviding vital context to our discussions was the World Health Organization (WHO)’s Outbreak Communication Guidelines of 2005 [WHO/CDS/2005.28].

Perhaps the most significant sentence in the booklet is this: “WHO believes it is now time to acknowledge that communication expertise has become an essential outbreak control as epidemiological training & laboratory analysis…”

It is preceded by this candid appraisal: “Communication, generally through the media, is another feature of the outbreak environment. Unfortunately, examples abound of communication failures which have delayed outbreak control, undermined public trust and compliance, and unnecessarily prolonged economic, social and political turmoil.”

The document is certainly a leap forward in thinking, but eight years since it was published, the ICT and media realities have changed drastically. As I noted in my opening remarks, social media, then fledgling, have exploded and completely changed the dynamics of emergency communications.

In a recent op-ed published in SciDev.Net, Rohan Samarajiva and I made this point: “The proliferation of ICTs adds a new dimension to disaster warnings. Having many information sources, dissemination channels and access devices is certainly better than few or none. However, the resulting cacophony makes it difficult to achieve a coherent and coordinated response…”

We added: “The controlled release of information is no longer an option for any government. In the age of social media and 24/7 news channels, many people will learn of distant hazards independently of official sources.”

Read full essay: Crying wolf over disasters undermines future warnings by Rohan Samarajiva & Nalaka Gunawardene, SciDev.Net, 6 February 2013

CBA - AIBD Workshop on 'Be Prepared Managing Your Organisation through a  Global Pandemic' - Manado, Indonsia, 28 May 2013
CBA – AIBD Workshop on ‘Be Prepared Managing Your Organisation through a Global Pandemic’ – Manado, Indonsia, 28 May 2013

සිවුමංසල කොලූගැටයා #117: පැහැබර අහසක් කිසිදා නොදුටු චීන දරුවෝ

My latest column in Ravaya broadsheet newspaper (in Sinhala) looks at China’s air pollution problems that keep getting worse, taking pollutant readings off the charts. Urban air quality in Winter 2012/13 was so bad that Chinese themselves called it ‘Airpolcalypse‘.

Children wear anti pollution masks at Tiananmen Square in Beijing, Feb 2013
Children wear anti pollution masks at Tiananmen Square in Beijing, Feb 2013

නාගරික ප‍්‍රදේශවල ඉපිද හැදෙන වැඩෙන සමහර දරුවන් වනාන්තර, වන සතුන් හා සොබා දහමේ වෙනත් දායාදයන්ගෙන් දුරස්තවීම බොහෝ රටවල දැකිය හැකියි. එහෙත් වළාකුලෙන් හා මීදුමෙන් තොර වූ පැහැබර නිල් අහස හා බැබළෙන හිරු කිසිදා නොදුටු දරුවන් විශාල සංඛ්‍යාවක් සිටින රටක් ගැන ඔබ අසා තිබෙනවා ද?

පුදුමයි, ඒත් ඇත්තයි. මේ මහජන චීනයේ බේජිං හා ෂැංහයි මහා නගර දෙකෙහි ඇතැම් කුඩා දරුවන්ගේ දෛනික යථාර්ථයයි. චීනයේ මාධ්‍යවේදීන්, පර්යේෂකයන් හෝ විද්වතුන් වන මිතුරන් ගණනාවක් මට සිටිනවා. ඔවුන්ගේ දරුවන්ගේ අත්දැකීමත් මෙයයි.

එයට හේතුව අධික වාත දුෂණය නිසා චීන මහ නගරවල දිවා රාතී‍්‍ර ප‍්‍රකාශ-රසායනික දුමාරයක් (Photo chemical smog) බිහිව තිබීමයි. එය සෞඛ්‍යයට වින කරනවාට අමතරව, දුරදැකීමේ හැකියාව ද සීමා කරනවා. එබඳු ප‍්‍රදේශවල පැහැදිලි අහසක් දැකගන්නට ඇත්තේ ම නැති තරම්.

ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානයට (WHO) අනුව අද ලෝකයේ අතිශයින් ම දුෂිත වූ වාතය හමුවන නගර 20න් 16ක් ම ඇත්තේ චීනයේ. 2008 බේජිං ඔලිම්පික් තරගාවලියට පෙර එනුවර වාත දුෂණය ගැන දැඩි ජාත්‍යන්තර අවධානය යොමු වුණා. මෙතරම් ප‍්‍රබල ලෙස දුෂිත වාතය ඇති නගරයක තරග වදින කී‍්‍රඩකයන්ට අහිතකර සෞඛ්‍ය බලපෑම් ඇති විය හැකි දැයි බිය පහළ වුණා.

තම ජාතියේ ප්‍රෞඩත්වය ඔලිම්පික් සත්කාරය සමග ඉතා සමීපව බද්ධ කර තිබූ නිසා චීන රජය ඔලිම්පික් පැවැත්වෙන්නට සති ගණනකට පෙර පටන් අසාමාන්‍ය පියවර ගත්තා. කර්මාන්ත ශාලා ටික කලකට වැඩ නතර කළා. වාහන නගරයට පිවිසීම දැඩි ලෙස සීමා කළා.

මෙබඳු පියවර හරහා තාවකාලිකව බේජිං හා අවට වාත දුෂණය තරමක් සමනය කර ගෙන ඔලිම්පික් පැවැත්වූවත් එයින් පසු යළිත් පෙර තිබුණාටත් වඩා දුෂණය උත්සන්න වී ඇති බව එරට පාරිසරික හා සෞඛ්‍ය නිලධාරීන් පිළි ගන්නවා.

2013 ජනවාරි – මාර්තු කාලයේ වාත දුෂණ තත්ත්වය ඉතා දරුණූ වුණා. ඇතැම් දිනවල බේජිං නුවර වාත දුෂණ මට්ටම WHO සම්මත උපරිම සීමාවන් මෙන් 30ගුණයක් තරම් ඉහළ ගියා.

Make no mistake: Air pollution kills you slowly
Make no mistake: Air pollution kills you slowly

මෙයට වැඩිපුර ම දායක වූයේ PM2.5 නමින් හඳුන්වන අර්ධ වශයෙන් දහනය වූ ඉතා කුඩා අංශුයි. ආශ්වාසය හරහා පෙනහඵ තුළට ගොස් බරපතල සෞඛ්‍ය හානි කිරීමේ හැකියාව මේවාට තිබෙනවා. දිගු කලක් තිස්සේ PM2.5 අංශු ශරීරගත වූ විට ඒ මගින් ශ්වසන ආබාධ පමණක් නොව පෙනහඵ පිළිකා හා හෘදරෝග ද ඇති කළ හැකි බව දැන් සොයා ගෙන තිබෙනවා.

වාත දුෂණය නිසා මීදුම සහ දුම මිශ‍්‍ර පටලයක් ඇති වී දින ගණනක් තිස්සේ අගනුවර හා තදාසන්න ප‍්‍රදේශවල පෙනීම සීමා කළා. දිවා කාලයේ පවා වාහනවල ලයිට් දමා ගෙන පැදවීමට සිදු වූ අතර, ගුවන් ගමන් රැසක් අවලංගු කරනු ලැබුවා.

WHO ගණන් බලන අන්දමට එළිමහනේ වාත දුෂණය නිසා ලොව පුරා වසරකට අවම වශයෙන් මිලියන් 2ක් ජනයා අකාලයේ මිය යනවා. මෙයින් 65%ක් මරණ සිදු වන්නේ ආසියාවේ. ඒ අතරින් චීනය ප‍්‍රධානයි. එරට වසරකට මේ සංඛ්‍යාව මිලියන් 1.2ක් පමණ වනවා. රෝගාතුර වී වසර ගණන් දුක් විඳින සංඛ්‍යාව මීට වඩා බෙහෙවින් වැඩියි. දරුවන් හා මහඵ අය වාත දුෂණයෙන් වැඩිපුර පීඩා විඳිනවා.

හැම සීත සෘතුවකදී ම චීනයේ විදුලි පරිභෝජනය ඉහළ යනවා. නිවාස උණුසුම් කරන්නට දැන් බොහෝ නිවැසියන් යොදා ගන්නේ විදුලියයි. විදුලි ජනනයට වැඩිපුර ගල්අගුරු භාවිත කරන එරට විදුලි බලාගාරවලින් මතුව එන වාත දුෂණය කර්මාන්ත ශාලාවලින් පිටවන දුෂණය ඉක්මවා ගොස් තිබෙනවා.

බේජිං දුෂක දුමාරය උත්සන්න වන දිනවලට දැන් අභ්‍යවකාශයේ ඇති චන්ද්‍රිකාවලට පවා මීදුම් පටලය පෙනෙනවා. එමෙන් ම එම දුමාරය ටිකෙන් ටික සුළං හමන දිශාව අනුව චීනය තුළ වෙනත් ප‍්‍රදේශවලටත්, කොරියාව හා ජපානය වැනි අසල්වැසි රටවලටත් ඇදී යනවා.

මෙය නතර කිරීමට නොහැකි වූවත්, චීනයේ පරිසර දුෂණයෙන් තමන් පීඩාවට පත් විය යුත්තේ ඇයි ද යන්න අද අසල්වැසි රටවල් මතු කරන ප‍්‍රබල ප‍්‍රශ්නයක් වී තිබෙනවා.

දුමාරය උග‍්‍ර වන සීත කාලයට යම් තාවකාලික (පැලැස්තර) විසඳුම් සෙවීමට බේජිං හා ෂැංහයි මහා නගර දෙකේ බලධාරීන් උත්සුක වනවා. අත්‍යවශ්‍ය සේවා නොවන සමහර කර්මාන්ත ශාලා වසා තබන්නටත්, රාජ්‍ය නිලධාරීන්ගේ වාහන ධාවනය දැඩි ලෙස සීමා කරන්නටත් ඔවුන් කි‍්‍රයා කරනවා.

2012 නොවැම්බරයේ තනතුරට පත් චීනයේ අගමැති ලී කේකියැංග් (Li Keqiang) ප‍්‍රතිඥා දුන්නේ තම ධූර කාලය තුළ පාරිසරික සංරක්‍ෂණයට මුල් තැනක් දෙන බවයි. එසේම 2016 වන විට බලශක්තිය සඳහා ගල් අගුරු දහනය නතර කොට විකල්ප ප‍්‍රභවයන් යොදා ගන්නටත්, වාහන දහන දුමාරය වඩා දැඩි ලෙස නියාමනය කරන්නටත් බේජිං බලධාරීන් සැළසුම් කරනවා.

එහෙත් මතුවී ඇති අධික වාත දුෂණය සමනය කරගන්නට වසර කිහිපයක් ගත වනු ඇති. ඒ අතර කාලයේ එළිමහනේ මුවවැසුම් පැළඳගෙන ගමන් කරන්නටත්, නිවෙස් තුළ වාතය පිරිසුදු කරන යන්ත‍්‍ර (air purifiers) භාවිත කරන්නටත් එරට නාගරික වැසියන්ට සිදුව තිබෙනවා.

රෙදි සෝදන යන්ත‍්‍ර, පරිගණක හා ටෙලිවිෂන් මෙන් වාත පිරිසුදු කරන යන්ත‍්‍ර ද චීන මධ්‍යම පාන්තික නිවෙසක අත්‍යවශ්‍ය උපාංගයක් බවට පත් වෙලා. වායුසමන යන්ත‍්‍රවලට වඩා සුක්‍ෂම ලෙසින් වාතයේ දුෂක පෙරා ඉවත් කිරීමේ හැකියාව මේ යන්ත‍්‍රවලට ඇතත් ඒවායේ මිළ අධිකයි. එමෙන් ම ඒවා කි‍්‍රයාත්මක කරන්නට අවශ්‍ය බලශක්තිය ජනනයට තව තවත් ගල් අගුරු හා ඛනිජ තෙල් දහනය කළ යුතුයි. මේ නිසා මෙය කිසිසේත් තිරසාර විසඳුමක් නොවෙයි.

2013 පෙබරවාරියේ චීන කැබිනට් මණ්ඩලය නව ඉන්ධන ප‍්‍රමිතීන් හඳුන්වාදීමට ප‍්‍රතිපත්තියක් හා කාල රාමුවක් අනුමත කළා. එහෙත් ප‍්‍රායෝගිකව මෙය කෙතරම් සාර්ථක වේ ද යන්න සැක සහිතයි.

දශක ගණනාවක් පුරා චීන රජයට අයත් ඛනිජ තෙල් සමාගම් හා විදුලිබල සමාගම් සිය රටේ ප‍්‍රමිතීන් හා පාරිසරික නීතිරීති නොතකා හිතුමතේ කි‍්‍රයා කොට තිබෙනවා. ඔවුන්ට විරුද්ධව රටේ නීතිය කි‍්‍රයාත්මක කිරීමට නිලධාරිතන්ත‍්‍රය මේ දක්වා කි‍්‍රයා නොකිරීම, වාත දුෂණය මේ තරම් දරුණු වීමට ප‍්‍රධාන හේතුවක්.

චීනයේ පාරිසරික ප‍්‍රශ්න එරට ආර්ථික වර්ධනයට ද බලපෑම් කිරීම ඇරඹිලා. රටක පරිසර දුෂණයේ වටිනාකම ගණනය කිරීම ඉතා අසීරු කාරියක්. අකාලයේ මිය යන ජීවිතවලට මිළක් දෙන්නේ කෙලෙස ද?

එහෙත් අහිතකර වාතය, ජලය හා ආහාර නිසා රෝගී වන අයට ප‍්‍රතිකාර කිරීමේ වියදම හා ඔවුන්ට මග හැරෙන වැඩ කරන දින සංඛ්‍යාවේ අගය ආදිය ගණන් බැලිය හැකියි. මේ අනුව 2010දී පරිසර දුෂණවලින් එරට තුළ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් (GDP) 3.5%ක් නැතහොත් ඩොලර් බිලියන් 230ක් ක්ෂය වූ බව චීනයේ පාරිසරික සැළසුම් පිළිබඳ ජාතික ඇකඩමිය (පරිසර අමාත්‍යාංශය යටතේ ඇති නිල ආයතනයක්) කළ අධ්‍යයනයකින් පෙන්වා දී තිබෙනවා.

මේ සංඛ්‍යාව ඉතා විශාල වුවත් (සංසන්දනය සඳහා සමස්ත ශී‍්‍ර ලංකා ආර්ථිකය ඩොලර් බිලියන් 60ක් පමණ වනවා). එය පරිසර ප‍්‍රශ්නවල සම්පුර්ණ බලපෑම් තක්සේරුවක් නොවන බව එරට විද්වතුන් පිළි ගන්නවා. එමෙන් ම සමහර පාරිසරික තත්ත්වයන්ගේ අහිතකර බලපෑම් (උදා: පිළිකා) හට ගන්නේ වසර ගණන් කල් ගත වී නිසා ආර්ථික විද්‍යාත්මක ගණන් බැලීමකට එය හසු කර ගැනීම අසීරුයි.

බිලියන් 1.3ක් වන චීන ජනතාවට මූලික අවශ්‍යතා වන ආහාර, ඇඳුම් පැළඳුම්, නිවාස හා වෙනත් භෞතික අවශ්‍යතා සම්පාදනය කිරීමටත්, රට තුළ යටිතල පහසුකම් දියුණු කරන්නටත් චීන රජයට හැකිව තිබෙනවා. ඉස්සර වගේ දැන් කිසිවකුත් සාගින්නේ සිටින්නේ නැහැ.

දුගී බවින් සිය ජනයා ඉහළට එසවීමේදී මෑත ඉතිහාසයේ මහජන චීනය තරම් ඉක්මනට හා මහා පරිමාණයෙන් එය සිදු කළ වෙන කිසිදු රටක් නැහැ. කොමියුනිස්ට් දේශපාලන රාමුවක් තුළ වෙළඳපොල ආර්ථික ප‍්‍රතිපත්ති හඳුන්වා දෙමින් 1979දී චීනය ඇරැඹු ප‍්‍රතිසංස්කරණ නිසා ගෙවී ගිය වසර 35කට ආසන්න කාලය තුළ මිලියන් 600ක් චීන ජාතිකයන් අන්ත දුගී මට්ටමින් (එනම් දිනකට අමෙරිකානු ඩොලර් 1.25 හෝ රුපියල් 160) අත් මිදී ඊට වඩා ආදායමක් ලබන මට්ටමට පත්ව සිටිනවා. මෙය අගය කළ යුතු මානුෂීය හපන්කමක්.

එහෙත් අතමිට සරු වූ පමණට වඩාත් හිතකර ජීවන මට්ටමක් තවමත් ලැබී නැති බව අති බහුතරයක් චීන ජනතාවට දැන් වැටහෙමින් පවතිනවා. වසර 35 තුළ අධිවේගී ආර්ථික වර්ධනයක් ඔවුන් ලබා ගත්තේ එහි පාරිසරික හා සෞඛ්‍ය විපාක ගැන තැකීමක් නොකර, ඒකායන අරමුණින් ‘සංවර්ධනය’ ගැන පමණක් අවධානය යොමු කිරීම හරහායි.

චීනය දැන් ලෝකයේ දෙවන විශාලතම ආර්ථිකයයි. එය ජපානය ඉක්මවා යමින් එතැනට පත්වූයේ 2010දී. ඉදිරි වසර කිහිපය තුළ, සමහර විට 2016 පමණ වන විට අමෙරිකාව ද අභිබවා මුල් තැනට එන්නට හැකි යයි ආර්ථික විද්‍යාඥයන් අනුමාන කරනවා.

මෑතක් වන තුරු චීනයේ නිල ස්ථාවර වූයේ ‘ටිකක් අපවිත‍්‍රවීම් සිදු වූවත් රටේ ආර්ථික වර්ධනය පවත්වා ගන්නට සැවො ම කැප කිරීම් කළ යුතු බව’යි. දැන් ටිකෙන් ටික මේ ‘අපවිත‍්‍රවීම්’ සුඵ පටු නොවන බව පිළි ගැනෙනවා.

භෞතික සැප සම්පත් අතින් එක් පරම්පරාවක් තුළ ලොකු ඉදිරි පිම්මක් පැන්නත් නිදහසේ එළිමහනේ ඇවිද යන්නට නොහැකි, නිවෙස් තුළට වී යාන්ත‍්‍රිකව පිරිසුදු කරන වාතය ආශ්වාස කරමින් ‘පාරිසරික සිරකරුවන්’ බවට පත් වීමේ තේරුමක් ඇත්දැයි එරට උගත් මධ්‍යම පාන්තිකයන් දැන් වඩ වඩාත් ප‍්‍රශ්න කරනවා. චීන කොමියුනිස්ට් පාලන ඉතිහාසයේ මුල් වතාවට මෙබඳු සංවාද සඳහා තරමක හෝ අවකාශයක් ලබා දී තිබෙනවා.

Chinese social media image protesting air pollution in China, Feb 2013
Chinese social media image protesting air pollution in China, Feb 2013