This is the (Sinhala) text of my Sunday column in Ravaya newspaper on 5 August 2012. This week, I trace the moving images coverage of the Olympics, from the early days of cinema to the modern instantaneous live coverage that makes the whole world watch the Games as they unfold.
I covered similar ground in my English column on 29 July 2012: When Worlds Collide #26: Olympics on TV – How the World is One! (But no, I don’t translate – even my own writing.)
2012 ලන්ඩන් ඔලින්පික් උළෙල, 116 වසරක නූතන ඔලිම්පික් ඉතිහාසයේ මාධ්‍ය මගින් වැඩියෙන් ම ආවරණය කැරෙන හා වඩාත් ම ඩිජිටල් ඔලිම්පික් උළෙල බවට පත්ව තිබෙනවා.
ලන්ඩන් ඔලිම්පික් සංවිධායකයන් වෙතින් නිල මාධ්‍ය ආවරණ පහසුකම (media accreditation) ඉල්ලූම් කළ ලෝක ව්‍යාප්ත මාධ්‍යවේදී සංඛ්‍යාව 22,000 ඉක්මවා ගොස් තිබෙනවා. එතරම් සංඛ්‍යාවක් නිල නොවන අයුරින් ද විවිධාකාර ඩිජිටල් මාධ්‍ය හරහා තමන් රිසි තරග ඉසව් හා ක‍්‍රීඩක ක‍්‍රීඩිකාවන් ගැන වාර්තාකරණයක යෙදෙනු ඇතැයි සංවිධායකයන් අනුමාන කරනවා.
ලන්ඩන් නුවර මෙවර පැවැත් වෙන්නේ ඔලිම්පික් තරඟ මාලාවේ 30 වැන්නයි. 1896දී ග‍්‍රීසියේ ඇතන්ස් නුවර මුල් ම නූතන ඔලිම්පික් උළෙල පවත්වන විට තිබුණේ මුද්‍රිත හා ඡායාරූප මාධ්‍යයන් පමණයි. එහෙත් එතැන් පටන් කෙටි කලක් ඇතුළත සිනමාව (1900), රේඩියෝ මාධ්‍යය (1910) හා ටෙලිවිෂනය (1927) බිහි වී කෙමෙන් ප‍්‍රචලිත වූවා. අළුතෙන් බිහි වූ හැම මාධ්‍යයක් ම ටික කලෙකින් ඔලිම්පික් ආවරණයට යොදා ගනු ලැබූ පරිදි ඉන්ටර්නෙට් හා ජංගම දුරකථන ද අද එම මාධ්‍ය මිශ‍්‍රණයට එක් ව තිබෙනවා.
ඔලිම්පික් තරගාවලි හැකි තාක් සජීව, විස්තරාත්මක හා විචිත‍්‍ර ලෙසින් ලොව පුරා සැමට වාර්තා කිරීමේ අභියෝගය එදා මෙන් ම අදත් පවතිනවා. එයට යොදා ගන්නා මෙවලම් හා තාක්ෂණයන් වෙනස් වූවත් එහි මුඛ්‍ය අරමුණ නම් මුළු ලොවට පොදු මහා ක‍්‍රීඩා උත්සවය කොයි කාගේත් ග‍්‍රහණයට හසු කර දීමයි.
ඔලිම්පික් තරග ඉසව් මෙන්ම ආරම්භක හා අවසන් කිරීමේ සංදර්ශනාත්මක උත්සවයන් සජීව ලෙසින් ටෙලිවිෂන් මාධ්‍යයෙන් විකාශය කිරීම ලොව බොහෝ ටෙලිවිෂන් ආයතනවල අවශ්‍යතාවයයි.
ඔලිම්පික් ව්‍යාපාරයේ පාලක මණ්ඩලය ලෙස ක‍්‍රියාකරන, ආණ්ඩුවලින් පරිබාහිර සංවිධානය ජාත්‍යන්තර ඔලිම්පික් කමිටුවයි (International Olympic Committee, IOC). එය ජාතික ඔලිම්පික් කමිටුවල නියෝජනය ලබන ලෝක මට්ටමේ සම්මේලනයක්. එහි සාමාජිකත්වය දරණ ජාතික ඔලිම්පික් කමිටු 205ක් තිබෙනවා. (ආණ්ඩුවලට පමණක් සාමාජිකත්වය හිමි එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයේ සාමාජික රටවල් 193යි.)
සමස්ත ඔලිම්පික් ව්‍යාපාරය එහි ආරම්භක උතුම් අරමුණු හා සාරධර්මවලට අනුකූල වන පරිදි පවත්වා ගෙන යන ෂධක්‍ සංවිධානය, ඔලිම්පික් තරගාවලි ටෙලිවිෂන් හරහා ආවරණය කිරීමත් නියාමනය කරනවා. ඔවුන්ගේ ප‍්‍රධාන අරමුණ හැකි තාක් ටෙලිවිෂන් පේ‍්‍රක්ෂකයන්ට ඔලිම්පික් විකාශ නැරඹීමට අවස්ථාව උදාකර දීමයි. මේ නිසා නිදහසේ ගුවනට සංඥා විසුරුවා හරින, ඇන්ටෙනාවකින් හසු කර ගත හැකි (free-to-air, terrestrial) ආකාරයේ ටෙලිවිෂන් නාලිකාවලට ඔලිම්පික් විකාශ වරම දීමට ෂධක්‍ කැමතියි. එමෙන් ම රටක හැකි තාක් ජන සංඛ්‍යාවට නැරඹිය හැකි පරිදි ඇතැම් විට නාලිකා කිහිපයකට එම විකාශ වරම ලබා දෙනවා.
මේ සාරධර්මය උරගා බැලෙන සිදුවීමක් මෙරට සිදු වුණා. ලන්ඩන් ඔලිම්පික් මෙරට විකාශය කිරීමේ වරම ආසියා පැසිෆික් විද්යුත් මාධ්‍ය සංගමය (ABU) හරහා නිල වශයෙන් මෙරට රූපවාහිනී සංස්ථාවට මෙන් ම සිරස/ඵඔඪ මාධ්‍ය ජාලයට ද ලැබී තිබුණා. එහෙත් ශ‍්‍රී ලංකාවේ ඔලිම්පික් විකාශ වරම තනිකර ම තමන්ට ලැබිය යුතු බව කියමින් රූපවාහිනී සංස්ථාව අධිකරණයට ගියා. කොළඹ වාණිජ මහාධිකරණය වෙතින් තහනම් නියෝගයක් ද ලබා ගත්තා.
එයට එරෙහිව අභියාචනා කරමින් සිරස/MTV මාධ්‍ය ජාලය ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණයට පෙත්සමක් ඉදිරිපත් කළා. ඔවුන්ගේ ප‍්‍රබල තර්කයක් වූයේ මෙවර ලන්ඩන් ඔලිම්පික් තරග ඉසව් විශාල සංඛ්‍යාවක් එක්වර පැවැත්වෙන බවත්, දින 16ක් පුරා පැය 3,000කට වැඩි ටෙලිවිෂන් වාර්තාකරණයක් සජීව ලෙසින් සිදු වන බවත්. මෙය කිසිදු තනි නාලිකාවකට විකාශය කිරීමට නොහැකි තරම් විශාල ගුවන් කාලයක් නිසා එක ම රටක බහු විධ නාලිකාවලට ඔලිම්පික් විකාශයන් කිරීමට ඉඩ ලැබීම ඔස්සේ පේ‍්‍රක්ෂකයන්ට වැඩි පරාසයක ඔලිම්පික් තරග ඉසව් බලන්නට ඉඩ ලැබෙන බව ද ඔවුන් පෙන්වා දුන්නා.
ඔලිම්පික් තරගාවලි රූපගත කිරීම ඇරඹුණේ 1908 දී ලන්ඩන් උළෙලින්. එවකට නිහඬව පැවති සිනමාවේ සීමිත තාක්ෂණික පහසුකම් යොදා ගෙන එහි උත්සව හා තරග ඉසවූ චිත‍්‍රපට ගත කළා.
මුල පටන් ම සිනමාකරුවන් අවධානය යොමු කළේ හුදෙක් ඔලිම්පික් උළෙලේ උත්සව අසිරිය, තරග ජයග‍්‍රහණය හා පදක්කම් බෙදා දීම ගැන පමණක් නොවෙයි. ක‍්‍රීඩක ක‍්‍රීඩිකාවන්ගේ මානුෂික හැඟීම්, තරඟකාරීත්වය ඔස්සේ මතු ව එන දේශානුරාගය හා ධීරභාවය (human spirit) හා පරාජිතයන්ගේ හැඟීම් ආදිය ගැනත් සමීප දසුන් හරහා හසු කර ගන්නට ඔවුන් උත්සාහ කළා.
මේ සඳහා සැබෑ ලෝකයේ, තිර නාටක නැතිව දිග ශැරෙන සංත‍්‍රාසමය හා හැඟීම් බරිත අවස්ථා රැුසක් හැම ඔලිම්පික් උළෙලක ම තිබෙනවා. සංවේදී ඡුායාරූප හා චිත‍්‍රපටකරුවන්ට මානුෂික කතාන්දර ආකරයක් ලෙස ඔලිම්පික් තරගාවලී දැකිය හැකියි. අද දවසේ රියැලිටි ටෙලිවිෂන් වැඩසටහන් ගණයට වැටෙන සිදුවීම් එවායේ එමට තිබෙනවා.
1908න් පසුව පැවැත් වූ සියළු ඔලිම්පික් තරගාවලි චිත‍්‍රපට කැමරා හෝ ටෙලිවිෂන් කැමරා හෝ මගින් රූපගත කරනු ලැබුවා. තරගාවලියේ උච්ච අවස්ථා කැටි කොට ගත් වාර්තා චිත‍්‍රපටයක් නිපදවීමේ සම්ප‍්‍රදාය ඇරඹුණේ 1924 පැරිසියේ පැවති ඔලිම්පික් උළෙලත් සමගයි. 1920 දශකයේ නිපදවනු ලැබූ ටෙලිවිෂන් තාක්ෂණය යොදා ගෙන 1930 මැද වන විට රූප විකාශය කිරීම ඇරඹුණු විට ඔලිම්පික් වාර්තාකරණයට ඉක්මනින් එය සම්බන්ධ වුණා.
ඔලිම්පික් තරගාවලියක් එය පැවැත්වෙන ක‍්‍රීඩාංගනයකින් බාහිර තැනෙක සිට එවේලේ ම නැරඹීමේ (සජීව) හැකියාව මුල් වරට ලැබුණේ 1936දී ජර්මනිය බර්ලින්හි පැවැත්වූ උළෙලේදී. බර්ලින් හා පොස්ඩාම් දෙනුවර එ සඳහා විශේෂයෙන් සැකසූ මහජන පේ‍්‍රක්ෂකාගාරවල සිට ඔලිම්පික් ඉසවු නැරඹීමේ සීමිත පහසුකම ජර්මන් තාක්ෂණවේදීන් ලබා දුන්නා.
එහෙත් බර්ලින් ඔලිම්පික් උළෙල ගැන වඩාත්ම වැදගත් හා කල් පවත්නා චලන චිත‍්‍ර මතකය නම් ජර්මන් සිනමාවේදිනී ලෙනි රයිෆෙන්ස්ටාල් (Leni Riefestahl) අධ්‍යක්ෂණය කළ Olympia නම් වූ නිල වාර්තා චිත‍්‍රපටයයි.
ඇය හිට්ලර්ගේ නාසිවාදයේ ප‍්‍රචාරණ කටයුතුවලට පක්ෂග‍්‍රාහී ව කටයුතු කළා යයි චෝදනාවක් හා ආන්දෝලනයක් ඇතත්, ඇගේ සිනමාවේ නිර්මාණශීලී බව හා නව්‍යකරණය ගැන විවාදයක් නැහැ. අද ක‍්‍රීඩා තරග ඉසව් රූපගත කොට සංස්කරණය කිරීමේදී යොදා ගන්නා බොහෝ ශිල්ප ක‍්‍රමවල පෙරගමන්කරුවා ඇයයි. මන්ද චලනය (slow-motion), අසාමාන්‍ය රූ රාමු සඳහා කැමරාකරුවන් තරග ධාවන පථ තුළට කිඳා බැස්වීම, පේ‍්‍රක්ෂක ප‍්‍රතිචාර සඳහා කැමරාවක් නරඹන්නන් අතරට ඇවිද ගෙන යාම, ජල ක‍්‍රීඩාවලදී පිහිනුම් තටාකයට ඉහළින්, බිම් මට්ටමින් මෙන්ම දිය යටින් ද රූපගත කිරීම් ආදිය හරහා ඔලිම්පික් ක‍්‍රීඩක ක‍්‍රීඩිකාවන්ගේ ගති සොබා, ආවේග හා ප‍්‍රතිචාර ඔවුන්ටත් නොදැනීම පාහේ හසුකර ගෙන හෘදයාංගම කථාන්තර බවට එක් තැන් කිරීමේ රූප කථා සම්ප‍්‍රදායට ඇගෙන් ලැබුණ ආභාෂය ඉමහත්.
දෙවන ලෝක යුද්ධය නිසා වසර 12ක විරාමයකින් පසු ඔලිම්පික් තරගාවලියක් යළිත් 1948දී ලන්ඩන් නුවර පැවැති අවස්ථාවේ ලන්ඩනයේ සිට සැතපුම් 50ක අරයක දුරින් පිහිටි නිවාසවලට ලක්ෂ 5ක් ජනයාට නිවසේ සිට තරග නැරඹීමට හැකි මට්ටමට ටෙලිවිෂන් තාක්ෂණය දියුණු වී තිබුණා.
එහෙත් රටකින් රටකට ටෙලිවිෂන් සංඥා එසැනින් යැවීමේ හැකියාව පැවතුණේ නැහැ. 1952 හෙල්සින්කි ඔලිම්පික් ටෙලිවිෂන් හරහා විකාශය නොවූ අතර 1956 මෙල්බර්න් ඔලිම්පික් විකාශය ඔස්ටේ‍්‍රලියාවට පමණක් සීමා වුණා. එම තරගාවලියේ සංවිධායකයන් ටෙලිවිෂන් වාර්තාකරණයට අවශ්‍ය තාක්ෂණය සම්පාදනය කර තිබුණත් වෙනත් රටවලින් ආ ටෙලිවිෂන් ආයතන එ සඳහා සංවිධායකයන් ඉල්ලා සිටි සුළු ගාස්තුව ගෙවීම ප‍්‍රතික්ෂේප කළා. ඔලිම්පික් වැනි මහජන ක‍්‍රීඩා උත්සවයක් රූපගත කිරීමට මුදල් ගෙවිය යුතු නැතැයි ඔවුන් තර්ක කළා.
එහෙත් මේ තර්කය වෙනස් කොට මුල්වරට ඔලිම්පික් තරගාවලියක් ආවරණය සඳහා ටෙලිවිෂන් ආයතන ගාස්තුවක් ගෙවූයේ 1960 රෝමයේ පැවති උළෙල සඳහායි. සමස්ත ගාස්තුව එවකට ඇමෙරිකන් ඩොලර් මිලියන් 1.2 යි. අද ඩොලර් බිලියන ගණනින් අලෙවි වන ටෙලිවිෂන් විකාශ වරම් ගාස්තු සමග සසඳන විට මෙය සුළු මුදලක්.
ලෝකයට ම එකවර ඔලිම්පික් උළෙලක් සජීව ලෙසින් ටෙලිවිෂන් හරහා දැක බලා ගැනීමේ හැකියාව ලැබුණේ 1964 තෝකියෝ තරගාවලියේ සිටයි. 1945දී බි‍්‍රතාන්‍ය විද්‍යා ලේඛක ආතර් සී ක්ලාක් මුල්වරට යෝජනා කළ පණිවුඩ චන්ද්‍රිකා සංකල්පය, අමෙරිකානු සමාගම් විසින් සැබෑවක් බවට පත් කළේ 1960 දශකය මුලදී. මුල්ම පණිවුඩ චන්ද්‍රිකාවක් වූ සින්කොම් 3 (Syncom 3) යොදා ගෙන තෝකියෝවේ ඔලිම්පික් දර්ශන යුරෝපයට හා අමෙරිකාවට සජීව ලෙසින් විකාශය කරනු ලැබුවා.
1964න් පසු අඩ සියවසකට ආසන්න කාලයක් තුළ පවත්වන 12 වන ඔලිම්පික් තරගාවලිය මේ දිනවල අප ටෙලිවිෂන් හරහා නරඹනවා. මේ හැම උළෙලක් ම සජීව ලෙසින් ලොව පුරා විකාශය කෙරුණු අතර ශ‍්‍රී ලංකාවේ මුල්වරට එය සිදුවූයේ 1984 ලොස් ඇන්ජලීස් ඔලිම්පික් උළෙලත් සමගයි.
වේලා කලාපයන් (time zones) අනුව අපේ දිවා කාලයේ හෝ රාත‍්‍රී කාලයේ සිදු වන ඔලිම්පික් ඉසව් එසැනින් නැරඹිම හරහා අප ලෝක ව්‍යාප්ත තොරතුරු සමාජයේ කොටස්කරුවන් මෙන් ම මාෂල් මැක්ලූහන් හා ආතර් සී. ක්ලාක් වැනි සන්නිවේදන විශාරදයන් කල් තබා දුටු විශ්ව ගම්මානයේ පදිංචිකරුවන් ද වනවා.
මෙය හැම කෙනකු ම එක සේ ආවඩන සංසිද්ධියක් ද නොවෙයි. ටෙලිවිෂන් විකාශ වරම් හරහා ලැබෙන අති විශාල මුදල් ප‍්‍රමාණයත්, නිල අනුග‍්‍රාහක වරම ලබන සමාගම් එ සඳහා ගෙවන ගාස්තුවක් නිසා ඔලිම්පික් ව්‍යාපාරය වාණිජකරණය වී ඇතැයි සමහරුන් චෝදනා කරනවා.
අන් හැම දෙයක්ම මිළ මුදලට විකිණෙන වත්මන් පාරිභෝගික සමාජයේ ඔලිම්පික් පමණක් ස්වේච්ඡාවෙන්, නොමිලේ හෝ ලාබෙට කිරීමේ ප‍්‍රායෝගික හැකියාවක් නැති බව අප පිළිගත යුතුයි. එමෙන්ම මේ වන විට ඔලිම්පික් තරගාවලි පත්ව තිබෙන දැවැන්ත පරිමානයට අනුව සුවිසල් ආයෝජන නොමැතිව උළෙලක් පැවැත්වීම සිතන්නටවත් බැරි දෙයක්. (ලන්ඩන් උළෙලට රටවල් 205කින් ක‍්‍රීඩක ක‍්‍රීඩිකාවන් 10,500 ක් පමණ ක‍්‍රීඩා 26ක ඉසව් 300කට වැඩි ගණනක තරක කරනවා.)
ඔලිම්පික් තරග ඉසව් එසැනින් ලෝකයේ ඕනෑ ම තැනෙක සිට ග‍්‍රහණය කිරීමේ හැකියාව අද වන විට ටෙලිවිෂන් මාධ්‍යයට අමතරව ඉන්ටර්නෙට් සබඳතා ඇති පරිගණක මෙන්ම ජංගම දුරකථන හරහා ද ලැබෙනවා.
මේ ප‍්‍රවණාතාව වඩාත් ප‍්‍රබල වන විට ටෙලිවිෂන් ඔලිම්පික් පේ‍්‍රක්ෂක සංඛ්‍යාව ටිකෙන් ටික අඩුවේදැයි සැකයක් තිබෙනවා. IOC මෙන් ම ඔලිම්පික් සංවිධානය කිරීමේ වරම ලබා ගන්නා සත්කාරක නගර ද සිය වියදමින් විශාල කොටසක් පියවා ගන්නේ ටෙලිවිෂන් විකාශ අයිතිය අලෙවියෙන්. එසේ ලබා ගන්නා විකාශ අතරතුර වෙළඳ දැන්වීම් පෙන්වීම හරහා ටෙලිවිෂන් ආයතන ආදායම් උපයා ගැනීම වෙළඳපොල ආකෘතියයි.
වෙළඳ දැන්වීම් රහිත වෙබ් මාධ්‍ය හරහා (උදා: YouTube) ඔලිම්පික් සජීව ලෙසින් නරඹන්නට හැකි නම් පේ‍්‍රක්ෂකයන් සමහරෙක් සජීව ටෙලිවිෂන් වෙතින් ඉවත් වෙයිද? 2008 බේජිං ඔලිම්පික් උළෙල නැරඹූ ලෝක ව්‍යාප්ත සමස්ත ටෙලිවිෂන් පේ‍්‍රක්ෂක සංඛ්‍යාව බිලියන් 4.3ක් (කෝටි 430) වුණා. මෙවර ලන්ඩන් පේ‍්‍රක්ෂක සංඛ්‍යාව එය අභිබවා යයි ද? නැතිනම් එයට අඩු වෙයි ද?
මේ ප‍්‍රශ්ණවලට පිළිතුරු ළඟදී ම දැනගත හැකියි. එහෙත් වෙබ් මාධ්‍ය ප‍්‍රගමනය හමුවේ සාම්ප‍්‍රදායික ටෙලිවිෂන් මාධ්‍යවලට මෙන් ම ඔලිම්පික් සංවිධායකයන්ට ද අළුත් විදියට සිතන්නට අභියෝග මතු වී තිබෙනවා.
Open Minds! (formerly: Moving Images blog) 