Right to Information (RTI) in South Asia: Staying the Course on a Bumpy Road

East-West Center 2016 International Media Conference in New Delhi, India, from September 8 to 11, 2016
East-West Center 2016 International Media Conference in New Delhi, India, from September 8 to 11, 2016

The Hawaii-based East-West Center held its 2016 International Media Conference in New Delhi, India, from September 8 to 11, 2016. Themed “South Asia Looking East”, it drew over 350 participants from across Asia and the United States.

On September 11, I moderated a plenary session on Right to Information (RTI) in South Asia: Staying the Course on a Bumpy Road.

It tried to distill key lessons in RTI implementation from India and Pakistan, especially for the benefit of Sri Lanka that has recently adopted its RTI law. Such lessons could also benefit other countries currently advocating their own RTI laws.

Panel on Right to Information in South Asia, 11 Sep 2016 in New Delhi. L to R - Venkatesh Nayak, Ranga Kalansooriya, Nalaka Gunawardene & Maleeha Hamid Siddiqui
Panel on Right to Information in South Asia, 11 Sep 2016 in New Delhi. L to R – Venkatesh Nayak, Dr Ranga Kalansooriya, Nalaka Gunawardene & Maleeha Hamid Siddiqui

Here is the synopsis I wrote for the panel:

Right to Information (RTI) in South Asia:

Staying the Course on a Bumpy Road

In June 2016, Sri Lanka’s Parliament unanimously passed a Right to Information (RTI) Act, making the island nation the 108th country to have a RTI or freedom of information (FOI) law. That leaves only Bhutan in South Asia without such a law, according to the Commonwealth Human Rights Initiative (CHRI) in New Delhi.

Sri Lanka’s RTI law was preceded by over two decades of sustained advocacy by journalists, social activists and progressive lawyers. But the struggle is far from over. The island nation now faces the daunting task of ‘walking the talk’ on RTI, which involves a total reorientation of government and active engagement by citizens. As other South Asian countries know only too well, proper RTI implementation requires political will, administrative support and sufficient funds.

This panel is an attempt to address the following key questions:

  • How do India and Pakistan fare in terms of implementing their RTI laws?
  • What challenges did they face in the early days of RTI implementation?
  • What roles did government, civil society and media play in RTI process?
  • What key lessons and cautions can their experiences offer to Sri Lanka?
  • Can South Asia’s RTI experience offer hope for other countries pursuing RTI laws of their own?

In this session, experienced RTI activists from India and Pakistan will join a Sri Lankan policymaker in surveying the challenges of openness and transparency through RTI.

Panel:

  • Dr Ranga Kalansooriya, Director General, Department of Information, Ministry of Parliamentary Reforms and Mass Media, Government of Sri Lanka
  • Mr Venkatesh Nayak, RTI activist; Programme Coordinator, Commonwealth Human Rights Initiative (CHRI), New Delhi
  • Ms Maleeha Hamid SIDDIQUI, Senior Sub-Editor and Reporter, Dawn, Karachi, Pakistan

Moderator: Mr Nalaka Gunawardene, Science writer and media researcher who is secretary of the RTI Advisory Task Force of Ministry of Mass Media, Sri Lanka

L to R - Ranga Kalansooriya, Nalaka Gunawardene & Maleeha Hamid Siddiqui
L to R – Ranga Kalansooriya, Nalaka Gunawardene & Maleeha Hamid Siddiqui

සිවුමංසල කොලූගැටයා #262: ලාංකිකයන් දෙදෙනෙක් එවරස්ට් කන්ද තරණයට සැරසෙයි

Jayanthi Kuru-Utumpala and Johann Peries: Aiming it real high...
Jayanthi Kuru-Utumpala and Johann Peries: Aiming it real high…

An experienced mountaineering duo, Jayanthi Kuru-Utumpala and Johann Peries, are the first Lankans to attempt the summit of Mt. Everest in the forthcoming Spring 2016 mountaineering season.

They have both individually and as a team successfully completed some of the world’s most challenging treks in Asia, Africa and Latin America – not to mention all key peaks in Sri Lanka.

Professionally, Jayanthi is a women’s rights and gender expert while Johann is a hair and make-up designer and performing artist. They are dedicating this climb to their families, to the causes they advocate (conservation, gender equality and healthy living), and to every child, woman and man of Sri Lanka.

They plan to be part of a larger team led by International Mountain Guides (IMG), a globally renowned mountaineering company which has led several successful Mt. Everest expeditions over the past 30 years.

In this week’s Ravaya column (appearing in the print issue of 27 March 2016), I look at the history of Everest exploration and the two Lankans plans to conquer it.

See also my recent English interview with the duo:

Sunday Observer, 28 Feb 2016: Taking Lanka to the Top of the World

At the Summit of Kilimanjaro, highest peak in Africa - Johann Peries on extreme left Jayanthi Kuru-Utumpala 3rd from left
At the Summit of Kilimanjaro, highest peak in Africa – Johann Peries on extreme left Jayanthi Kuru-Utumpala 3rd from left

ඇන්ටාක්ටිකාවට ගිය ලාංකිකයන් තිදෙනකු ගැන මේ කොලමෙන් මීට පෙර අප කතාබහ කළා (2012 දෙසැම්බර් 2 රාවය).

ඉතිහාසයේ මුල් වතාවට ලෝකයේ උසම කඳු මුදුනට නැගීමට ලාංකිකයන් දෙදෙනකු මේ දිනවල සූදානම් වනවා.

එවරස්ට් ලෝකයේ උසම කඳු සිරසයි. එය නේපාලය හා ටිබෙටය අතර පිහිටා තිබෙනවා. එහි උස මුහුදු මට්ටමේ සිට මීටර් 8,848ක් (අඩි 29,029) ක්. සංසන්දනය සඳහා ශ‍්‍රී ලංකාවේ උසම කන්ද වන පිදුරුතලාගල උස මීටර් 2,524 (අඩි 8,281) යි. මේ අනුව එවරස්ට් අපේ උසම කන්ද මෙන් තුන හමාර ගුණයක් උසින් වැඩියි.

ලෝකයේ තුන්වන ධ‍්‍රැවය (Third Pole) ලෙස ඇතැම් විට හැඳින් වෙන හිමාලය කඳුවැටියේ පිහිටි එවරස්ට් තරණය කිරීම ඉතා දුෂ්කර හා සීරුවෙන් කළ යුතු කාරියක්. කාය ශක්තිය හා මානසික ඒකාග‍්‍රතාව යන දෙකම ඉතා හොඳින් අවශ්‍ය වන්නක්.

මේ අභියෝගයට මුහුණ දෙන්නේ ජයන්ති කුරුඋතුම්පලා හා යොහාන් පීරිස්. ඔවුන් මෙරට සිටින අත්දැකීම් බහුලතම කඳු නගිින්නන් දෙදෙනෙක්.

පෞද්ගලික මට්ටමින් ඔවුන් ගන්නා ප‍්‍රයත්නයට ජනපති, අගමැති දෙපළගේ ආශිර්වාදය ලැබී තිබෙනවා. 2016 අපේ‍්‍රල් – මැයි කාලයේ ඔවුන් මේ ගමන යන්නේ වසර 30ක් පමණ තිස්සේ සාර්ථක එවරස්ට් තරණයන් රැසක් කොට ඇති ඉන්ටර්නැෂනල් මවුන්ටන් ගයිඞ් (IMG) නම් සමාගමේ මාර්ගෝපදේශ සපයන කණ්ඩායමක් සමගයි.

ජයන්ති වෘත්තියෙන් කාන්තා අයිතිවාසිකම් හා ස්ත‍්‍රී-පුරුෂ සමාජ භාවය පිළිබඳ විශේෂඥවරියක්. යොහාන් මෙරට ජනප‍්‍රිය කොණ්ඩා සැකසුම් ශිල්පියෙක්.

ශරීර සුවතාවය, සොබා දහම් ගවේෂණය හා එළිමහන් වික‍්‍රමයන්ට මේ දෙදෙනාම මහත් සේ ලැදියි.

මෙරට සියලූම උස් කඳු මුදුන් තරණය කර ඇති ඔවුන් ගෙවී ගිය වසර කිහිපය තුළ ආසියාවේ, අප‍්‍රිකාවේ හා දකුණු ඇමෙරිකාවේ උස් කඳු ගණනාවක් නැගීමෙන් අත්දැකීම් රැසක් ලබා සිටිනවා.

අප‍්‍රිකාවේ උසම කන්ද වන ටැන්සේනියාවේ කිලිමන්ජාරෝ Mount Kilimanjaro (මීටර් 5,895 හෙවත් අඩි 19,340), නේපාලයේ ඉම්ජා සේ කන්ද Mount Imja Tse (මීටර් 6,189 හෙවත් අඩි 20,305) මෙන්ම එවරස්ට් කන්දෙ මීටර් 5,384ක් (අඩි 17,598) උසින් පිහිටි කඳු නගින්නන්ගේ අතරමග කඳවුරට (Everest Base Camp) ඔවුන් ගොස් තිබෙනවා.

දශකයකට අධික කාලයක් ඉමහත් පරිශ‍්‍රමයෙන්, කැපවීමෙන් හා අධිෂ්ඨානයෙන් ලබා ගත් පුහුණුව මත පදනම් වෙමින් ජයන්ති හා යොහාන් එවරස්ට් තරණයට දැන් යොමු වන්නේ ජීවිතයේ ලොකුම අභියෝගයට මුහුණ දීමටයි.

එවරස්ට් කන්දට මේ නම දුන්නේ බි‍්‍රතාන්‍ය පාලකයන්. ඉන්දියාවේ මිනුම්පතිවරයා ලෙස 1830-1843 වකවානුවේ සේවය කළ ජෝර්ජ් එවරස්ට්  (Sir George Everest) නම් මිනින්දෝරු හා භූගෝල විද්‍යාඥයා සිහිවීම පිණිස මේ නම භාවිතය ඇරැඹුණේ 1856දී.

එයට පෙර විවිධ දේශීය නම්වලින් මේ කන්ද හැඳින්වුණා. ටිබෙට් ජාතිකයන් එයට ‘චෝ මොලූන්මා’ (Chomolungma) කීවේ කඳු අතර දේව මාතාව යන අරුතින්. නේපාල බසින් එයට සාගර්මාතා (Sagarmatha) හෙවත් ‘අහසේ නළල් තලය’ යයි කියනවා. ප‍්‍රබලව පෙනෙන කඳු ශිඛරවලට පූජනීය මට්ටමකින් සැලකීම මේ දෙරටේම දේශීය සම්ප‍්‍රදායන්ට අයිති වූවක්.

එවරස්ට් කන්ද මහාලන්ගුර් නම් හිමාල කඳු පෙළක (Mahalangur mountain range) පිහිටා තිබෙනවා. මේ ප‍්‍රදේශය උස කඳුවලින් ගහනයි. 1856දී මුල්වරට විද්‍යාත්මකව උස නිර්ණය කරන තුරු මෙය ලොව උසම කන්ද  බව දේශීය ජනයා දැන සිටියේ නැහැ.

එවරස්ට් කන්ද නැගීමට මුල්ම උත්සාහය ගත්තේ 1921දී. ඒ කාලයේ නේපාලයට විදේශිකයන්ට පිවිසීමට අවසර නොතිබූ නිසා එවරස්ට් නැග්ම විබෙට් පැත්තෙන් කෙරුණා. එම උතුරු මුහුණතින් මීටර් 7,000ක් ඉහළට යාම 1921දීත්, මීටර් 8,000ක් දක්වා ඉහළට නැගීම 1922දීත් කරනු ලැබුවා.

අධික ශීතල  හා කුණාටු බහුල මේ පරිසරයේ වාතයේ ඔක්සිජන් මට්ටමද අඩුයි. මේ නිසා කඳු නැඟීමට තැත් කරන අය ඉක්මනින් හා ලෙහෙසියෙන් ශාරීරික පීඩාවට පත් වනවා. එසේම අති දුෂ්කර බෑවුම් තරණය කිරීම අන්තරායකාරී අභියෝගයක්.

එවරස්ට් තරණය කිරීමට උත්සාහයන් ඇරැඹුණු සමයේ පටන්ම විටින් විට අනතුරු හා මරණ ද වාර්තා වුණා. 1924 ජුනි 8 වනදා එවරස්ට් කඳු මුදුනට ආසන්න වූ ජෝර්ජ් මැලරි හා ඇන්ඩෘ අර්වින් (George Mallory and Andrew Irvine) නම් අත්දැකීම් බහුල කඳු නගින්නන් දෙදෙනා හිටි අඩියේම අතුරුදන් වුණා.

ඔවුන් අනතුරට පත් වූයේ එවරස්ට් ජය ගත්තාට පසුවද, නැතිනම් ඊට පෙරද? මේ දෙගිඩියාව අභිරහසක් ලෙස දශක ගණනක් පැවතියා. 1999දී මැලරිගේ මළ සිරුර හිම අතරින් සොයා ගත්තේ මීටර් 8,155 (අඩි 26,755) උසකදී.

1930 හා 1940 දශකවලදී තවත් යුරෝපීය කඳු නඟින්නන් ගණනාවක් එවරස්ට් ජය ගන්නට තැත් කළත් අන්තිම මීටර් සිය ගණන තරණය කිරීම ඔවුන් සැමටම අපහසු වුණා.

1950 කොමියුනිස්ට් චීනය දැඩි බලහත්කාරයෙන් ස්වාධීන ටිබෙට් රාජ්‍යය අත්පත් කර ගත් පසු උතුරු මුහුණතින් ටිබෙට් පැත්තේ සිට එවරස්ට් නැගීම නතර වුණා. එතැන් පටන් කඳු නගින්නන් නේපාල පැත්තෙන් ගවේෂණ පටන් ගත්තා.

මුල්ම සාර්ථක එවරස්ට් කඳු තරණය සිදු කළේ 1953 මැයි 29 වනදා. බි‍්‍රතාන්‍ය කඳු නැගීමේ ගවේෂණ කණ්ඩායමක් ජෝන් හන්ට්ගේ නායකත්වයෙන් ටිකෙන් ටික මුදුනට ළං වුණා. අවසන් අදියරේදී ඉදිරියට ගියේ නවසීලන්ත ජාතික එඞ්මන්ඞ් හිලරි හා නේපාල ජාතික ටෙන්සිං නෝර්ගේ (Edmund Hillary and Tenzing Norgay).

Edmind Hillary and Tenzing Norgay, first humans to climb Everest on 29 May 1953
Edmind Hillary and Tenzing Norgay, first humans to climb Everest on 29 May 1953

ඔවුන් එදින (නේපාල වේලාවෙන්) පෙරවරු 11.30ට එවරස්ට් මුදුනට ළඟා වුණා. එහි ටික වේලාවක් ගත කොට, ඡායාරූප ගත් පසු සීරුවෙන් ආපසු බැස්සා. නැගීම තරමටම බැසීමත් අවදානම් සහගත කාරියක්.

හිලරි හා ටෙන්සිං නෝර්ගේ එවරස්ට් මුදුනේ ගත කළ කෙටි කාලයේදී ට‍්‍රාන්සිස්ටර් රේඩියෝවක් ක‍්‍රියාත්මක කොට රේඩියෝ විකාශයන් හසු කර ගැනීමට තැත් කළා. එහිදී ඔවුන්ට තේරෙන බසකින් අසන්නට ලැබුණේ කිලෝමීටර් 2,300කටත් වඩා දුරකින් පිහිටි කොළඹින් ආ විකාශයක්. එය Radio Ceylon විදේශීය විකාශයක්.

ඉන්දියානු අර්ධද්වීපය ඉලක්ක කරගෙන රේඩියෝ විකාශයන් එවකට මෙහි සිට නිතිපතා ප‍්‍රචාරය කෙරුණා. එයට අසන්නන් විශාල ගණනක යහපත් ප‍්‍රතිචාරද ලැබුණා. එවරස්ට් ජයගත් ඓතිහාසික මොහොතට ලාංකික සම්බන්ධයක්ද බිහි වූයේ එලෙසයි.

එදා මෙදා තුර වසර 63ක පමණ කාලය තුළ හාර දහසකට වැඩි දෙනෙකු එවරස්ට් කඳු මුදුනට ගොස් තිබෙනවා. සමහරුන් කිහිප වතාවක් මේ වික්‍රමය කර තිබෙනවාග එසේම 250ක් පමණ දෙනා එම උත්සාහයේදී අනතුරට පත්ව මිය ගොස් තිබෙනවා.

‘මරණයේ කලාපය’ ලෙස සමහරුන් හඳුන්වන අවසාන හා දුෂ්කරම නැගීම ඇත්තේ මීටර් 8,000 ඉක්ම වූ පසුවයි. ගිරිහිම නිපාත (avalanches) නිතර සිදු විය හැකියි.

කඳු නගින ශිල්ප ක‍්‍රම හා තාක්ෂණය දියුණු වී ඇතත් එවස්ට් නැගීම සැලකිය යුතු අවදානමක් තවමත් තිබෙනවා. 2015 වසරේ වසරේ එවරස්ට් තරණ උත්සාහයන් සියල්ල අත්හැර දමන්නට වුණේ 2015 අපේ‍්‍රල් 25දා සිදුවූ කම්පන මාපකයේ 7.8ක් වූ නේපාල භූමිකම්පාව නිසයි. එයින් හට ගත් ගිරිහිම නිපාතයෙන් 18 දෙනෙකු වැළලී මිය ගියා.

එසේම ඔක්සිජන් මට්ටම් බෙහෙවින් අඩුවීම නිසා මිනිස් දේහ ක‍්‍රියාකාරීත්වය අඩු වෙනවා. මේ නිසා මුහුදු මට්ටමින් ඉහළ ප‍්‍රදේශයක දින ගණන් ගතකොට එම පරිසරයට සිරුර හැඩගස්වා ගැනීම අවශ්‍යයි (acclimatization).

එවරස්ට් තරණයට තරමක් හෝ හිතකර කාලගුණ තත්ත්වයන් හමු වන්නේ වසරේ කෙටි කාලයක පමණයි. එනම් අපේ‍්‍රල් හා මැයි මාසවල සති කිහිපයක්. හැම වසරකම ලෝකයේ නන් රටවලින් එන සිය ගණනක් දෙනා මේ කෙටි කාලය තුළ එවරස්ට් තරණයට තැත් කරනවා.

මුල් වරට කාන්තාවක් එවරස්ට් තරණය කළේ 1975දී. ජපන් ජාතික ජුන්කෝ තාබේ (Junko Tabei) ඒ වික‍්‍රමය කළා. 2015 වනවිට කාන්තාවන් 400කට වඩා එහි ගොස් තිබෙනවා. 2014 මැයි මාසයේ මලවත් පූර්ණා (Malavath Purna) නම් ඉන්දියානු දැරිය මේ හපන්කම කරන විට ඇගේ වයස අවුරුදු 13 මාස 11යි. එහි ගිය ළාබාලම කාන්තාව ඇයයි.

එවරස්ට් ජය ගත් වයස්ගතම කාන්තාව ජපන් ජාතික තමායි වතානබේ (Tamai Watanabe). 2012දී ඇය දෙවන වරට එවරස්ට් නැංගේ වයස 73දී. මේ දක්වා මේ වික්‍රමය කළ වයස්ගතම පුද්ගලයාත් ජපනෙක්ග ඒ යුඉචිරෝ මියුරා (Yuichiro Miura). 2013දී ඔහු එවරස්ට් නගින විට වයස 80යි.

එවරස්ට් නැගීමට නේපාල රජයේ අවසරය අවශ්‍යයි. වාර්ෂිකව බලපත‍්‍ර දෙනු ලබන්නේ සීමිත සංඛ්‍යාවක්. එසේම වගකීම් සහිතව මේ කාරියේ නිරතවීමේ වැදගත්කම නේපාල බලධාරීන් අවධාරණය කරනවා. තමන්ගේ හා අන් අයගේ ජීවිත අනවශ්‍ය ලෙස අවදානමට ලක් නොකර, කඳුකර පරිසරයේ හිතුමතයට කසල නොදමා ක‍්‍රියා කරන මෙන් සියලූ කඳු නගින්නන්ට අවවාද කැරෙනවා.

ලෝකයේ විවිධ රටවල ගැහැනුන් හා පිරිමින් මේ හපන්කම කළත් මේ දක්වා ලාංකිකයන් ඔවුන් අතරට එක් වී නැහැ. වෙනත් හිමාල කඳු තරණය කළ ලාංකිකයන් ගැන ඉඳහිට වාර්තා වෙතත් එවරස්ට් උත්සාහය කැරෙන්නේ පළමු වැනි වතාවටයි.

මේ සඳහා රුපියල් මිලියන 19ක වියදමක් යනවා. බැලූ බැල්මට ලොකු මුදලක් සේ පෙනුනත් මහපාරේ දිවෙන මහජන නියෝජිතයන් රිසි සේ පාවිච්චි කරන පජෙරෝ එකක මිල මීට වඩා වැඩියි. ජයන්ති හා යොහාන් මේ මුදල එක් රැස් කර ගන්නේ සමාගම් කිහිපයක අනුග‍්‍රහයෙන් හා හිතමිතුරන්ගේ දානපති දීමනාවලින්.

පුහුණුවීම් හා මුදල් සෙවීම කරන අතරවාරයේ මීට ටික දිනකට පෙර ඔවුන් මා සමග සම්මුඛ සාකච්ඡාවකට එක් වුණා. මේ දෙදෙනාම ඉමහත් උද්‍යෝගයෙන්, අධිෂ්ඨාන පූර්වකව මේ වික‍්‍රමයට පිවිස ඇති බව ඔවුන් කී දෙයින් හොඳ හැටි පැහැදිලි වුණා.

මේ දක්වා ඔවුන්ගේ කඳු නැගීම් අතරින් වඩාත්ම දුෂ්කර වූයේ නේපාලයේ ඉම්ජා සේ නැගීම බව ඔවුන් කියනවා. එහි අන්තිම නැග්මේදී 70%ක් අයිස්වලින් සැදුනු මුහුණතක් පසුකර යාමටත්, ඉතා සීරුවෙන් පටු හෙල් මුදුනක් තරණය කිරීමටත් සිදු වුණා.

‘මුහුදු මට්ටමින් අඩි 20,000ක් පමණ උසින් ඔබ්බට ඔක්සිජන් හීන වීම නිසා සමස්ත ශරීර ක‍්‍රියාකාරීත්වයම මන්දගාමී වනවා. එයට ටිකෙන් ටික හුරු වීම හා හදිසියේ කිසිවක් නොකිරීම වැදගත්. නිසි පමණට ආහාර හා වතුර ගැනීම අවශ්‍යයි. කිසිදු ආහාර රුචියක් නැති වුවත් ශරීර ශක්තිය දිගටම පවත්වා ගැනීමට කෑම බීම ගැනීම වැදගත්.’  ජයන්ති හා යොහාන් කියනවා.

Sri Lankan Everest Expedition 2016 - logo
Sri Lankan Everest Expedition 2016 – logo

මානසික සෞඛ්‍යයද ඒ සමානවම වැදගත්. එවරස්ට් තරණය අවදානම් සහගත වැඩක්. අවාසනාවන්ත ලෙස එම උත්සාහයේදී මිය යන කඳු නගින්නන්ගේ මළ සිරුරු දින ගණන් හිම අතර රැඳී තිබිය හැකියි. ‘එවන් මළ සිරුරක් දුටුවිට කලබල නොවී, කම්පා නොවී හිත හදා ගැනීමත් අපේ දුෂ්කර කාරියේම එක් අභියෝගයක්.’ ජයන්ති කියනවා.

ඔවුන් මේ එවරස්ට් චාරිකාව හරහා ප‍්‍රණාමයට ලක් කරන්නේ තමන්්ට කවදත් දිරිය හා සවිය දෙන තමන්ගේ පවුල් හා තමන් පෙනී සිටින පොදු අරමුණයි. එනම් ස්ත‍්‍රී පුරුෂ සමානාත්මතාව, සෞඛ්‍ය සම්පන්න දිවිපෙවෙත හා පරිසර සංරක්ෂණය.

තමන්ගේ චාරිකාවේ තොරතුරු හැකි පමණින් ජනමාධ්‍ය හා සමාජ මාධ්‍ය හරහා බෙදා ගැනීමටත් ඔවුන් සැලසුම් කරනවා. දැනටමත් මේ සඳහා නිල ෆේස්බුක් පිටුවක් තිබෙනවා. https://www.facebook.com/Everest-Expedition-Sri-Lanka-2016-841768315935549/?fref=ts  ජයන්ති ට්විටර් හරහාද අලූත් තොරතුරු බෙදා ගන්නවා. @jayfemrock

එවරස්ට් නගින්නේ කුමකටදැයි 1924 ගවේෂණයේ නායක ජෝර්ජ් මැලරිගෙන් නිව්යෝර්ක් ටයිම්ස් පත‍්‍රයේ වාර්තාකරුවකු ඇසුවා. ‘ඒ ඉතින් එය එතැන තිබෙන නිසානෙ’ (Because it’s there!) යයි මැලරි සැහැල්ලූවෙන් පිළිතුරු දුන්නා.

ඇත්තටම එවරස්ට් නැගීම ගැන විවිධ කඳු නගින්නන්ගේ අරමුණු හා ආකල්ප වෙනස්. මේ ප‍්‍රශ්නයම මා ජයන්තිට යොමු කළ විට ඇය කීවේ මෙයයි.

“එවරස්ට් නැගීම මා කුඩා කාලයේ සිටම තිබුණු සිහිනයක්. එම සිහිනය සැබෑ කරගැනීමට මා මහත් උත්සාහයෙන් ක‍්‍රියා කරනවා. එදිනෙදා ජීවන අරගලයෙන් ඔබ්බට යන ක‍්‍රියාවක නිරත වීමට ලැබීම අප ආයාසයෙන් පාදා ගත යුතු අවස්ථාවක්.”

“එවරස්ට් කන්ද ස්වභාවධර්මයේ විශ්මය ජනක ආශ්චර්යමත් නිර්මාණයක්. මුහුදු මට්ටමෙන් ඉතා ඉහළින්ම පිහිටා තිබීම, දේශගුණයට හුරු වීමේ ක‍්‍රියාවලිය හිම මිදෙනා උෂ්ණත්වය සහ ඉක්මනින් වෙනස් වන කාලගුණ තත්ත්වයන්ට අපගේ ගමනේ සියලූම අවස්ථාවන්හිදී මුහුණු දීමට සිදුවනු ඇති. නිසැකවම එය අපට අති දුෂ්කර අභියෝගයක් වේවි,” ජයන්ති පැවැසූවා.

Crying Wolf in the Global Village? Managing Disaster Early Warnings in the Age of Social Media

Participants of SHER (Science, Health, Environment & Risk) Communication - Role of S&T Communication in Disaster Management and Community Preparedness held in Jakarta, Indonesia, on 8-9 Dec 2015
Participants of SHER (Science, Health, Environment & Risk) Communication – Role of S&T Communication in Disaster Management and Community Preparedness held in Jakarta, Indonesia, on 8-9 Dec 2015

On 8 – 9 December 2015, I attended and spoke at the Asian Regional Workshop on “SHER (Science, Health, Environment & Risk) Communication: Role of S&T Communication in Disaster Management and Community Preparedness” held in Jakarta, Indonesia.

It was organised by the Association of Academies and Societies of Sciences in Asia (AASSA) in collaboration with the Indonesian Academy of Sciences (AIPI), Korean Academy of Science and Technology (KAST) and the Agency for Assessment and Application of Technology (BPPT) in Indonesia.

The workshop brought together around 25 participants, most of them scientists researching or engaged in publication communication of science, technology and health related topics. I was one of two journalists in that gathering, having been nominated by the National Academy of Sciences of Sri Lanka (NAASL).

I drew on over 25 years of journalistic and science communication experience, during which time I have worked with disaster managers and researchers, and also co-edited a book, Communicating Disasters: An Asian Regional Handbook (2007).

Nalaka Gunawardene speaking at Science, Health, Environment & Risk Communication Asian regional workshop held in Jakarta, Indonesia, 8-9 Dec 2015
Nalaka Gunawardene speaking at Science, Health, Environment & Risk Communication Asian regional workshop held in Jakarta, Indonesia, 8-9 Dec 2015

The challenge in disaster early warnings is to make the best possible decisions quickly using imperfect information. With lives and livelihoods at stake, there is much pressure to get it right. But one can’t be timely and perfectly accurate at the same time.

We have come a long way since the devastating Boxing Day tsunami of December 2004 caught Indian Ocean countries by surprise. Many of the over 230,000 people killed that day could have been saved by timely coastal evacuations.

The good news is that advances in science and communications technology, greater international cooperation, and revamped national systems have vastly improved tsunami early warnings during the past decade. However, some critical gaps and challenges remain.

The Indian Ocean Tsunami Warning and Mitigation System (IOTWS) was set up in 2005 under UNESCO’s Intergovernmental Oceanographic Commission. Over USD 400 million has been invested in state of the art equipment for rapid detection and assessment. However, the system’s overall effectiveness is limited by poor local infrastructure and lack of preparedness. Some countries also lack efficient decision-making for issuing national level warnings based on regionally provided rapid assessments.

Warnings must reach communities at risk early enough for action. False warnings can cause major economic losses and reduce compliance with future evacuation orders. Only governments can balance these factors. It is important that there be clearer protocols within governments to consider the best available information and make the necessary decisions quickly.

Now, the proliferation of information and communication technologies (ICTs) is making this delicate balance even more difficult. To remain effective in the always-connected and chattering Global Village, disaster managers have to rethink their engagement strategies.

Controlled release of information is no longer an option for governments. In the age of 24/7 news channels and social media, many people will learn of breaking disasters independently of official sources. Some social media users will also express their views instantly – and not always accurately.

How can this multiplicity of information sources and peddlers be harnessed in the best public interest? What are the policy options for governments, and responsibilities for technical experts? How to nurture public trust, the ‘lubricant’ that helps move the wheels of law and order – as well as public safety – in the right direction?

As a case study, I looked at what happened on 11 April 2012, when an 8.6-magnitude quake occurred beneath the ocean floor southwest of Banda Aceh, Indonesia. Several Asian countries issued quick warnings and some also ordered coastal evacuations. For example, Thai authorities shut down the Phuket International Airport, while Chennai port in southern India was closed for a few hours. In Sri Lanka, panic and chaos ensued.

In the end, the quake did not generate a tsunami (not all such quakes do) – but it highlighted weaknesses in the covering the ‘last mile’ in disseminating early warnings clearly and efficiently.

Speakers on ‘ICT Applications for Disaster Prevention and Treatment’ in Jakarta, Indonesia, 8-9 Dec 2015
Speakers on ‘ICT Applications for Disaster Prevention and Treatment’ in Jakarta, Indonesia, 8-9 Dec 2015

See also: Nurturing Public Trust in Times of Crisis: Reflections on April 11 Tsunami Warning. Groundviews.org 26 April 2012

I concluded: Unless governments communicate in a timely and authoritative manner during crises, that vacuum will be filled by multiple voices. Some of these may be speculative, or mischievously false, causing confusion and panic.

My full PowerPoint:

 

සිවුමංසල කොලූගැටයා #248: ලක් සමාජය වෙනස් කළ, මිලියනයක දිවි රකින ත‍්‍රිරෝද රථය

There are at least three post-1977 introductions that have transformed our society across all social and economic levels. They are: trishaws or three wheelers (came in 1978); broadcast television (started small in 1979 and went nationwide in 1982) and mobile telephony (1989).

According to government statistics, a total of 929,495 trishaws (officially called ‘motor tricycles’) were registered in Sri Lanka by end 2014. That makes it the second most common type of motorized transport (there were 2,988,612 motor cycles by end 2014). In comparison, there were 97,279 buses and 566,874 motor cars.

With 2015 additions to this fleet, we can say that one million trishaws are running on our roads. They have become the leading provider of informal public transport (IPT) services, carrying passengers as well as goods (sometimes well in excess of intended capacity).

An entirely a market driven phenomenon without any state subsidies, they are the lifeline of income to a very large number of families in Sri Lanka.

In in this week’s Ravaya column (appearing in issue of 6 Dec 2015), I look at the social, economic and cultural impacts of this vehicle in the Lankan context.

I ask: Can better regulation streamline the industry and improve the drivers’ social status?

Versatile three-wheelers or trishaws have become pervasive in Sri Lanka. Photo taken in Polonnaruwa by Anomaa Rajakaruna, in 2011
Versatile three-wheelers or trishaws have become pervasive in Sri Lanka. Photo taken in Polonnaruwa by Anomaa Rajakaruna, in 2011

1977දී ඇරැඹුණු ආර්ථික ප‍්‍රතිසංස්කරණ යටතේ මෙරටට පැමිණ සමාජ, ආර්ථික හා සංස්කෘතික හැම අතින්ම ලක් සමාජයට ප‍්‍රබල බලපෑමක් කළ සාධක තුනක් මා දකිනවා. එනම් ත‍්‍රිරෝද රථය (1978), ටෙලිවිෂනය (1979) හා ජංගම දුරකථනය (1989)යි. මේ පෙරළිකාර ත‍්‍රිත්වයම සමාජයේ ගතානුගතික පිරිස් වෙතින් දොස් අසන, හෙළා දැකීමට ලක් වන සැටිත් අප දන්නවා.

වසර 25කට පසුවත් ජංගම දුරකථනයට ඔරවන හනමිටිකාරයන් ගැන මීට පෙර කොලමකින් මා කතා කළා.

30 March 2014: සිවුමංසල කොලූගැටයා #162: ජංගම දුරකථනයට තවමත් ඔරවන අපේ හනමිටිකාරයෝ

අද තේමාව එලෙසින්ම අවඥාවට ලක් වන, එහෙත් අප බොහෝ දෙනෙකුට නැතිවම බැරි ත‍්‍රිරෝද රථයයි.

ත‍්‍රිරෝද රථය ආසියාවේ හා අප‍්‍රිකාවේ රටවල් ගණනාවක බහුලව දැකිය හැකි ප‍්‍රවාහන සේවයක්. රෝද තුනක් සහිත විවිධ මෝටර් රථ සැලසුම් ගණනාවක් 20 වන සියවසේ වෙළඳපොළට ආවත්, අප දන්නා ආකාරයේ ත‍්‍රිරෝද රථය සැලසුම් කළ බවට පිළිගැනෙන්නේ ඉතාලියේ පියාජියෝ සමාගමේ (Piaggio company) සේවය කළ කොරඞීසෝ ඩි අස්චානියෝ (Corradino D’Ascanio) නම් නව නිපැයුම්කරුවා. ලෝ ප‍්‍රකට වෙස්පා (Vespa) ස්කූටරය නිර්මාණය කළෙත් ඔහුයි.

පියාජියෝ සමාගමේ සැලසුම් ලොව විවිධ රටවල ප‍්‍රතිනිර්මාණය කරනු ලැබුවා. ජපානයේ ඩයට්සු සමාගම තැනූ මිජට් (Diahatsu Midget) නම් ත‍්‍රිරෝද රථය අග්නිදි ආසියාවට ඔවුන් හඳුන්වා දුන්නේ 1960 දශකයේ.

දකුණු ආසියාවේ ත‍්‍රිරෝද නිපදවීම අතින් මුල් තැන ගන්නේ ඉන්දියාවේ බජාජ් ඔටෝ සමාගමයි. ලෝකයේ විශාලතම ත‍්‍රිරෝද නිෂ්පාදකයා වන ඔවුන් වසරකට ත‍්‍රිරෝද රථ ලක්ෂ පහක් පමණ නිම කරනවා. එයින් අඩකටත් වඩා පිටරට යවනවා. පෙට‍්‍රල්, ඞීසල් හා ස්වභාවික වායුව (Compressed Natural Gas, CNG) ඉන්දන මගින් ධාවනය වන ත‍්‍රිරෝද සැලසුම් කිහිපයක් මේ අතර තිබෙනවා.

ත‍්‍රිරෝද රථ මෙරටට ගෙන්වීම ඇරැඹුණේ 1978දී. ආර්ථිකය විවෘත වීමත් සමග රිචඞ් පීරිස් සමාගමේ අනුබද්ධ සමාගමක් ලෙස පිහිටුවන ලද ඬේවිඞ් පීරිස් සමාගම ඉන්දියාවේ බජාජ් මෝටර් සමාගමේ මෙරට නියෝජිතයා ලෙස පත් වුණා.

ඉන්දියාවෙන් ගෙනා මුල්ම ත‍්‍රිරෝද රථ පැදවීමේ හැකියාව තිබූ කිසිවකුත් මෙරට සිටියේ නැහැ. එය උත්සාහ කළ බොහෝ දෙනා මෝටර් බයිසිකලයක් මෙන් සමබර කරන්නට තැත් කළ බවත්, අන්තිමේදී ත‍්‍රිරෝද පදවන සැටි තම හයිඞ් පාක් කාර්යාල අංගනයේදී දිනකට පැය ගණනක් බැගින් සිය ගණනක් දෙනා තමා පුහුණු කළ බවත් සමාගමේ අධිපති ඬේවිඞ් පීරිස් කියනවා.

එසේම මුළුමනින් සාදා නිම කර මෙරටට එවනු ලැබු මුල්ම ත‍්‍රිරෝද තොගය කොළඹ වරායේ සිට ඬේවිඞ් පීරිස් කාර්යාලයට පදවන්නට ඔහුගේ සේවකයන්ට ආත්ම විශ්වාසයක් නොතිබූ නිසා දුසිම් ගණනක් රථ එකින් එක තමාම පදවාගෙන ගිය බවත්, මීට වසර කිහිපයකට පෙර පුවත්පත් සම්මුඛ සාකච්ඡාවකදී පීරිස් සඳහන් කළා.

බොහෝ ලාංකිකයන් අලූත් දෙයකට පිවිසෙන්නට මුලදී බියක් සැකක් දක්වනවා. එහෙත් එය කර පෙන් වූ පසු ඉක්මනින් එයට අනුගත වීමටත් ඔවුන් පෙළඹෙනවා. ති‍්‍රරෝද රථය ටික කලකින් මෙරට ප‍්‍රචලිත හා ජනප‍්‍රිය වුණා.

ත‍්‍රිරෝද රථ ආර්ථිකය ගැන පර්යේෂණ කොට ඇති මොරටුව සරසවියේ අමල් කුමාරගේ, මහින්ද බණ්ඩාර හා දර්ශිනී මුණසිංහ යන විද්වතුන් මේ අවිධිමත් ප‍්‍රවාහන ක‍්‍රමය ජනප‍්‍රිය වීමට හේතු හඳුනාගෙන තිබෙනවා.

  • බස් හා දුම්රිය ප‍්‍රවාහන සේවා සඳහා පවතින අධික ඉල්ලූමට සරිලන ධාරිතාවක් නොතිබීම.
  • බස්/දුම්රිය මාර්ගවලින් දුරස්ථව පිහිටි ප‍්‍රදේශවල වෙනස් ප‍්‍රවාහන විකල්ප හිඟ වීම.
  • නාගරික මෙන්ම ග‍්‍රාමීය ප‍්‍රදේශවලත් ඉක්මනින් හා සාපේක්ෂව දරා ගත හැකි වියදමකින් ගමන් යාමට ත‍්‍රිරෝද සේවා උපකාරී වීම.
  • බස් හා දුම්රිය සේවා රටේ වෙනස් වන ජන ජීවන හා ආර්ථික රටාවලට ප‍්‍රතිචාර නොදක්වන පසුබිම තුළ ත‍්‍රිරෝද රථ වඩාත් නම්‍යශීලී සේවා සැපයීම.

මගී ප‍්‍රවාහනයට මෙන්ම භාණ්ඩ ප‍්‍රවාහනයට ද ත‍්‍රිරෝද රථ අපේ රටේ දැන් බහුලව යොදා ගැනෙනවා. ගාස්තු අය කර මගීන් ප‍්‍රවාහනයට සමාන්තරව තමන්ගේ පෞද්ගලික ගමන් බිමන් යාමට ත‍්‍රිරෝද රථ යොදා ගන්නා පවුල් හා කාර්යාල සංඛ්‍යාව ද ඉහළ යමින් තිබෙනවා.

Three wheeler on the streets of Colombo - Photo by Nalaka Gunawardene
Three wheeler on the streets of Colombo – Photo by Nalaka Gunawardene

ප‍්‍රවාහන අමාත්‍යංශයේ නිල වෙබ් අඩවියේ ප‍්‍රකාශිත සංඛ්‍යාලේඛනවලට අනුව 2014 අවසන් වනවිට මෙරට ත‍්‍රිරෝද රථ ලියාපදිංචි වූ සංඛ්‍යාව 929,495යි. සංඛ්‍යාත්මකව මෙරට වැඩියෙන්ම හමු වන මෝටර් බලයෙන් දිවෙන වාහනය මෝටර් බයිසිකලයයි. (2014 වනවිට 2,988,612ක් ලියාපදිංචිව තිබුණා.) ඊළඟට වැඩිපුරම රටේ ඇත්තේ ත‍්‍රිරෝද රථයි. (සංසන්දනය සඳහා සමස්ත කාර් රථ සංඛ්‍යාව 566,874යි. බස් සංඛ්‍යාව 97,279යි.)

ත‍්‍රිරෝද රථ බහුලවීම හරහා ඒවාටම ආවේනික උප සංස්කෘතියක් බිහිව ඇතැයි මොරටුව සරසවි පර්යේෂකයෝ කියනවා. එහි ලක්ෂණ අතර ඔවුන් භාවිත කරන බස් වහරක්, ප‍්‍රිය කරන සංගීතයක් හා ත‍්‍රිරෝද රියදුරන්ට ඉලක්ක කරන රේඩියෝ වැඩසටහන් පවා තිබෙනවා. එසේම ඔවුන් තම රථ අලංකරණය කිරීමේ විචිත‍්‍රත්වයක් ද පවතිනවා.

මෙයින් ඔබ්බට විහිදෙන සමාජ-ආර්ථික විප්ලවයක් ද ත‍්‍රිරෝද රථ හරහා ගෙවී ගිය දශක තුන හතර තුළ මෙරට සිදුවී තිබෙනවා. රජයේ හෝ පෞද්ගලික අංශයේ රැකියා සොයා යනවා වෙනුවට ස්වයං රැකියාවක් ලෙස ත‍්‍රිරෝද රථ ධාවනයට ලක්ෂ ගණනින් ලාංකිකයන් යොමුව සිටිනවා.

ඔවුන් මුහුණ දෙන ප‍්‍රශ්න හා අභියෝග රැසක් ඇතත් පොදුවේ ආදායම් මට්ටම් තරමක් හෝ ඉහළ දැමීමට මෙයින් ලැබී ඇති දායකත්වය ඉමහත්.

මේ පැතිකඩ විග‍්‍රහ කළ පර්යේෂණ පත‍්‍රිකාවක් ගිය සතියේ කොළඹ පැවති දරිද්‍රතා විශ්ලේෂණ කේන්ද්‍රයේ (Centre for Poverty Analysis, CEPA) වාර්ෂික පර්යේෂණ සමුළුවේදී ඉදිරිපත් කෙරුණා.

බස්නාහිර පළාතේ තෝරා ගත් නාගරික හා අර්ධ නාගරික ප‍්‍රදේශවල (නුගේගොඩ, මොරටුව, මීගමුව, ජාඇල, නිට්ටඹුව, අවිස්සාවේල්ල, හොරණ, මතුගම හා වේයන්ගොඩ) ත‍්‍රිරෝද රථ රියදුරන් 342ක් අහඹු ලෙස තෝරා ගෙන කළ සමීක්ෂණයක් මත පදනම් වූ මේ පර්යේෂණයට මුල් වුණේ මොරටුව සරසවියේ කථිකාචාර්ය යාපා මහින්ද බණ්ඩාරයි.

මේ රියදුරන්ගෙන් 67%ක් තමන්ගේම හිමිකාරිත්වය ඇති රථයක් ධාවනය කළ අතර, ඉතිරි 33% වෙන අයෙකුට හිමි රථයක් දවස් කුලියට භාවිත කළා.

සමස්ථ නියැදියේ රියදුරන්ගෙන් තුනෙන් දෙකක් (65%) පමණ වසර පහකට වඩා මේ කාරියේ නිරත වන බව හෙළි වුණා. සියයයට 25%ක් වසර දහයකටත් වඩා මේ රැකියාව කරනවා.

නියැදියේ රියදුරන්ගෙන් 95%ක් පූර්ණ කාලීනව මෙය කරන අතර, 55%ක් මීට පෙර වෙනත් රැකියාවක් කොට පසුව මෙයට පිවිස තිබෙනවා. දිගටම මේ රැකියාවේ නිරත වන්නේ ඇයි දැයි විමසූ විට බහුතරයක් (41%) කීවේ තමන්ගේම ස්වයං රැකියාවකට ඇති කැමැත්තයි. රස්සාව ලෙහෙසියි (23%), වෙනත් රැකියාවක් සොයා ගැනීමට අසීරුයි (22%) හා ආදායම හොඳයි (14%) යන පිළිතුරු ද ලැබුණා.

Findings of the survey by Yapa Mahinda Bandara of Moratuwa University based on sample of 342 three wheeler drivers in Western Province, Sri Lanka, 2015
Findings of the survey by Yapa Mahinda Bandara of Moratuwa University based on sample of 342 three wheeler drivers in Western Province, Sri Lanka, 2015

මෙයින් පෙනෙන්නේ ති‍්‍රරෝද රථ පැදවීම තව දුරටත් තාවකාලික රැකියාවක් නොවන බව බණ්ඩාර කියනවා.

රියදුරන් උපයන ආදායම සාධක ගණනාවක් මත වෙනස් වනවා. මේ නිසා දෛනික සාමාන්‍ය ආදායමක් ගණනය කිරීම අපහසුයි. එය දිනකට රු. 400 හා රු. 3,000 අතර පරාසයේ ඇති බවත්, සාමාන්‍ය අගය දිනකට රු. 1,500ක් පමණ බවත් මේ සමීක්ෂණය හෙළි කරනවා. එහෙත් වාහනය තමන්ගේ නොවේ නම් හිමිකරුට දිනකට රු. 200 – 500 අතර ගණනක් දිය යුතුයි. වාහනයට ඉන්ධන හා නඩත්තු වියදම් ද රියදුරන් දැරිය යුතුයි.

ඉන්දන හැරුණු කොට වෙනත් නඩත්තු වියදම් (සර්විස් කිරීම, ආදායම් බලපත‍්‍රය, රක්ෂණ වාරික, කල් බදු ගෙවීම, රථගාල් කිරීමේ ගාස්තු ආදිය) සඳහා වසරකට දළ වශයෙන් රු. 60,000ක් පමණ වැය වනවා.

මේ නිසා බහුතරයක් ත‍්‍රිරෝද රියදුරන් ලොකු ලාභයක් නොලබතත් එදා වේල හම්බ කර ගැනීමට හැකියාව ලබා තිබෙනවා. තමන්ගේම ත‍්‍රිරෝද රථයක් කුලියට දුවන රියදුරකුට මසකට සාමාන්‍යයෙන් රු. 45,000ක් පමණ ඉපයීමට හැකි බවත්, නිල දරිද්‍රතා සීමාවට (official poverty line) ඉහළින් සිටීමට ඔවුන්ට මේ අනුව හැකි වන බවත් පර්යේෂකයා කියනවා.

රිරෝද රථ සඳහා කිසිදු ඍජු රාජ් සහනාධාරයක් ලැබෙන්නේ නැහැ. එය තනිකරම වෙළඳපොළ සංසිද්ධියක්. එය හරහා ලක්ෂ ගණනක සමාජ ආර්ථික තත්ත්වය ඉහළ යාම වැදගත් රවණතාවක්.පර්යේෂක බණ්ඩාර කියා සිටියා.

ත‍්‍රිරෝද රථ සඳහා රියදුරු බලපත‍්‍රය හා ආදායම් බලපත‍්‍රය හැරුණු කොට දීප ව්‍යාප්තව වෙනත් නියාමනයක් බල පවතින්නේ නැහැ. සමහර පොලිස් බල ප‍්‍රදේශවල ත‍්‍රිරෝද රථ සඳහා නිශ්චිත අංකයක් ලබා දී තිබෙනවා.

බණ්ඩාරගේ පර්යේෂණ පත‍්‍රිකාව ඉදිරිපත් කිරීමෙන් පසු සිදු වූ සංවාදයේදී මතු වූයේ ත‍්‍රිරෝද රථ හිමියන් හා රියදුරන් අතර යම් තරමක ස්වයං නියාමනයක් පවතින බවයි. මෑතදී හඳුන්වා දුන් මීටර් තවමත් හැම රථයකම සවි කර නැතත් ඒ හරහා ධාවන ගාස්තු යම් සීමාවක් තුළට පැමිණ තිබෙනවා.

Lalith Dharmasekera Vithanage - Image from YouTube
Lalith Dharmasekera Vithanage – Image from YouTube

මේ අතර තවත් සිදුවීමක් ඔක්තෝබර් මාසයේ වාර්තා වුණා. සමස්ත ලංකා ත‍්‍රිරෝද රියදුරන්ගේ සංගමය හා එහි සභාපති ලලිත් ධර්මසේකර විතානගේ අභියාචනාධිකරණයට රිට් පෙත්සමක් ගොනු කරමින් ඉල්ලා සිටියේ ති‍්‍රරෝද ධාවනය ආවරණය කරන නව නීති හා රෙගුලාසි සම්පාදනය කරන ලෙසයි. මෙය මහජනතාවටත්, රියදුරන්ටත් දෙපිරිසටම වැදගත් බවත්් මේ පෙත්සම අවධාරණය කළා.

මෙහි වගඋත්තරකරුවන් ලෙස සඳහන් කර තිබුණේ මෝටර් රථ දෙපාර්තමේන්තුවේ කොමසාරිස්වරයා, ප‍්‍රවාහන අමාත්‍යවරයා, පොලිස්පතිවරයා, පාරිභෝගික ආරක්ෂණ අධිකාරියේ සභාපතිවරයා, මුදල් අමාත්‍යවරයා, පළාත් පාලන හා පළාත් සභා අමාත්‍යවරයා, එම අමාත්‍යංශවල ලේකම්වරුන්, ජාතික ප‍්‍රවාහන කොමිසමේ සභාපතිවරයා හා නීතිපතිවරයායි.

මාර්ග ආරක්ෂාව, පාරිභෝගික ආරක්ෂාව, මාර්ග නීති හා විනය රැකීම, ති‍්‍රරෝද මගීන්ගේ ආරක්ෂාව, ත‍්‍රිරෝද රියදුරන්ගේ අයිතිවාසිකම් හා යුතුකම්/වගකීම් ගැන පුළුල්ව සැලකිල්ලට ගන්නා නව දැක්මක් මේ නීතිරීති සම්පාදනයට පාදක විය යුතු යයි පෙත්සම කියා සිටියා.

මෙයින් පෙනෙන්නේ දශක තුන හමාරක් අවිධිමත් ප‍්‍රවාහන ක‍්‍රමයක් ලෙස වර්ධනය වූ ත‍්‍රිරෝද රථ ධාවනය යම් තරමක නියාමනයක් හා විධිමත් බවක් වෙත යොමු කිරීමට එහි නිරත වූවන්ට ද වුවමනාවක් ඇති බවයි.

එහෙත් රාජ්‍ය නියාමනය කළ යුත්තේ අවශ්‍ය අවම මටට්මට පමණයි. ගිය සතියේ කොළඹ සමුළුවට සහභාගි වූ ඉන්දියානු තාක්ෂණ සරසවියේ (IIT Delhi) ප‍්‍රවාහන මහාචාර්ය ගීතම් තිවාරි කීවේ සමහර ඉන්දියානු නගර හා ප‍්‍රාන්තවල ත‍්‍රිරෝද ක්ෂේත‍්‍රයේ නියාමනය දරදඬු වැඩි බවයි. උදාහරණයක් ලෙස දිල්ලි නාගරික ප‍්‍රදේශය එහි ධාවනය කළ හැකි ත‍්‍රිරෝද රථ සංඛ්‍යාව 90,000ක උපරිමයකට යටත් කොට තිබෙනවා.

‘නියාමනයන් වැඩිවන විට මගීන්ට එම සේවය භාවිත කිරීමට ගෙවිය යුතු ගාස්තුව ද ටිකෙන් ටික ඉහළ යනවා. මේ නිසා නිසි තුලනයක් පවත්වා ගැනීම අවශ්‍යයි,’ ඇය අවධාරණය කළා.

මීට වසර කිහිපයකට පෙර මා විධායක නිෂ්පාදනය කළ 2048දී ශ‍්‍රී ලංකාව ටෙලිවිෂන් විවාදයකට සහභාගි වෙමින් ලලිත් ධර්මසේකර කළ ප‍්‍රකාශයක් මට තවමත් හොඳින් මතකයි. ‘රෝදයක් අඩු වුණාට අපේ මොළේ අඩුවක් නැහැ! සමාජයේ යහපත සඳහා නීති ගරුකව හොඳ සේවයක් සපයන්න අප කැප වී සිටිනවා. එහෙත් මිටි තැනින් වතුර බසින්නාක් මෙන් බොහෝ ප‍්‍රශ්නවල දොස් ත‍්‍රිරෝද රථවලටම පවරන්න එපා!’

ප‍්‍රවාහන සේවයක් ඉක්මවා යන සමාජයීය ප‍්‍රපංචයක් ලෙස ත‍්‍රිරෝද රථය මීට වඩා ගවේෂණයට හා විවාදයට ලක් විය යුතුයි.

සිවුමංසල කොලූගැටයා #247: නාගරීකරණයේ ඇත්ත ඇති සැටියෙන් දැන්වත් පිළි ගනිමුද?

Sri Lanka’s 2012 Census of Population and Housing categorised only 18.2% of the Lankan population as being urban. However, that figure is highly misleading because we currently use a narrow definition.

Currently, only those living in Municipal Council (MC) or Urban Council (UC) areas are considered urban. However, some Pradeshiya Sabha areas (the next local government unit) are just as urbanised.

At the recent LBR/LBO Infrastructure Summit 2015 held in Colombo in early November, Minister of Megapolis and Western Development Champika Ranawaka took on this myth head on. He argued that Sri Lanka’s urban population share is probably as high as 48% — which is two and a half times higher than the current figure.

His concern: misconceptions such as this distort the country’s policy decisions on infrastructure planning and urban development.

The World Bank’s global lead for urban development strategies, Sumila Gulyani, who spoke during the opening session, agreed with the Minister’s contention of nearly half of Sri Lanka’s population having already become urban.

I discuss the matter in this week’s Ravaya column, (appearing in issue of 29 Nov 2015).

I covered similar ground in an English Op Ed published in Daily Mirror on 12 Nov 2015: Let’s Get Real about Sri Lanka’s Urbanization!

Global urban population, accordimg to the United Nations. Infographic courtesy Graphic News
Global urban population, accordimg to the United Nations. Infographic courtesy Graphic News

 

නගර යන සංකල්පය ඉතිහාසයේ මතුව ආයේ පහසුකම් හා අවස්ථාවල සංකේන්ද්‍රනයක් හැටියටයි. එසේම වඩාත් වාණිජ සබඳතා හා සංස්කෘතික කටයුතු සිදු වන ප‍්‍රදේශ ලෙස ද අප නගර දකිනවා. භෞතික ගොඩනැගිලි හා මහාමාර්ගවලට වඩා නගරවල වැදගත් සාධක වන්නේ මේවායි.

නගර බිහි වීම ශිෂ්ටාචාර පරිනාමයේ එක් අවස්ථාවක්. එයට උදාහරණ මොහන්ජොදාරෝ, ඇතන්ස්, රෝමය මෙන් ම සහස‍්‍රයක් මෙරට රාජධානියව පැවැති අනුරාධපුරයත් දැක්විය හැකියි. කලාකරුවන්, චින්තකයන්, විද්‍යාඥයන් බොහෝ විට බිහි වන්නේ නගරවල සමාජ-ආර්ථික තෝතැන්න හරහා.

මුලදි ග‍්‍රාමීය ලක්ෂණ පවතින ප‍්‍රදේශවල යටිතල පහසුකම් ටිකෙන් ටික දියුණු වී, නාගරික පෙදෙස් බවට පෙරැළීම නාගරීකරණය (Urbanisation) යයි හැඳින්වෙනවා.

බහුතර පිළිගැනීම නම් මෙය රටක් දියුණු වීමේ ලක්ෂණයක් බවයි. එයින් අදහස් කැරෙන්නේ ගම් නොදියුණුය යන්න නොවෙයි. නූතන පහසුකම් සහිතව, ආයාසය අඩු කර ගෙන ජීවත්වීමට අද කාලේ බොහෝ දෙනකු කැමතියි.

ශ‍්‍රී ලංකාවේ නාගරික ප‍්‍රදේශ කොපමණක් ඇත්ද? ජනගහනයෙන් කිනම් ප‍්‍රතිශතයක් නාගරික ප‍්‍රදේශවල වාසය කරනවාද?

මේ ගැන යම් ව්‍යාකූලතාවක් හා විවාදයක් තිබෙනවා. මෙගාපොලිස් හෙවත් මෙගා පුරවර වෙත රට යොමු වන මේ මොහොතේ මෙය නිරවුල් කර ගැනීම ඉතා වැදගත්.

2012 අවසන් වරට කළ ජන සංගණනයට අනුව මෙරට ජනගහනය 20,359,439ක් (මිලියන 20.36) වුණා. එයින් නාගරික යයි සැළකෙන ප‍්‍රදේශවල වාසය කළේ 18.2%ක් පමණයි.

එහෙත් මෙය මුලා කරවන සුළු තරම් කුඩා ප‍්‍රතිශතයක් බව සංගනනය කළ ජනලේඛන හා සංඛ්‍යාලේඛන දෙපාර්තමේන්තුවම ප‍්‍රසිද්ධියේ කියනවා.

2012 සංගණනයේ ප‍්‍රතිඵල කැටි කැරෙන හා විග‍්‍රහ කැරෙන නිල ප‍්‍රකාශනයක දෙපාර්තමේන්තුව මෙසේ කියනවා. ‘දැනට මෙරට නාගරික ප‍්‍රදේශ ලෙස සැලකෙන්නේ මහනගර සභා (Municipal Councils) හා නගර සභා (Urban Council) බල ප‍්‍රදේශ පමණයි.

එහෙත් 1987 වන තුරු සුළු නගර සභා (Town Councils) බල ප‍්‍රදේශ ද නාගරික ලෙස සළකනු ලැබුවා. 1987දී ප‍්‍රාදේශීය සභා පිහිටුවීමත් සමග ඒවා අහෝසි වූ අතර, සියලූම ප‍්‍රාදේශීය සභාවල බල ප‍්‍රදේශ ග‍්‍රාමීය යයි පරිපාලන වශයෙන් පිළි ගැනීම ඇරැඹුණා.’

මේ අනුව එතෙක් නාගරික යයි සැලකූ සමහර ප‍්‍රදේශ එක රැයින් ග‍්‍රාමීය ලෙස නැවත වර්ගීකරණය වූ බවත්, එතැන් පටන් මෙරට නාගරික ප‍්‍රදේශ හා නාගරික ජනගහන ප‍්‍රතිශතය අඩුවෙන් තක්සේරු කිරීම දිගටම සිදු වන බවත් දෙපාර්තමේන්තුව කියනවා.

මේ විසමතාව සමහර විද්වතුන් කලෙක සිටම පෙන්වා දෙනවා. මොරටුව සරසවියේ නගර සැලසුම් පිළිබඳ මහාචාර්ය ඈෂ්ලි එල්.එස්. පෙරේරා එයින් ප‍්‍රමුඛයි.

‘1981දී පළාත් පාලන ආයතනවල සීමා නිර්ණය කිරීම් සංශෝධනය කරද්දී ප‍්‍රාදේශීය සභා බල ප‍්‍රදේශ ලෙස වර්ග කරනු ලැබුවේ විද්‍යාත්මක පදනමක් මත නොව මුළුමනින්ම දේශපාලන අවශ්‍යතා සඳහායි. එවක් පටන් සියලූ ප‍්‍රාදේශීය සභා ග‍්‍රාමීය ප‍්‍රදේශ යයි විග‍්‍රහ කිරීමේ රාජ්‍ය පරිපාලන සම්ප‍්‍රදාය නිසා මෙරට නාගරික ප‍්‍රදේශ පිළිබඳ සැබෑ චිත‍්‍රයක් ලබා ගැනීම අපහසු වී, ප‍්‍රතිපත්ති සම්පාදනයට බාධා වී තිබෙනවා’ යයි ඔහු වරෙක පුවත්පත් ලිපියක කියා සිටියා.

2012 සංගණනය වන විට මෙරට මහ නගර සභා 23ක්, නගර සභා 41ක් හා ප‍්‍රාදේශීය සභා 271ක් තිබුණා. ජන සංගණනයට පෙර, 2011දී අලූතෙන් මහ නගර සභා බල ප‍්‍රදේශ හතරක් ප‍්‍රකාශයට පත් කළා (කඩුවෙල, දඹුල්ල, බණ්ඩාරවෙල හා අක්කරෙයිපත්තු).

2011 වන තුරු ප‍්‍රාදේශීය සභා බල ප‍්‍රදේශයක් ලෙස පැවති කඩුවෙල එක් වරම මහනගර සභාවක් බවට පත් වුණා. එම ප‍්‍රදේශය කලෙක පටන්ම නාගරික ලක්ෂණ සහිත වුවත් නාගරික මට්ටමට පිළිගැනුනේ මෙසේ ඉතා මෑතදියි.

එසේ තවමත් පිළිගැනුනේ නැති, එහෙත් භෞතිකව බොහෝ නාගරික ලක්ෂණ දියුණු වී ඇති තව ප‍්‍රදේශ දිවයිනේ විසිර පවතිනවා. උදාහරණයකට මහරගම නගර සභා ප‍්‍රදේශය පසු කර ගෙන හයිලෙවල් පාර දිගේ ගිය විට හෝමාගම හමු වනවා. මේ ප‍්‍රදේශ දෙකෙහි දැන් ලොකු වෙනසක් නැතත් හෝමාගම ප‍්‍රාදේශීය සභාවක් පවතින නිසා සැලකෙන්නේ මුළුමනින්ම ග‍්‍රාමීය ප‍්‍රදේශයක් ලෙසයි.

මෙබඳු විෂමතා තවත් පළාත් හා දිස්ත‍්‍රික්ක ගණනාවක අපට හමු වනවා. මෙසේ පරිපාලනමය වශයෙන් අවතක්සේරු නොකළා නම් අපේ රටේ නාගරික ජනගහන ප‍්‍රතිිශතය සැබැවින්ම කොපමණ විය හැකිද? මෙය කලෙක සිට මට තිබුණු ප‍්‍රශ්නයක්.

නොවැම්බර් 3-4 දිනවල කොළඹ පැවති නාගරික යටිතල පහසුකම් පිළිබඳ සමුළුව (LBR/LBO Infrastructure Summit 2015) අමතමින් මෙගාපොලිස් හා බස්නාහිර සංවර්ධන භාර අමාත්‍ය චම්පික රණවක මේ ගැන කතා කළා.

ඔහු කීවේ මෙරට නාගරික ජන ප‍්‍රතිශතය සැබැවින්ම 48%ක් පමණ විය යුතු බවයි. මෙය 2012 ජනසංගණනයේ ප‍්‍රතිශතය මෙන් දෙක හමාරක් පමණ වැඩියි.

රටක යටිතල පහසුකම් සැලසුම් කිරීම හා ඉදිකිරීම ජනගහන වර්ධනය හා ව්‍යාප්තිය සැලකිල්ලට ගෙන, එයට ඉදිරියෙන් සිටීමට කළ යුත්තක්. ඒ සඳහා තාත්ත්වික සංඛ්‍යා ලේඛන මෙන්ම ප‍්‍රක්ෂේපන ද අවශ්‍යයි.

මෙරට නාගරික ජනගහනය 18%ක් යයි වැරදි විගරහයක පිහිටා නිවැරදි ඉදිරි සැලසුම් කළ නොහැකියි. එසේම අපේ රට තවමත් බහුතර රාමීය ජනතාවක් වෙසෙන රටක් යයි කියමින් උදම් ඇනීම හෝ රොමෑන්ටික් මෝහනයකට පත්වීම රායෝගිකව සම්පත් කළමනාකරණයට හා රතිපත්ති සම්පාදනයට බාධාවක්.

ඉංජිනේරුවකු ලෙස උගත් අමාත්‍යවරයා මෙය වටහා ගෙන තිබීම ඉදිරියේදී මේ අවුල ලිහා ගැනීමට උපකාර වනු ඇති. රටේ පුළුල්ව පැතිර ගිය දුර්මතයකට එරෙහි වීම දේශපාලකයකුට ලෙහෙසි නැහැ!

එම සමුළුව අමතා කතා කළ ලෝක බැංකුවේ නාගරික සංවර්ධන ක‍්‍රමෝපායයන් පිළිබඳ විශේෂඥ සුමිලා ගුල්යානි (Sumila Gulyani) ද අමාත්‍යවරයාගේ අනුමානය පිළිගත්තා.

‘ශ‍්‍රී ලංකාව නිල වශයෙන් නාගරික ජනගහනය 14 – 18% ලෙස දශක ගණනක සිට ප‍්‍රකාශ කළත් අපේ අධ්‍යයනවලින් පෙනී යන්නේ එය ඊට වඩා සැලකිය යුතු තරම් වැඩි බවයි. නාගරික ඒකරාශී වීම (urban agglomeration) හරහා මෙය දැන් 47%ක් තරම් වන බව අපේ ගණන් බැලීමයි’ ඇය ප‍්‍රකාශ කළා.

නගර යනු ගතික ප‍්‍රපංචයක්. එනම් නාගරික කේන්ද්‍රයක් මුල් කර ගෙන නාගරික ගති ලක්ෂණ ඇති ප‍්‍රදේශ ටිකෙන් ටික පුළුල් වනවා. නගර ලියලා වැඩෙනවා කියන්නේ මෙයටයි.

ගුල්යානි කී හැටියට දකුණු ආසියානු රටවල් හැම එකක්ම පාහේ නාගරික ප‍්‍රදේශ හා ජන ප‍්‍රතිශතය අඩුවෙන් ඇස්තමේන්තු කරනවා. මෙයට හේතුව ලෙස ඇය දකින්නේ ඓතිහාසිකව ග‍්‍රාමීය ප‍්‍රදේශවලට පමණක් වෙන් වූ රාජ්‍ය සහනාධාර තිබීමයි. මේ සහනාධාර තම බල ප‍්‍රදේශවට ලබනු රිසි පරිපාලකයෝ හා ජනතා නියෝජිතයෝ, යථාර්ථය කුමක් වුවත් තම ප‍්‍රදේශ හැකි තාක් කල් ග‍්‍රාමීය යයි වර්ග කැරෙනවාට කැමතියි.

දකුණු ආසියාව සමස්තයක් ලෙස ගත් විට, එහි ජනගහනයෙන් 30%ක් පමණ නාගරික ප‍්‍රදේශවල වෙසෙනවා. ක‍්‍රි.ව. 2030 වනවිට මෙය 50% ඉක්මවා යා හැකි බවයි ජනගහන ප‍්‍රක්ෂේපන කියන්නේ. අපේ රටට පමණක් මේ ප්‍රවනතාවෙන් අත් මිදීමට නොහැකියිග

Leveraging Urbanization in South Asia - new World Bank Report
Leveraging Urbanization in South Asia – new World Bank Report

දකුණු ආසියාවේ බොහෝ තැන්වල සැඟවුණු නාගරීකරණයක් (Hidden Urbanization) සිදුවන බව මෑතදී නිකුත් කළ ලෝක බැංකුවේ විද්වත් වාර්තාවක් කියනවා.

නිල වශයෙන් නාගරික යයි වර්ගීකරණය නොවුවද සැබැවින්ම නාගරික පෙදෙසක සියලූ ගතිසොබා රැගත් ප‍්‍රදේශ බිහි වීම මේ ප‍්‍රවණතාවයි.

එසේම සාම්ප‍්‍රදායික සංගණන දත්තවල තිබෙන විශ්ලේෂණාත්මක සීමා ඉක්මවා යන්නට නව දත්ත ප‍්‍රභවයන් සොයා ගත හැකි බව ද මේ වාර්තාව කියනවා.

එයින් එකක් නම් පෘථිවි කක්ෂයේ ඇති භූ නිරීක්ෂණ හා කාලගුණ චන්ද්‍රිකා මගින් ගන්නා රාත‍්‍රී එළිවල ඡායාරූප සියුම්ව අධ්‍යයනය කිරීමයි. මිහිතලයේ මානව ව්‍යාප්තිය හා සාපේක්ෂ සංකේන්ද්‍රනය ගැන දළ හැඟීමක් මේ රාත‍්‍රී රූප දෙස බලා අපට ලද හැකියි.

මෑත කාලයේ යවන ලද චන්ද්‍රිකා හරහා රාත‍්‍රී එළි දැක්වෙන විස්තරාත්මක රූප නාසා (NASA) ආයතනය ලබා ගන්නවා. මේවා (වෙනත් රටවල අභ්‍යවකාශ ඒජන්සි මෙන් බදා ගෙන ඉන්නේ නැතිව) නාසා ආයතනය ඉන්ටර්නෙට් හරහා ලෝකය සමග බෙදා ගන්නවා.

South Asia at night - composite satellite image acquired by NASA between April 18 - October 23, 2012 This new image of the Earth at night is a composite assembled from data acquired by the Suomi National Polar-orbiting Partnership (Suomi NPP) satellite over nine days in April 2012 and thirteen days in October 2012. It took 312 orbits and 2.5 terabytes of data to get a clear shot of every parcel of Earth’s land surface and islands.
South Asia at night – composite satellite image acquired by NASA between April 18 – October 23, 2012
This new image of the Earth at night is a composite assembled from data acquired by the Suomi National Polar-orbiting Partnership (Suomi NPP) satellite over nine days in April 2012 and thirteen days in October 2012. It took 312 orbits and 2.5 terabytes of data to get a clear shot of every parcel of Earth’s land surface and islands.

දකුණු ආසියාවට ඉහළින් චන්ද්‍රිකා ගමන් කරද්දී 2012දී ගත් රාත‍්‍රි එළි චන්ද්‍රිකා ඡායාරූප ලෝක බැංකු පර්යේෂකයෝ සමීපව අධ්‍යයනය කර තිබෙනවා. මේ අනුව ඔවුන් සොයා ගත්තේ ප‍්‍රධාන හා අතුරු මාර්ග ඔස්සේ තීරු ලෙස ඒ දෙපසින් ටිකෙන් ටික නගර විහිද යන සැටියි (‘ribbon development’).

1999දී රාත‍්‍රී එළි අධ්‍යයනයෙන් පෙනී ගිය නාගරික ඒකරාශී වීම් 37ක් දකුණු ආසියාවේ තිබුණා. 2010 වනවිට එය 45 දක්වා වැඩිවී තිබෙනවා.

ශ‍්‍රී ලංකාවේ රාත‍්‍රී එළි අධ්‍යයනයෙන් පෙනී යන්නේ කොළඹ සිට සෙසු ප‍්‍රධාන නගරවලට විහිදෙන මාර්ග රැසක්ම දෙපස බෙහෙවින් නාගරීකරණය වී ඇති බවයි.

ශ‍්‍රී ලංකාවේ රාත‍්‍රී එළි කොළඹ හා තදාසන්න ප‍්‍රදේශවල වඩාත් ම ප‍්‍රබල අතර ඊළඟට වැඩියෙන් ම දීප්තියෙන් පෙනෙන්නේ යාපනය අර්ධද්වීපයයි. කොළඹට අමතරව මහනුවර, ගාල්ල, කුරුණෑගල වැනි ප‍්‍රධාන නගරවලත් රාත‍්‍රී ආලෝක පැහැදිලිව තිබෙනවා.

යාපනයට අමතරව වවුනියා, අනුරාධපුරය හා ත‍්‍රිකුණාමලය නගර මුල් කර ගෙන ආලෝක සංකේන්ද්‍රනයක් පෙනෙනවා. එසේ ම මඩකළපුව හා ආරුගම් බොක්ක ප‍්‍රදේශයේත් පැහැදිලි එළි රැසක් තිබෙනවා.

මහනුවර සිට යාපනයට දිවෙන කිමී 321ක් දිග A9 මහා මාර්ගයේ කොටස් රාත‍්‍රී එළි නිසා අභ්‍යවකාශයේ සිට හඳුනාගත හැකියි. අවට දෙපස අඳුරේ තිබියදී මහා මාර්ගය දෙපස පමණක් එළි පෙනෙනවා. මෙබඳු ප‍්‍රධාන මාර්ගවල විහිදීම දිවයිනේ වෙනත් ප‍්‍රදේශවලත් දිස් වනවා.

නගර කෙමෙන් පැතිරෙන්නේ මහාමාර්ග ඔස්සේයි. පෞද්ගලික දේපල හිමිකාරිත්වයට අවසර ඇති ඕනැම රටක මෙය සිදුවනවා.

Urbanisation in Sri Lanka as shown by night lights captured by satellites
Urbanisation in Sri Lanka as shown by night lights captured by satellites

6 January 2013: සිවුමංසල කොලූගැටයා #99: ලෝකෙට ම පෙනෙන අපේ රාත‍්‍රි එළි

චන්ද්‍රිකා දත්ත විග‍්‍රහයෙන් යා හැකි දුර සීමිතයි. නිසි නාගරික කළමනාකරණයට විස්තරාත්මක භූමි පරිභෝජන දත්ත මෙන්ම ජන චල්‍යතා දත්තද අවශ්‍යයි.

ශ‍්‍රී ලංකාවේ දැනට නාගරික යයි නිල වශයෙන් පිළිගන්නා ජනගහනයෙන් 48%ක්ම සිටින්නේ බස්නාහිර පළාතේ මහ නගර සභා බල ප‍්‍රදේශ අටකයි. ඒවා නම් කොළඹ, කඩුවෙල, දෙහිවල-ගල්කිස්ස, මොරටුව, කෝට්ටේ, කැස්බෑව, මහරගම හා මීගමුවයි. මේ අතරින් මීගමුව හැරුණු කොට අන් හතම අයත් කොළඹ දිස්ත‍්‍රික්කයටයි.

කොළඹ දිස්ත‍්‍රික්කයට මෙතරම් නාගරික ජන ප‍්‍රතිශතයක් හිමි වීමට හේතුව දැනට භාවිත කරන නිර්වචනයේ දෝෂයයි. එසේ නොමැතිව නාගරික ගතිගුණ ඇති ප‍්‍රදේශ අනෙක් දිස්ත‍්‍රික්කවල යහමින් නැතිවාට නොවේ.

See also:

28 April 2013: සිවුමංසල කොලූගැටයා #115: ගම හා නගරය අතර අතරමං වූ ලක් සමාජය

Census of Population and Housing 2012: Key Findings: http://goo.gl/Dij22Y

Leveraging Urbanization in South Asia: Managing Spatial Transformation for Prosperity and Livability (September 2015)

සිවුමංසල කොලූගැටයා #246: තොරතුරු අයිතිය විවෘත ආණ්ඩුකරණයට මුල් පියවරයි

Illustration by Echelon magazine, http://www.echelon.lk
Illustration by Echelon magazine, http://www.echelon.lk

After many years of advocacy by civil society groups and journalists, Sri Lanka is set to soon adopt a law guaranteeing citizens’ Right to Information (RTI, also known as freedom of information laws in some countries). With that, we will join over 100 other countries that have introduced such progressive laws.

The first step is already taken. The 19th Amendment to the Constitution, passed in Parliament in April 2015, made the right to information a fundamental right. The Right to Information Act is meant to institutionalize the arrangement – i.e. put in place the administrative arrangement where a citizen can seek and receive public information.

RTI signifies unleashing a new potential, and a major change in status quo. First, we need to shake off a long historical legacy of governments not being open or accountable to citizens.

In this week’s Ravaya column, (appearing in issue of 22 Nov 2015), I explore how RTI can gradually lead to open government. I also introduce the 9 key principles of RTI.

I have covered the same ground in English here:

20 Nov 2015: Right to Information should be a step towards Open Government

L to R - Wijayananda Jayaweera, Gamini Viyangoda, Nalaka Gunawardene, Shan Wijetunge. At Right to Information public forum on 17 Nov 2015 in Colombo. Photo by Sampath Samarakoon
L to R – Wijayananda Jayaweera, Gamini Viyangoda, Nalaka Gunawardene, Shan Wijetunge. At Right to Information public forum on 17 Nov 2015 in Colombo. Photo by Sampath Samarakoon

තොරතුරු දැනගැනීමේ අයිතිය තහවුරු කැරෙන නීතිය සම්මත වන තුරු මේ වසර පුරාම අපි බලා සිටිනවා. ‘අද නෑ හෙට’ වගේ වැඩක්!

යහපාලනයේ එක් ප‍්‍රධාන පොරොන්දුවක් වූයේද තොරතුරු අයිතියයි. එක් අඩක් ඉටු වී තිබෙනවා කිව හැකියි. මන්ද 2015 අපේ‍්‍රල් 28දා පාර්ලිමේන්තුවේ සම්මත වූ 19 වන ව්‍යවස්ථා සංශෝධනයේ තොරතුරු අයිතිය මූලික අයිතිවාසිකමක් ලෙස පැහැදිලිවම පිළිගෙන තිබෙනවා.

මේ අයිතිය ප‍්‍රායෝගිකව ක‍්‍රියාත්මක කිරීමට තොරතුරු නීතිය අවශ්‍යයි. ඒ හරහා සමස්ත රාජ්‍ය පරිපාලන තන්ත‍්‍රයේම වෙනසක් සිදු කැරෙනවා. හැකි තාක් මහජනයාට රහසිගතව කටයුතු කිරීමේ ඓතිහාසික සම්ප‍්‍රදායෙන් මිදී වඩාත් විවෘත හා තොරතුරු බෙදා ගන්නා රාජ්‍ය පාලනයකට යොමුවීමේ ක‍්‍රමවේදයක් මේ නීතිය හරහා හඳුන්වා දීමට නියමිතයි.

තොරතුරු නීති කෙටුම්පත් හරිහැටි හදා ගන්නට මෙතරම් කල් ගත වන්නේ ඇයි?

මනා නීති සම්පාදනය සඳහා ආදර්ශයට ගත හැකි තොරතුරු නීති දකුණු ආසියාවේත්, ඉන් පිටතත් රටවල් 100ක තිබෙනවා. මේ නිසා හැම නීති වැකියක්ම අලූතෙන්ම වචන ගැලපිය යුතු නැහැ. තොරතුරු අයිතිය පිළිබඳ ජාත්‍යන්තර යහ සම්ප‍්‍රදායන් ගැන බොහෝ ලේඛනද තිබෙනවා. යුනෙස්කෝ ආයතනය මේ ගැන විශේෂ අවධානය යොමු කොට තිබෙනවා.

මෙතැන ඇත්තේ නීති හැකියාවන් පිළිබඳ ගැටලූවක් නොව ආකල්පමය එල්බ ගැනීම් බවයි දැන ගන්නට තිබෙන්නේ. අපේ නීතිපති දෙපාර්තමේන්තුව හා නීති කෙටුම්පත් දෙපාර්තමේන්තුව බෙහෙවින් ගතානුගතික පදනමක පිහිටා ක‍්‍රියාකිරීම නිසා තොරතුරු බෙදා ගන්නවාට වඩා බදා ගන්නට නැඹුරු වූ නීතියක් බිහි වීමේ අවදානම තිබෙනවා. මේ අවසාන අදියරේදී ස්වාධීන නීති විශාරදයන් හා සිවිල් සමාජ ක‍්‍රියාකාරිකයන් අවදියෙන් හා අවධානයෙන් සිටීම අත්‍යවශ්‍යයි. නැතිනම් එතරම් ප‍්‍රයෝජනයක් ගත නොහැකි නාමමාත‍්‍රික තොරතුරු නීතියක් සම්මත විය හැකියි.

රාජ්‍ය දෙපාර්තමේන්තු දෙකක පටු මානසිකත්වයට වඩා පුළුල් අභියෝගයක්ද මෙහිදී මා දකිනවා. එනම් අපේ ඉතා වැඩවසම් ඓතිහාසික උරුමය හා නූතනත්වය අතර අරගලයයි.

සියවස් 25ක ලිඛිත ඉතිහාසයක් ඇති අපේ රටේ විවෘත හා මහජනතාවට වගකියන ආණ්ඩුකරණයක් ඉතා මෑතක් වන තුරු කිසි දිනෙක පැවතියේ නැහැ. මැග්නා කාර්ටා (Magna Carta) වැනි සම්මුතියක් හරහා අපේ රජුන්ගේ බලතල කිසි ලෙසකින් හෝ සමනය වූයේ ද නැහැ.

1 May 2015: සිවුමංසල කොලූගැටයා #217: වසර 800කට පෙර යහපාලන අඩිතාලම දැමූ මැග්නා කාටාව

සීමාන්තික බලතල සහිත රජවරුන් අපේ රට පාලනය කළ වසර 2,000ක පමණ කාලයක් තුළ රටේ කිසිදු පරිපාලන තොරතුරක් (හෝ වෙනත් කිසිම අයිතිවාසිකමක්) ඉල්ලීමේ වරම ජනතාවට තිබුණේ නැහැ. අපේ පැරැන්නෝ යටත් වැසියන් මිස කිසි දිනෙක පුරවැසියන් වූයේ නැහැ.

ඉන්පසු එළැඹුණු යටත් විජිත පාලන යුගවලත් එම පාලකයන් කිසි විටෙක තොරතුරු හෙළි කිරීමට බැඳී සිටියේ නැහැ. බි‍්‍රතාන්‍ය පාලන තන්ත‍්‍රය තුළ ලේඛන පවත්වා ගැනීම ඉතා හොඳින් සිදු කළත්, ඒ ලේඛන ඔවුන්ගේ ලන්ඩනයේ යටත් විජිත පරිපාලකයන්ට මිස මෙරට සාමාන්‍ය ජනයාට පරිශීලනය කළ හැකි වූයේ නැහැ. (මේ වාර්තා දැන් නම් බි‍්‍රතාන්‍ය කෞතුකාගාරයේ ඕනෑම කෙනෙකුට කියවිය හැකියි. බි‍්‍රතාන්‍ය පාලන යුගය දැඩි ලෙස විවේචනය කරන හැම දෙනෙකුම පාහේ තම මූලාශ‍්‍ර යොදා ගන්නේ එම වාර්තායි.)

නිදහසින් පසුව රට පාලනය කළ අපේම ආණ්ඩුත් බොහෝ දුරට රටවැසියන්ට තොරතුරු කැමැත්තෙන් දෙනවා වෙනුවට හැකි තාක් වසන් කිරීමේ සම්ප‍්‍රදාය දිගටම ගෙන ගියා. යටත් විජිත සමයේ ආභාෂය මෙන්ම ඉතිහාසයේ කිසි දිනෙක රටවැසියාට විවෘත වූ ආණ්ඩුකරණයක් (Open Government) නොතිබීම ද එයට හේතු වූවා විය හැකියි.

Part of the audience at RTI Public Forum on 17 Nov 2015 in Colombo
Part of the audience at RTI Public Forum on 17 Nov 2015 in Colombo

මෙයින් අදහස් කැරෙන්නේ නිදහසින් පසු අපට තිබූ සියලූ රජයන් දුර්දාන්ත හෝ දරදඬු පාලනයන් වීය කියා නොවෙයි. ඇතැම් ප‍්‍රජාතන්ත‍්‍රවාදී නායකයන් පවා රට වැසියන්ට සැලකුවේ හරියට දෙමවුපියන් ළමයින් දෙස බලන ආකල්පයට සමාන මානසිකත්වයකින්. වැසියන් රැක බලා ගෙන ඔවුන්ට අවශ්‍ය සම්පාදන කර දීම විනා ඔවුන් ස්වාධීනව සිතන පතන “වැඩිහිටියන්” වීම අවශ්‍ය යැයි ඩී එස් හා ඩඩ්ලි වැනි නායකයන්ට නොසිතෙන්නට ඇති.

සමාජ ක‍්‍රියාකාරික හා ලේඛක ගාමිණී වියන්ගොඩගේ මතය නම් තොරතුරු උවමනාවෙන්ම රටවැසියන්ට නොදී සිටින්නේ තොරතුරු හරහා රටවැසියන් බලාත්මක වන නිසායි. වසන් කළ යුතු අමිහිරි හා අශෝබන බොහෝ දේ හැම රාජ්‍ය පාලනයකම තිබෙන බවත්, මේ තොරතුරු පිට වීම හා ගලා යාම පවතින බල සංකේන්ද්‍රයන්ට බරපතල ප‍්‍රශ්නයක් බවත් ඔහු කියනවා.

Writer and activist Gamini Viyangoda speaks at RTI Public Forum on 17 Nov 2015
Writer and activist Gamini Viyangoda speaks at RTI Public Forum on 17 Nov 2015

කාලානුරූපව වෙනස් වෙන්නට කාලය ඇවිත්! අපේ ඓතිහාසික උරුමය කිසි දිනෙක විවෘත ආණ්ඩුකරණයකට නැඹුරු නොවූවත්, 21 වන සියවසේ යහපාලනයට හා ප‍්‍රජාතන්ත‍්‍රවාදයට එය අත්‍යවශ්‍ය ගුණයක් ලෙස දැන් සැලකෙනවා.

විවෘත ආණ්ඩුකරණයේ සංකල්පය 18 වන සියවසේ බටහිර යුරෝපයේ පුනරුදය (Age of Enlightenment) වෙත දිවෙනවා. සීමාන්තික බලතල සහිත රාජාණ්ඩු වඩාත් බල තුලනයකට යටත් කළ යුතු බවටත්, මහජන මතයට සංවේදී ආණ්ඩුකරණයක් බිහි විය යුතු බවටත් ප‍්‍රංශ හා ජර්මන් දාර්ශනිකයන් තර්ක කිරීම ඇරඹුණේ ඒ සමයේයි.

මෙය නීතිගත කරමින් ලොව මුල්ම තොරතුරු නීතිය 1766දී හඳුන්වා දුන්නේ ස්වීඩනයයි. මාධ්‍ය නිදහස හා තොරතුරු අයිතිය නීතියෙන් තහවුරු කිරීම ඉන් පසු එළැඹි දශකවල බොහෝ බටහිර රටවල සිදු කෙරුණා. රාජ්‍ය පාලනයේ රහසිගත බව වඩ වඩාත් පටු පරාසයකට සීමා කිරීමෙන්, විවෘත බව සාමාන්‍යකරණය කිරීමට 20 වන සියවස පුරා පරිණත ප‍්‍රජාතන්ත‍්‍රවාදී රටවල නීතිමය, ප‍්‍රතිපත්තිමය මෙන්ම යහ සම්ප‍්‍රදායික පියවර ගෙන තිබෙනවා.

මේ ගෝලීය ඓතිහාසික පසුබිම තුළ මා තොරතුරු නීතිය දකින්නේ මෙරට සමස්ත ආණ්ඩුකරණය වඩාත් විවෘත හා මහජනතාවට වගකියන තත්ත්වයට පත් කරන්නට දායක වන එක් පියවරක් හැටියටයි.

මෙයට සමාන්තරව සමාලෝචනයට ලක් විය යුතු හා සංශෝධනය කළ යුතු තවත් නීති තිබෙනවා. 1955 අංක 32 දරණ රාජ්‍ය රහස් පනත එයින් ප‍්‍රමුඛයි. 1911දී බි‍්‍රතාන්‍යයේ සම්මත වූ නීතියක් ආශ‍්‍රයෙන් සම්පාදිත අපේ 1955 රාජ්‍ය රහස් නීතිය යල්පැන ගිය, නූතන ප‍්‍රජාතන්ත‍්‍රවාදී සම්ප‍්‍රදායන්ට කිසිසේත් නොගැළපෙන එකක්.

එහි රාජ්‍ය රහස් යන්න අනවශ්‍ය තරම් පුළුල්ව නිර්වචනය කැරෙන බවත්, එය නිදහසට කාරණයක් ලෙස දක්වමින් දශක ගණනාවක් පුරා රාජ්‍ය නිලධාරීන් සැබැවින්ම රහසිගත නොවිය යුතු බොහෝ තොරතුරු ද වසන් කරන බවත් නීති පර්යේෂකයන් කියනවා.

‘1911 රාජ්‍ය රහස් නීතිය 1989දී බි‍්‍රතාන්‍යය සංශෝධනය කළා. එය වඩාත් ජන සම්මතවාදී ප‍්‍රමිතියකට ඔවුන් දැන් ගෙනැවිත් තිබෙනවා. අප තවමත් 1911 බි‍්‍රතාන්‍ය නීතියට සමාන වන නීතියක එල්බ ගෙන සිටීම ඛෙදජනකයි.’ නීතිඥ හා පර්යේෂිකා කිෂාලි පින්ටෝ ජයවර්ධන කියනවා.

තොරතුරු නීතිය ගැන මෑතදී පොතක් ලියා ඇති නීති පර්යේෂක ගිහාන් ගුණතිලක කියන්නේ හොඳ තොරතුරු නීතියක ගැබ් විය යුතු මූලධර්ම 9ක් තිබෙන බවයි. ඒවා සැකෙවින් මෙසේයි.

  1. රජයක් හැම විටම හැකි තාක් තොරතුරු හෙළි කිරීමට නැඹුරු විය යුතුයි (Maximum Disclosure). බදා ගෙන සිටිනවා වෙනුවට බෙදා ගැනීමට මුල් තැන දිය යුතුයි.
  2. යම් කෙනකු තොරතුරක් ඉල්ලන තුරු නොසිට, ස්වේච්ඡුාවෙන්ම මහජන තොරතුරු පළ කිරීම කළ යුතුයි (Obligation to Publish). මෙයට පරිපාලන මෙන්ම මූල්‍ය තොරතුරු හා වෙනත් දත්තද ඇතුළත් විය හැකියි. (තම වෙබ් අඩවි හරහා මෙසේ කරන රාජ්‍ය ආයතන ගණනාවක් තිබෙනවා.)
  3. මහජන ආයතන සියල්ලම විවෘත ආණ්ඩුකරණය ^Open Government& සංකල්පයට අනුගත විය යුතුයි. රහසිගතභාවය පෙරටු කොට ගත් පරිපාලන සම්ප‍්‍රදායන් ඉවත දමා විවෘත භාවය මුල් කර ගත් ක‍්‍රමවේදයන් හඳුන්වා දිය යුතුයි.
  4. නිශ්චිත හේතු නිසා මහජනයාට තොරතුරු දිය නොහැකි අවස්ථා හෙවත් ව්‍යතිරේක (Exceptions) හැකි තාක් සීමා කළ යුතුයි. එසේ නොදී සිටීමට පැහැදිලි සාධාරණීකරණයක් තිබිය යුතුයි.
  5. තොරතුරු අයිතිය ප‍්‍රායෝගිකව ක‍්‍රියාත්මක වීමට නිශ්චිත පරිපාලන ක‍්‍රමවේදයක් බිහි කළ යුතුයි. තොරතුරු සොයා එන මහජනයා රස්තියාදු නොකර කාර්යක්ෂමව හා ආචාරශීලීව තොරතුරු ලබාදෙන ක‍්‍රමයක් මේ නීතිය හරහා ස්ථාපිත විය යුතුයි. එසේම තොරතුරු සම්පාදනය කොට ලබාදීමට නීතියෙන් සීමිත කාලයක් නිශ්චය කළ යුතුයි. එසේම හරිහැටි ඉටු නොකෙරෙන තොරතුරු ඉල්ලීම් ගැන විමර්ශනය කළ හැකි ස්වාධීන ආයතනයක් පිහිටුවිය යුතුයි. (තොරතුරු කොමිසම නම් වන්නේ එයයි.)
  6. තොරතුරු ලබා ගැනීමේදී එයට යම් ගෙවීමක් කළ යුතු වුවත්, එම අය කිරීම සාධාරණ හා මහජනයාට දරා ගත හැකි එකක් විය යුතුයි. එහිදී මූලික සංකල්පය විය යුත්තේ තොරතුරුවලින් සන්නද්ධ වන ජන සමාජයේ වටිනාකම, එම තොරතුරු සම්පාදනය කිරීමට වැය වන මුදලට වඩා බෙහෙවින් වැඩි බවයි.
  7.  සියලූ රාජ්‍ය ආයතනවල සියලූ රැස්වීම් මහජනතාවට විවෘත විය යුතුයි (Open Meetings). මන්ද තමන්ගේ නාමයෙන් නිලධාරීන් කුමක් කරන්නේද යන්න දැන ගැනීමට ජනතාවට අයිතියක් ඇති නිසා. ඉඳහිට ඇතැම් රැස්වීම් මහජනයාට විවෘත නොවුවත්, ඒවා පැවැත් වූ බව ප‍්‍රසිද්ධියේ ප‍්‍රකාශ කළ යුතුයි. සංවෘත රැස්වීම් පැවැත්වීම සාධාරණීකරණය කළ හැකි විය යුතුයි.
  8. තොරතුරු නීතිය සම්මත කර ගත් පසුව, රටේ පවතින අන් සියලූ නීති එයට අනුගත වන පරිදි නැවත විග‍්‍රහ කළ යුතුයි. ඉදිරියේදී සම්මත වන කිසිදු නීතියක් මගින් තොරතුරු හෙළි කිරීම සීමා නොකළ යුතුයි. එසේම යහ චේතනාවෙන් තොරතුරු මහජනයාට ලබා දෙන රාජ්‍ය නිලධාරීන්ට නිසි ආරක්ෂාව ලැබිය යුතුයි. නොබියව තම රාජකාරිය නීති ගරුකව කිරීමට රාජ්‍ය සේවකයන් සැමට හැකි වන පරිසරයක් තිබිය යුතුයි.
  9. රාජ්‍ය තන්ත‍්‍රයේ සේවය කිරීම නිසා තමන් අතට පත් වන, පොදු උන්නතියට වැදගත් තොරතුරු හෙළිදරවු කරන පුද්ගලයන්ට නීතිමය රැකවරණ ලැබිය යුතුයි (Protection for Whistle-blowers). රජයේ ආයතන තුළ කැරෙන අකටයුතුකම් ගැන තොරතුරු මාධ්‍යවලට හෝ වෙනත් පිරිසකට හෝ ලබා දීම අපරාධයක් හෝ විනය විරෝධී ක‍්‍රියාවක් ලෙස නොව පොදු උන්නතියට උදව් කිරීමක් ලෙස සැලකිය යුතුයි. එහිදී ආයතන සංග‍්‍රහයේ විධිවිධාන උල්ලංඝනය වුවත් එයට ඔබ්බට යන විනිශ්චයක් හරහා අදාළ තොරතුරු මුදා හරින පුද්ගලයන් එසේ කිරීමේ පොදු වැදගත්කම සැලකිල්ලට ගත යුතුයි.

තොරතුරු නීතිය පිළිබඳව නොවැම්බර් 17 වැනිදා කොළඹදී පැවති මහජන සංවාදයකදී මා කීවේ මෙයයි:

තොරතුරු අයිතිය දිනා ගැනීම දශක එක හමාරක පමණ සිවිල් ක‍්‍රියාකාරීත්වයේ මංසළකුණක්. එහෙත් නීතිය සම්මත කර ගත් පමණීන් අභියෝග හමාර වන්නේ නැහැ.

වඩාත් විවෘත වුත්, මහජනයාට වග වන්නා වුත් ආණ්ඩුකරණයකට දේශපාලකයන් හා රාජ්‍ය නිලධාරීන් සැවොම ආකල්පමය වශයෙන් ප‍්‍රවේශ විය යුතුයි.

තොරතුරු සොයා යන, තොරතුරු ලද විට ඒවා නිසි ලෙස විග‍්‍රහ කොට නිගමනවලට එළැඹීමේ හැකියාව හෙවත් තොරතුරු සාක්ෂරතාව (information literacy) සමාජයේ ප‍්‍රවර්ධනය කිරීම අප කාගේත් වගකීමක්.

ආවේග, අනුමාන, කුමන්ත‍්‍රණ තර්ක හෝ විශ්වාස මත පදනම් වනවා වෙනුවට දත්ත හා විග‍්‍රහයන් මත පදනම් වී නිගමනවලට එළඹීමටත්, ඒ හරහා අපේ ප‍්‍රජාතන්ත‍්‍රවාදය වඩාත් සවිබල ගැනීවීමටත් ලොකු වගකීමක් පුරවැසි හැමට තිබෙනවා.

See also:

15 October 2015: Exploring Open Data and Open Government in Sri Lanka

23 July 2015: සිවුමංසල කොලූගැටයා #227: භාෂණයේ නිදහසට හා ප‍්‍රශස්ත මාධ්‍යකරණයට දේශපාලන කැපවීමක් ඕනෑ!

21 Feb 2015: සිවුමංසල කොලූගැටයා #208: තොරතුරු අයිතිය තහවුරු කරන්නට තොරතුරු සාක්ෂරතාව අත්‍යවශ්‍යයි!

17 Feb 2015: සිවුමංසල කොලූගැටයා #207: “තොරතුරු නීතිය ලැබුණාට මදි. එයින් නිසි ඵල නෙළා ගත යුතුයි!”

 

සිවුමංසල කොලූගැටයා #242: එක්සත් ජාතීන්ට බුද්ධිමය නායකත්වය දුන් අපේ හපන්නු

In 2015, the UN is 70 and Sri Lanka's membership is 60 years
In 2015, the UN is 70 and Sri Lanka’s membership is 60 years

On 24 October 2015, United Nations marks its 70th birthday. A few weeks later, on 15 December 2015, is the 60th anniversary of Sri Lanka (then Ceylon) becoming a member state of this inter-governmental organisation.

In this week’s Ravaya column, (appearing in issue of 25 Oct 2015), I continue my focus on Sri Lanka’s engagement with the UN system. In last week’s column, we recalled how Sri Lanka’s heads of state/government and diplomats engaged with the General Assembly and Security Council.

සිවුමංසල කොලූගැටයා #241: හැට වසරක් පුරා එක්සත් ජාතීන්ගේ ලාංකික ලකුණ

Today, we look at some eminent Lankan professionals who joined the UN system in expert or management positions and contributed to its intellectual and institutional development over the decades.

As Thalif Deen, a journalist of Lankan origin who has been reporting from the UN headquarters since the mid 1970s, once wrote: “When future historians take stock of Sri Lanka’s enduring contributions during its first 50 years at the United Nations, they may realise that our political legacy spanned both the upper and lower limits of the universe: the sky above and the oceans below.”

The list of Lankans who have excelled within the UN system is long, and I have had to be selective here. The ones mentioned in this column are:

I end with a reference to Lakshman Kadirgamar, who served the ILO and later WIPO in senior positions in Geneva before becoming Sri Lanka’s finest Minister of Foreign Affairs in 1994. I quote from the Foreword that Kadirgamar wrote to a book on the United Nations in Sri Lanka that I wrote for the UN Information Centre (UNIC) in Colombo in 1995 to mark the UN’s 50th anniversary.

402unitednations

See also:

7 April 2013: සිවුමංසල කොලූගැටයා #112: අදීන හා අභීත පුවත්පත් කතුවරයා – ටාසි විට්ටච්චි

21 April 2013: සිවුමංසල කොලූගැටයා #114: ටාසිගේ ලෝකය හා මගේ ලෝකය

1 Dec 2013: සිවුමංසල කොලූගැටයා #145: තුන්වන ලෝකයට බුද්ධිමය පහන්ටැඹක් වූ ආචාර්ය ගාමිනී කොරෙයා

22 Dec 2013: සිවුමංසල කොලූගැටයා #148: වර්ණභේදවාදය පිටු දැකීමට ලැබුණු ලාංකික දායකත්වය

18 Oct 2015: සිවුමංසල කොලූගැටයා #241: හැට වසරක් පුරා එක්සත් ජාතීන්ගේ ලාංකික ලකුණ

එක්සත් ජාතීන්ගේ 70 වන උපන් දිනය ඔක්තෝබර් 24 වැනිදාට යෙදෙනවා. ශ‍්‍රී ලංකාව මේ අන්තර් රාජ්‍ය සංවිධානයේ සාමාජිකත්වය ලබා මේ වසරට දශක හයක් සම්පූර්ණ වෙනවා.

මේ දශක හයේදී මෙරට නියෝජනය කරමින් එජා සමුළු හා වෙනත් ක‍්‍රියාකාරකම්වලට සම්බන්ධ වූ කීර්තිමත් රාජ්‍ය තාන්ත‍්‍රිකයන් කිහිප දෙනකු ගැන ගිය සතියේ අප කතා කළා. අද අප විමසන්නේ එජා කාර්ය මණ්ඩලයට බැඳී බුද්ධිමය දායකත්වය හරහා එය පෝෂණය කළ ලාංකික විද්වතුන් ගැනයි.

එක්සත් ජාතීන් ලෙස පොදුවේ හැඳින් වෙන ආයතන හා සංවිධාන ජාලයක් හෙවත් පවුලක් තිබෙනවා. එයින් සමහරක් තමන්ගේම පාලක සභාවක් සහිත විශේෂ සංවිධානයි. එජා සංවර්ධන වැඩසටහන (UNDP) එජා ළමා අරමුදල (UNICEF) හා ආහාර හා කෘෂිකර්ම සංවිධානය (UN-FAO) මීට නිදසුන්. එවැනි ආයතනවලට තමන්ගේම විධායක අධ්‍යක්ෂවරයකු හා පරිපාලන තන්ත‍්‍රයක් සතුයි.

එදා මෙන්ම අදත් බලගතු රාජ්‍යයන්ට එක්සත් ජාතීන්ගේ ව්‍යුහය තුළ වැඩි බලපෑමක් කළ හැකියි. එය 1945දී පැවති බලතුලනය මත තීරණය වූ හා අද ලෝකයට නොගැළපෙන විසමතාවක්. එහෙත් එය එසේ වූ පමණට මධ්‍යම හා කුඩා ප‍්‍රමාණයේ රටවල් කොන්වීමක් සිදු වන්නේ ද නැහැ.

ආරක්ෂක මණ්ඩලය තුළ චීනය, රුසියාව, බි‍්‍රතාන්‍යය, අමෙරිකා එක්සත් ජනපදය හා ප‍්‍රංශය යන රටවල් පහට නිෂේධ බලය ඇතත් අන් සියලූ ආයතන ව්‍යුහයන්ගේ තීරණ සඳහා ලොකු කුඩා හැම සාමාජික රාජ්‍යයටම ඇත්තේ එක් ඡන්දය බැගින්. තීරණ ගන්නේ බහුතර ඡන්දය මත පදනම් වීයි.

දේශපාලනිකව තීරණාත්මක මහා මණ්ඩලය, ආරක්ෂක මණ්ඩලය වැනි ආයතනික ව්‍යුහයන් ඍජුවම එජා මහ ලේකම් කාර්යාලය විසින් පරිපාලනය කැරෙනවා. එය කරන්නේ ජාත්‍යන්තර සිවිල් සේවකයන් ලෙෂ හැඳින්විය හැකි කාර්ය මණ්ඩලයක් විසින්.

Milestones in Sri Lanka - UN Partnership - Courtesy UN in Sri Lanka website
Milestones in Sri Lanka – UN Partnership – Courtesy UN in Sri Lanka website

මහ ලේකම්වරයා යටතේ ක‍්‍රියාත්මක වන මේ පිරිස ඔහු හරහා සාමාජික රාජ්‍ය 193ටම වගකීමට බැඳී සිටිනවා. වාර්ෂිකව එජා නඩත්තුවට සාමාජික මුදල් ගෙවන ශ‍්‍රී ලංකාව ඇතුළු සාමාජික රටවලට මේ නිලධාරීන් නිශ්චිත උපදේශන හා සම්බන්ධීකරණ සේවා සපයනවා.

ජාත්‍යන්තර සිවිල් සේවයට බඳවා ගන්නේ එජා සංවිධානයේ නිල භාෂා 6න් (ඉංග‍්‍රීසි, ප‍්‍රංශ, අරාබි, රුසියානු, චීන හා ස්පාඤ්ඤ) අඩු තරමින් එකක් හරිහැටි ප‍්‍රගුණ කළ, නිසි සුදුසුකම් සපුරා ගත් අයයි. ලෝකයේ ඕනෑම සාමාජක රටක පුරවැසියන්ට මේ තනතුරුවලට ඉල්ලූම් කළ හැකියි.

මේ කාර්ය මණ්ඩලය, එජා සමුළුවට සහභාගිවීමට යන තානාපති හා රාජ්‍ය නිලධාරීන්ට වඩා වෙනස්. ඔවුන් තනි රටකට නොව සියලූ සාමාජික රටවලට සේවය කිරීමටත්, එජා ප‍්‍රඥප්තිය හා මූලධර්ම සුරැකීමටත් බැඳී සිටිනවා.

1955දී ශ‍්‍රී ලංකාව එජා සාමාජිකත්වය ලබන්නටත් පෙර පටන් කෘතහස්ත ලාංකිකයෝ එජා කාර්ය මණ්ඩලයට බැඳී සේවය කරමින් සිටියා. 1952-59 වකවානුවේ එජා ආර්ථික හා සමාජයීය කොමිසමේ (ECOSOC) උසස් නිලධාරියකු වූ ධනපාල සමරසේකර එක් උදාහරණයක්. ආසියානු හා අප‍්‍රිකානු රාජ්‍ය නායකයන්ගේ මුල්ම සමුළුව 1955 අපේ‍්‍රල් මස ඉන්දුනීසියාවේ බන්දුන් නුවර පැවති විට එජා සංවිධානය නියෝජනය කරමින් සහභාගි වූයේ ඔහුයි.

L to R - Neville Kanakaratne, Nandasiri Jasentuliyana, Jayantha Dhanapala, Gritakumar Chitty
L to R – Neville Kanakaratne, Nandasiri Jasentuliyana, Jayantha Dhanapala, Gritakumar Chitty

කේම්බි‍්‍රජ් සරසවියෙන් නීති උපාධි ලැබූ නීතිඥ නෙවිල් කනකරත්න මුල් යුගයේ එජා කාර්ය මණ්ඩලයට බැඳුණු දක්ෂයෙක්. 1957-60 වකවානුවේ එජා මූලස්ථානයේ ලංකා දූත කාර්යාලයේ නීති උපදේශක වූ ඔහු 1960දී නීති හා දේශපාලන උපදේශකයකු ලෙස එජා කාර්ය මණ්ඩලයට එක් වුණා. 1960-64 කාලයේ එජා සාම සාධක හමුදාවලට නීති උපදෙස් ලබා දුන් ඔහු දෙවන මහ ලේකම් වූ ඩැග් හැමර්ෂල්ඞ්ගේ නීති උපදේශකවරයා ද වූවා.

1961 සැප්තැම්බරයේ කොංගෝවේ ගැටුම් ඇවිලී ගොස් සටන් විරාමයක් සඳහා සාකච්ඡා කරන්නට මහ ලේකම් අප‍්‍රිකාවට ගියා. ඔහු සමග කනකරත්න ද යාමට නියමිතව සිටියත් අවසන් මොහොතේ තමාට වඩා හොඳින් ප‍්‍රංශ බස කතා කරන නීති විශාරදයකුට තැන දී කනකරත්න නතර වුණා. (අප‍්‍රිකාවේ සමහර රටවල දෙවන බස ප‍්‍රංශ බසයි.)

1961 සැප් 18 වැනිදා මහලේකම්වරයා සහ තවත් 15 දෙනකු රැගත් එජා ගුවන් යානය දැන් සැම්බියාවට අයත් න්දෝලා නම් ස්ථානයේදී කඩා වැටුණා. ඔවුන් සියලූ දෙනා මිය ගියා. මේ අනතුර අහම්බයක් ද හිතාමතා කළ දෙයක් ද යන්න ගැන අද දක්වා විවාද කැරෙනවා.

කෙසේ වෙත්ත යාන්තමින් බේරුණු කනකරත්න පසු කලෙක අමෙරිකා එක්සත් ජනපදයේ, රුසියාවේ හා ඉන්දියාවේ ශ‍්‍රී ලංකා තානාපතිවරයා ලෙස අතිශය වගකීම් සහගත තනතුරු දැරුවා.

1978දී අමෙරිකාවේ ජෝර්ජ් වොෂිංටන් සරසවිය විසින් ඔහුට ගෞරව ආචාර්ය උපාධියක් පිරිනමනු ලැබුවා. ඉතා චතුර හා සිත් ගන්නා සුලූ කථිකයකු වූ ඔහු යම් දිනෙක ලෝක පාර්ලිමේන්තුවක් බිහි වූවොත් එහි කතානායක වීමට සුදුසු යැයි සරසවියේ අධිපතිවරයා එදා ප‍්‍රකාශ කළා.

එක්සත් ජාතීන්ගේ ඉහළ තනතුරු හොබවමින් බුද්ධිමය නායකත්වයක් ලබා දුන් තවත් කීර්තිමත් ලාංකික නීතිඥයකු නම් නන්දසිරි ජසෙන්තුලියන. 1965 සිට 1999 දක්වා එජා කාර්ය මණ්ඩලයේ සිටි ඔහු 1988-99 වකවානුවේ ඔස්ටි‍්‍රයාවේ වියානා නුවර පිහිටි අභ්‍යවකාශය පිළිබඳ එජා කාර්යාලයේ (UN Office for Outer Space Affairs) අධ්‍යක්ෂවරයා වූවා.

අභ්‍යවකාශ නීතිය ගැන ලොව ප‍්‍රමුඛ පෙළේ විද්වතකු වන ඔහු ජාත්‍යන්තර මට්ටමේ අභ්‍යවකාශ සහයෝගිතා සමුළු ගණනාවක් මෙහෙය වූ අතර ඒ ගැන පොත්පත් හා නිබන්ධන රැසක් ලියා තිබෙනවා.

අමෙරිකාවේ ජාතික අභ්‍යවකාශ සංගමය (National Space Society) මීට වසර කිහිපයකට පෙර අභ්‍යවකාශ ගවේෂණයට සම්බන්ධ ලෝකයේ ප‍්‍රමුඛතම චරිත 100ක් නම් කළා. යූරි ගගාරීන්, නීල් ආම්ස්ට්‍රෝං වැනි පුරෝගාමීන් මෙන්ම තාක්ෂණවේදීන් හා අනාගතවේදීන් අයත් වූ මේ ලැයිස්තුවේ සිටි එකම ලාංකිකයා වූයේ නන්දසිරි ජසෙන්තුලියනයි.

ඔහු අභ්‍යවකාශය පොදු මානව උරුමයක් ලෙස තහවුරු කරන්නට නීතිමය රාමුව සකසන විට තවත් ලාංකිකයන් දෙදෙනෙක් සාගරය ලෝක දායාදයක් ලෙස පිළිගැනීම සඳහා ලෝක සාගර නීතිය (Law of the Sea) බිහි කිරීමට මුල් තැන ගත්තා.

එයින් පළමුවැන්නා 1973-80 වකවානුවේ ලෝක සාගර නීති සමුළුවේ සභාපති ලෙස ක‍්‍රියා කළ හැමිල්ටන් ෂර්ලි අමරසිංහයි. 1967-78 කාලයේ ශ‍්‍රී ලංකාවේ නිත්‍ය නියෝජිතයා ලෙස එජා මූලස්ථානයේ ඔහු කටයුතු කළ සැටි ගිය සතියේ අප සඳහන් කළා.

Hamilton Shirley Amerasinghe (centre) chairing UN Law of the Sea conference, March 1980. UN Photo
Hamilton Shirley Amerasinghe (centre) chairing UN Law of the Sea conference, March 1980. UN Photo

1975-80 කාලයේ අමරසිංහ සමග එකට වැඩ කළ ලාංකික නීතිඥ ග‍්‍රීතකුමාර් චිටි (Gritakumar Chitty) වසර 36ක් පුරා එජා සාගර නීති ක‍්‍රියාත්මක කිරීමට නායකත්වය සැපයුවා. එයින් අන්තිම වසර කිහිපය ඔහු ජර්මනියේ හැම්බර්ග් නුවර ජාත්‍යන්තර සාගර නීති අධිකරණයේ (International Tribunal for the Law of the Sea) රෙජිස්ට‍්‍රාර්වරයා ලෙස ක‍්‍රියා කළා.

මේ අනුව බලන විට අභ්‍යවකාශයේත්, සාගරයේත් ජාත්‍යන්තර සහයෝගිතාව ප‍්‍රවර්ධනය කිරීමට එක්සත් ජාතීන්ගේ කාර්ය මණ්ඩලයේ ලාංකිකයන් වැදගත් බුද්ධිමය දායකත්වයක් සපයා ඇති බව ලාංකික මාධ්‍යවේදී තලිෆ් ඞීන් (Thalif Deen) කියනවා. 1973 සිට නිව්යෝක් නුවර වෙසෙන ඔහු දශක හතරකට වැඩි කාලයක් එජා මූලස්ථානයේ සිදුවීම් මෙරට හා ලෝක මාධ්‍යවලට වාර්තා කරන්නෙක්.

මානව සංවර්ධනය හා ලෝක සාමය සඳහාද එක්සත් ජාතීන්ගේ විවිධ කටයුතුවලට ලාංකික විද්වත් දායකත්වය ලැබී ඇත්තේ රටේ ජනගහනයේ ප‍්‍රමාණයට සමානුපාතිකව ඉහළ මට්ටමකින්.

Gamani Corea (left) and Justice Christopher G Weeramantry
Gamani Corea (left) and Justice Christopher G Weeramantry

1974-84 වකවානුවේ වෙළෙඳාම හා සංවර්ධනය පිළිබඳ එජා සමුළුව (UNCTAD) මහ ලේකම්වරයා ලෙස ආර්ථික විශේෂඥ ආචාර්ය ගාමණී කොරයා කළ සුවිශේෂී කාර්යභාරය ගැන 2013 නොවැම්බරයේ සම්පූර්ණ කොලමක් හරහා මා සිහිපත් කළා.

එජා පවුලටම අයත්, හේග් නුවර පිහිටි ජාත්‍යන්තර අධිකරණයේ විනිසුරුකරුවකු ලෙස 1991-2000 වකවානුවේ ආචාර්ය ක‍්‍රිස්ටෝෆර් වීරමන්ත‍්‍රී ක‍්‍රියා කළා. එයින් 1997-2000 අතර කාලයේ ඔහු එහි උප සභාපතිවරයා වූවා. සංකීර්ණ ලෝක ප‍්‍රශ්න ගැන විද්වත් හා තුලනාත්මක නඩු තීන්දු ලබා දීම ගැන ඔහු මහත් ගෞරවයට පාත‍්‍ර වූ කෙනෙක්.

Raju Coomaraswamy and his daugher Radhika Coomaraswamy
Raju Coomaraswamy and his daugher Radhika Coomaraswamy

UNDP ආයතනයේ ආසියානු ප‍්‍රධානියා බවට මුලින්ම පත් වූ ලාංකිකයා රාජේන්ද්‍ර (රාජු) කුමාරස්වාමි (1915-1981). ඔහුත් මෙරට සිවිල් සේවයේ සිට පසුව ජාත්‍යන්තර සිවිල් සේවයට ගිය දක්ෂයෙක්.

ඔහුගේ දියණිය නීති විශාරද ආචාර්ය රාධිකා කුමාරස්වාමි. ඇයද පසු කලෙක එජා මූලස්ථානයේ ඉහළ තනතුරකට පත් වුණා. ඒ යුද්ධ හා ළමයින් පිළිබඳ විශේෂ නියෝජියා ලෙසින්. 2006-2012 එම තනතුරේ ක‍්‍රියා කරද්දී ගැටුම් හා ප‍්‍රචණ්ඩත්වය ළමයින්ට බලපාන ඍජු හා වක‍්‍ර ආකාරයක් ගැන අය ලෝක අවධානයට යොමු කළා.

ඇන්ඩෲ ජෝසෆ් (Andrew J. Joseph) මුල් යුගයේ එජා සේවයට ගිය තවත් ලාංකික සිවිල් සේවකයෙක්. 1959දී මුලින් ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානයට බැඳුණු ඔහු පසුව UNDP ආයතනයට මාරු වුණා. සමස්ත ආසියාවේම ඹභෘඡු ප‍්‍රධානියා ලෙස වසර ගණනක් කටයුතු කළ ඔහු පසුව ලෝක ව්‍යාප්ත මට්ටමින් UNDP දෙවැනි ප‍්‍රධානියා ලෙස සේවය කොට විශ‍්‍රාම ගියා.

එජා තනතුරු බැබල වූ තරු අතරට ජයන්ත ධනපාලගේ නමත් එකතු වනවා. ඔහු ලංකා විදේශ සේවයේ වෘත්තීය තානාපති නිලධාරියෙක්. ලන්ඩන්, බේජිං, නවදිල්ලිය, ජිනීවා හා වොෂින්ටන් නුවර යන ස්ථානවල ලංකා තානාපති කාර්යාලවල සේවය කළා. ඔහු ලෝක කීර්තියට පත්වූයේ 1995දී න්‍යෂ්ටික අවි ප‍්‍රචලිතවීම වැළැක්වීම පිළිබඳ එක්සත් ජාතීන්ගේ සමුළුව මෙහෙයවූ එහි සභාපතිවරයා ලෙසයි.

යුද අවිහරණය ගැන විශේෂඥයකු වන ඔහු 1998-2003 කාලයේ එක්සත් ජාතීන්ගේ නිරායුධකරණ කාර්යාලයේ (UN Department of Disarmament) අධිපතිවරයා වූවා.

එක්සත් ජාතීන්ගේ ධුරාවලියෙහි යාමට හැකි ඉහළම තුන්වන මට්ටමට (Under-Secretary-General) ළඟා වූ ලාංකිකයන් සිවු දෙනකු සිටිනවා. එනම් ගාමනී කොරයා, ඇන්ඩෘ ජෝසෆ්, රාධිකා කුමාරස්වාමි සහ ජයන්ත ධනපාලයි.

ධනපාල 2006දී මහ ලේකම් තනතුර සඳහා ඉදිරිපත් වූවත් අවශ්‍ය තරම් සහයෝගය නොලැබීම නිසා පසුව තරගයෙන් ඉවත් වුණා.

එක්සත් ජාතීන්ගේ ආයතනික ව්‍යුහය තුළ විද්වත් මට්ටමින් හා පරිපාලන මට්ටමින් සේවය කළ තවත් ලාංකිකයන් සිය ගණනක් සිටිනවා. තමා උපන් රට නියෝජනය කරවා වෙනුවට තම හැකි පමණින් ලෝක සාමය, සංවර්ධනය හා සහයෝගිතාව සඳහා දායක වූ ඔවුන් සැම මේ මොහොතේ සිහිපත් කිරීම වටිනවා.

1974-1988 කාලයේ ජිනීවා නුවර එජා සංවිධාන සමග වැඩ කළ ලාංකික නීතිඥ ලක්ෂ්මන් කදිරගාමර් එම ආයතන ව්‍යුහය ගැන මනාව දැන සිටියා. ඔහු මුලින් ලෝක කම්කරු සංවිධානයේ (ILO) උපදේශකයකු වුණා. පසුව ලෝක බුද්ධිමය දේපළ සංවිධානයේ (WIPO) ආසියා කලාපීය අධ්‍යක්ෂවරයා වුණා.

Lakshman Kadirgamar and the 1995 book on United Nations in Sri Lanka, written by Nalaka Gunawardene for UN Information Centre, Colombo
Lakshman Kadirgamar and the 1995 book on United Nations in Sri Lanka, written by Nalaka Gunawardene for UN Information Centre, Colombo

එක්සත් ජාතීන් හා ශ‍්‍රී ලංකාව ගැන 1995දී මා ලියූ ඉංග‍්‍රීසි පොතකට පෙරවදන සැපයුවේ ඒ වන විට ශී‍්‍ර ලංකා විදේශ අමාත්‍යවරයා බවට පත්ව සිටි කදිරගාමර් මහතායි. එහි ඔහු මෙසේ ප‍්‍රකාශ කළා.

‘මුල් යුගයේ පටන්ම මනා ජාත්‍යන්තර දැක්මක් සහිතව ලෝක ප‍්‍රජාව සමග ගනුදෙනු කරන්නට ලංකාවේ රජයන් ක‍්‍රියා කොට තිබෙනවා. එක්සත් ජාතීන්ගේ ප‍්‍රඥප්තිය හා සෙසු මූලධර්ම ගැන අවබෝධයකින් යුතුව කටයුතු කිරීම නිසා ශ‍්‍රී ලංකාව හා එක්සත් ජාතීන්ගේ ආයතන සමුදාය අතර කවදත් සමීප බැඳීමක් පැවතුණා. මෙරට රජයන් වෙනස් වූවද බැඳීම දිගටම පැවතීම විශේෂයි. එක්සත් ජාතීන්ගේ දායකත්වය අපට උපකාර වනවා මෙන්ම අපේ දක්ෂයන්ගේ දායකත්වය එක්සත් ජාතීන්ට මහත් සවියක් වනවා. මෙය අන්‍යොන්‍ය සහයෝගිතාවේ ප‍්‍රතිපූර්තියක් බඳුයි.’

Message from Foreign Minister Lakshman Kadirgamar to United Nations in Sri Lanka book written by Nalaka Gunawardene in 1995
Message from Foreign Minister Lakshman Kadirgamar to United Nations in Sri Lanka book written by Nalaka Gunawardene in 1995

සිවුමංසල කොලූගැටයා #239: ශ‍්‍රී ලංකාවේ ස්මාට් නගර බිහි කරන්නට අප සූදානම්ද?

Smart city visualisation
Smart city visualisation

The term ‘smart city’ refers to urban systems, and not to the smartness of residents. In fact, there is no universal definition of smart cities: it can mean smart utilities, smart housing, smart mobility or smart design.

Smart cities use information and communications technologies (ICTs) as their principal infrastructure. These become the basis for improving the quality and performance of urban services, reducing costs and resource consumption, and for engaging citizens more effectively.

ICTs – ranging from automatic sensors to data centres — would create ‘feedback loops’ within the complex city systems. If processed properly, this flow of data in real time can vastly improve the design of “hard” physical environment and the provision of “soft” services to citizens.

In this week’s Ravaya column, (in Sinhala, appearing in issue of 4 Oct 2015), I explore the concept of smart cities, which the new government of Sri Lanka wants to develop.

It is a formidable task. India in 2014 announced an ambitious programme to create 100 smart cities. Under this, state capitals, as well as many tourist and heritage cities are to receive funding for upgrading their infrastructure. But Prime Minister Modi and his technocrats have been struggling since then to explain just what they mean by smart cities.

I argue that smart cities need empowered people and engaged city administrators. I have argued in earlier in this column, concrete and steel do not a city make. Likewise, ICT enabled smart infrastructure alone will not create smart cities – unless the human factor is well integrated.

Smart City illustration by Times of India
Smart City illustration by Times of India

ස්මාට් නගර ගැන කතාබහක් මතුවෙමින් තිබෙනවා. යෝජිත බස්නාහිර මෙගා නගරය (Western Regional Megapolis) ස්මාට් නගර ආකෘතියේ එකක් වනු ඇතැයි ද කියනවා.

ඒ අතර නගර සැලසුම් අමාත්‍ය රවුෆ් හකීම් සැප්තැම්බර් මුලදී කීවේ මහනුවර මෙරට මුල්ම ස්මාට් නගරය කිරීමට තමන්ට ඕනෑ බවයි.

ස්මාට් නගර යනු මොනවාදැයි හරිහැටි දැනගෙන මේ සංවාද කිරීම වැදගත්.

ඉංග‍්‍රීසියෙන් Smart Cities කියන්නේ ඩිජිටල් තාක්ෂණය හෙවත් තොරතුරු හා සන්නිවේදන තාක්ෂණ (ICT) සූක්ෂම ලෙස යොදා ගනිමින් නාගරික සේවාවල තත්ත්වය හා ප‍්‍රමිතිය උසස් කරන නාගරික ප‍්‍රදේශවලටයි.

ඒ හරහා සම්පත් හා බලශක්ති පරිභෝජනය කාර්යක්ෂම කර ගන්නා අතර වියදම් අඩු කර ගන්නවා. නාගරික කළමනාකරණය විද්වත් පදනමක් මත කරන ගමන් ජනතා සහභාගීත්වය ද වැඩි කරනවා. අප කවුරුත් පතන්නේ මෙවැනි නගර තමයි!

Smart Cities යන්නට වඩා සුදුසු සිංහල යෙදුම කුමක්ද?

මීට සති කිහිපයකට පෙර මේ ප‍්‍රශ්නය මා ෆේස්බුක් ජාලයේ මතු කළා. යෝජනා ගණනාවක් ලැබුණා. සූක්ෂ්ම නගර, බුද්ධිමත් නගර හා සවිඥානික නගර ආදී වශයෙන්.

ආචාර්ය සුනිල් විජේසිරිවර්ධන නුවණැති නගර යන්නත්, ආචාර්ය සුමනසිරි ලියනගේ දැනුමැති නගර යන යෙදුමත් යෝජනා කළා. මේ අතර රෙන්ටන් ද අල්විස් කීවේ උදාර නගර හෝ නැණැති නගර උචිත බවයි. ආචාර්ය හර්ෂණ රඹුක්වැල්ල සිතන්නේ ප‍්‍රබුද්ධ නගර වඩා හොඳ බවයි.

බ්ලොග් ලේඛක අජිත් පැරකුම් ජයසිංහ සංවාදයට එක් වෙමින් කීවේ මෙයයි: ‘‘ස්මාට් කියන වචනය දැන් බොහෝ දුරට සිංහල වෙලා නිසා මෙයට වෙනත් වචනයක් හදන්න උත්සාහ නොකර ස්මාට් පුරවර කියන යෙදුම හොඳයි.’’

ස්මාට් නගර ගැන පුළුල්ව සංවාද කිරීම අවශ්‍යයි. පණ්ඩිත යෙදුමක් වෙනුවට කාටත් පහසුවෙන් තේරුම් ගත හැකි සම්මත සිංහල වචනයක් එකඟ විය හැකි නම් හොඳයි. එතෙක් ස්මාට් නගර හා ස්මාට් පුරවර යන්න මා යොදා ගන්නවා.

Smart Cities image

ස්මාට් නගරවලට තනි නිර්වචනයක් නැහැ. නගරයක් ‘ස්මාට්’ වන්නේ යටිතල සැලසුම් පහසුකම්, ප‍්‍රවාහන සේවාවන් හෝ සැලසුම්කරණය අතින් විය හැකියි. පොදු සාධකය වන්නේ සංකීර්ණ පද්ධතිවල ක‍්‍රියාකාරීත්වය නිරතුරුව හා සජීවී ලෙසින් නිරික්සමින් නඩත්තු කිරීමේ තීරණ හා පියවර ක්ෂණිකව ගනිමින් සිටීමයි.

මෙයට ඉංග‍්‍රීසියෙන් feedback loop යයි කියනවා. නිරතුරු ප‍්‍රතිශෝෂණය හරහා ප‍්‍රමිතීන්ට අනුකූලව සේවා ප‍්‍රශස්තව පවත්වා ගැනීම යයි අපට සිංහලෙන් කිව හැකියි.

තාක්ෂණික හෝ පාරිභාෂික යෙදුම්වලට වඩා වැදගත් වන්නේ සංකල්පීය නිරවුල් බවයි. කොන්ක‍්‍රීට් හා වානේ ගොඩක් එක් තැන් කළ පමණට කිසිදිනෙක ස්මාට් නගර බිහි වන්නේ නැහැ. ප‍්‍රවේශම් විය යුතු තැනත් එතැනයි. ජනතා සිතුම් පැතුම් නොතකා තැනූ හම්බන්තොට වැනි නගර ස්මාට් නගරවල විරුද්ධ පදය වැනියි.

ස්මාට් නගරවල මුඛ්‍ය අරමුණ එහි සියලූ නේවාසික වැසියන්ට හා එයට පිටතින් පැමිණෙන අයට ආයාසය හා වියදම් අඩු කාර්යක්ෂම සේවා සපයාදීමයි. නගරයක විසීම හෝ නගරයකට යම් කාරියක් සඳහා යාම වදයක් නොවී ප‍්‍රමෝදයක් බවට පත් කිරීමයි.

නාගරීකරණය නොනැවතී ඉදිරියට යන ලෝක ව්‍යාප්ත සංසිද්ධියක්. 2010දී අප වැදගත් කඩඉමක් පසු කළා. ලෝක ඉතිහාසයේ මුල් වතාවට ලොව ජනගහනයෙන් අඩක් (50%) නගරවල වෙසෙන බව සංඛ්‍යා ලේඛන තහවුරු කළා.

කලාපීය වශයෙන් ගත් විට දකුණු ආසියාවේ දැනට නාගරික ජන ප‍්‍රතිශතය 30%යි. එහෙත් එය සීග‍්‍රයෙන් ඉහළ යමින් තිබෙනවා. ඉදිරි දශකවල (2050 වනවිට) ඉන්දියාවේ පමණක් නාගරික ජනගහනය තවත් මිලියන 404ක් එකතු වෙතැයි ගණන් බලා තිබෙනවා.

මේ සඳහා වැඩිපුර දායක වන්නේ ග‍්‍රාමීය පෙදෙස්වලින් නගරවලට ඇදී එන ජන සංක‍්‍රමණයයි. පහසුකම් හා අවස්ථා සොයාගෙන එසේ පැමිණීම තහනම් කරන්නට ප‍්‍රජාතන්ත‍්‍රවාදී රටවලට බැහැ. කළ හැකි එකම දෙය එය දරාගන්නට සැලසුම් හා ආයෝජන කිරීමයි.

14 Sep 2015: World Bank Report on Leveraging Urbanization in South Asia

ස්මාට් නගර සන්නිවේදන තාක්ෂණය යොදා ගන්නේ දත්ත මත පදනම් වී සජීව ලෙසින් තීරණ ගන්නටග ඉන්ටර්නෙට් පරිනාමයේ ඊළඟ අදියර නම් ස්වයංක‍්‍රීයව අවට පරිසරය නිරීක්ෂණය කරමින්, දත්ත රැස් කරමින්, ඒවා එසැනින් හා නිරතුරුව ඉන්ටර්නෙට් හරහා යම් නිශ්චිත කේන්ද්‍රයකට සපයන සංවේදක (Sensors) ප‍්‍රචලිත වීමයි. මෙය දැනටමත් ඇරැඹී තිබෙනවා.

ඉදිරි වසර කිහිපයේ මේ ප‍්‍රවණතාව අධිවේගීව වර්ධනය වනු ඇති. ඉන්ටර්නෙට් මාධ්‍යය ස්වයංක‍්‍රීයව අපේ ලෝකය ගැන සංවේදී වීම හඳුන්වන්නේ Internet of Things (IOT) කියායි. මෙහි මූලික පදනම මුළුමනින් යන්ත‍්‍ර අතර කැරෙන සන්නිවේදනය හෙවත් තොරතුරු හුවමාරුවයි. (Machine-to-machine communications, M2M).

මේ හැම සංවේදකයටම එයට ආවේණික වූ අංකයක් (IP Address) තිබෙන නිසා එය නිශ්චිතව හඳුනා ගත හැකියි. සංවේදක ප‍්‍රමාදයකින් තොරව සජීවී ලෙසින් සපයන දත්ත හරහා යම් තැනෙක, යම් ප‍්‍රවාහයක අලූත්ම තත්ත්වය දුර සිට නිරීක්ෂණය කළ හැකියි. (මේ සංවේදක CCTV කැමරා සමග පටලවා නොගන්න. අප මෙහිදී කතා කරන්නේ ක්ෂුද්‍ර පරිපථ මට්ටමේ සියුම් උපාංග ගැනයි.)

මෙබදු සංවේදක දැනටමත් විශාල පරිමාණයෙන් දකුණු කොරියාව, ඩෙන්මාර්කය, ස්විට්සර්ලන්තය, ඇමරිකා එක්සත් ජනපදය හා ජර්මනිය වැනි රටවල නවීන නගරවල හා සමහර කර්මාන්තවල භාවිත වනවා.

සංවේදකවලට අමතරව හැම වස්තුවකටම එයට ආවේණික අනන්‍යතාවක් ලබාදීම ද තාක්ෂණික ප‍්‍රගමනයේ තවත් අරමුණක්. මේ සඳහා බාර්කෝඞ්, QR කෝඞ් ආදී තාක්ෂණ දැනටමත් බහුලව යොදා ගන්නවා.

නගරයක පොදු අවකාශයේ ඇති හැම ලයිට් කණුවක්, ටෙලිෆෝන් කනුවක්, කසල බාල්දියක්, පොදු දුරකතනයක් ආදිය මෙසේ සංවේදක හරහා අනන්‍යතාවට ලක් කළ විට ඒවායේ තත්ත්වය දුර සිට විමර්ෂනය කළ හැකියි. ක‍්‍රියාකාරීත්වයේ ගැටලූවක් මතු වූ විට හරියටම ප‍්‍රශ්නකාරී තැන ඉක්මනින් හඳුනා ගත හැකියි. ඉලක්කගතව ප‍්‍රශ්න කඩිනමින් විසඳිය හැකියි.

බලශක්ති අරපිරිමැසුම, පාරිසරික තත්ත්වය නිරීක්ෂණය, කසල කළමනාකරණය, ප‍්‍රවාහන පද්ධති ප‍්‍රශස්තිකරණය ආදී බොහෝ භාවිතයන්ට මේ තාක්ෂණය දැනටමත් සමහර දියුණු රටවල නගර යොදා ගන්නවා. අලූතෙන් බිහි වන ස්මාට් නගර මුල පටන්ම නිර්මාණය කැරෙන්නේ මේ තාක්ෂණය පදනම් කර ගෙනයි.

South Korea's Songdo is one of the world's first smart cities
South Korea’s Songdo is one of the world’s first smart cities

උදාහරණයක් නම් දකුණු කොරියාවේ සොංඩෝ (Songdo) ස්මාට් නගරය. අගනුවර සෝල් සිට කි.මි. 65ක් නිරිතදිගින් හෙක්ටාර් 600ක විසිරුණු මේ නගරය මුළුමනින්ම ස්වයං-සංවේදක මගින් නිරීක්ෂණය කැරෙන හා කළමනාකරණය කැරෙන ස්ථානයක්. තවමත් ඉදි වෙමින් පවතින මෙය ව්‍යාපාරික, නේවාසික හා පොදු පහසුකම් රැසකින් සමන්විත වනු ඇති.

එය මතු වන්නේ ඉන්චොන් (Incheon) නුවරට ආසන්නව මුහුද ගොඩ කර තනා ගත් බිම් පෙදෙසකයි. 2015 අගවන විට නිම කිරීමට නියමිත මෙහි වියදම ඩොලර් බිලියන 40ක්. තනිකරම පෞද්ගලික අංශයේ ආයෝජනයක්.

මෙසේ මුල සිටම සැලසුම් කොට අලූතෙන් ගොඩ නගන නගර ‘ස්මාට්’ කිරීම සාපේක්ෂව වඩා පහසුයි. එහෙත් ඓතිහාසිකව අක‍්‍රමිකවත් ලෙස වර්ධනය වූ හා අවුල් සහගතව පවතින නගරවලටත් නව තාක්ෂණයන් නැණවත්ව යොදා ගෙන ස්මාට් වීමට හැකියි.

පවතින නගර ස්මාට් නගර බවට පරිවර්තනය කිරීමේ දැවැන්ත ප‍්‍රතිසැලසුම්කරණ ව්‍යාපෘති අරඹා තිබෙනවාට උදාහරණ ගණනාවක් තිබෙනවා. නෙදර්ලන්තයේ ඇම්ස්ටර්ඩෑම්, ස්පාඤ්ඤයේ බාසෙලෝනා, ස්වීඩනයේ ස්ටොකෝම්, ඇමෙරිකාවේ කැලිෆෝනියා ජනපදයේ සැන්ටා කෲස් ඒ අතර වනවා.

ඉන්දියාව මුහුණ දි සිටින දැවැන්ත නාගරිකකරණ අභියෝගයට ප‍්‍රතිචාර දක්වමින් 2014 මැදදී අගමැති නරේන්ද්‍ර මෝඩිගේ රජය ප‍්‍රකාශ කළේ එළැඹෙන වසර කිහිපයේදී ස්මාට් නගර 100ක් ඇති කිරීමට ඉන්දියාව පියවර ගන්නා බවයි. ප‍්‍රාන්තවල අගනගර, සංචාරකයන්ට වැදගත් ඓතිහාසික නගර ආදිය මේ ලැයිස්තුවට අයත්. ඒ අතර අලූතින්ම සැලසුම් කොට මුල සිටම බිහි කරන නගරත් කිහිපයක් තිබෙනවා. http://smartcities.gov.in/

එහෙත් වසරකට පසුව මේ ස්මාට් නගර සඳහා නිශ්චිත ඉදිරි දැක්මක් ප‍්‍රකාශ කිරීම ඉන්දීය නිලධාරීන්ට අපහසු වී තිබෙනවා. අතිශයින් සංකීර්ණ නාගරික කළමනාකරණ ගැටලූවලට තනිකර තාක්ෂණික විසඳුම් නැහැ. සමාජ විද්‍යාත්මක උපදෙස් මත, ජනතා සිතුම් පැතුම්වලට සංවේදීවෙමින් ක‍්‍රමයෙන් කළ යුතු වෙනස්කම් රැසක් තිබෙනවා.

India's proposed smart cities
India’s proposed smart cities

හරිහැටි මූලික පහසුකම් පවා නොමැතිව ජීවත්වන මිලියන ගණන් ජනයා ඉන්දියානු නගරවල සිටිනවා. ස්මාට් නගර බිහි කිරීමේ අරමුණ සාර්ථක වන්නේ සානුකම්පිතව හා සංවේදීව නාගරික සංවර්ධනය කළ හොත් පමණයි. ඉන්දියාවේ සබුද්ධික හා සක‍්‍රීය සිවිල් සමාජ ක‍්‍රියාකාරිකයන් නිසා රජයකට හිතුමතේ ක‍්‍රියා කරන්නට බැහැ.

ස්මාට් නගරයක මූලිකම ගුණාංගය නම් ඉහළ කාර්යක්ෂමතාවයි. කාර්යක්ෂම නගර සැලසුම් කරන්නට හා කළමනාකරණය කරන්නට නම් නේවාසික ජනයා සහ දිනපතා නගරයට ඇදී එන ජනයාගේ චර්යා රටා සමීපව හඳුනාගත යුතුයි.

නගරයක වැඩිපුර ජනයා ගැවසෙන්නේ කුමන ස්ථානවල කිනම් වේලාවකද? සතියේ දිනවල හා සති අන්ත දිනවල වෙනස්කම් මොනවාද? මහාමාර්ග, බස් හා දුම්රිය නැවතුම් පොළවල්, කඩපිල් හා සාප්පු සංකීර්ණ මෙන්ම උද්‍යාන හා වෙනත් විවෘත ස්ථානවල දවසේ පැය 24 ගෙවී යන්නේ කුමන ජන රාශිගත වීම් අනුවද?

මෙකී නොකී තොරතුරු හැකිතාක් දැන ගැනීම සැලසුම්කරණයට උපකාර වනවා. මේවා ගැන දළ හැගීමක් නාගරික ජනයාට ඇතත් සැලසුම්කරණයට නිශ්චිත දත්ත හා ඒවායේ විචල්‍ය පරාසය (වෙනස් වන සැටි) දැනගැනීම අවශ්‍යයි.

මේ සඳහා මෙතෙක් යොදාගත්තේ විටින් විට කරන සමීක්ෂණයි. එහෙත් සමීක්ෂණවලට සංකීර්ණ පද්ධතියක සියලූ විස්තර හසු කර ගන්න බැහැ. මේ නිසා පරිගණක හා සන්නිවේදන තාක්ෂණ යොදාගනිමින් දැන් නව දත්ත විශ්ලේෂණ ක්ෂේත‍්‍රයක් බිහිවී තිබෙනවා.

ඉංග‍්‍රීසියෙන් Big Data යයි කියන මෙයට මහා දත්ත විශ්ලේෂණය යයි අපට කිව හැකියි. මේ ගැන වෙනම කොලමකින් ඉදිරි සතියක කතා කරමු.

ස්මාට්, සංවේදී හා සානුකම්පිත යන ගුණාංග සියල්ල කැටිකරගත් විට තමයි සැබෑ ස්මාට් නගර බිහිවන්නේ.

 

සිවුමංසල කොලූගැටයා #228: දලයිලාමාට කවුද බය?

In this Feb. 18, 2011 photo, Tibetan spiritual leader the Dalai Lama gestures as he addresses the Mumbai University students in Mumbai, India. The Dalai Lama said Thursday, March 10, 2011, that he will give up his political role in Tibet's government-in-exile, shifting that power to an elected representative. The Tibetan spiritual leader, speaking on the anniversary of the 1959 Tibetan uprising against Chinese control, said the time has come "to devolve my formal authority to the elected leader. (AP Photo/Rafiq Maqbool, File)
In this Feb. 18, 2011 photo, Tibetan spiritual leader the Dalai Lama gestures as he addresses the Mumbai University students in Mumbai, India.             (AP Photo/Rafiq Maqbool)

In this week’s Ravaya column, (in Sinhala, appearing in issue of 19 July 2015), I salute the Dalai Lama who turned 80 on July 6. One of the world’s best known and admired public figures, the Tibetan Buddhist spiritual leader has earned the respect of many non-Buddhists because of his wisdom, tolerance and pragmatism.

I also raise the thorny issue: why has this global figure been refused visa to visit Sri Lanka (at least six times) by successive governments? This is due to heavy pressure from China – which invaded and annexed Tibet in 1950-51 and continues to occupt the land for over half a century.

Why are Lankan governments so beholden to China? Why isn’t this Buddhist leader allowed to visit the island when three Popes have visited during the past half century? Questions that citizens of Lanka must keep posing to their government…

Dalai-Lama-quote-religion

ශ‍්‍රී ලංකාවේ විදේශ ප‍්‍රතිපත්තිය කලින් කලට වෙනස් වනවා. 1960 හා 1970 දශකවල නොබැඳි ව්‍යාපාරයට මුල් තැන දුන් හා වඩාත් සමාජවාදී නැඹුරුවක් තිබූ එය 1980 දශකයේදී වඩාත් ධනවාදී කඳවුරට සමීප වූවා. 2005 සිට රාජපක්ෂ රජය චීනයට ගැති වී ක්‍රියා කළා.

එදා මෙදා කුමන ආකාරයේ රජයක් බලයේ සිටියත් කුමන විදේශ ප‍්‍රතිපත්තියක් යටතේ වුවත් දිගටම පවත්වා ගෙන ගිය එක් ස්ථාවරයක් නම් දලයිලාමාතුමාට මෙරටට පැමිණීමට වීසා නොදීමයි.

අඩු තරමින් හය වතාවක් විවිධ රජයන් මගින් එය ප‍්‍රතික්ෂේප කෙරුණා. 2015 ජනවාරියේ ආණ්ඩු පෙරළියෙන් පසුව මහාබෝධි සමාගමේ මූලිකත්වයෙන් එතුමන් මෙරටට කැඳවීමට ගත් උත්සාහය ද අසාර්ථක වුණා.

මෙයට හේතුව හැම ලක් රජයක්ම චීන බලපෑමට නතු වී මේ ලෝක පූජිත බෞද්ධ නායකයා මෙහි පැමිණීම බ්ලොක් කිරීමයි. ජීවිතයේ එක් වරක් ශ‍්‍රී ලංකාවේ දළදා මාලිගාව වැඳ පුදා ගැනීමට මහත් ඕනෑකමින් සිටින බව දලයිලාමා කියනවා.

The Sunday Times (Sri Lanka) Editorial: 18 January 2015: Welcome for Pope; Dalai Lama next

අපේ සියළු ආණ්ඩු මෙතරම් චීන බලපෑම්වලට නතු වන්නේ ඇයි?

ලොව පුරා විසිරි කතෝලිකයන්ගේ සාමයික නායකයා වන පාප්තුමා හරසරින් පිලිගත් මෙරටට ලොව ප්රකටම බෞද්ධ නායකයාට එන්න බැරි ඇයි?

එමෙන්ම ලොව බලවත්ම රටක් වන චීනය අවිහිංසාවාදී සාමයික නායකයකු වන දලයිලාමාට මෙතරම් බිය වන්නේ ඇයි?

දලයිලාමා (Dalai Lama) යනු තනතුරක්. 1642 සිට ටිබෙට් දේශයේ රාජ්‍ය නායකයා මෙන්ම ටිබෙට් තන්ත‍්‍රික බෞද්ධයන්ගේ සාමයික නායකයා ද වන්නේ දලයිලාමා කෙනෙක්.

වත්මන් දලයිලාමා මේ තනතුරට පත් 14 වැන්නායි. ඔහුගේ උපන් නම ටෙන්සිං ග්යාට්සෝ (Tenzin Gyatso).

දලයිලාමා පදවිය පරපුරෙන් උරුම වන්නක් නොවෙයි. එක් දලයිලාමා කෙනකු මිය ගිය පසු ඔහුගේ අනුප‍්‍රාප්තිකයා සොයා ගන්නට කල් ගත වන ක‍්‍රමවේදයක් තිබෙනවා. ටිබෙට් වැසියන්ගේ විශ්වාසය මිය ගිය දලයිලාමා නැවතත් පිරිමි දරුවකුව උපදින බවයි. එනිසා සම්ප‍්‍රදායට අනුව ඔවුන් සොයා යන්නේ නිසි චරිත ලක්ෂණ ඇති පිරිමි දරුවකුයි.

වත්මන් දලයිලාමා උපන්නේ 1935 ජූලි 6 වැනිදා ටිබෙටයේ අම්ඩෝ නම් ස්ථානයේ. ඔහු ඉන් පෙර විසූ දලයිලාමාගේ පුනරුත්පත්තිය යයි නිර්ණය කොට තෝරා ගන්නා විට වයස 4යි. 1950දී වයස 15 වන විට ටිබෙටයේ පූර්ණ රාජ්‍ය හා සාමයික නායක බලතල ඔහුට පවරනු ලැබුවා.

TIME, 20 April 1959 cover story on Dalai Lama fleeting Tibet to India
TIME, 20 April 1959 cover story on Dalai Lama fleeting Tibet to India

1949 ඔක්තෝබරයේ පිහිටුවනු ලැබූ මහජන චීන ජනරජය, ටිබෙටය තම රටේම ප‍්‍රාන්තයක් යයි අයිතිවාසිකම් කියා බලහත්කාරකමින් භූමිය අත්පත් කර ගැනීම ඇරඹුවේ 1950දී. චීනය සමග සටන් කරනු වෙනුවට ටිබෙට් වැසියන් බේජින් රජය සමග ස්වයංපාලන එකඟතා ගිවිසුමක් අත්සන් කළා. ඒ යටතේ දලයිලාමාට සීමිත බලතල සහිතව ටිබෙට් අගනුවර ලාසා (Lhasa) නගරයේ දිගටම සිටීමට හැකි වුණා. එහෙත් එය තිරසාර විසඳුමක් වූයේ නැහැ.

1959දී කැරැල්ලක් ඇති වී චීන හමුදා සමග ගැටුම්වලදී අඩු තරමින් ටිබෙට් ජාතිකයන් 85,000ක් මිය ගියා. පණ බේරා ගත් දලයිලාමා අසල්වැසි ඉන්දියාවට පළා ගියා. ඉන්දියාවේ එවකට අගමැති වූ ජවහර්ලාල් නේරු ඔහුට සරණාගත පහසුකම් හා දිවි ඇති තෙක් විසීමට විශේෂ වරප‍්‍රසාද රැසක් ලබා දුන්නා.

උතුරු ඉන්දියාවේ හිමාචල් ප‍්‍රදේශ් ප‍්‍රාන්තයේ ධරම්සාලාහි (Dharamshala) ආශ‍්‍රමයක් පිහිටුවා ගත් දලයිලාමා ඇතුලූ ඔහුගේ අනුගාමිකයන් අද දක්වා වසර 50කට වැඩි කාලයක් ජීවත් වන්නේ එතැනයි. ටිබෙට් විවාසික රජයේ (Tibet Government in Exile: http://tibet.net) මූලස්ථානයත් එහි සිට ක‍්‍රියාත්මක වනවා.

Prime Minister Jawaharlal Nehru and the Dalai Lama on April 24, 1959
Prime Minister Jawaharlal Nehru and the Dalai Lama on April 24, 1959

1950 සිට 2011 දක්වා ටිබෙට් දේශයේ දේශපාලනික හා සාමයික නායකයා වූයේ වත්මන් දලයිලාමායි. එහෙත් 2011 දී ඔහු දේශපාලන නායකත්වය ටිබෙටයෙන් බැහැරව පිහිටුවා ගත් රජයකට පැවරුවා. කෙසේ වුවත් අද වනතුරුත් ටිබෙට් දේශය සමග ඉතා සමීපව හඳුනා ගැනෙන ලෝ ප‍්‍රකට සංකේතය වන්නේ දලයිලාමායි.

ටිබෙට් වැසියන්ගේ මානව අයිතිවාසිකම් හා සංස්කෘතික උරුමය රැක ගැනීම සඳහා 1959 පටන් අද දක්වා දලයිලාමා ලෝක ව්‍යාප්ත අවිහිංසාවාදී ප‍්‍රයත්නයක යෙදී සිටිනවා. චීන රජය සමග එක එල්ලේ ගැටීමට ඔහු කැමති නැහැ. එහෙත් තම වැසියන්ට තමන්ගේ පාඩුවේ සිටීමටත්, බලහත්කාරයෙන් චීනකරණය නොවී බේරීමටත් ඇති අයිතිය උදෙසා ඔහු එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය ඇතුළු විවිධ ලෝක සභාවල දිගටම කතා කරනවා.

මෙයට සමාන්තරව ඉන්දියාව, නේපාලය හා වෙනත් රටවලට පළා ගොස් සරණාගතයන් ලෙස ජීවත් වන දහස් ගණනක් ටිබෙට් ජාතිකයන්ගේ අනන්‍යතාව රැක ගන්නත් ඔහු උදව් කරනවා. බෞද්ධ දර්ශනය නූතන ලෝකයේ අභියෝගවලට අනුව කාලානුරූපව හැඩ ගස්වා ගන්නට බුද්ධිමය වශයෙන් ඔහුගෙන් ලැබෙන දායකත්වය ඉමහත්. යුරෝපය හා ඇමරිකාවේ වඩාත්ම ප‍්‍රකට වූත්, ගෞරවයට පාත‍්‍ර වූත් බෞද්ධ සාමයික නායකයා ඔහුයි.

සාමකාමී සහජීවනය හා අවිහිංසාව පරමාදර්ශීව ප‍්‍රවර්ධනය කිරීම නිසාත්, ආගම් අතර සංහිඳියාව සඳහා පෙනී සිටීම නිසාත්, ඔහු වෙනත් ආගම් අදහන අය මෙන්ම නිර්ආගමික මා වැන්නන්ගේද නොමඳ ප‍්‍රණාමයට ලක්ව සිටිනවා.

ටිබෙට් දේශය නිදහස් කර ගැනීමට ගෙන යන අරගලය හා සාමකාමී විසඳුමකට පෙන්වන කැපවීම නිමිත්ත ලෙස දක්වමින් 1989 නොබෙල් සාම ත්‍යාගය දලයිලාමාට පිරිනැමුණා. මීට අමතරව විවිධ රටවල සරසවි, විද්වත් ආයතන හා අන්තර් රාජ්‍ය සංවිධානවලින් ඔහුට බොහෝ ත්‍යාග හා ගෞරවයන් ලබාදී තිබෙනවා.

25 Years since Dalai Lama won Nobel Peace Prize
25 Years since Dalai Lama won Nobel Peace Prize

රාජ්‍ය නායක හා සාමයික නායක තනතුරු දැරුවත් කිසිදු ආඩම්බරයක් නැති දලයිලාමා, සීමිත ආරක්ෂකයන් පිරිසක් සමග ඉන්දියාව පුරා හා ලොව වටා සංචාරය කරනවා. ඔහුගේ චාම් හා සරල ගතිසොබා අන් නායකයන්ට ආදර්ශයක් දෙනවා.

පස් වසරකට පමණ පෙර නවදිල්ලියට ගිය විටෙක මා නැවතුණේ එනුවර විද්වතුන් හා පර්යේෂකයන්ට නවාතැන් දෙන හැබිටැට් (Habitat) මධ්‍යස්ථානයේ. එදින මගේ කාමරයට ඉදිරිපස කාමරයේ සිටියේ දලයිලාමායි. දුසිම් ගණන් බැතිමතුන් හා මිතුරන් ඔහු මුණ ගැසීමට ඇදී ආවා. මේ නිසා හෝටල් කොරිඩෝව තරමක් කලබලකාරී වුණා. මේ ගැන සංවේදී වූ එතුමාගේ ආරක්‍ෂක නිලධාරීන් දිනකට දෙතුන් වතාවක් බැගින් මට කණගාටුව ප‍්‍රකාශ කළා. (ප‍්‍රභූ ආරක්‍ෂකයන් පිළිබිඹු කරන්නේ ඔවුන් රකින ප‍්‍රභූවරයාගේ ආකල්පයි.)

විද්‍යා-කලා-වාණිජ හැම ක්ෂේත‍්‍රයකම ලොව දක්ෂයන් සමග දලයිලාමා සබඳතා පවත්වනවා. භාවනාව හා මිනිස් මනසේ ක‍්‍රියාකාරීත්වය අධ්‍යයනය කරන අමෙරිකානු හා ජපන් විද්‍යාඥයන් සමග ඔහු කල් ගත කරනවා. හොලිවුඞ්පුරයේ ප‍්‍රවීණයන් සමග එක්ව ටිබෙටය පිළිබඳ පණිවුඩය නිර්මාණාත්මකව ලොවට කියනවා. තොරතුරු හා සන්නිවේදන තාක්ෂණයන් හරහා ටිබෙට් ලකුණ හා බුදු දහමේ දාර්ශනික හරය ප‍්‍රවර්ධනය කරන නව මාර්ග අත්හදා බලනවා.

Tibet's spiritual leader the Dalai Lama and actor Richard Gere hold hands during the inauguration of the exhibit; Tibet, Memories of a Lost Motherland at the Museum of Memory and Tolerance in Mexico City, Saturday Sept. 10, 2011. On Sunday the Dalai Lama and Gere, a Buddhist, will host a public event titled, Finding Happiness in Difficult Times at the Cruz Azul stadium in which 30,000 people are expected to attend. This is the spiritual leader's third visit to Mexico. (AP Photo/Marco Ugarte)
Tibet’s spiritual leader the Dalai Lama and actor Richard Gere hold hands during the inauguration of the exhibit; Tibet, Memories of a Lost Motherland at the Museum of Memory and Tolerance in Mexico City, Saturday Sept. 10, 2011. On Sunday the Dalai Lama and Gere, a Buddhist, will host a public event titled, Finding Happiness in Difficult Times at the Cruz Azul stadium in which 30,000 people are expected to attend. This is the spiritual leader’s third visit to Mexico. (AP Photo/Marco Ugarte)

ලෝකයේ (පිරිස් බලය අතින්) විශාලතම හමුදාව හා ලෝකයේ දෙවන විශාලතම ආර්ථිකය හිමි වුවත් චීන රජය දලයිලාමාගේ නිරායුධ ප‍්‍රතිපත්තිමය අරගලයට හොඳටම බයයි.

පෙර කවරදාටත් වඩා ලෝක මහජන මතය ගැන තැකීමක් කරන චීන රජය, තමන්ගේ සමස්ත රාජ්‍ය තාන්ත‍්‍රික හා ප‍්‍රචාරණ බල පරාක‍්‍රමයට වඩා තනි දලයිලාමාගේ ලෝක පිළි ගැනීම බලවත් බව හොඳ හැටි දන්නවා.

හැකි සෑම උපක‍්‍රමයකින්ම චීන රජය ඔහුට බාධා කරනවා. ඔහුට වීසා නොදෙන්නට රටවලට බලපෑම් කරනවාට අමතරව බොරු දලයිලාමාවරයකු පත් කර ප‍්‍රවර්ධනය කරනවා. ටිබෙට් ඉතිහාසය විකෘති කර නැවත ලියනවා. තාඩන පීඩන හෝ ලාබ ප‍්‍රයෝජන හෝ හරහා ටිබෙට් ජන නායකයන් දිනා ගන්නට හදනවා. ශීලාචාර රජයකට නොසරිලන අන්දමේ ක‍්‍රියා රැසක් චීනය කරනවා.

සියවස් ගණනක් හිමාල ප‍්‍රදේශයේ ස්වාධීන රාජ්‍යයක්ව පැවති ටිබෙට් දේශය සුවිසල් භූමි ප‍්‍රදේශයක්. වර්ග කිලෝමීටර් 1,228,400ක් වූ එරට 1950දී ඈඳා ගැනීමෙන් පසු චීනයේ භූමි ප‍්‍රමාණය තුනෙන් එකකින් විශාල වුණා. එසේම ආසියාවේ ප‍්‍රධානතම ගංගා ගණනාවක් පැන නගින පාරිසරිකව ඉතා වැදගත් ජලධාරක ප‍්‍රදේශයක් චීනය අත්පත් කර ගත්තා.

ටිබෙටයේ භූමිය, භූ දේශපාලනික වැදගත්කම හා සොබාවික සම්පත් ගැන මිස එරට ජනයාගේ සංස්කෘතික උරුමය හෝ සිතුම් පැතුම් ගැන චීනයට කිසිදු තැකීමක් නැහැ. ටිබෙටය ‘චීනකරණය‘ කිරීමට බලහත්කාරයෙන් අඩ සියවසක් තිස්සේ විවිධ ‘සංවර්ධන කටයුතු’ කරනු ලබනවා.

ටිබෙට් වැසියන් වසර 60ක් පුරා ස්වයංපාලන අයිතිය සඳහා උද්ඝෝෂණ කරනවා. එහෙත් එය සෑම විටම සාමකාමී මට්ටමක පවත්වා ගැනීමට දලයිලාමාතුමාගේ බලපෑම් සමත්ව තිබෙනවා. චීනයේ නිර්දන මර්දන පිළිවෙත් හමුවේ කිසිදු ප‍්‍රචණ්ඩ හෝ ත‍්‍රස්තවාදී ක‍්‍රියාවකට යොමු නොවී සිටීම ටිබෙට් වැසියන්ගේ ප‍්‍රතිපත්තිමය හා ආධ්‍යාත්මික ජයග‍්‍රහණයක්.

Dalai Lama and Bishop Desmond Tutu of South Africa
Dalai Lama and Bishop Desmond Tutu of South Africa

එහෙත් මේ තත්ත්වය දිගටම පවත්වා ගත හැකිද? 2015 ජූලි 6 වනදා 80 විය සැමරූ වත්මන් දලයිලාමා අනාගතයේ කෙදිනක හෝ මිය ගිය පසු ටිබෙට් දේශය අස්ථාවර විය හැකි යයි දේශපාලන විචාරකයන් අනතුරු අඟවනවා.

මීට පෙර සිටි 13 වන දලයිලාමා 1933දී මිය ගිය පසු වත්මන් දලයිලාමා තෝරා ගන්නා තුරු එරට මහත් අවිනිශ්චිත කාලසීමාවක් පසු කළා. ස්වයංපාලනය යටතේ පවතින විටත් එසේ වී නම් චීන ආක‍්‍රමණය යටතේ එය වඩාත් කැලඹිලි සහිත විය හැකියි.

ලෝකයේ පියස්ස වැනි ටිබෙට් සානුවේ ප‍්‍රචණ්ඩකාරී විමුක්ති අරගලයක් ඇවිලූනහොත් එය හුදෙක් අසල්වැසි චීනය, ඉන්දියාව, නේපාලනය හා භූතානය යන රටවලට පමණක් නොව සමස්ත ආසියානු මහද්වීපයටම බලපෑ හැකි යයි නවදිල්ලියේ දේශපාලන විචාරකයකු වන මහාචාර්ය බ‍්‍රහ්ම චෙලානි කියනවා.

‘සාමාන්‍යයෙන් අලූතෙන් තෝරා ගන්නා දලයිලාමා ළමා වියේ පසු වන්නෙක්. ඔහු පරිනත වීමට හා සිය ජනතාවට දේශපාලන නායකත්වය ලබා දීමට වසර කිහිපයක් ගත වනවා. මේ අතරවාරයේ ව්‍යාජ දලයිලාමා කෙනෙකු චීනය විසින් ප‍්‍රවර්ධනය කරමින් සිටින නිසා ටිබෙට් ජනයා එයට එරෙහිව කැරලි ගසන තැනට යා හැකියි. චීන මර්දනය හමුවේ දශක ගණනක් ඔවුන් ඉවසාගෙන සිටින්නේ වත්මන් දලයිලාමාගේ සාමකාමී ආධ්‍යාත්මික බලපෑම නිසයි.’ ඔහු කියනවා.

ගෙවී ගිය වසර 60 පුරා චීනය ක‍්‍රමානුකූලව ටිබෙට් සංස්කෘතික උරුමයන්, ජීවන රටාවන් හා ආවේණික දේශීයත්වය මකා දමන විටත් ටිබෙට් වැසියෝ මහත් සංයමයෙන් එය ඉවසා දරා සිටියා. අවි අතට ගෙන එරෙහි වනු වෙනුවට ඔවුන් කළේ සත්‍යග‍්‍රහයන් හා උපරිම විරෝධතාවය ලෙස සියොළඟ ගිනි තබා ගෙන මිය යාමයි. 2009 සිට ටිබෙට් වැසියන් 140 දෙනෙකු මෙසේ ප‍්‍රසිද්ධියේ දිවි නසා ගෙන තිබෙනවා.

අන්තවාදී නොවී මැද පිළිවෙතක් අනුගමනය කරන දලයිලාමා කියන්නේ චීන රාජ්‍යය තුළ ටිබෙටයට ස්වයංපාලන හිමිකම ලැබේ නම් තම ජනයාට එය සෑහෙන බවයි. තව දුරටත් ටිබෙටය ලොව ස්වාධීන රාජ්‍යයක් වීමට ඔහු උද්ඝෝෂණ කරන්නේ නැහැ. කාලානුරූපව නම්‍යශීලී වීමේ හැකියාව ඔහු පෙන්නුම් කරනවා.

President Obama met with Dalai Lama in the White House on July 16, 2011. Photo courtesy - White House
President Obama met with Dalai Lama in the White House on July 16, 2011. Photo courtesy – White House

 

Echelon June 2015 column: Sri Lanka – Unclear on Nuclear

Text of my column written for Echelon monthly business magazine, Sri Lanka, June 2015 issue

Sri Lanka: Unclear on Nuclear

 By Nalaka Gunawardene

Sri Lanka's President Maithripala Sirisena meets Indian Prime Minister Narendra Modi in New Delhi, 16 Feb 2015
Sri Lanka’s President Maithripala Sirisena meets Indian Prime Minister Narendra Modi in New Delhi, 16 Feb 2015

Should Sri Lanka consider nuclear energy for its medium to meet its long term electricity generation needs?

This has been debated for years in scientific and policy circles. It has come into sharp focus again after Sri Lanka signed a bilateral agreement with India “to cooperate in peaceful uses of nuclear energy”.

Under the agreement, signed in New Delhi on 16 February 2015 during President Maithripala Sirisena’s first overseas visit, India will help Sri Lanka build its nuclear energy infrastructure, upgrade existing nuclear technologies and train specialised staff. The two countries will also collaborate in producing and using radioactive isotopes.

On the same day, a story filed from the Indian capital by the Reuters news agency said, “India could also sell light small-scale nuclear reactors to Sri Lanka which wants to establish 600 megawatts of nuclear capacity by 2030”.

This was neither confirmed nor denied by officials. The full text has not been made public, but a summary appeared on the website of Sri Lanka’s Atomic Energy Board. In it, AEB reassured the public that the deal does not allow India to “unload any radioactive wastes” in Sri Lanka, and that all joint activities will comply with standards and guidelines set by the International Atomic Energy Agency (IAEA), a UN body in which both governments are members.

According to AEB, Sri Lanka has also signed a memorandum of understanding on nuclear cooperation with Russia, while another is being worked out with Pakistan.

Beyond such generalities, no specific plans have been disclosed. We need more clarity, transparency and adequate public debate on such a vital issue with many economic, health and environmental implications. Yaha-paalanaya (good governance) demands nothing less.

Radiation_sign_cropped

 South Asia’s nuclear plans

The South Asian precedent is not encouraging. Our neighbouring countries with more advanced in nuclear programmes have long practised a high level of opacity and secrecy.

Two countries — India and Pakistan – already have functional nuclear power plants, which generate around 4% of electricity in each country. Both have ambitious expansion plans involving global leaders in the field like China, France, Russia and the United States. Bangladesh will soon join the nuclear club: it is building two Russian-supplied nuclear power reactors, the first of which will be operational by 2020.

India and Pakistan also possess home-built nuclear weapons, and have refused to sign the Treaty on the Non-Proliferation of Nuclear Weapons (NPT). Specifics of their arsenals remain unknown.

Both countries have historically treated their civilian and military nuclear establishments as ‘sacred cows’ beyond any public scrutiny. India’s Official Secrets Act of 1923 covers its nuclear energy programme which cannot be questioned by the public or media. Even senior Parliamentarians complain about the lack of specific information.

It is the same, if not worse, in Pakistan. Pakistani nuclear physicist Dr Pervez Hoodbhoy, an analyst on science and security, finds this unacceptable. “Our nuclear power programme is opaque since it was earlier connected to the weapons programme. Under secrecy, citizens have much essential information hidden from them both in terms of safety and costs.”

Safety of nuclear energy dominates the agenda more than four years after Japan’s Fukushima nuclear accident of March 2011. The memories of Chernobyl (April 1986) still linger. These concerns were flagged in a recent online debate on South Asia’s critical nuclear issues that I moderated for SciDev.Net. With five panellists drawn from across the opinion spectrum, the debate highlighted just how polarised positions are when it comes to anything nuclear in our part of the world.

Nuclear debate promo
Nuclear debate promo

Bottomline

The bottomline: all South Asian countries need more electricity as their economies grow. Evidence suggests that increasing electricity consumption per capita enhance socio-economic development.

The World Bank says South Asia has around 500 million people living without electricity (most of them in India). Many who are connected to national grids have partial and uneven supply due to frequent power outages or scheduled power cuts.

The challenge is how to generate sufficient electricity, and fast enough, without high costs or high risks? What is the optimum mix of options: should nuclear be considered alongside hydro, thermal, solar and other sources?

In 2013, Sri Lanka’s total installed electricity generation capacity in the grid was 3,290 MegaWatts (MW). The system generated a total electricity volume of 12,019.6 GigWatt-hours (GWh) that year. The relative proportions contributed by hydro, thermal and new renewable energies (wind, solar and biomass) vary from year to year. (Details at: http://www.info.energy.gov.lk/)

In a year of good rainfall, (such as 2013), half of the electricity can still come from hydro – the cheapest kind to generate. But rainfall is unpredictable, and in any case, our hydro potential is almost fully tapped. For some years now, it is imported oil and coal that account for a lion’s share of our electricity. Their costs depend on international market prices and the USD/LKR exchange rate.

Image courtesy Ministry of Power and Energy, Sri Lanka, website
Image courtesy Ministry of Power and Energy, Sri Lanka, website

Should Sri Lanka phase in nuclear power at some point in the next two decades to meet demand that keeps rising with lifestyles and aspirations? Much more debate is needed before such a decision.

Nuclear isn’t a panacea. In 2003, a study by the Massachusetts Institute of Technology (MIT) on the future of nuclear power traced the “limited prospects for nuclear power” to four unresolved problems, i.e. costs, safety, waste and proliferation (http://web.mit.edu/nuclearpower/).

A dozen years on, the nuclear industry is in slow decline in most parts of the world says Dr M V Ramana, a physicist with the Program on Science and Global Security at Woodrow Wilson School of Public and International Affairs at Princeton University. “In 1996, nuclear power contributed about 17.6% to the world’s electricity. By 2013, it was been reduced to a little over 10%. A large factor in this decline has been the fact that it was unable to compete economically with other sources of power generation.”

Safety issues

Beyond capital and recurrent cost considerations, issues of public safety and operator liability dominate the nuclear debate.

Take, for example, Pakistan’s recent decision to install two Chinese-supplied 1,100 MW reactors near Karachi, a megacity that packs almost Sri Lanka’s population. When concerned citizens challenged this in court, the government pleaded “national security was at stake” and so the public could not be involved in the process.

Dr Hoodbhoy is unconvinced, and cautions that his country is treading on very dangerous ground. He worries about what can go wrong – including reactor design problems, terrorist attacks, and the poor safety culture in South Asia that can lead to operator error.

He says: “The reactors to be built in Karachi are a Chinese design that has not yet been built or tested anywhere, not even in China. They are to be sited in a city of 20 million which is also the world’s fastest growing and most chaotic megalopolis. Evacuating Karachi in the event of a Fukushima or Chernobyl-like disaster is inconceivable!”

Princeton’s Dr Ramana, who has researched about opacity of India’s nuclear programmes, found similar aloofness. “The claim about national security is a way to close off democratic debate rather than a serious expression of some concern. It should be the responsibility of authorities to explain exactly in what way national security is affected.”

See also: India’s Nuclear Enclave and Practice of Secrecy. By M V Ramana. Chapter in ‘South Asian Cultures of the Bomb’ (Itty Abraham, ed., Indiana University Press, 2009)

Construction of the Koodankulam Nuclear Power Plant in Tamil Nadu
Construction of the Koodankulam Nuclear Power Plant in Tamil Nadu

 Nuclear Dilemmas

Putting the nuclear ‘genie’ back in the bottle may not be realistic. The World Nuclear Association, an industry network, says there were 435 commercial nuclear power reactors operating in 31 countries by end 2014. Another 70 are under construction.

Following Fukushima, public apprehensions on the safety of nuclear power plants have been heightened. Governments – at least in democracies – need to be sensitive to public protests while seeking to ensure long term energy security.

By end 2014, India had 21 nuclear reactors in operation in 7 nuclear power plants, with a total installed capacity of 5,780 MW. Plans to build more have elicited sustained protests from local residents in proposed sites, as well as from national level advocacy groups.

For example, the Kudankulam Nuclear Power Plant in Tamil Nadu, southern India — which started supplying to the national power grid in mid 2013 — has drawn protests for several years. Local people are worried about radiation safety in the event of an accident – a concern shared by Sri Lanka, which at its closest (Kalpitiya) is only 225 km away.

India’s Nuclear Liability Law of 2010 covers both domestic and trans-boundary concerns. But the anti-nuclear groups are sceptical. Praful Bidwai, one of India’s leading anti-nuclear activists, says the protests have tested his country’s democracy. He has been vocal about the violent police response to protestors.

Nuclear Power Plants in India - official map 2014
Nuclear Power Plants in India – official map 2014

Meanwhile, advocates of a non-nuclear future for the region say future energy needs can be met by advances in solar and wind technologies as well as improved storage systems (batteries). India is active on this front as well: it wants to develop a solar capacity of 100,000 MW by 2022.

India’s thrust in renewables does not affect its nuclear plans. However, even pro-nuclear experts recognise the need for better governance. Dr R Rajaraman, an emeritus professor of physics at Jawaharlal Nehru University in New Delhi, wants India to retain the nuclear option — but with more transparency and accountability.

He said during our online debate: “We do need energy in India from every possible source. Nuclear energy, from all that I know, is one good source. Safety considerations are vital — but not enough to throw the baby out with the bathwater.”

Rajaraman argued that nuclear energy’s dangers need to be compared with the hazards faced by those without electricity – a development dilemma. He also urged for debate between those who promote and oppose nuclear energy, which is currently lacking.

Any discussion on nuclear energy is bound to generate more heat than light. Yet openness and evidence based discussion are essential for South Asian countries to decide whether and how nuclear power should figure in their energy mix.

In this, Sri Lanka must do better than its neighbours.

Full online debate archived at: http://www.scidev.net/south-asia/nuclear/multimedia/live-debate-unclear-on-nuclear.html

Science writer Nalaka Gunawardene is on Twitter @NalakaG and blogs at http://nalakagunawardene.com.