In this week’s Ravaya column, (in Sinhala, appearing in issue of 19 July 2015), I salute the Dalai Lama who turned 80 on July 6. One of the world’s best known and admired public figures, the Tibetan Buddhist spiritual leader has earned the respect of many non-Buddhists because of his wisdom, tolerance and pragmatism.
I also raise the thorny issue: why has this global figure been refused visa to visit Sri Lanka (at least six times) by successive governments? This is due to heavy pressure from China – which invaded and annexed Tibet in 1950-51 and continues to occupt the land for over half a century.
Why are Lankan governments so beholden to China? Why isn’t this Buddhist leader allowed to visit the island when three Popes have visited during the past half century? Questions that citizens of Lanka must keep posing to their government…
ශ‍්‍රී ලංකාවේ විදේශ ප‍්‍රතිපත්තිය කලින් කලට වෙනස් වනවා. 1960 හා 1970 දශකවල නොබැඳි ව්‍යාපාරයට මුල් තැන දුන් හා වඩාත් සමාජවාදී නැඹුරුවක් තිබූ එය 1980 දශකයේදී වඩාත් ධනවාදී කඳවුරට සමීප වූවා. 2005 සිට රාජපක්ෂ රජය චීනයට ගැති වී ක්රියා කළා.
එදා මෙදා කුමන ආකාරයේ රජයක් බලයේ සිටියත් කුමන විදේශ ප‍්‍රතිපත්තියක් යටතේ වුවත් දිගටම පවත්වා ගෙන ගිය එක් ස්ථාවරයක් නම් දලයිලාමාතුමාට මෙරටට පැමිණීමට වීසා නොදීමයි.
අඩු තරමින් හය වතාවක් විවිධ රජයන් මගින් එය ප‍්‍රතික්ෂේප කෙරුණා. 2015 ජනවාරියේ ආණ්ඩු පෙරළියෙන් පසුව මහාබෝධි සමාගමේ මූලිකත්වයෙන් එතුමන් මෙරටට කැඳවීමට ගත් උත්සාහය ද අසාර්ථක වුණා.
මෙයට හේතුව හැම ලක් රජයක්ම චීන බලපෑමට නතු වී මේ ලෝක පූජිත බෞද්ධ නායකයා මෙහි පැමිණීම බ්ලොක් කිරීමයි. ජීවිතයේ එක් වරක් ශ‍්‍රී ලංකාවේ දළදා මාලිගාව වැඳ පුදා ගැනීමට මහත් ඕනෑකමින් සිටින බව දලයිලාමා කියනවා.
The Sunday Times (Sri Lanka) Editorial: 18 January 2015: Welcome for Pope; Dalai Lama next
අපේ සියළු ආණ්ඩු මෙතරම් චීන බලපෑම්වලට නතු වන්නේ ඇයි?
ලොව පුරා විසිරි කතෝලිකයන්ගේ සාමයික නායකයා වන පාප්තුමා හරසරින් පිලිගත් මෙරටට ලොව ප්‍රකටම බෞද්ධ නායකයාට එන්න බැරි ඇයි?
එමෙන්ම ලොව බලවත්ම රටක් වන චීනය අවිහිංසාවාදී සාමයික නායකයකු වන දලයිලාමාට මෙතරම් බිය වන්නේ ඇයි?
දලයිලාමා (Dalai Lama) යනු තනතුරක්. 1642 සිට ටිබෙට් දේශයේ රාජ්‍ය නායකයා මෙන්ම ටිබෙට් තන්ත‍්‍රික බෞද්ධයන්ගේ සාමයික නායකයා ද වන්නේ දලයිලාමා කෙනෙක්.
වත්මන් දලයිලාමා මේ තනතුරට පත් 14 වැන්නායි. ඔහුගේ උපන් නම ටෙන්සිං ග්යාට්සෝ (Tenzin Gyatso).
දලයිලාමා පදවිය පරපුරෙන් උරුම වන්නක් නොවෙයි. එක් දලයිලාමා කෙනකු මිය ගිය පසු ඔහුගේ අනුප‍්‍රාප්තිකයා සොයා ගන්නට කල් ගත වන ක‍්‍රමවේදයක් තිබෙනවා. ටිබෙට් වැසියන්ගේ විශ්වාසය මිය ගිය දලයිලාමා නැවතත් පිරිමි දරුවකුව උපදින බවයි. එනිසා සම්ප‍්‍රදායට අනුව ඔවුන් සොයා යන්නේ නිසි චරිත ලක්ෂණ ඇති පිරිමි දරුවකුයි.
වත්මන් දලයිලාමා උපන්නේ 1935 ජූලි 6 වැනිදා ටිබෙටයේ අම්ඩෝ නම් ස්ථානයේ. ඔහු ඉන් පෙර විසූ දලයිලාමාගේ පුනරුත්පත්තිය යයි නිර්ණය කොට තෝරා ගන්නා විට වයස 4යි. 1950දී වයස 15 වන විට ටිබෙටයේ පූර්ණ රාජ්‍ය හා සාමයික නායක බලතල ඔහුට පවරනු ලැබුවා.
1949 ඔක්තෝබරයේ පිහිටුවනු ලැබූ මහජන චීන ජනරජය, ටිබෙටය තම රටේම ප‍්‍රාන්තයක් යයි අයිතිවාසිකම් කියා බලහත්කාරකමින් භූමිය අත්පත් කර ගැනීම ඇරඹුවේ 1950දී. චීනය සමග සටන් කරනු වෙනුවට ටිබෙට් වැසියන් බේජින් රජය සමග ස්වයංපාලන එකඟතා ගිවිසුමක් අත්සන් කළා. ඒ යටතේ දලයිලාමාට සීමිත බලතල සහිතව ටිබෙට් අගනුවර ලාසා (Lhasa) නගරයේ දිගටම සිටීමට හැකි වුණා. එහෙත් එය තිරසාර විසඳුමක් වූයේ නැහැ.
1959දී කැරැල්ලක් ඇති වී චීන හමුදා සමග ගැටුම්වලදී අඩු තරමින් ටිබෙට් ජාතිකයන් 85,000ක් මිය ගියා. පණ බේරා ගත් දලයිලාමා අසල්වැසි ඉන්දියාවට පළා ගියා. ඉන්දියාවේ එවකට අගමැති වූ ජවහර්ලාල් නේරු ඔහුට සරණාගත පහසුකම් හා දිවි ඇති තෙක් විසීමට විශේෂ වරප‍්‍රසාද රැසක් ලබා දුන්නා.
උතුරු ඉන්දියාවේ හිමාචල් ප‍්‍රදේශ් ප‍්‍රාන්තයේ ධරම්සාලාහි (Dharamshala) ආශ‍්‍රමයක් පිහිටුවා ගත් දලයිලාමා ඇතුලූ ඔහුගේ අනුගාමිකයන් අද දක්වා වසර 50කට වැඩි කාලයක් ජීවත් වන්නේ එතැනයි. ටිබෙට් විවාසික රජයේ (Tibet Government in Exile: http://tibet.net) මූලස්ථානයත් එහි සිට ක‍්‍රියාත්මක වනවා.
1950 සිට 2011 දක්වා ටිබෙට් දේශයේ දේශපාලනික හා සාමයික නායකයා වූයේ වත්මන් දලයිලාමායි. එහෙත් 2011 දී ඔහු දේශපාලන නායකත්වය ටිබෙටයෙන් බැහැරව පිහිටුවා ගත් රජයකට පැවරුවා. කෙසේ වුවත් අද වනතුරුත් ටිබෙට් දේශය සමග ඉතා සමීපව හඳුනා ගැනෙන ලෝ ප‍්‍රකට සංකේතය වන්නේ දලයිලාමායි.
ටිබෙට් වැසියන්ගේ මානව අයිතිවාසිකම් හා සංස්කෘතික උරුමය රැක ගැනීම සඳහා 1959 පටන් අද දක්වා දලයිලාමා ලෝක ව්‍යාප්ත අවිහිංසාවාදී ප‍්‍රයත්නයක යෙදී සිටිනවා. චීන රජය සමග එක එල්ලේ ගැටීමට ඔහු කැමති නැහැ. එහෙත් තම වැසියන්ට තමන්ගේ පාඩුවේ සිටීමටත්, බලහත්කාරයෙන් චීනකරණය නොවී බේරීමටත් ඇති අයිතිය උදෙසා ඔහු එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය ඇතුළු විවිධ ලෝක සභාවල දිගටම කතා කරනවා.
මෙයට සමාන්තරව ඉන්දියාව, නේපාලය හා වෙනත් රටවලට පළා ගොස් සරණාගතයන් ලෙස ජීවත් වන දහස් ගණනක් ටිබෙට් ජාතිකයන්ගේ අනන්‍යතාව රැක ගන්නත් ඔහු උදව් කරනවා. බෞද්ධ දර්ශනය නූතන ලෝකයේ අභියෝගවලට අනුව කාලානුරූපව හැඩ ගස්වා ගන්නට බුද්ධිමය වශයෙන් ඔහුගෙන් ලැබෙන දායකත්වය ඉමහත්. යුරෝපය හා ඇමරිකාවේ වඩාත්ම ප‍්‍රකට වූත්, ගෞරවයට පාත‍්‍ර වූත් බෞද්ධ සාමයික නායකයා ඔහුයි.
සාමකාමී සහජීවනය හා අවිහිංසාව පරමාදර්ශීව ප‍්‍රවර්ධනය කිරීම නිසාත්, ආගම් අතර සංහිඳියාව සඳහා පෙනී සිටීම නිසාත්, ඔහු වෙනත් ආගම් අදහන අය මෙන්ම නිර්ආගමික මා වැන්නන්ගේද නොමඳ ප‍්‍රණාමයට ලක්ව සිටිනවා.
ටිබෙට් දේශය නිදහස් කර ගැනීමට ගෙන යන අරගලය හා සාමකාමී විසඳුමකට පෙන්වන කැපවීම නිමිත්ත ලෙස දක්වමින් 1989 නොබෙල් සාම ත්‍යාගය දලයිලාමාට පිරිනැමුණා. මීට අමතරව විවිධ රටවල සරසවි, විද්වත් ආයතන හා අන්තර් රාජ්‍ය සංවිධානවලින් ඔහුට බොහෝ ත්‍යාග හා ගෞරවයන් ලබාදී තිබෙනවා.
රාජ්‍ය නායක හා සාමයික නායක තනතුරු දැරුවත් කිසිදු ආඩම්බරයක් නැති දලයිලාමා, සීමිත ආරක්ෂකයන් පිරිසක් සමග ඉන්දියාව පුරා හා ලොව වටා සංචාරය කරනවා. ඔහුගේ චාම් හා සරල ගතිසොබා අන් නායකයන්ට ආදර්ශයක් දෙනවා.
පස් වසරකට පමණ පෙර නවදිල්ලියට ගිය විටෙක මා නැවතුණේ එනුවර විද්වතුන් හා පර්යේෂකයන්ට නවාතැන් දෙන හැබිටැට් (Habitat) මධ්‍යස්ථානයේ. එදින මගේ කාමරයට ඉදිරිපස කාමරයේ සිටියේ දලයිලාමායි. දුසිම් ගණන් බැතිමතුන් හා මිතුරන් ඔහු මුණ ගැසීමට ඇදී ආවා. මේ නිසා හෝටල් කොරිඩෝව තරමක් කලබලකාරී වුණා. මේ ගැන සංවේදී වූ එතුමාගේ ආරක්‍ෂක නිලධාරීන් දිනකට දෙතුන් වතාවක් බැගින් මට කණගාටුව ප‍්‍රකාශ කළා. (ප‍්‍රභූ ආරක්ෂකයන් පිළිබිඹු කරන්නේ ඔවුන් රකින ප‍්‍රභූවරයාගේ ආකල්පයි.)
විද්‍යා-කලා-වාණිජ හැම ක්ෂේත‍්‍රයකම ලොව දක්ෂයන් සමග දලයිලාමා සබඳතා පවත්වනවා. භාවනාව හා මිනිස් මනසේ ක‍්‍රියාකාරීත්වය අධ්‍යයනය කරන අමෙරිකානු හා ජපන් විද්‍යාඥයන් සමග ඔහු කල් ගත කරනවා. හොලිවුඞ්පුරයේ ප‍්‍රවීණයන් සමග එක්ව ටිබෙටය පිළිබඳ පණිවුඩය නිර්මාණාත්මකව ලොවට කියනවා. තොරතුරු හා සන්නිවේදන තාක්ෂණයන් හරහා ටිබෙට් ලකුණ හා බුදු දහමේ දාර්ශනික හරය ප‍්‍රවර්ධනය කරන නව මාර්ග අත්හදා බලනවා.
ලෝකයේ (පිරිස් බලය අතින්) විශාලතම හමුදාව හා ලෝකයේ දෙවන විශාලතම ආර්ථිකය හිමි වුවත් චීන රජය දලයිලාමාගේ නිරායුධ ප‍්‍රතිපත්තිමය අරගලයට හොඳටම බයයි.
පෙර කවරදාටත් වඩා ලෝක මහජන මතය ගැන තැකීමක් කරන චීන රජය, තමන්ගේ සමස්ත රාජ්‍ය තාන්ත‍්‍රික හා ප‍්‍රචාරණ බල පරාක‍්‍රමයට වඩා තනි දලයිලාමාගේ ලෝක පිළි ගැනීම බලවත් බව හොඳ හැටි දන්නවා.
හැකි සෑම උපක‍්‍රමයකින්ම චීන රජය ඔහුට බාධා කරනවා. ඔහුට වීසා නොදෙන්නට රටවලට බලපෑම් කරනවාට අමතරව බොරු දලයිලාමාවරයකු පත් කර ප‍්‍රවර්ධනය කරනවා. ටිබෙට් ඉතිහාසය විකෘති කර නැවත ලියනවා. තාඩන පීඩන හෝ ලාබ ප‍්‍රයෝජන හෝ හරහා ටිබෙට් ජන නායකයන් දිනා ගන්නට හදනවා. ශීලාචාර රජයකට නොසරිලන අන්දමේ ක්රියා රැසක් චීනය කරනවා.
සියවස් ගණනක් හිමාල ප‍්‍රදේශයේ ස්වාධීන රාජ්‍යයක්ව පැවති ටිබෙට් දේශය සුවිසල් භූමි ප‍්‍රදේශයක්. වර්ග කිලෝමීටර් 1,228,400ක් වූ එරට 1950දී ඈඳා ගැනීමෙන් පසු චීනයේ භූමි ප‍්‍රමාණය තුනෙන් එකකින් විශාල වුණා. එසේම ආසියාවේ ප‍්‍රධානතම ගංගා ගණනාවක් පැන නගින පාරිසරිකව ඉතා වැදගත් ජලධාරක ප‍්‍රදේශයක් චීනය අත්පත් කර ගත්තා.
ටිබෙටයේ භූමිය, භූ දේශපාලනික වැදගත්කම හා සොබාවික සම්පත් ගැන මිස එරට ජනයාගේ සංස්කෘතික උරුමය හෝ සිතුම් පැතුම් ගැන චීනයට කිසිදු තැකීමක් නැහැ. ටිබෙටය ‘චීනකරණය‘ කිරීමට බලහත්කාරයෙන් අඩ සියවසක් තිස්සේ විවිධ ‘සංවර්ධන කටයුතු’ කරනු ලබනවා.
ටිබෙට් වැසියන් වසර 60ක් පුරා ස්වයංපාලන අයිතිය සඳහා උද්ඝෝෂණ කරනවා. එහෙත් එය සෑම විටම සාමකාමී මට්ටමක පවත්වා ගැනීමට දලයිලාමාතුමාගේ බලපෑම් සමත්ව තිබෙනවා. චීනයේ නිර්දන මර්දන පිළිවෙත් හමුවේ කිසිදු ප‍්‍රචණ්ඩ හෝ ත‍්‍රස්තවාදී ක‍්‍රියාවකට යොමු නොවී සිටීම ටිබෙට් වැසියන්ගේ ප‍්‍රතිපත්තිමය හා ආධ්‍යාත්මික ජයග‍්‍රහණයක්.
එහෙත් මේ තත්ත්වය දිගටම පවත්වා ගත හැකිද? 2015 ජූලි 6 වනදා 80 විය සැමරූ වත්මන් දලයිලාමා අනාගතයේ කෙදිනක හෝ මිය ගිය පසු ටිබෙට් දේශය අස්ථාවර විය හැකි යයි දේශපාලන විචාරකයන් අනතුරු අඟවනවා.
මීට පෙර සිටි 13 වන දලයිලාමා 1933දී මිය ගිය පසු වත්මන් දලයිලාමා තෝරා ගන්නා තුරු එරට මහත් අවිනිශ්චිත කාලසීමාවක් පසු කළා. ස්වයංපාලනය යටතේ පවතින විටත් එසේ වී නම් චීන ආක‍්‍රමණය යටතේ එය වඩාත් කැලඹිලි සහිත විය හැකියි.
ලෝකයේ පියස්ස වැනි ටිබෙට් සානුවේ ප‍්‍රචණ්ඩකාරී විමුක්ති අරගලයක් ඇවිලූනහොත් එය හුදෙක් අසල්වැසි චීනය, ඉන්දියාව, නේපාලනය හා භූතානය යන රටවලට පමණක් නොව සමස්ත ආසියානු මහද්වීපයටම බලපෑ හැකි යයි නවදිල්ලියේ දේශපාලන විචාරකයකු වන මහාචාර්ය බ‍්‍රහ්ම චෙලානි කියනවා.
‘සාමාන්‍යයෙන් අලූතෙන් තෝරා ගන්නා දලයිලාමා ළමා වියේ පසු වන්නෙක්. ඔහු පරිනත වීමට හා සිය ජනතාවට දේශපාලන නායකත්වය ලබා දීමට වසර කිහිපයක් ගත වනවා. මේ අතරවාරයේ ව්‍යාජ දලයිලාමා කෙනෙකු චීනය විසින් ප‍්‍රවර්ධනය කරමින් සිටින නිසා ටිබෙට් ජනයා එයට එරෙහිව කැරලි ගසන තැනට යා හැකියි. චීන මර්දනය හමුවේ දශක ගණනක් ඔවුන් ඉවසාගෙන සිටින්නේ වත්මන් දලයිලාමාගේ සාමකාමී ආධ්‍යාත්මික බලපෑම නිසයි.’ ඔහු කියනවා.
ගෙවී ගිය වසර 60 පුරා චීනය ක‍්‍රමානුකූලව ටිබෙට් සංස්කෘතික උරුමයන්, ජීවන රටාවන් හා ආවේණික දේශීයත්වය මකා දමන විටත් ටිබෙට් වැසියෝ මහත් සංයමයෙන් එය ඉවසා දරා සිටියා. අවි අතට ගෙන එරෙහි වනු වෙනුවට ඔවුන් කළේ සත්‍යග‍්‍රහයන් හා උපරිම විරෝධතාවය ලෙස සියොළඟ ගිනි තබා ගෙන මිය යාමයි. 2009 සිට ටිබෙට් වැසියන් 140 දෙනෙකු මෙසේ ප‍්‍රසිද්ධියේ දිවි නසා ගෙන තිබෙනවා.
අන්තවාදී නොවී මැද පිළිවෙතක් අනුගමනය කරන දලයිලාමා කියන්නේ චීන රාජ්‍යය තුළ ටිබෙටයට ස්වයංපාලන හිමිකම ලැබේ නම් තම ජනයාට එය සෑහෙන බවයි. තව දුරටත් ටිබෙටය ලොව ස්වාධීන රාජ්‍යයක් වීමට ඔහු උද්ඝෝෂණ කරන්නේ නැහැ. කාලානුරූපව නම්‍යශීලී වීමේ හැකියාව ඔහු පෙන්නුම් කරනවා.
Open Minds! (formerly: Moving Images blog) 