An experienced mountaineering duo, Jayanthi Kuru-Utumpala and Johann Peries, are the first Lankans to attempt the summit of Mt. Everest in the forthcoming Spring 2016 mountaineering season.
They have both individually and as a team successfully completed some of the world’s most challenging treks in Asia, Africa and Latin America – not to mention all key peaks in Sri Lanka.
Professionally, Jayanthi is a women’s rights and gender expert while Johann is a hair and make-up designer and performing artist. They are dedicating this climb to their families, to the causes they advocate (conservation, gender equality and healthy living), and to every child, woman and man of Sri Lanka.
They plan to be part of a larger team led by International Mountain Guides (IMG), a globally renowned mountaineering company which has led several successful Mt. Everest expeditions over the past 30 years.
In this week’s Ravaya column (appearing in the print issue of 27 March 2016), I look at the history of Everest exploration and the two Lankans plans to conquer it.
See also my recent English interview with the duo:
Sunday Observer, 28 Feb 2016: Taking Lanka to the Top of the World
ඇන්ටාක්ටිකාවට ගිය ලාංකිකයන් තිදෙනකු ගැන මේ කොලමෙන් මීට පෙර අප කතාබහ කළා (2012 දෙසැම්බර් 2 රාවය).
ඉතිහාසයේ මුල් වතාවට ලෝකයේ උසම කඳු මුදුනට නැගීමට ලාංකිකයන් දෙදෙනකු මේ දිනවල සූදානම් වනවා.
එවරස්ට් ලෝකයේ උසම කඳු සිරසයි. එය නේපාලය හා ටිබෙටය අතර පිහිටා තිබෙනවා. එහි උස මුහුදු මට්ටමේ සිට මීටර් 8,848ක් (අඩි 29,029) ක්. සංසන්දනය සඳහා ශ‍්‍රී ලංකාවේ උසම කන්ද වන පිදුරුතලාගල උස මීටර් 2,524 (අඩි 8,281) යි. මේ අනුව එවරස්ට් අපේ උසම කන්ද මෙන් තුන හමාර ගුණයක් උසින් වැඩියි.
ලෝකයේ තුන්වන ධ‍්‍රැවය (Third Pole) ලෙස ඇතැම් විට හැඳින් වෙන හිමාලය කඳුවැටියේ පිහිටි එවරස්ට් තරණය කිරීම ඉතා දුෂ්කර හා සීරුවෙන් කළ යුතු කාරියක්. කාය ශක්තිය හා මානසික ඒකාග‍්‍රතාව යන දෙකම ඉතා හොඳින් අවශ්‍ය වන්නක්.
මේ අභියෝගයට මුහුණ දෙන්නේ ජයන්ති කුරුඋතුම්පලා හා යොහාන් පීරිස්. ඔවුන් මෙරට සිටින අත්දැකීම් බහුලතම කඳු නගිින්නන් දෙදෙනෙක්.
පෞද්ගලික මට්ටමින් ඔවුන් ගන්නා ප‍්‍රයත්නයට ජනපති, අගමැති දෙපළගේ ආශිර්වාදය ලැබී තිබෙනවා. 2016 අපේ‍්‍රල් – මැයි කාලයේ ඔවුන් මේ ගමන යන්නේ වසර 30ක් පමණ තිස්සේ සාර්ථක එවරස්ට් තරණයන් රැසක් කොට ඇති ඉන්ටර්නැෂනල් මවුන්ටන් ගයිඞ් (IMG) නම් සමාගමේ මාර්ගෝපදේශ සපයන කණ්ඩායමක් සමගයි.
ජයන්ති වෘත්තියෙන් කාන්තා අයිතිවාසිකම් හා ස්ත‍්‍රී-පුරුෂ සමාජ භාවය පිළිබඳ විශේෂඥවරියක්. යොහාන් මෙරට ජනප‍්‍රිය කොණ්ඩා සැකසුම් ශිල්පියෙක්.
ශරීර සුවතාවය, සොබා දහම් ගවේෂණය හා එළිමහන් වික‍්‍රමයන්ට මේ දෙදෙනාම මහත් සේ ලැදියි.
මෙරට සියලූම උස් කඳු මුදුන් තරණය කර ඇති ඔවුන් ගෙවී ගිය වසර කිහිපය තුළ ආසියාවේ, අප‍්‍රිකාවේ හා දකුණු ඇමෙරිකාවේ උස් කඳු ගණනාවක් නැගීමෙන් අත්දැකීම් රැසක් ලබා සිටිනවා.
අප‍්‍රිකාවේ උසම කන්ද වන ටැන්සේනියාවේ කිලිමන්ජාරෝ Mount Kilimanjaro (මීටර් 5,895 හෙවත් අඩි 19,340), නේපාලයේ ඉම්ජා සේ කන්ද Mount Imja Tse (මීටර් 6,189 හෙවත් අඩි 20,305) මෙන්ම එවරස්ට් කන්දෙ මීටර් 5,384ක් (අඩි 17,598) උසින් පිහිටි කඳු නගින්නන්ගේ අතරමග කඳවුරට (Everest Base Camp) ඔවුන් ගොස් තිබෙනවා.
දශකයකට අධික කාලයක් ඉමහත් පරිශ‍්‍රමයෙන්, කැපවීමෙන් හා අධිෂ්ඨානයෙන් ලබා ගත් පුහුණුව මත පදනම් වෙමින් ජයන්ති හා යොහාන් එවරස්ට් තරණයට දැන් යොමු වන්නේ ජීවිතයේ ලොකුම අභියෝගයට මුහුණ දීමටයි.
එවරස්ට් කන්දට මේ නම දුන්නේ බි‍්‍රතාන්‍ය පාලකයන්. ඉන්දියාවේ මිනුම්පතිවරයා ලෙස 1830-1843 වකවානුවේ සේවය කළ ජෝර්ජ් එවරස්ට් (Sir George Everest) නම් මිනින්දෝරු හා භූගෝල විද්‍යාඥයා සිහිවීම පිණිස මේ නම භාවිතය ඇරැඹුණේ 1856දී.
එයට පෙර විවිධ දේශීය නම්වලින් මේ කන්ද හැඳින්වුණා. ටිබෙට් ජාතිකයන් එයට ‘චෝ මොලූන්මා’ (Chomolungma) කීවේ කඳු අතර දේව මාතාව යන අරුතින්. නේපාල බසින් එයට සාගර්මාතා (Sagarmatha) හෙවත් ‘අහසේ නළල් තලය’ යයි කියනවා. ප‍්‍රබලව පෙනෙන කඳු ශිඛරවලට පූජනීය මට්ටමකින් සැලකීම මේ දෙරටේම දේශීය සම්ප‍්‍රදායන්ට අයිති වූවක්.
එවරස්ට් කන්ද මහාලන්ගුර් නම් හිමාල කඳු පෙළක (Mahalangur mountain range) පිහිටා තිබෙනවා. මේ ප‍්‍රදේශය උස කඳුවලින් ගහනයි. 1856දී මුල්වරට විද්‍යාත්මකව උස නිර්ණය කරන තුරු මෙය ලොව උසම කන්ද බව දේශීය ජනයා දැන සිටියේ නැහැ.
එවරස්ට් කන්ද නැගීමට මුල්ම උත්සාහය ගත්තේ 1921දී. ඒ කාලයේ නේපාලයට විදේශිකයන්ට පිවිසීමට අවසර නොතිබූ නිසා එවරස්ට් නැග්ම විබෙට් පැත්තෙන් කෙරුණා. එම උතුරු මුහුණතින් මීටර් 7,000ක් ඉහළට යාම 1921දීත්, මීටර් 8,000ක් දක්වා ඉහළට නැගීම 1922දීත් කරනු ලැබුවා.
අධික ශීතල හා කුණාටු බහුල මේ පරිසරයේ වාතයේ ඔක්සිජන් මට්ටමද අඩුයි. මේ නිසා කඳු නැඟීමට තැත් කරන අය ඉක්මනින් හා ලෙහෙසියෙන් ශාරීරික පීඩාවට පත් වනවා. එසේම අති දුෂ්කර බෑවුම් තරණය කිරීම අන්තරායකාරී අභියෝගයක්.
එවරස්ට් තරණය කිරීමට උත්සාහයන් ඇරැඹුණු සමයේ පටන්ම විටින් විට අනතුරු හා මරණ ද වාර්තා වුණා. 1924 ජුනි 8 වනදා එවරස්ට් කඳු මුදුනට ආසන්න වූ ජෝර්ජ් මැලරි හා ඇන්ඩෘ අර්වින් (George Mallory and Andrew Irvine) නම් අත්දැකීම් බහුල කඳු නගින්නන් දෙදෙනා හිටි අඩියේම අතුරුදන් වුණා.
ඔවුන් අනතුරට පත් වූයේ එවරස්ට් ජය ගත්තාට පසුවද, නැතිනම් ඊට පෙරද? මේ දෙගිඩියාව අභිරහසක් ලෙස දශක ගණනක් පැවතියා. 1999දී මැලරිගේ මළ සිරුර හිම අතරින් සොයා ගත්තේ මීටර් 8,155 (අඩි 26,755) උසකදී.
1930 හා 1940 දශකවලදී තවත් යුරෝපීය කඳු නඟින්නන් ගණනාවක් එවරස්ට් ජය ගන්නට තැත් කළත් අන්තිම මීටර් සිය ගණන තරණය කිරීම ඔවුන් සැමටම අපහසු වුණා.
1950 කොමියුනිස්ට් චීනය දැඩි බලහත්කාරයෙන් ස්වාධීන ටිබෙට් රාජ්‍යය අත්පත් කර ගත් පසු උතුරු මුහුණතින් ටිබෙට් පැත්තේ සිට එවරස්ට් නැගීම නතර වුණා. එතැන් පටන් කඳු නගින්නන් නේපාල පැත්තෙන් ගවේෂණ පටන් ගත්තා.
මුල්ම සාර්ථක එවරස්ට් කඳු තරණය සිදු කළේ 1953 මැයි 29 වනදා. බි‍්‍රතාන්‍ය කඳු නැගීමේ ගවේෂණ කණ්ඩායමක් ජෝන් හන්ට්ගේ නායකත්වයෙන් ටිකෙන් ටික මුදුනට ළං වුණා. අවසන් අදියරේදී ඉදිරියට ගියේ නවසීලන්ත ජාතික එඞ්මන්ඞ් හිලරි හා නේපාල ජාතික ටෙන්සිං නෝර්ගේ (Edmund Hillary and Tenzing Norgay).
ඔවුන් එදින (නේපාල වේලාවෙන්) පෙරවරු 11.30ට එවරස්ට් මුදුනට ළඟා වුණා. එහි ටික වේලාවක් ගත කොට, ඡායාරූප ගත් පසු සීරුවෙන් ආපසු බැස්සා. නැගීම තරමටම බැසීමත් අවදානම් සහගත කාරියක්.
හිලරි හා ටෙන්සිං නෝර්ගේ එවරස්ට් මුදුනේ ගත කළ කෙටි කාලයේදී ට‍්‍රාන්සිස්ටර් රේඩියෝවක් ක‍්‍රියාත්මක කොට රේඩියෝ විකාශයන් හසු කර ගැනීමට තැත් කළා. එහිදී ඔවුන්ට තේරෙන බසකින් අසන්නට ලැබුණේ කිලෝමීටර් 2,300කටත් වඩා දුරකින් පිහිටි කොළඹින් ආ විකාශයක්. එය Radio Ceylon විදේශීය විකාශයක්.
ඉන්දියානු අර්ධද්වීපය ඉලක්ක කරගෙන රේඩියෝ විකාශයන් එවකට මෙහි සිට නිතිපතා ප‍්‍රචාරය කෙරුණා. එයට අසන්නන් විශාල ගණනක යහපත් ප‍්‍රතිචාරද ලැබුණා. එවරස්ට් ජයගත් ඓතිහාසික මොහොතට ලාංකික සම්බන්ධයක්ද බිහි වූයේ එලෙසයි.
එදා මෙදා තුර වසර 63ක පමණ කාලය තුළ හාර දහසකට වැඩි දෙනෙකු එවරස්ට් කඳු මුදුනට ගොස් තිබෙනවා. සමහරුන් කිහිප වතාවක් මේ වික්රමය කර තිබෙනවාග එසේම 250ක් පමණ දෙනා එම උත්සාහයේදී අනතුරට පත්ව මිය ගොස් තිබෙනවා.
‘මරණයේ කලාපය’ ලෙස සමහරුන් හඳුන්වන අවසාන හා දුෂ්කරම නැගීම ඇත්තේ මීටර් 8,000 ඉක්ම වූ පසුවයි. ගිරිහිම නිපාත (avalanches) නිතර සිදු විය හැකියි.
කඳු නගින ශිල්ප ක‍්‍රම හා තාක්ෂණය දියුණු වී ඇතත් එවස්ට් නැගීම සැලකිය යුතු අවදානමක් තවමත් තිබෙනවා. 2015 වසරේ වසරේ එවරස්ට් තරණ උත්සාහයන් සියල්ල අත්හැර දමන්නට වුණේ 2015 අපේ‍්‍රල් 25දා සිදුවූ කම්පන මාපකයේ 7.8ක් වූ නේපාල භූමිකම්පාව නිසයි. එයින් හට ගත් ගිරිහිම නිපාතයෙන් 18 දෙනෙකු වැළලී මිය ගියා.
එසේම ඔක්සිජන් මට්ටම් බෙහෙවින් අඩුවීම නිසා මිනිස් දේහ ක‍්‍රියාකාරීත්වය අඩු වෙනවා. මේ නිසා මුහුදු මට්ටමින් ඉහළ ප‍්‍රදේශයක දින ගණන් ගතකොට එම පරිසරයට සිරුර හැඩගස්වා ගැනීම අවශ්‍යයි (acclimatization).
එවරස්ට් තරණයට තරමක් හෝ හිතකර කාලගුණ තත්ත්වයන් හමු වන්නේ වසරේ කෙටි කාලයක පමණයි. එනම් අපේ‍්‍රල් හා මැයි මාසවල සති කිහිපයක්. හැම වසරකම ලෝකයේ නන් රටවලින් එන සිය ගණනක් දෙනා මේ කෙටි කාලය තුළ එවරස්ට් තරණයට තැත් කරනවා.
මුල් වරට කාන්තාවක් එවරස්ට් තරණය කළේ 1975දී. ජපන් ජාතික ජුන්කෝ තාබේ (Junko Tabei) ඒ වික්රමය කළා. 2015 වනවිට කාන්තාවන් 400කට වඩා එහි ගොස් තිබෙනවා. 2014 මැයි මාසයේ මලවත් පූර්ණා (Malavath Purna) නම් ඉන්දියානු දැරිය මේ හපන්කම කරන විට ඇගේ වයස අවුරුදු 13 මාස 11යි. එහි ගිය ළාබාලම කාන්තාව ඇයයි.
එවරස්ට් ජය ගත් වයස්ගතම කාන්තාව ජපන් ජාතික තමායි වතානබේ (Tamai Watanabe). 2012දී ඇය දෙවන වරට එවරස්ට් නැංගේ වයස 73දී. මේ දක්වා මේ වික්රමය කළ වයස්ගතම පුද්ගලයාත් ජපනෙක්ග ඒ යුඉචිරෝ මියුරා (Yuichiro Miura). 2013දී ඔහු එවරස්ට් නගින විට වයස 80යි.
එවරස්ට් නැගීමට නේපාල රජයේ අවසරය අවශ්‍යයි. වාර්ෂිකව බලපත‍්‍ර දෙනු ලබන්නේ සීමිත සංඛ්‍යාවක්. එසේම වගකීම් සහිතව මේ කාරියේ නිරතවීමේ වැදගත්කම නේපාල බලධාරීන් අවධාරණය කරනවා. තමන්ගේ හා අන් අයගේ ජීවිත අනවශ්‍ය ලෙස අවදානමට ලක් නොකර, කඳුකර පරිසරයේ හිතුමතයට කසල නොදමා ක‍්‍රියා කරන මෙන් සියලූ කඳු නගින්නන්ට අවවාද කැරෙනවා.
ලෝකයේ විවිධ රටවල ගැහැනුන් හා පිරිමින් මේ හපන්කම කළත් මේ දක්වා ලාංකිකයන් ඔවුන් අතරට එක් වී නැහැ. වෙනත් හිමාල කඳු තරණය කළ ලාංකිකයන් ගැන ඉඳහිට වාර්තා වෙතත් එවරස්ට් උත්සාහය කැරෙන්නේ පළමු වැනි වතාවටයි.
මේ සඳහා රුපියල් මිලියන 19ක වියදමක් යනවා. බැලූ බැල්මට ලොකු මුදලක් සේ පෙනුනත් මහපාරේ දිවෙන මහජන නියෝජිතයන් රිසි සේ පාවිච්චි කරන පජෙරෝ එකක මිල මීට වඩා වැඩියි. ජයන්ති හා යොහාන් මේ මුදල එක් රැස් කර ගන්නේ සමාගම් කිහිපයක අනුග‍්‍රහයෙන් හා හිතමිතුරන්ගේ දානපති දීමනාවලින්.
පුහුණුවීම් හා මුදල් සෙවීම කරන අතරවාරයේ මීට ටික දිනකට පෙර ඔවුන් මා සමග සම්මුඛ සාකච්ඡාවකට එක් වුණා. මේ දෙදෙනාම ඉමහත් උද්‍යෝගයෙන්, අධිෂ්ඨාන පූර්වකව මේ වික‍්‍රමයට පිවිස ඇති බව ඔවුන් කී දෙයින් හොඳ හැටි පැහැදිලි වුණා.
මේ දක්වා ඔවුන්ගේ කඳු නැගීම් අතරින් වඩාත්ම දුෂ්කර වූයේ නේපාලයේ ඉම්ජා සේ නැගීම බව ඔවුන් කියනවා. එහි අන්තිම නැග්මේදී 70%ක් අයිස්වලින් සැදුනු මුහුණතක් පසුකර යාමටත්, ඉතා සීරුවෙන් පටු හෙල් මුදුනක් තරණය කිරීමටත් සිදු වුණා.
‘මුහුදු මට්ටමින් අඩි 20,000ක් පමණ උසින් ඔබ්බට ඔක්සිජන් හීන වීම නිසා සමස්ත ශරීර ක‍්‍රියාකාරීත්වයම මන්දගාමී වනවා. එයට ටිකෙන් ටික හුරු වීම හා හදිසියේ කිසිවක් නොකිරීම වැදගත්. නිසි පමණට ආහාර හා වතුර ගැනීම අවශ්‍යයි. කිසිදු ආහාර රුචියක් නැති වුවත් ශරීර ශක්තිය දිගටම පවත්වා ගැනීමට කෑම බීම ගැනීම වැදගත්.’ ජයන්ති හා යොහාන් කියනවා.
මානසික සෞඛ්‍යයද ඒ සමානවම වැදගත්. එවරස්ට් තරණය අවදානම් සහගත වැඩක්. අවාසනාවන්ත ලෙස එම උත්සාහයේදී මිය යන කඳු නගින්නන්ගේ මළ සිරුරු දින ගණන් හිම අතර රැඳී තිබිය හැකියි. ‘එවන් මළ සිරුරක් දුටුවිට කලබල නොවී, කම්පා නොවී හිත හදා ගැනීමත් අපේ දුෂ්කර කාරියේම එක් අභියෝගයක්.’ ජයන්ති කියනවා.
ඔවුන් මේ එවරස්ට් චාරිකාව හරහා ප‍්‍රණාමයට ලක් කරන්නේ තමන්්ට කවදත් දිරිය හා සවිය දෙන තමන්ගේ පවුල් හා තමන් පෙනී සිටින පොදු අරමුණයි. එනම් ස්ත‍්‍රී පුරුෂ සමානාත්මතාව, සෞඛ්‍ය සම්පන්න දිවිපෙවෙත හා පරිසර සංරක්ෂණය.
තමන්ගේ චාරිකාවේ තොරතුරු හැකි පමණින් ජනමාධ්‍ය හා සමාජ මාධ්‍ය හරහා බෙදා ගැනීමටත් ඔවුන් සැලසුම් කරනවා. දැනටමත් මේ සඳහා නිල ෆේස්බුක් පිටුවක් තිබෙනවා. https://www.facebook.com/Everest-Expedition-Sri-Lanka-2016-841768315935549/?fref=ts ජයන්ති ට්විටර් හරහාද අලූත් තොරතුරු බෙදා ගන්නවා. @jayfemrock
එවරස්ට් නගින්නේ කුමකටදැයි 1924 ගවේෂණයේ නායක ජෝර්ජ් මැලරිගෙන් නිව්යෝර්ක් ටයිම්ස් පත‍්‍රයේ වාර්තාකරුවකු ඇසුවා. ‘ඒ ඉතින් එය එතැන තිබෙන නිසානෙ’ (Because it’s there!) යයි මැලරි සැහැල්ලූවෙන් පිළිතුරු දුන්නා.
ඇත්තටම එවරස්ට් නැගීම ගැන විවිධ කඳු නගින්නන්ගේ අරමුණු හා ආකල්ප වෙනස්. මේ ප‍්‍රශ්නයම මා ජයන්තිට යොමු කළ විට ඇය කීවේ මෙයයි.
“එවරස්ට් නැගීම මා කුඩා කාලයේ සිටම තිබුණු සිහිනයක්. එම සිහිනය සැබෑ කරගැනීමට මා මහත් උත්සාහයෙන් ක‍්‍රියා කරනවා. එදිනෙදා ජීවන අරගලයෙන් ඔබ්බට යන ක‍්‍රියාවක නිරත වීමට ලැබීම අප ආයාසයෙන් පාදා ගත යුතු අවස්ථාවක්.”
“එවරස්ට් කන්ද ස්වභාවධර්මයේ විශ්මය ජනක ආශ්චර්යමත් නිර්මාණයක්. මුහුදු මට්ටමෙන් ඉතා ඉහළින්ම පිහිටා තිබීම, දේශගුණයට හුරු වීමේ ක‍්‍රියාවලිය හිම මිදෙනා උෂ්ණත්වය සහ ඉක්මනින් වෙනස් වන කාලගුණ තත්ත්වයන්ට අපගේ ගමනේ සියලූම අවස්ථාවන්හිදී මුහුණු දීමට සිදුවනු ඇති. නිසැකවම එය අපට අති දුෂ්කර අභියෝගයක් වේවි,” ජයන්ති පැවැසූවා.
Open Minds! (formerly: Moving Images blog) 