Nalaka Gunawardene receives Lifetime Award at Nelum Yaya Sri Lanka Blogger Awards

Nalaka Gunawardene (extreme right) received Lifetime Achievement Award for Blogging and New Media Promotion in Sri Lanka from Karu Jayasuriya, Speaker of Parliament, in Colombo 26 March 2016
Nalaka Gunawardene (extreme right) received Lifetime Achievement Award for Blogging and New Media Promotion in Sri Lanka from Karu Jayasuriya, Speaker of Parliament, in Colombo 26 March 2016. Nelum Yaya Blog Awards organiser Ajith Dharmakeerthi looks on. Photo by Manori Wijesekera

At the second Nelum Yaya Blogger Awards ceremony held at the Media Ministry Hall last afternoon, the organisers presented me with a Lifetime Achievement Award in New Media.

The award was presented by Karu Jayasuriya, Speaker of the Lankan Parliament and a champion of the right to information. As he presented the trophy, he told me that he is a regular reader of mine!

The citation (in Sinhala, trying to obtain exact text) said that it was to recognise and salute my long-standing efforts to promote blogging and social media use in Sri Lanka.

I didn’t get to say any words of acceptance, so this is what I would like to have said…

Yashoda Sammani Premaratne (left), Sri Lanka's Blogger of the Year 2015, with Nalaka Gunawardene who received a Lifetime Award at Nelum Yaya Blog Awards ceremony held in Colombo on 26 March 2016
Yashoda Sammani Premaratne (left), Sri Lanka’s Blogger of the Year 2015, with Nalaka Gunawardene who received a Lifetime Award at Nelum Yaya Blog Awards ceremony held in Colombo on 26 March 2016. Photo by Manori Wijesekera

It’s always nice to be recognised by peers — and I do count myself as part Sri Lanka’s diverse and informal blogging community.

However, to use a cricketing metaphor, I am more like a cricket commentator than a star cricketer. I do know the craft but my most useful contributions have been as a cheerleader and populariser of blogging and social media in Sri Lanka.

My own blogging, started in early 2007, was entirely in English for the first few years until I started republishing my weekly Sinhala columns (Sivu Mansala Kolu Getaya) written for Ravaya newspaper from 2011. That made my blog bilingual, albeit a low intensity one: I don’t get the kind of visitors or comments like leading Lankan bloggers do. But I’m contented with that.

Where I have contributed more, I believe, is in documenting, trend-spotting and demystifying the Lankan blogosphere in Sinhala and English (sadly, I don’t have Tamil proficiency to do the same). Over the years I’ve addressed many and varied audiences – from university dons/students and govt officials to civil society groups and journalists – on the public interest potential of social media including (but not limited to) blogging.

Parallel to this, and sometimes in collaboration with my friend Chanuka Wattegama, I’ve been a chronicler and commentator on the social, cultural and political impacts of new media in Sri Lanka. A simple Google search would bring up many of my op-ed articles, book chapters and speeches on Sri Lanka’s emerging information society.

I’m encouraged and honoured by this award, but I have no intention of quitting. Using my blog as well as Twitter and Facebook social media platforms, I will continue to ask inconvenient questions, express unpopular opinions and kick-ass when I need to.

One day, I hope, I’ll finally be able to figure out the demarcation between playing and working in this realm. Does it matter?

Nalaka Gunawardene (left) with Ajith Dharmakeerthi, chief organiser of Nelum Yaya Blog Awards Sri Lanka
Nalaka Gunawardene (left) with Ajith Dharmakeerthi, chief organiser of Nelum Yaya Blog Awards Sri Lanka

* * * * *

One other Lifetime Award was presented at yesterday’s event – to Rasika Suriyaarachchi, engineer turned blogger who has been a pioneering and popular personality in the Sinhala language blogosphere for many years.

Creative and perceptive young writer Yashoda Sammani Premaratne, who blogs as Bassi, was honoured as the Blogger of the Year 2015.

Over three dozen other category winners and commended bloggers were also saluted at the informal, privately organised blogging awards ceremony.

Rasika Suriyaarachchi (left) and Nalaka Gunawardene with their Lifetime Awards presented at Nelum Yaya Sri Lanka Blogging Awards ceremony in Colombo, 26 March 2016
Rasika Suriyaarachchi (left) and Nalaka Gunawardene with their Lifetime Awards presented at Nelum Yaya Sri Lanka Blogging Awards ceremony in Colombo, 26 March 2016. Photo by Manori Wijesekera

සිවුමංසල කොලූගැටයා #261: මහජන විශ්වාසය නැති පුවත්පත් නව තාක්ෂණයේ උදව්වෙන් පවත්වා ගත හැකිද?

Can newspapers survive the challenge from digital and online media?

Plenty of printer’s ink has been spent reflecting on this question. I once again addressed it when moderating a panel at the D R Wijewardene commemorative event held on 26 February 2016 at Lakshman Kadirgamar Institute, Colombo.

Wijewardene was Sri Lanka’s first Press Baron. About a century ago, he laid the foundation for his publishing house, Associated Newspapers of Ceylon Limited, which still remains a dominant player.

Many like me, of a certain age and above, seem to have a nostalgic attachment to newspapers. One key question for the print industry: beyond tapping such sentimental appeal (which diminishes over time), can newspapers stay relevant and viable? How can they adapt and evolve to keep serving the public interest?

Perhaps the more pertinent question to ask is: where are the budding D R Wijewardenes of the 21st Century? What are their start-ups and how are their dreams unfolding? Are they trying to balance reasonable profits with public interest journalism?

I discuss these in my Ravaya column (appearing in the print issue of 13 March 2016).

See also my op-ed article in English:

Sunday Observer, 6 March 2016: Can good journalism outlive newspapers?

Nalaka Gunawardene speaks at D R Wijewardene memorial event on 26 February 2016 - Photo by Sam de Silva
Nalaka Gunawardene speaks at D R Wijewardene memorial event on 26 February 2016 – Photo by Sam de Silva

පුවත්පත් කර්මාන්තයේ අනාගතය කෙබඳු විය හැකිද? ඩිජිටල් හා වෙබ් ප‍්‍රකාශන මාධ්‍යයන්ගේ සමාජ පැතිර යාම වසරක් පාසා වැඩි වීමත් සමග කඩදාසියේ මුද්‍රිත පත්තරවලට තව කොපමණ කලක් ආයුෂ තිබේද?

මේ ප‍්‍රශ්න ගැන මා කලෙක සිට අවධානයෙන් සිටිනවා. යළිත් වරක් මේ තේමාව යටතේ කතා කරන්නට හා සංවාද කරන්නට අවස්ථාවක් මෑතදී මතු වුණා.

ලේක්හවුස් ආයතනය සිය ආදි කර්තෘවර ඞී.ආර්. විජේවර්ධනයන්ගේ 130 වන ජන්ම සංවත්සරය සැමරීමට පෙබරවාරි 26 වැනිදා කොළඹදී රැස්වීමක් සංවිධානය කළා. එහිදී මුද්‍රිත පුවත්පත්වල සුරැකීම හා පරිණාමය මැයෙන් විද්වත් මණ්ඩපයක් පැවැත් වූ අතර, එය මෙහෙයවීමට මට ඇරැයුම් කොට තිබුණා.

What would (Sri Lanka’s first press baron) D R Wijewardene do if he confronted today’s media realities?

මගේ විද්වත් මඩුල්ලේ සිටියේ සන්නිවේදන විශේෂඥ මහාචාර්ය රොහාන් සමරජීව, ප‍්‍රවීණ පත‍්‍රකලාවේදිනී හා සන්ඬේ ඔබ්සර්වර් පත‍්‍රයේ ජ්‍යෙෂ්ඨ කතුවර හැනා ඉබ‍්‍රාහිම්, ශ‍්‍රී ලංකා පුවත්පත් ආයතනයේ ප‍්‍රධානී කුමාර් ලෝපේස් සහ වෙරිටේ රිසර්ච් පර්යේෂණායතනයේ දේශපාලන හා මාධ්‍ය අංශ ප‍්‍රධානී සුමිත් චාමින්දයි.

D R Wijewardene - photo by by Lionel Wendt
D R Wijewardene – photo by by Lionel Wendt

ශ‍්‍රී ලංකාවේ පුවත්පත් කර්මාන්තය නවීකරණය කරමින් මෙරට මුල්ම සාර්ථක පත‍්‍ර හිමි ව්‍යාපාරිකයා (press baron) වූයේ විජේවර්ධනයි. 1832දී කලම්බු ජර්නල් දෙසතිපතා පත‍්‍රයෙන් ඇරැඹි අපේ පත‍්‍ර කලාව දශක ගණනක් පැවතුණේ සීමිත පිටපත් සංඛ්‍යාවක් ටික දෙනකු අතරට ගෙන ගිය කුඩා කර්මාන්තයක් ලෙසින්.

1910 හෝ 1915 පමණ වන විටත් පුවත්පතක පිටපත් තුන් හාර දහසකට වඩා විකිණුනේ නැහැ. බොහෝ පත‍්‍ර හා සඟරා ඇරඹුණත් වසර දෙක තුනකට වඩා පවත්වා ගත හැකි වූයේ අතළොස්සක් පමණයි. කළුකොඳයාවේ ප‍්‍රඥාශේඛර හිමියන් ලියු පුවත්පත් කලා ඉතිහාසය ග‍්‍රන්ථ මාලාවේ එය මැනවින් විස්තර කැරෙනවා.

කේම්බි‍්‍රජ් සරසවියෙන් නීතිඥයෙකු ලෙස උගෙන මෙරට ආ විජේවර්ධනට දේශපාලන ප‍්‍රතිසංස්කරණ සඳහා ජනමතය ගොඩනැංවීමට  ඕනෑ වුණා. බි‍්‍රතාන්‍යයේ ලිබරල් ප‍්‍රජාතන්ත‍්‍රවාදී අත්දැකීම් මත ඔහු තීරණය කළේ ඒ සඳහා පාර්ලිමේන්තුව, පත‍්‍ර කලාව හා දේශපාලන වේදිකාව ඉතා වැදගත් බවයි.

ඍජු දේශපාලනයට පිවිසෙනවා වෙනුවට ඔහු පත‍්‍ර කලාව හරහා ජනමතය හැසිරවීමේ මාර්ගය තෝරා ගත්තා.

විජේවර්ධන සිය මාධ්‍ය සමාගම ටිකෙන් ටික ගොඩ නැගුවේ ව්‍යාපාරිකව අසාර්ථක වූ පත‍්‍ර මිලට ගැනීමෙන්. මේ අනුව 1914දී දිනමිණ පත‍්‍රයට හිමිකම ලබා ගත්තා. 1918දී ද සිලනීස් (The Ceylonese) නම් පත‍්‍රය හිමිකරගෙන එය සිලෝන් ඬේලි නිවුස් Ceylon Daily News නමින් ප‍්‍රතිසංවිධානය කළා. 1923දී මෙරට පළ වු පැරණිම ඉංග‍්‍රීසි පත‍්‍රය වූ ඔබ්සර්වර් The Observer හිමිකර ගත්තා. තමන්ගේම අලූත් පත්තර බිහි කිරීම ඔහු පටන් ගත්තේ 1930දී සිළුමිණ හරහායි.

විජේවර්ධන ලේඛකයකු නොවෙයි. ජීවිත කාලය පුරාම ඔහු ලිපි දෙක තුනකට වඩා ලිව්වේ නැහැ. එහෙත් එකල සිටි දක්ෂතම පත‍්‍රකලාවේදීන් හා ලේඛකයන් සේවයට බඳවා ගෙන, ශූර කළමනාකරුවන්ගේ උදව්වෙන් ලේක්හවුස් පත‍්‍ර සමාගම ව්‍යාපාරිකව සාර්ථක පත්තර මහ ගෙදර බවට පත් කළා.

පත‍්‍රයේ අන්තර්ගතය මෙන්ම නිමාව හා මුද්‍රණය ගැනත් ඔහු අවධානය යොමු කළා. ඡායාරූප භාවිතය, අධිවේග මුද්‍රණය, රට පුරා නිසි ලෙස බෙදා හැරීම ආදිය සම්බන්ධයෙන් නවෝත්පාදනය කළා. ඔහු 1950 මිය යනවිට දිනමිණ පිටපත් 70,000ක්  පමණද, ඬේලි නිවුස් පිටපත් 55,000ක් පමණද අලෙවි වුණා. තරගකාරී සමාගම්වල වෙළඳපොළ ද විජේවර්ධනගේ ඉදිරි දැක්ම නිසා පුළුල් වී තිබුණා.

Lake House building: Home of ANCL from where D R Wijewardene influenced public opinion for decades
Lake House building: Home of ANCL from where D R Wijewardene influenced public opinion for decades

විජේවර්ධනගේ ධනවාදී ක‍්‍රියා කලාපය හා ඔහු තෝරා ගත් දේශපාලන දැක්ම මෙහිදී අපට අදාල නැහැ. පත්තර යනු දිනපතාම ජනතා මනාපය මත වෙළඳපොළේ අලෙවි කැරෙන භාණ්ඩයක්. එහිදී මාධ් පාරිභෝගිකයාට රයෝජනවත් යමක් ලබා දී එයින් සාධාරණ ලාභ ඉපැයීම මේ කර්මාන්තයේ මූලික හරයයි.

මහජන සේවාවක් කළත් පත්තර යනු පුණ්යායතන නොවෙයි. මේ පසුබිම තුළ විජේවර්ධනගේ ව්‍යාපාරික සාර්ථකත්වය අද වුවත් සමීපව අධ්‍යයනය කිරීම වටිනවා.

විජේවර්ධනගේ කාලයට වඩා අද යථාර්ථය බෙහෙවින් වෙනස්. 1925දී මෙරටට හඳුන්වා දෙන ලද රේඩියෝ මාධ්‍යය හා 1979දී මෙරටට ආ ටෙලිවිෂන් මාධ්‍යය සමග අනුගත වන්නට මුද්‍රිත මාධ්‍යයට හැකි වුණා.

පැය 24 පුරා එසැණින් පුවත් ගෙනෙන විද්‍යුත් මාධ්‍ය හමුවේ සිය අන්තර්ගතයේ ආකෘතිය වෙනස් කිරීමට පත්තරවලට සිදු වුණා. අද බොහෝ පත්තර කරන්නේ හුදෙක් පුවතක් වාර්තා කිරීමෙන් නොනැවතී එය විග‍්‍රහ කිරීම හා වාද විවාදවලට ඉඩක් දීමයි. මේ නිසා බටහිර දැන් newspaper යන නම වෙනුවට viewspaper යන්න භාවිත කැරෙනවා. (පුවත්පත වෙනුවට අදහස්පත).

එහෙත් 1995දී මෙරටට හඳුන්වා දුන් ඉන්ටර්නෙට් මාධ්‍යයෙන් පුවත්පතට එල්ල වන  අභියෝගය රේඩියෝ හා ටෙලිවිෂන් දෙකේ අභියෝගයට වඩා ප‍්‍රබලයි.

මේ වන විට අපේ ජනගහනයෙන් 28%ක් පමණ ඉන්ටර්නෙට් භාවිත කරනවා. ඔවුන්ට තොරතුරු හා අදහස් ලබා ගන්නට අනේක විධ මූලාශ‍්‍ර ඉන්ටර්නෙට් හරහා විවර වනවා. මේ අනුව තව දුරටත් පත්තර මත යැපීම අවශ්‍ය නැති යථාර්ථයක් බිහි වෙලා.

ඇත්තටම අද ලොව බොහෝ රටවල දරුවන් හා තරුණ තරුණියන් මුද්‍රිත පත්තර කියවන්නේ නැහැ. සමහරු පත‍්‍රවල වෙබ් අඩවි කියවනවා. එහෙත් බහුතරයක් තොරතුරු ලබා ගැනීමට ගූගල්, ෆේස්බුක් හා වෙනත් වෙබ්ගත මූලාශ‍්‍රයන්ට යොමු වනවා.

මේ නිසා පත්තර අලෙවිය පහත වැටීම ලොව පුරා බොහෝ රටවල ප‍්‍රවණතාවක්. මෙයට එරෙහිව යන්නේ චීනය හා ඉන්දියාවයි. මේ දෙරටේ නම් මුද්‍රිත පත්තරවලට තවමත් හොඳ ඉල්ලූමක් තිබෙනවා. මෑතදී මධ්‍යම පාංතික වූ බොහෝ චීන හා ඉන්දියානු නිවෙස්වල (කියෙව්වත් නැතත්) පත්තරයක් ගැනීම සිරිතක්. පත්තරය කාටත් පෙනෙන්න ගෙයි සාලයේ දමා තිබීම හරහා අපිත් දැන් ඇති හැකි උදවිය යන පණිවුඩය වක්‍රව කියා පානවා.

එහෙත් ඒ දෙරටේ පවා නව පරපුර තොරතුරු සොයා ඩිජිටල් හා වෙබ් මාධ්‍යවලට පිවිසෙනවා. වැඩි ජනතාවක් වෙබ් මූලාශ‍්‍රවලට යන බව දකින දැන්වීම්කරුවන්ද ටිකෙන් ටික ඒවාට දැන්වීම් වැඩියෙන් දීමට පෙළඹෙනවා.

මේ නිසා කල් යත්ම මුද්‍රිත පත්තරවල අලෙවිය මෙන්ම දැන්වීම් ලැබීමද පහත වැටෙනවා. මේ පසුබිම් නිසා දශක ගණනක් සාර්ථකව පවත්වාගෙන ආ නාමධාරී බටහිර පුවත්පත් රැසක් මෑත කාලයේ වසා දමනු ලැබුවා.

සමහරක් පුවත්පත් දිනපතා මුද්‍රණය කරනු වෙනුවට සතියකට වරක් පළ කිරීමට යොමු වුණා. තවත් ඒවා මුද්‍රිත ප‍්‍රකාශනයක් වෙනුවට තනිකරම වෙබ්ගත ප‍්‍රකාශන බවට පරිණාමය වී තිබෙනවා. මෙහි අලූත්ම උදාහරණය බි‍්‍රතාන්‍යයේ ද ඉන්ඩිපෙන්ඩන්ට් (The Independent) පත‍්‍රයයි.

අපේ රටේ පුවත්පත් අලෙවි කැරෙන පිටපත් ගණන ගැන ස්වාධීන දත්ත නැහැ. හැම ප‍්‍රකාශන සමාගමක්ම තමන්ගේ අලෙවිය වැඩි කොට කියනවා. මෑතදී දෙමළ පත‍්‍ර කතුවරයෙක් මට කීවේ දිනකට පිටපත් හත්අට දහසක් විකිණෙන තම පත‍්‍රය දැන්වීම්කරුවන්ට නම් කියන්නේ විසිපන් දහසක අලෙවියක් ඇති බව කියායි.

බොහෝ පත්තර යළිත් මීට සියවසකට පෙර (විජේවර්ධන නවීකරණයට පෙර) තිබූ පරිදි පිටපත් හාර පන් දහසක් විකිණෙන තත්ත්වයට පත්වෙලා. ඒ මිලියන 21ක ජනතාවක් රටේ සිටියදීයි.

මේ පසුබිම තුළ අපේ රටේ බහුතරයක් පත‍්‍ර සමාගම් අද දිගින් දිගටම ව්‍යාපාරික පාඩු ලබනවා. නිෂ්පාදන වියදමවත් පිරිමසා ගන්නට දැන්වීම් ආදායමක් නැහැ. ලාභ ලබන පත රකාශන සමාගම් දෙක තුනක් හැරුණු කොට අන් සියල්ල පවත්වා ගෙන යන්නේ ව්යාපාරික අරමුණුවලට නොව දේශපාලන අරමුණු සඳහායි. නැතිනම් (වික්ටර් අයිවන් කලෙක සිට පෙන්වා දෙන පරිදි) කලූ සල්ලි සුදු කිරීම සඳහායි.

මෙවැනි මාධ්‍ය සමාගම්වලට පොදු උන්නතිය වෙනුවෙන් සම්භාව්‍ය පත‍්‍ර කලාවක් කිරීමට සැබෑ වුවමනාවක් නැහැ. එම උතුම් අරමුණ ඇති මාධ්‍යවේදීන් හා කතුවරුන් ටික දෙනකු හෝ එම ආයතනවල සිටියත් ඔවුන්ට වෘත්තියේ ගරුත්වය රැක ගෙන කටයුතු කිරීමට ඉඩක් ද නැහැ.

මහජනතාවට වග නොකියන, වෙනත් අරමුණු සඳහා සමහර විට එළිපිටම පෙනී සිටින පත්තර ගැන ජන ප‍්‍රසාදය ටිකෙන් ටික අඩු වෙමින් පවතිනවා. මෙය මුලු පුවත්පත් කර්මාන්තයටම අහිතකරයි.

ඞී. ආර්. විජේවර්ධන අද ජීවත්ව සිටියා නම් ඔහු කුමක් කරනු ඇත්ද? මේ ප‍්‍රශ්නය අපේ සාකච්ඡාවෙත් මතු වුණා. සියවසකට පසු ඔහු මාධ්‍ය සමාගමක් ගොඩ නගනවා නම් රේඩියෝ, ටෙලිවිෂන් හා වෙබ් තුනම වෙත යොමු වන බවට අදහසක් කිය වුණා.

මා සිතන්නේ මේ ප‍්‍රශ්නය අප වෙනස් ආකාරයකින් ඇසිය යුතු බවයි. එනම් අපේ කාලයේ ඞී. ආර්. විජේවර්ධනලා කොහේද? පවතින තාක්ෂණය හා වෙළඳපොළ සාධකයන් මනාව හසුරුවා ගනිමින් පොදු උන්නතිය උදෙසා පුවත්පත් කලාවේ මූලධර්ම අදාල කර ගන්නා නව ව්‍යාපාර ආකෘතීන් බිහි වෙමින් තිබේද? එසේ නැත්නම් ඒ ඇයි?

Cartoonist John Darkow on the Future of Newspapers
Cartoonist John Darkow on the Future of Newspapers

මෙහිදී අප සාම්ප‍්‍රදායික පත‍්‍රවල වෙබ් අඩවිවලින් ඔබ්බට ගොස් වෙබ් හරහාම තොරතුරු හා අදහස් ප‍්‍රකාශනය කරන සංවිධානාත්මක මාධ්‍ය හා ව්‍යාපාර මට්ටමෙන් කැරෙන උත්සාහයන් සොයා යා යුතුයි. (බ්ලොග් රචකයන් හා පුරවැසි මාධ්‍යකරුවන් ද මේ නව මාධ්‍ය පාරිසරික පද්ධතියේ වැදගත් භූමිකා ඉටු කරමින් සිටියත් ස්වේච්ඡාවෙන් වැඩකරන ඔවුන්ට යා හැකි දුර පරාසය සීමිතයි.)

අපේ රටේ මෙයට උදාහරණ තවමත් ඇත්තේ අතලොස්සක්. ඒවාද බහුතරයක් ඉංග‍්‍රීසි බසින්. ව්‍යාපාරික පුවත් මනාව වාර්තා කරන හා විග‍්‍රහ කරන LBO.lk yd Economy Next වෙබ් අඩවි මේ ගණයට අයත්. සමාජයීය ප‍්‍රශ්න නවතම ලෙසින් විග‍්‍රහ කරන Roar.lk වෙබ් අඩවියද  විභවයක් ඇති උත්සාහයක්.

මා මේ සඳහන් කළ වෙබ් ප‍්‍රකාශන පත‍්‍ර කලාවේ මූලධර්ම ප‍්‍රගුණ කරන, වෘත්තිමය මට්ටමේ මාධ්‍ය ලෙස හඳුනාගත හැකියි. මෙයට අමතරව නොයෙක් පුවත්වෙබ් අඩවි ගණනාවක් තිබෙනවා. ඒවායේ ප‍්‍රමිතිය එක සමාන නැහැ. සමහරක් ආචාර ධර්මීය හා වෘත්තිමය ලෙස ක‍්‍රියා කරන අතර, අනෙක්වා  ඕපා¥ප හා අන්තවාදී මත බෙදා හැරීමේ නිරත වෙනවා. මේ හැම එකක් ගැනම සමාජ විද්‍යාත්මක හා ජන සන්නිවේදන පර්යේෂකයන් විවෘත මනසකින් යුතුව පර්යේෂණ කිරීම අවශ්‍යයි.

අපේ කාලයේ විජේවර්ධනලා බිහි වීමට උදව් වන විදියේ ආකල්පමය වෙනසක් අපේ දැන්වීම්කරුවන්, හා දැන්වීම් සමාගම් අතර ද සිදුවිය යුතුයි. මේ පිරිසේ බහුතරයක් නව යථාර්ථයට අනුගත වීමට පැකිලෙන, ගතානුගතික මානසිකත්වයක් ඇති අයයි.

2014දී මෙරට මාධ්‍යවල සමස්ත දැන්වීම් සඳහා කරන ලද වියදම රුපියල් බිලියන 77ක් බව නීල්සන් පර්යේෂණ සමාගම කියනවා. මෙයින් 71%ක් ටෙලිවිෂන් දැන්වීම් සඳහාත්, 20%ක් රේඩියෝ මාධ්‍යයටත් යොමු වූ අතර පත්තරවලට ආයේ 8%ක් පමණයි. ඩිජිටල් හා වෙබ් මාධ්‍යවලට යොමු වූයේ 1%ට අඩු දැන්වීම් ප‍්‍රමාණයක්.

මේ නිසා නව මාධ්‍ය හරහා පොදු උන්නතියට කැප වූ නවෝත්පාදන කිරීමේදී හරිහැටි ආදායම් උපදවා ගැනීමේ ලොකු අභියෝගයක් තිබෙනවා. කියවන වෙබ් පාඨකයන්ගෙන් කුඩා පරිමාණ මුදල් අය කරගැනීම ^Pay wall& ද එතරම් සාර්ථක උපක‍්‍රමයක් නොවෙයි.

මගේ විග‍්‍රහයට අනුව මාධ්‍ය කර්මාන්තයේ ව්‍යාපාරික සාර්ථකත්වය සඳහා තාක්ෂණයට අනුගත වීමටත් වඩා තීරණාත්මක සාධකයක් තිබෙනවා. තාක්ෂණය හා රාග්ධනය වැදගත් වුවත් මහජන විශ්වාසය දිනා ගැනීමට නොහැකි නම් කිසිදු මාධ්යයකට සාර්ථක වීමට බැහැ.

මහජන විශ්වාස නොලබා, ව්‍යාපාරික සාර්ථකත්වය නොමැතිව වෙනත් අන්දමින් නඩත්තු කර ගෙන යන මාධ්‍ය සමාගම් කරන්නේ පුවත්පත් කලාවක් නොව දැන්වීම් කලාවක් හෙවත් ප‍්‍රචාරණයක් ^Propaganda& පමණයි. ඒවාට මාධ්‍ය ආයතන කීමත් වැරදියි.

කලක් දැවැන්ත මාධ්‍ය ආයතන ලෙස පැවති දෙකක් වැහැරී ගොස්, අසාධ්‍ය බවට පත්ව වසා දමනු මගේ ජීවිත කාලය තුළ මා දැක තිබෙනවා. 1985දී ටයිම්ස් ඔෆ් සිලෝන් සමාගමත්, 1990දී ස්වාධීන පුවත්පත් සමාගම (දවස නිවසත්) ඒ ඉරණමට ලක් වුණා.

අවසන් කාලයේ ඒ සමාගම් දෙක නවීන  ඕෆ්සෙට් මුද්‍රණ යන්ත‍්‍ර සවි කළත් එයින් වැඩක් වුණේ නැහැ. මේ ආයතන දෙකේ පිරිහීමට සාධක රැසක් දායක වූ අතර පාඨක විශ්වාසය හා සමාජ පිළිගැනීම පිරිහී යාමද එයට හේතු වූවා.

සියලූ පත්තර හා අන් මාධ්‍ය සමාගම්වලට මෙයින් පාඩමක් උගත හැකියි. එනම් කෙතරම් දැවැන්ත වුවද පාඨක/ග‍්‍රාහක විශ්වාසය නැති වූ මාධ්‍ය සමාගමකට දිගු කාලීන පැවැත්මක් නැති බවයි.

කලූ සල්ලිවලින් හෝ හිමිකාර සමාගමේ වෙනත් ව්‍යාපාරවල ආදායමින් හෝ පත්තර යම් කලක් නඩත්තු කර ගෙන යා හැකි වුවත් එසේ ගිය හැකි දුරක් තිබෙනවා. අතළොස්සක් කියවන, කිසිවකුත් විශ්වාස හෝ ගරු නොකරන පත්තරයක් පාඩු පිට දිගටම කර ගෙන යාමේ ඵලය කුමක්ද?

වැඩි වැඩියෙන් පාඨකයන්/ග‍්‍රාහකයන් පත්තරවලින් වෙනත් මාධ්‍යවලට යොමු වන්නේ තාක්ෂණයේ ආකර්ශනය නිසාම නෙවෙයි. ඔවුන්ගේ අවශ්යතාවලට සරිලන අන්තර්ගතයක් දීමට අපේ පත්තර බහුතරයක් අසමත් වීම නිසා යයි මා තර්ක කරනවා. ඉදිරි වසරවල මේ ප‍්‍රවණතා තවත් ප‍්‍රබල වනු ඇති.

මුද්‍රිත පත්තරවලට එහා දිවෙන අනාගතයක් පත‍්‍ර කලාවට තිබෙනවා. ඒ නව මාධ්‍ය ලෝකය හරහා පොදු උන්නතිය ප‍්‍රවර්ධනය වනු දැකීම මගේ ලොකුම පැතුමයි. තව දුරටත් සමාජයට වැඩක් නැති හන මිට්ටන් හා ප‍්‍රචාරකරුවන් වඳ වී ගියාවේ!

සිවුමංසල කොලූගැටයා #260: විද්‍යුත් මාධ්‍ය නියාමනය යනු වාරණය නොවේ!

Sri Lanka’s broadcast sector, which was a state monopoly for decades, was finally opened up for private sector participation in 1992. However, it has been an ad hoc process ever since – with no clear rules nor any independent enforcement or regulatory mechanism. The broadcast licensing process remains undefined, opaque and discretionary on the part of politicians and officials in charge of media.

This has led to a squandering of the electromagnetic spectrum, a public property: private sector participation in broadcasting has been open only to business confidantes of various ruling parties that have been in office since 1990.

In this Ravaya column (appearing in issue of 6 March 2016), I further discuss the highly problematic broadcast ‘liberalisation’ in Sri Lanka and the resulting complications. I quote from an expert analysis titled Political economy of the electronic media in Sri Lanka by Tilak Jayaratne and Sarath Kellapotha (2012). I also discuss potential ways of resolving the current chaos by regularizing the broadcast licensing process, setting up an independent broadcast regulator, and belatedly bringing transparency and accountability to the sector.

Finally, I clarify that media regulation is not the control of media content or messages, but merely creating a level playing field for all participant companies including the state broadcasters in ways that would best serve the interest of audiences who are the public.

Photo by Louie Psihoyos, National Geographic
Photo by Louie Psihoyos, National Geographic

වසර 25ක කාලයක් තිස්සේ, විද්‍යුත් මාධ්‍ය (රේඩියෝ, ටෙලිවිෂන්) ක්ෂේත‍්‍රයට පෞද්ගලික සමාගම්වලට පිවිසීමට ඉඩ දීම හරහා පොදු සම්පතක් වන විද්‍යුත් සංඛ්‍යාත අපහරණය වී ඇති සැටි අප ගිය සතියේ කතා කළා.

මගේ විග‍්‍රහයේ අරමුණ වූයේ රජයේ විද්‍යුත් මාධ්‍ය භාවිතය හා (පෙර පැවති) ඒකාධිකාරය සාධාරණීකරණය කිරීම නොවෙයි. රටට තනි රේඩියෝ ආයතනයක් හා ටෙලිවිෂන් ආයතන දෙකක් තිබූ, ඒ සියල්ලම රජයේ හොරණෑ වූ 1992ට පෙර යුගයට ආපසු යන්නට මා නම් කැමති නැහැ.

එහෙත් පොදු දේපළක් වන සංඛ්යාත පාරදෘශ් රමවේදයක් හරහා රාජ්, පෞද්ගලික හා රජා මාධ් අතර බෙදා නොදීමේ විපාකයි අප දැන් අත් විඳින්නේ. රමාද වී හෝ විද්යුත් මාධ් ක්ෂේතරයේ බලපත් ලබා දීම, සංඛ්යාත බෙදා දීම හා ඒවා ලබන්නන්ගේ සමාජයීය වගකීම් සහතික කිරීම සඳහා නිසි නියාමනයක් අත්යවශ්යයි.

වඩාත් පරිණත ප‍්‍රජාතන්ත‍්‍රවාදයක් හා ආණ්ඩුකරණයක් ඇති රටවල විද්‍යුත් මාධ්‍ය ක්ෂේත‍්‍රය නිසියාකාරව නියාමනයට ලක් වනවා. නියාමනය (media regulation) යනු කිසිසේත් මාධ්‍ය අන්තර්ගතය පාලනය කිරීම (content control) හෝ වාරණය කිරීම (censorship) නොවෙයි.

පොදු දේපළක් භාවිත කරමින් විකාශයන් කරන ආයතන නිසි නීතිමය හා ආචාරධර්ම රාමුවකට නතු කිරීම හා ඒ හරහා පොදු උන්නතියට මුල් තැන දීම පමණයි.

විදුලි සංදේශ ක්ෂේත‍්‍රයේ මෙය සිදු කෙරුණේ 1990 දශකයේදී. ඓතිහාසිකව ටෙලිකොම් ඒකාධිකාරය හිමිව තිබූ විදුලි සංදේශ දෙපාර්තමේන්තුව ප‍්‍රතිව්‍යුහගත කිරීමෙන් හා එයට පරිබාහිරව ටෙලිකොම් නියාමන කොමිසමක් (TRCSL) බිහි කිරීමෙන්. ඒ හරහා තරගකාරීත්වයට ඉඩ දී පාරිභෝගිකයාට වාසි වැඩි කළා.

අපේ ටෙලිකොම් නියාමන කොමිසම රජයේ ආයතනයක් නිසා එය ස්වාධීන නැහැ. එහෙත් ටෙලිකොම් ක්ෂේත‍්‍රය විධිමත් කිරීමට සැලකිය යුතු මෙහෙවරක් කරනවා. මේ හා සමාන ආයතනයක් රේඩියෝ හා ටෙලිවිෂන් ක්ෂේත‍්‍රවල තවමත් නැහැ.

එයට රාමුව සපයන නීතියක් ද නැති පසුබිම තුළ විද්‍යුත් මාධ්‍ය ක්ෂේත‍්‍රයට ඇත්තේ 1966 ගුවන් විදුලි සංස්ථා පනත හා 1982 රූපවාහිනී සංස්ථා පනත පමණයි. මේ දෙකම යල්පැන ගිය, නූතන අභියෝගවලට මුහුණ දීමට නොහැකි නීති දෙකක්. මෙනයින් විද්‍යුත් මාධ්‍ය නියාමනයට අප තවම ප‍්‍රවේශ වී හෝ නැහැ. කළ යුතු බොහෝ දේ තිබෙනවා.

1925 සිට 1992 දක්වා වසර 67ක් මුළුමනින්ම ලක් රජයේ ඒකාධිකාරයක් ලෙස පැවති විද්‍යුත් මාධ්‍ය ක්ෂේත‍්‍රයට 1992 සිට පෞද්ගලික අංශයේ ඇතැම් සමාගම්වලට පිවිසීමට ඉඩ ලැබුණා. මුලින් රේඩියෝ නාලිකා ඇරැඹීමටත්, පසුව ටෙලිවිෂන් නාලිකා පවත්වා ගෙන යාමටත් ඉඩ දීම විද්‍යුත් මාධ්‍ය විවෘත කිරීම (Broadcast liberalisation) ලෙස හඳුන්වනු ලැබුවත් එය විවෘත, ක‍්‍රමවත් හා අපක්ෂපාත ලෙස සිදු වූයේ නැහැ.

මුල පටන් අද දක්වාම සිදු වෙමින් ඇත්තේ බලයේ සිටින පක්ෂවලට සමීප හා හිතවත් ව්යාපාරිකයන්ට විද්යුත් මාධ් ඇරැඹීමේ බලපත් (ලයිසන්) ලබා දී සඳහා සංඛ්යාත අනුයුක්ත කිරීමයි. 1992 සිට පැවති සියලූම රජයන් සිය ගජමිතුරු ව්යාපාරිකයන් හා හිතවතුන් අතර මේ වරපරසාදය බෙදා දී තිබෙනවා.

1994 අගෝස්තු 15 වැනිදා පැවති මහ මැතිවරණයෙන් පොදු ජන එක්සත් පෙරමුණ බලයට පත් වුණා. ඔවුන්ගේ මැතිවරණ ප‍්‍රතිපත්ති ප‍්‍රකාශයේ මාධ්‍ය ගැන කරුණු කිහිපයක් සඳහන් වූවා. ජනමාධ්‍ය රජයේ හා දේශපාලකයන්ගේ පාලනයෙන් නිදහස් කිරීම, මාධ්‍ය නිදහස සහතික කිරීම, මුද්‍රිත හා විද්‍යුත් මාධ්‍ය දෙකේම ගුණාත්මක අගය දියුණු කිරීම මෙන්ම නව භාවිතයන් තුළින් අලූත් ප‍්‍රජාතන්ත‍්‍රවාදී මාධ්‍ය සංස්කෘතියක් ගොඩනැගීම ඒ අතර තිබුණා.

මේ ප‍්‍රතිඥා රාජ්‍ය මාධ්‍ය ප‍්‍රතිපත්තිය ලෙස 1994 ඔක්තෝබරයේ කැබිනට් මණ්ඩලය විසින් පිළිගනු ලැබුවා. මාධ්‍ය ප‍්‍රතිසංස්කරණය සඳහා විද්වත් කමිටු තුනක් පත් කළා. ඒවා පුළුල් සංවාදයන්ගෙන් පසු හරබර නිර්දේශ රැසක් යෝජනා කළත් අවාසනාවකට චන්ද්‍රිකා රජය ඒවා ක‍්‍රියාත්මක කළේ නැහැ.

විද්‍යුත් මාධ්‍ය ක්ෂේත‍්‍රයේ දශක ගණනක අත්දැකීම් තිබූ නැසී ගිය තිලක් ජයරත්න සූරීන් හා කෘතහස්ත රේඩියෝ මාධ්‍යවේදී සරත් කැල්ලපත දෙපළ මෙරට විද්‍යුත් මාධ්‍යයේ පරිණාමය හා වත්මන් අභියෝග ගැන විචාරශීලී නිබන්ධයක් 2012දී රචනා කළා. [Political Economy of the Electronic Media in Sri Lanka. http://goo.gl/H8UYeq]

Tilak Jayaratne
Tilak Jayaratne

ඔවුන් 1990 දශකයේ මුල් භාගය ගැන මෙසේ කියනවා. ‘(තෝරා ගත්) පෞද්ගලික සමාගම්  හරහා රේඩියෝ සේවාවන් කිහිපයකුත් ටෙලිවිෂන් සේවාවන් දෙක තුනකුත් ඇරඹුනේ මේ කාලයෙයි. එහෙත් දේශීය ප‍්‍රවෘත්ති ප‍්‍රචාරය කිරීම ඔවුනට තහනම් වුණා. විදෙස් ප‍්‍රවෘත්ති සේවා මෙරට ප‍්‍රතිරාවය කරන විටදී පවා ශ‍්‍රී ලංකාව ගැන කිසිදු සඳහනක් වූවොත් එය අවහිර කළ යුතු වුණා. මේ සාපේක්ෂ විවිධත්වය හරහා සැබැවින්ම මාධ්‍ය බහුවිධත්වයක් හෝ මාධ්‍ය ක්ෂේත‍්‍රයේ ප‍්‍රජාතන්ත‍්‍රීකරණයක් හෝ බිහි වූයේ නැහැ. එසේම මුල් වසර කිහිපයේදී රාජ්‍ය විද්‍යුත් මාධ්‍ය සතුව තිබූ ඒකාධිකාරයට ප‍්‍රබල අභියෝගයක් එල්ල වූයේද නැහැ.’

විද්‍යුත් මාධ්‍ය ප‍්‍රතිව්‍යුහකරණයේ දේශපාලන සීමාවන් මනාව පෙනී ගිය අවස්ථාවක් ලෙස රජයේ ගුවන් විදුලි සංස්ථාවේ නව අධ්‍යාපන සේවය ඔවුන් ගෙන හැර දක්වනවා. විජේතුංග ජනාධිපතිවරයා යටතේ 1994 ජුනි මාසයේ අරඹන ලද මේ සේවය වඩාත් විවෘත, සංවාදශීලී ආකෘතියක් හඳුන්වා දුන්නත් එය ටික කලකට පමණක් සීමා වූ සැටි ඔවුන් විස්තර කරනවා.

මාධ්‍ය නිදහස ස්ථාපිත කරන බවට ප‍්‍රතිඥා දෙමින් බලයට පත් චන්ද්‍රිකා කුමාරතුංග රජය යටතේ වුවත් පවතින රජයේ දේශපාලන දැක්මට වෙනස් වූ අදහස් සාකච්ඡා කිරීමට මේ සේවය තුළද ඉඩක් ලැබුණේ නැහැ.

1997 මාර්තුවේ චන්ද්‍රිකා රජය ශ‍්‍රී ලංකා විද්‍යුත් මාධ්‍ය අධිකාරියක් පිහිටුවීමට පනත් කෙටුම්පතක් (Sri Lanka Broadcasting Authority Bill) ගැසට් කළා. මෙය අභියෝගයට ලක් කරමින් පුරවැසියන් 15 දෙනෙකු ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණයේ පෙත්සමක් ගොනු කළා.

රාජ්‍ය මාධ්‍යවලට එක් අන්දමකටත්, පෞද්ගලික මාධ්‍යවලට තවත් අන්දමකටත් නියාමනය කිරීමට යෝජිතව තිබීම වෙනස්කමක් හා අසාධාරණයක් යැයි ඔවුන් තර්ක කළා. මේ ඇතුලූ තවත් තර්ක සලකා බැලූ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය එම පනත් කෙටුම්පත ව්‍යවස්ථානුකූල නොවන බව තීරණය කළා.

එම වැදගත් නඩු තීන්දුවේ මෙසේ ද සඳහන් වුණා. ‘විද්‍යුත් මාධ්‍ය බලපත‍්‍ර ලබා දෙන ආයතනය රජයෙන් ස්වාධීන විය යුතුයි. රාජ්‍ය හා පෞද්ගලික හිමිකාරිත්වය යටතේ ඇති සියලූම විද්‍යුත් මාධ්‍ය එක් නියාමන අධිකාරියක් යටතේ තිබීම වඩාත් යෝග්‍යයි. එවිට එම ක්ෂේත‍්‍රයට අදාළ ප‍්‍රතිපත්ති  නිසි ලෙස සාදාගෙන ක‍්‍රියාත්මක කළ හැකි වනවා. මේ ස්වාධීන නියාමන අධිකාරියට විද්‍යුත් සංඛ්‍යාත බෙදාදීම ඇතුළු සියලූ තාක්ෂණික සාධක ගැන වගකිව යුතුයි.’

TV-Tower-Spectrum

එම පනත් කෙටුම්පත සංශෝධිතව යළි ඉදිරිපත් කෙරුණේ නැහැ. මේ නිසා අද දක්වාත් මෙරට විද්‍යුත් මාධ්‍ය ක්ෂේත‍්‍රය අවිධිමත්, නිසි නියාමන රාමුවකින් තොරව ක‍්‍රියාත්මක වනවා. නිලධාරීන්ගේ හා අමාත්‍යවරුන්ගේ හිතුමතයට තීරණ ගැනීම දිගටම සිදු වනවා.

1992-2012 දශක දෙකක කාලය තුළ විද්‍යුත් මාධ්‍ය බලපත‍්‍ර රැසක්ම නිකුක් කළත්, අපේක්ෂිත පරිදි සැබෑ මාධ්‍ය බහුවිධත්වයක් (media pluralism) මෙරට බිහි වී නැහැ.

බහුවිධත්වය සඳහා නාලිකා/සේවා ගණන වැඩි වීම පමණක් සෑහෙන්නේ නැහැ. සමාජයක සියලූ ජන කොටස් හා මතවාදයන් නිසි ලෙස නියෝජනය කරන, ඉඩ සලසන මාධ්‍ය පාරිසරික පද්ධතියක් බිහිවීම අවශ්‍යයි. අගනුවර කේන්ද්‍රීය, රාජ්‍ය මූලික හා වෙළඳපොළ ප‍්‍රාග්ධනයට නතු මාධ්‍යවලින් පමණක් මෙය සපුරා ගන්නට බැහැ.

ජයරත්න හා කැල්ලපත මෙරට විද්‍යුත් මාධ්‍ය ඉතිහාසය මෙසේ කැටි කරනවා. “යුරෝපයේ රේඩියෝ පටන් ගත් කාලයේම වගේ මෙරටටත් එම මාධ්‍යය හඳුන්වා දෙනු ලැබුව ද, එයට ආවේණික වූ බි‍්‍රතාන්‍ය සම්ප‍්‍රදායන් මෙහි ආයේ නැහැ. අපට ආවේණික විද්‍යුත් මාධ්‍ය සම්ප‍්‍රදායක් අප බිහි කර ගත්තේ ද නැහැ. දශක ගණනක් තනිකරම රජයේ ප‍්‍රචාරක මාධ්‍යය වූ රේඩියෝ (පසු කාලීනව ටෙලිවිෂන්) ඉනික්බිති පෞද්ගලික සමාගම්වලට ලාභ උපදවන ව්‍යාපාර වූවා. ඉඳහිට මහජන සේවා විද්‍යුත් මාධ්‍යවල ගතිගුණ දක්නට ලැබුණත් බොහෝ කොටම අපට ඇත්තේ අධිපතිවාදී, ප‍්‍රචාරාත්මක මාධ්‍ය කලාවක්.

“එසේම මෙරට ප‍්‍රජා ගුවන්විදුලි සේවා ඇතැයිද කීම ද මුලාවක්. මන්ද මෙරට ඇත්තේ රජයේ ගුවන් විදුලියේ ග‍්‍රාමීය විකාශයන් මිස සැබැවින්ම ප‍්‍රජාව පාලනය කරන රේඩියෝ නොවේ. වාණිජකරණය හමුවේ තොරතුරු හා මහජන අධ්‍යාපනයට වඩා විනෝදාස්වාදයට මුල් තැන දීම පෞද්ගලික විද්‍යුත් මාධ්‍ය ප‍්‍රතිපත්තියයි.”

26 April 2015: සිවුමංසල කොලූගැටයා #216: ලොවම හිනස්සන ලක් රජයේ සන්නිවේදන විහිළු

රාජ්‍ය-පෞද්ගලික දෙඅංශයම පොදු දේපළක් වන විද්‍යුත් සංඛ්‍යාත යොදා ගෙන රේඩියෝ-ටෙලිවිෂන් විකාශය කළත්, අන්තිමේදී මේ දෙපිරිසම පොදු උන්නතියට කැප වන්නේ සීමිත අන්දමින් පමණයි. 1990 සිට විද්‍යුත් මාධ්‍ය බලපත‍්‍ර ලැබූවන් අතර වත්මන් අග‍්‍රාමාත්‍යවරයාගේ සහෝදරයන් දෙදෙනෙකුද සිටිනවා. (ශාන් වික‍්‍රමසිංහ හා නිරාජ් වික‍්‍රමසිංහ).

ගජමිතුරන්ට හිතුමතයට විද්‍යුත් මාධ්‍ය බලපත‍්‍ර හා සංඛ්‍යාත ලබා දීමේදී ඔවුන් නිසි නියාමනයකට යටත් කොට නැහැ. එසේම හේතු නොදක්වා බලපත්  ඕනෑම විටෙක ආපසු ගත හැකි වීම හරහා මාධ්‍ය අන්තර්ගතයට අනිසි බලපෑම් කිරීමටද දේශපාලකයන්ට හා නිලධාරීන්ට අවකාශය ලැබෙනවා.

1992 සිට 2012 දක්වා විවිධ රජයන් යටතේ නිකුත් කළ විද්‍යුත් මාධ්‍ය බලපත‍්‍රධාරීන්ගේ ලැයිස්තුවක් මාධ්‍ය අමාත්‍යාංශ වෙබ් අඩවියේ තිබෙනවා. රාජ්‍ය විද්‍යුත් මාධ්‍ය හැරුණු කොට පෞද්ගලික සමාගම් 38කට බලපත‍්‍ර දී තිබෙනවා. සමහරුන්ට රේඩියෝ පමණයි. තවත් අයට රේඩියෝ ටෙලිවිෂන් දෙකම. සමහරුන්ට භෞමික සංඥා බෙදාහැරීමටත්, තවත් සමාගම්වලට චන්ද්‍රිකා හරහා බෙදා හැරීමටත් අවසර දී තිබෙනවා. http://www.media.gov.lk/images/pdf_word/licensed-institutions-tv-radio.pdf

මේ බලපත් 38න් 25ක්ම නිකුත් කොට ඇත්තේ 2006-2011 වකවානුවේ. එනම් රාජපක්ෂ පාලන සමයේදී. බලපත් ලද සැවොම විකාශ අරඹා නැහැ.

හරි පාරේ ගොස් තරගකාරීව, විවෘතව ඉල්ලා සිට විද්‍යුත් මාධ්‍ය බලපත් ලද නොහැකි පසුබිම තුළ හොර පාරෙන් ලබා ගත් බලපත්වලට ලොකු ඉල්ලූමක් බිහිව තිබෙනවා. සමහර බලපත‍්‍ර කිහිප විටක් අතින් අත ගොස් ඇත්තේ රුපියල් කෝටි ගණනක මුදල් හුවමාරුවටයි.

ඇත්තටම විද්යුත් සංඛ්යාත කළු කඩයක් බිහිවීම (black market in broadcast licences) ගැන 1990 සිට බලයේ සිටි සියලූම රජයන් වගකිව යුතුයි.

මේ ගැන මෑතදී විග්‍රහයක් කළ දේශපාලන විචාරක හා බ්ලොග් ලේඛක අජිත් පැරකුම් ජයසිංහ මෙසේ කියනවා:

Ajith Perakum Jayasinghe
Ajith Perakum Jayasinghe

“ලංකාවේ විකාශන තරංග පරාසය බෙදා දෙන ආකාරය නීත්‍යානුකූල නැත. එය ආණ්ඩුක්‍ර‍ම ව්‍යවස්ථාවේ ප්‍ර‍ජාතාන්ත්‍රික මූලධර්මවලට ද පටහැණිය. පාසලක කැන්ටිමක් බදු දෙන විටත් ටෙන්ඩර් කැඳවාල ඕනෑම කෙනෙකුට විවෘතව මිළ ගණන් ඉදිරිපත් කිරීමට අවස්ථාව ලබා දී සුදුස්සා තෝරා ගනු ලැබේ.

“පොදු දේපලවල භාරකරු වන රජය ඒවා සම්බන්ධයෙන් පාරදෘෂ්‍ය අන්දමින් කටයුතු කළ යුතු බව ඉතා පැහැදිලිය. රජය පොදු දේපලවල හිමිකරු නොව ඒවායේ භාරකරු පමණක් බව එප්පාවල පොස්පේට් නිධිය සම්බන්ධයෙන් මහමාන්කඩවල පියරතන හිමියන් විසින් පවරන ලද නඩුවට අදාළව ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය විසින් දෙන ලද තීන්දුවෙහි පැහැදිලිව දැක්වේ.

“එසේ නම්, මහජනතාවට අයිති පොදු දේපලක් වන ගුවන් විදුලි විකාශ පරාසය පමණක් යාලු මිත්‍ර‍කමටල පගාවට හිතවතුන්ට බෙදා දුන්නේ කෙසේද? මහජනතාවගේ ගුවන් විදුලි පරාසයෙන් සංඛ්‍යාත සොරකම් කළ සොරුන් අතර ජනතා විමුක්ති පෙරමුණ ද සිටින නිසා ඔවුන් දැන්වත් මේ ගැන කතා කළ යුතුය.

“මහජනතාවගේ සංඛ්‍යාත සොරකම් කරගත් අයට ජන මනස විකෘති කරන. ජාතිවාදී, ආගම්වාදී, ස්ත්‍රී විරෝධී වැඩසටහන් විකාශය කිරීමට ඉඩ දීමට ආණ්ඩුවට අයිතියක් නැත. එහෙම වැඩසටහන් ඉදිරිපත් කිරීම මාධ්‍ය නිදහස වන්නේ ද නැත.”  http://www.w3lanka.com/2016/02/blog-post_15.html

විද්‍යුත් චුම්බක වර්ණාවලියේ සමහර පරාසයන්වල තව දුරටත් දීමට සංඛ්‍යාත ඉතිරිව නැහැ. FM පරාසය දැනටමත් තදබදයට ලක් වෙලා. මෙයට හේතුව රටේ නීතියක් නැති වුවත් භෞතික විද්‍යාවේ නීති කවදත් කොතැනත් එක ලෙස ක‍්‍රියාත්මක වීමයි.

හිටපු ටෙලිකොම් නියාමක හා සන්නිවේදන විශේෂඥ මහාචාර්ය රොහාන් සමරජීව කියන්නේ හොඳම ක‍්‍රමවේදය නම් සංඛ්‍යාත සඳහා වෙන්දේසියක් පවත්වා ඉහළම ඉල්ලූම්කරුවන්ට ඒවා ප්‍රසිද්ධියේ බදු දීම බවයි.

ජයරත්න හා කැල්ලපත ලියූ නිබන්ධය සිංහලෙන්:

http://mediareformlanka.com/files/Media_Book_Sinhala.pdf

සිවුමංසල කොලූගැටයා #259: වසර 25ක් පුරා සිදු වන විද්‍යුත් සංඛ්‍යාත කොල්ලය

Broadcast transmission tower

Broadcasting uses the electro-magnetic spectrum, a public resource. It is also a finite resource: there is only so much of the spectrum available for broadcasting and other uses such as telecommunications, emergency communications and military uses. And because it is a scarce resource, it is valuable.

In a landmark 1995 judgment, the Supreme Court of India held that the airwaves or frequencies in the electro-magnetic spectrum are a public property. Thus, their use had to be controlled and regulated by a public authority in the interests of the public and to prevent the invasion of their rights. Since the broadcast media involves the use of the airwaves, this factor creates an inbuilt restriction on its use, as in the case of any other public property.

Sri Lanka’s broadcast sector, which was a state monopoly for decades, was finally opened up for private sector participation in 1992. However, this decision was not accompanied by any specific laws or regulations; it has been an ad hoc process ever since. There are no clear rules nor any independent enforcement or regulatory mechanism. The broadcast licensing process remains undefined, opaque and discretionary on the part of the minister and officials in charge of media.

There are no published guidelines or criteria. In their absence, there is no legal provision to support public service media or community media through licensing. Licence issuing practices so far do not indicate any such interest. The private sector participation in broadcasting has been open only to business confidantes of various ruling parties that have been in office since 1990.

In this week’s Ravaya column (appearing in issue of 28 February 2016), I discuss the plundering of the electromagnetic spectrum in Sri Lanka and the resulting chaos in the broadcast sector. I quote former Media Ministry secretary Dr Charitha Herath and Colombo University mass media academic Dr Pradeep Nishantha Weerasinghe whose masters degree thesis analysed the early years of broadcast sector ‘liberalization’ in Sri Lanka during the 1990s.

See also:

BBC Online: Profile of Sri Lanka’s media

Political economy of the electronic media in Sri Lanka by Tilak Jayaratne and Sarath Kellapotha (2012)

Electromagnetic Spectrum
Electromagnetic Spectrum

කොළඹ කොටුවේ, කොල්ලූපිටියේ හෝ බම්බලපිටියේ වාණිජ වශයෙන් ඉතා ඉහළ ඉඩම් වටිනාකමක් පවතින ප‍්‍රදේශයකින් රජයට (එනම් මහජනයාට) අයත් අක්කර සිය ගණනක් කිසිදු ගෙවීමකින්/අය කිරීමකින් තොරව රජයට හිතවත් ව්‍යාපාරිකයන් කිහිප දෙනකුට දිගු කාලීන කුලී ක‍්‍රමයට පවරා දුන්නා යයි සිතන්න.

 

ලිපි ලේඛන සැකසීම රහසේ කළත් එම ඉඩම්වල ව්‍යාපාරික ක‍්‍රියා අරඹන විට එළිපිට කළ යුතු නිසා ජන අවධානය නිතැතින් යොමු වනවා. එවිට එම ඉඩම් කුමන පදනමක් මත එසේ පැවරුවාද යන්න ගැන මාධ්‍යවල හා පාර්ලිමේන්තුවේ ප‍්‍රශ්න කළ හැකි වනවා.

මෙකී කල්පිත තත්ත්වයට සමාන්තර රියාදාමයක් දැන් වසර 25 පමණ කාලයක් මෙරට සිදු වෙමින් තිබෙනවා. නියත වශයෙන්ම මෙරට මහජනයාට අයත් සම්පතක්, කිසිදු රමවේදයක් නොමැතිව 1990 සිට බලයේ සිටි එජාප, රීලනිප හා හවුල් රජයන් විසින් තමන්ගේ ගජමිතුරු ව්යාපාරිකයන්ට නොමිලයේ දී තිබෙනවා.

ඒවා ලද ව්‍යාපාරිකයෝ කිසිදු හිරිකිතයකින් තොරව ප‍්‍රසිද්ධියේ හා බොහෝ විට සංදර්ශනකාමී ලෙසින් එම සම්පත යොදා ගෙන ව්‍යාපාර කරනවා. එයින් කෝටි ගණන් ලාබ ලබනවා. එපමණක් නොව ඔවුන් රටේ දේශපාලනයට, සංස්කෘතියට හා ජන ජීවිතයට ප්‍රබල බලපෑම් ද කරනවා.

හැම රජයක් යටතේම දිගින් දිගටම සිදු වන මේ මහජන සම්පත් මංකොල්ලය ගැන රටේ මහජනයාට, සිවිල් සමාජ සංවිධානවලට, වෘත්තිකයන්ට හෝ පාර්ලිමේන්තුවට බැලූ බැල්මට තැකීමක් නැහැ. අඩු තරමින් මෙබඳු කොල්ලයක් සිදු වනබවට හෝ ඇති තරම් අවබෝධයක් නැහැ.

අප මේ කතා කරන්නේ ඇසට නොපෙනෙන, ස්පර්ශයට හසු නොවන මහජන සම්පතක් වීම එයට මූලික හේතුවයි. නොපෙනෙන දෙයක් අගයන්නට හා රැක ගන්නට අප බොහෝ දෙනකු පෙළඹෙන්නේ නැහැ.

කුමක්ද මේ සම්පත?

එය විද්‍යුත් චුම්බක වර්ණාවලියයි (Electro-magnetic Spectrum). එය භෞතික විද්‍යාවේ මූලික සංසිද්ධියක්. තොරතුරු සමාජයට හා මාධ්‍ය කර්මාන්තයට අතිශයින් වැදගත්ල නැතිවම බැරි සම්පතක්. එසේම නිශ්චිත සීමාවන් ඇති සම්පතක්.

අපට ඇසට පෙනෙන ආලෝකය ද ඇතුළු බොහෝ ස්වාභාවික තරංගයන් මේ වර්ණාවලියේ විවිධ පරාසයන්ට අයත්. වර්ණාවලියේ එක් එක් තැන්වල විවිධාකාර තරංග හමු වනවා. සංඛ්‍යාතය අඩු රේඩියෝ තරංගවල සිට සංඛ්‍යාතය වැඩි ගැමා කිරණ දක්වා වර්ණාවලිය විහිදෙනවා. මේ අතර මයික්‍රෝ තරංග, අධෝරක්ත ආලෝකය, පරාජම්බුල ආලෝකය, X-කිරණ ආදිය ද වනවා. මේ සියල්ල අවකාශය හරහා ගමන් කිරීමට සමත්.

අපට ප‍්‍රකෘති ඇසට පෙනෙන්නේ වර්ණාවලියෙන් සාපේක්ෂව කුඩා කොටසක් වන සූර්යාලෝකය පමණයි. (එහිද වර්ණ හතක් එකට මිශ‍්‍රව තිබෙනවා. දේදුන්නක් බිහි වන විට තාවකාලිකව වෙන් වී පෙනෙන්නේ මේ වර්ණ හතයි.)

වර්ණාවලියේ ඇතැම් තරංග යොදා ගනිමින් දුරස්ත සන්නිවේදනය කළ හැකි බව 19 වන සියවසේදී භෞතික විද්‍යා පර්යේෂණවලින් සොයා ගනු ලැබුවා. මෙයට දායක වූ විද්‍යාඥයන් හා ඉංජිනේරුවන් රැසක් සිටියා.

මේ සොයා ගැනීම් මත පදනම් වී රේඩියෝ විකාශයන් 20 වන සියවසේ මුල් දශක දෙකෙහිදී ඇරඹුණා. ඊට ටික කලකට පසු තරංග හරහා ශබ්දය හා රූප දෙකම යැවීමේ ටෙලිවිෂන් තාක්ෂණය භාවිතයට ආවා. රැහැන් රහිතව දුරකතන සංඥා යැවීමට වර්ණාවලියේ තරංග යොදා ගැනීම ගැන 1950 ගණන්වල සිට කළ අත්හදා බැලීම් නිසා 1980 දශකය වන විට ජංගම දුරකතන සේවාද බිහි වුණා.

දුරකතන (කථාබහ හා දත්ත) සන්නිවේදනය, විද්‍යුත් මාධ්‍ය සන්නිවේදනය, ආපදා සන්නිවේදනය, ගුවන්යානා සහ නැව් සමග සන්නිවේදනය මෙන්ම හමුදාමය සන්නිවේදන සඳහාත් වර්ණාවලියේ විවිධ කොටස් බෙදා වෙන් කොට තිබෙනවා. මේ සඳහා ලොව සියලූ රටවල් එක්ව ජාත්‍යන්තර සම්මුති පිහිටුවා ගෙන තිබෙනවා.

එසේ නොකළොත් වර්ණාවලිය කාටවත් වැඩක් ගත නොහැකි පරිදි ව්‍යාකූල වූ මහා ගාලගෝට්ටියක් වනවා. ලෝක සම්මුතීන් දේශීය මට්ටමෙන් ක‍්‍රියාත්මක කිරීමට හා නිසි ලෙස නියාමනය කිරීමට හැම රටකම රාජ්‍ය ආයතනයක් තිබෙනවා. අපේ රටේ මේ වගකීම දරන්නේ විදුලි සංදේශ නියාමන කොමිසමයි (TRCSL).

මුද්‍රිත මාධ්‍ය හා විද්‍යුත් මාධ්‍ය (රේඩියෝ, ටෙලිවිෂන්) අතර ප‍්‍රධාන වෙනසක් තිබෙනවා. ප‍්‍රාග්ධනය සපයා ගත හැකි ඕනෑම අයකුට පුවත්පතක් හෝ සඟරාවක් ඇරැඹිය හැකියි. එහෙත් කිසිවකුට හිතුමතයට රේඩියෝ හෝ ටෙලිවිෂන් සේවාවක් පටන් ගන්න බැහැ. රටේ තිබෙන සංඛ්‍යාත පරාසය (Frequency Spectrum) සීමිත වූ මහජන සම්පතක්. එයින් සංඛ්‍යාත කිහිපයක් ලබා ගැනීමට TRCSL හරහා යා යුතුයි. එසේ නොමැතිව විකාශයන් කිරීම නීතිවිරෝධීයි.

විද්‍යුත් මාධ්‍ය ආයතන ඇරැඹීමට බලපත් ලබා දෙන්නේ මාධ්‍ය අමාත්‍යාංශයයි. මේ බලපත් ලබා දෙන නිසි, විවෘත ක‍්‍රමවේදයක් ගෙවී ගිය වසර 25 පුරාම විවිධ රජයන් යටතේ සකස් කෙරී නැහැ.

බලපත් ලබන සමාගම් ඉනික්බිති TRCSL වෙතින් විකාශය සඳහා සංඛ්‍යාත ලබා ගත යුතුයි. මේ සංඛ්‍යාත ලබාදීමේ ක‍්‍රමවේදය හා මෙතෙක් දුන් සංඛ්‍යාත පිළිබඳ විස්තර ඔඍක්‍ වෙබ් අඩවියේ තිබෙනවා. www.trc.gov.lk/spectrum-management/spectrum-management-in-sri-lanka.html

‘‘රටක සංඛ්‍යාත පරාසය සීමිතයි. එසේම එය පොදු දේපළක්. සංඛ්‍යාත පුද්ගලයන්ට හෝ සමාගම්වලට අයිති නැහැ. රජය යනු මේ පොදු දේපළහෙි භාරකරුවායි. භාරකරුවා ලෙස රජය කළයුත්තේ සංඛ්‍යාතයන් කුලියට හෝ බද්දට දීම මිස කිසිවකුට ඒවා සින්නක්කරයට දීම නොවෙයි. එහෙත් අපේ සංඛ්‍යාත බෙදා දීම කිසිදු පිළිවෙළකට සිදුවී නැහැ. මෙය විධිමත් කිරීමට නව පනතක් අප කෙටුම්පත් කළත් එය සම්මත කර ගන්නට හැකිවූයේ නැහැයැ’යි 2012-14 කාලයේ මාධ්‍ය අමාත්‍යාංශ ලේකම් ලෙස ක‍්‍රියා කළ ආචාර්ය චරිත හේරත් කියනවා.

එසේම තම සේවා කාලයේ අලූත් විද්‍යුත් මාධ්‍ය බලපත‍්‍ර කිසිවක් නොදුන් බවත් ඔහු පෙන්වා දෙනවා. පවතින අවුල ලෙහා ගැනීම අමාරු වැඩක්. එය තවත් ව්‍යාකූල නොවීමට නම් නිසි ක‍්‍රමවේදයක් බිහි කරන තුරු අලූත් බලපත් හෝ සංඛ්‍යාත කිසිවක් නොදීම ඉතා වැදගත්.

රාජ්‍ය ඒකාධිකාරය නිමා කරමින් පෞද්ගලික සමාගම්වලටද රේඩියෝ හා ටෙලිවිෂන් සේවා කිරීමට ඉඩ ලැබීම ගැන මාධ්‍ය ග්‍රාහකයෙක් ලෙසා මා එදත් අදත් සතුටුයි. එහෙත් එය සිදු වී ඇති ආකාරය ඉතා ගැටලු සහිතයි.

මේ ගැන ගවේෂණය කළ අයෙක් නම් කොළඹ සරසවියේ ශ‍්‍රීපාලි මණ්ඩපයේ ජනමාධ්‍ය පිළිබඳ ජ්‍යෙෂ්ඨ කථිකාචාර්ය ආචාර්ය ප‍්‍රදීප් නිශාන්ත වීරසිංහ. වසර 2000දී ඔහු නිම කළ ශාස්ත‍්‍රපති උපාධි නිබන්ධයට තේමා වූයේ 1990 දශකයේ මෙරට විද්‍යුත් මාධ්‍ය ප‍්‍රතිපත්තියයි. මහජනයාට අයත් වර්ණාවලිය ගජමිතුරන්ට බෙදා දීම ඇරඹුණේ ඒ කාලයේයි.

1988 ජනාධිපතිවරණය හා 1989 මහ මැතිවරණය ජය ගත් එක්සත් ජාතික පක්ෂය කැම්පේන් වකවානුවේ ඉදිරිපත් කළ ප‍්‍රතිපත්ති ප‍්‍රකාශවල මාධ්‍ය ගැන එතරම් සඳහනක් හමු වූයේ නැහැ. 1989දී උතුරේත්, දකුණේත් සන්නද්ධ තරුණ අරගල උත්සන්න වීම නිසා පුවත් වාරණය, පුවත් තහනම් කිරීම හා මාධ්‍ය ආයතන කෙරෙහි ඍජු හා අනියම් රාජ්‍ය බලපෑම් කිරීම සිදු වූ සැටි ප‍්‍රදීප් සිහිපත් කරනවා.

1989 අගදී පැවැත් වූ සර්ව පාක්ෂික සමුළුවේදී සාකච්ඡාවට බඳුන් වූ ප‍්‍රධාන කරුණු 7ක් අතර ජනමාධ්‍ය ස්වාධීනත්වය ද වූවා. ජවිපෙ හා එල්ටීටීඊය සහභාගි නොවූ මේ සාකච්ඡා අක‍්‍රියවීමේ අවදානම මතු වුණා. එහිදී ප‍්‍රධාන යෝජනා ලෙස බලය බෙදා හැරීම, මැතිවරණ ප‍්‍රතිසංස්කරණ, සුළු ජන නියෝජනය, විධායක ජනාධිපති ක‍්‍රමය අහෝසි කිරීම හා මූලික අයිතිවාසිකම් ආරක්ෂා කිරීම ආදිය ගැන නිසි පියවර ගැනීමට නොහැකි වූ පසුබිම තුළ ඉක්මනින් කළ හැකි යමක් පේ‍්‍රමදාස ජනාධිපතිවරයා සෙවූ බව ප‍්‍රදීප්ගේ තර්කයයි. එවකට සිටි ප‍්‍රවෘත්ති අමාත්‍යාංශ ලේකම් හා ප‍්‍රවෘත්ති ඇමතිවරයා හරහා මෙය තහවුරු කර ගෙන තිබෙනවා.

ඒ අනුව මෙරට පෞද්ගලික විද්‍යුත් මාධ්‍ය කඩිනමින් ඇරඹීමට ජනාධිපතිවරයා 1990දී තීරණය කළා. ‘ඔහු මේ තීරණය පෞද්ගලිකවම ගෙන ඇති අතර ඒ පිළිබඳව සිය කැබිනට් මණ්ඩලය තුළ පවා සාකච්ඡා කළ බවට සාක්ෂි හමු නොවේ. එම තීරණය ගැනීමෙන් සර්ව පාක්ෂික සමුළුවෙන් ඉදිරිපත් වූ යෝජනා එකින් එක ක‍්‍රියාත්මක කරමින් සිටින බවත්, තමා ප‍්‍රජාතන්ත‍්‍රවාදී පාලකයෙක් බවට පෞරුෂයක් ගොඩ නගා ගැනීමට පේ‍්‍රමදාස ජනාධිපතිවරයා එම තීරණය හරහා උත්සාහ ගත් බවත් පෙනේ. මෙයින් පැහැදිලි වන්නේ 1990දී ශ‍්‍රී ලංකාවේ විද්‍යුත් මාධ්‍ය පිළිබඳ රාජ්‍ය ප‍්‍රතිපත්තිය වෙනස් කිරීමට ගත් තීරණය දේශපාලන අවශ්‍යතා මත ගත් දේශපාලන තීරණයක් බවයි.’ ප‍්‍රදීප් කියනවා.

පෞද්ගලික විද්‍යුත් මාධ්‍ය සඳහා අවසර දීමට බලතල පවරා 1990 මාර්තු 14දා ජනාධිපතිවරයා කමිටුවක් පත් කළා. එහි සභාපති වූයේ ප‍්‍රවෘත්ති අමාත්‍යාංශයේ එවකට ලේකම් කේ. ඒ. එස්. ගුණසේකරයි. අධ්‍යාපන, තැපැල් හා විදුලි සංදේශ, සැලසුම් ක‍්‍රියාත්මක කිරීමේ හා ආරක්ෂක අමාත්‍යාංශවල ලේකම්/අතිරේක ලේකම්වරුත්, ජනාධිපති සහකාර ලේකම්වරයකුත්, ගුවන්විදුලි සංස්ථාවේ හිටපු සභාපතිවරයකු වූ ලිවි විජේමාන්නත් එහි සාමාජිකයන් වුණා.

මේ කමිටුව මාස 16ක් පුරා කතා කළත් සලකා බලා ඇත්තේ කරුණු තුනක් ගැන පමණයි. එනම්: රටේ ආරක්ෂක තත්ත්වයට විය හැකි බලපෑම්ත රටේ විදුලි සංදේශ සංඥා පද්ධතියට වන බලපෑම්ත හා බලපත‍්‍ර ලබාදීමට සුදුසු පුද්ගලයන් හා ආයතන.

රටේ පෞද්ගලික විද්යුත් මාධ් ඇරඹීමේ අවශ්යතාව ගැන හෝ ඇති විය හැකි සමාජ බලපෑම් පිළිබඳව හෝ මහජන අදහස් විමසීමක් කර නැහැ. විශේෂඥ උපදෙස් ලබා ගෙනද නැහැ.

‘මෙහිදී ප‍්‍රතිපත්ති සම්පාදනයක් සිදු වී නැති අතර අවසර දෙන ආයතන තෝරා ගැනීමේ කමිටුවක් පමණක් වූ බව පෙනේ’ යැයි ප‍්‍රදීප් කියනවා.

1992 අපේ‍්‍රල් 1 වැනිදා කේ. ඒ. එස්. ගුණසේකර කමිටුව විසින් ගුවන්විදුලි සංස්ථා පනතේ හා රූපවාහිනී සංස්ථා පනතේ බලතලවලට අනුව සමාගම් දෙකකට අවසරය ලබා දුන්නා. එනම් සීමාසහිත කලම්බු කමියුනිකේෂන් සමාගම හා සීමාසහිත ටෙල්ශාන් සමාගමයි.

මෙයින් කලම්බු කමියුනිකේෂන්හි කළමනාකාර අධ්‍යක්ෂවරයා වූයේ ලිවි විජේමාන්නයි. ජනාධිපති පේරමදාසගේ සමීපතමයකු වූ ඔහු අවසර දෙන කමිටුවේද සාමාජිකයකු වීම කෙතරම් සදාචාර සම්පන්නද?

එසේම ටෙල්ශාන් සමාගමේ සභාපති වූයේ පේ‍්‍රමදාස රජයේ සභානායක වූ රනිල් වික‍්‍රමසිංහගේ සහෝදර ශාන් වික‍්‍රමසිංහයි. මොහු 1979දී ITN Sri Lanka ඇරඹීමට හවුල් වූ මෙරට ටෙලිවිෂන් පුරෝගාමියෙක්.

1992 අගෝස්තු 7 වනදා සීමාසහිත මහාරාජා සමාගමටද බලපත‍්‍ර දෙනු ලැබුවා. එයද පේ‍්‍රමදාස ජනාධිපති සමග සමීප සබඳතා තිබූ ව්‍යාපාරික සමාගම් සමූහයක්.

ලිවී විජේමාන්නම කියා ඇති පරිදි අවසරය ලැබෙන විට කලම්බු කමියුනිකේෂන් සමාගම පිහිටුවා තිබුණේද නැහැ. එය ලියාපදිංචි කොට ඇත්තේ 1992 අපේ‍්‍රල් 27 වනදායි!

‘මෙයින් පැහැදිලි වන්නේ පෞද්ගලික විද්‍යුත් මාධ්‍ය ඇරඹීමේ තීරණය ක‍්‍රියාත්මක වූයේද කරුණු සොයා බැලීමෙන් තොරව ඉතා කඩිනමිනි.’ යයි ප‍්‍රදීප් කියනවා.

මේ බලපත‍්‍ර දීමට කිසිදු ආකාරයක ප‍්‍රසිද්ධ ඉල්ලූම්පත් කැඳවීමක් සිදු වූයේ නැහැ. කිසිදු මුදලක් රජය විසින් අය කර නැහැ. බලපත‍්‍ර වලංගු කාල සීමාවක් ද සඳහන් නැහැ. බලපත‍්‍රලාභීන්ට තිබූ එකම කොන්දේසිය වූයේ ප‍්‍රවෘත්ති ප‍්‍රචාරය නොකිරීම පමණයි. (1994 බලයට පත් චන්ද්‍රිකා රජය එම සීමාව ද ඉවත් කළා.)

විද්‍යුත් මාධ්‍ය රාජ්‍ය ප‍්‍රතිපත්ති සම්පාදනයේදී තිබිය යුතු අත්‍යවශ්‍ය ගුණාංග වන විවෘතභාවය, පැහැදිලි ලෙස ප‍්‍රකාශ වීම හා ජනතා සහභාගිත්වය යන සාධකවලින් එකක්වත් 1990-92 වකවානුවේ ක‍්‍රියාත්මක වූයේ නැහැ.

1988-93 වකවානුවේ මාධ්‍ය ක්ෂේත‍්‍රයේ ස්වරූපය ගැන යුක්තිය පුවත්පතට ලියූ ලිපියක කුසල් පෙරේරා මාධ්‍ය විචාරකයා මෙසේ කියා තිබෙනවා:

‘‘1988න් පසු පේ‍්‍රමදාස යුගය මාධ්‍ය ක්ෂේත‍්‍රයේ ද්විත්ව මුහුණුවරක් ඉසිලූ යුගයක් විය. මෙරට ජනමාධ්‍ය ක්ෂේත‍්‍රයේ පැහැදිලි හා නින්දිත දේශපාලන මැදිහත් වීම් අප දුටුවේ මේ වකවානුවේදීය. රාජ්‍ය ස්ථාපිත හා රාජ්‍ය ගත මාධ්‍යයන්හි මාධ්‍යවේදීන් ඕනෑම රාජ්‍ය ආයතනයක සේවකයන් මෙන්ම රජයේ සේවකයන් විය. මෙම ප‍්‍රවණතාව එක පැත්තකින් වර්ධනය වූ අතර අනෙක් පැත්තෙන් මෙරට පළමුවරට විද්‍යුත් මාධ්‍ය රාජ්‍ය පාලන ප‍්‍රතිපත්තියෙන් බැහැරව බාහිර ප‍්‍රාග්ධනය සමග පෞද්ගලික විකාශන ආරම්භ වූයේ මේ යුගයේදීය. එය ප‍්‍රතිවිරෝධී බලවේග දෙකක ගැටුමක් විය.’’

තවත් සමාගම් විද්‍යුත් මාධ්‍ය ක්ෂේත‍්‍රයට පිවිසීමට රජයට ඉල්ලූම් කළ නිසා ඒ ගැන සොයා බලා නිර්දේශ කිරීමට ජනාධිපති ඞී. බී. විජේතුංග 1993 අගෝස්තු 20 වැනිදා තවත් කමිටුවක් පත් කළා. ජනාධිපති අතිරේක ලේකම් චන්ද්‍ර වික‍්‍රමසිංහ සභාපති වූ එම කමිටුව පිටු හතක වාර්තාවක් සම්පාදනය කරනු ලදුව ජනපතිවරයා එය කැබිනට් මණ්ඩලයට ඉදිරිපත් කළා.

විකාශන අධිකාරියක් පිහිටුවීමට පනතක් සකස් කරන්නට නීති කෙටුම්පත් දෙපාර්තමේන්තුවට මේ වාර්තාව යැවීමට අමාත්‍යවරුන් අනුමැතිය දුන්නා. එයින් පසු යෝජිත නීතියට සිදු වූ දෙය වෙනම කතා කළ යුතුයි.

විද්‍යුත් මාධ්‍ය ක්ෂේත‍්‍රය විධිමත් කිරීමට හා වර්ණාවලිය නම් අති වටිනා මහජන සම්පත තව දුරටත් දේශපාලන හා ව්‍යාපාරික ගජමිතුරන් අතර බෙදා ගැනීම නතර කිරීමට කුමක් කළ හැකිද?

මේ ගැන ලබන සතියේ වැඩිදුර කතා කරමු.

 

 

 

 

 

What would (Sri Lanka’s first press baron) D R Wijewardene do if he confronted today’s media realities?

Nalaka Gunawardene speaks at D R Wijewardene memorial event on 26 February 2016 - Photo by Sam de Silva
Nalaka Gunawardene speaks at D R Wijewardene memorial event on 26 February 2016 – Photo by Sam de Silva

This week, I was asked by Sri Lanka’s oldest newspaper publishing house — Associated Newspapers of Ceylon Limited, or Lake House — to chair a panel discussion on ‘Survival and Evolution of Newspapers in the Digital Age’.

The event marked the 130th birth anniversary of Lake House founder and Sri Lanka’s first press baron, D R Wijewardene (1886 – 1950). It was held at the Lakshman Kadirgamar Institute in Colombo.

My panel comprised: communications scholar and former telecom regulator Prof Rohan Samarajiva; senior journalist Hana Ibrahim; Sri Lanka Press Institute’s CEO Kumar Lopez, and political scientist Sumith Chaaminda of Verite Research.

We had a lively discussion exploring the challenges faced by print publishers everywhere, and what solutions are relevant, viable and affordable for a majority of small scale publishers without deep pockets.

Here is an excerpt from my opening remarks (full text to be published soon as an op-ed article):

In the absence of independently audited circulation figures, we cannot be certain how well – or poorly – our newspapers are selling today. But indications are not promising. I have been involved in a state of the media study for the past year (due to be released in May 2016), and there is evidence that market survival is a big struggle for many smaller publishers.

More and more Lankan newspapers are being kept alive not to make any profit, but for influence peddling and political purposes. And in at least one case, the co-operatively owned Ravaya, reader donations were actively solicited recently to keep the paper alive.

Worldwide, print journalism’s established business models are crumbling, with decades-old publications closing down or going entirely online (The Independent newspaper in the UK is the latest to do the latter). Advertisers usually follow where the eyeballs are moving.

So what would D R Wijewardene do if he confronted today’s realities of gradually declining print advertising share and readers migrating to online media consumption? How might he respond by going back to his founding goals of political action and social change through the 3 Ps – the Press, Parliament and Platform – as important instruments of political action?

My guess is that he would invest in radio and/or television, with a strong digital integration. He might even find a viable income stream from digital and online publishing without locking up public interest content behind pay-walls.

We can only speculate, of course. Perhaps the more pertinent question to ask is: where are the budding D R Wijewardenes of the 21st Century? What are their start-ups and how are their dreams unfolding? Are they trying to balance reasonable profits with public interest journalism?

In my view, the biggest decider of success or failure – today, as it was a century ago – is not the medium, but the message. To put it more bluntly, it’s credibility, stupid!

Prof Rohan Samarajiva speaks at D R Wijewardene memorial event, 26 Feb 2016
Prof Rohan Samarajiva speaks at D R Wijewardene memorial event, 26 Feb 2016

සිවුමංසල කොලූගැටයා #258: සමාජ මාධ්‍ය මොනවාදැයි නොදැන ඉබාගාතේ දොස් කියන්නෝ

Social media bashing is a popular sport among media critics and others in Sri Lanka. Sadly, some have no clear idea what social media is (and isn’t), thus conflating this category of web content with others like news websitea and gossip websites.

In this week’s Ravaya column (appearing in issue of 21 February 2016), I try to explain this basic categorization along with a brief history of the web and web 2.0. I also reiterate the basic user precautions for social media users where the motto us: user beware!

Digital futures

“බලන්න මේ සමාජ මාධ්‍යකාරයන්ගේ කසි කබල් ගොසිප්වල හැටි! මාධ්‍ය ආචාර ධර්ම රකින්නෙ කොහොමද මේ රොත්ත එක්ක?”

මෑතදී එසේ මට කීවේ අප අතර සිටින ප්‍රවීන හිටපු පත්‍ර කතුවරයෙක්. ඔහු එයට උදාහරණ ලෙස ඕපාදූප පළ කරන ජනප්‍රිය දේශීය පුවත් වෙබ් අඩවි කිහිපයක නම් කීවා. එහෙත් ඉන් එකක්වත් සමාජ මාධ්‍ය (social media) නොවෙයි.

සමාජ මාධ්‍ය හෙවත් වෙබ්ගත සමාජ ජාලවලට දොස් පැවරීම දැන් විලාසිතාවක් වෙලා. රටේ සිදු වන ළමා අපචාර, ලිංගික අපරාධ, සිය දිවි නසා ගැනීම් මෙන් ම, තමන් නොරිසි ප‍්‍රතිඵල ගෙන දෙන දේශපාලන පෙරළිවලදී පවා සමහරුන් වගකීම පවරන්නේ ෆේස්බුක් ප‍්‍රධාන සමාජ මාධ්‍යවලටයි.

2015 අග වන විට ෆේස්බුක් ගිණුම් මිලියන් 1,500ක් පමණ ලොව රටවල් 150කට වැඩි සංඛ්‍යාවක විසිරුණු ජනයා විසින් අරඹා තිබුණා. මේ අතර ලාංකිකයන් පවත්වාගෙන යන ෆේස්බුක් ගිණුම් මිලියන් 3ක් පමණ ද තිබෙනවා.

“අපේකම” නැති කිරීමේ සූක්ෂම විජාතික කුමන්ත‍්‍රණයක කොටසක් ලෙසත් සමහරුන් සමාජ මාධ්‍ය දකිනවා. පිටරටින් ආ දෙයක් නිසාත්, බටහිර රටවලින් පැන නැගුණු නිසාත් ෆේස්බුක් සැක කරන අය අතර නිරතුරු එහි සැරිසරන උදවිය මෙන්ම කිසිදා එහි නොගිය, එය කුමක්දැයි හරිහැටි නොදන්නා අයත් සිටිනවා.

සමාජ මාධ්‍යවලට මෙතරම් බිය වන්නේත්, දොස් තබන්නේත් ඇයි? මේ භීතිය නියෝජනය කරන්නේ ගතානුගතිකත්වය හා නූතනත්වය අතර සදාකාලික ගැටුම ද?

අලූතෙන් නැතිනම් සාපේක්ෂව මෑතදී මතුව ආ සන්නිවේදන තාක්ෂණයන් හා මාධ්‍යයන් කරුණු විමසීමකින් පවා තොරව, ගෙඩි පිටින් හෙළා දැකීම අපේ සමහරුන්ගේ සිරිතයි. චිත‍්‍රකතා, ටෙලිවිෂන්, ජංගම දුරකථන, ඉන්ටර්නෙට් වැනි හැම රැල්ලකට ම එරෙහිව අවිචාරශීලී විරෝධතා එල්ල වුණා. මේ සම්ප‍්‍රදායේ අලූත්ම ඉලක්කය වී ඇත්තේ වෙබ්ගත සමාජ මාධ්‍යයි.

16 July 2012: සිවුමංසල කොලූගැටයා #75: චිත‍්‍රකථා භීතියේ අළුත් ම මුහුණුවර ඉන්ටර්නෙට් ද?

 28 March 2014: සිවුමංසල කොලූගැටයා #162: ජංගම දුරකථනයට තවමත් ඔරවන අපේ හනමිටිකාරයෝ

සමාජ මාධ්‍ය මොනවා ද කියා හරිහැටි නොදන්නා හෝ නිරවුල් අවබෝධයක් නැති අයත් මෙසේ විවේචන එල්ල කිරීම හාස්‍යජනකයි. එවන් අය අතර පොතේ උගත්තු, පූජකයන් සහ ජන මතය හසුරුවන චරිතයන් ද සිටිනු දැකීම ඛේදජනකයි.

වෙබ් අවකාශය ගැන විවේචනයක යෙදීමට පෙර අඩු තරමින් එහි මූලික ගති සොබා හා එතුළ හමු වන අන්තර්ගතයේ මුල් පෙළේ වර්ගීකරණය ගැන මූලික වැටහීමක් හෝ තිබීම වැදගත්.

ගෙවී ගිය 2015 වසරේ ජ්‍යෙෂ්ඨ රාජ්‍ය නිලධාරීන්, සිවිල් සමාජ කි‍්‍රයාකාරිකයන්, සරසවි සිසුන්, මාධ්‍යවේදීන් ඇතුලූ ලාංකිකයන් විශාල සංඛ්‍යාවකට සමාජ මාධ්‍ය පිළිබඳ මූලික අවබෝධයක් ලබා දෙන්නට මා දේශන පැවැත්වූවා. ඔවුන් සමග කළ සංවාද වලින් හෙළි වූයේ නිතර දෙවේලේ සමාජ මාධ්‍ය භාවිත කරන සමහරුන්ට පවා ඒවායේ සීමා පරාසයන් ගැන හරි වැටහීමක් නොමැති බවයි.

වෙබ් (World Wide Web) කියන්නේ ඉන්ටර්නෙට් අවකාශයේ අන්තර්ගතයන් (හුදෙක් අංක හා සංකේතවලට සීමා නොවී) රූපමය ආකාරයෙන් බැලිය හැකි, කතු කළ හැකි පහසුකමටයි. 1969 සිට සීමිත මිලිටරි හා පර්යේෂක භාවිතයන් සඳහා ඉන්ටර්නෙට් ජාල ගොඩ නැගුණත් එය පුළුල්ව සමාජගත වීමට උදවු වුණු වෙබ් පහසුකම නිපදවනු ලැබුවේ 1989දී.

එතැන් පටන් ටිකෙන් ටික ලෝක ව්‍යාප්ත වූ වෙබ් අවකාශයට මුදල් ගෙවා ලබාගන්නා ගිණුමක් හරහා සම්බන්ධ වීමේ හැකියාවේ ශී‍්‍ර ලංකාවේ උදා වූයේ 1995දී. ඒ අනුව ඉන්ටර්නෙට් මෙරටට පැමිණ දැන් වසර 21ක් පිරීමට ආසන්නයිග

මුල් වසර කිහිපයේ වෙබ් සබඳතාවල වේගය ඉතා අඩු වූ නිසා අකුරුවලින් ඔබ්බට ගිය රූප, ශබ්ද හා වීඩියෝ ආදියට ප‍්‍රවේශ වීමට හැකි වූයේ නැහැ. මේ තත්ත්වය ටිකෙන් ටික හොඳ අතට පෙරැලූනේ 2004 පමණ පටන් පුළුල්පථ (Broadband) ඉන්ටර්නෙට් සේවා ව්‍යාප්ත වීමත් සමගයි.

ඒ අනුව වඩාත් විචිත‍්‍ර වෙබ් අන්තර්ගතයන්ට පිවිසීමටත්, ඒවා බෙදා ගන්නටත් හැකි වූවා. ඒ සමගම අන්තර් කි‍්‍රයාකාරීත්වය වැඩි වීමටත්, භාවිත කිරීමේ ලෙහෙසිය ඉහළ යාටමත් පටන් ගත්තා.

සමාජ මාධ්‍ය ලෙස පොදුවේ හඳුන්වන වෙබ් භාවිතයන් ප‍්‍රචලිත වීම ඇරඹුණේ පුළුල්පථ සේවා පැතිරීමත් සමගයි. ඒ අනුව Facebook 2004දීත්, YouTube 2005දීත් ක්ෂුද්‍ර පණිවුඩ හුවමාරුවක් ලෙස Twitter 2006දීත් අප අතරට ආවා.

Social-Media-for-Marketing

මුලදී ටික දෙනෙකු පමණක් සම්බන්ධ වූ මේ නොමිලයේ ලැබෙන සමාජ මාධ්‍ය සේවාවන් වඩාත් ජනපි‍්‍රය වුයේ සිංහල හා දෙමළ භාෂා වලින් ද ඒවායේ අන්තර්ගතය කියැවීමට හා ලිවීමට හැකි වූ පසුයි.

සමාජ මාධ්‍ය බිහි වී සීඝ‍්‍රගාමීව පරිනාමය වන අතරේ එයට සමාන්තරව වෙනත් වෙබ් ප‍්‍රවණතා ද ඉදිරියට ගියා.

ශී‍්‍ර ලංකාවේ ප‍්‍රධාන ධාරාවේ පුවත්පත් සිය වෙබ් අඩවි බිහි කිරීම පටන් ගත්තේ 1995 සැප්තැම්බරයේ (ඬේලි නිවුස් හා සන්ඬේ ඔබ්සවර් පත‍්‍රවලින්). මේ වන විට වෙබ් හරහා පමණක් පුවත් ආවරණය කරන, පුවත් වෙබ් අඩවි ගණනාවක් බිහිව තිබෙනවා. LBO, Asian Mirror, Lanka eNews ඇතුලූ මෙබඳු පුවත් වෙබ් අඩවි රැසක් තිබෙනවා.

මේවා වැටුප් ලබන මාධ්‍යවේදීන් අතින් සම්පාදනය කැරෙන, ව්‍යාපාරික මට්මින් පළ කැරෙන මාධ්‍ය ගොන්නටම වැටෙනවා. එකම වෙනස ඔවුන් පළ කිරීමට යොදා ගන්නා මාධ්‍යය පමණයි.

මෙම පුවත් වෙබ් අඩවි හෝ එම ආකෘතියම අනුකරණය කරමින් බිහිව ඇති ගොසිප් ( ඕපාදූප) වෙබ් අඩවි හෝ කිසිසේත්ම සමාජ මාධ්‍ය ගණයට වැටෙන්නේ නැහැ. මේ සංකල්පීය නිරවුල් බව ඉතා වැදගත්.

සමාජ මාධ්‍ය භාවිත කරන මිලියන් ගණනක් ලක් ජනයා අතරින් ටික දෙනකු කරන මෝඩ වැඩ හෝ අසැබි වැඩ නිසා සමස්ත සමාජ මාධ්‍යවලටම (වැඩිපුරම ෆේස් බුක් එකට) දොස් පවරන්නේ ඇයි?

පත්තරයක්, ටෙලිවිෂන් හෝ රේඩියෝ සේවාවක් නීති විරෝධී හෝ සදාචාර විරෝධී යමක් කළොත් එහි වගකීම දරන්නට හා දොස් අසන්නට නිශ්චිත හිමිකරුවන්, කළමනාකරුවන් හා කතුවරුන් සිටිනවා. එහෙත් සමාජ මාධ්‍ය යනු එවන් ජන මාධ්‍යයක් නොව සන්නිවේදන වේදිකාවක් පමණයි.

Texts, Internet and Social Media - gifts from God, says Pope, 22 Jan 2016
Texts, Internet and Social Media – gifts from God, says Pope, 22 Jan 2016

සයිබර් සංකල්ප විස්තර කිරීමට මා ඇතැම් විට භෞතික ලෝකයේ උපමිතීන් යොදා ගන්නවා.

ගාලූ මුවදොර පිටියට ගොස් ජනකායක් මැද කිසිවකු මුහුදට පැන දිවි නසා ගත හොත් පිටියට පරිපාලන වශයෙන් වග කියන ආයතනය එම කි‍්‍රයාවට දොස් අසන්නේ නැහැ.

කි‍්‍රකට් තරගයක් නරඹන තිස් දහසක් පේ‍්‍රක්ෂකයන් අතරින් එක් අමනයෙක් පිටියට දුම් බෝම්බයක් වීසි කළොත් පිටියේ පරිපාලකයින් එයට වගකිව යුතු යයි කිසිවකු නොකියනු ඇති.

සමාජ මාධ්‍ය ද මෙසේ විසල් හා විවිධ ජනකායක් ගැවසෙන ස්ථානයි. එම සයිබර් වේදිකා පරිපාලනය කරන ෆේස්බුක් වැනි සමාගම්වලට හැක්කේ තාක්ෂණකිව මනා ලෙස කි‍්‍රයා කරන, සයිබර් ප‍්‍රහාර වලට ඔරොත්තු දීමේ හැකියාව ඇති අවකාශයක් පවත්වා ගැනීමයි. එයින් ඔබ්බට එම වේදිකාවට ගොඩ වන සෑම අයකුම කියන හෝ බෙදා ගන්නා හෝ වචන, රූප හා වීඩියෝ බිලියන් ගණනක් නිරතුරු නිරීක්ෂණය කිරීමට ඔවුන්ට නොහැකියි.

සමාජ මාධ් භාවිත කරන අපටත් යම් වගකීම් තිබෙනවා. බහුතරයක් දෙනා සිය වගකීම් ඉටු කළත් ඉඳහිට එසේ නොකරන අයකුගේ අමන කිරයාවකින් සමස්ත වේදිකාව අවමානට ලක් වනවා.

සමාජ මාධ්‍ය නියාමනය කරන්නැයි ඇතැම් දෙනා රජයට ඉල්ලීම් හා බලපෑම් කරනවා. ඒවා යහපත් අරමුණින් කරනවා විය හැකි නමුත් මේ සංසිද්ධිය ගැන නිරවුල් අවබෝධයකින් තොරව හා ආවේගශීලීව කරන බව පෙනෙනවා.

සමාජ මාධ්‍ය කි‍්‍රයාත්මක වන්නේ ගෝලීය මට්ටමින්. ඒවා හිමි සමාගම් යම් රටක නීති රාමුව තුළ ලියාපදිංචිව සිටිනවා. උදාහරණයකට ෆේස්බුක් හා ට්විටර් වේදිකා අයත් සමාගම් අමෙරිකාවේ ලියාපදිංචි සමාගම්. එරට සමාගම් දැඩි නීති හා නියාමන රාමුවකට නතු වනවා. වංචනික ව්‍යාපාරික කි‍්‍රයා හෝ අයථා ඒකාධිකාරයන් ගොඩනංවා ගැනීම ආදිය ගැන එරට නීති තන්ත‍්‍රය තදින් සිටිනවා. යුරෝපීය රටවල ලියාපදිංචි සන්නිවේදන සමාගම් සඳහා ද මෙයට සමාන නීති හා නියාමන පද්ධතියක් බල පවත්වනවා.

එසේම මේ ඕනෑම සමාජ මාධ්‍ය වේදිකාවක අප ගිණුමත් අරඹන විට ඔවුන්ගේ කොන්දේසි ගණනාවකට අප අනුගත වන බවට එකඟවීමට සිදු වනවා. බොහෝ දෙනකු මේ කොන්දේසි නොකියවා ම එයට එකඟ වී ගිණුම් අරඹනවා. සමාජ මාධ්‍ය හරහා තමන් හුවමාරු කර ගන්නා අන්තර්ගතය නීතිමය හා සදාචාරාත්මක රාමුවක් තුළ තිබිය යුතුය යන්න මේ කොන්දේසි හරහා පුළුල්ව කියැවෙනවා.

එතැනින් ඔබ්බට පළ කරන හෝ හුවමාරු හෝ අදහස්, රූප, ශබ්ද ඛණ්ඩ හා වීඩියෝ ආදිය එකින් එක විමර්ශනයට ලක් කැරෙන්නේ නැහැ. එසේ කිරීමට බැරි තරම් අති විශාල අන්තර්ගතයක් හැම පැයකම මේ සමාජ මාධ්‍ය හරහා සංසරණය වනවා.

එසේම ලොව විවිධ භාෂා වලින් නිර්මිත මේ අන්තර්ගතයන් කියවා තේරුම් ගැනීම සමාජ මාධ්‍ය පරිපාලනය භාරව සිටින තාක්ෂණෙවීදීන්ට ලෙහෙසියෙන් හැකි දෙයක් ද නොවෙයි.

භාෂණයේ හා කථනයේ නිදහස ඉහළින් අගය කරන පරිනත සමාජයන්ගේ එම නිදහස වගකීමකින් යුතුව භාවිත කරනු ඇතැයි විශ්වාසයක් ද තිබෙනවා. ඉඳහිට මේ විශ්වාසය කඩ වූවත්, බහුතරයක් අවස්ථාවල එසේ වන්නේ නැහැ.

මේ නිසා මහජනයා නිරායාසයෙන් සැක කිරීම, ආවේක්ෂණයට ලක් කිරීම ආදිය පරිණත රජාතන්තරවාදයක් ඇති රටවල කරන්නේ හේතු සාධක ඇති අවස්ථාවලදී, නිසි අධිකරණ අධීක්සණයක් යටතේ පමණයි.

සමාජ මාධ්‍ය ජාල යනු සයිබර් අවකාශයේ සැරිසරන ජනයා මුණ ගැසී ඩිජිටල් වශයෙන් සාමීචි හා හුවමාරු කර ගන්නා වේදිකායි. මේ වේදිකාවලට පිවිසෙන අප සැමටත් අපේ ආරක්ෂාව ගැන යම් වගකීමක් තිබෙනවා.

ඒ වගකීම මුළුමනින් ම රජයට හෝ වේදිකා පරිපාලකයන්ට හෝ පවරා ඔහේ ඉබාගාතේ සැරිසරන්නට අපට ඉඩක් නැහැ. එසේ කිරීම හරියට දිවා රාතී‍්‍ර නොතකා මුදල් රැසක් අතැතිව, ආභරණ පැළඳගෙන ප‍්‍රසිද්ධ උද්‍යානයක ඇවිද යාමක් වගෙයි.

සමාජ මාධ්‍ය මා සම කරන්නේ ජනයාගෙන් පිරී ඉතිරුණු පොළකටයි. පොළේ අනේකවිධ දේ අලෙවි කැරෙනවා. කලබලය, ඝෝෂාකාරී බව අධික වෙතත්, අලූත් එළවළු, පළතුරු හා වෙනත් එදිනෙදා අවශ්‍ය ද්‍රව්‍ය හොඳ මිලකට ගන්නට බොහෝ දෙනකු පොළට එනවා.

පොළට පිවිසෙන පාරිභෝගිකයකු මෙන් ම වෙළෙන්දකු ද තම පසුම්බිය හා අනෙකුත් දේ ප‍්‍රවේශම් කරගත යුතුයි. එසේම මිලට ගන්නා විට හොඳ හැටි සොයා බලා එය කළ යුතුයි. සාධාරණ වෙළඳුන් අතර හොරට කිරණ, බාල බඩු විකුණන වෙළඳුන් ද සිටිය හැකියි. එසේම පාරිභෝගිකයන් සේ සැරිසරන සමහරුන් ගැට කපන්නන් වීමට ද හැකියි.

පොළ පවත්වන භූමිය පලාත් පාලන ආයතනයකින් වෙන් කරනු ලැබූවක් විය හැකි අතර, එයට අවශ්‍ය යම් මූලික ආරක්ෂාවක් පොලිසියෙන් සමහර විට සැපයෙනු ඇති. එහෙත් පොළට පිවිසෙන හැමගේ පෞද්ගලික ආරක්ෂාව තහවුරු කිරීමට රජයටවත්, පොලිසියටවත් බැහැ. එයට තම තමන්ගේ පෞද්ගලික වගකීමක් ද පවතිනවා.

සමාජ මාධ්‍ය වේදිකාවල තත්ත්වයන් මීට වඩා බෙහෙවින් සමානයි. නොසැළකිල්ලෙන් සැරිසරන්නෝ යම් ඇබැද්දි වලට මුහුණ දිය හැකියි.

උදාහරණයකට තම ගිණුමේ මුරපදය (password) අන් අයට සොයා ගත හැකි ලෙස තැබුවහොත් ගිණුමට අනවසරයෙන් පිවිසී හානි කිරීමට ඉඩක් තිබෙනවා. අපේ රටේ බොහෝ ෆේස්බුක් ආරවුල් හට ගන්නේ මිතුරන් හෝ පෙම්වතුන් ලෙස මුරපද බෙදා ගෙන සිට, විරසක වූ පසු එය අවභාවිත කොට ගිණුමට කඩාකප්පල්කාරී කි‍්‍රයා කිරීම නිසයි.

රටේ සෑම දෙනා ම පොළට යන්නේ නැති බවත් අප දන්නවා. එහි ගාලගෝට්ටිය, රස්නය හා තදබදය නොකැමැත්තෝ වායුසමීකරණය කළ සුපර්මාකට්වලට යනවා. මිල සහ අලූත් බවේ වෙනසක් තිබිය හැකියි. එහෙත් වඩාත් විවේකීව හා සැප පහසුවෙන් තමන්ගේ බඩු තෝරා මිලට ගත හැකියි.

සමාජ මාධ්‍යවල දෙනෝදාහක් දෙනා සමග ගැවසීමට නොකැමැති නම් වෙනත් වෙබ් අඩවි හරහා තම තොරතුරු අවශ්‍යතා සම්පාදනය කර ගත හැකියි. එහෙත් තම මිතුරු මිතුරියන් බොහෝ දෙනෙකු ගැවසෙන්නේ ෆෙස්බුක්හි නම් වෙන තැනකට යන්නෝ තරමක් හුදෙකලා වනවා.

ප්‍රධාන ප්‍රවාහයේ මාධ්‍ය ආයතනවල වෙබ් අඩවි හරියට සුපර්මාකට් වගේ. වෙබ් හරහා පමණක් පළ කරන පුවත් වෙබ් අඩවි හා ගොසිප් වෙබ් අඩවි, තනි කඩ සාප්පු වගේ. මේවායේ සහ පොළ අතර වෙනස අප දන්නවා. මේ උපමිතිය හරහාවත් සමාජ මාධ්‍ය අන් වෙබ් කොටස් සමග පටලවා නොගන්න!

Supermarket, shop or streetside fair? The choice is yours!
Supermarket, shop or streetside fair? The choice is yours!

See also:

26 April 2014: සිවුමංසල කොලූගැටයා #165: සමාජ මාධ්‍ය ලක් සමාජයේම කැඩපතක්

29 June 2014: සිවුමංසල කොලූගැටයා #174: සමාජ මාධ්‍ය ඇවිලෙන ගින්නට පිදුරු දැමීමක් ද?

 

සිවුමංසල කොලූගැටයා #257: 21 වන සියවසේ අපේ මාධ්‍ය පරිභෝජන රටා වෙනස් වන සැටි

CPA Study on consumption and perceptions of mainstream and social media in the Western Province of Sri Lanka - Jan 2016
CPA Study on consumption and perceptions of mainstream and social media in the Western Province of Sri Lanka – Jan 2016

In this week’s Ravaya column (appearing in issue of 14 February 2016), I discuss key findings of the top-line report of a survey on the consumption and perceptions of mainstream and social media in the Western Province of Sri Lanka. It was launched on 27 January 2016 by the non-profit research and advocacy group, the Centre for Policy Alternatives (CPA).

The report draws on a survey of 1,743 randomly selected men and women, interviewed in Sinhala or Tamil language during June-July 2015. They were asked about mobile phone use and web access. The survey was conducted by Social Indicator, CPA’s survey research unit.

As the launch media release noted, “From the use of Facebook to smartphones, from news on TV to news via SMS, from how information read digitally is spread to others who are offline, the report offers insights into how content is produced, disseminated and discussed in Sri Lanka’s most densely populated province and home to the country’s administrative and business hubs.”

I was one of the launch speakers, and my presentation was titled: Information Society is Rising in Sri Lanka: ARE YOU READY?

Dilrukshi Handunnetti (centre) speaks as Nalaka Gunawardene (left) and Iromi Perera listen at the launch on 27 Jan 2016 in Colombo
Dilrukshi Handunnetti (centre) speaks as Nalaka Gunawardene (left) and Iromi Perera listen at the launch on 27 Jan 2016 in Colombo

අපේ රටේ වඩාත්ම පුළුල්ව භාවිත වන සන්නිවේදන මාධ්‍යය කුමක්ද?

විටින් විට සරසවිවලදී හා වෙනත් මහජන සභාවන්හිදී මා කරන දේශනවලදී මේ ප‍්‍රශ්නය මතු කරනවා. සභාවේ සිටින අයගේ දැනුම හා ආකල්ප ගැන හොඳ ඉඟියක් ඔවුන් මෙයට පිළිතුරු දෙන ආකාරයෙන් මට ලද හැකියි.

නිවැරදි පිළිතුර රේඩියෝ බවට තර්ක කරන අය මට තවමත් හමු වනවා. ඔවුන්ගේ දැනුම දශක එක හමාරකට වඩා පැරණියි.

වසර 2000 පමණ වන තුරු මෙරට නිවෙස්වල බහුලවම හමු වූයේ රේඩියෝ යන්ත‍්‍ර බව ඇත්තයි. එහෙත් ඉනික්බිති ටෙලිවිෂන් යන්ත‍්‍ර එම තැන හිමි කර ගත්තා.

වසර තුනකට වරක් නිවාස 25,000ක පමණ විශාල දීපව්‍යාප්ත නියැදියක් හරහා රජයේ ජනලේඛන හා සංඛ්‍යා ලේඛන දෙපාර්තමේන්තුව කරන ගෘහස්ත ආදායම් හා වියදම් සමීක්ෂණවල ප‍්‍රතිඵල හරහා මෙය මනාව තහවුරු වනවා.

මෙවන් රාජ්‍ය සමීක්ෂණයකින් මතු වන සොයා ගැනීම් පවා සමහරුන් ප‍්‍රශ්න කරනවා. ‘සමීක්ෂණවලින් මොනවා සොයා ගත්තත් අපේ ගම්වල තාමත් වැඩි දෙනෙක් භාවිත කරන්නේ රේඩියෝව තමයි’ කියමින් රොමැන්ටික් ලෝකවල ජීවත් වන අය සිටිනවා.

2012 ජන සංගණනයේදී එක් ප‍්‍රශ්නයක් වූයේ නිවසේ තිබෙන සන්නිවේදන මෙවලම් ගැනයි. මුළු රටම සමීක්ෂාවට ලක් කළ මෙයින් හෙළි වූයේ රටේ නිවෙස්වල දැන් වැඩිපුරම ඇති සන්නිවේදන මෙවලම ජංගම දුරකතනය බවයි. (78.9%). එයට ආසන්නව දෙවැනි තැන ගන්නේ ටෙලිවිෂන් (78.3%). රේඩියෝව ලබා ඇත්තේ තෙවන ස්ථානයයි (68.9%).

මේ සංඛ්යා ලේඛන වාර්ෂිකව වෙනස් වනවා. අලූත්ම දත්ත හා විශ්ලේෂණ හරහා අපේ දැනුම යාවත්කාලීන කර ගැනීම ඉතා වැදගත්. නැතිනම් පිළුණු වූ දැනුම හරහා වැරදි නිගමන හා රොමාන්ටික් තර්කවලට එළැඹීමේ අවදානමක් තිබෙනවා.

සන්නිවේදන තාක්ෂණයන් හා සේවාවන් සමාජයක ප‍්‍රචලිත වීම ගැන රාජ්‍ය පර්යේෂණායතනවල සමීක්ෂණ හා අලෙවිකරණ දත්ත හරහා යම් අවබෝධයක් ලද හැකියි. මෙය මා දකින්නේ සන්නිවේදනයේ සැපයුම් පැත්ත (supply side of communications) හැටියටයි.

එහෙත් මෙහි ඉල්ලූම් පැත්ත හෙවත් ජන සමාජයේ විවිධ පුද්ගලයන් මේවා කිනම් භාවිතයන් සඳහා යොදා ගන්නවාද යන්න විමර්ශනය කිරීම වඩාත් අසීරුයි (demand side). එවන් ගවේෂණවලදී කිසිදු සන්නිවේදන මාධ්‍යයක් ගැන පූර්ව මතයක් හෝ නිගමනයක් හෝ තබා නොගෙන විවෘත මනසකින් තොරතුරු එක් රැස් කිරීම අත්‍යවශ්‍යයි.

මෙරට බස්නාහිර පළාතේ වැසියන් ප‍්‍රධාන ධාරාවේ මාධ්‍ය හා නව මාධ්‍ය භාවිත කරන සැටි ගැන කළ සමීක්ෂණයක ප‍්‍රතිඵල ජනවාරි 27දා නිකුත් වුණා. සමීක්ෂණය කළේ විකල්ප ප‍්‍රතිපත්ති කේන්ද්‍රයට (Centre for Policy Alternatives, CPA) අනුයුක්ත ජනමත විමසීම් අංශය වන Social Indicator ආයතනයයි. මෙහි ප්‍රතිඵල සන්නිවේදනයට සම්බන්ධ සැමගේ අවධානයට ලක් විය යුතුයි.

බස්නාහිර පළාත මේ සමීක්ෂණයට යොදා ගැනීම තේරුම් ගත හැකියි. රටේ දළ ජාතික නිෂ්පාදිතයෙන් 43%ක් දායක කරන මේ පළාත වැඩියෙන්ම ජනගහනය, මාධ්‍ය කර්මාන්ත හා තාක්ෂණ භාවිතය සංකේන්ද්‍රණය වී ඇති ප‍්‍රදේශයයි. එසේම ආදායම් මට්ටම් ද සාපේක්ෂව වැඩි නිසා නව තාක්ෂණයන් හා වෙළෙඳපොළ ප‍්‍රවණතා මුලින් ප‍්‍රචලිත වන්නේත් මේ පළාතේයි.

බස්නාහිර පළාත තුළ මාධ්‍ය භාවිතය අධ්‍යයනයෙන් දිවයිනේ සෙසු ප‍්‍රදේශවල ඒ ගැන ඉදිරි ප‍්‍රවණතා ගැන ඉඟියක් ලද හැකියි. මෙවන් සමීක්ෂණ දීපව්‍යාප්තව කිරීමට CPA අදහස් කරනවා.

2015 ජුනි-ජූලි වකවානුවේ ක්ෂේත‍්‍ර දත්ත එකතු කළ මේ සමීක්ෂණයට බස්නාහිර පළාත පුරාම විහිදුණු පුද්ගලයන් 1,743ක් සම්බන්ධ කරගනු ලැබුවා. සමීක්ෂණයට සහභාගි වන්නන් තෝරා ගැනීමට නිර්ණායක දෙකක් යොදා ගත්තා. එනම් ඔවුන් ජංගම දුරකතන භාවිත කිරීම හා ඉන්ටර්නෙට් පරිශීලනය කිරීමයි.

සිංහල හෝ දෙමළ බසින් සමීක්ෂකයන් අසන ප‍්‍රශ්නාවලියකට පිළිතුරු සටහන් කර ගත් අතර පිරිමි 55.8%ක් හා ගැහැනු 44.2%ක් සහභාගි වූවා. ඔවුන් තෝරා ගනු ලැබුවේ අලෙවිකරණ සමීක්ෂණ (market research) කිරීමේ ජාත්‍යන්තර ප‍්‍රමිතීන්ට අනුකූලව අහඹු ලෙසයි.

කාලීන තොරතුරු දැන ගැනීමට හා ඒවා අන් අය සමග බෙදා ගැනීමට කුමන සන්නිවේදන මාධ්‍ය භාවිත කරනවාද යන්න මෙහිදී සොයා බැලූණා. සමීක්ෂණයට සම්බන්ධ වූවන්ගෙන් අති බහුතරයක් (97.4%) එදිනෙදා පුවත් ගැන අතිශයින් හෝ තරමක් දුරට හෝ උනන්දුවක් දක්වන බව කීවා.

ඔවුන් බහුතරයකගේ වඩාත්ම ජනප‍්‍රිය පුවත් මූලාශ‍්‍රය වූයේ පෞද්ගලික ටෙලිවිෂන් සේවාවන්. ඉන් පසු වැඩිපුරම සඳහන් කෙරුණේ ෆේස්බුක් සමාජ මාධ්‍ය ජාලය හා සෙසු ඉන්ටර්නෙට් ප‍්‍රභවයන්.

මෙම පිළිතුරු වයස් කාණ්ඩ අනුව විග‍්‍රහ කළ විට වයස 18-24 පරාසයේ අයට නම් වඩාත්ම ප‍්‍රමුඛ පුවත් මූලාශ‍්‍රය වූයේ ෆේස්බුක්. දෙවැනි තැනට පුද්ගලික ටෙලිවිෂන් හා තෙවැනි තැනට සෙසු ඉන්ටර්නෙට් ප‍්‍රභවයන්.

පුවත්වල විශ්වසනීයත්වය ගැන ද ප‍්‍රශ්න කරනු ලැබුවා. ප‍්‍රතිචාරකයන් 63.1%ක් කීවේ විශ්වාස කළ හැකි පුවත් ප‍්‍රභවයන් එකකට වඩා තමන් දන්නා බවයි. සියලූ පුවත් මාධය තමන්ට එක හා සමාන බව කී 25.3%ක්ද කිසිදු මාධ්‍යයක් විශ්වාස නොකළ 10%ක්ද සිටියා.

සමීක්ෂණයට පාත‍්‍ර වූ අයගෙන් 50%ක්ම කීවේ ගෙවී ගිය වසර තුළ ප‍්‍රධාන ධාරාවේ මාධ්‍ය හෝ ඉන්ටර්නෙට් හරහා හෝ තමන් දැන ගත් සමාජයීය හෝ දේශපාලනික තොරතුරක් ගැන තමන් වැඩිදුර සොයා බැලූ හා දැනුවත් වූ බවයි.

එවන් තොරතුරක් ගැන කිසිදු ක‍්‍රියාමාර්ගයක් ගත්තාදැයි අසනු ලැබුවා. එහිදී ඉන්ටර්නෙට් හරහා ලද තොරතුරක් ගැන ක‍්‍රියාත්මක වූ සංඛ්‍යාව 22.9%ක් වූ අතර, ප‍්‍රධාන ධාරාවේ මාධ්‍යයකින් ලද තොරතුරක් නිසා යම් පියවරක් ගත් සංඛ්‍යාව මුළු නියැදියෙන් 20.8%ක් වුණා.

කුමක්ද මේ ක‍්‍රියාමාර්ගය? 61.5%ක් දෙනා පවුලේ අය හා හිතමිතුරන් දැනුවත් කිරීමට ඉන්ටර්නෙට් හරහා ලද තොරතුරු යොදා ගෙන තිබෙනවා. ඒ අතර 16.5%ක් දෙනා වෙබ්ගත සංවාදවලට සහභාගි වී තිබෙනවා.

මේ සොයා ගැනීම ඉතා වැදගත්. 2015 ජූනි නිකුත් කළ විදුලි සංදේශ නියාමන කොමිසමේ (TRC) නිල දත්තවලට අනුව මෙරට සමස්ත ඉන්ටර්නෙට් ගිණුම් සංඛ්‍යාව මිලියන 4.3යි. සමහර ගිණුම් එක් අයකුට වඩා භාවිත කරන නිසා ඉන්ටර්නෙට් පරිශීලනය කරන සංඛ්‍යාව මිලියන 6ක් හෝ ජනගහනයෙන් 28%ක් පමණ යැයි අපට ඇස්තමේන්තු කළ හැකියි.

Hand holding a cell phone under social media icons on blue background Vector file available.

මෙය තවමත් සංඛ්‍යාත්මකව සුළුතරයක් බව ඇත්තයි. එහෙත් ඉහත සොයා ගැනීම තහවුරු කරන පරිදි ඉන්ටර්නෙට් ඍජුව භාවිත කරන අය ලබා ගන්නා තොරතුරු හා අදහස් ඔවුන් විසින් තම තමන්ගේ සමීපතයන් හා පෞද්ගලික ජාලයන් සමග බෙදා ගැනෙනවා. මේ හරහා වෙබ්ගත අන්තර්ගතය එහි සෘජුව නොගැවසෙන විශාල පිරිසක් අතරට ද කාන්දු වනවා.

විශේෂයෙන් ගුරුවරුන්, මාධ්‍යවේදීන්, පර්යේෂකයන් වැනි අයගේ තොරතුරු විකාශය කිරීමේ (information amplification) විභවය ඉහළයි. ගමක හෝ ප‍්‍රජාවක එක් අයකු ස්මාට්ෆෝන් හරහා ඉන්ටර්නෙට් පිවිසීම කළොත් කාලීන තොරතුරු එම ගමටම ගලා යාමේ හැකියාව ඉහළයි.

ඉන්ටර්නෙට් සුළුතරයකගේ සුපිරි මාධ්‍යයක්ය කියමින් එය ගැන එතරම් නොතකන පණ්ඩිතයන් නොදකින යථාර්ථය මෙයයි!

CPA සමීක්ෂණයට සහභාගි වූවන්ගෙන් 77.3%ක්ම ඉන්ටර්නෙට් පිවිසියේ තම ස්මාට්ෆෝන් හරහා. මෙය දීපව්‍යාප්ත TRC සංඛ්‍යා ලේඛනය වන 83%ට සමීපයි.

අලූත් තොරතුරක් ලද විට එය බෙදා ගැනීම මානව ගති සොබාවක්. මේ පුරුද්දට ජංගම දුරකතන හා ඉන්ටර්නෙට් භාවිතය හරහා ලොකු තල්ලූවක් ලැබෙනවා.

සිත් ගන්නා පුවතක් හෝ ලිපියක් හෝ ඊමේල් මගින් ලදහොත් එය අන් අය සමග ත්‍බදා ගන්නට කැමති බව සමීක්ෂණයේ ප‍්‍රතිචාරකයන් 55.9%ක් කියා තිබෙනවා. ඒ සඳහා ඊමේල් (23.6%), සමාජ මාධ්‍ය (18.4%) හෝ ඒ දෙකම (13.9%) යොදා ගන්නවා.

වැදගත් හෝ සිත් ගන්නා යමක් ඔබේ ජංගම දුරකතනයට ලැබුණොත් කුමක් කරනවාද? මේ ප‍්‍රශ්නයට 24.2%ක් දෙනා කීවේ එක්කෝ කෙටි පණිවුඩයක් (SMS) හෝ ක්ෂණික පණිවුඩ යෙදුමක් (Instant Messaging, IM) හරහා බෙදා ගන්නා බවයි. 16.6% කීවේ එම තොරතුර සමාජ ජාල හරහා ‘ෂෙයාර්’ කරන බවයි. මේ දෙකම කරන බව කී පිරිස 16.2%ක් ද සිටියා.

මෙසේ පුළුල්ව බෙදා ගැනීමේ හොඳ නරක දෙකම තිබෙනවා. සමබර තොරතුරු මෙන්ම අසත්‍ය හෝ අන්තවාදී තොරතුරු ද ඉක්මනින් පැතිර යා හැකියි.

ප‍්‍රතිචාරකයන් 37.2%ක් කීවේ යම් පුවතක් ඍජුව වෙබ් අඩවියක පළ වී තිබී දැන ගන්නවාට වඩා එම පුවතම මිතුරන්/සහෘදයන් මගින් ඊමේල් හෝ සමාජ මාධ්‍ය හෝ හරහා ලද හොත් තමන් එය වඩාත් විශ්වාස කරන බවයි.

එසේම 51.1%ක් දෙනා කීවේ මින් පෙර තමන් කිස්සේත් විශ්වාස නොකළ පුවතක්, තම මිතුරකු විසින් සමාජ මාධ්‍යයක් හරහා බෙදා ගත් විට එම පුවත ගැන මුලින් දැක්වූ අවිශ්වාසය පසෙක ලා තමන් එය නැවත සලකා බැලිය හැකි බවයි.

මෙසේ සහෘදයන් විසින් යමක් ෂෙයාර්කිරීම හරහා එහි විශ්වසනීයත්වය වැඩි කර ගැනීම ඉන්ටර්නෙට් මාධ්‍ය පුරාම දැකිය හැකි ප‍්‍රවණතාවක්.

මාධ්‍ය අන්තර්ගතයේ විශ්වසනීයත්වය තහවුරු කර ගැනීම මාධ්‍ය සාක්ෂරතාවයේ වැදගත් අංගයක්. මෑතක් වන තුරු එය සදහා අප බොහෝ දෙනකු යොදා ගත්තේ අදාල මාධ්‍ය ආයතනයෙහි සමස්ත කෙරුවාව හා අදාල ලේඛකයාගේ මීට පෙර ක‍්‍රියාකලාපය ආදී සාධකයි. සහෘදයන් විසින් නිර්දේශ කරනු ලැබීම දැන් ප‍්‍රබල සාධකයක්ව තිබෙනවා.

එහෙත් යමක් ලියූ තැනැත්තා තවමත් බොහෝ දෙනකුට වැදගත්. පුවත්පතක හෝ ඉන්ටර්නෙට් ප‍්‍රභවයක පුවතක් හෝ ලිපියක් ලියූ ලේඛකයාගේ නම තමන් සැළකිල්ලට ගන්නා බව 63.2%ක් දෙනා කියනවා.

2015දී තීරණාත්මක ජාතික මැතිවරණ දෙකක් මෙරට පැවැත් වුණා. මැතිවරණ කාලයේදී වැඩිම විශ්වාසයක් තිබෙන තොරතුරු මූලාශ‍්‍රය කුමක්ද?

වැඩිම පිරිසක් (40.3%ක්) මැතිවරණ කාලයේදී වඩාත්ම විශ්වාස කළේ පෞද්ගලික ටෙලිවිෂන් නාලිකායි. ඉතිරි අයගෙන් 18.3%ක් කීවේ ඉන්ටර්නෙට් බවයි. තවත් 16%ක් ෆේස්බුක් මුල් තැනට පත් කළා. පත්තර හා රේඩියෝ ගැන මහජන විශ්වාසය බෙහෙවින් අඩු වෙලා!

මහජනතාව සමග සබඳතා පැවැත්වීමට රජයේ ඇමතිවරුන් නිල වශයෙන් සමාජ මාධ්‍ය භාවිත කිරීම අවශ්‍ය බව 42.2%ක් දෙනා විශ්වාස කරනවා. තවත් 26.2%ක් දෙනා එය තරමක් දුරට හෝ අවශ්‍ය යයි කියනවා. (මෙහිදී කතා කරන්නේ දේශපාලන ප‍්‍රතිරූප වර්ධනය නොව අමාත්‍යාංශවල මහජන තොරතුරු හා සේවා සැපයීමට සෙසු ක‍්‍රමවේදයන්ට අමතරව සමාජ මාධ්‍ය ද යොදා ගැනීම ගැනයි. ඉන්දියාවේ නරේන්ද්‍ර මෝඩි රජය මෙය සියලූ රාජ්‍ය ආයතනවලට අනිවාර්ය කොට තිබෙනවා.)

දේශීය භාෂාවලින් වෙබ් අන්තර්ගතය සීමිත වීම පෙර තරම් දරුණු නොවූවත් තවමත් බලපාන සාධකයක්. සිංහලෙන් හා දෙමළෙන් තොරතුරු හා වෙබ් අඩවි වැඩි වේ නම් තමන් ඉන්ටර්නෙට් භාවිතයද වැඩි කරන බව සමීක්ෂණයට පාත‍්‍ර වූවන්ගෙන් 57.1%ක් දෙනා කියා සිටියා.

එසේම 60.4%ක් කීවේ තමන්ට දත්ත භාවිතය වෙනුවෙන් වැඩිපුර ගෙවීමේ හැකියාවක් තිබේ නම් ඉන්ටර්නෙට් භාවිතය වැඩි වනු ඇති බවයි.

L to R - Dilrukshi Handunnetti, Iromi Perera, Sanjana Hattotuwa at CPA report launch, Colombo, 27 Jan 2016
L to R – Dilrukshi Handunnetti, Iromi Perera, Sanjana Hattotuwa at CPA report launch, Colombo, 27 Jan 2016

දැනට පවත්නා ඉන්ටර්නෙට් වේගයන්වල මදකමද සමහරුන්ගේ මැසිවිල්ලට හේතුවක්. යම් ඉහළ මිලක් ගෙවා තමන්ට වඩා වේගවත් ඉන්ටර්නෙට් සේවා ලද හැකි නම් එය සලකා බලන බව 30.8%ක් දෙනා කීවා. තවත් 42.5%ක් සමහරවිට එසේ කරනු ඇතැයි කීවා.

ඊමේල් හා වෙබ් ප‍්‍රභවයන්ට අමතරව SMS පුවත් සේවාවන්ට මිලක් ගෙවා බැඳී ඇති පිරිස සමීක්ෂණයේ ප‍්‍රතිචාරකයන් අතරින් 34.8%ක් වූවා.

මේ සමීක්ෂණයේ ප‍්‍රතිඵල විවිධ අයුරින් විග‍්‍රහ කළ හැකියි. එය එළි දැක්වීමේදී මා කීවේ මෙවන් සමීක්ෂණ දත්ත පොදු අවකාශයේ බෙදා ගැනීම වැදගත් බවයි. අලෙවිකරණ පර්යේෂණායතන කරන බොහෝ සමීක්ෂණ ප‍්‍රකාශයට පත් වන්නේ නැහැ.

එසේම වයස 18-24 පරාසයේ ජන කාණ්ඩයේ මාධ්‍ය භාවිතය සෙසු සමාජයට වඩා සැලකිය යුතු ලෙසින් වෙනස් වීම සමීප අධ්‍යයනයට ලක් කළ යුතු බව මා අවධාරණය කළා.

ඔවුන් පත්තර කියවන්නේ, රේඩියෝ හා ටෙලිවිෂන් සමග බද්ධ වන්නේද ඩිජිටල් ස්මාට්ෆෝන් හරහායි. එසේම ඔවුන් නිශ්ක්‍රිය මාධ්‍ය පාරිභෝගිකයන් නොවෙයි. ඔවුන් බොහෝ දෙනකු මාධ්‍යවලට එසැනින් ප්‍රතිචාර දක්වනවා. ප්‍රධාන ධාරාවේ මාධ්‍ය මෙන්ම වෙබ් අන්තර්ගතයන්ද විචාරයට ලක් කරනවා. තමන්ගේම මාධ්‍ය නිර්මාණ (මීම්, කෙටි වීඩියෝ ආදිය) නිපදවා වෙබ් හරහා බෙදා ගන්නවා.

ඉදිරි වසරවලදී මෙරට මාධ්‍ය ග්‍රාහකයන් ලෙස වඩාත් ප්‍රබල වන්නේ මේ පිරිසයි. අපේ ගතානුගතිකයන් කැමති වූවත් නැතත් අනාගතය මේ තරුණ තරුණියන් අතින් හැඩ ගැසෙනවා. ඔවුන්ගේ ගති සොබා දැන ගනීම හා ඔවුන්ට සමීප වන මාර්ග සොයා ගැනීම දේශපාලන පක්ෂ, සිවිල් සමාජ හා සමාගම් යන සියලු පාර්ශවයන්ට එක සේ වැදගත්.

සම්පූර්ණ CPA වාර්තාව මෙතැනින්: www.bit.ly/mediasurveywp

Information Society is Rising in Sri Lanka: ARE YOU READY?

Launch of the top-line report of a survey on the consumption and perceptions of mainstream and social media in the Western Province of Sri Lanka, 27 Jan 2016
Launch of the top-line report of a survey on the consumption and perceptions of mainstream and social media in the Western Province of Sri Lanka, 27 Jan 2016

On 27 January 2016, the Centre for Policy Alternatives (CPA) launched the top-line report of a survey on the consumption and perceptions of mainstream and social media in the Western Province of Sri Lanka.

I was one of the launch speakers, and my presentation was titled: Information Society is Rising in Sri Lanka: ARE YOU READY?

The report draws on a survey of 1,743 randomly selected men and women, interviewed in Sinhala or Tamil language during June-July 2015. They were asked about mobile phone use and web access. The survey was conducted by Social Indicator, CPA’s survey research unit.

As the launch media release noted, “From the use of Facebook to smartphones, from news on TV to news via SMS, from how information read digitally is spread to others who are offline, the report offers insights into how content is produced, disseminated and discussed in Sri Lanka’s most densely populated province and home to the country’s administrative and business hubs.

It added: “The report offers government, media, civil society and social entrepreneurs insights into the platforms, vectors, languages and mediums through which news & information can best seed the public imagination.”

Dilrukshi Handunnetti (centre) speaks as Nalaka Gunawardene (left) and Iromi Perera listen at the launch on 27 Jan 2016 in Colombo
Dilrukshi Handunnetti (centre) speaks as Nalaka Gunawardene (left) and Iromi Perera listen at the launch on 27 Jan 2016 in Colombo – Photo by Sampath Samarakoon

In my remarks, I said it was vital to draw more insights on what I saw as ‘demand-side’ of media. But at the same time, I noted how a growing number of media consumers are no longer passively receiving, but also critiquing, repackaging and generating related (or new) content on their own.

I applauded the fact that this survey’s findings are shared in the public domain – in fact, Iromi Perera, head of Social Indicator, offered to share the full dataset with any interested person. This contrasts with similar surveys conducted by market research companies that are, by their very nature, not going to be made public.

A case in point: Jaffna has highest per capita Internet penetration in Sri Lanka, according to a market research by TNS Sri Lanka – but neither the findings nor methodology is available for scrutiny.

Why do demand-side insights being available in the public domain matter so much? I cited four key reasons:

  • The new government is keen on media sector reforms at policy and regulatory levels: these should be based on evidence and sound analysis, not conjecture.
  • Media, telecom and digital industries are converging: everyone looking for ‘killer apps’ and biz opps (but only some find it).
  • Media companies are competing for a finite advertising budget: knowing more about media consumption can help improve production and delivery.
  • Advertisers want the biggest bang for their buck: Where are eyeballs? How to get to them? Independent studies can inform sound decision-making.

On this last point, I noted how Sri Lanka’s total ad spend up to and including 2014 does not show any significant money going into digital advertising. According to Neilsen Sri Lanka, ad-spending is dominated by broadcast TV, followed by radio an print. Experience elsewhere suggests this is going to change – but how soon, and what can guide new digital ad spending? Studies like this can help.

I also highlighted some interesting findings of this new study, such as:

  • Private TV is most popular source of news, followed by Facebook/web.
  • Across different age groups, smartphone is the device most used to access web
  • Online culture of sharing engenders TRUST: peer influence is becoming a key determinant in how fast and widely a given piece of content is consumed

None of this surprises me, and in fact confirms my own observations as a long-standing observer and commentator of the spread of ICTs in Sri Lanka.

Everyone – from government and political parties to civil society groups and corporates – who want to engage the Lankan public must take note of the changing media consumption and creation patterns indicated by this study, I argued.

I identified these big challenges particularly for civil society and others engaged in public interest communication (including mainstream and citizen journalists):

  • Acknowledge that we live in a media-rich information society (Get used to it!)
  • Appreciate that younger Lankans consume and process media content markedly differently from their elders and previous generations
  • Understand these differences (stop living in denial)
  • Leverage the emerging digital pathways and channels for social advocacy & public interest work

In my view, rising to this challenge is not a CHOICE, but an IMPERATIVE!

I ended reiterating my call for more research on information society issues, and with particular focus on mobile web content access which trend dominates user behaviour in Sri Lanka.

Award winning journalist Dilrukshi Handunnetti, and head of Social Indicator Iromi Perera were my fellow panelists at the launch, which was moderated by the study’s co-author and CPA senior researcher Sanjana Hattotuwa.

L to R - Dilrukshi Handunnetti, Iromi Perera, Sanjana Hattotuwa at CPA report launch, Colombo, 27 Jan 2016
L to R – Dilrukshi Handunnetti, Iromi Perera, Sanjana Hattotuwa at CPA report launch, Colombo, 27 Jan 2016

Crowd-sourcing a New Constitution for Sri Lanka: Mind the Gaps!

Cartoon by Gihan de Chickera, Daily Mirror
Cartoon by Gihan de Chickera, Daily Mirror

“Sri Lanka wants to make a new Constitution in a radically different way. It is poised to become the first developing country in the world to ‘crowd-source’ ideas for making the highest law of the land.

“That is all well and good – as long as the due process is followed, and that process has intellectual rigour, transparency and integrity. Therein lies the big challenge.”

So opens my latest op-ed essay, just published by Groundviews.org

Crowd-sourcing a New Constitution for Sri Lanka: Mind the Gaps!

In it, I describe the experience of Iceland which was the world’s first country to ‘crowd-source’ a new Constitution. From 2011 to 2013, the European nation of 330,000 people engaged in an exercise of direct democracy to come up with a modern Constitution to replace the existing one adopted in 1944. That involved many public hearings as well as using social media and other communications platforms to gather public inputs and to ensure public scrutiny.

Facebook was used as part of a public consultation strategy to draft Iceland's new Constitution in 2011-13
Facebook was used as part of a public consultation strategy to draft Iceland’s new Constitution in 2011-13

This is the path that Sri Lanka has now chosen: open and participatory Constitution making. To be sure, tropical Sri Lanka is vastly different. Its population of 21 million is 60 times larger than Iceland’s. But the Arctic nation’s generic lessons are well worth studying – both for inspiration and precaution.

I point out: “In doing so, it is important to ensure that public consultative process is not limited to the web and social media. Instead of dominating, technologies should only enable maximum participation.”

“The bottom-line: gathering public proposals is commendable, but not an end by itself. The government needs to adopt a systematic method to study, categorize and distil the essence of what is suggested. And that must happen across English, Sinhala and Tamil languages.”

Read full essay:

Crowd-sourcing a New Constitution for Sri Lanka: Mind the Gaps!

yourconstitution.lk website calls for public inputs for making Sri Lanka's new Constitution.
yourconstitution.lk website calls for public inputs for making Sri Lanka’s new Constitution.

සිවුමංසල කොලූගැටයා #253: රටවැසියන්ට සවන් දෙන, සංවාදයට රිසි ජනාධිපතිවරයෙක් ඕනෑ කර තිබේ!

In this week’s Ravaya column (appearing in issue of 17 January 2016), I critique the public communications practices President Maithripala Sirisena of Sri Lanka – and call for better listening and more engagement by the head of state.

I point out that Sirisena is in danger of overexposure in the mainstream media, which I call the ‘Premadasa Syndrome’ (as this bad practice was started by President R Premadasa who was in office from 1988 to May 1993). I argue that citizens don’t need to be force-fed a daily dose of presidential activities on prime time news or in the next day’s newspapers. If public documentation is needed, use the official website.

Like other politicians in Sri Lanka, Sirisena uses key social media platforms like Facebook and Twitter to simply disseminate his speeches, messages and photos. But his official website has no space for citizens to comment. That is old school broadcasting, not engaging.

This apparent aloofness, and the fact that he has not done a single Twitter/Facebook Q&A session before or after the election, detracts from his image as a consultative political leader.

On the whole, I would far prefer to see a more engaged (yet far less preachy!) presidency. It would be great to have our First Citizen using mainstream media as well as new media platforms to have regular conversations with the rest of us citizens on matters of public interest. A growing number of modern democratic rulers prefer informal citizen engagement without protocol or pomposity. President Sirisena is not yet among them.

See my English essay which covers similar ground: Yahapalanaya at One: When will our leaders ‘walk the talk’? Groundviews.org, 4 January 2016

President Maithripala Sirisena (seated) launched Tell the President service on 8 January 2016 - Photo by Presidential Media Division
President Maithripala Sirisena (seated) launched Tell the President service on 8 January 2016 – Photo by Presidential Media Division

ජනාධිපති මෛත‍්‍රීපාල සිරිසේනගේ පදවි ප‍්‍රාප්තියේ ප‍්‍රථම සංවත්සරය යෙදුණු 2016 ජනවාරි 9 වනදා ජනපතිට කියන්න නම් නව සේවාව ඇරඹුණා.

තැපැල් පෙට්ටි අංක 123 වෙත යොමු කරන ලියුමක් හරහාත්, දුරකථන අංක 1919 හරහාත් ජනතාවට සිය ප‍්‍රශ්න හා ගැටලූ ඉදිරිපත් කළ හැකි බවයි මේ සේවය හඳුන්වා දෙමින් කියැවුණේ. එයට අමතරව ජනපතිගේ නිල වෙබ් අඩවියත් (http://tell.president.gov.lk/), ජංගම දුරකථන ඇප් එකක් හරහාත් විමසීම් හා පැමිණිලි යොමු කළ හැකියි.

මෙය හොඳ අරමුණකින් කරන උත්සාහයක්. ගාල්ලෙන් බිහි වූ දක්ෂ මාධ්‍යවේදියකු වන සජීව විජේවීරත් මෙයට සම්බන්ධයි. ‘යහපාලනයේදී ජනාධිපතිවරයා තනි නොකරමු’ යයි කියමින් තමන් මෙයට දායක වූ සැටි ගැන ඔහුගේ ෆේස්බුක් එකෙන් ගිය සතියේ කෙටි විස්තරයක් පළ කර තිබුණා.

යහපාලන රජයේ මහජන සන්නිවේදන පිළිවෙත් හා ක‍්‍රියාකලාපය ඇගැයීමකට ලක් කරන්නට මෙය හොඳ අවස්ථාවක් යයි මා සිතනවා.

යහපාලනයේ මොන අඩුපාඩු හා විසමතා තිබුණත් භාෂණ නිදහස හා ප‍්‍රකාශන නිදහස නම් අපට ලැබී තිබෙනවා. එහි ප‍්‍රතිඵලයක් ලෙස අද අපට රටේ ජනපති හා අගමැති දෙපළත්, ඇමතිවරුනුත් නොබියව විවේචනය කළ හැකියි.

මේ නිදහස ගෙවි ගිය වසර පුරා මා රායෝගිකව අත්හදා බැලූවා. රටේ නායකයන් දෙපළ හේතු සහගතව හා කිසිදු දේශපාලන මතවාදී එල්බ ගැනීමකින් තොරව විවේචනය කිරීමට යළිත් හැකි වීම ඉතා වැදගත්.

එහෙත් නායකයන් පොදු අවකාශයේ කැරෙන විවේචන හා වෙනත් අදහස් පළ කිරීම්වලට සංවේදීද? ඔවුන් මේවා ගැන අවධානයෙන් සිටිනවාද? ඔවුන්ගේ කාර්යමණ්ඩල රටවැසියන්ගේ සිතුම් පැතුම් ගැන නිවැරදි ප‍්‍රතිශෝෂණයක් ජනපති හා අගමැති දෙපළට ලබා දෙනවාද?

යහපාලනයේ වසරක් ගෙවී ගියද මේවාට පිළිතුරු හරිහැටි පැහැදිලි නැහැ.

රටේ ජනපතිවරයා රටවැසියා සමග සන්නිවේදනය කරන සැටි මා කලෙක සිට අධ්‍යයනය කරනවා. සිරිසේන ජනපතිගේ සන්නිවේදන රටා මේ වන විට පැහැදිලියි.

සිරිසේනගේ මැතිවරණ ප‍්‍රකාශයේ (දෙසැම්බර් 2014) 62 වන පිටුවේ මෙසේද සඳහන් වනවා. ‘දියුණු වන සන්නිවේදන තාක්ෂණයත් සමාජ මාධ්‍යයන්හි ව්‍යාප්තියත්, සමාජ යහපතටම හේතු වන පරිදි කළමනාකරණය කර ගැනීම සඳහා මාධ්‍ය සංවර්ධන ප‍්‍රතිපත්තියත් බලගැන්වීමටද කටයුතු කරමි.’

ප‍්‍රතිපත්ති මට්ටමින් ඉදිරියට යාම අවශ්‍යයි. එහෙත් එයට සමාන්තරව ක‍්‍රියාවෙන් ද ආදර්ශයක් දීමට රටේ නායකයාට හැකියි.

රාජ්‍ය නායකයා සන්නිවේදනය කිරීම යනු හැම ජනමාධ්‍යකින්ම හැකි තාක් ඔහුගේ හෝ ඇයගේ ප‍්‍රතිරූපය පිම්බීම නොවෙයි. මේ අතිශය අදුරදර්ශී සම්ප‍්‍රදාය ඇරඹුණේ පේ‍්‍රමදාස ජනාධිපති කාලයේදීයි. රාජ්‍ය හා පෞද්ගලික මාධ්‍ය හරහා අනිවාර්යයෙන්ම දිනපතා ජනපති පුවත් ආවරණය කළ යුතුව තිබුණා. ඒ ගැන රටේ උපහාසාත්මක කතාද එකල පැතිරුණා. ඇත්තටම එය රටටම විහිලුවක් වුණා.

Cartoon by Gihan de Chickera, Daily Mirror
Cartoon by Gihan de Chickera, Daily Mirror

එයින් පසුව පත් වූ ජනාධිපතිවරුන් හා ඔවුන්ගේ සහචරයන් ද කළේ පේ‍්‍රමදාස මාවතේම යාමයි (විජේතුංග හැරෙන්නට). එහි අන්තයටම ගියේ මහින්ද රාජපක්ෂයි. මාධ් හරහා අධිආවරණය තුළින් තම නායකයාගේ අගය අඩු වන බව හා මහජන අපරසාදය වැඩි වන බව නායකයා වටා සිටින අය තේරුම් ගත්තේ නැහැ. නැතහොත් තාවකාලික ප‍්‍රමෝදයක් තකා නොදන්නා සේ සිටියා විය යුතුයි.

2015 නොවැම්බරයේ ජනාධිපති මාධ්‍ය ඒකකයේ කාර්ය මණ්ඩලය අමතා දේශනයක් කිරීමට මට ඇරයුම් කරනු ලැබුවා. එහිදී විවෘත හා විවේචනාත්මක මත දැක්වීමක් කරමින් මා උදක්ම ඉල්ලා සිටියේ ‘පේ‍්‍රමදාස ව්‍යාධියෙන්’ ජනාධිපති සිරිසේන රෝගී වීමට ඉඩ නොතබන ලෙසයි. එසේ වීමේ පෙරනිමිති මා දකින බවද කීවාග

රටේ නායකයා කුමක් කරන්නේද යන්න දැන ගැනීමට රටවැසියන්ට අයිතියක් තිබෙනවා. එහෙත් ඔහු සහභාගි වන හැම මුල්ගල තැබීම, විවෘත කිරීම, අමුත්තන් බැහැ දැකීම හා සෙසු කටයුතු ප‍්‍රධාන ධාරාවේ මුද්‍රිත හා විද්‍යුත් මාධ්‍ය හරහා ප‍්‍රචාරණය කිරීම අවශ්‍ය නැහැ.

ඕනෑම නම් ඒ සඳහා ජනාධිපති නිල වෙබ් අඩවිය යොදාගත හැකියි. එවිට (කැමති කෙනෙකුට කැමති විටෙක බලන්නට) තොරතුරු හෙළිදරව් කිරීම ඉහළ මට්ටමින් සිදු වෙතත් පත්තර කියවන, ටෙලිවිෂන් බලන ජනයාට ජනපති ගැන පුවත් කන්දරාවක් බලෙන් පැටවෙන්නේ නැහැ.

දිනපතාම සිල්ලර මට්ටමේ ජනපති පුවත් සියලූ මාධ්‍ය හරහා බෙදා නොහැර විටින් විට ජාතික මට්ටමෙන් වැදගත් නිමිති සඳහා පමණක් සියලූ මාධ්‍ය හරහා ජනයාට සමීප වුවොත් එහි අගය වැඩි වන බවත් මගේ කතාවේදි මා අවධාරණය කළා. එහෙත් මේ උපදෙස් පිළි ගත්තාද යන්න මට සැකයි. මාධ්‍ය මෛත‍්‍රීකරණය දිගටම සිදු වන බවක් පෙනෙන නිසා.

ජනාධිපතිවරයාගේ නව මාධ්‍ය භාවිතය ගැනත් මගේ විචාරයක් තිබෙනවා.

2015 ජනාධිපතිවරණයෙන් තේරී පත් වූ විගස සිරිසේන ජනපතිවරයා සමාජ මාධ්‍ය ජාල හරහා තමන්ට ලැබුණු ස්වේච්ඡා හා නොනිල සහයෝගයට ප‍්‍රසිද්ධියේ ස්තූති කළා.

එසේම රටේ ඉන්ටර්නෙට් භාවිත කරන පිරිස සමස්ත ජනගහනයෙන් 25%ක් වී, එය තව දුරටත් ටිකෙන් ටික වැඩි වන කාලයක තනතුරට පත් මේ ජනාපතිවරයාට මින් පෙර කිසිදු නායකයකුට නොතිබූ සන්නිවේදන අවස්ථාවක් උදා වී තිබෙනවා. එනම් සෙසු මාධ්‍යවලට සමාන්තරව නව මාධ්‍ය හරහා ද රටවැසියන් සමග සම්බන්ධ වීමටයි.

සෙසු මාධ්‍ය කිසිවකට වඩා නව මාධ්‍ය හරහා සංවාද කිරීමේ විභවය තිබෙනවා. එසේ කිරීමට ජනපතිට සැම විටම විවේක නැතත්, අඩුම තරමින් (කාර්ය මණ්ඩලය හරහා) සමාජ මාධ්‍යවල ජනයා මතු කරන අදහස් උදහස්වලට සවන් දිය හැකියි. වියදම් අධික ජනමත සමීක්ෂණ නිතර කරනු වෙනුවට බොහෝ ප‍්‍රජාතන්ත‍්‍රවාදී රටවල නායකයන් දැන් කරන්නේ සමාජ මාධ්‍ය කතාබහ නිරීක්ෂණය කිරීමයි.

ජනපති සිරිසේන පදවි ප‍්‍රාප්තියෙන් පසු නිල ෆේස්බුක් හා ට්විටර් ගිණුම් ඇරඹුවා. ගෙවී ගිය වසර තුළ ඒවාට ඒකරාශී වූ ජන සංඛ්‍යාව වැඩි වී තිබෙනවා. 2015 මැද පමණ සිට ෆේස්බුක් වේදිකාව මත සිටින ලාංකික දේශපාලන චරිත අතරින් වැඩිම පිරිසක් එක් රැස්ව සිටින්නේ සිරිසේනගේ නිල ගිණුමටයි. (එතෙක් මුල් තැන සිටි මහින්ද රාජපක්ෂ දැන් දෙවැනි තැනට පත්වෙලා.)

සිරිසේන නිල ෆේස්බුක් ගිණුමෙන් කරන්නේ ඔහුගේ කතා, සුබපැතුම් හා උත්සව ඡායාරූප බෙදා හැරීම පමණයි. එහි එන පාඨකයන් සමග අන්තර් ක‍්‍රියා සිදුවන්නේ ඉතා අඩුවෙන්. එහෙත් මහින්ද රාජපක්ෂ නිල ෆේස්බුක් ගිණුම ඔහු තනතුරේ සිටින විටත්, ඉන් පසුවත් වඩා සංවාදශීලී ලෙසින් පවත්වා ගෙන යනවා.

සමාජ මාධ්‍ය සාර්ථකත්වය යනු හුදෙක් ගොඩ වැඩි කර ගැනීම නොවෙයි. එහි එන ජනයා සමග සාකච්ඡාමය ගනුදෙනු වැඩියෙන් කිරීමයි (engagement). සියයකට අධික ජනපති මාධ්‍ය ඒකක කාර්ය මණ්ඩලයේ දෙතුන් දෙනකු මෙයට කැප කිරීම වටිනවාග

ෆේස්බුක් හා ට්විටර් සමාජ මාධ්‍ය හරහා කලින් දැනුම් දෙන ලද නිශ්චිත කාලයක (පැය 2-3) මහජන ප‍්‍රශ්නවලට පිළිතුරු දීමේ සම්ප‍්‍රදායක් මතුව තිබෙනවා (FB/Twitter Q&A). මහින්ද රාජපක්ෂ මෙන්ම චම්පික රණවක වැනි ජ්‍යෙෂ්ඨ දේශපාලකයන්ද මෙය විටින් විට කරනවා. එහිදි ලැබෙන ප‍්‍රශ්න ගැන කිසිදු පාලනයක්/වාරණයක් කළ නොහැකි නමුත් තමන් කැමති ප‍්‍රශ්නවලට පමණක් තෝරා ගෙන කෙටියෙන් පිළිතුරු දිය හැකියි.

කණගාටුවට කරුණ වන්නේ ජනපති සිරිසේන හෝ අගමැති විකරමසිංහ වසරක් ගත වීත් කිසි විටෙක මෙබන්දක් නොකිරීමයි. සයිබර් අවකාශය හරහා රට වැසියන්ට මුහුණ දීමට ඇයි මෙතරම් පැකිලෙන්නේ?

Tell the President web banner
Tell the President web banner

‘ජනපතිට කියන්න’ සේවාවෙන් මේ අඩුපාඩු සපිරෙන්නේ නැහැ. එය ට්විටර් හා ෆේස්බුක් මෙන් විවෘත හා පාරදෘශ්‍ය වේදිකාවක් නොවෙයි.

සේවාව ඇරැඹුණු දවසේම රාජ්‍ය තොරතුරු සේවය දුරකථන අංක 1919 හරහා මා ප‍්‍රශ්නයක් යොමු කළා. එනම් මාධ්‍යවේදී ලසන්ත වික‍්‍රමතුංග ඝාතනයට ලක් වී එදිනට හරියටම වසර 7ක් පිරුණත්, යහපාලන පොරොන්දුවක් වූ එම අපරාධ විමර්ශනය කඩිනම් කිරීමට දැන් සිදු වන්නේ කුමක්ද යන්නයි.

මෙය පොදු උන්නතියට අදාළ ප‍්‍රශ්නයක්. මෙබඳු ප‍්‍රශ්න පොදු අවකාශයේ විවෘතව රාජ්‍ය නායකයන්ගෙන් ඇසිය හැකි නම් එහි වටිනාකම වැඩියි. එසේම මට ලැබෙන උත්තරය ද පොදු අවකාශයේ කාටත් කියවා ගත හැකි විවෘත එකක් විය හැකි නම් වඩාත් හොඳයි.

ජනපතිට කියන්න සේවය විවෘත ආණ්ඩුකරණයට (Open Government) තුඩු දෙන්නක් නොවන්නේ ඉහත කී සීමා නිසායි. මුල් පැය 24 තුළ ප‍්‍රතිචාර 3,000කට වඩා ලැබුණා යයි මාධ්‍ය වාර්තා කළත් ඒවා මොනවාද? කෙතරම් ඉක්මනින් ජනපති පිළිතුරු ලබා දෙනවාද යන්න දැනගත හැකි ක‍්‍රමයක් නැහැ.

සිවුමංසල කොලූගැටයා #246: තොරතුරු අයිතිය විවෘත ආණ්ඩුකරණයට මුල් පියවරයි

පෞද්ගලික ප‍්‍රශ්න, ආයාචනා හා පැමිණිලි යොමු කිරීමේදී සංවෘත ක‍්‍රමවේදයකුත්, පොදු ප‍්‍රශ්න සඳහා විවෘත ක‍්‍රමවේදයකුත් අවශ්‍යයි. මේ විවෘත ක‍්‍රමවේදයට කිසිදු අලූත් පරිශ‍්‍රමයක් දැරිය යුතු නැහැ. ජනාධිපතිවරයාගේ පවතින ෆේස්බුක් හා ට්විටර් නිල ගිණුම් හරහාම කළ හැකියි.

එවන් විවෘත සයිබර් සංවාදයක තවත් වැදගත්කමක් නම් මතු පරිශීලනය සඳහා වෙබ්ගතව සංරක්ෂණය වීමයි. කලින් කලට වචනය වෙනස් කරන දේශපාලකයන් මෙයට නොරිසි විය හැකි වුවත් ප‍්‍රතිපත්තිගරුක හා අවංක ජන නායකයකුට තමන් අද කියන දෙය ලබන සතියේ, ඉදිරි මාසයක හෝ වසරක කාටත් ලෙහෙසියෙන් බලා ගත හැකි පරිදි සංරක්ෂණය වීම ප‍්‍රශ්නයක් නොවෙයි.

ජනපතිට කියන්න සේවාව කිනම් රාමුවක් තුළ පවත්වා ගන්නවාද යන්න පැහැදිලි නැහැ. එහෙත් මේ හරහා යළිත් වරක් රටේ හැම මට්ටමේම ප‍්‍රශ්න ජනපතිවරයාට කේන්ද්‍ර වීමේ අවදානමක් ද තිබෙනවා.

හිටපු ජනපතිවරයා රටේ දෙපාර්තමේන්තු, අමාත්‍යාංශ හා සෙසු රාජ්‍ය ආයතන තන්ත‍්‍රය කොන්කර දැමීමේ හැම ප‍්‍රශ්නයක්ම විසඳන එකම ජගතා හා තීරකයා තමා පමණක් යන හැඟීම සමාජගත කරමින්. එය රාජ්‍ය පරිපාලනයට ඉතා අහිතකරයි.

විශේෂයෙන්ම 19 වන සංශෝධනයෙන් පසුව බලාත්මක කරන ලද ස්වාධීන කොමිසන් සභා ක‍්‍රියාත්මක වන පසුබිමෙක යළිත් අනවශ්‍ය ලෙස ජනපති-කේන්ද්‍රීය මහජන පැමිණිලි හා දුක් ගැනවිලි සම්ප‍්‍රදායක් ගොඩනැගීමට ඉඩ නොතැබිය යුතුයි.

එසේම රටවැසියන්ටත් මෙහි වගකීමක් තිබෙනවා. පත්වීම්, උසස්වීම්, වැටුප් වර්ධක, මාරුවීම්, විභාග ප‍්‍රතිඵල, පරිපාලන අක‍්‍රමිකතා ආදී බොහෝ කරුණු අරභයා නොවිසඳුණු ගැටලූ ඇති බව ඇත්තයි. එහෙත් මේ බොහොමයකට අදාළ පැමිණිලි හා පරීක්ෂණ ක‍්‍රමවේදයන් ඉමහත් මහජන මුදලකින් පවත්වා ගෙන යන බවත් අප දන්නවා. පවතින ක‍්‍රමවේදයන්ට යොමු නොවී හැම ප‍්‍රශ්නයම ජනපතිට කියන්න යාම ඔහුගේත්, රටේත් කාලය හා සම්පත් අපතේ යැවීමක්.

මේ අතර ජනපති නව මාධ්‍ය ගැන දක්වන ආකල්ප ගැනද යමක් කිව යුතුයි.

දෙසැම්බර් 27 වනදා අම්පාරේ රැස්වීමක් අමතමින් ජනපති සිරිසේන කළ සුචරිතවාදී කතාව සමාජ මාධ්‍යවල මහත් ආන්දෝලනයක් ඇති කළා. එන්රිකේ ගායකයාගේ දෙසැම්බර් 20 කොළඹ ප‍්‍රසංගයේ යම් පේ‍්‍රක්ෂක හැසිරීම් ගැන ජනපතිවරයා නොසතුට පළ කළ අතර එසේ කිරිමට ඔහුට පූර්ණ භාෂණ නිදහස තිබෙනවා. තමා කැමති මතයක් දැරීමට අන් සියලූ රටවැසියන්ට ඇති නිදහස එපමණින්ම ඔහුට ද තිබෙනවා.

එමෙන්ම රටේ නායකයා සමග ප‍්‍රසිද්ධියේ එකඟ නොවීමට හා ඔහු තරයේ විවේචනය කිරීමට ඒ හා සමාන අයිතියක් රටවැසියන් වන අප සතුයි. ජනපතිගේ මඩුවලිග කතාවට මාත් ඇතුළු සමාජ මාධ්‍ය භාවිත කරන බොහෝ දෙනෙකු විරෝධය දැක්වූවා.

‘අපේකම’ යන්න පටු ලෙසින් විග‍්‍රහ කිරීම ගැන මෙන්ම පුරාණ ලංකාවේ යොදා ගැනුණු, ශිෂ්ට සමාජයකට තව දුරටත් නොගැළපෙන ම්ලේච්ඡ දඬුවමක් (අඩු තරමින් කට වචනයෙන් හෝ) නිර්දේශ කිරීම ද අපේ විවේචනවලට හේතු වුණා.

President Sirisena of Sri Lanka lashes out at online critics claiming a plot to destroy him - Lankadeepa, 30 December 2015
President Sirisena of Sri Lanka lashes out at online critics claiming a plot to destroy him – Lankadeepa, 30 December 2015

මගේ වැටහීමට අනුව සංවාදය එතැනින් හමාර විය හැකිව තිබුණා. එහෙත් ලංකාදීප වාර්තාවකට අනුව දෙසැම්බර් 29 වනදා බත්තරමුල්ලේ කතාවක් කළ ජනාධිපතිවරයා නිවී යමින් තිබූ ප‍්‍රතිවිරෝධයට ඉන්දන එකතු කළා. වෙබ් අඩවි හෝ ෆේස්බුක් ඔස්සේ තමා ‘පොඩි පට්ටම් කිරීමට, අඹරා දැමීමට සහ නැති කිරීමට’ සමහරුන් කටයුතු කරන බවට චෝදනා කළා.

තමා වට කොට (වාචිකව) පහරදීමේ සංවිධානාත්මක ප‍්‍රයත්නයක් ඇතැයි යන උපකල්පනය මත රටේ නායකයා සැකමුසු මානසිකත්වයක් ගොඩ නගා ගනී නම් එය ඔහුටත්, රටටත් අහිතකරයි. සමාජ මාධ්‍ය තුළ දේශපාලන ප‍්‍රතිවාදීන් ද සිටිය හැකි නමුත් මා දන්නා තරමට එබඳු සංවිධානාත්මක ප‍්‍රයත්නයක් නැහැ.

එහෙත් එක් පැහැදිලි සත්යයක් තිබෙනවාග සමාජ මාධ් විශේෂයෙනුත්, වෙබ් අවකාශය පොදුවේත් ගරුසරු නොකරන තැනක්. අධිපතිවාදයන්ට හා උද්දච්චකමට නොකැමැති පිරිස එහි වැඩියි.

උදාහරණයකට වෙනත් මාධ්‍යවල තවමත් යෙදෙන තුමා හා තුමිය ආදිය එහි අදාළ නැහැ. හොඳ දෙයට සයිබර් අත්පොළසන් නාදයත් (එනම් දිගින් දිගටම ෂෙයාර් වීම් සහ ලයික් වීම) මෙන්ම අධිපතිවාදී හෝ පණ්ඩිත කථාවලට සයිබර් හූවත් මතුව එනවා. මඩුවලිග කථාවට ලැබුණේ දෙවැන්නයිග

හිමිකරුවන් නැති, කතුවරුන් නැති සමාජ මාධ්‍ය (වෙනත් මාධ්‍ය මෙන්) රාජ්‍ය බලය යොදා මෙල්ල කරන්නට බැහැ. හැකි එකම දෙය සීරුවෙන්, සුහදව හා සහයෝගීතාවෙන් එහි ගැවසෙන පිරිස සමග ගනුදෙනු කිරීමයි.

සමාජ මාධ්‍යවල ද උදව්වෙන් තනතුරට ආ සිරිසේන ජනාධිපතිවරයාට ඒ හරහා රටවැසියන් සමග හරවත් හා මිත‍්‍රශීලී සංවාදයකට යාමට තවමත් ඉඩ තිබෙනවා. දෙවැනි වසරේවත් ඔහු එය කරනු ඇතැයි අපි පතමු!

මාධ්‍යය කුමක් වුවත් රටවැසි අපට සවන් දෙනල අප සමග සුහදව කථා කරන හා අපට බණ නොකියන නූතන නායකයකු ඕනෑ!

See also:

4 January 2015: සිවුමංසල කොලූගැටයා #201: ශ‍්‍රී ලංකාවේ අරාබි වසන්තයක් හට ගත හැකිද?

11 January 2015: සිවුමංසල කොලූගැටයා #202: 2015 ජනාධිපතිවරණයේ සන්නිවේදන පාඩම්

18 January 2015: සිවුමංසල කොලූගැටයා #203: මෛත‍්‍රීගේ මැන්ඩෙලා මොහොත!

15 January 2014: සිවුමංසල කොලූගැටයා #160: දේශපාලන සන්නිවේදනයෙ ටෙලිවිෂන් සාධකය