Right to Information (RTI): Sri Lanka can learn much from South Asian Experiences

Nalaka Gunawardene speaks at RTI Seminar for Sri Lanka Parliament staff, 16 Aug 2016
Nalaka Gunawardene speaks at RTI Seminar for Sri Lanka Parliament staff, 16 Aug 2016

 

On 16 August 2016, I was invited to speak to the entire senior staff of the Parliament of Sri Lanka on Right to Information (RTI) – South Asian experiences.

Sri Lanka’s Parliament passed the Right to Information (RTI) law on 24 June 2016. Over 15 years in the making, the RTI law represents a potential transformation across the whole government by opening up hitherto closed public information (with certain clearly specified exceptions related to national security, trade secrets, privacy and intellectual property, etc.).

This presentation introduces the concept of citizens’ right to demand and access public information held by the government, and traces the evolution of the concept from historical time. In fact, Indian Emperor Ashoka (who reigned from c. 268 to 232 Before Christ) was the first to grant his subjects the Right to Information, according to Indian RTI activist Venkatesh Nayak, Coordinator, Commonwealth Human Rights Initiative (CHRI). Ashoka had inscribed on rocks all over the Indian subcontinent his government’s policies, development programmes and his ideas on various social, economic and political issues — including how religious co-existence.

Nalaka Gunawardene speaks at RTI Seminar for Parliament staff, Sri Lanka - 16 Aug 2016
Nalaka Gunawardene speaks at RTI Seminar for Parliament staff, Sri Lanka – 16 Aug 2016

Therefore, adopting an RTI law signifies upholding a great Ashokan tradition in Sri Lanka. The presentation looks at RTI good practices and implementation experiences in India, Nepal, Bangladesh, Pakistan and Maldives – all these South Asian countries passed an RTI law before Sri Lanka, and there is much that Sri Lanka can learn from them.

The presentation ends acknowledging the big challenges in implementing RTI in Sri Lanka – reorienting the entire public sector to change its mindset and practices to promote a culture of information sharing and transparent government.

 

 

සිවුමංසල කොලූගැටයා #275: විද්‍යුත් හැඳුනුම්පත (eNIC) ගැන විවෘත සංවාදයක් ඕනෑ!

In this week’s Ravaya column (appearing in the print issue of 17 July 2016), I discuss Sri Lanka govermment’s recently announced plans to introduce an electronic National Identity Card (e-NIC) replacing the current, mandatory NIC based on a system that was launched in 1971.

The Department of Registration of Persons (the ID card office) is to start collecting fingerprints to issue 16.5 million electronic identity cards (eNICs) in 2016 that will contain biometric security features such as fingerprints. According to media reports, fingerprints are to be collected manually at 331 district and divisional level units and scanned and entered into a national register.

But we should be asking some critical questions about this initiative that collects biometric data of all citizens. Is the government capable of ensuring data security of this massive database? Can it be misused for citizen surveillance in the hands of an authoritarian regime?

Deploying modern technology is fine, but that must be accompanied by adequate human rights safeguards and a political culture that treats citizen data with respect. And there needs to be judicial oversight.

What about a similar, but much larger scale, biometrics-driven ID project in neighbouring India? In recent years, India’s unique identification number project (Aadhaar) has been criticised by privacy activists for its inadequate safeguards. Considered to be the world’s largest national identification number project, it aims to collect biometric and demographic data of all residents, store them in a centralised database and issue a 12-digit unique number.

As SciDev.Net reported on 3 June 2016: “Aadhaar…received statutory backing in March 2016 after five years of political wrangling. Finally the present government moved it as a money bill to prevent it being stopped in the Rajya Sabha (upper house of parliament). Opposition leaders have challenged the move as unconstitutional in the Supreme Court.

“The court’s existing view on Aadhaar is that biometric identification should be voluntary. On 23 September 2013, the court ordered that ‘no person should suffer for not getting Aadhaar’.  Yet, since introduction, Aadhaar has been creeping up on India’s 1.3 billion population with service after service being made unavailable to citizens who are not enrolled.”

SciDev.Net added that the main objections to Aadhaar are no different from objections that have come up in other countries and they have to do with privacy. In the UK, plans to issue biometric national identity cards were dropped in January 2011 and there has been opposition enough in the US to slow down implementation of the ‘Real ID’ scheme.

See my English column in SciDev.Net 31 July 2015: Reality Checks on South Asia’s Digital Drive

See also: Analyis by Centre for Internet and Socoiety in Jan 2011: Analysing the Right to Privacy and Dignity with Respect to the UID

March 2016: Commissioner-General of Dept of Registratoion of Persons, R.M.S. Sarath Kumara, holds up an old NIC and one with computerised features which he says is the steppingstone to the eNIC Image source: http://www.sundaytimes.lk/140316/news/fingerprint-collection-to-begin-for-enics-89424.html
March 2016: Commissioner-General of Dept of Registratoion of Persons, R.M.S. Sarath Kumara, holds up an old NIC and one with computerised features which he says is the steppingstone to the eNIC
Image source: http://www.sundaytimes.lk/140316/news/fingerprint-collection-to-begin-for-enics-89424.html

යුද්ධය හමාර වී වසර හතක් ගියත්, හැම දේටම ජාතික හැඳුනුම්පත ඉල්ලා සිටීමේ පුරුද්ද රාජ්‍ය හා පෞද්ගලික දෙඅංශයේම ආයතනවල තවමත් දැකිය හැකියි.

එසේම අමුත්තන්ගේ හැඳුනුම්පත් අංක හා අන් තොරතුරු ලියමින් කෙතරම් පොත් ප්‍රමාණයක් මේ ආයතනවල පුරවනවාද? මේ හරහා කිසිවකුගේ ආරක්ෂාව වැඩි වනවාද?

මෙරට අඩ සියවසකට ආසන්න කාලයක් තිස්සේ හැඳුනුම්පත් භාවිත කැරෙනවා. පුද්ගලයන් ලියාපදිංචි කිරීමේ පනත 1968දී සම්මත කෙරුණත්, හැඳුනුම්පත් අනිවාර්ය වූයේ 1971 කැරැල්ලෙන් පසුවයි. මෑතදී වියෝ වූ ඩී. බී. නිහාල්සිංහ සූරීන්ගේ අධීක්ෂණය යටතේ රජයේ චිත්‍රපට අංශයේ චිත්‍ර ශිල්පී ජී. රත්නායක විසින් 1971දී කරන ලද රූප සැලසුම මේ වන තුරුත් යොදා ගන්නවා.

එහෙත් ළඟදීම මෙය වෙනස්වීමට නියමිතයි. වැඩි තොරතුරු ගබඩා කළ විද්‍යුත් හැඳුනුම්පතක් (e-NIC) නිකුත් කිරීමට රජය තීරණය කොට තිබෙනවා.

වසර කිහිපයක් තිස්සේ කතාබහ කෙරුණු මෙය රුපියල් බිලියන 8ක වියදමින් එළැඹෙන මාසවල ක්‍රියාත්මක වනු ඇතැයි පුද්ගලයන් ලියාපදිංචි කිරීමේ දෙපාර්තමේන්තුවේ කොමසාරිස් ජනරාල්වරයා මෑතදී මාධ්‍යවලට ප්‍රකාශ කර තිබුණා.

දැනට පවතින පුද්ගල තොරතුරුවලට (නම, ලිපිනය, උපන් දිනය ආදිය) අමතරව පවුලේ විස්තරත්, ජෛවමිතික දත්තත් (biometric data) අලුත් හැඳුනුම්පත්වල ගබඩා කැරෙන බවත්, එම අමතර හොරතුරු කියවිය හැක්කේ අවසරලත් ආයතනවල සුවිශේෂී යන්ත්‍රවලට පමණක් බවත් දෙපාර්තමේන්තුව කියනවා.

මාධ්‍ය වාර්තාවලට අනුව මේ නව ස්මාට් කාඩ්පතෙහි යම් තොරතුරු ප්‍රමාණයක් බැංකුවලට කියවීමට හැකි ලෙසත්, සම්පූර්ණ තොරතුරු රහසිගතව පවතින ලෙසත් විධිවිධාන යෙදෙනු ඇති. එම මුළු තොරතුරු කියවිය හැක්කේ අදාළ පුද්ගලයාගේ අනුමැතිය ඇතිව හෝ අධිකරණ නියෝගයක් මත හෝ පමණයි.

ජෛවමිතිය (biometrics) කියන්නේ මිනිස් සිරුරේ ලක්ෂණ හසු කර ගැනීමයි. ඇතැම් ලක්ෂණ මානවයන් දෙදෙනකුගේ එක සමාන වන්නේ නැහැ (පෙනුමෙන් සමාන නිවුන් දරුවන්ගේ වුවත්). මේ නිසා අනන්‍යතාව තහවුරු කර ගැනීමට ජෛවමිතිය යොදා ගත හැකියි.

වඩාත් ප්‍රකට ජෛවමිතික අනන්‍යතා සාධකය නම් ඇඟිලි සලකුණුයි. දැනට සියවසක් පමණ කාලයක් තිස්සේ අපරාධ විමර්ශනයට හා අත්සන් කිරීමට නොහැකි අයට විකල්පයක් ලෙසට ඇඟිලි සලකුණු යොදා ගන්නවා.

මෙයට අමතරව වඩා මෑත කාලයේ අනන්‍යතා සාධක ලෙස ඇසේ කළු ඉංගිරියාවේ හෙවත් තාරා මණ්ඩලයේ රටාව (iris pattern)” සමස්ත හස්තයේ මුද්‍රාව, ඇසේ දෘෂ්ටි විතානයේ (retina pattern) රටාවන්, මුහුුණු හඳුනාගැනීම (face recognition) හා රුධිරයේ DNA පරීක්ෂාවද යොදා ගන්නවා.

Modern biometric identification modes. Image source: http://www.schwarzforensic.com/bi.php?pageid=245
Modern biometric identification modes.
Image source: http://www.schwarzforensic.com/bi.php?pageid=245

දැනටමත් අලුත් පාස්පෝට්වලට ජෛවමිතික දත්ත ඇතුලු කරන අතර සමහර රටවලට යාමට වීසා නිකුත් කිරීමට පෙරද ඒවා වාර්තා කර ගන්නවා.

ජෛවමිතික දත්ත ලබා ගැනීම, ගබඩා කිරීම හා භාවිතය සීරුවෙන් කළ යුත්තක්. හේතුව මේ දත්ත හරහා අදාළ පුද්ගලයාගේ ජානමය හා සෞඛ්‍යමය පසුබිම අනාවරණය වීමයි.

එසේම අනවසරයෙන් ඇතැම් පුද්ගලයන්ව හොර රහසේ ආවේක්ෂණයට ලක් කිරීමටද මේ දත්ත යොදා ගත හැකියි.

මේ නිසා ජෛවමිතික දත්ත ලබා ගන්නා සෑම විටම එය පැහැදිලි නීතිමය හා නියාමන රාමුවක් තුළ සිදු කිරීමට පරිණත ප්‍රජාත්ත්‍රවාදයක් පවතින රටවල ක්‍රියා කරනවා.

විද්‍යුත් හැඳුනුම්පත තුළින් ලැබෙන ප්‍රයෝජන ලෙස දෙපාර්තමේන්තු වෙබ් අඩවිය කියන්නේ අනන්‍යතාව ඉතා පහසුවෙන් තහවුරු කළ හැකි වීම, රජය මගින් සපයන සේවාවන් කඩිනමින් හා පහසුවෙන් ලබා ගැනීමට ඉවහල් වීම, ආරක්ෂාව තහවුරු කිරීමට උපකාරී වීම, පවුලේ තොරතුරු සනාථ කිරීමට අවශ්‍ය වූ විට හැඳුනුම්පත හරහා එය කළ හැකි වීම ආදියයි.

මේ ප්‍රතිලාභ ගැන තර්කයක් නැහැ. එහෙත් මෙයට අදාළ වෙබ් පිටුවේ ජාතික ආරක්ෂාව යළි යළිත් අවධාරණය කර තිබෙනවා.

නවීකරණය අවශ්‍ය බවට විවාදයක් නැහැ. එහෙත් අපේ සියලු තොරතුරු හා ජෛවමිතික දත්ත මෙසේ එක් තැන් වීමේදී දත්ත ආරක්ෂාව (data protection) ගැන රජයට මුළුමනින් සහතික විය හැකිද? මේවා හැකර්ලා (පරිගණකවලට අනවසරයෙන් පිවිසෙන්නන්) හරහා පිට ගියොත් කුමක් විය හැකිද?

e-NIC කාඩ් එකට රේඩියෝ සංඛ්‍යාත හරහා හඳුනා ගැනීමේ කුඩා උපාංගයක්ද (Radio-frequency identification, RFID) ඇතුළු කරනවාද යන්න තවම පැහැදිලි නැහැ.  එසේ කළොත් එය දරන්නා යන එන තැන් අවශ්‍ය නම් රජයට ට්‍රැක් කළ හැකියි.

ජාතික ආරක්ෂාවේ මුවාවෙන් දරුණු ලෙස විරුද්ධවාදීන් ආවේක්ෂණය කළ රාජපක්ෂ රජය වැනි මර්දනකාරී තන්ත්‍රයක් අතට මෙරට ජනයාගේ ජෛවමිතික දත්ත පත් වීමේ අවදානම කෙතරම්ද?

මෙහිදී ඉන්දියාවේ වසර කිහිපයක් තිස්සේ ක්‍රියාත්මක වන ආන්දෝලනාත්මක හඳුනා ගැනීමේ දැවැන්ත ව්‍යාපෘතිය ගැන කරුණු විමසීම වැදගත්. එරට ක්‍රියාකාරිකයින් හා අධිකරණය මෙයට මැදිහත්ව සිටින ආකාරය අපට ආදර්ශයක්.

ආධාර් (Aadhaar) ව්‍යාපෘතිය යටතේ හැම ඉන්දියානු පුරවැසියකුටම නොම්මර 12කින් සමන්විත අනන්‍ය අංකයක් (unique identification number) නිකුත් කිරීමට නියමිතයි.

Aadhaar Logo
Aadhaar Logo

මෙය ජීවිත කාලය පුරා පවතින, රජය සමග කරන සියලු ගනුදෙනුවලට අවශ්‍ය වන අංකයක්. එයට අමතරව බැංකු සේවා, දුරකථන සේවා ආදිය ලබා ගැනීමේදීත් ඉදිරියේදී මෙය හැඳුනුම්පත් අංකයක් මෙන් යොදා ගත හැකියි.

ආධාර ව්‍යාපෘතිය ඇරඹුණේ 2009 ජනවාරියේ. එහි ඉලක්කය බිලියන 1.2කට වැඩි ඉන්දියානුවන් ආවරණය කිරීම නිසා මෙය ලෝකයේ විශාලතම හැඳුනුම්පත් ව්‍යාපෘතිය වනවා.

මේ යටතේ හැම පුරවැසියකුගේම ඡායාරූපය, අතේ ඇඟිලි දහයේම සලකුණු හා ඇස් දෙකෙහිම තාරා මණ්ඩලයේ පරිලෝකනයක් (ස්කෑන් එකක්) වාර්තාගත කරනවා. රට පුරා සිය ගණනක් ඒකක හරහා හසු කර ගන්නා මේ දත්ත රාජ්‍ය පරිගණක ජාලයක ආරක්ෂිතව තැන්පත් කරන බව ආධාර් පාලකයෝ කියනවා.

ආධාර් ව්‍යාපෘතියට පෙරද ජාතික හැඳුනුම්පත් නිකුත් කිරීමට විවිධ ඉන්දිය රජයන් තැත් කළත් ඒවා සාර්ථක වූයේ නැහැ.

කිසිදු ආකාරය හඳුනා ගැනීමේ නිල ලියවිල්ලක් නොමැති මිලියන් සිය ගණනක් ඉන්දියානුවන් සිටිනවා. ඔවුන්ට බැංකු ගිණුම් ඇරඹීමට, වෙනත් නූතන සේවා හා පහසුකම් ලබා ගැනීමට මෙය බාධකයක්.

Nandan Nilekani - photo courtesy India Today
Nandan Nilekani – photo courtesy India Today

එසේම අනන්‍යතාව නිශ්චිත නොවීම නිසා දුගී ජනයාට ලැබෙන සහනාධාර බොහෝ විට වංචනික අතරමැදියන් විසින් සොරාගනු ලබනවා. මාස්පතා කෝටි ගණනක් රාජ්‍ය මුදල් බිම් මට්ටමේදී වංචනිකව අපතේ යනවා.

ආධාර් අංකයක් ලබන අයකුට එය භාවිත කරමින් බැංකු ගිණුමක් ඇරඹීමටත්, එම ගිණුමට රජයේ වැටුප්, විශ්‍රාම වැටුප් හෝ (තමාට හිමි) සහනාධාර ඍජුව ලැබීමට සැලසීම මේ ව්‍යාපෘතියේ අරමුණයි.

ආධාර් අරඹමින් පසුගිය ඉන්දීය රජය කීවේ මේ අනන්‍ය අංකය හරහා සියලු රාජ්‍ය සේවා හා ඇතැම් වෙළඳපොළ සේවාද සංවිධානය වනු ඇති බවයි. රාජ්‍ය මුදල් ගසා කෑම අවම වනු ඇති බවයිග

තාක්ෂණය පෙරටු කරගත් ආධාර් ව්‍යාපෘතිය මෙහෙයවීමට එහි සභාපති ලෙස ලෝ ප්‍රකට ඉන්දියානු තොරතුරු තාක්ෂණවේදී හා ව්‍යාපාරික නන්දන් නිලේකානි (Nandan Nilekani)  පත් කෙරුණේ 2009 ජුනි මාසයේ. එතැන් සිට 2014 මාර්තු දක්වා ඔහු එම තනතුර දරමින් ක්‍රියා කළ අතර කළමනාකාරීත්වය අතින් දක්ෂ වුවද හිතුමතේ ක්‍රියාකරන බවට චෝදනා එල්ල වුණා.

ආධාර් ව්‍යාපෘතියට නිසි නීතිමය ආවරණයක් නොතිබීම ඔහුට ප්‍රශ්නයක් වූයේ නැහැ. එය ගැසට් ප්‍රකාශනයකින් පිහිටුවන ලද ආයතනයක් මිස පනතකින් ස්ථාපිත කළ එකක් නොවෙයි. දේශපාලන අනුග්‍රහය ලද සුපිරි ව්‍යාපෘතියක් ලෙස විරෝධතා නොතකා එය ඉදිරියට ගියා.

ආධාර් ව්‍යාපෘතියේ පරිපාලන ආයතනය වන අනන්‍ය හඳුනා ගැනීමේ අධිකාරිය (Unique Identification Authority of India, UIDAI) නම් ආයතනය නීතිගත කිරීමට පනතක් ටික කලක සිට ඉන්දීය පාර්ලිමේන්තුව හමුවේ තිබුණා. 2016 මාර්තු 11දා එය මුදල් පනතක ස්වරූපයෙන් සම්මත කරගනු ලැබුවා. මුඛ්‍ය අරමුණ රජයේ මුදල් ගෙවීම හා සහනාධාර ඉලක්කගතව බෙදාහැරීමයි.

Aadhaar is heavily promoted in India using advertisements like this one. Image source: www.aadharcard.info
Aadhaar is heavily promoted in India using advertisements like this one. Image source: http://www.aadharcard.info

ජෛවමිතික දත්ත ලබාගැනීම හරහා පුරවැසියන්ගේ පෞද්ගලිකත්වයට (privacy) හානි විය හැකිය යන්න ආධාර් ව්‍යාපෘතිය ගැන එරට සිවිල් සමාජ ක්‍රියාකාරිකයන්ට තිබෙන ලොකුම විවේචනයයි. 2014 අප්‍රේල් මැයි මැතිවරණයෙන් ආණ්ඩු මාරුවක් සිදු වුවත් ව්‍යාපෘතිය දිගටම ඉදිරියට යනවා.

ඉන්දියාවේ පවතින යල් පැන ගිය නීති මගින් පුරවැසියන්ගේ පෞද්ගලිකත්වය නොරැකෙන බවත්, එවන් පසුබිමක අනන්‍ය වූ ජෛවමිතික දත්ත රැසක් ගබඩා කිරීම එම තොරතුරු අවභාවිතයට මඟ පාදන ක්‍රියාකාරිකයන් කියනවා.

සිදු විය හැකි අවභාවිතයන් කොටස් දෙකකට වර්ග කළ හැකියි. එකක් නම් ආධාර් දත්ත ගබඩාවේ ඇති පෞද්ගලික තොරතුරු, රජයේම වෙනත් ආයතන හා හමුදාව විසින් ලබා ගෙන රහසිගතව පුරවැසි ආවේක්ෂණය සිදු කිරීමයි. දේශපාලන විරුද්ධවාදීන් හා රජය විවේචනය කරන නිර්දේශපාලනික ක්‍රියාකාරිකයන් ට්‍රැක් කිරීමටත්, ඔවුන්ගේ සෞඛ්‍ය තත්ත්වය හාරා අවුස්සා දුර්වල තැන් සොයා ගැනීමටත් හැකි වීමේ අවදානමක් තිබෙනවා.

දෙවැනි අවදානම නම් මේ තොරතුරු වාණිජ සමාගම්  හෝ අන්තවාදී සන්විධාන අතට හොරෙන්ම පත් වීමයි.

2013 සැප්තැම්බරයේ සිට කිහිප වතාවක්ම ඉන්දියානු ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය අවධාරණය කර ඇත්තේ රාජ්‍ය වැටුප්, විශ්‍රාම වැටුප් හා වෙනත් සහනාධාර හිමි අයට ඒවා ලැබීමට ආධාර් අංකය අත්‍යවශ්‍ය නොවිය යුතු බවයි.

කිසිදු පුරවැසියකුගේ ජෛවමිතික තොරතුරු ඔහු/ඇයගේ කැමැත්තෙන් තොරව හසු කර නොගත යුතු බවට හා ‘ආධාර් ව්‍යාපෘතියට සම්බන්ධ නොවූ පමණට තමන්ට ලැබිය යුතු ගෙවීම් කිසිවකුට නොගෙවා සිටීමට බැරි බවට’ ද ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය කියා සිටියා.

ආධාර් කාඩ් නොමැතිව වුවද ඡන්දය ප්‍රකාශ කළ හැකි බවට (ඡන්දදායක ලේඛනයේ සිටින සියලු අයට) ඉන්දීය මැතිවරණ කොමිසම පැහැදිලි නිල ප්‍රකාශයක් කර තිබෙනවා.

එහෙත් අනෙක් රාජ්‍ය ආයතන ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණ නියෝග නොතකමින් ආධාර් අංක දිගටම ඉල්ලීම් කරනවා. ආධාර් කාඩ්පතක් නැතිනම් රජයේ රෝහලකින් හදිසි ප්‍රතිකාරයක්වත් ලබන්නට නොහැකි වන තරමට එය පරිපාලකයන් ඉල්ලීමට පටන්ගෙන ඇති බවයි ක්‍රියාකාරිකයෝ කියන්නේ. මෙය මානව හිමිකම් ප්‍රශ්නයක් වෙලා.

ආර්ථීක විද්‍යාඥ රීතිකා සෝරා කියන්නේ ආධාර් කාඩ්පත් නොමැතිව වුවද වඩාත් කාර්යක්ෂම පරිපාලනයක් හරහා වංචා අවම කිරීමට හැකි බවයි. ආධාර් කාඩ් නැති දුගී ජනයාට ලැබිය යුතු දීමනා නොදීම බරපතළ අසාධාරණයක් බවත්, ඇති හැකි අයට තිබෙන සියලු අයිතිවාසිකම් නැති බැරි අයටද තිබිය යුතු බවත් ඇය කියනවා.

Aadhaar citizen awareness efforts
Aadhaar citizen awareness efforts

මා දන්නා හඳුනන මධ්‍යම පාංතික නාගරික ඉන්දියානුවන් සමහරෙක් තමන් ආධාර් කාඩ්පත් ලැබීමට සියලු ජීවමිතික දත්ත රජයට දීමට සූදානම් නැතැයි යන ස්ථාවරයේ සිටිනවා.

ආධාර් ව්‍යාපෘතියට එරෙහිව අධිකරණයට ගිය සමාජ ක්‍රියාකාරිකයන් අතර හිටපු ජ්‍යෙෂ්ඨ පරිපාලක නිලධාරිනී හා තොරතුරු අයිතිය පිළිබඳ ඉන්දියානු පුරෝගාමී අරුණා රෝයි (Aruna Roy) ද සිටිනවා.

ඇගේ පෙත්සමේ එක් ප්‍රධාන තර්කයක් වූයේ ජෛවමිතික දත්ත එකතු කිරීමට පුද්ගලික අංශයේ ආයතනවලට කොන්ත්‍රාත් දීමයි.

‘ලොව පුරාම සමාගම් මිනිසුන්ගේ පෞද්ගලික තොරතුරු එකතු කර ඒවා අලෙවිකරණ හා වෙනත් වාණිජ අරමුණුවලට අවභාවිත කරන්න තැත් කරනවා. නිසි අධීක්ෂණයක් නැති ඉන්දියාව වැනි රටක මේ ජෛවමිතික දත්ත පිට යාමට ලොකු ඉඩක් තිබෙනවා. රහසිගතභාවය රජය විසින් සුරකින බවට දෙන සහතිකය අපට විශ්වාස නැහැ.’ ඇය 2013දී කියා සිටියා.

නව තාක්ෂණයට එරෙහි වෙලා වැඩක් නෑ. නමුත් ප්‍රවේශමින් පාවිච්චි කල යුතුයි.

[Op-ed] Major Reforms Needed to Rebuild Public Trust in Sri Lanka’s Media

Text of an op-ed essay published in the Sunday Observer on 10 July 2016:

Major Reforms Needed to Rebuild Public Trust

in Sri Lanka’s Media

 By Nalaka Gunawardene

Sri Lanka’s government and its media industry need to embark on wide-ranging media sector reforms, says a major new study released recently.

Such reforms are needed at different levels – in government policies, laws and regulations, as well as within the media industry and profession. Media educators and trainers also have a key role to play in raising professional standards in our media, the study says.

Recent political changes have opened a window of opportunity which needs to be seized urgently by everyone who desires a better media in Sri Lanka, urges the study report, titled Rebuilding Public Trust: An Assessment of the Media Industry and Profession in Sri Lanka.

Rebuilding Public Trust: An Assessment of the Media Industry and Profession in Sri Lanka (May 2016)
Rebuilding Public Trust: An Assessment of the Media Industry and Profession in Sri Lanka (May 2016)

The report was released on World Press Freedom Day (May 3) at a Colombo meeting attended by the Prime Minister, Leader of the Opposition and Minister of Mass Media.

The report is the outcome of a 14-month-long research and consultative process. Facilitated by the Secretariat for Media Reforms, it engaged over 500 media professionals, owners, managers, academics, relevant government officials and members of various media associations and trade unions. It offers a timely analysis, accompanied by policy directions and practical recommendations. I served as is overall editor.

“The country stands at a crossroads where political change has paved the way for strengthening safeguards for freedom of expression (FOE) and media freedom while enhancing the media’s own professionalism and accountability,” the report notes.

Politicians present at the launch could only agree.

“The government is willing to do its part for media freedom and media reforms. But are you going to do yours?” he asked the dozens of editors, journalists and media managers present. There were no immediate answers.

Prime Minister Ranil Wickremesinghe speaks at the launch of 'Rebuilding Public Trust' report in Colombo, 3 May 2016 (Photo courtesy SLPI)
Prime Minister Ranil Wickremesinghe speaks at the launch of ‘Rebuilding Public Trust’ report in Colombo, 3 May 2016 (Photo courtesy SLPI)

Whither Media Professionalism?

The report acknowledges how, since January 2015, the new government has taken several positive steps. These include: reopening investigations into some past attacks on journalists; ending the arbitrary and illegal blocking of political websites done by the previous regime; and recognising access to information as a fundamental right in the 19th Amendment to the Constitution (after the report was released, the Right to Information Act has been passed by Parliament, which enables citizens to exercise this right).

These and other measures have helped improve Sri Lanka’s global ranking by 24 points in the World Press Freedom Index (https://rsf.org/en/ranking). It went up from a dismal 165 in 2015 index (which reflected conditions that prevailed in 2014) to a slightly better 141 in the latest index.

Compiled annually by Reporters Without Borders (RSF), a global media rights advocacy group, the Index reflects the degree of freedom that journalists, news organisations and netizens (citizens using the web) enjoy in a country, and the efforts made by its government to respect and nurture this freedom.

Sri Lanka, with a score of 44.96, has now become 141st out of 180 countries assessed. While we have moved a bit further away from the bottom, we are still in the company of Burma (143), Bangladesh (144) and South Sudan (140) – not exactly models of media freedom.

Clearly, much more needs be done to improve FOE and media freedom in Sri Lanka – and not just by the government. Media owners and managers also bear a major responsibility to create better working conditions for journalists and other media workers. For example, by paying better wages to journalists, and allowing trade union rights (currently denied in many private media groups, though enjoyed in all state media institutions).

Rebuilding Public Trust acknowledges these complexities and nuances: freedom from state interference is necessary, but not sufficient, for a better and pluralistic media.

It also points out that gradual improvement in media freedom must now to be matched by an overall upping of media’s standards and ethical conduct.

By saying so, the report turns the spotlight on the media itself — an uncommon practice in our media. It says that only a concerted effort by the entire media industry and all its personnel can raise professional standards and ethical conduct of Sri Lanka’s media.

A similar sentiment is expressed by Dr Ranga Kalansooriya, an experienced journalist turned media trainer who was part of the report’s editorial team (and has since become the Director General of the Department of Information). “Sri Lanka’s media freedom has gone up since January 2015, but can we honestly say there has been much (or any) improvement in our media’s level of professionalism?” he asks.

Media in Crisis

Tackling the dismally low professionalism on a priority basis is decisive for the survival of our media which points fingers at all other sections of society but rarely engages in self reflection.

Rebuilding Public Trust comes out at a time when Sri Lanka’s media industry and profession face many crises stemming from an overbearing state, unpredictable market forces and rapid technological advancements. Balancing the public interest and commercial viability is one of the media sector’s biggest challenges today.

The report says: “As the existing business models no longer generate sufficient income, some media have turned to peddling gossip and excessive sensationalism in the place of quality journalism. At another level, most journalists and other media workers are paid low wages which leaves them open to coercion and manipulation by persons of authority or power with an interest in swaying media coverage.”

Notwithstanding these negative trends, the report notes that there still are editors and journalists who produce professional content in the public interest while also abiding by media ethics.

Unfortunately, their good work is eclipsed by media content that is politically partisan and/or ethnically divisive.

For example, much of what passes for political commentary in national newspapers is nothing more than gossip. Indeed, some newspapers now openly brand content as such!

Similarly, research for this study found how most Sinhala and Tamil language newspapers cater to the nationalism of their respective readerships instead of promoting national integrity.

Such drum beating and peddling of cheap thrills might temporarily boost market share, but these practices ultimately erode public trust in the media as a whole. Surveys show fewer media consumers actually believing that they read, hear or watch.

One result: younger Lankans are increasingly turning to entirely web-based media products and social media platforms for obtaining their information as well as for speaking their minds. Newspaper circulations are known to be in decline, even though there are no independently audited figures.

If the mainstream media is to reverse these trends and salvage itself, a major overhaul of media’s professional standards and ethics is needed, and fast. Newspaper, radio and TV companies also need clarity and a sense of purpose on how to integrate digital platforms into their operations (and not as mere add-ons).

L to R - Lars Bestle of IMS, R Sampanthan, Ranil Wickremesinghe, Karu Paranawithana, Gayantha Karunathilake with copies of new study report on media reforms - Photo by Nalaka Gunawardene
L to R – Lars Bestle of IMS, R Sampanthan, Ranil Wickremesinghe, Karu Paranawithana, Gayantha Karunathilake with copies of new study report on media reforms – Photo by Nalaka Gunawardene

Recommendations for Reforms

The report offers a total of 101 specific recommendations, which are sorted under five categories. While many are meant for the government, a number of important recommendations are directed at media companies, journalists’ and publishers’ associations, universities, media training institutions, and development funding agencies.

“We need the full engagement of all stakeholders in building a truly free, independent and public interest minded pluralistic media system as a guarantor of a vibrant democracy in Sri Lanka,” says Wijayananda Jayaweera, a former director of UNESCO’s Communication Development Division, who served as overall advisor for our research and editorial process.

In fact, this assessment has used an internationally accepted framework developed by UNESCO, the United Nations Educational, Scientific and Cultural Organisation. Known as the Media Development Indicators (MDIs), this helps identify strengths and weaknesses, and propose evidence-based recommendations on how to enhance media freedom and media pluralism in a country. Already, two dozen countries have used this methodology.

The Sri Lanka study was coordinated by the Secretariat for Media Reforms, a multistakeholder alliance comprising the Ministry of Parliamentary Reforms and Mass Media; Department of Mass Media at University of Colombo; Sri Lanka Press Institute (SLPI); Strategic Alliance for Research and Development (SARD); and International Media Support (IMS) of Denmark.

We carried out a consultative process that began in March 2015. Activities included a rapid assessment discussed at the National Summit for Media Reforms in May 2015 (attended by over 200), interviews with over 40 key media stakeholders, a large sample survey, brainstorming sessions, and a peer review process that involved over 250 national stakeholders and several international experts.

Nalaka Gunawardene, Editor of Rebuilding Public Trust in Media Report, presents key findings at launch event in Colombo, 3 May 2016 - (Photo courtesy SLPI)
Nalaka Gunawardene, Editor of Rebuilding Public Trust in Media Report, presents key findings at launch event in Colombo, 3 May 2016 – (Photo courtesy SLPI)

Here is the summary of key recommendations:

  • Law review and revision: The government should review all existing laws which impose restrictions on freedom of expression with a view to amending them as necessary to ensure that they are fully consistent with international human rights laws and norms.
  • Right to Information (RTI): The RTI law should be implemented effectively, leading to greater transparency and openness in the public sector and reorienting how government works.
  • Media ownership: Adopt new regulations making it mandatory for media ownership details to be open, transparent and regularly disclosed to the public.
  • Media regulation: Repeal the Press Council Act 5 of 1973, and abolish the state’s Press Council. Instead, effective self-regulatory arrangements should be made ideally by the industry and covering both print and broadcast media.
  • Broadcast regulation: New laws are needed to ensure transparent broadcast licensing; more rational allocation of frequencies; a three-tier system of public, commercial and community broadcasters; and obligations on all broadcasters to be balanced and impartial in covering politics and elections. An independent Broadcasting Authority should be set up.
  • Digital broadcasting: The government should develop a clear plan and timeline for transitioning from analogue to digital broadcasting in television as soon as possible.
  • Restructuring state media: The three state broadcasters should be transformed into independent public service broadcasters with guaranteed editorial independence. State-owned Associated Newspapers of Ceylon Limited (Lake House) should be operated independently with editorial freedom.
  • Censorship: No prior censorship should be imposed on any media. Where necessary, courts may review media content for legality after publication. Laws and regulations that permit censorship should be reviewed and amended.
  • Blocking of websites: The state should not limit online content or social media activities in ways that contravene freedoms guaranteed by the Constitution and international conventions.
  • Privacy and surveillance: Privacy of all citizens and others should be respected by the state and the media. There should be strict limits to the state surveillance of private individuals and entities’ phone and other electronic communications.
  • Media education and literacy: Journalism and mass media education courses at tertiary level should be reviewed and updated to meet current industry needs and consumption patterns. A national policy is needed for improving media literacy and cyber literacy.

Full report in English is available at: https://goo.gl/5DYm9i

Sinhala and Tamil versions are under preparation and will be released shortly.

Science writer and media researcher Nalaka Gunawardene served as overall editor of the new study, and also headed one of the four working groups that guided the process. He tweets as: @NalakaG

සිවුමංසල කොලූගැටයා #273: තොරතුරු නීතිය සඳහා අරගලයේ පුරෝගාමියෝ හා නියමුවෝ

Parliament of Sri Lanka - Photo by Kolitha de Silva, from Wikimedia Commons
Parliament of Sri Lanka – Photo by Kolitha de Silva, from Wikimedia Commons

Sri Lanka’s Parliament debated the Right to Information (RTI) bill for two days (23 – 24 June 2016) before adopting it into law. No member opposed it, although some amendments were done during the debate.

A large number of Lankans and a few supportive foreigners share the credit for Sri Lanka becoming the 108th country in the world to have its own RTI (or freedom of information) law.

How we reached this point is a case study of campaigning for policy change and law reform in a developing country with an imperfect democracy.

In this week’s Ravaya column (appearing in the print issue of 3 July 2016), I recall the key pioneers, promoters and enablers. The long journey deserves greater documentation and analysis, but I hope this quick tribute initiates such chronicling.

See also earlier columns related to RTI:

26 June 2016:  සිවුමංසල කොලූගැටයා #272: මහජන තොරතුරු අයිතිය අශෝක අධිරාජයාගේ ඓතිහාසික දායාදයක්

1 May 2016: සිවුමංසල කොලූගැටයා #266: තොරතුරු නීතියේ වැඩිම ප‍්‍රයෝජන සාමාන්‍ය පුරවැසියන්ටයි!

22 November 2015: සිවුමංසල කොලූගැටයා #246: තොරතුරු අයිතිය විවෘත ආණ්ඩුකරණයට මුල් පියවරයි

දශක දෙකට වැඩි කලක් ගෙන ගිය බුද්ධිමය හා දේශපාලනමය අරගලයක ප්‍රතිඵලයක් ලෙස තොරතුරු දැන ගැනීම පිළිබඳ නීතිය (RTI Law) 2016 ජුනි 24දා පාර්ලිමේන්තුවේ ඒකච්ඡන්දයෙන් සම්මත වූවා.

ඒ සමග තොරතුරු නීතියක් හඳුන්වා දෙන ලෝකයේ 108 වන රට බවට ශ්‍රී ලංකාව පත්ව සිටිනවා.

මෙය යහපාලන රජයේ පොරොන්දුවක් ඉටු කිරීමක්. එමෙන්ම 2015 අප්‍රේල් මාසයේ 19 වන සංශෝධනයෙන් ව්‍යවස්ථාවට එක් කරන ලද තොරතුරු දැන ගැනීමේ මූලික අයිතිවාසිකම ප්‍රායෝගිකව ක්‍රියාත්මක කිරීමට ක්‍රමවේදයක් හඳුන්වා දීමක්.

මේ මොහොතේ අප වැඩි අවධානය යොමු කළ යුත්තේ දිනා ගත් තොරතුරු අයිතිය තහවුරු කිරීමට හා නිසි ලෙස ක්‍රියාත්මක කිරීමටයි. එසේ ඉදිරිය දෙස බලන අතර අප මෙතෙක් ආ ගමන දෙස හැරී බැලීම ද වටිනවා.

තොරතුරු අයිතිය දිනා ගන්නට විවිධාකාරයෙන් දායක වූ සියලු දෙනාට ලක් සමාජයේ ප්‍රණාමය හිමි විය යුතුයි. අද මා තැත් කරන්නේ එයින් ප්‍රමුඛයන් කිහිප දෙනකු සිහිපත් කරමින් ඔවුන්ගේ පුරෝගාමී මෙහෙවර අගය කිරීමටයි.

ශ්‍රී ලංකාවේ තොරතුරු අයිතිය පිළිබඳ සංවාදයේ හා ක්‍රියාවලියේ පිය සටහන් කෙටියෙන් වුවද ලේඛනගත කිරීමේ හොඳ උත්සාහයක් විකල්ප වෙබ් අඩවිය ගෙන තිබෙනවා. බලන්න: http://www.vikalpa.org/?p=27152

එයට අනුව මේ උත්සාහය ඇරඹුණේ 1994දී. 1994 අගෝස්තු පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණයේදී පොදු පෙරමුණට සහාය දැක්වූ මාධ්‍ය සංවිධාන හා සිවිල් සංවිධාන කිහිපයක් කළ ඉල්ලීම්වලට අනුව එවකට මාධ්‍ය (තොරතුරු), සංචාරක හා ගුවන් සේවා අමාත්‍ය ධර්මසිරි සේනානායක ‘ආණ්ඩුවේ මාධ්‍ය ප්‍රතිපත්ති’ ගැන කැබිනට් පත්‍රිකාවක් 1994 පිළියෙළ කළා.

විකල්ප වෙබ් අඩවිය කියන්නේ එහි තොරතුරු දැන ගැනීමේ අයිතිය පිළි ගන්නා බවත්, ඒ සඳහා ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ රැකවරණය ලබා දෙන බවත් සඳහන් වූ බවයි. තොරතුරු අයිතියට දේශපාලන මට්ටමේ ප්‍රතිඥාවක් මෙරට ලැබුණු මුල් වතාව එයයි.

මා දන්නා තරමට තොරතුරු අයිතිය මෙරට නිල ලේඛනයක මුල්වරට යෝජනා කරනු ලැබුවේ 1996 මැයි මාසයේ. ඒ මාධ්‍ය නිදහස හා භාෂණ නිදහසට බලපාන නීති සංශෝධනය කිරීම ගැන උපදෙස් දීමට පත් කරන ලද විද්වත් කමිටුවේ අවසන් වාර්තාවෙයි.

එම කමිටුව ප්‍රවීණ නීතිඥ ආර්. කේ. ඩබ්ලියු. ගුණසේකරගේ සභාපතිත්වයෙන් ක්‍රියාත්මක වූ නිසා වඩාත් ප්‍රකටව ඇත්තේ ගුණසේකර කමිටුව ලෙසයි. එහි සෙසු සාමාජිකයන් වූයේ ආචාර්ය ශිරාණි බණ්ඩාරනායක, ආචාර්ය රොහාන් එද්රිසිංහ, ආචාර්ය ජයම්පති වික්‍රමරත්න, ලූෂන් රාජකරුණානායක, ජාවඩ් යුසූෆ්, වික්ටර් ගුණවර්ධන හා සූරියා වික්‍රමසිංහයි.

භාෂණ නිදහසට ව්‍යවස්ථාමය සහතික වීම් නමැති දෙවන පරිච්ඡේදයේ මෙසේ සඳහන් වුණා. (ඉංග්‍රීසි මුල් කෘතියෙන් පරිවර්තනය මගෙන්): ‘1978 ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව තොරතුරු දැන ගැනීමේ අයිතිය නිශ්චිත වශයෙන් සඳහන් කර නැතත්, එහි භාෂණ නිදහස පිළිබඳ අයිතීන් විග්‍රහ කරද්දී අධිකරණය එයට තොරතුරු නිදහසද අඩංගු වන බව නිර්ණය කර තිබේ. එසේ වුවද තොරතුරු අයිතිය වඩාත් විස්තරාත්මකව නීතිගත කිරීම වැදගත් හා අවශ්‍ය යයි අපි අදහස් කරමු. (1980දී ශ්‍රී ලංකාව අපරානුමත කොට ඇති) සිවිල් හා දේශපාලන අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ ජාත්‍යන්තර ප්‍රඥප්තියේ තොරතුරු අයිතිය විග්‍රහ කර ඇත්තේ ඕනෑම මාධ්‍යයක් හරහා තොරතුරු ඉල්ලීමට, ලැබීමට හා බෙදා හැරීමට ඇති අයිතියක් ලෙසයි. හැකි තාක් සීමා කිරීම්වලින් තොරව මෙම අයිතිය ලබා දිය යුතුය.’

අවාසනාවකට ගුණසේකර කමිටු වාර්තාවේ බොහෝ වැදගත් නිර්දේශ අඩංගු වුවත් එයින් බහුතරයක් ක්‍රියාත්මක වූයේ නැහැ. එයට අවශ්‍ය දේශපාලන කැපවීම හීන වී ගිය නිසා විය යුතුයි.

2014 නොවැම්බරයේ ගුණසේකරයන් වියෝ වූ අවස්ථාවේ ප්‍රකාශයක් නිකුත් කළ නිදහස් මාධ්‍ය ව්‍යාපාරය ඔහුගේ මෙහෙවර ඉහළින් අගය කළා. ‘අද දක්වාත් මාධ්‍ය නිදහස තහවුරු කිරීමට අවශ්‍ය නීතිමය සංශෝධන පිළිබඳ මූලිකම හා වැදගත්ම ලේඛනය වන්නේ 1996 නිකුත් වූ ගුණසේකර කමිටු වාර්තාවයි.’ එහි සඳහන් වුණා.

තොරතුරු අයිතිය දිනා ගන්නට වසර 20ක් පුරා පෙරමුණු කිහිපයක බුද්ධිමය අරගලයක් හා උත්සාහයන් සිදු වුණා. සැමදෙනා අතර සැම විට සම්බන්ධීකරණයක් නොතිබුණත්, පොදු අරමුණක් ලෙස තොරතුරු අයිතිය නීතිමය වශයෙන් පිළිගැනීම වෙනුවෙන් ඔවුන් කැපවී සිටියා.

No more with us: L to R - Dharmasiri Senanayake, R K W Goonesekere, Justice Mark Fernando, Victor Gunewardena, Tilak Jayaratne
No more with us: L to R – Dharmasiri Senanayake, R K W Goonesekere, Justice Mark Fernando, Victor Gunewardena, Tilak Jayaratne

මා ඔවුන් කාණ්ඩ කිහිපයකට බෙදා හඳුනා ගන්නවා.

  1. ප්‍රගතිශීලී නීතිඥයන් හා විනිසුරුවරුන්

තොරතුරු අයිතියට අදාළ ප්‍රඥාන්විත නඩු තීන්දු ලබා දීම හරහා ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණ විනිසුරු මාක් ප්‍රනාන්දු (1941-2009) වැදගත් භූමිකාවක් ඉටු කළා. මෙරට භාෂණ නිදහස හා නීතිය ගැන කළ විග්‍රහයක ආචාර්ය අසංග වැලිකල ගිය වසරේ සිහිපත් කළේ විමල් ප්‍රනාන්දුට එරෙහිව ශ්‍රී ලංකා ගුවන් විදුලි සංස්ථාව :1996- නම් මූලික අයිතිවාසිකම් නඩුවේදී ප්‍රනාන්දු විනිසුරුවරයා දුන් තීන්දුවයි.

භාෂණ නිදහස තුළ තොරතුරු ලැබීමට හා බෙදා හැරීමට ඇති අයිතියද ගැබ්ව තිබෙන බවට මේ තීන්දුව තර්ක කළා. එහෙත් නඩු තීන්දු හා නඩු වාර්තා පමණක් මානව අයිතීන් තහවුරු කිරීමට නොසෑහෙන බව වැලිකල පෙන්වා දෙනවා. මන්ද සෑම විනිසුරුවරයාම ලිබරල් දැක්මකින් නීති විග්‍රහ නොකරන නිසා.

තොරතුරු අයිතිය මූලික අයිතිවාසිකමක් හා එයටම වෙන් වූ පනතක් ලෙස නීතිගත වීම අවශ්‍ය වූයේ එබැවින්. තොරතුරු අයිතිය වෙනුවෙන් විවිධ අවස්ථාවල මතවාදීව පෙනී සිටි නීතිවේදීන් අතර ජයන්ත ද අල්මේදා ගුණරත්න, එස්.ජී. පුංචිහේවා, ඩබ්ලිව්. ජේ. බැසිල් ප්‍රනාන්දු, ක්‍රිෂාන්ත වැලිඅමුණ, ජගත් ලියනආරච්චි හා කේ. ඩබ්ලිව්. ජනරංජන සිටිනවා.

ගුණසේකර කමිටුවේ සාමාජිකයකු වූ ආචාර්ය ජයම්පති වික්‍රමරත්න, 2015දී තොරතුරු නීතිය කෙටුම්පත් කිරීමේ විද්වත් කමිටුවේ සභාපතිවරයා වුණා. විසි වසරකට පසුව හෝ එම කමිටු නිර්දේශය ක්‍රියාත්මක කිරීමට ඔහුට නායකත්වය දීමට හැකිවීම සුවිශේෂ සිද්ධියක්.

  1. මාධ්‍යවේදීන් හා කතුවරුන්

තොරතුරු අයිතිය හුදෙක් මාධ්‍යවලට පමණක් නොව සමස්ත සමාජයටම එක ලෙස උපකාර වන්නක්. එහෙත් එහි වැදගත්කම කල් තබා හඳුනා ගත් පුරෝගාමීන් අතර මාධ්‍යවේදීන් ගණනාවක්ම සිටියා.

මෙරට සිටි ප්‍රවීණතම ඉංග්‍රීසි මාධ්‍යවේදියකු වූ වික්ටර් ගුණවර්ධන (1927-2002) ගුණසේකර කමිටුවේ සාමාජිකයකු ද වූවා. පැරණි සන්ඩේ ටයිම්ස් පත්‍රයේ කතුවරයාව සිට පසුව මාර්ග ආයතනයේ අධ්‍යක්ෂවරයකු වූ ඔහුට මාධ්‍ය නීතිය පිළිබඳ පුළුල් දැනුමක් තිබුණා. තොරතුරු නීතිය මෙරටට අවශ්‍ය හා වැදගත් ඇයිද යන්න ගැන පොදු අවකාශයේ මුලින්ම හඬ නැගූවන් අතර ඔහු සිටියා.

ගුණසේකර කමිටුවේ සිටි අනෙක් මාධ්‍යවේදියා ලූෂන් රාජකරුණානායක. තීරු ලිපි රචකයකු ලෙස තවමත් සක්‍රීය ඔහු මුල් යුගයේ නිදහස් මාධ්‍ය ව්‍යාපාරයේද මූලිකයෙක් වුණා.

සමහර මාධ්‍යවේදීන් තම මාධ්‍ය හරහා තොරතුරු  අයිතිය වෙනුවෙන් දිගටම පෙනී සිටියා. සන්ඩේ ටයිම්ස් වත්මන් කර්තෘ සිංහ රත්නතුංග එයින් එක් අයෙක්. ඔහු මාධ්‍ය නිදහස හා සමාජයීය වගකීම පිළිබඳ කොළඹ ප්‍රකාශනයේ (1998) ද මූලිකයෙක්.

ඔහුගේ තවත් දායකත්වයක් නම් මානව හිමිකම් පිළිබඳ තීරු ලිපියකට දිගු කලක් තිස්සේ තම පත්‍රයේ ඉඩ දීමයි. එය ලියන නීතිඥ කිෂාලි පින්ටෝ ජයවර්ධන දශක දෙකක් පුරා තොරතුරු අයිතිය ප්‍රවර්ධනය කළ අයෙක්. සම්මත වූ තොරතුරු නීතිය කෙටුම්පත් කිරීමට ද ඇය දායක වූවා.

තොරතුරු අයිතියට දැඩි අවධානය යොමු කළ තවත් ජ්‍යෙෂ්ඨ මාධ්‍යවේදියකු නම් රාවය ආරම්භක කර්තෘ වික්ටර් අයිවන්. රටේ දැනටමත් පවතින වත්කම් හා බැරකම් නීතිය හරහා පොදු උන්නතියට අදාළ තොරතුරු ඉල්ලා සිටිය හැකි බවත්, එහෙත් එය ලැබීමට නිලධාරිවාදී බාධා මතු වන බවත් ඔහු බොහෝ අවස්ථාවල පෙන්වා දී තිබෙනවා. රාජ්‍ය හා ශාස්ත්‍රීය මූලාශ්‍රවලින් ගවේෂණාත්මක ලෙස තොරතුරු සොයා ගෙන, සමාජ-ආර්ථීක-දේශපාලනික ප්‍රශ්න ගැන කාලීන විග්‍රහයන් කිරීමේ පූර්වාදර්ශ රැසක් වික්ටර් අයිවන් අපට ලබා දෙනවා.

මාධ්‍ය නිදහස සඳහා සක්‍රීයව පෙනී සිටින මාධ්‍ය සංවිධාන අතර තොරතුරු නීතිය කලක් තිස්සේ ප්‍රමුඛතාවක් වී පැවතියා. එම උද්ඝෝෂණවලට නායකත්වය දුන් හා සහභාගි වූ සැම නමින් සඳහන් කිරීමට මෙහි ඉඩක් නැහැ. එහෙත් ප්‍රබලව හා දිගටම ඒ වෙනුවෙන් පෙනී සිටි වරුණ කරුණාතිලක, සුනන්ද දේශප්‍රිය, ශාන් විජේතුංග, රංග කලන්සූරිය ආදීන් අප සිහිපත් කළ යුතුයි.

නව මාධ්‍ය හරහා තොරතුරු අයිතිය ගැන මෑත වසරවල හඬ නැංවූවන් අතර සම්පත් සමරකෝන්, සජීව විජේවීර හා සංජන හත්තොටුව සිටිනවා.

L to R - Kishali Piono Jayawardena, Dr Jayampathy Wickramaratne, Dr Rohan Edrisinha, Wijayananda Jayaweera, Dr P Sarawanamuttu
L to R – Kishali Piono Jayawardena, Dr Jayampathy Wickramaratne, Dr Rohan Edrisinha, Wijayananda Jayaweera, Dr P Saravanamuttu
  1. පර්යේෂකයන් හා බුද්ධිමතුන්

තොරතුරු අයිතිය සඳහා නීතිවේදීන් හා මාධ්‍යවේදීන් ගෙන ගිය දිගු අරගලයට සරසවි ඇදුරන් හා සරසවිවලින් බැහැර පොදු උන්නතියට කැප වූ බුද්ධිමතුන් ගණනාවකගේ ද දායකත්වය ලැබුණා.

මාධ්‍ය පර්යේෂක තිලක් ජයරත්න (1943-2012) මෙහිදී විශේෂයෙන් සඳහන් කළ යුතු වනවා. රාජ්‍ය මාධ්‍යයක් (ගුවන් විදුලි සංස්ථාව) හරහා ජනතාවට තොරතුරු ලබා දීමට හැකි තාක් උත්සාහ ගත් ඔහු පසු කලෙක මාධ්‍ය ප්‍රතිසංස්කරණවල මූලික අවශ්‍යතාව ගැන පුළුල්ව ලිපි ලේඛන රචනා කළා. ඔහු තොරතුරු අයිතිය දුටුවේ මාධ්‍ය ප්‍රතිසංස්කරණවල එක් පියවරක් ලෙසයි.

නීති ක්ෂේත්‍රයේ පර්යේෂකයන් ලෙස ආචාර්ය රොහාන් එද්රිසිංහ හා ආචාර්ය අසංග වැලිකල තොරතුරු නීති සම්පාදනයට හා ප්‍රවර්ධනයට බෙහෙවින් දායක වුණා. දේශපාලන විද්‍යාඥ හා මානව හිමිකම් ක්‍රියාකාරික ආචාර්ය පාකියසෝති සරවනමුත්තු හා සන්නිවේදන සංවර්ධනය සඳහා යුනෙස්කෝවේ අධ්‍යක්ෂවරයා ලෙස කලක් ක්‍රියා කළ විජයානන්ද ජයවීර තොරතුරු නීති සංවාදවල වැදගත් භූමිකාවක් තවමත් ඉටු කරනවා.

සන්නිවේදන විශේෂඥ හා නව මාධ්‍ය පර්යේෂක මහාචාර්ය රොහාන් සමරජීව, නීතිඥයකු ද වනවා. ඔහු තොරතුරු නීති කෙටුම්පත් විචාරයට ලක් කරන අතර නව සන්නිවේදන තාක්ෂණයන් හරහා තොරතුරු අයිතිය වඩාත් තහවුරු කර ගන්නා ක්‍රමවේද ගැන අප දැනුවත් කරනවා.

වෙරිටේ ආයතනයේ පර්යේෂණ අධ්‍යක්ෂ ගිහාන් ගුණතිලක මෑත වසරවල තොරතුරු අයිතිය විග්‍රහ කරමින් මෙරට පළවූ හොඳම අත්පොතක කතුවරයායි. තොරතුරු අයිතියේ ඉතිහාසය හා සංකල්පීය පරාසය ඔහු හොඳින් පහදා දෙනවා. http://unesdoc.unesco.org/images/0024/002441/244113E.pdf

තොරතුරු අයිතියේ සංවාදයට බුද්ධිමය තලයක කොටුවීමට ඉඩ නොදී එය සිවිල් සමාජ ක්‍රියාකාරීත්වය හරහා සමාජගත කළ කිහිප දෙනෙක්ද සිටිනවා. පුරවැසි බලය ප්‍රකාශකයකු වන ප්‍රවීණ ලේඛක ගාමිණී වියන්ගොඩ හා සිවිල් අයිතිවාසිකම් ව්‍යාපාරයේ ලේකම් සූරියා වික්‍රමසිංහ ඒ අතර කැපී පෙනෙනවා.

L to R - Dr Rohan Samarajiva, Gamini Viyangoda, Sinha Ratnatunga, Dr Asanga Welikala, Victor Ivan
L to R – Dr Rohan Samarajiva, Gamini Viyangoda, Sinha Ratnatunga, Dr Asanga Welikala, Victor Ivan

4. දේශපාලකයෝ හා සමාජ ක්‍රියාකාරිකයෝ

අවසන් වශයෙන් තොරතුරු නීතිය සැබෑ කර ගැනීමට දේශපාලනමය කැප වීම තීරණාත්මකව බලපෑවා.

2001-2004 රජය යටතේ තොරතුරු නීතියක් කෙටුම්පත් කොට එයට කැබිනට් අනුමැතියද ලැබ තිබුණා. එහෙත් එය පාර්ලිමේන්තුවට ඉදිරිපත් කිරීමට පෙර පාර්ලිමේන්තුව විසුරුවා හරිනු ලැබුවා. එම 2003 කෙටුම්පතට නායකත්වය දුන්නේ එවකට හා දැන් යළිත් අග්‍රාමාත්‍ය රනිල් වික්‍රමසිංහ.

ඉනික්බිති එළැඹි 2005-2014 අඳුරු දශකය තුළ තොරතුරු නීතියක් ගෙන ඒමට උත්සාහයන් කිහිපයක් කෙරුණා. 2010දී එවකට අධිකරණ අමාත්‍ය මිලින්ද මොරගොඩ ගත් උත්සාහයත්, 2010 සැප්තැම්බර් හා යළිත් 2011 ජුනි මාසයේ කරූ ජයසූරිය මන්ත්‍රීවරයා (දැන් කතානායක) ගත් උත්සාහයත් පසුගිය රජය විසින් ව්‍යර්ථ කරනු ලැබුවා.

මාධ්‍ය ඇමති ගයන්ත කරුණාතිලක හා නියෝජ්‍ය ඇමති කරුණාරත්න පරණවිතාන 2016 ජුනි 24 වනදා සම්මත කර ගත් තොරතුරු නීතිය දශක දෙකකට වැඩි කලක් එම සංකල්පය වෙනුවෙන් පෙනී සිටි සැමගේ සාමූහික ජයග්‍රහණයක්.

දැන් අභියෝගය නම් එය රැක ගනිමින් මනාව ක්‍රියාත්මක කිරීමයිග තොරතුරු අයිතිය සවිමත් වන්නේ පුරවැසි අප එය භාවිත කරන තරමටයි!

BBC Sinhala interview on RTI: තොරතුරු දැන ගැනීමේ සංකල්පය ‘අශෝක අධිරාජයාගෙන්’

I was interviewed by BBC Sinhala in London on 21 June 2016, on the eve of Sri Lanka’s Parliament passing the long-waited Right to Information law. In this interview with BBC’s Saroj Pathirana, I look at the journey so far (it took over 2o years to get this law adopted) and challenges than remain.

Chief among the challenges from now on: reorienting all state structures to be open and info-sharing rather than closed and secretive (default mode until now); raising public awareness on the provisions and benefits of RTI law (including debunking of myths and misconceptions); and learning to be a more information-literate society as a whole.

BBC Sinhala home page on 27 June 2016, featuring Nalaka Gunawardene interview on Right to Information in Sri Lanka
BBC Sinhala home page on 27 June 2016, featuring Nalaka Gunawardene interview on Right to Information in Sri Lanka

Here is the full story. You can also read it on BBC online at: http://www.bbc.com/sinhala/sri-lanka-36634031

තොරතුරු දැන ගැනීමේ සංකල්පය ‘අශෝක අධිරාජයාගෙන්

2016 ජුනි 26: තොරතුරු දැන ගැනීමේ පනත පාර්ලිමේන්තුවේ සම්මත වූ නමුත් එය ජනගත කරන්නේ කෙසේදැයි යන අභියෝගය රට හමුවේ පවතින බව ප්‍රවීණ ලේඛක නාලක ගුණවර්ධන පවසයි.

ඔහු ඒ බව කියා සිටියේ පසුගියදා පාර්ලිමේන්තුවේදී සම්මත කර ගන්නා ලද තොරතුරු දැන ගැනීමේ පනත සහ එහි වැදගත්කම පිළිබඳ රටේ සාමාන්‍ය ජනතාවගෙන් බහුතරය දැනුවත් දැයි බීබීසී සංදේශය කළ විමසීමකදී.

”ඇත්තටම එහෙම දැනුවත් භාවයක් නැහැ. අපි එය පිළිගත යුතුව තිබෙනවා. ඒ වගේම ඒ සම්බන්ධයෙන් යම් යම් පියවර ගත යුතුව තිබෙනවා.”

අදාළ පනත සම්මත කර ගැනීම වෙනුවෙන් ශ්‍රී ලංකාව තුළ හඬ නැගුවේ මධ්‍යම පාන්තික සමාජ සහ දේශපාලන ක්‍රියාධරයන් ඇතුළු මාධ්‍යවේදීන් පිරිසක් බවත් ඔහු සඳහන් කළේය.

කෙසේ නමුත් අසල්වැසි ඉන්දියාවේ පැවතුනේ එයට වඩා වෙනස් තත්වයක් බව විද්‍යා ලේඛක නාලක ගුණවර්ධන පෙන්වා දෙයි.

Nalaka Gunawardene (left) with BBC journalist Saroj Pathirana at BBC Broadcasting House in London on 21 June 2016
Nalaka Gunawardene (left) with BBC journalist Saroj Pathirana at BBC Broadcasting House in London on 21 June 2016

ඇයි අපට වැදගත්?

”අනූව දශකයේ, ඉන්දියාව තුළ මේ තොරතුරු දැන ගැනීමේ පනත අවශ්‍යයි කියන ඉල්ලීම ආවේ බිම් මට්ටමින්. ප්‍රාන්ත මට්ටමින් නීති ගත වී 2005 වසරේ ඉන්දියාව ජාතික මට්ටමින් තොරතුරු නීතිය සම්මත කර ගත්තා. මේක ඇයි අපට වැදගත්? මොනවද මෙයින් ගත හැකි ප්‍රයෝජන කියන කාරණා, නීතිය සම්මත වෙන කොටත් මිනිස්සු දැන සිටියා”

තොරතුරු දැන ගැනීමේ පනතේ ඇති වැදගත්කම ජන ගත කිරීම සඳහා ශ්‍රී ලංකාවේ සිවිල් සංවිධාන, මාධ්‍ය ආයතන සහ ක්‍රියාධරයන්ට සුවිශේෂී වගකීමක් පැවරෙන බවයි තොරතුරු දැන ගැනීමේ පනත සම්බන්ධ උපදේශක මණ්ඩලයේ සාමාජිකයකු වූ ලේඛක නාලක ගුණවර්ධන පෙන්වා දෙන්නේ.

”මේක වෙනත් නීති වගේ නොවෙයි.මෙය ජනතාව වෙනුවෙන් සම්මත වූ නීතියක්. සාමාන්‍යයෙන් පනවන ලද නීති ක්‍රියාත්මක කරන්නේ ආණ්ඩුව. නමුත් තොරතුරු නීතිය භාවිත කරන්න ඕනි පුරවැසියෝ.”

තොරතුරු පනත හරහා පුරවැසියන්ට රාජ්‍ය ආයතන, පොදු අධිකාරියක තොරතුරු ඉල්ලා සිටීමට සහ ලබා ගැනීමට නෛතික අයිතියක් හිමි වේ.

”නීතිය සම්මත වූ පසු රජයට මාස හයක කාල සීමාවක් තිබෙනවා මේ සඳහා රාජ්‍ය තන්ත්‍රය සුදානම් කරන්න. ඉන් පසු ජනතාවට පුළුවන් ඕනෑම රජයේ ආයතනයක තොරතුරු ඉල්ලා සිටින්න. ඒ සඳහා හේතු දක්වන්න අවශ්‍ය නැහැ.”

ශ්‍රී ලංකා පාර්ලිමේන්තුව තුළ දින දෙකක් විවාදයට ගත් තොරතුරු දැන ගැනීමේ පනත සංශෝධන සහිතව ජුනි 24 වනදා ඒකමතිකව සම්මත විය
ශ්‍රී ලංකා පාර්ලිමේන්තුව තුළ දින දෙකක් විවාදයට ගත් තොරතුරු දැන ගැනීමේ පනත සංශෝධන සහිතව ජුනි 24 වනදා ඒකමතිකව සම්මත විය

අශෝක කුලුණු

ඇතැම් තොරතුරු ලබා දීම ප්‍රතික්ෂේප කළ හැකි අදාළ පනතේ දක්වා ඇති ව්‍යතිරේක හැරුණු කොට අනෙකුත් සියලු තොරතුරු ලබා ගැනීමට ජනතාවට අයිතිය හිමි වන බවයි ඔහු පවසන්නේ.

ව්‍යතිරේකවලින් බැහැර වන තොරතුරු ලබා නොදෙන්නේ නම් තොරතුරු අයිතිය පිළිබඳ ස්වාධීන කොමිසමට පැමිණිලි කළ හැකි බවත් ප්‍රවීණ ලේඛක නාලක ගුණවර්ධන කියා සිටියේය.

සංකල්පයක් වශයෙන් තොරතුරු දැන ගැනීමේ නීතිය දකුණු ආසියාවට අලුත් දෙයක් නොවන බව ඔහු පෙන්වා දෙන්නේ අශෝක අධිරාජයා සමයේ ස්ථාපනය කරන ලද අශෝක කුලුණු උදාහරණයට ගනිමිනි.

”මේ කුලුණුවල, රජතුමා කරන්නේ කුමක්ද? රාජ්‍ය පාලකයාගේ ප්‍රතිපත්ති මොනාද? ස්ථාපිත කොට තිබුණා. එක් එක් ස්ථම්භය පිහිටුවන ස්ථානයේ එම ප්‍රදේශයේ භාෂාවෙන් පුවරුවල සටහන් යෙදුවා. සියලු දෙනාටම සාක්ෂරතාවය නැති නිසා විටින් විට පුවරුවල ඇති සටහන් හඬ නගා කියවන්න රාජ්‍ය නිලධාරීන්ට නියෝග කළා.”

තොරතුරු දැන ගැනීමේ වැදගත්කම හඳුනා ගනිමින් එවැනි පනතක් මුලින්ම නීති ගත කරන ලද්දේ ස්වීඩනය බවත් ප්‍රවීණ ලේඛක නාලක ගුණවර්ධන වැඩිදුරටත් සඳහන් කළේය.

”බටහිරින් ලැබුණු ආභාෂයක් වශයෙන් මේ වතාවේ තොරතුරු දැන ගැනීමේ පනත අපට ලැබුනත් අපේ සංස්කෘතික උරුමයක් තිබෙනවා රජය, මහජනතාව වෙත තොරතුරු සරල බසින් ලබා දෙන බවට”

[Op-ed] Sri Lanka’s Right to Information: A New Journey Begins Now!

Text of an op-ed essay I wrote within hours of Sri Lanka’s Parliament passing the Right to Information (RTI) law. It has been published in The Sunday Observer today, 26 June 2016.

Cartoon by Awantha Artigala, Daily Mirror newspaper Sri Lanka
Cartoon by Awantha Artigala, Daily Mirror newspaper Sri Lanka

Right to Information: A New Journey Begins Now!

 By Nalaka Gunawardene

On 24 June 2016, Sri Lanka’s Parliament unanimously adopted the Right to Information (RTI) law.

This marks the culmination of over two decades of advocacy by civil society groups and journalists. It also fulfills a key promise of the yahapalana government.

Passing the law has been no easy task, as it went through a year of drafting, judicial review by Supreme Court, and considerable political scrutiny. The government and other political parties in Parliament – who rarely agree on anything – came together to pass the law without a vote.

However, our challenges are far from over. Now begins the daunting task of implementing the new law. RTI calls for a complete reorientation of government in how it handles information and promotes openness. This is unfamiliar ground.

As one skeptical citizen, Harindra Dassanayake (@HarindraBD) said on Twitter within hours of the law passing: “Lanka as many good laws, with hopeless or zero impact. Hope RTI [would] be different. It’s time to act and not celebrate.”

Indeed, there is much to do. The law’s adoption is only a fresh start. Proper implementation requires political will, administrative support and sufficient public funds.

We would also need on-going monitoring by civil society groups and the media to guard against the whole process becoming mired in too much red tape.

Late comers, quick learners?

With the new law, Sri Lanka becomes the 108th country in the world to have introduced RTI laws, also known as freedom of information laws.

That leaves only Bhutan in South Asia without a national RTI law, according to Venkatesh Nayak, Programme Coordinator with the Commonwealth Human Rights Initiative (CHRI) in New Delhi.

Nayak, a noted RTI expert and activist, says that countries without RTI laws are becoming a smaller and smaller minority on the planet.

He adds: “But for the long drawn ethnic conflict, Sri Lanka would have been the second country in South Asia to enact a national RTI law if efforts made in 2003-4 had reached fruition.”

In the event, Sri Lanka took the belated first step in April 2015, when the 19th Amendment to the Constitution made the right to information a fundamental right. The RTI Act puts in place the administrative arrangement to enable citizens can exercise that right.

Sri Lanka is certainly a late comer to the global RTI community, but we can exploit this to our advantage. Our neighbours and others countries have so much experience in this respect that can help us in implementation.

For example, RTI has emerged such a powerful tool in the hands of Indian citizens since the national law came into effect in 2005. So much so that it is now become a verb (as in “We will RTI this information” when confronted with a problem).

Across India, young schoolchildren and grandmothers with no formal education are using RTI requests to solve local level problems – from overdue scholarship payments to restoring suspended rural bus services.

Meanwhile in Bangladesh, which adopted its RTI law in 2009, citizens and NGOs are creatively using public information to combat poverty and counter corruption.

RTI has transformed Indian society within a decade
RTI has transformed Indian society within a decade

RTI needs imagination

What transformative impacts can the RTI law have on Lankan society, politics and governance? The answer is in everybody’s hands.

Unlike most other laws, RTI is one for citizens to seize and use. That, in turn, requires a commitment to the public interest, plus plenty of imagination and tenacity.

When the new Act comes into effect six months from now, any citizen of any age should be able to seek and receive information held with a public authority at central, provincial or local levels.

The law covers all organs of the State – Parliament, Executive (President and Cabinet) and the Judiciary. This includes the police and public sector corporations, local government bodies, as well as private entities carrying out public functions or providing public services under contract or license from local authorities (to the extent such work is concerned).

To be sure, the law has some exemptions when the right of access to information may be denied on legitimate grounds such as protecting the privacy of individuals, safeguarding national security and preventing the premature release of vital economic data (e.g. exchange rates, regulation of banking and taxation). These are common to RTI laws the world over.

Some are not happy with the extent of exemptions. But in my view, we should focus on so much information that now becomes our right to ask for — and receive within 21 days or less.

On the part of public authorities, they will no longer be allowed to release information as and when they wish. RTI law defines how it must be done and failure to do so has consequences for public officials.

Citizens, on their part, must find sufficient purpose and focus in information they can demand and receive. RTI is not a mere political slogan, but a practical tool for solving problems.

Problem solving

For example, how does our local body spend our tax money? On what basis are Samurdhi beneficiaries selected? Or how are government jobs given to some and not others?

RTI will prise open the hitherto closely guarded ‘reservoirs’ of information.

A five member RTI Commission appointed by the President — on the recommendations of the Constitutional Council — will monitor and process and investigate citizen complaints and appeals. The Commission’s decisions can also be challenged before the Court of Appeal.

All this concerns the ‘supply side’ of public information, which is surely going to be enhanced.  But what about the demand side? Are we ready for active citizenship armed with more information?

To draw an analogy from water management, opening sluice gates of a water reservoir can benefit only if the downstream systems are in place and the users are ready. With both water and information, recipients need to know how to make the best use of what comes through.

In the coming weeks and months, much needs to be done to ensure RTI readiness among public officials, and RTI awareness among the public.

Finally, citizens can look back at govt...do we know how?
Finally, citizens can look back at govt…do we know how?

Bigger Picture

As we get busy with the nitty-gritty operational details, let us not lose sight of the bigger picture. RTI signifies unleashing a new potential, and a major change in the status quo.

First, we must shake off a historical legacy of governments not being open or accountable to citizens. For over 2,000 years of monarchy, over 400 years of colonial rule and 67 years of self-rule since independence, all our governments have restricted public information – even mundane ones unrelated to any security or sensitive issues.

The ‘default setting’ in most government agencies is to deny and restrict information. To change this, both public servants and citizens will need a paradigm shift in their minds.

As long-standing champions of RTI, Lankan media and civil society must now switch roles. While benefiting from RTI themselves, they can nurture the newly promised openness in every sphere of public life. They can show, inspire and equip other citizens how best to make use of it.

However, RTI is not just a piece of law or changing how governments share public information. At its most basic, RTI is a collective state of mind. With its adoption, our society can start moving along a more open, informed and inquisitive pathway.

Science writer and columnist Nalaka Gunawardene has long chronicled the rise of Sri Lanka’s information society. He tweets at @NalakaG

RTI Sri Lanka: තොරතුරු නීතිය සම්මත වීමත් සමග ශ්‍රී ලංකාව ඉතිහාසයේ කඩඉමක් පසු කරයි

[Main points I made in a TV news interview with national broadcaster Rupavahini on 25 June 2016, within 24 hours of Sri Lanka’s Parliament passing the Right to Information law.]

Nalaka Gunawardene in Rupavahini interview on Sri Lanka's new Right to Information RTI Law, 25 June 2016
Nalaka Gunawardene in Rupavahini interview on Sri Lanka’s new Right to Information RTI Law, 25 June 2016

2016 ජූනි 24 වනදා පාර්ලිමේන්තුවේ ඒකච්ඡන්දයෙන් තොරතුරු දැන ගැනීමේ පනත සම්මත වී පැය 24ක් යන්නට පෙර ඒ ගැන කෙටි සාකච්ඡාවක් රූපවහිනියට මා ලබා දුන්නා.

නීතිවේදියෙක් නොවන මා මේ නව නීතියේ සමාජයීය වැදගත්කම අවධාරණය කළා. මෙන්න මා කී ප්‍රධාන අදහස්:

රාජ්‍ය පාලනය ගැන තොරතුරු ඉල්ලා ලැබීමේ අයිතිය පුරවැසි අපට මේ ලැබෙන්නේ දිගු ඉතිහාසයේ පළමුවැනි වතාවටයි.

සීමාන්තික බලතල සහිත රජවරුන් අපේ රට පාලනය කළ වසර 2,000ක පමණ කාලයක් තුළ රටේ කිසිදු පරිපාලන තොරතුරක් (හෝ වෙනත් කිසිම අයිතිවාසිකමක්) ඉල්ලීමේ වරම ජනතාවට තිබුණේ නැහැ. අපේ පැරැන්නෝ යටත්වැසියන් මිස කිසි දිනෙක නිවහල් අභිමානවත් පුරවැසියන් වූයේ ද නැහැ.

අධිපතිවාදය, වැඩවසම් මානසිකත්වය, ගතානුගතිකත්වය යන සියල්ල අපට ඓතිහාසිකව උරුම වී තිබෙනවා. සියවස් 25ක ලිඛිත ඉතිහාසයක් ඇති අපේ රටේ විවෘත හා මහජනතාවට වග කියන ආණ්ඩුකරණයක් ඉතා මෑතක් වන තුරු කිසි දිනෙක පැවතියේ නැහැ. මැග්නා කාර්ටා (Magna Carta) වැනි සම්මුතියක් හරහා අපේ රජුන්ගේ බලතල කිසි ලෙසකින් හෝ සමනය වූයේ ද නැහැ.

ලෝකයේ මුල්ම තොරතුරු අයිතිය පිළිබඳ නීතිය ස්වීඩනයේ සම්මත වූයේ 1766දී. එයින් වසර 250ක් සපිරෙන 2016දී ශී‍්‍ර ලංකාවේ තොරතුරු නීතිය සම්මත වීම පමා වී හෝ අප ද ශිෂ්ට ලෝක සමාජයට එක් කරනවා.

මේ වැඩවසම් ඉතිහාසයේ අවස්ථිතියෙන් (inertia of feudal history) කෙමෙන් අත් මිදී සමානාත්මතාවය මත පදනම් වූ නූතන සමාජයක් වෙත යන ගමන ඉතා දුෂ්කරයි. අන්ධකාරයේ දිගු කලක් සිටි සමහරුන්ට දැන් එම තත්ත්වයෙහි දොසක් නොපෙනෙනවා ඇති. එහෙත් ඔවුන්ගේ ප‍්‍රතිරෝධය මැද, ප‍්‍රමාද වී හෝ ලක් සමාජය 21 වන සියවසට රැගෙන එන්නට ප‍්‍රගතිශීලී හා පරමාදර්ශී ටික දෙනකුට හැකි වීම කෙතරම් අපූරු ද?

නමුත් මා කලෙක සිට කියන පරිදි තොරතුරු නීතියක් සම්මත කර ගැනීම යහපාලනයේ එක් මූලික කඩඉමක් පමණයි.

ඕනෑම රටක තොරතුරු නීතියක් සාර්ථක වන්නේ එයින් එරට පුරවැසියන් වැඩ ගන්නා පමණටයි. ආවේග, අනුමාන, ඇදහිලි හා කුමන්ත‍්‍රණවාදී ප‍්‍රබන්ධ මත පදනම් වී නිගමනවලට එළඹීමට හුරුව සිටින අපේ සමාජය තොරතුරු, දත්ත, සාක්ෂි හා හරවත් විග‍්‍රහයන් හරහා ඉදිරියට ගෙන යාමේ දැවැන්ත අභියෝගය අප හමුවේ තිබෙනවා…

Nalaka Gunawardene in Rupavahini interview on Sri Lanka's Right to Information RTI Law, 25 June 2016
Nalaka Gunawardene in Rupavahini interview on Sri Lanka’s Right to Information RTI Law, 25 June 2016

 

සිවුමංසල කොලූගැටයා #272: මහජන තොරතුරු අයිතිය අශෝක අධිරාජයාගේ ඓතිහාසික දායාදයක්

An Ashoka Pillar
An Ashoka Pillar

Sri Lanka’s Parliament is debating the Right to Information (RTI) Bill on June 23 – 24.

Over 15 years in the making, the RTI law represents a potential transformation across the whole government by opening up hitherto closed public information (with certain clearly specified exceptions related to national security, trade secrets, privacy and intellectual property, etc.).

While the media benefits from RTI, it is primarily a law for ordinary citizens to demand and receive information related to everyday governance (most of it at local levels). RTI changes the default mode of government from being classified to open.

In this week’s Ravaya column (appearing in the print issue of 26 June 2016), I point out that although the modern-day concept of Right to Information (also known as Freedom of Information) arose in Europe in the 18th century, there are comparable precedents in the East that date back to over two millennia.

Indian Emperor Ashoka (who reigned from c. 268 to 232 Before Christ) was the first to grant his subjects the Right to Information (RTI), according to Indian RTI activist Venkatesh Nayak, Coordinator, Commonwealth Human Rights Initiative (CHRI).

Speaking at a seminar on RTI in Colombo last month, Nayak said that Ashoka had inscribed on rocks all over the Indian subcontinent his government’s policies, development programmes and his ideas on various social, economic and political issues — including how religious co-existence.

“He insisted that the inscriptions should be in the local language and not in a courtly language like Sanskrit. And considering the fact that few of his subjects were literate, he enjoined officials to read out the edits to people at public gatherings,” Nayak added.

Therefore, adopting an RTI law signifies upholding a great Ashokan tradition in Sri Lanka. And implementing it would be a huge challenge – reorienting the entire public sector to change its mindset and practices to promote a culture of information sharing and transparent government.

See also: 1 May 2016: සිවුමංසල කොලූගැටයා #266: තොරතුරු නීතියේ වැඩිම ප‍්‍රයෝජන සාමාන්‍ය පුරවැසියන්ටයි!

The Hindustan Times image - by Jayanto
The Hindustan Times image – by Jayanto

තොරතුරු දැනගැනීමේ අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ පනත් කෙටුම්පත ජුනි 23-24 දෙදින තුළ පාර්ලිමේන්තුවේ විවාදයට ගැනීමට නියමිතයි.

2016 මාර්තු 24 වනදා සභාගත කරන ලද කෙටුම්පත, ඉනික්බිති ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණයේ විමර්ශනයට ලක් වී උපවගන්ති පහක යම් සංශෝධන කරනු ලැබුවා.

මේ කෙටුම්පත ලෝකගේ හත් වන හොඳම තොරතුරු නීතිය බවට කැනඩාවේ නීතිය හා ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය පිළිබඳ කේන්ද්‍රය (Centre for Law and Democracy) නම් විද්වත් ආයතනය සංසන්දනාත්මකව ඇගැයීමට ලක් කොට තිබෙනවා. එය ලොකු සංශෝධනවලින් තොරව සම්මත වනු ඇතැයි අපේ පැතුමයි.

මේ පනත් කෙටුම්පත අංග සම්පූර්ණ හෝ පරමාදර්ශී එකක් නොවූවද බොහෝ දුරට ප්‍රගතිශීලී යයි සැලකිය හැකියි. එය 1994න් ඇරඹි ප්‍රයත්නයක් මල්ඵල ගැන්වීමක්. මේ පනත නිසි ලෙස ක්‍රියාත්මක කිරීමට සහාය වීම ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයට ළැදි සැමගේම යුතුකමක් හා වගකීමක් වනවා.

තොරතුරු අයිතිය (Right to Information/Freedom of Information) පිළිබඳ සංකල්පය නූතන යුගයේ මතුව ආයේ යුරෝපයේ 18-19 වන සියවස්වල සිදු වූ දේශපාලනික හා දාර්ශනික පිබිදීම නිසායි. පොදු අවකාශය (Public Space) හා පොදු ජනයාට රාජ්‍ය පාලනය ගැන විමර්ශනයට අයිතිය (Public access and scrutiny) යන සංකල්ප අපට උරුම වූයේ යුරෝපීය චින්තකයන්ගෙන්.

එසේම නවීන ලෝකයේ මුල්ම තොරතුරු අයිතිය පිළිබඳ නීතිය සම්මත කර ගත්තේ එවකට ස්වීඩනයේ පාලනය යටතේ පැවති ෆින්ලන්තයේ. ඒ 1766දී. එනම් හරියටම වසර 250කට පෙර.

එහෙත් ජනසම්මතවාදී පාලකයන් සිය පාලනය ගැන ජනතාවට තොරතුරු හෙළි කිරීමේ ඉතිහාසය මීට වඩා පැරණියි. සැබැවින්ම එය පෙරදිග සම්ප්‍රදායක් බව මෑතදී මා හමු වූ ඉන්දියානු විද්වතෙක් පෙන්වා දුන්නා.

නවදිල්ලියේ පිහිටි පොදු රාජ්‍ය මණ්ඩලීය මානව හිමිකම් කේන්ද්‍රයේ සම්බන්ධීකාරක වෙන්කටේෂ් නායක් (Venkatesh Nayak) තොරතුරු අයිතිය පිළිබඳ විශේෂඥයෙක් මෙන්ම ක්‍රියාකාරිකයෙක්. ඔහු කියන්නේ තොරතුරු අයිතියේ පුරෝගාමියකු ලෙස ක්‍රිස්තු පූර්ව තුන් වන සියවසේ භාරතයේ රජකම් කළ අශෝක අධිරාජයා හඳුනාගත හැකි බවයි.

Right to Information - Venkatesh Nayak quote
Right to Information – Venkatesh Nayak quote

අශෝක අධිරාජයාගේ රාජ්‍ය පාලනයේ එක් පිළිවෙතක් වූයේ රටේ ප්‍රතිපත්ති හා නීතිරීති පොදු ජනතාවට ප්‍රකාශ කිරීමට ප්‍රසිද්ධ ස්ථානවල සෙල්ලිපි රැගත් (අශෝක ස්ථම්භ නමින් ප්‍රකට) කුලුනු ඉදිකිරීමයි. සියවස් විසිතුනකට පසුවත් මේ ස්ථම්භ රැසක් තවම ඉතිරිව තිබෙනවා.

මේවා අධ්‍යයනය කළ පුරාවිද්‍යාඥයන් සොයා ගත්තේ ඒවායේ භාෂාව පළාතෙන් පළාතට වෙනස්වන බවයි.

‘අධිරාජයාගේ රාජ සභාවේ භාවිත වුණේ සම්භාව්‍ය සංස්කෘත භාෂාවයි. එහෙත් රටවැසියන්ට තොරතුරු දෙන විට එයට සීමා නොවී, එක් එක් පළාතෙහි වැඩිපුරම භාවිත වන ප්‍රාදේශීය භාෂාවලින් එය ප්‍රකාශ කරන්නට තරම් අශෝක අධිරාජයා සැලකිලිමත් වී තිබෙනවා. එදිනෙදා පරිපාලනමය තොරතුරුවලට අමතරව ආගම් අතර සහජීවනය ආදී කරුණු ද මේ සෙල්ලිපිවල හමු වනවා’ යයි නායක් කියනවා.

එසේම අකුරු කියවීමේ හැකියාව එතරම් ප්‍රචලිත නොවූ එකල එම තොරතුරු හඬ නඟා රටවැසියන්ට කියැවීමටද අධිරාජයා විධිවිධාන යොදා තිබුණා. මෙයින්ද පෙනෙන්නේ සිය වැසියන් සමග ප්‍රශස්ත සන්නිවේදනයක යෙදීමට අශෝක අධිරාජයාට තිබූ සැබෑ වුවමනාවයි.

අශෝක අධිරාජයා මෙරටට බුදුදහම දායාද කිරීම මූලික නිමිත්ත කර ගත් පොසොන් පොහොය සමරනු ලැබුවේ ඉතා මෑතදී. මහජනයාට රාජ්‍ය තොරතුරු ලබාදීමේ උතුම් අශෝක සම්ප්‍රදායට අනුගතවීමට තොරතුරු නීතිය හරහා අපට අවස්ථාව උදා වනවා.

Ancient Right to Information: Ashoka Pillars
Ancient Right to Information: Ashoka Pillars

තොරතුරු අයිතිය ව්‍යවස්ථාවේ මූලික අයිතිවාසිකමක් ලෙස පිළිගෙන තොරතුරු නීතිය හරහා එය ප්‍රායෝගිකව තහවුරු කිරීම ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයේ හොඳ ඉදිරි පියවරක්.

එහෙත් එය විවෘත ආණ්ඩුකරණයට යොමු වන ප්‍රගතිශීලී මෙඟහි එක් කඩඉමක් පමණයි.

තොරතුරු පනත තොරතුරු අර්ථ දක්වන්නේ පුළුල් ලෙසින්. පනතේ 43 වන වගන්තියට අනුව, මේ සියල්ල එයට හසු වනවාථ සටහන්, ලේඛන, සංදේශ, විද්‍යුත් තැපැල්, මත, උපදේශ, මාධ්‍ය නිවේදන, චක්‍රලේඛ, ලොග් සටහන්, ගිවිසුම්, වාර්තා, ප්‍රවෘත්ති පත්‍ර, සාම්පල්, ආදර්ශක, හුවමාරු වන ලිපි, නීති කෙටුම්පත්, පොත්, පිඹුරු, සිතියම්, චිත්‍ර, රූප සටහන්, සේයාපට, ක්ෂුද්‍ර සේයා පට, ශබ්ද පටිගත කිරීම්, වීඩියෝ පට, යන්ත්‍ර මගින් කියවිය හැකි වාර්තා, විද්‍යුත් ලිපි, පරිගණක වාර්තා හා ඒවායේ පිටපත්.

ඒ අනුව මේ සියලු මූලාශ්‍ර නිසි ලෙස සංරක්ෂණය කිරීම හා කළමනාකරණය කිරීම අදාළ සියලු පොදු ආයතනවල වගකීමක් බවට පත්වනවා. පනත ක්‍රියාත්මක වන අවස්ථාවේ පවතින තොරතුරු මූලාශ්‍ර වසර 10ක් යන තුරුත්, ඉනික්බිති බිහි කැරෙන තොරතුරු මූලාශ්‍ර වසර 12ක් යන තුරුත් සංරක්ෂණය කළ යුතු වනවා.

ඇතැම් පොදු ආයතනවල මනා සේ වාර්තා තබා ගැනීම සිදු නොවන බව අප දන්නවා. තොරතුරු නීතියත් සමග ඒ තත්ත්වය වෙනස් විය යුතුයි. තොරතුරු රැක ගන්නවා මෙන්ම ලෙහෙසියෙන් සොයා ගත හැකි ලෙසට ගබඩා වීමත් වැදගත්. මෙය මහජනයාට මෙන්ම රාජ්‍ය නිලධාරීන්ටද තමන්ගේ වැඩකටයුතුවලට මහෝපකාරී වනු ඇති.

තොරතුරු පනත යටතේ මේ රටේ ඕනෑම බාල-මහලු පුරවැසියකුට පොදු ආයතනයක ඇති තොරතුරක් ඉල්ලා සිටිය හැකියි. එම තොරතුරු, පනතේ 5 වන වගන්තියේ සඳහන් ව්‍යතිරේඛවලට (එනම් තොරතුරු දිය නොහැකි සාධකවලට) අදාළ නොවේ නම් එය නිශ්චිත කාල සීමාවක් තුළ ලබාදීමට පොදු ආයතන බැඳී සිටිනවා. මෙහිදී තමන්ට ඒ තොරතුරු අවශ්‍ය ඇයිද යන්න ඉල්ලුම්කාර පුරවැසියා කීමට අවශ්‍ය නැහැ.

ව්‍යතිරේඛ වන්නේ පුද්ගලිකත්වය අනවසරයෙන් ආක්‍රමණය වන අවස්ථා, රාජ්‍ය ආරක්ෂාවට බරපතළ ලෙස හානිදායක වන අවස්ථා, ආර්ථීක වශයෙන් සංවේදී තොරතුරු, බුද්ධිමය දේපළ පනත යටතේ ආරක්ෂිත වාණිජ රහස්, විභාග රහස්, අපරාධ විමර්ශනයට අදාළ තොරතුරු ආදියයි. මෙබදු ව්‍යතිරේඛ ලොව සැම තොරතුරු නීතියකම හමුවනවා.

Jagath Liyana Arachchi
Jagath Liyana Arachchi

මේ ගැන විමර්ශනයක යෙදුණු නීතිඥ ජගත් ලියනආරච්චි මෙසේ කියනවා: “පනත තුල පවතින ප‍්‍රතිපාදන ප‍්‍රවේශමෙන් පරීක්‍ෂා කිරීමේ දී පැහැදිලි වන එක්තරා කරුණක් වන්නේ පනත ගෙන එන්නේ තොරතුරු ලබා දීමට බවයි. තොරතුරු ලබා දීමට ව්‍යතිරේඛ ලබා දී තිබෙන්නේ යම් යම් කරුණු සම්බන්ධයෙන් දැඩි ලෙස අගතිදායක අවස්ථාවන් හිදී පමණි. කෙසේ නමුත් පනත් කෙටුම්පතේ දක්වා තිබෙන්නේ ‘මහජන බැඳියාවන්හි වැදගත්කම එම තොරතුරු හෙළිදරව් කිරීමෙන් වන හානියට වඩා වැඩි නම් එවැනි තොරතුරු සඳහා වන ඉල්ලීමක් ප‍්‍රතික්ෂේප නොකළ යුතු’ බවයි. ඒ අනුව තොරතුරු ලබා දීම හා ලබා නොදීම සම්බන්ධ පැහැදිලි ප‍්‍රතිපත්තියක් පවතී.”

තොරතුරු නීතිය සම්මත වී මාස 6ක කාලයක් තුළ එය ක්‍රියාත්මක කිරීමේ සූදානම සියලුම අදාළ පොදු ආයතන ලබා ගත යුතුයි. මේ සඳහා සෑම ආයතනයක්ම තොරතුරු නිලධාරියකු අනුයුක්ත කළ යුතුයි. මෙය රාජ්‍ය සේවකයන්ට අලුත් අත්දැකීමක්. ඒ සඳහා යම් පුහුණුවක්ද අවශ්‍ය වනවා.

සමස්ත රාජ්‍ය ක්ෂේත්‍රයට මේ සූදානම ලබාදීම හා පනත ක්‍රියාත්මක කිරීමේ වගකීමට මුල් වීම පැවරෙන්නේ මාධ්‍ය අමාත්‍යාංශයටයි. (තොරතුරු නීතිය හුදෙක් මාධ්‍යවලට සීමා නොවන, සමස්ත පුරවැසියන්ටම එක හා සමානව ප්‍රයෝජනවත් නීතියක් වුවත්.)

රාජ්‍ය තන්ත්‍රය සූදානම් වන අතරේ, තොරතුරු අයිතිය නිසි ලෙස ප්‍රයෝජනයට ගැනීමට පුරවැසියන්ටද යම් පෙළගැස්මක් අවශ්‍ය වනවා. තොරතුරු නීතිය යටතේ එදිනෙදා ප්‍රශ්නවලට විසඳුම් සොයාගත හැක්කේ කෙසේද යන්න ගැන සමස්ත ලක් සමාජයම දැනුවත් විය යුතුයි.

තොරතුරු අයිතිය ගැන ජනමත සමීක්ෂණයක් 2014 සැප්තැම්බරයේ ට්‍රාන්ස්පේරන්සි ඉන්ටර්නැෂනල් ශ්‍රී ලංකා විසින් සිදු කරනු ලැබුවා. මේ අයිතිය ගැන මහජන දැනුවත්බව, ආකල්ප හා අපේක්ෂා ගැන 450ක මහජන නියැදියක් හරහාත්, අමතරව 85ක රාජ්‍ය සේවකයන් සමග සාකච්ඡා හරහාත් විමර්ශනය කළා.

දිවයින පුරාම මහජනයාගෙන් 90%කටත් වඩා තොරතුරු අයිතිය පැවතිය යුතු බව  කියා සිටියා. එය නීතියෙන් තහවුරු කළ යුතු බවත්, අති බහුතරයක පිළිගැනීම වුණා. එයට හේතුව ලෙස දක්වන ලද සාධක නම්ථ වංචා හා දූෂණ අඩු කිරීමත මහජනයාට ඇතිවන පහසුවත කොයි කාටත් එක ලෙස තොරතුරු දත හැකිවීමත නීතිවිරෝධී ක්‍රියා අඩු කිරීම හා වඩාත් ප්‍රශස්ත තීරණ ගත හැකි වීමයි.

මහජන මුදලින් නඩත්තු කරන ආයතනවලින් මේ වන තුරු තොරතුරු ලබා ගන්නට ගත් උත්සාහයන් ගැන විමසන ලදුව 32%ක් ලබා ගත නොහැකි වූ බවත්, තවත් 30.8%ක් මහත් දුෂ්කරතාවෙන් තොරතුරු ලබා ගත් බවත් කියා සිටියා. ලෙහෙසියෙන් තොරතුරු ලබා ගෙන ඇත්තේ 34.3%ක් පමණයි. මෙය කිසිසේත් සතුටුදායක තත්ත්වයක් නොවෙයි.

සමීක්ෂණයට පාත්‍ර වූ රාජ්‍ය සේවක සංඛ්‍යාව කුඩා නිසා පුළුල් නිගමනවලට ඒම අපහසුයි. තොරතුරු අයිතිය ගැන පූර්ව දැනුමක් තිබුණේ ඔවුන්ගේ 47%කට පමණයි. එනම් බහුතරයක් (53%) එබන්දක් අසාවත් තිබුණේ නැහැ. එසේම 40%කට ටිකක් වැඩි ප්‍රතිශතයක් රාජ්‍ය නිලධාරීන් විශ්වාස කළේ මහජනයාට තොරතුරු දීම හරහා විවිධ ව්‍යාකූලතා මතුවිය හැකි බවයි.

‘මෙවන් ඍණ ආකල්ප හඳුනාගෙන ඒවාට ක්‍රමානුකූලව ප්‍රතිචාර දැක්වීම ඉතා වැදගත්. තොරතුරු අයිතිය නීතිගත කිරීම ප්‍රායෝගිකව සාර්ථක වනුයේ එය පිළි ගන්නා, එයට කැප වූ රාජ්‍ය සේවයක් බිහි කිරීම හරහායි.’ මේ සමීක්ෂණ ප්‍රතිඵල විග්‍රහ කරමින් ට්‍රාන්ස්පේරන්සි ආයතනය කියනවා.

මිලියන 1.5ක් පමණ ලාංකිකයන් අයත් රාජ්‍ය සේවය යනු විවිධ තනතුරු, වෘත්තිකයන් හා මට්ටම්වලින් සැදුම්ලත් එකක්. ජාතික, පළාත් හා පළාත් පාලන මට්ටමින් ගත් විට විවිධාකාරයේ මහජන ආයතන 4,800කට වැඩි සංඛ්‍යාවක් තිබෙනවා.

තොරතුරු නීතිය ක්‍රියාත්මක කිරීමේදී මේ සියල්ලේ නව පෙළගැස්මක් අවශ්‍යයි. තොරතුරු නිසි ලෙස ලේඛනගත කිරීම, ගබඩා කිරීම, කළමනාකරණය හා බෙදා හැරීම සම්බන්ධයෙන් මහජන ආයතනවල වඩාත් කාර්යක්ෂම ක්‍රමෝපායන් හඳුන්වා දීමට සිදුවනවා. මේ හරහා රාජ්‍ය සේවකයන්ට මෙන්ම මහජනයාටත් වාසි සැලසෙනවා.

තොරතුරු නීතිය ගැන බිය විය යුත්තේ අකාර්යක්ෂම හෝ දූෂිත නිලධාරීන් පමණයි. තමන්ගේ රාජකාරිය නිසි ලෙස ඉටු කරන අවංක නිලධාරීන්ට එයින් කිසිදු ප්‍රශ්නයක් නැහැ. එසේම ඇතැම් රාජ්‍ය ආයතන මේ නීතිය එන්නටත් පෙර පටන්ම තමන්ගේ සියලු තොරතුරු ස්වකැමැත්තෙන්ම මහජන පරිශීලනයට මුදා හැර තිබෙනවා. විශ්‍රාම වැටුප් දෙපාර්තමේන්තුව මීට හොඳ උදාහරණයක්.

එසේම තොරතුරු නීතිය ජාතික ආරක්ෂාවට තර්ජනයක් වන්නේද නැහැ. රහසිගත ආරක්ෂක තොරතුරු පනතේ ව්‍යාතිරේඛ මගින් ආවරණය කැරෙන නිසා.

2005 සිට ජාතික මට්ටමින් තොරතුරු නීතිය ක්‍රියාත්මක කරන ඉන්දියාවේ අත්දැකීම් සම්පිණ්ඩනය කරමින් වෙන්කටේෂ් නායක් කියන්නේ මෙයයි. ඉන්දියාවේ තොරතුරු නීතිය නිසා ජාතික ආරක්ෂාවට හෝ විදේශ ප්‍රතිපත්තිවලට කිසිදු හානියක් සිදු වී නැහැ. එසේම පාර්ලිමේන්තුවේ ගරුත්වයට කැළලක් වී නැහැ. අධිකරණයේ ස්වාධීනත්වය පළුදු වී නැහැ. වෙළඳ රහස් හෙළිදරව් කර නැහැ. පුරවැසියන්ගේ පුද්ගලිකත්වයට අනවසර පිවිසීම් සිදු වීද නැහැ.

න්‍යෂ්ටික අවිවලින් සන්නද්ධ ඉන්දියාවේ ජාතික ආරක්ෂාවට තොරතුරු නීතිය කිසිදු බලපෑමක් කර නැති නම් අප එබන්දක් ගැන බියවීම හේතු සහගත නැහැ.

තොරතුරු නීතිය සම්මත වූ පමණින්ම අපේ සමාජ, දේශපාලන හා ආර්ථීක ප්‍රශ්නවලට විසඳුම් ලැබෙන්නේ නැහැ. තොරතුරු අයිතිය නිර්මාණශීලීව හා අධිෂ්ඨාන පූර්වකව භාවිත කිරීම හරහායි වඩාත් වගවීම සහිත ආණ්ඩුකරණයක් හා වඩාත් විවෘත සමාජයක් බිහි වන්නේ.

ඕනෑම රටක තොරතුරු නීතියක් සාර්ථක වන්නේ එයින් එරට පුරවැසියන් වැඩ ගන්නා පමණටයි. ආවේග, අනුමාන, ඇදහිලි හා කුමන්ත‍්‍රණවාදී ප‍්‍රබන්ධ මත පදනම් වී නිගමනවලට එළඹීමට හුරුව සිටින අපේ සමාජය තොරතුරු, දත්ත, සාක්ෂි හා හරවත් විග‍්‍රහයන් හරහා ඉදිරියට ගෙන යාමේ දැවැන්ත අභියෝගය අප හමුවේ තිබෙනවා.

See also:

7 March 2015: Echelon March 2015 column: Beyond RTI – Towards Open Government

සිවුමංසල කොලූගැටයා #266: තොරතුරු නීතියේ වැඩිම ප‍්‍රයෝජන සාමාන්‍ය පුරවැසියන්ටයි!

In this week’s Ravaya column (appearing in the print issue of 1 May 2016), I return to the topic of Sri Lanka’s new Right to Information (RTI) law that has recently been tabled in Parliament.

Over 15 years in the making, the RTI law is to be debated in June and expected to be adopted with multi-party consensus. The law represents a transformation across government by opening up hitherto closed public information (with certain cleared specified exceptions).

While media can also benefit from RTI, it is primarily a law for ordinary citizens to demand and receive information related to everyday governance (most of it at local levels). For this, citizens need to understand the RTI process and potential benefits. Media can play a major role in explaining RTI law, and promoting its use in many different ways to promote the public interest and to nurture a culture of evidence-based advocacy for good governance and public accountability.

In this column, I look at how RTI can benefit citizens, and share examples from other South Asian countries where even school children are using RTI to solve local level problems that affect their family, school or local community.

RTI Law is like a key that opens government information
RTI Law is like a key that opens government information

වසර 15ක පමණ සිවිල් සමාජ අරගලයකින් පසුව ශ‍්‍රී ලංකාවේ තොරතුරු අයිතිය තහවුරු කැරෙන නව නීතිය කෙටුම්පතක් ලෙස පාර්ලිමේන්තුවේ සභාගත කොට තිබෙනවා. ඉදිරි සති කිහිපය තුළ මෙය විවාදයට ගෙන සම්මත වීමට නියමිතයි.

2015 අපේ‍්‍රල් මාසයේ සම්මත වූ 19 වන ව්‍යවස්ථා සංශෝධනය මගින් දැනටමත් තොරතුරු දැන ගැනීමේ අයිතිය මෙරට මූලික මානව අයිතියක් ලෙස පිළිගෙන හමාරයි. මේ නීතිය කරන්නේ එය ප‍්‍රායෝගිකව ක‍්‍රියාත්මක කිරීමට අවශ්‍ය ක‍්‍රමවේදය බිහි කිරීමයි.

එසේම තොරතුරු අයිතියට අදාළ වන්නේ කුමන රාජ්‍ය ආයතන හා කිනම් ආකාරයේ තොරතුරුද, හෙළිදරව් කළ නොහැකි තොරතුරු වර්ග මොනවාද (ව්‍යතිරේක) හා හෙළිදරව් කළ යුතු තොරතුරු නොදී සිටින රාජ්‍ය නිලධාරීන්ට එරෙහිව පුරවැසියන්ට ගත හැකි පරිපාලනමය ක‍්‍රියාමාර්ග මොනවාද ආදිය මේ පනතෙන් විස්තර කැරෙනවා.

මේ කෙටුම්පත භාෂා තුනෙන්ම පාර්ලිමේන්තුවේ වෙබ් අඩවියෙන් බලාගත හැකියි. http://www.parliament.lk/uploads/bills/gbills/english/6007.pdf

මේ හැකියාව තිබියදීත් පනත් කෙටුම්පත නොකියවා අනුමාන හෝ  ඕපාදුප මත පදනම් වී මේ ගැන දුර්මත පතුරු වන අයත් සිටිනවා. (මෑතදී මට දුරකථනයෙන් කතා කළ එක් ජාතික පුවත්පතක මාධ්‍යවේදියෙක් ඇසුවේ තොරතුරු පනත මගින් මාධ්‍යවේදීන්ට හා සෙසු පුරවැසියන්ට දඬුවම් දීමට අදහස් කරනවාද කියායි!)

තොරතුරු අයිතිය හා නීතිය ගැන මීට පෙර කිහිප වතාවක් අප මේ තීරු ලිපියේ සාකච්ඡා කළා. යළිත් මේ තේමාවට පිවිසෙන්නේ තවමත් මේ සංකල්පය ලක් සමාජයට ආගන්තුක නිසායි.

ලෝකයේ මුල්ම තොරතුරු නීතිය සම්මත වී 2016ට වසර 250ක් සපිරෙනවා. 1766දී එම නීතිය හඳුන්වා දුන්නේ ස්වීඩනයේ. එදා මෙදාතුර රටවල් 100කට වැඩි ගණනක තොරතුරු නීති සම්මත කරගෙන තිබෙනවා.

අපේ සාර්ක් කලාපයේ තොරතුරු නීතියක් නොමැතිව සිටි එකම රට ශ‍්‍රී ලංකාවයි. ශිෂ්ට සම්පන්න ජන සමාජයකට හා ප‍්‍රජාතන්ත‍්‍රවාදී රාජ්‍ය පාලනයකට අත්‍යවශ්‍ය යැයි සැලකෙන මේ නීතිය ප‍්‍රමාද වී හෝ අපට ලැබීම හොඳයි. එහෙත් මේ නීතිය සාර්ථක වන්නේ එය ගැන සමස්ත ජන සමාජයම දැනුවත් හා උද්‍යෝගිමත් වූ විට පමණයි.

බොහෝ නීති පනවන්නේ රජයට යම් ඉලක්ක හා අරමුණු සාක්ෂාත් කර ගන්න. එහෙත් තොරතුරු නීතිය මහජනයා අතට ලැබෙන, ඔවුන් බලාත්මක කළ හැකි නීතියක්.

A009-001(1)

තොරතුරු නීතිය මාධ්‍යවේදීන් සඳහා යයි මතයක් පවතිනවා. හිටපු ජනාධිපතිවරයා වරක් කතුවරුන් අමතමින් කීවේ ‘ඔබට තොරතුරු නීතියක් මොකටද?  ඕනෑ දෙයක් මගෙන් අහන්න’ කියායි!

මාධ්‍යවේදීන්ටද තොරතුරු නීතිය උපකාර වෙතත් තමන්ට අවශ්‍ය සැඟවුණු තොරතුරු සොයා යෑමේ උපක‍්‍රම ඔවුන් සතුව තිබෙනවා. එවැනි ආයතනික හෝ සිවිල් බලයක් නොමැති සාමාන්‍ය පුරවැසියන්ට රාජ්‍ය ආයතන සතු තොරතුරු ඉල්ලා ලබාගන්නට අයිතියක් තහවුරු කරන්නේ තොරතුරු නීතිය මගින්.

මහජන මුදලින් නඩත්තු කැරෙන මහජන සේවයට පිහිටුවා ඇති රාජ්‍ය ආයතනවල ක‍්‍රියාකලාපය විමර්ශනය කිරීමට එම මහජනයාට ඇති අයිතිය තහවුරු කිරීමයි  තොරතුරු නීතිය මගින් කරන්නේ.

ඕනෑම රටක තොරතුරු නීතියක් සාර්ථක වන්නේ එහි තමන්ට තිබෙන ප‍්‍රායෝගික වැදගත්කම හා එය භාවිතය ගැන මහජනයා දැනුවත් වූ තරමටයි.

නීතිඥ ගිහාන් ගුණතිලක 2014දී ලියූ, ශ‍්‍රී ලංකා පුවත්පත් ආයතනය පළ කළ තොරතුරු නීතිය පිළිබඳ අත්පොතෙහි මේ ප‍්‍රයෝජන උදාහරණ කිහිපයකින් පැහැදිලි කරනවා.

උදාහරණ 1: අපේ නිවෙස ඉදිරියෙන් දිවෙන පාර අබලන් වී තිබූ නිසා එය පිළිසකර කරනු ලබනවා. එහෙත් එහි ප‍්‍රමිතිය හා නිමාව සැක සහිතයි. මේ ගැන පුරවැසියන් ලෙස අපට කුමක් කළ හැකිද?

තොරතුරු අයිතිය යටතේ පාර පිළිසකර කිරීමට අදාළ පළාත් පාලන ආයතනයෙන් හෝ මාර්ග සංවර්ධන අධිකාරියෙන් හෝ විමසිය හැකි වනවා. ඒ සඳහා කොපමණ මහජන මුදල් ප‍්‍රතිපාදන වෙන් කළාද, කොන්ත‍්‍රාත් දීමට ටෙන්ඩර් කැඳ වූවාද, වැය කළ මුදල් ද්‍රව්‍යවලට හා වේතනවලට බෙදී ගියේ කෙසේද ආදි සියල්ල හෙළි කිරීමට අදාළ ආයතනයට සිදු වනවා.

බොහෝ විට මේ තොරතුරු පිටු රැසකින් සමන්විත ෆයිල් එකක් විය හැකියි. එය ලද පසු අධ්‍යයනය කොට මහජන මුදල් නිසි ලෙස වැය වී ඇත්ද හා එසේ නැතිනම් ඇයිද යන්න දත හැකියි. මේ දක්වා සැකය හා අනුමානය පදනම් කර ගෙන කළ තර්ක හා චෝදනා මින් පසු තොරතුරු සාක්ෂි මත පදනම්ව කළ හැකි වනවා.

උදාහරණ 2: හැම වසරකම රටේ මහත් ආන්දෝලනයක් ඇතිකරන ක‍්‍රියාදාමයක් නම් රජයේ පාසල්වලට දරුවන් ඇතුළු කර ගැනීමයි. ක‍්‍රමවේදයක් ස්ථාපිත කොට තිබෙත්, නිසි පාරදෘශ්‍යභාවයක් නැති නිසා අක‍්‍රමිකතා හා දුෂණ රැසකට ඉඩ පෑදී තිබෙනවා.

තොරතුරු නීතිය යටතේ මේ ක‍්‍රමවේදය ගැන  ඕනෑම රජයේ පාසලකින් විස්තරාත්මක තොරතුරු ඉල්ලා සිටීමට පුරවැසි අපට හැකි වනවා. දරුවන් ඇතුළු කිරීමට යොදා ගත් නිර්ණායක මොනවාද, ඉල්ලූම් කළ සමස්ත සංඛ්‍යාව අතරින් තෝරා ගත් දරුවන් ඒ නිර්ණායක සියල්ල සපුරා සිටියාද, ප‍්‍රතික්ෂේප කිරීමට නිශ්චිත හේතු මොනවාද ආදි සියලූ තොරතුරු හා තීරණ හෙළි කරන ලෙස තොරතුරු නීතිය යටතේ අපට බල කළ හැකියි.

උදාහරණ 3: ගොවිතැන් වැඩිපුර කරන ප‍්‍රදේශයක ගොවීන්ට ජලය ලබා දීමට නව ඇළ මාර්ග ඉදි කිරීමට මහජන මුදල් වෙන් කැරෙනවා. එය එසේ කළ බවත්, මාධ්‍ය හරහා වාර්තා වනවා. එහෙත් මාස හා වසර ගණනක් ගෙවී ගියත් ඇළ මාර්ග ඉදි වන්නේ නැහැ. කුමක් වූවාදැයි නොදැන ගොවීන් වික්ෂිප්තව සිටිනවා.

තොරතුරු නීතිය යටතේ තව දුරටත් නොදන්නාකමින් හා අවිනිශ්චිත බවින් කල් ගෙවිය යුතු නැහැ. වාරි ඇළ මාර්ග සඳහා වෙන් කළ ප‍්‍රතිපාදනවලට කුමක් වූවාද,  එය වෙනත් දෙයකට යොදා ගත්තාද, නැතිනම් වැය නොකිරීම නිසා යළිත් භාණ්ඩාගාරයට ගියාද, එසේ නම් ඒ සඳහා වගකිව යුත්තේ කවුද ආදි මේ සියල්ල ගැන පරිපාලන තොරතුරු  ඕනැම පුරවැසියකු ඉල්ලා සිටියොත් හෙළි කිරීමට අදාළ රාජ්‍ය ආයතනයට සිදු වනවා. එහිදී තොරතුරු ඉල්ලීම පීඩාවට පත් ගොවීන්ට පමණක් නොව සියලූ පුරවැසියන් සතු අයිතියක්.

උදාහරණ 4: රටේ බහුතරයක් ජනයා සෞඛ්‍ය සේවා සඳහා යන්නේ රජයේ රෝහල්වලට. මහජන මුදලින් නඩත්තු කැරෙන රාජ්‍ය සෞඛ්‍ය සේවා පද්ධතියේ අඩුපාඩු තිබෙනවා. වාර්ෂිකව සෞඛ්‍ය ක්ෂේත‍්‍රයට අති විශාල මුදලක් වෙන් කළත්, පරිපාලන දුර්වලතා නිසා හැම විටම නිසි ප‍්‍රතිඵල ලැබෙන්නේ නැහැ.

තමන්ට අදාළ රජයේ රෝහලක කටයුතු සිදු වන ආකාරය ගැන සෑහීමකට පත්විය නොහැකි නම් ආයතනයේ පරිපාලන තොරතුරු ඉල්ලීමට නව නීතිය යටතේ පුරවැසියන්ට අයිතියක් ලැබෙනවා.

බෙහෙත් හිඟය, රෝග විනිශ්චයට උපකාර වන පරීක්ෂණ පහසුකම් ක‍්‍රියාත්මක නොවීම, වෛද්‍යවරුන් අනුයුක්ත නොකිරීම ආදි  ඕනෑම කරුණක් ගැන අනුමාන හා සැකයක් මත පදනම් වී චෝදනා කරනු වෙනුවට සැබෑ තොරතුරු ලබා ගෙන, ඒවා විමර්ශනය කොට වඩාත් නිවැරදි නිගමනවලට එළැඹීමට හැකි වනවා.

තවත් උදාහරණ  ඕනෑ තරම් අපට පරිකල්පනය කළ හැකියි.

Cartoon by Awantha Artigala, Daily Mirror newspaper Sri Lanka
Cartoon by Awantha Artigala, Daily Mirror newspaper Sri Lanka

රජයේ ආයතනයක ඇති වන පුරප්පාඩු පිරවීමේදී නිසි ක‍්‍රමවේදයක් අනුගමනය කළාද කියා දැන ගැනීමට එම තනතුරුවලට ඉල්ලූම් කළ, එහෙත් නොලද  ඕනෑම කෙනකුට හැකි වනවා. පොලිසිය සමග කැරෙන ගනුදෙනුවලදී දැනට වඩා පාරදෘශ්‍ය වීමට පොලිස් තන්ත‍්‍රයට තොරතුරු නීති හරහා බල කළ හැකියි.

තොරතුරු ඉල්ලා සිටින මහජනයා නොතකා සිටීමට හෝ අනවශ්‍ය ලෙස කල් දමමින් රස්තියාදු කිරීමට ඇති අවකාශ ඇහිරීම අලූතෙන් පිහිටුවීමට නියමිත තොරතුරු කොමිසමේ වගකීමයි. ව්‍යතිරේකවලට සම්බන්ධ නොවූ වෙනත්  ඕනෑම තොරතුරක් නොදී සිටින (මධ්‍යම, පළාත් සභා හා පළාත් පාලන ආයතන මට්ටමේ) රාජ්‍ය ආයතන ගැන මෙකී තොරතුරු කොමිසමට පැමිණිලි කළ හැකි වනවා.

තොරතුරු නීතිය මෙවලමක් කර ගෙන යහපාලනය ඉල්ලා සිටීම පුරවැසි අප සැමගේ යුතුකමක් හා වගකීමක්.

තොරතුරු නීතිය ප‍්‍රාන්ත මට්ටමින් 1990 දශකයේ මැද භාගයේ පටන්ද ජාතික මට්ටමින් 2005 සිටද ක‍්‍රියාත්මක වන ඉන්දියාවේ එම නීතිවලින් වැඩිපුරම ප‍්‍රයෝජන ගන්නේ සාමාන්‍ය පුරවැසියෝ. මාධ්‍ය හෝ සිවිල් සංවිධානවලට වඩා ඉදිරියෙන් සිටින්නේ ඔවුන්.

තොරතුරු අයිතිය බාල මහලූ, උගත් නූගත් හැම පුරවැසියෙකුටම හිමි වන්නක්. ඡන්ද බලය මෙන් යම් වයස් සීමාවකින් ඔබ්බට ගිය පසු ලැබෙන්නක් නොවෙයි.

foi-laws

ඉන්දියාවේ පාසල් සිසුන් හා ළාබාල දරුවන් පවා තොරතුරු නීතියෙන් ප‍්‍රයෝජන ගන්නවා. මේ ගැන රසවත් උදාහරණයක් ගිය වසරේ වාර්තා වුණා.

දකුණු ඉන්දියාවේ හයිද්‍රාබාද් නුවරට සමීප නිසාමාබාද් දිස්ත‍්‍රික්කයේ වයස 10-12 අතර පාසල් සිසුන් තොරතුරු නීතිය යටතේ මහජන තොරතුරු ඉල්ලා අවස්ථා හතරකදී සාර්ථකව එය ලබා ගත්තා.

දස හැවිරිදි මනෝජ්ට තිබූ ප‍්‍රශ්නය බීඩි එතීමේ නිරත වූ මව්පියන්ගේ දරුවන්ට කම්කරු දෙපාර්තමේන්තුව දෙන ඉන්දියානු රුපියල් 1,000ක වාර්ෂික ශිෂ්‍යාධාරය නොලැබීමයි. මව්පියන් සුසුම් හෙළමින් සිටින අතර මනෝ්ජ් මේ අසාධාරණයට අදාළ තොරතුරු ඉල්ලා කම්කරු දෙපාර්තමේන්තුවට ගියා. මෙයින් කලබලයට පත් කම්කරු නිලධාරීන් ශිෂ්‍යාධාර හිඟ මුදල් ලබා දී ප‍්‍රමාදයට හේතු දක්වන ලියුමක් ද මේ දරුවාට යැව්වා.

මෙයින් දිරිමත් වූ මනෝජ් තම ප‍්‍රදේශයේ පුරාවිද්‍යාත්මක වැදගත්කම ගැන පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුවෙන් තොරතුරු ඉල්ලා එය ලබා ගත්තා. එයද තොරතුරු නීතිය යටතේයි.

මේ දෙස බලා සිටි ඔහුගේ පාසල් සගයෝ වෙනස් ප‍්‍රශ්න ගැන තොරතුරු ඉල්ලීම් ගොනු කරන්න පටන් ගත්තා. කවීතා නම් ළාබාල දැරිය තම ගමට හරියට බස් සේවාවක් නොතිබීමට හේතු විමසා සිටියා. අදාළ නිලධාරීන් ප‍්‍රතිචාර නොදැක් වූ විට ඇය තොරතුරු නීති ඉල්ලීමක් ගොනු කළා.

ප‍්‍රාන්ත රජයට හිමි බස් සමාගම මුලින් කීවේ එම මාර්ගයේ බස් ධාවනය පාඩු ලබන බවයි. එහෙත් දැරිය ඉල්ලූ තොරතුරුවලින් එය එසේ නොවන බව ගම්වාසීන්ට පෙනී ගියා. අන්තිමේදී බස් සේවය නැවත ස්ථාපිත කිරීමට රාජ්‍ය බස් සමාගමට සිදු වුණා. මේ නිසා ඒ ගමින් අවට පාසල්වලට යන ශිෂ්‍ය සංඛ්‍යාව වැඩිවුණා.

මෙවන් උදාහරණ විශාල ගණනක් ගෙවී ගිය දශකයේ ඉන්දියාවෙන් වාර්තාගතයි. අපට වඩා සාක්ෂරතාවෙන් අඩු ඉන්දීය මහජනයා මෙතරම් නිර්මාණශීලීව හා ධෛර්යමත්ව තොරතුරු නීතිය තම ප‍්‍රශ්න විසඳීමට යොදා ගන්නා සැටි තොරතුරු නීතිය ලැබීමට ආසන්න ලක් සමාජයට මාහැඟි ආදර්ශයක්.