Sir Patrick Moore (1923 -2012): Our Travel Guide to the Universe

Tribute published in Ceylon Today newspaper on 13 Dec 2012:

Sir Patrick Moore (1923 -2012): A colourful journey fuelled by enthusiasm
Sir Patrick Moore (1923 -2012): A colourful journey fuelled by enthusiasm

The first ever book on astronomy I owned as a kid, a pocket guide to the night sky, was written by an Englishman named Patrick Moore.

Armed with the tattered book, I joined night sky observation sessions of the Young Astronomers’ Association, formed in the mid 1980s.

Hormones-on-legs that we all were at the time, we were interested in ‘heavenly bodies’ at both ends of the telescope. But we couldn’t have had a better guide to the celestial wonders than the erudite yet eminently accessible Patrick Moore.

Indeed, Sir Patrick Moore, who died on December 9 aged 89, was the world’s best known public astronomer for nearly half a century.

Although he wrote over 70 books on astronomy and space, it was his television work that made him such a household name. He hosted a monthly TV show, called The Sky at Night, demystifying the night sky and space travel for ordinary people.

The show started on BBC Television in April 1957 – six months before the Space Age dawned. For 55 years, the low-budget show has chronicled highs and lows of the entire the Space Age and brought the wonders of the night sky into the living rooms of millions.

Sir Patrick presented it for 55 and six months, doing a total of 720 episodes. He missed it just once, in July 2004, when he was hospitalized for a few days with food poisoning.

The show has earned a place in the Guinness Book of World Records as the longest-running programme with the same presenter in TV history. It’s unlikely to be broken.

He was essentially an amateur astronomer, albeit a serious and passionate one. He did some original mapping of the Moon’s surface in his younger days (used later by the both American and Russian space programmes), and headed a planetarium in Northern Ireland for a while in the 1960s, but he was largely self taught in the subject, and did mostly optical observations with his own telescopes.

BBC Sky at Night - a long innings
Public Imagination

Sir Patrick’s practical knowledge of astronomical observations and his brand of humour – together with his lovable eccentricity — made the TV show interesting to people from all walks of life while also those engaging seriously pursuing amateur astronomy.

But Sir Patrick insisted that it was the subject, not his style. When the show reached 50 years and over 650 episodes in early 2007, Sir Patrick explained its enduring appeal: “Astronomy’s a fascinating subject. You look up… you can’t help getting interested and it’s there. We’ve tried to bring it to the people…it’s not me, it’s the appeal of the subject.”

Over the years, the show has had some stellar guests. It included famous astronomers like Fred Hoyle, Carl Sagan, Bernard Lovell and Martin Rees, rocket builder Wernher von Braun, and Moon landing astronauts Neil Armstrong and Buzz Aldrin.

Sir Patrick was centrally involved in the BBC’s coverage of the Moon Landings in the late 1960s and early 1970s. He is remembered as an excellent interviewer who brought out the best in his guests. It was mind-stimulating TV that was entertaining but not dumbed down.

One repeat guest was his long-standing friend Sir Arthur C Clarke, whom he first met through the British Interplanetary Society in the 1940s. They were both ‘space cadets’ when few people took space travel seriously.

In a tribute to the world’s most enduring astronomy show, Sir Arthur said in 2007: “Sky at Night has not been just a gee-whiz show of rockets, satellites and other expensive toys deployed by rich nations trying to outsmart each other. At its most basic, it’s a show about exploring that great laboratory within easy access to anyone, anywhere on the planet: the night sky.”

He added: “By the time the Space Age dawned, Patrick was well on his way to becoming the best known public astronomer in the world. The Sky at Night only consolidated a reputation that was well earned through endless nights of star-gazing, and many hours of relentlessly typing an astonishing volume of books, papers and popular science articles.”

In the 50th anniversary programme, broadcast in April 2007, Sir Patrick travelled back in time to see their first recording. He talked to his earlier self about astronomy back in 1957, and discussed how things have changed in half a century.

He then time travelled to 2057 where the ‘virtual’ Patrick, saved in the BBC computer, is celebrating 100 years of making The Sky at Night and talked to Dr Brian May about the discovery of life on Mars.

That same month, the International Astronomical Union (IAU) — the professional body that has sole authority to name celestial bodies –designated an asteroid as “57424 Caelumnoctu” in honour of the show. The number refers to the first broadcast date, and the name is Latin for “The Sky at Night”.

Earlier, the IAU had named asteroid No 2602 as “Moore” in his honour.

In 2001, the year he was knighted by the Queen for “services to the popularisation of science and to broadcasting”, he became the only amateur astronomer ever to be inducted as an honorary Fellow of the Royal Society. He also received a BAFTA Award (the British Oscar) for his broadcasting accomplishments.

Many of the world’s leading professional astronomers have acknowledged being inspired by Patrick Moore’s books and TV shows.

That includes the UK’s Astronomer Royal, Sir Martin Rees, FRS, who said in 2005: “I’m one of multitudes who owe their enthusiasm for astronomy to Patrick Moore. As a schoolboy I viewed, on the flickering screen of our family’s newly acquired black and white TV, his commentaries on the first Sputnik. I was transfixed…”

Sir Patrick’s influence extended well beyond the western world. Tributes have come in from everywhere.

Dr Nalin Samarasinha, Senior Scientist at the Planetary Science Institute in Tucson, Arizona, USA – and one of the very few Lankans to have an asteroid named after himself — said: “Certainly, I read some of his early books in the mid 1970s when I was an A/L student at Nalanda College, Colombo. They could be classified as an inspiration as well as a source of knowledge. This was in the era when there was no Internet and one needed to read books to learn about the field!”

Thilina Heenatigala, Project Coordinator of Astronomers Without Borders (AWB) that popularises astronomy, said: “He was a true ambassador of astronomy, bringing the Universe to the public. His work inspired me both as a kid and as an adult.”

Countering Pseudoscience

Sir Patrick used his show also to counter pseudoscience beliefs such as the popular association of unidentified flying objects (UFOs) with alien beings. He sometimes investigated what he called ‘Flying Saucerers’ – people who were genuinely confused by natural or man-made objects in the sky that were unfamiliar and, therefore, presumed mysterious.

He showed how UFOs had nothing to do with alien creatures. Yet he believed in the prospects of life elsewhere in the universe.

He was once asked what he might say if a real Flying Saucer landed on his front lawn, and a little green man emerged. His reply: “I know exactly what I would say: ‘Good afternoon. Tea or coffee? Then do please come with me to the nearest television studio…’”.

He noted in his 2003 autobiography: “There is nothing I would like better than to interview a Martian, a Venusian or even a Saturnian, but somehow I don’t think that it is likely to happen.”

If that particular wish didn’t come to pass, Sir Patrick couldn’t complain. On and off the screen, he met an extraordinary array of famous Earthlings. Among them were Orville Wright, the very first man to fly a heavier-than-air machine, Albert Einstein (whose violin playing he accompanied on the piano), and Yuri Gagarin and Valentina Tereshkova, respectively the first man and women to travel to space.

Once, when Tereshkova was visiting London, Sir Patrick chaired a major meeting in the Festival Hall. A tough journalist asked her: “What qualities would you look for in a man going to the Moon?” The cosmonaut, who spoke good English, answered with a charming smile: “Do you mean if I was going too?”

A younger Patrick Moore presenting BBC Sky at Night show around 1960
A younger Patrick Moore presenting BBC Sky at Night show around 1960

Terrestrial Pursuits

As an active astronomer, TV host and public speaker, Sir Patrick travelled the world for over half a century, visiting all seven continents including Antarctica. He was especially fond of chasing total eclipses of the sun, one of the most spectacular events in Nature.

When not star gazing, he pursued many other interests. He freely admitted to being unathletic and uncoordinated, but was an avid cricketer, turning up for his home town Selsey’s Cricket Club well into his seventies.

Once, when asked on TV about his definition of Hell, he replied: “Bowling to a left-hander, on a dead wicket, with a Pakistani umpire.”

He also played the piano and xylophone until arthritis ruled it out. He never married because his fiancée was killed by a bomb during World War II, and lived in a rural house with his pet cats. He was fond of making home-made wine, for which he said “you can use almost anything, within reason” as raw material. Rose petal was his favourite.

Thank you, Sir Patrick, for being our genial guide to the night sky and space travel for over half a century.

Happy cosmic journeys!

Sir Patrick Moore tribute by Nalaka Gunawardene, Ceylon Today, 13 Dec 2012
Sir Patrick Moore tribute by Nalaka Gunawardene, Ceylon Today, 13 Dec 2012

Mind Journeys with Arthur C Clarke: New Sinhala book offers glimpses of a visionary

Arthur C Clarke Chintana Charika - Sinhala Book of essays and interviews by Nalaka Gunawardene (Wijesooriya Book Centre, Colombo, 2012)
Arthur C Clarke Chintana Charika – Sinhala Book of essays and interviews by Nalaka Gunawardene (Wijesooriya Book Centre, Colombo, 2012). Cover photos by Shahidul Alam, Drik

In a literary career spanning over six decades, Sir Arthur C Clarke (1917 – 2008) wrote 100 books and more than 1,000 short stories and essays. He was the first to propose geostationary communications satellites, and inspired the World Wide Web.

To mark his 95th birth anniversary which falls this month, science writer Nalaka Gunawardene is releasing a new Sinhala book offering a quick tour of Clarke’s imagination, analyses and extrapolations on the world’s current challenges and our choice of futures.

Titled ‘Arthur C Clarke Chintana Charika’ (Mind Journeys with Arthur C Clarke), the book is a collection of Nalaka’s articles, media columns and interviews based on the late author and visionary’s formidable intellectual output. Some have appeared in Lankan newspapers or magazines during the past 25 years, while others are coming out in print for the first time.

“These are not translations, and most are not even adaptations. Instead, I have distilled Sir Arthur’s ideas and imagination and presented them in simple Sinhala,” says Nalaka, who worked with Clarke for 21 years as research associate at his personal office in Colombo.

Indicative of Clarke’s diverse career and interests, the book is divided into five sections: highlights of his illustrious life; astronomy and space travel; information and communications technology; futuristic visions; and his long association with Sri Lanka.

“Sir Arthur cheered and promoted Sri Lanka for half a century – in both good times and bad. The section on Sri Lanka captures his visions and hopes for his adopted homeland: on how we may overcome the burdens of evolution and history to create a truly peaceful and prosperous island for all,” says Nalaka.

The book contains Clarke’s advice on rebuilding Sri Lanka after the 2004 tsunami, the story of the first Sinhala feature film in colour (Ran Muthu Duwa, 1962) that Clarke financed, and the text of his 90th birthday video, which eventually became his public farewell.

Other essays focus on Clarke’s cautious optimism for information society and the future of artificial intelligence, his hopes of developing clean energy sources to end humanity’s addiction to fossil fuels, and his advocacy of a world free of nuclear weapons.

Nalaka reiterates that the best way to celebrate the legacy of Arthur C Clarke is to adapt his ideas for a better world based on knowledge, ethics, compassion and imagination.

The 280-page book, published by Wijesooriya Grantha Kendraya (Wijesooriya Book Centre), will be launched at 3 pm on Tuesday, 18 December 2012 at the National Library Services and Documentation Board, 14, Independence Avenue, Colombo 7. The main speaker will be Prof Rohan Samarajiva, Chair and CEO of LIRNEasia. Copies will be sold on discount at the launch.

My latest book out on Dec 18: ‘ආතර් සී. ක්ලාක් චින්තන චාරිකා’

Arthur C Clarke Chintana Charika - Sinhala Book of essays and interviews by Nalaka Gunawardene (Wijesooriya Book Centre, Colombo, 2012)
Arthur C Clarke Chintana Charika – Sinhala Book of essays and interviews by Nalaka Gunawardene (Wijesooriya Book Centre, Colombo, 2012)

‘ආතර් සී. ක්ලාක් චින්තන චාරිකා’ නමින් විද්‍යා ලේඛක නාලක ගුණවර්ධන විසින් රචිත නවතම ග‍්‍රන්ථය 2012 දෙසැම්බර් 18 වනදා එළි දකියි.

ශ‍්‍රීමත් ආතර් සී. ක්ලාක්ගේ නව අදහස්, දිගු කාලීන දැක්ම හා පරිකල්පනය කැටි කර ගනිමින් ලියන ලද ලිපි 18ක් ද සම්මුඛ සාකච්ඡා තුනක් ද එහි ඇතුළත් ය. මෙයින් ඇතැම් ඒවා ගෙවී ගිය වසර 25ක කාලය තුළ ශ‍්‍රී ලංකාවේ ජාතික පුවත්පත් හා සඟරාවල පළ වූ අතර, ඉතිරිය මුද්‍රණයෙන් එළි දකින්නේ පළමු වතාවට ය.

අභ්‍යවකාශ තරණය, තාරකා විද්‍යාව, තොරතුරු හා සන්නිවේදන තාක්ෂණය, සාගර ගවේෂණය, පරිසර සංරක්ෂණය මෙන් ම ශ‍්‍රී ලංකාවේ සහ මානව සංහතියේ අනාගතය ගැන ද විසි වන සියවසේ විසූ ප‍්‍රමුඛ පෙළේ චින්තකයකු වූ ක්ලාක්ගේ හරබර සංකල්පනා මේ පොත ලිහිල් සිංහලෙන් ඉදිරිපත් කරයි.

මේ ග‍්‍රන්ථය එළි දැක්වීමේ උත්සවය 2012 දෙසැම්බර් 18 වනදා පස්වරු 3ට කොළඹ 7 නිදහස් මාවතේ පිහිටි ජාතික පුස්තකාල සේවා හා ප‍්‍රලේඛන මණ්ඩල ශ‍්‍රවණාගාරයේ දී පැවැත්වෙයි. ආතර් සී. ක්ලාක්ගේ 95වන ජන්ම සංවත්සරය ද සැමරෙන එදින ප‍්‍රධාන දේශනය පවත්වන්නේ සන්නිවේදන විශේෂඥ හා ලර්න්ඒෂියා පර්යේෂණායතනයේ සභාපති මහාචාර්ය රොහාන් සමරජීව විසිනි. ආතර් සී. ක්ලාක් ගැන හා ශ‍්‍රී ලංකාව ගැන මෑතදී නිපදවුණු සිංහල වැඩ සටහනක් ද එදින තිර ගත කිරීමට නියමිත ය.

නව දැනුම හා තාක්ෂණයන් සදාතනික මානව ගුණයන් සමඟ මනා සේ මුසු කරමින්, අඟහිඟකම් හා ප‍්‍රචණ්ඩත්වයෙන් තොර ශ‍්‍රී ලංකාවක් බිහි කළ හැක්කේ කෙසේ ද යන්නට අනාගතවේදී ක්ලාක්ගේ උපදෙස් රැසක් මේ පොතේ සැකෙවින් අඩංගු ය. සුනාමියෙන් විපතට පත් වෙරළබඩ ප‍්‍රදේශ යළි ගොඩ නැංවීම ගැනත්, කොළඹ නාගරික සංවර්ධනය ගැනත් මෑත වසරවල දී ක්ලාක් දැක් වූ අදහස් ඒ අතර වෙයි.

සන්නිවේදන තාක්ෂණයන් නිසි ලෙස හැසිරවීම, බලශක්ති අර්බුදය ජය ගැනීම, සාගර සම්පත් නැණවත් ලෙස පරිහරණය හා මානවයන්ගේ ප‍්‍රචණ්ඩත්වය සමනය කර ගැනීම වැනි අතිශයින් වැදගත් මාතෘකා රැසක් ගැන ඔහුගේ ලිපි ලේඛන හා දේශනවලින් තෝරා ගත් අදහස් නාලකගේ ලිපිවලට පාදක වී තිබේ.

‘‘ආතර් සී. ක්ලාක් සැමරීමට හොඳ ම ක‍්‍රමය ඔහු නමින් පාරවල් හෝ ගොඩනැගිලි නම් කිරීම නොව ඔහු ඉතිරි කර ගිය පුළුල් වූත්, ගැඹුරු වූත් අදහස් සමුදාය අදට ගැලපෙන ලෙස අදාළ කර ගැනීමයි,’’ නාලක ගුණවර්ධන කියයි.

1917 දෙසැම්බර් 16 වනදා එංගලන්තයේ උපන් ආතර් සී. ක්ලාක් 1956 සිට සිය පදිංචිය සඳහා ශ‍්‍රී ලංකාව තෝරා ගත්තේ ය. බි‍්‍රතාන්‍ය පුරවැසියකු හා ශ‍්‍රී ලංකා පදිංචිකරුවකු ලෙස අඩ සියවසකට වැඩි කලක් මෙරට අධ්‍යාපනික, විද්‍යාත්මක, සාංස්කෘතික හා පාරිසරික ක්ෂෙත‍්‍රවලට විද්වත් දායකත්වය ලබා දුන්නේ ය.

නාලක ගුණවර්ධන 1987 සිට 2008 දක්වා වසර 21ක් පුරා ආතර් සී. ක්ලාක් සමඟ ඔහුගේ කොළඹ පිහිටි පෞද්ගලික කාර්යාලයේ සේවය කළේ ය. මේ කාලය තුළ ලෝ ප‍්‍රකට ලේඛකයාට පර්යේෂණ, ලේඛන හා මාධ්‍ය සම්බන්ධීකරණ සහාය දුන් නාලක, අවසාන දශකයේ දී ඔහුගේ මාධ්‍ය ප‍්‍රකාශක ලෙස ද කටයුතු කළේ ය.

විජේසූරිය ග‍්‍රන්ථ කේන්ද්‍රය මඟින් ප‍්‍රකාශිත ‘ආතර් සී. ක්ලාක් චින්තන චාරිකා’ ග‍්‍රන්ථයේ මිල රු. 450කි. එදින සහන මිලකට පිටපත් අලෙවි කැරනු ඇත.

සිවුමංසල කොලූගැටයා #94: ඇන්ටාක්ටිකාවට ගිය ශ‍්‍රී ලාංකිකයෝ

This week’s Ravaya column is a follow up to my initial one on Antarctica two weeks ago, සිවුමංසල කොලූගැටයා #92: ඇන්ටාක්ටිකාවට අත නොතබනු!. I had such a good response from readers, some of who wanted to know how many Lankans have been to Antarctica.

I asked around, and have found information on three: Marine biologist Dr Nishad Jayasundara (who visited in 2010), youth activist Imalka de Silva (also in 2010) and astronomer Dr Ray Jayawardhana (2010-11). This column is a summary of what they did. It also answers a question: did trail-blazing Lankan biochemist Dr Cyril Ponnamperuma (1924 – 1994), who studied Antarctic meteorites in the 1970s, ever visit the frozen continent himself?

Dr Ray Jayawardhana in Antarctica on snowmobile
Dr Ray Jayawardhana in Antarctica on ski-doo

The Reefs of Taprobane, 2002 edition
The Reefs of Taprobane, 2002 edition
ආතර් සී. ක්ලාක් ශ‍්‍රී ලංකාව පාදක කර ගෙන ලියූ චාරිකා සටහන් පොත් කිහිපයෙන් පළමුවැන්න වූයේ The Reefs of Taprobane නම් කෘතියයි. 1955 වසරේ මාස කිහිපයක් මයික් විල්සන්, රොඞ්නි ජොන්ක්ලස් හා තවත් කිමිදුම් සගයන් සමඟ ලක් දිවයින අවට මුහුදේත්, රට ඇතුළේත් කළ ගවේෂණ ගැන විචිත‍්‍ර ලෙස ලියා ඇති මෙය මුල් වරට ඉංග‍්‍රීසියෙන් පළ වූයේ 1956දී. (අඩ සියවසකටත් පසුව 2011දී මනෝ ප‍්‍රනාන්දු හා නන්දන එල්ලාවල විසින් සිංහලයට පෙරළා තිබෙනවා.)

එහි සය වන පරිච්ෙඡ්දය ඇරඹෙන්නේ ඔවුන් මාතර තානායමේ ලැගුම් ගත් දිනෙක රැයෙහි, පැහැදිලි අහසත් ඉදිරිපස මහ සාගරයත් මෙනෙහි කරමින් ක්ලාක්ගේ සිතේ පහළ වූ සිතිවිලිවලින්. නිරක්ෂයට අංශක හයක් පමණ උතුරින් පිහිටි මේ ස්ථානය ලක් දිවයිනේ වඩාත් ම දකුණුදිග දෙවුන්දර තුඩුවට ඉතා සමීපයි. මෙතැන සිට ඉන්දියානු සාගරයට පිවිසී දිගට ම දකුණු දෙස බලා යාත‍්‍රා කළොත් යළිත් සැතපුම් දහස් ගණනක් යන තුරු කිසිදු ගොඩබිමක් හමු නොවන බව ක්ලාක් පෙන්වා දෙනවා. (මාලදිවයින් පිහිටා ඇත්තේ අපේ දිවයිනට නිරිත දිගින්.)

එසේ ගිය හොත් ඊළඟට හමු වන එක ම ගොඩබිම දක්ෂණ ධ‍්‍රැවය ද අයත් ඇන්ටාක්ටික් මහාද්වීපයයි. (ශ‍්‍රී ලංකාවේ දකුණු අන්තයේ සිට ඇන්ටාක්ටිකාවට ඍජු දුර කිලෝ මීටර් 10,600ක් පමණ වෙනවා.)

ක්ලාක්ගේ මේ සඳහන මගේ සිහියට ආවේ ශ‍්‍රී ලංකාව හා ඇන්ටාක්ටිකාව අතර සබඳතා මොනවා ද යන්න විමසන විටයි.

ඇන්ටාක්ටිකාවේ පරිසරය රැක ගන්නටත්, එය නිරායුධ කලාපයක් ලෙස දිගට ම පවත්වා ගන්නටත් බි‍්‍රතාන්‍ය ධ‍්‍රැව ගවේෂක රොබට් ස්වෝන් ගෙන යන ව්‍යායාමය ගැන 2012 නොවැම්බර් 18 වනදා කොලමින් මා විස්තර කළා. එය කියවා ප‍්‍රමෝදයට පත් පාඨකයන් කිහිප දෙනකු මගෙන් ඇසුවේ ලාංකිකයන් ඇන්ටාක්ටිකාව සමඟ ඇති සබඳතා මොනවා ද යන්නයි.

ස්වෝන්ගේ විග‍්‍රහයට අනුව ලෝකයේ වෙසෙන බිලියන් 7.3ක් වන හැම මානවයකුට ම ඇන්ටාක්ටිකාවේ එක හා සමාන හිමි කමක් තිබෙනවා. නමුත් ලෝකයේ බහුතරයක් මානවයන් වාසය කරන්නේ සමකයෙන් උතුරට පිහිටි උත්තරාර්ධ ගෝලයේ. අප බොහෝ දෙනෙකුට ඇන්ටාක්ටිකාව පිළිබඳ නිසි අවබෝධයක් නැහැ.

මුල් යුගයේ ඇන්ටාක්ටිකාවට ගියේ ඒ සඳහා විශේෂිත ශාරිරික පුහුණුව ලැබූ ධ‍්‍රැව ගවේෂකයන් පමණයි. එහෙත් 1957-58 ජාත්‍යන්තර භූ භෞතික වර්ෂයෙන් ඇරැඹි විද්‍යාත්මක ගවේෂණ නිසා විවිධ විද්‍යා කේෂත‍්‍රයන්ට අදාළ නොයෙක් රටවල විද්‍යාඥයන්ට ද එහි යාමේ අවස්ථාව සැලසුණා.

පසුගිය දශකයක පමණ කාලය තුළ විද්‍යාඥයන්ට අමතරව තරුණ නායකයන්, ව්‍යාපාරික නායකයන් ආදීන් සඳහා ද කෙටි කාලීන (සති 2 – 3) ඇන්ටාක්ටික් සංචාරයන් කිරීමේ අවස්ථාව උදා වී තිබෙනවා. එහෙත් පෞද්ගලික මට්ටමේ දේශ සංචාරකයන්ට සිය කැමැත්තෙන් එහි ගොඩ බසින්නට බැහැ. සංවිධානාත්මක ඇන්ටාක්ටික් චාරිකාවට, නිසි ක‍්‍රමවේදයක් හරහා ඉල්ලූම් කොට, සුදුසුකම් ලබා එබදු චාරිකාවක නිරත විය යුතුයි.

1986දී මුල් වතාවට දක්ෂිණ ධ‍්‍රැවයට පයින් ගිය ගමනින් පසු රොබට් ස්වෝන් තවත් බොහෝ වාර ගණනක් ඇන්ටාක්ටිකාවට ගොස් තිබෙනවා. 1990 දශකයේ රටවල් 25ක තරුණ තරුණියන් 35 දෙනෙකු ස්වේච්ඡවෙන් සම්බන්ධ කර ගෙන ඔහු ඇන්ටාක්ටිකාවේ අපද්‍රව්‍ය එකතු කිරීමේ උත්සාහයක යෙදුණා.

2008දී ඇන්ටාක්ටිකාවේ මුල් ම අධ්‍යාපනික කඳවුර ස්වෝන්ගේ 2041 සංවිධානය ඇරඹුවා. ඒ හරහා හැම වසරක ම තරඟකාරීව තෝරා ගන්නා තරුණ තරුණියන් පිරිසක් (ලෝකයේ විවිධ රටවලින්) සති දෙක හමාරකට ඇන්ටාක්ටිකාවට රැගෙන යනවා. එයින් පසු ගෝලීය මට්ටමේ පාරිසරික හා බලශක්ති ගැටළුවලට දේශීය මට්ටමින් විසඳුම් සෙවීමේ ක‍්‍රියාකාරිකයන් වීමේ වගකීම ඔවුන්ට පැවරෙනවා.

“ඇන්ටාක්ටිකාවට ටික දිනෙකට හෝ යාම මුළු ජීවිතය ම වෙනස් කරන අසාමාන්‍ය අත්දැකීමක්. මා ලද ඒ අත්දැකීම තරුණ හා ව්‍යාපාරික නායකයන්ටත් ලබා දීම හරහා ඔවුන්ගේ දැක්ම හා චරියාව වඩාත් පුළුල් වනු ඇතැයි මා සිතනවා,” ලෙස ස්වෝන් එය විග‍්‍රහ කරනවා.

මේ දක්වා මට සොයා ගත හැකි වූ තොරතුරුවලට අනුව ලාංකිකයන් තිදෙනකු 2010-2011 වතිකානුවේ ඇන්ටාක්ටිකාවට ගොස් තිබෙනවා. එහෙත් ඔවුන් මේ ගැන මාධ්‍ය හරහා ප‍්‍රසිද්ධියක් ලබා ගන්නට උත්සාහ කර නැති නිසා ඒ තොරතුරු තවමත් අප‍්‍රකටයි.

රොබට් ස්වෝන් කොළඹදී කළ දේශනය අවසානයේ ඔහුගේ 2041 සංවිධානය හරහා ඇන්ටාක්ටිකාවට ගිය ශ‍්‍රී ලාංකික තරුණිය ඉමල්කා ද සිල්වා සභාවට හඳුන්වා දුන්නා. ඇයට මේ වරම හිමි වූයේ 2010දී ඇය අමෙරිකාවේ සරසවි සිසුවියක ලෙස සිටින අතරයි. 2041 සංවිධානයේ මූලිකත්වයෙන් තරගකාරී ලෙස තෝරා ගත් තරුණ තරුණියන් ගණනාවක් 2010 මාර්තු 5 – 18 කාලයේ ඇන්ටාක්ටිකාවේ කල් ගත කළා. මෙය අතිශයින් විචිත‍්‍ර මතකයන් ඉතිරි කළ හා මනස විවර කළ අපූරු අත්දැකීමක් වූ සැටි ඉමල්කා කෙටියෙන් විස්තර කළා.

ඇන්ටාක්ටිකාවට තවත් ලාංකික තරුණ තරුණියන් යවන්නටත්, එයින් ලබන අසාමාන්‍ය අත්දැකීම් මෙරට බෙදා ගන්නටත්, තරුණ පාරිසරික සංවිධානයක් ඇරැඹීමට ඉමල්කා අදහස් කරනවා. 2041 සංවිධානයෙන් ඇන්ටාක්ටික් චාරිකා සඳහා ඉල්ලූම් කිරීමට ඔවුන්ගේ වෙබ් අඩවියට පිවිසෙන්න. http://2041.com/antarctic-expeditions

Nishad Jayasundara
Nishad Jayasundara
ඉමල්කා ඇන්ටාක්ටිකාවට ළඟා වන්නට ටික දිනකට පෙර, 2010 ජනවාරියේ ලාංකික සාගර ජීව විද්‍යාඥ නිෂාඞ් ජයසුන්දර පර්යේෂකයකු ලෙස එහි ගියා. අමෙරිකාව විසින් ඇන්ටාක්ටිකාවේ පවත්වා ගෙන යන මැක්මර්ඩෝ පර්යේෂණ කඳවුරට (McMurdo Station) ඔහු ගියේ අමෙරිකාවේ ස්ටැන්ෆර්ඞ් සරසවියේ පශ්චාත් උපාධි සිසුවකු ලෙසයි.

නිෂාඞ්ගේ කණ්ඩායම අධ්‍යයනය කළේ ඇන්ටාක්ටිකාවේ මහා අයිස් තට්ටු යට අධික ලෙස ශීතල පරිසරයකට ස්වභාවිකව හැඩ ගැසී ජීවත් වන මසුන් විශේෂ ගැනයි. 1967දී ඇන්ටාක්ටිකා පර්යේෂණ කළ ඔහුගේ සරසවියේ ම විද්‍යාඥයන් සෙන්ටිගේ‍්‍රඞ් අංශක 6ක් තරම් අඩු උෂ්ණත්වයක දිවි ගෙවන මසුන් විශේෂ තුනක් සොයා ගත්තා. මේ මසුන්ට අංශක 6ට වඩා වැඩි උණුසුම දරා ගත නොහැකියි.

ගෝලීය උණුසුම් වීමත් සමඟ ටිකෙන් ටික ධ‍්‍රැව ප‍්‍රදේශවල ද උණුසුම ඉහළ යත් ම මේ මසුන් වැනි ශීතලට ලැදි සතුන්ට කුමක් වේ ද? නිෂාඞ් ගැඹුරින් විමසන්නේ මේ ප‍්‍රශ්නයට පිළිතුරයි.

2010 අගදී හා 2011 මුලදී තවත් ලාංකික විද්‍යාඥයෙක් ඇන්ටාක්ටිකාවේ දින 37ක් ගත කළා. ඔහු දැන් කැනඩාවේ ටොරොන්ටෝ සරසවියේ තාරකා විද්‍යා සහ තාරකා භෞතික විද්‍යා මහාචාර්ය රේ ජයවර්ධනයි. විශ්වයේ වෙනත් තාරකා වටා අපේ පෘථිවිය බඳු ග‍්‍රහලෝක සෙවීමේ දිගු කාලීන පර්යේෂණවල නියැලී සිටින රේ, වසර 25ක් තිස්සේ මගේ මිතුරෙක්.

1986 හැලීගේ වල්ගා තරුව නැවත දිස් වූ විට ඔහුත් මාත් ඇතුළු තරුණ තාරකාවේදීන්ගේ සංගමයේ (Young Astronomers’ Association) සාමාජික පිරිසක් එය නරඹන්නට මාතරට චාරිකා කොට නවාතැන් ගත්තේ ද මාතර තානායමේයි. එදා හැලී නරඹන විට ආතර් සී. ක්ලාක් එම ස්ථානය ගැන ලියා තිබූ කරුණු අප දැන සිටියේ නැහැ. එමෙන් ම යම් දිනෙක තමන් ඇන්ටාක්ටිකාවට යනු ඇතැයි රේ පවා සිතන්නට නැතිව ඇති!

රේ 2011 ඇක්ටාක්ටිකාවට ගියේ අමෙරිකානු නාසා ආයතනයේ හා එරට ජාතික විද්‍යා පදනමේ අනුග‍්‍රහයෙන්. ඔහු ඇතුළු අට දෙකනුගෙන් සමන්විත පර්යේෂක පිරිසක් උල්කාපාත එකතු කිරීමේ නිරත වුණා.

 Ray Jayawardhana
Ray Jayawardhana
උල්කාපාත පෘථිවියේ විවිධ තැන්වලට නිතිපතා ඇද හැලෙනවා. (බොහෝ ඒවා ප‍්‍රමාණයෙන් කුඩා නිසා හානියක් කරන්නේ නැහැ.) මිනිස් ජනාවාස නැති, වර්ෂාපතනය හා හිමපතනය සීමිත ඇන්ටාක්ටිකාවේ වැටෙන උල්කාපාත වඩාත් නිරුපද්‍රිතව සුරැකී තිබෙනවා. මේවා අධ්‍යයනය කිරීමෙන් සෞර ග‍්‍රහ මණ්ඩලයේ හා විශ්වයේ වසර මිලියන් හා බිලියන් ගණනකට ඉහත තත්ත්වය පිළිබඳව තොරතුරු උකහා ගත හැකියි.

හිම මත ගමන් කරන ස්කී-ඩූ (Ski-doo) නම් වාහනවල නැඟී, ප‍්‍රවේශමෙන් ඇන්ටාක්ටික් හිම අතර ගවේෂණය කළ මේ පිරිස සති පහක් තුළ උල්කාපාත 900ක් එකතු කළා. මේ එකතුව පර්යේෂකයන්ට වසර ගණනක් විශ්ලේෂණය කළ හැකි දැනුම් නිධානයක්.

‘‘මා භූ විද්‍යාඥයකු නොවූවත් ඉක්මනින් ම මේ සෙවිල්ලට මා හුරු වුණා. පරිසරයේ අනෙකුත් ගල් කැබලි අතර උල්කාපාත වෙන් කර හඳුනා ගන්නට යම් ලකුණු තිබෙනවා,’’ රේ කියනවා.

ඇන්ටාක්ටිකාවේ ගත කළ සති කිහිපය ශාරීරික හා මානසික දෙඅතින් ම අභියෝගාත්මක වූ බව ඔහු සිහිපත් කරනවා. එහි යන්නට පෙර ශරීර සෞඛ්‍යය හා සවිමත් බව පිළිබඳ පරීක්ෂණවලින් සමත් විය යුතුයි. ඇන්ටාක්ටික් ගිම්හානයේ මාස හතරකටවත් වඩා එක දිගට හිරු පායා තිබෙනවා. මෙය මුලදී අමුත්තක් වූවත්, ඉක්මනින් සිය දින චර්යාව එයට හැඩගස්වා ගන්නට පර්යේෂකයෝ සමත් වුණා.

නාසා ආයතනය ඇන්ටාක්ටික් උල්කාපාත අධ්‍යයනය කිරීම ඇරඹුවේ 1970 ගණන්වලදී. එහිදී පුරෝගාමී පර්යේෂයකු වූයේ කීර්තිමත් ලාංකික ජීව රසායන විද්‍යාඥ මහාචාර්ය සිරිල් පොන්නම්පෙරුම (1924 – 1994). 1970 දශකය අගදී ඇන්ටාක්ටිකාවෙන් ගෙනා උල්කාපාතවල තිබී ඇමයිනෝ අම්ල සොයා ගැනීමට මුල් වීමෙන් ඔහු විද්‍යා ලෝකයේ තවත් මං සළකුණක් වාර්තා කළා.

ඇමයිනෝ අම්ල යනු ජීවයේ පදනම වන ප්‍රෝටීන් සෑදී ඇති සංඝටකයයි. උල්කාපාතාවලට ඇමයිනෝ අම්ල ආවේ කෙසේ ද? ඇන්ටාක්ටිකාවේදී පෘථිවියේ ජීව ද්‍රව්‍ය සමඟ මිශ‍්‍ර වීමට ඇති ඉඩකඩ ඉතා සීමිත නිසා උල්කාපාතවල හමු වන්නේ පිටසක්වලින් ආ ද්‍රව්‍ය බවට තීරණය කළ හැකියි. පෘථිවියේ හමු නොවන ඇමයිනෝ අම්ල දෙකක් උල්කාපාතාවල හඳුනා ගත් පොන්නම්පෙරුම, සිය ජීවිතයේ අවසානය දක්වා විශ්වයේ ජීවය ගැන පර්යේෂණ කරමින් සිටියා.

මහාචාර්ය පොන්නම්පෙරුමත් ඇන්ටාක්ටිකාවට ගියා ද?

මේ ප‍්‍රශ්නය මා දැන් අමෙරිකාවේ වෙසෙන ඔහුගේ දියණිය රෝෂිණීට යොමු කළා. ඇගේ උත්තරය: ඔහු එහි ගියේ නැතත්, එබඳු චාරිකාවල නිරත වූ පර්යේෂකයන් සමඟ ඉතා සමීපව වැඩ කළා. විශේෂයෙන් ඇන්ටාක්ටිකාවේ මුල් ම උල්කාපාත සෙවීමේ නිරත වූ ජපන මහාචාර්ය ෂීරෝ අකබෝරි සමඟ කලක් තොරතුරු හා සාම්පල හුවමාරු කර ගත්තා. පොන්නම්පෙරුම උල්කාපාත සොයා අයිස්ලන්තය හා ග‍්‍රීන්ලන්තයට නම් ගිය බව රෝෂිණී කියනවා.

ඇන්ටාක්ටිකාවට ගිය මුල් ම ලාංකිකයා කවුද?

මේ දක්වා මතු කළ තොරතුරුවලට අනුව නිෂාඞ් ජයසුන්දර, ඉමල්කා ද සිල්වා හා රේ ජයවර්ධන ඒ අනුපිළිවෙළින් එහි ගොස් තිබෙනවා. එහෙත අප කිසිවකුත් නොදන්නා තවත් පර්යේෂකයන් ඉතා නිහඬව මේ චාරිකාවේ යෙදී ඇත් ද? මා සිටින්නේ විමසිල්ලෙන්.

ලෝකයේ රටවල් 30ක් පමණ තමන්ගේ ම ඇන්ටාක්ටික් පර්යේෂණාගාර පවත්වා ගෙන යනවා. (විස්තර: http://en.wikipedia.org/wiki/Research_stations_in_Antarctica) ඉන්දියාව 1981දීත්, චීනය 1985දීත්, පාකිස්ථානය 1991දීත් ඇන්ටාක්ටික් පර්යේෂණ දියත් කළා. සමහරක් රටවල් වසර පුරා පර්යේෂකයන් එහි රඳවන අතර, බහුතරයක් එය කරන්නේ දක්ෂිණ ධ‍්‍රැවයේ ග‍්‍රීෂ්ම කාලයේ පමණයි.

ආසියාතික රටක් සමඟ සහයෝගයෙන් ශ‍්‍රී ලංකාවටත් ක‍්‍රමානුකූලව ඇන්ටාක්ටික් පර්යේෂණවලට දායක විය හැකි ද?

Stanford University Fish Research group in Antarctica 2010
Stanford University Fish Research group in Antarctica 2010

සිවුමංසල කොලූගැටයා #85: අපට සිටින්නේ නව නිපැයුම්කරුවන් ද? පේටන්ට්ධාරින් ද?

In this week’s Ravaya column (in Sinhala), published on 30 September 2012, I discuss how to nurture a culture of innovation in Sri Lanka — a topic that I’ve been writing and talking about for over two decades.

On the eve of the first major national exhibition of inventions, I discuss the role of Sri Lanka Inventors’ Commission (SLIC), state agency mandated to promote innovation, and talk to its head, Deepal Sooriyaarachchi.

I revive a question first asked when Apple co-founder Steve Jobs departed one year ago: how do we nurture innovation in our kind of conformist and hierarchical societies don’t give mavericks a fleeting chance. Our cultures instead suppress individualism and iconoclasts. What is to be done?

Sahasak Nimawum: Sri Lanka’s national exhibition of inventions and inventors

ශ‍්‍රී ලංකා නව නිපැයුම්කරුවන්ගේ කොමිසම සංවිධානය කරන ”සහසක් නිමැවුම්” ජාතික ප‍්‍රදර්ශනය සැප්තැම්බර් 30, ඔක්තෝබර් 1 හා 2 දිනවල කොළඹ BMICHහිදී පැවැත් වෙනවා. අපේ නව නිපැයුම්කරුවන්ගේ කුසලතා හා නිර්මාණ රටට කියා පෑම මේ ප‍්‍රදර්ශනයේ අරමුණයි.

නව නිපැයුම්කරුවන්ට අතහිත දීමට 1979දී මේ රාජ්‍ය ආයතනය බිහි කරන ලද්දේ දුරදක්නා දැක්මක් තිබූ අමාත්‍ය ලලිත් ඇතුලත්මුදලි විසින්. කොමසාරිස්වරයකුගේ ප‍්‍රධානත්වයෙන් සැදුම් ලත් එය දැනට තාක්‍ෂණ හා පර්යේෂණ අමාත්‍යාංශය යටතේ ක‍්‍රියාත්මක වනවා. ආචාර්ය ඒ. එන්. එස්. කුලසිංහ හා ආචාර්ය රේ විජේවර්ධන වැනි කීර්තිමත් ලාංකික නව නිපැයුම්කරුවන් කලකට පෙර දැරූ කොමසාරිස් තනතුර දැන් හොබ වන්නේ අලෙවිකරණ ක්‍ෂෙත‍්‍රයේ විශේෂඥයකු වන දීපාල් සුරියාරච්චියි. පෞද්ගලික අංශයේ ප‍්‍රධාන විධායක තනතුරු දරා ඇති ඔහු මෙරට නව නිපැයුම්කරුවන්ට වෙළඳපොල ජය ගැනීමට අවශ්‍ය දැනුම හා අත්දැකීම් ඇති අයෙක්.

නව නිපැයුම් කොමිසම ගැන කලක් තිස්සේ අවධානයෙන් සිටින මට පෙනෙන්නේ එය පිහිට වූ 1979 අංක 53 දරණ පණතින් ලබා දී ඇති වරම හා බලතල කාලයෙන් කාලයට වෙනස් ලෙසින් ක‍්‍රියාත්මක කොට ඇති බවයි. විටෙක උද්‍යොගිශීලිවත්, තවත් විටෙක නිද්‍රාශීලීවත් සිටි මේ ආයතනය ගැන මෙරට නව නිපැයුම්කරුවන් තුළ එතරම් පැහැදීමක් නැති බව ඔවුන් සමඟ කථාබහ කිරීමෙන් මා දන්නවා.

විද්‍යා ලේඛකයකු ලෙස මාධ්‍ය හරහා නව නිපැයුම් ගැන ලිවීම මා දශක දෙකකට වැඩි කාලයක් කරන දෙයක්. නව නිපැයුම්කරුවන් හා ඔවුන්ගේ නව නිර්මාණ හඳුන්වා දෙන “මාලිමා” නම් ටෙලිවිෂන් වැඩසටහන් මාලාව මේ වසර මුල සිට මා රූපවාහිනී නාලිකාවෙන් ඉදිරිපත් කරනවා. 2009-10 කාලයේ සියත TV නාලිකාවෙන් “නවකම්” නම් වැඩසටහනෙන් ද මා එබන්දක් කළා. මේවා හරහා විවිධ වයස් මට්ටම්වල හා පසුබිම්වලට අයත් නව නිපැයුම්කරුවන් මුණ ගැසීමටත්, තොරතුරු විපරම් කිරීමටත් මට අවස්ථාව ලැබුණා.

පොදුවේ ගත් විට මෙරට නව නිපැයුම්කරුවන් දැඩි උද්‍යොගයෙන්, කැපවීමෙන් හා ඒකායන අරමුණින් ක‍්‍රියා කරන පිරිසක්. සිය පවුලේ, පාසලේ හෝ කාර්යාලයේ දිරි ගැන්වීමක් ලැබුණත් නැතත් ධෛර්යවන්තව සිය ගමන යන්නට සවිය ඔවුන්ට තිබෙනවා. එහෙත් මේ පිරිස තුළ අපේ ජන සමාජයේ ඇති පුද්ගල හා චරිතගතිවල විවිධත්වය එලෙසින් ම හමුවනවා.

ඇතැම් නව නිපැයුම්කරුවන් සංකල්පමය නව්‍යකරණයෙන් නොනැවතී ප‍්‍රායෝගිකව වෙළඳපොළ ජය ගන්නට වෙර දරන අතර තවත් සමහරු පසෙකට වී තමන්ගේ නව අදහස් හා නිපැයුම් රජය නැතිනම් වෙනත් පාර්ශවයක් මැදිහත්ව ප‍්‍රවර්ධනය කරන තුරු බලා සිටිනවා.

නව නිපැයුමක බුද්ධිමය දේපළ තහවුරු කැරෙන පේටන්ට් බලපත‍්‍රයක් ලබා ගැනීම මහත් උත්සාහයෙන් කළ යුතු, කල් ගත වන හා ශ‍්‍රමය වැය වන කටයුත්තක්. එය මා කිසිසේත් අවතක්සේරු කරන්නේ නැහැ. එහෙත් හැම උපාධිලාභියා ම සැබෑ උගතකු නොවන්නා සේ හැම පේටන්ට්ධාරියා ම සැබෑ නිපැයුම්කරුවකු වන්නේත් නැහැ. පේටන්ට් යනු නව නිපැයුමක එක්තරා අදියරක් පමණයි.

දීපාල් කියන්නේ “පේටන්ට් බලපත‍්‍රයක් හරියට ඉඩමක හෝ නිවසක ඔප්පුවක් වගෙයි. හිමිකම තහවුරු කිරිමටත්, යම් ගණුදෙනුවකටත් එය ඕනෑ කරනවා. ඔප්පුවක් මෙන් පේටන්ට් එකක් ද නිර්මාණයක සීමා හා මායිම් හුවා දක්වනවා. එහෙත් එතැනින් ඔබ්බට පේටන්ට් එකක් යනු ලියවිල්ලක් පමණයි. එයින් නිපැයුම්කරුවාට හා සමාජය වැඩක් වන්නේ එම නිර්මාණයෙන් ප‍්‍රයෝජනයක් ගත හැකි ලෙස වෙළඳපොලට ඒමෙන්.”

Deepal Sooriyaarachchi
වෙනත් වචනවලින් කිව හොත් පේටන්ට් එකක් හිස් ඉඩමක් හෝ පාලූ නිවසක් හෝ අයිති කර ගෙන සිටීමට සමානයි. දීපාල් තව දුරටත් පැහැදිලි කරන පරිදි: “බොහෝ දෙනා සිතන්නේ යම් සංකල්පයක් පේටන්ට් කළ පසු එය තව දුරටත් අන් අයට දියුණු කිරීමට ඉඩක් නැත කියායි. එය සැබෑවක් නොවෙයි. එමෙන් ම බුද්ධිමය අයිතිය තහවුරු කළ පසු නිපැයුමක් මුලාදර්ශය (prototype) මට්ටමට ගොඩ නැගිමේදී එම ක්‍ෂෙත‍්‍රයේ මේ දක්වා අන් අය කර ඇති දේ සොයා බැලීමත්, අන් අය පේටන්ට් කොට ඇති අදහස් පාදක කර ගනිමින් වඩාත් ඉදිරියට යාමත් ගත හැකි හොඳම පියවරයි.”

පේටන්ට් එකක් හෝ කිහිපයක් දැඩි ඇල්මෙන් හා ආඩම්බරයෙන් බදා ගෙන, එයින් ඔබබ්ට කිසිදු පියවරක් නොතැබූ හා එසේ නොවීම ගැන රජයට හා සමාජයට දොස් කියමින් සිටින නිපැයුම්කරුවන් ද විටින් විට මට හමු වනවා. මේ අය ගැන අනුකම්පා කරන අතර ඉතිහාසය පුරා ඔවුන් වැනි අය ඕනෑ තරම් සිටි බවත් සිහිපත් කළ යුතුයි.

අමෙරිකාවේ ජේටන්ට් කාර්යාලය 1790 සිට 2008 දක්වා කාලය තුළ පේටන්ට් මිලියන 8කට වඩා නිකුත් කර තිබෙනවා. ගෙවෙන හැම වසරක ම නිසි විමර්ශනවලින් පසු අළුත් පේටන්ට් 150,000ක් පමණ නිකුත් කරනවා. මේවා අතරින් නව භාණ්ඩ හෝ සේවා ලෙස වෙළඳපොලට ළඟා වන්නේ සීමිත සංඛ්‍යාවක් පමණයි.

පේටන්ට් කළ හැම නිපැයුමක් ම වෙළඳපොළට නොඑන්නට හේතු රැසක් තිබෙනවා. දැනට වෙළඳපොළේ හා පාරිභෝගිකයන් මුහුණ දෙන ගැටළුවක් විසඳීම අත්‍යවශ්‍යයි. එමෙන් ම එසේ විසඳන අතර එය භාවිතයට පහසු, සාධාරණ මිළ ඇති, මනා සේ බෙදා හැරෙන හා අලෙවිකරණය කැරෙන භාණ්ඩයක් හෝ සේවාවක් හෝ විය යුතුයි.

”නව්‍යකරණයේ වැදගත් ම ගුණාංගය නම් පාරිභෝගික අවශ්‍යතාවයන් හඳුනා ගෙන නිපැයුම් එ්වාට නිසි පරිදි අනුහුරු (adapt) කිරීමයි,” දීපාල් කියනවා.

පේටන්ට්වලට ඔබ්බෙන් තිබෙන ඊළඟ අභියෝග ජය ගැනීමේදී මෙරට නව නිපැයුම්කරුවන්ට මඟ පෙන්වීම හා ආයෝජකයන් සොයා දීම සඳහා නවනිපැයුම්කරුවන්ගේ කොමිසම ශ‍්‍රී ලංකා අලෙවිකරණ ආයතනය (SLIM) හා ශ‍්‍රීජයවර්ධනපුර සරසවියේ පශ්චාත් උපාධි කළමණාකරණ ආයතනය (PIM) සමඟ සහයෝගයෙන් ක‍්‍රියා කරනවා.

දිගු කලක් තිස්සේ නිලධාරිවාදය හා උගත්වාදය කරපින්නා ගත් කොමිසම, මෑතක පටන් නව නිපැයුම්කරුවන් කේන්‍ද්‍ර කොට ගෙන, ඔවුන්ට ගරුසරු ලෙසින් ආමන්ත‍්‍රණය කරමින්, සුහද මට්ටමකින් සිය අරමුණු සාක්‍ෂාත් කර ගන්නට තැත් කරන බව පෙනෙනවා. රාජ්‍ය ආයතනයක මෙවන් ආකල්පමය වෙනසක් කිරීම පහසු නැහැ.

මෙරට නව නිපැයුම් ක්‍ෂෙත‍්‍රයේ නිලධාරිවාදයට එහා යන උගත් අධිපතිවාදයක් ද තිබෙනවා. පොතේ උගතුන් හා සරසවි ඇදුරන් මේ ආයතනවලට පිවිසී තමන්ගේ පණ්ඩිතකම පෙන්වන්නට අහිංසක නව නිපැයුම්කරුවන්ට අසාධාරණ කොන්දේසි පැනවීමේ අවලස්සන සම්ප‍්‍රදායක් තිබෙනවා.

නව නිපැයුම්කරුවන් තම දෙපතුළට කැඳවන, ඔවුන්ගේ නවතම අදහස් විද්වත් ඇගැයීමට යයි කියා ලබා ගෙන තමන්ගේ පර්යේෂණ නිබන්ධනවලට ඒවා රහසේ ම ඇතුලූ කරන ඉංජිනේරුවන් හා විද්‍යාඥයන් ද මෙරට සිටිනවා. කොමිසම ටිකෙන් ටික නිලධාරිවාදය දුරු කරන අතරේ මෙරට උගතුන්ගේ දැඩි අධිපතිවාදයෙන් නව නිපැයුම්කරුවන් රැක ගන්නට ද යම් පියවර ගත යුතුයි.

ශ‍්‍රිමත් ආතර් සී. ක්ලාක්ගේ පෞද්ගලික කාර්යාලයේ මා සේවය කළ දශක දෙක තුළ ඔහු හමු වීමට විවිධාකාරයේ නව නිපැයුම්කරුවන් පැමිණියා. තමා කෙතරම් කාර්ය බහුල වුවත් නව නිපැයුම් හා සංකල්ප රැගෙන එන අයට විශේෂ සැළකිල්ලක් දැක්වීම ඔහුගේ සිරිත වුණා. ඒ බොහෝ අවස්ථාවල සන්නනිවේදනයෙන් හා පසුවිපරම්වලින් මා සම්බන්ධ වුණා.

පෞද්ගලික කාර්යාලයක ඇති සීමා තුළ දිය හැකි උපරිම දිරි ගැන්වීම, දැනුම හා ජාත්‍යන්තර සබඳතා ආදිය ලබා දීමෙන් අනතුරුව නිපැයුම්කරුවන් සමහරකු මොරටුවේ පිහිටුවා තිබෙන, ආතර් සී. ක්ලාක්ගේ නම දී ඇති (එහෙත් ක්ලාක් පරිපාලනයට කිසිසේත් මැදි නොවූ) රාජ්‍ය තාක්‍ෂණ ආයතනයට යොමු කරනු ලැබුවා. එබඳු අවස්ථාවල නව නිපැයුම්කරුවන්ගේ සමාජ තරාතිරම හා අධ්‍යාපන පසුබිම ක්ලාක්ට වැදගත් නොවූවත්, ඒ රාජ්‍ය ආයතනයේ ලොක්කන්ට එය මහ ලොකු සාධකයක් වූ සැටි මට සිහිවන විට තවමත් කම්පනයක් හට ගන්නවා.

ගතානුගතික නිලධාරීන්ට හා උඩඟු උගතුන්ට වඩා වෙනස් ආකල්ප දරණ වත්මන් කොමසාරිස්වරයා, නව නිපැයුම්කරුවන් හරියට කලාකරුවන් වැනි යයි පවසනවා.

”නව නිපැයුම්කරුවන් බහුතරයක් දෙනා තමන්ගේ කාලයට වඩා ඉදිරියෙන් සිටින, අමුතු ආකාරයට සිතන අය. එබඳු අය හඳුනාගෙන ඔවුන්ට නිසි ඇගැයීම හා දිරි ගැන්වීම දිය යුතුයි. ජාත්‍යන්තර ක‍්‍රීඩා තරඟාවලදී පදක්කම් දිනා ගෙන මෙරටට පැමිණෙන ක‍්‍රීඩකයන් උත්සවාකාරයෙන් ගුවන් තොටුපලේ පිළිගන්නා ලෙසින් ම නව නිපැයුම් තරඟවලදී සම්මාන දිනා සිය රට එන නිපැයුම්කරුවන්ටත් පිළි ගැනීමක් දිය යුතුයි,” ඔහු කියනවා.

නව නිපැයුම් කරන්නට උසස් අධ්‍යාපනය හා පශ්චාත් උපාධි තිබිය යුතුම ද?

දීපාල් කියන්නේ අසම්මත විදියට සිතීම අධ්‍යාපනය හා සෘජුව සම්බන්ධ නැති බවයි. සමහර නව නිපැයුම්වලට විද්‍යා හා තාක්‍ෂණික දැනුම ප‍්‍රයෝජනවත් වුවත් වැදගත් ම අවශ්‍යතාවය නම් විවෘත මනසකින් හා දැඩි කුතුහලයකින් හැම දෙයක් ම ප‍්‍රශ්න කිරීමේ හැකියාවයි. ඒත් ශ‍්‍රී ලංකාවේ අධ්‍යාපන ක‍්‍රමය බොහෝ විට කරන්නේ සිසුන්ගේ මේ හැකියාවන් මොට කිරීමයි!

ඇපල් සමාගමේ ආරම්භක, නිපැයුම්කරු ස්ටීව් ජොබ්ස් මීට වසරකට පෙර මිය ගිය අවස්ථාවේ (2011 ඔක්තෝබර් 16 කොලමින්) මා මතු කළ ප‍්‍රශ්නය වුයේත් එයයි. මා කී පරිදි: “බොහෝ ආසියානුවන්ට මෙන් ම ලාංකිකයන්ට ද තාක්‍ෂණ ක්‍ෂෙත‍්‍රයේ සහජ හැකියාවක් තිබෙනවා. එහෙත් ඒ විභවය දැගලිල්ලක්, දඩබ්බරකමක් හරහා අළුත් සංකල්පයක් හෝ නිපැයුමක් හෝ බවට පත් වන්නට පියවර ගණනාවක් පසු කළ යුතුයි. ස්ටීව් ජොබ්ස්ලා අපේ රටවල බිහි නොවන්නේ පහසුකම් හා ආයෝජන නැති නිසා පමණක් නොවෙයි. අසම්මතයට සිතන ‘විකාරකාරයන්ට’ අපේ සමාජවල ඉඩක් නොදෙන නිසා යයි මා තර්ක කරනවා…අළුත් දෙයක් හිතන, කියන හා අත්හදා බලන දරුවන් හා තරුණ තරුණියන් ඔවුන්ගේ පවුල්වලින්, පාසලෙන්, සරසවියෙන් හා ජන සමාජයේ අන් අයගෙන් දැඩි පීඩනයකට ලක් වනවා.”

නව නිපැයුම් සංකල්පයන් හට ගන්නේ පවත්නා තත්ත්‍වය එලෙසින් පිළි නොගන්නා, වඩා හොඳින් යම් යම් දේ කරන්නට ක‍්‍රම සොයා යන පුද්ගලයන් අතින්. ඕනෑ ම සමාජයක එබඳු අය ඉන්නේ ටික දෙනයි. රජයට හා විද්වත් ආයතනවලට හැක්කේ මේ දුර්ලභ මානව සම්පත් හඳුනාගෙන ඔවුන්ට නිසි පහසුකම්, මඟපෙන්වීම හා පිළිගැනීම ලබා දීම පමණයි.

සිවුමංසල කොලූගැටයා #80: මහා රාවණා කොටුවෙන් රන් මුතු දුවට…

In my Ravaya column (in Sinhala) for 26 August 2012, I’ve written about the making of Ran Muthu Duwa, the first colour Sinhala feature film made in Sri Lanka, was released 50 years ago in August 1962.

Ran Muthu Duwa was a trail-blazer in the Lankan cinema industry in many respects. It not only introduced colour to our movies, but also showed for the first time the underwater wonders of the seas around the island.

I covered similar ground in my English column on 12 Aug 2012: From Great Basses Reef to ‘Ran Muthu Duwa’ – Story of Ceylon’s First Colour Movie

The Serendib Trio in later years – L to R: Shesha Palihakkara, Arthur C Clarke, Mike Wilson

මුළුමනින් ම වර්ණයෙන් නිෂ්පාදිත මුල් ම සිංහල චිත‍්‍රපටය වු “රන් මුතු දුව” මුල් වරට තිරගත වීම ඇරුඹී අඩ සියවසක් පිරෙන්නේ මේ මාසයේ. 1962 අගෝස්තු 10 වනදා සිනමා රසිකයන් හමුවට ආ “රන් මුතු දුව” කෙටි කලෙකින් අතිශයින් ජනප‍්‍රිය වූවා.

රන් මුතු දුව සිනමා තාක්‍ෂණ ශිල්පීන් හා නළු නිලියන් රැුසක් එක් තැන් කළ, එ වන තුරු පැවති ශෛලියට වඩා වෙනස් වූ ආරක චිත‍්‍රපටයක්. එය කලාත්මකව මාහැගි නිර්මාණයක් නොවුවත් සංත‍්‍රාසය හා වින්දනය නොඅඩුව ලබා දුන් නිසා බෙහෙවින් ජනප‍්‍රිය වුණා. වාණිජ මට්ටමින් අති සාර්ථක වූ රන් මුතු දුව ලැබු ආදායම් වාර්තාව 1979 දක්වා නොබිඳී පැවතුණු බවයි මෙරට චිත‍්‍රපට ඉතිහාසඥයන් සඳහන් කරන්නේ.

රන් මුතු දුව සිනමා සමාගමක් හෝ චිත‍්‍රාගාරයක් මුල් වී තැනු චිත‍්‍රපටයක් නොවෙයි. එයට මුල් වූයේ බි‍්‍රතාන්‍ය ජාතිකයන් දෙදෙනෙක්. එහි කථාව, තිර රචනය, කැමරාකරණය හා අධ්‍යක්‍ෂණය කලේ මයික් විල්සන්. ඔහු ලේඛනයට, ජායාරූප කලාවට, සිනමාවට මෙන් ම කිමිදීමටත් හපන්කම් දැක් වූ අයෙක්. එය නිෂ්පාදනයට අවශ්‍ය මුදල්වලින් වැඩි කොටසක් යෙදවූයේ විද්‍යා හා විද්‍යා ප‍්‍රබන්ධ ලේඛකයකු ලෙස එ් වන විටත් ලොව පුරා නමක් දිනා ගෙන සිටි ආතර් සී. ක්ලාක්.

මේ දෙදෙනා 1950 දශකය මැදදී ලංකාවට පැමිණ, මේ දුපත අවට මුහුදේ කිමිදීමේ ලැදියාව නිසා මෙරට පදිංචිවීමට තීරණය කර තිබුණා. ඉන්දියානු සාගරයේ පුරෝගාමී කිමිදුම්කරුවන් අතර සිටි ඔවුන් කිමිදීමේ පුහුණුව ලැබු ලාංකිකකයන් කිහිප දෙනෙකු ද සමඟ දකුණුදිග හා නැගෙනහිර වෙරළෙන් ඔබ්බෙහි පිහිටි බොහෝ ස්ථාන ගවේෂණය කරමින් සිටියා. මේ අතර සත්ත්‍ව විද්‍යාඥ රොඞ්නි ජොන්ක්ලාස් (Rodney Jonklaas) හා බොක්සිං ශූර හෙක්ටර් එකනායක ද සිටියා.

1956දී දිවයිනේ වෙරළාසන්න ස්ථාන රැසක කිමිදෙමින් ගවේෂණය කළ ඔවුන්ගේ අත්දැකීම් එක් රැුස් කර ක්ලාක් රචිත The Reefs of Taprobane ^1957& චාරිකා සටහන, ඔහු ශ‍්‍රී ලංකාව ගැන ලියු මුල් ම පොතයි.

1961 මාර්තු මස මැදදී දකුණු වෙරළේ යාලට කිමී 13ක් මුහුද දෙසින් පිහිටි මහා රාවණා කොටුව (Great Basses Reef) හා කුඩා රාවණා කොටුව (Little Basses Reef) නම් වන ප‍්‍රදීපාගාර අසල මුහුදේ කිමිදෙමින් සිටි මේ පිරිසට මුහුදුබත් වු නැවක සුන්බුන් හමු වුණා. මේ නැවේ තිබී 1703 වසරේ ඉන්දියාවේ මෝගල් අධිරාජයකු නිෂ්පාදිත රිදී කාසි තොගයක් ඔවුන් සොයා ගත්තා.

සාගරයේ කිමිදෙමින් ගවේෂණය කරන බොහෝ දෙනාට ජිවිත කාලයකට වරක් හෝ මෙබඳු සොයා ගැනීමක් අහම්බෙන්වත් හමු වන්නේ නැහැ. මේ අසාමාන්‍ය සොයා ගැනීම තව දුරටත් ගවේෂණය කරන්නට තමන්ගේ ම බෝට්ටුව්ක් මිළට ගැනීමේ උවමනාව අපේ කිමිදුම්කරුවන්ට මතු වුණා. එ් දිනවල අමෙරිකානු ඩොලර් 10,000ක් පමණ එයට අවශ්‍ය වුණා. චිත‍්‍රපටයක් තනා එයින් ලැබෙන ආදායමින් බෝට්ටුව මිළට ගැනීමට ඔවුන් තීරණය කළා.

එ වන මයික් විල්සන් විට මෙරට දිය යට රූපගත කළ මුල් ම වාර්තා චිත‍්‍රපටය වූ Beneath the Seas of Ceylon (විනාඩි 25, 1958) නිපදවා යම් පිළි ගැනීමක් ලබා තිබුණා. එහෙත් වෘතාන්ත චිත‍්‍රපටයක් අධ්‍යක්‍ෂණය කොට අත්දැකීම් තිබුණේ නැහැ.

ගිලූණු නැවක නිධානයක් සොයා යන, දිය යට ජවනිකා රැගත් කථාවක් චිත‍්‍රපට කිරීමේ දැඩි ආශාවෙන් හා අධිෂ්ඨානයෙන් සිටි මයික් විල්සන්, එයට ආතර් ක්ලාක් ද කැමති කරවා ගත්තා. නළු නිලියන් යොදා ගනිමින් කථාන්තරයක් පැය දෙකහමාරක් පුරා කියැවෙන වෘතාන්ත චිත‍්‍රපටයක් නිපදවීම ලෙහෙසි පහසු වැඩක් නොවන බව ක්ලාක් පෙන්වා දුන්නා. එහෙත් තම සගයාගේ උද්‍යොගය නිසා එයට යම් මුදලක් වැය කරන්නට ඔහු එකඟ වුණා. ඉතිරි මුදල මයික් සොයා ගත්තේ මෙරට ප‍්‍රමුඛ පෙලේ චිත‍්‍රපට සමාගමකින්.

මෙය චිත‍්‍රපටය සඳහා නිෂ්පාදකයා ලෙස ශේෂා පලිහක්කාර සම්බන්ධ වුණා. වෘත්තියෙන් නැටුම් කලාවේ නියැලි සිටි ශේෂා, 1956 ලෙස්ටර් ජේම්ස් පීරිස් තැනු “රේඛාව” චිත‍්‍රපටියේ බොරුකකුල්කාරයාගේ චරිතයත්, තවත් චිත‍්‍රපට චරිතත් රඟපා නමක් දිනා ගෙන සිටියා.

ක්ලාක්, විල්සන් හා පලිහක්කාර ත‍්‍රිත්වය එක්ව පිහිටුවා ගත් සෙරන්ඩිබ් ප‍්‍රඩක්ෂන්ස් Serendib Productions නම් සමාගම නිපද වූ ප‍්‍රථම චිත‍්‍රපටය රන් මුතු දුවයි.

රන් මුතු දුවේ නළු නිලි පිරිසට එවකට සිටි ප‍්‍රමුඛ පෙළේ මෙන්ම නැග එන තරු ද සම්බන්ධ කර ගනු ලැබුවා. ගාමිණි ෆොන්සේකා, ජෝ අබේවික‍්‍රම, ජිවරානි කුරුකුලසුරිය, ඔස්ටින් අබේසේකර, තිලකසිරි ප‍්‍රනාන්දු, ෂේන් ගුණරත්න හා වින්සන්ට් වාස් ඔවුන් අතර වුණා.

ගාමිණි ෆොන්සේකා කථාවේ වීරයා වන විට ඔහුට එරෙහි වන දුෂ්ඨයාගේ චරිතයට වෘත්තීය නළුවකු නොවු කිමිදුම්කරු හෙක්ටර් එකනායක යොදා ගන්නට මයික් තීරණය කළා. ගාමිණි ෆොන්සේකාට කඩිමුඞ්යේ කිමිදුම් ශිල්පය ඉගැන්විම ද හෙක්ටර්ට භාර වුණා.

රන් මුතු දුව චිත‍්‍රපටයේ බොහෝ ජවනිකා රූපගත කරනු ලැබුවේ ති‍්‍රකුණාමලයේ. දිය යට දර්ශන හා සටන් මිලිමීටර් 16 සේයා පටවල රූපගත කොට පසුව මිමී35ට විශාල කරනු ලැබුවා. චිත‍්‍රපටයේ සංස්කරණ හා නිම කිරීමේ කටයුතු ලන්ඩනයේ ටෙක්නිලකර් රසායනාගාරයේ සිදු කළා. කිමිදෙමින් සිනමා රූපගත කිරීම් එතරම් ප‍්‍රචලිත නොවු එකල, මයික්ගේ දිය යට කැමරා කෝණ හා අධ්‍යක්‍ෂණය ගැන බි‍්‍රතාන්‍ය සිනමා ශිල්පීන් පවා මවිත වූ බව වාර්තාගතයි.

මයික්ට සිංහල බස එතරම් හුරු නොවු නිසා සහාය අධ්‍යක්‍ෂණයෙන් හා සිංහල දෙබස් රචනයෙන් දායක වුයේ සිනමා ශිල්පී තිස්ස ලියනසුරියයි. රන් මුතු දුව සංස්කරණය කළේ ටයිටස් තොටවත්ත සිංහල සිනමාවේ මුල අඩ සියවසේ බිහි වූ තාක්‍ෂණික හා නිර්මාණශීලී වශයෙන් ඉතා ම කෘතහස්ත සංස්කාරකවරයා හැටියට පිළිගැනෙනවා. ඔහු එ වන විට රේඛාව (1956), සන්දේශය (1960) හා දස්කොන් (1962) වෘතාතන්ත චිත‍්‍රපට සංස්කරණය කොට සිටියා.

රන් මුතු දුව සංස්කරණයට ටයිටස් බි‍්‍රතාන්‍යයේ ටෙක්නිකලර් රසායනාගාරයේ වර්ණ චිත‍්‍රපට පිළිබඳ පුහුණුවක් ලැබු බවත්, වර්ණ තුලනය හා ශබ්ද පරිපාලනය වැනි තාක්‍ෂණික අංශ ගැන මනා අවධානයකින් ටයිටස් මේ චිත‍්‍රපටය නිම කළ බත් නුවන් නයනජිත් කුමාර ලියු තොටවත්ත චරිතාපදනායේ කියැවෙනවා. දුර්වල කථාවක් වුවත් දක්‍ෂ සංස්කරණය හරහා විනෝදාස්වාදය ගෙන දෙන චිත‍්‍රපටයක් බවට පත් කරන්න ටයිටස්ට තිබු හැකියාව ශේෂා පලිහක්කාර එහි පසසා තිබෙනවා.

රන් මුතු දුවේ සංගීත අධ්‍යක්‍ෂණය කළේ විශාරද ඩබ්ලිව්. ඞී. අමරදේව. එය ඔහු චිත‍්‍රපටයකට එබඳු දායකත්වයක් සැපයු මුල් වතාවයි. ශ‍්‍රී චන්ද්‍රරත්න මානවසිංහයන් ලියු ගීත තුනක් චිත‍්‍රපටයේ ඇතුළත් වුණා. නාරද දිසාසේකර හා නන්දා මාලීනි ගැයු ”ගලන ගඟකි ජිවිතේ” ගීතයට 1964 පැවති ප‍්‍රථම සරසවිය චිත‍්‍රපට උළෙලේ 1962 හොඳම චිත‍්‍රපට ගීතයට පිරිනැමෙන සම්මානය හිමි වුණා.

මේ කලා හා තාක්‍ෂණික සුසංයෝග දෙස හැරී බලන චිත‍්‍රපට ඉතිහාසඥ රිචඞ් බොයිල් කියන්නේ දක්‍ෂයන් රැසක් එක් තැන් කර ගෙන අළුත් විදියේ වැඩ කරන්නට මයික් විල්සන්ට හොඳ හැකියාවක් තිබ බවයි. ”ඔහු සමඟ එකට වැඩ කළ පිරිසේ බොහෝ දෙනෙකු පසුව සිංහල සිනමාවේ ලොකු හපන්කම් කළා. මයික් නිර්මාණය කළ චිත‍්‍රපටවලට වඩා එ් දායකත්වය වටිනවා” බොයිල් කියනවා.

1962 අගොස්තු මුල් වරට මහජන ප‍්‍රදශනය ඇරඹුණු රන් මුතු දුව, ඇතැම් සිනමාහල්වල දින 100 ඉක්මවා ප‍්‍රදර්ශනය වුණා. ඉන්ක්බිති මේ චිත‍්‍රපටය තවත් කිහිප වතාවක් ඉදිරි දශක දෙක තුන තුළ ප‍්‍රදර්ශනයට ආවා. එහෙත් අඩ සියවස සපිරෙන මේ මොහොතේ මේ පළමු සිංහල වර්ණ චිත‍්‍රපටයේ එක් පිටපතක් හෝ ශ‍්‍රී ලංකාවේ ඉතිරි වී නැහැ. චිත‍්‍රපට සංරක්‍ෂණාගාරයක් නැති අපේ රටේ බොහෝ පැරණි චිත‍්‍රපටවල ඉරණම එයයි.

රන් මුතු දුව හදන්නට අත්වැල් බැඳගත් සෙරන්ඩිබ් තුන්කට්ටුව යළිත් චිත‍්‍රපටයක් සඳහා එ්කරාශි වුයේ නැහැ. සෙරන්ඩිබ් සමාගම තවත් චිත‍්‍රපට දෙකක් නිපද වුවත් එයට මුල් වුයේ මයික් හා ශේෂා දෙපළ පමණයි.

1964-68 කාලය පුරා ලෝකයේ සම්භාව්‍ය චිත‍්‍රපට අධ්‍යක්‍ෂකවරයකු වූ ස්ටැන්ලි කුබ්රික් සමඟ එක්ව 2001: A Space Odyssey නම් අමුතු මාදිලියේ විද්‍යා ප‍්‍රබන්ධ චිත‍්‍රපටය හැදීමට ආතර් ක්ලාක් යොමු වුණා. එය වෙනම ස්මරණය කළ යුතු නිර්මාණ ක‍්‍රියාදාමයක්.

1970 දශකයේ සියළු ලෞකික සම්පත් හා දු දරුවන් හැර දමා හින්දු පූජකයකු බවට පත් වූ මයික් විල්සන්, සිය ජිවිතයේ අවසන් දශක දෙක ගත කළේ ස්වාමි සිවකල්කි නමින්.

චිත‍්‍රපට ලෝකයෙන් වෙනත් ව්‍යාපාරවලට හා කලා කටයුතුවලට ඇදී ගිය ශේෂා පලිහක්කාර 2000 දශකයේ නැවත වරක් චිත‍්‍රපටයකට සම්බන්ධ වුණා. එහෙත් පෙර කළ වික‍්‍රමයන් කරන්නට අවකාශයක් තිබුණේ නැහැ. මයික් 1995දීත්, ක්ලාක් 2008දීත්, ශේෂා 2009දීත් මිය ගියා.

1990 දශකය අගදී රන් මුතු දුවේ පිටපතක් ලොව කොතැනක හෝ ඉතිරිව ඇත්දැයි ක්ලාක් සිය ජාත්‍යන්තර සබඳතා හරහා විපරම් කළා. ටෙක්නිකලර් හා Rank සමාගම් ඔස්සේ ලද ආරංචිය වුයේ ඉතාලියේ එක් සංරක්‍ෂණාගාරයක එබන්දක් ඇති බවයි. එයින් එක් ප‍්‍රදර්ශන පිටපතක් පිට කරන්නට ඔවුන් බි‍්‍රතාන්‍ය පවුම් 18,000ක් (අද රු 3,748,000) ඉල්ලා සිටියා.

චිත‍්‍රපටය අළුත් ලාංකික පරම්පරාවකට පෙන්වන්නට ක්ලාක්ට හා ශේෂාට ලොකු ඕනෑකමක් තිබුණා. එහෙත් මෙරට කිසිදු ප‍්‍රදර්ශන මණ්ඩලයකින් හෝ චිත‍්‍රපට සංස්ථාවෙන් හෝ එයට නිසි උනන්දුවක් ප‍්‍රකාශ නොවු නිසා එතරම් මුදලක් වැය කොට රන් මුතු දුව යළි ලංකා දුපතට ගෙන එමේ අවදානම ඔවුන් ගත්තේ නැහැ.

රන්මුතු දුවේ හරිහමන් DVD පිටපතක්වත් අද සොයා ගන්නට නැහැ. දැනට සංසරණයේ ඇත්තේ මීට කලකට පෙර එය රූපවාහිනී නාලිකාවේ පෙන්වූ විටෙක එයින් පටිගත කර ගත් දුර්වල පිටපත්. YouTube හරහා වෙබ් මාධ්‍යයට එක් කර ඇත්තේත් මෙබඳු පිටපත්. 1960 දශකයටත් පෙර තැනු වෙනත් චිත‍්‍රපට ඩිජිටල් ක‍්‍රම හරහා යළි උපදින (Digital Remastering) මේ කාලයේ රන් මුතු දුවේ පලූදු නොවූ ෘඪෘ පිටපතක්වත් නොතිබීම කණගාටුදායකයි.

සිංහල සිනමාවේ මුල් යුගයේ දකුණු ඉන්දියානු ආභාෂය හා දමිල අධ්‍යක්‍ෂවරුන් හා නිෂ්පාදකයන්ගෙන් ලැබුණු දායකත්වය ගැන අධ්‍යයන කෙරී තිබෙනවා. මෙරට වාර්තා චිත‍්‍රපට කලාවේ මුල් යුගයේ බි‍්‍රතාන්‍යය හා ඉතාලි ජාතික සිනමා ශිල්පීන් රජයේ චිත‍්‍රපට එකකය (GFU) හරහාත් සම්බන්ධ වුණා.

එහෙත් මෙරට සිංහල වෘතාන්ත චිත‍්‍රපට කලාවේ හා කර්මාන්තයේ මයික් විල්සන්ගේ භූමිකාව තවමත් අගැයීමකට ලක් වී නැති බව මගේ වැටහීමයි. මේ අසාමාන්‍ය හා විචිත‍්‍ර චරිතය ගැන කවදා හෝ ලේඛනගත විය යුතුයි.

විද්‍යා ක්‍ෂෙත‍්‍රයේ ආතර් සී. ක්ලාක්ගේ මෙහෙවර ගැන අඩු වැඩි පමණින් දන්නා බොහෝ දෙනා පවා ඔහු කිමිදුම්කරුවකු හා සිංහල චිත‍්‍රපට ආයෝජකයකු ලෙස ලබා දුන් දායකත්වය ගැන දන්නේ ඉතා අඩුවෙන්.

සිවුමංසල කොලූගැටයා #77: විශ්ව ගම්මානය එක්තැන් කරන ඔලිම්පික් ටෙලිවිෂන්

This is the (Sinhala) text of my Sunday column in Ravaya newspaper on 5 August 2012. This week, I trace the moving images coverage of the Olympics, from the early days of cinema to the modern instantaneous live coverage that makes the whole world watch the Games as they unfold.

I covered similar ground in my English column on 29 July 2012: When Worlds Collide #26: Olympics on TV – How the World is One! (But no, I don’t translate – even my own writing.)

2012 ලන්ඩන් ඔලින්පික් උළෙල, 116 වසරක නූතන ඔලිම්පික් ඉතිහාසයේ මාධ්‍ය මගින් වැඩියෙන් ම ආවරණය කැරෙන හා වඩාත් ම ඩිජිටල් ඔලිම්පික් උළෙල බවට පත්ව තිබෙනවා.

ලන්ඩන් ඔලිම්පික් සංවිධායකයන් වෙතින් නිල මාධ්‍ය ආවරණ පහසුකම (media accreditation) ඉල්ලූම් කළ ලෝක ව්‍යාප්ත මාධ්‍යවේදී සංඛ්‍යාව 22,000 ඉක්මවා ගොස් තිබෙනවා. එතරම් සංඛ්‍යාවක් නිල නොවන අයුරින් ද විවිධාකාර ඩිජිටල් මාධ්‍ය හරහා තමන් රිසි තරග ඉසව් හා ක‍්‍රීඩක ක‍්‍රීඩිකාවන් ගැන වාර්තාකරණයක යෙදෙනු ඇතැයි සංවිධායකයන් අනුමාන කරනවා.

ලන්ඩන් නුවර මෙවර පැවැත් වෙන්නේ ඔලිම්පික් තරඟ මාලාවේ 30 වැන්නයි. 1896දී ග‍්‍රීසියේ ඇතන්ස් නුවර මුල් ම නූතන ඔලිම්පික් උළෙල පවත්වන විට තිබුණේ මුද්‍රිත හා ඡායාරූප මාධ්‍යයන් පමණයි. එහෙත් එතැන් පටන් කෙටි කලක් ඇතුළත සිනමාව (1900), රේඩියෝ මාධ්‍යය (1910) හා ටෙලිවිෂනය (1927) බිහි වී කෙමෙන් ප‍්‍රචලිත වූවා. අළුතෙන් බිහි වූ හැම මාධ්‍යයක් ම ටික කලෙකින් ඔලිම්පික් ආවරණයට යොදා ගනු ලැබූ පරිදි ඉන්ටර්නෙට් හා ජංගම දුරකථන ද අද එම මාධ්‍ය මිශ‍්‍රණයට එක් ව තිබෙනවා.

ඔලිම්පික් තරගාවලි හැකි තාක් සජීව, විස්තරාත්මක හා විචිත‍්‍ර ලෙසින් ලොව පුරා සැමට වාර්තා කිරීමේ අභියෝගය එදා මෙන් ම අදත් පවතිනවා. එයට යොදා ගන්නා මෙවලම් හා තාක්ෂණයන් වෙනස් වූවත් එහි මුඛ්‍ය අරමුණ නම් මුළු ලොවට පොදු මහා ක‍්‍රීඩා උත්සවය කොයි කාගේත් ග‍්‍රහණයට හසු කර දීමයි.

ඔලිම්පික් තරග ඉසව් මෙන්ම ආරම්භක හා අවසන් කිරීමේ සංදර්ශනාත්මක උත්සවයන් සජීව ලෙසින් ටෙලිවිෂන් මාධ්‍යයෙන් විකාශය කිරීම ලොව බොහෝ ටෙලිවිෂන් ආයතනවල අවශ්‍යතාවයයි.

ඔලිම්පික් ව්‍යාපාරයේ පාලක මණ්ඩලය ලෙස ක‍්‍රියාකරන, ආණ්ඩුවලින් පරිබාහිර සංවිධානය ජාත්‍යන්තර ඔලිම්පික් කමිටුවයි (International Olympic Committee, IOC). එය ජාතික ඔලිම්පික් කමිටුවල නියෝජනය ලබන ලෝක මට්ටමේ සම්මේලනයක්. එහි සාමාජිකත්වය දරණ ජාතික ඔලිම්පික් කමිටු 205ක් තිබෙනවා. (ආණ්ඩුවලට පමණක් සාමාජිකත්වය හිමි එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයේ සාමාජික රටවල් 193යි.)

සමස්ත ඔලිම්පික් ව්‍යාපාරය එහි ආරම්භක උතුම් අරමුණු හා සාරධර්මවලට අනුකූල වන පරිදි පවත්වා ගෙන යන ෂධක්‍ සංවිධානය, ඔලිම්පික් තරගාවලි ටෙලිවිෂන් හරහා ආවරණය කිරීමත් නියාමනය කරනවා. ඔවුන්ගේ ප‍්‍රධාන අරමුණ හැකි තාක් ටෙලිවිෂන් පේ‍්‍රක්ෂකයන්ට ඔලිම්පික් විකාශ නැරඹීමට අවස්ථාව උදාකර දීමයි. මේ නිසා නිදහසේ ගුවනට සංඥා විසුරුවා හරින, ඇන්ටෙනාවකින් හසු කර ගත හැකි (free-to-air, terrestrial) ආකාරයේ ටෙලිවිෂන් නාලිකාවලට ඔලිම්පික් විකාශ වරම දීමට ෂධක්‍ කැමතියි. එමෙන් ම රටක හැකි තාක් ජන සංඛ්‍යාවට නැරඹිය හැකි පරිදි ඇතැම් විට නාලිකා කිහිපයකට එම විකාශ වරම ලබා දෙනවා.

මේ සාරධර්මය උරගා බැලෙන සිදුවීමක් මෙරට සිදු වුණා. ලන්ඩන් ඔලිම්පික් මෙරට විකාශය කිරීමේ වරම ආසියා පැසිෆික් විද්යුත් මාධ්‍ය සංගමය (ABU) හරහා නිල වශයෙන් මෙරට රූපවාහිනී සංස්ථාවට මෙන් ම සිරස/ඵඔඪ මාධ්‍ය ජාලයට ද ලැබී තිබුණා. එහෙත් ශ‍්‍රී ලංකාවේ ඔලිම්පික් විකාශ වරම තනිකර ම තමන්ට ලැබිය යුතු බව කියමින් රූපවාහිනී සංස්ථාව අධිකරණයට ගියා. කොළඹ වාණිජ මහාධිකරණය වෙතින් තහනම් නියෝගයක් ද ලබා ගත්තා.

එයට එරෙහිව අභියාචනා කරමින් සිරස/MTV මාධ්‍ය ජාලය ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණයට පෙත්සමක් ඉදිරිපත් කළා. ඔවුන්ගේ ප‍්‍රබල තර්කයක් වූයේ මෙවර ලන්ඩන් ඔලිම්පික් තරග ඉසව් විශාල සංඛ්‍යාවක් එක්වර පැවැත්වෙන බවත්, දින 16ක් පුරා පැය 3,000කට වැඩි ටෙලිවිෂන් වාර්තාකරණයක් සජීව ලෙසින් සිදු වන බවත්. මෙය කිසිදු තනි නාලිකාවකට විකාශය කිරීමට නොහැකි තරම් විශාල ගුවන් කාලයක් නිසා එක ම රටක බහු විධ නාලිකාවලට ඔලිම්පික් විකාශයන් කිරීමට ඉඩ ලැබීම ඔස්සේ පේ‍්‍රක්ෂකයන්ට වැඩි පරාසයක ඔලිම්පික් තරග ඉසව් බලන්නට ඉඩ ලැබෙන බව ද ඔවුන් පෙන්වා දුන්නා.

ඔලිම්පික් තරගාවලි රූපගත කිරීම ඇරඹුණේ 1908 දී ලන්ඩන් උළෙලින්. එවකට නිහඬව පැවති සිනමාවේ සීමිත තාක්ෂණික පහසුකම් යොදා ගෙන එහි උත්සව හා තරග ඉසවූ චිත‍්‍රපට ගත කළා.

මුල පටන් ම සිනමාකරුවන් අවධානය යොමු කළේ හුදෙක් ඔලිම්පික් උළෙලේ උත්සව අසිරිය, තරග ජයග‍්‍රහණය හා පදක්කම් බෙදා දීම ගැන පමණක් නොවෙයි. ක‍්‍රීඩක ක‍්‍රීඩිකාවන්ගේ මානුෂික හැඟීම්, තරඟකාරීත්වය ඔස්සේ මතු ව එන දේශානුරාගය හා ධීරභාවය (human spirit) හා පරාජිතයන්ගේ හැඟීම් ආදිය ගැනත් සමීප දසුන් හරහා හසු කර ගන්නට ඔවුන් උත්සාහ කළා.

මේ සඳහා සැබෑ ලෝකයේ, තිර නාටක නැතිව දිග ශැරෙන සංත‍්‍රාසමය හා හැඟීම් බරිත අවස්ථා රැුසක් හැම ඔලිම්පික් උළෙලක ම තිබෙනවා. සංවේදී ඡුායාරූප හා චිත‍්‍රපටකරුවන්ට මානුෂික කතාන්දර ආකරයක් ලෙස ඔලිම්පික් තරගාවලී දැකිය හැකියි. අද දවසේ රියැලිටි ටෙලිවිෂන් වැඩසටහන් ගණයට වැටෙන සිදුවීම් එවායේ එමට තිබෙනවා.

London 2012 Opening Ceremony: Tinsel Town goes to Olympia

1908න් පසුව පැවැත් වූ සියළු ඔලිම්පික් තරගාවලි චිත‍්‍රපට කැමරා හෝ ටෙලිවිෂන් කැමරා හෝ මගින් රූපගත කරනු ලැබුවා. තරගාවලියේ උච්ච අවස්ථා කැටි කොට ගත් වාර්තා චිත‍්‍රපටයක් නිපදවීමේ සම්ප‍්‍රදාය ඇරඹුණේ 1924 පැරිසියේ පැවති ඔලිම්පික් උළෙලත් සමගයි. 1920 දශකයේ නිපදවනු ලැබූ ටෙලිවිෂන් තාක්ෂණය යොදා ගෙන 1930 මැද වන විට රූප විකාශය කිරීම ඇරඹුණු විට ඔලිම්පික් වාර්තාකරණයට ඉක්මනින් එය සම්බන්ධ වුණා.

ඔලිම්පික් තරගාවලියක් එය පැවැත්වෙන ක‍්‍රීඩාංගනයකින් බාහිර තැනෙක සිට එවේලේ ම නැරඹීමේ (සජීව) හැකියාව මුල් වරට ලැබුණේ 1936දී ජර්මනිය බර්ලින්හි පැවැත්වූ උළෙලේදී. බර්ලින් හා පොස්ඩාම් දෙනුවර එ සඳහා විශේෂයෙන් සැකසූ මහජන පේ‍්‍රක්ෂකාගාරවල සිට ඔලිම්පික් ඉසවු නැරඹීමේ සීමිත පහසුකම ජර්මන් තාක්ෂණවේදීන් ලබා දුන්නා.

එහෙත් බර්ලින් ඔලිම්පික් උළෙල ගැන වඩාත්ම වැදගත් හා කල් පවත්නා චලන චිත‍්‍ර මතකය නම් ජර්මන් සිනමාවේදිනී ලෙනි රයිෆෙන්ස්ටාල් (Leni Riefestahl) අධ්‍යක්ෂණය කළ Olympia නම් වූ නිල වාර්තා චිත‍්‍රපටයයි.

ඇය හිට්ලර්ගේ නාසිවාදයේ ප‍්‍රචාරණ කටයුතුවලට පක්ෂග‍්‍රාහී ව කටයුතු කළා යයි චෝදනාවක් හා ආන්දෝලනයක් ඇතත්, ඇගේ සිනමාවේ නිර්මාණශීලී බව හා නව්‍යකරණය ගැන විවාදයක් නැහැ. අද ක‍්‍රීඩා තරග ඉසව් රූපගත කොට සංස්කරණය කිරීමේදී යොදා ගන්නා බොහෝ ශිල්ප ක‍්‍රමවල පෙරගමන්කරුවා ඇයයි. මන්ද චලනය (slow-motion), අසාමාන්‍ය රූ රාමු සඳහා කැමරාකරුවන් තරග ධාවන පථ තුළට කිඳා බැස්වීම, පේ‍්‍රක්ෂක ප‍්‍රතිචාර සඳහා කැමරාවක් නරඹන්නන් අතරට ඇවිද ගෙන යාම, ජල ක‍්‍රීඩාවලදී පිහිනුම් තටාකයට ඉහළින්, බිම් මට්ටමින් මෙන්ම දිය යටින් ද රූපගත කිරීම් ආදිය හරහා ඔලිම්පික් ක‍්‍රීඩක ක‍්‍රීඩිකාවන්ගේ ගති සොබා, ආවේග හා ප‍්‍රතිචාර ඔවුන්ටත් නොදැනීම පාහේ හසුකර ගෙන හෘදයාංගම කථාන්තර බවට එක් තැන් කිරීමේ රූප කථා සම්ප‍්‍රදායට ඇගෙන් ලැබුණ ආභාෂය ඉමහත්.

දෙවන ලෝක යුද්ධය නිසා වසර 12ක විරාමයකින් පසු ඔලිම්පික් තරගාවලියක් යළිත් 1948දී ලන්ඩන් නුවර පැවැති අවස්ථාවේ ලන්ඩනයේ සිට සැතපුම් 50ක අරයක දුරින් පිහිටි නිවාසවලට ලක්ෂ 5ක් ජනයාට නිවසේ සිට තරග නැරඹීමට හැකි මට්ටමට ටෙලිවිෂන් තාක්ෂණය දියුණු වී තිබුණා.

එහෙත් රටකින් රටකට ටෙලිවිෂන් සංඥා එසැනින් යැවීමේ හැකියාව පැවතුණේ නැහැ. 1952 හෙල්සින්කි ඔලිම්පික් ටෙලිවිෂන් හරහා විකාශය නොවූ අතර 1956 මෙල්බර්න් ඔලිම්පික් විකාශය ඔස්ටේ‍්‍රලියාවට පමණක් සීමා වුණා. එම තරගාවලියේ සංවිධායකයන් ටෙලිවිෂන් වාර්තාකරණයට අවශ්‍ය තාක්ෂණය සම්පාදනය කර තිබුණත් වෙනත් රටවලින් ආ ටෙලිවිෂන් ආයතන එ සඳහා සංවිධායකයන් ඉල්ලා සිටි සුළු ගාස්තුව ගෙවීම ප‍්‍රතික්ෂේප කළා. ඔලිම්පික් වැනි මහජන ක‍්‍රීඩා උත්සවයක් රූපගත කිරීමට මුදල් ගෙවිය යුතු නැතැයි ඔවුන් තර්ක කළා.

එහෙත් මේ තර්කය වෙනස් කොට මුල්වරට ඔලිම්පික් තරගාවලියක් ආවරණය සඳහා ටෙලිවිෂන් ආයතන ගාස්තුවක් ගෙවූයේ 1960 රෝමයේ පැවති උළෙල සඳහායි. සමස්ත ගාස්තුව එවකට ඇමෙරිකන් ඩොලර් මිලියන් 1.2 යි. අද ඩොලර් බිලියන ගණනින් අලෙවි වන ටෙලිවිෂන් විකාශ වරම් ගාස්තු සමග සසඳන විට මෙය සුළු මුදලක්.

ලෝකයට ම එකවර ඔලිම්පික් උළෙලක් සජීව ලෙසින් ටෙලිවිෂන් හරහා දැක බලා ගැනීමේ හැකියාව ලැබුණේ 1964 තෝකියෝ තරගාවලියේ සිටයි. 1945දී බි‍්‍රතාන්‍ය විද්‍යා ලේඛක ආතර් සී ක්ලාක් මුල්වරට යෝජනා කළ පණිවුඩ චන්ද්‍රිකා සංකල්පය, අමෙරිකානු සමාගම් විසින් සැබෑවක් බවට පත් කළේ 1960 දශකය මුලදී. මුල්ම පණිවුඩ චන්ද්‍රිකාවක් වූ සින්කොම් 3 (Syncom 3) යොදා ගෙන තෝකියෝවේ ඔලිම්පික් දර්ශන යුරෝපයට හා අමෙරිකාවට සජීව ලෙසින් විකාශය කරනු ලැබුවා.

1964න් පසු අඩ සියවසකට ආසන්න කාලයක් තුළ පවත්වන 12 වන ඔලිම්පික් තරගාවලිය මේ දිනවල අප ටෙලිවිෂන් හරහා නරඹනවා. මේ හැම උළෙලක් ම සජීව ලෙසින් ලොව පුරා විකාශය කෙරුණු අතර ශ‍්‍රී ලංකාවේ මුල්වරට එය සිදුවූයේ 1984 ලොස් ඇන්ජලීස් ඔලිම්පික් උළෙලත් සමගයි.

වේලා කලාපයන් (time zones) අනුව අපේ දිවා කාලයේ හෝ රාත‍්‍රී කාලයේ සිදු වන ඔලිම්පික් ඉසව් එසැනින් නැරඹිම හරහා අප ලෝක ව්‍යාප්ත තොරතුරු සමාජයේ කොටස්කරුවන් මෙන් ම මාෂල් මැක්ලූහන් හා ආතර් සී. ක්ලාක් වැනි සන්නිවේදන විශාරදයන් කල් තබා දුටු විශ්ව ගම්මානයේ පදිංචිකරුවන් ද වනවා.

මෙය හැම කෙනකු ම එක සේ ආවඩන සංසිද්ධියක් ද නොවෙයි. ටෙලිවිෂන් විකාශ වරම් හරහා ලැබෙන අති විශාල මුදල් ප‍්‍රමාණයත්, නිල අනුග‍්‍රාහක වරම ලබන සමාගම් එ සඳහා ගෙවන ගාස්තුවක් නිසා ඔලිම්පික් ව්‍යාපාරය වාණිජකරණය වී ඇතැයි සමහරුන් චෝදනා කරනවා.

අන් හැම දෙයක්ම මිළ මුදලට විකිණෙන වත්මන් පාරිභෝගික සමාජයේ ඔලිම්පික් පමණක් ස්වේච්ඡාවෙන්, නොමිලේ හෝ ලාබෙට කිරීමේ ප‍්‍රායෝගික හැකියාවක් නැති බව අප පිළිගත යුතුයි. එමෙන්ම මේ වන විට ඔලිම්පික් තරගාවලි පත්ව තිබෙන දැවැන්ත පරිමානයට අනුව සුවිසල් ආයෝජන නොමැතිව උළෙලක් පැවැත්වීම සිතන්නටවත් බැරි දෙයක්. (ලන්ඩන් උළෙලට රටවල් 205කින් ක‍්‍රීඩක ක‍්‍රීඩිකාවන් 10,500 ක් පමණ ක‍්‍රීඩා 26ක ඉසව් 300කට වැඩි ගණනක තරක කරනවා.)

ඔලිම්පික් තරග ඉසව් එසැනින් ලෝකයේ ඕනෑ ම තැනෙක සිට ග‍්‍රහණය කිරීමේ හැකියාව අද වන විට ටෙලිවිෂන් මාධ්‍යයට අමතරව ඉන්ටර්නෙට් සබඳතා ඇති පරිගණක මෙන්ම ජංගම දුරකථන හරහා ද ලැබෙනවා.

මේ ප‍්‍රවණාතාව වඩාත් ප‍්‍රබල වන විට ටෙලිවිෂන් ඔලිම්පික් පේ‍්‍රක්ෂක සංඛ්‍යාව ටිකෙන් ටික අඩුවේදැයි සැකයක් තිබෙනවා. IOC මෙන් ම ඔලිම්පික් සංවිධානය කිරීමේ වරම ලබා ගන්නා සත්කාරක නගර ද සිය වියදමින් විශාල කොටසක් පියවා ගන්නේ ටෙලිවිෂන් විකාශ අයිතිය අලෙවියෙන්. එසේ ලබා ගන්නා විකාශ අතරතුර වෙළඳ දැන්වීම් පෙන්වීම හරහා ටෙලිවිෂන් ආයතන ආදායම් උපයා ගැනීම වෙළඳපොල ආකෘතියයි.

වෙළඳ දැන්වීම් රහිත වෙබ් මාධ්‍ය හරහා (උදා: YouTube) ඔලිම්පික් සජීව ලෙසින් නරඹන්නට හැකි නම් පේ‍්‍රක්ෂකයන් සමහරෙක් සජීව ටෙලිවිෂන් වෙතින් ඉවත් වෙයිද? 2008 බේජිං ඔලිම්පික් උළෙල නැරඹූ ලෝක ව්‍යාප්ත සමස්ත ටෙලිවිෂන් පේ‍්‍රක්ෂක සංඛ්‍යාව බිලියන් 4.3ක් (කෝටි 430) වුණා. මෙවර ලන්ඩන් පේ‍්‍රක්ෂක සංඛ්‍යාව එය අභිබවා යයි ද? නැතිනම් එයට අඩු වෙයි ද?

මේ ප‍්‍රශ්ණවලට පිළිතුරු ළඟදී ම දැනගත හැකියි. එහෙත් වෙබ් මාධ්‍ය ප‍්‍රගමනය හමුවේ සාම්ප‍්‍රදායික ටෙලිවිෂන් මාධ්‍යවලට මෙන් ම ඔලිම්පික් සංවිධායකයන්ට ද අළුත් විදියට සිතන්නට අභියෝග මතු වී තිබෙනවා.

The Last Filming? Mystery of Missing Science Writer and Cameraman finally solved…

Date: 21 July 2011

Location: Garden of Leslie’s House, Barnes Place, Colombo 7, Sri Lanka — where Sir Arthur C Clarke lived for 35 years until his death in March 2008

My colleague Janaka Sri Jayalath had taken this photo more than a year ago while we were filming an interview. But I’ve only just taken a closer look, and realised just what he’d captured…:)

 

The Last Filming – Preoccupied with their work, neither man had any idea what fate was about to befall them…

Caption says it all. Thanks, Gary Larson, for inspiration…

සිවුමංසල කොලූගැටයා #68: විදු උරුමය රැක ගන්නට බැරි අපේ විද්‍යාඥයෝ

Percy B Molesworth
Percy B Molesworth
This week’s Ravaya column (in Sinhala) is dedicated to a forgotten Ceylonese astronomer who died over a century ago, and now has a Martian crater named after him. He was Percy Molesworth (1867 – 1908).

Most people in the land of his birth have never heard of him, and therein hangs a sad tale of how the country neglects its intellectual and scientific heritage. I have written about him in English some years ago. See: From Trincomalee to Mars: The fascinating journey of Percy B Molesworth

නිධන් හොරුන්ගෙන් පුරාවස්තු හා කෞතුක වටිනාකමක් ඇති ස්ථාන රැක ගන්නේ කෙසේ ද? මේ ප‍්‍රශ්නය ජන සමාජයේත්, මාධ්‍යවලත් මේ දිනවල නිතර කථාබහ කැරෙනවා. එහිදී ඇතැම් දෙනා කියන්නේ නිසි උගත්කමක් ඇති විද්වතුන්ට මේ රටේ හරි තැනක් හා තීරක හැකියාවක් තිබුණොත් උරුමය රැක ගැනිම වඩා පහසු වනු ඇති බවයි.

තර්කයක් ලෙස එය වැදගත් වුවත්, හැම උගතකූම එක හා සමාන ලෙසින් සමාජයීය හා ජාතික වගකීම්වලට උර නොදෙන බව අප දන්නවා. ඇත්තට ම අපේ රටේ බොහෝ ප‍්‍රශ්න උ‍්‍රග‍්‍රවීමට ප‍්‍රබල හේතුවක් නම් පොදු උන්නතියට කැප වූ බුද්ධිමතුන් (public intellectuals) හිඟවීමයි. ඒ වෙනුවට අපට සිටින්නේ ඇඟ බේරා ගෙන වැඩ කරන, පටු ලෙස සිය වෘත්තීමය කාර්ය භාරය විග‍්‍රහ කර ගන්නා විද්වත් බහුතරයක්.

විද්‍යා හා තාක්ෂණ ක්ෂේත‍්‍රවල උරුමයට (heritage) අදාල ස්ථාන හා වස්තු ද තිබෙනවා. මේවාට වෙළඳපොලේ එතරම් ද්‍රව්‍යමය වටිනාකමක් නොලැබුණත් අපේ රටේ නව දැනුම හා නව නිපැයුම් සොයා යාමේ ඉතිහාසය ගැන විමසන විට විද්‍යාත්මක උරුමයට අදාළ ස්ථාන හා භාණ්ඩ රැක ගැනීම වැදගත් වනවා. ශ‍්‍රී ලංකාවේ නීතිමය නිර්වචනයට අනුව වසර සියයට වඩා පැරණි භාණ්ඩයක කෞතුක වටිනාකමක් හා පුරා විද්‍යාත්මක වැදගත්කමක් ඇතැයි සැළකෙනවා.

ශ්‍රී ලංකාවේ ඓතිහාසික වශයෙන් වැදගත් ම දුරදක්නය ප‍්‍රවේශම් කර නොගැනීමේ ඛේදවාචකයත් මේ කථාවට අදාලයි. විද්‍යා හා තාක්ෂණ උරුමයක් රැක ගැනීමට අපොහොසත් වූ මේ රටේ පැරණි ම සරසවිය ගැන අප සිහිපත් කරන්නේ ආයතනයකට නිගරු කිරීමට නොව උගත් සැවො ම එක සේ වගකීම් නොදරණ බවට උදාහරණයක් ලෙසයි.

Molesworth crater on Mars

ඒ සඳහා අප සියවසකට වඩා අතීතයට යා යුතුයි. මෙරට නූතන තාරකා විද්‍යා නිරීක්‍ෂණයේ පුරෝගාමියා ලෙස අවිවාදයෙන් සැළකෙන්නේ පර්සි බ්‍රේබෲක් මෝල්ස්වර්ත් (Percy Braybrooke Molesworth, 1867-1908). බි‍්‍රතාන්‍ය දෙමවුපියන්ට ලංකාවේ ඉපදී, ජීවිතයේ වැඩි කාලයක් මෙරට ගත කර, මෙරට ම මිය ගිය ඔහු වෘත්තියෙන් හමුදා ඉංජිනේරුවරයෙක්. එහෙත් වැඩි උනන්දුව තිබුණේ තාරකා විද්‍යා නිරීක්‍ෂණවලටයි.

පර්සිගේ පියා, ශ‍්‍රීමත් ගිල්ෆඞ් ලින්ඩිසේ මෝල්ස්වර්ත් ලංකා දුම්රිය සේවයේ ප‍්‍රථම සාමාන්‍යාධිකාරවරයා. මෙරට මුල් ම දුම්රිය 1864 දෙසැම්බරයේදී කොළඹ සිට අඹේපුස්ස දක්වා ධාවනය කොට ඉතිහාසගත වී තිබෙනවා.

බි‍්‍රතාන්‍යයේ අධ්‍යාපනය ලබා හමුදා පුහුණුව ද ලද පර්සි මෝල්ස්වර්ත්, කෙටි කලක් හොංකොංහි සේවය කිරිමෙන් පසු තමා උපන් රට වූ ලංකාවට ආවා. 1896දී ත‍්‍රිකුණාමලයේ කොටුවට අනුයුක්ත කරනු ලැබු ඔහු, රාජකාරි වශයෙන් කාර්යබහුල නොවූ නිසා වැඩි කාලයක් ගත කළේ තාරකා විද්‍යා නිරීක්ෂණවලටයි. එම ක්ෂේත‍්‍රයේ උසස් අධ්‍යාපනයක් ලබා නොසිටියත් ඉතා උද්යෝගිමත් හා ක‍්‍රමානුකූල ආධුනික තාරකා විද්‍යාඥයකු ලෙස ඔහු ශාස්ත‍්‍රීය වශයෙන් වැදගත් ගවේෂණ රැසක් කළා.

ඒ සඳහා අඟල් 12.5 ක (සෙමී 32) පරාවර්තක දුරදක්නයක් බි‍්‍රතාන්‍යයේ සිට ගෙන වූත් සිය ගෙවත්තේ සවි කළා. 1890 දශකයේ හා විසිවන සියවසේ මුල් වසර කිහිපය තුළ ජාත්‍යන්තර වශයෙන් පිළි ගැනීමට ලක් වූ පර්යේෂණාත්මක සොයා ගැනීම් ගණනාවක් කිරීමට ඔහු සමත් වුණා.

විශේෂයෙන් ම චන්ද්‍රයා හා ග‍්‍රහලෝක නිරික්ෂණයටත්, ඒවා දුරදක්නයක ආධාරයෙන් සිතුවම් කිරීමටත් පර්සි ලොකු උනන්දුවක් දැක්වුවා. මේ නිරීක්ෂණවල සුක්ෂම බව හා ඔහු කළ විද්‍යාත්මක නිබන්ධන නිසා 1898දී බි‍්‍රතාන්‍යයේ රාජකීය තාරකා විද්‍යා සංගමයේ (Royal Astronomical Society, RAS) සාමාජිකත්වය ඔහුට පිරිනමනු ලැබුවා.

බ‍්‍රහස්පති ග‍්‍රහයා මතුපිට සුවිශාල වායුගෝලීය කැළඹීමක් ලෝකයේ තාරකා විද්‍යාඥයන් හැමට පෙර මුලින් ම ඔහු නිරීක්ෂණය කලේ 1901දී. මේ නිසා ලෝකයේ ප‍්‍රමුඛතම නිරීක්ෂණාත්මක තාරකා විද්‍යාඥයකු ලෙස ප‍්‍රසිද්ධියට පත් ඔහු ලංකා දුපතට ද කීර්තියක් ගෙන ආවා.

මෝල්ස්වර්ත් වයස 41දී අකාලයේ මිය ගියේ 1908දී. ඉන් පසු ඔහුගේ ත‍්‍රිකුණාමලයේ නිරීක්‍ෂණාගාරය ගරා වැටුණා. එහි තිබූ ඔහුගේ දුරදක්නය යම් ආකාරයකින් කාලයාගේ ඇවෑමෙන් කොළඹට ගෙනෙනු ලැබුවා.

එය මුලින් කාලගුණ විද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුවට අයත් නිරීක්ෂණාගාරයේ තිබුණු බවත්, පසුව කොළඹ සරසවියට තෑගි කළ බවත් වාර්තාවලට අනුව තහවුරු වනවා. රීඞ් මාවතට සමාන්තර කොළඹ සරසවි ක‍්‍රීඩා පිටියේ dome ආකාර කුඩා ගොඩනැගිල්ලක එය පිහිටුවනු ලැබුවා.

එහි නඩත්තුව හා භාවිතය විද්‍යා පීඨයේ ඇදුරන්ට හා සිසුන්ට භාර වී තිබුණා. එහෙත් කලින් කලට ඔවුන් වෙනස් වන විට දුරදක්නය නඩත්තුවේ අඩුපාඩුකම් ද සිදු වුණා. ආයතනික මට්ටමෙන් මේ වටිනා විද්‍යාත්මක උපකරණය ගැන තැකීමක් කොළඹ සරසවියට කිසිදිනක තිබුණා ද යන්න සැක සහිතයි.

1970 දශකය මුල් කාලයේ ආචාර්ය වී කේ සමරනායකගේ මූලිකත්වයෙන් මේ ඓතිහාසික දුරදක්නය අළුත්වැඩියා කළ හැටි තාරකා විද්‍යාඥ ආචාර්ය කාවන් රත්නතුංගට හොඳට මතකයි. ඉනික්බිති එය වසර ගණනාවක් රාත‍්‍රී අහස නිරීක්සන්නට යොදා ගත්තා.

1988දී රට කැළඹී තිබුණු අවස්ථාවේ මේ දුරදක්නයේ ලෝහමය කොටස් කිසිවකු විසින් සොරකම් කරනු ලැබුවා. ඒ ගැන සොයා බලන්නට ඉස්පාසුවක් සරසවි බලධාරීන්ට හෝ පොලිසියට හෝ තිබුණේ නැහැ. මේ ගැන මා ලියූ ලිපියක් ‘The Death of an Observatory’ මැයෙන් 1988 මාර්තු 26 වනදා The Island පත‍්‍රයේ පළ වුණා. උතුරේ හා දකුණේ සන්නද්ධ අරගලයන් දෙකක් මුළු රට ම භීතියට හා පීඩනයට ලක් කර තිබූ එවැනි වකවානුවක මෙබදු සොරකමක් ගැන මාධ්‍ය හරහා කථා කිරීම ගැන මාධ්‍ය සහෘදයන් සමහරකුගෙන් මට දොස් අසන්නට ද සිදු වුණා.

1988 කොල්ලකෑමෙන් පසු මෝල්ස්වර්ත් දුරදක්නය හරිහැටි පිලිසකර වුයේ නැහැ.
පර්සි මෝල්ස්වර්ත්ගේ විද්‍යා ගවේෂණ ගැන මහත් සේ පැහැදී සිටි ශ‍්‍රීමත් ආතර් සී. ක්ලාක් ද මේ තත්ත්වය වෙනස් කරන්නට උත්සහා කළා. 2003-04 කාලයේ රෝද පුටුවෙන් කොළඹ සරසවියට ගිය ක්ලාක්, නිරීක්ෂණාගාරයේ තත්ත්වය දැක කම්පාවට පත් වුණා. කොළඹ සරසවියේ එවකට සිටි උපකුලපතිවරයාට ලියුමක් ලියමින් ක්ලාක් ඉල්ලා සිටියේ ප‍්‍රමාද වී හෝ මෝල්ස්වර්ත්ගේ දුරදක්නයේ ඉතිරිව තිබෙන කොටස් සංරක්‍ෂණය කරන ලෙසයි.

Sir Arthur Clarke, sitting next to the historic telescope, shows a photo of Crater Molesworth
Sir Arthur Clarke, sitting next to the historic telescope, shows a photo of Crater Molesworth

‘ඔබේ සරසවියේ විද්‍යාත්මක උපකරණ අතරින් වඩාත් ම පැරණි හා ඓතිහාසිකව වැදගත් උපකරණය මෙයයි,’ ක්ලාක් කීවා. එහෙත් මේ ලිපියට සරල පිළිතුරක්වත් ලැබුණේ නැහැ. එබදු ලිපි දෙක තුනක් එවකට සිටි උපකුලපතිවරයාට ලියු බව මා දන්නවා. මොරටුව සරසවියේ කුලපති ලෙස වසර 22ක් (1979 – 2002) කටයුතු කළ ක්ලාක්ගේ ලිපියකට පිළිතුරු එවීමටවත් කොළඹ සරසවි පාලකයන්ට උවමනාවක් තිබුණේ නැහැ!

මේ අතර මෝල්ස්වර්ත්ගේ නිරීක්ෂණ සටහන්, වාර්තා පොත් හා පර්යේෂණ පත‍්‍රිකා අද දක්වා ලන්ඩන් නුවර RAS පුස්තකාලයේ සුරැකිව තිබෙනවා. ඔහුගේ විදවත් දායකත්වය ලෝක මට්ටමින් ඇගැයීමට ලක් කළ ජාත්‍යන්තර තාරකා විද්‍යා සංගමය (International Astronomical Union, IAU) 1973දී අඟහරු ග‍්‍රහයා මතුපිට කිමි 175ක් පළල් වූ ආවාටයක් ඔහුගේ නමින් නිල වශයෙන් නම් කළා. (ආකාශ වස්තුවලට නම් දීමේ වරම සතු එක ම විද්වත් සංවිධානය වන IAU හරහා මෙසේ පිළි ගැනීමට පත්ව ඇත්තේ ලාංකිකයන් අතලොස්සක් පමණයි. 2011 අපේ‍්‍රල් 3දා කොලම බලන්න.)

එහෙත් මේ පුරෝගාමී තාරකා විද්‍යාඥයාගේ විද්වත් දායකත්වය ගැන ශ‍්‍රී ලංකාවේ කිසිදු පිළි ගැනිමක් හෝ ඇගයීමක් හෝ සිදු වී නැහැ. මෝල්ස්වර්ත් මිය ගොස් සියවසක් පිරුණු 2008 දෙසැම්බරයේ මේ කථාව සම්පිණ්ඩනය කර මා Sunday Times පත‍්‍රයට ලිපියක් ලිව්වා.

එය අවසන් කරමින් මා කීවේ “ඔහු ඉපිදල වැඩි කාලයක් ගත කළ රටෙහි පර්සි මෝල්ස්වර්ත් ගැන මතකයන් නැතත් ඒ දුපතෙන් කිමි මිලියන ගණනක් දුරින් පිහිටි රතු ග‍්‍රහයා මතුපිට මෝල්ස්වර්ත් ආවාටය ඔහුගේ නම විශ්වයට සිහිපත් කර දෙනවා.” http://tiny.cc/PercyM

පසුගිය වසරේ ඔක්තෝබරයේ ආතර් සී. ක්ලාක්ගේ පෞද්ගලික දුරදක්නය ගැන බොරු මාධ්‍ය කලබලයක් ඇති වූ විට කොළඹ සරසවියේ භෞතික විද්‍යාඥ ආචාර්ය චන්දන ජයරත්න උපුටා දක්වමින් කියා තිබුණේ “මේ දුරදක්නය ඇතුළු ආතර් සී. ක්ලාක් පරිහරණය කළ දෑ අනාගත පරපුරට දැක ගැනීමට හැකි ස්ථානයක සංරක්‍ෂණය කළ යුතු” බවයි. මේ සඳහා රජයට මැදිහත් විය හැකි ද යන්න පුවතෙන් ප‍්‍රශ්න කොට තිබුණා. (2011 ඔක්තෝබර 9දා කොලම බලන්න.)

තමන්ගේ සරසවියේ ම තිබුණු මෙරට වටිනා ම දුරදක්නය රැක ගන්නට අපොහොසත් වූ විද්‍යාඥයන්ට, ක්ලාක්ගේ වසර 30ක් නොපැරණි පෞද්ගලික දුරදක්නය රැක ගන්නට යයි මාධ්‍ය ප‍්‍රකාශ කිරීමට සදාචාරමය අයිතියක් ඇත් ද?

From Ceylon with Love: Tea for the Titanic?

This short feature was published in The Sunday Times (Sri Lanka) of 15 April 2012. However, for some reason, their web edition didn’t include it.

A poster for A Night to Remember, 1958

From Ceylon with Love: Tea for the Titanic?

by Nalaka Gunawardene

Many consider the 1958 British movie A Night to Remember as the most authentic Titanic film of all time. Directed by Roy Ward Baker, it was based on the 1955 book of the same name by Walter Lord, and made in consultation with many survivors.

One scene unfolds inside the turbine engine room soon after the crew realised their ship was doomed. The chief engineer discusses how to keep the lights going for as long as possible. “I’ll give the word when it’s time to go — and then it’s every man for himself,” he says.

His deputy tries to calm down the crewmen: “If any of you feel like praying, you’d better go ahead. The rest of you can join me for a cup of tea!”

Even in such dire circumstances, the quintessentially British habit kept them going. But what kind of tea was served on board the Titanic? Did some of it come from Ceylon? That is plausible, given the cosmopolitan nature of the floating city and diverse tastes of its wealthy passengers.

Harney & Sons Fine Teas, a tea blender in New York, recently launched RMS Titanic Tea Blend as “a commemorative tea to honour the 100th anniversary of those who perished when the Titanic sank”. Their website says: “Reflecting the quality of tea that was served on the Titanic, this blend includes Chinese Keemun, one of the last teas the British still consumed in 1912, as Britain had mostly switched to black teas from Assam, India and Ceylon.” (see http://tiny.cc/TiTea for more).

Perhaps an aficionado of tea could dig (dive?) deep for evidence. Interestingly, Sir Arthur C Clarke once wrote a science fiction thriller where Ceylon Tea was indeed on board the Titanic — albeit for a different purpose.

In his 1990 novel The Ghost from the Grand Banks — where British-American and Japanese teams are competing to raise the wreck in time for the centenary — he imagined how crates of Ceylon Tea were used as the perfect packing material for precious and fragile cargo.

“The Chinese had discovered centuries ago that their wares could travel safely the length of the Silk Road if they were packed in tea leaves. No one found anything better until polystyrene foam came along,” he wrote.

In Clarke’s story, which culminates in 2012, a wealthy English aristocrat travelling first class had carried exquisite glassware – Medici Goblets from Venice – packed in standard 80-pound Ceylon Tea chests. Nearly a century later, his great-grandson uses deep remote operating vehicles (ROVs) to recover some from the bottom of the Atlantic.

Clarke describes the first item that came up: “The chest still displayed, in stencilled lettering unfaded after a century in the abyss, a somewhat baffling inscription: BROKEN ORANGE PECKOE, UPPER GLENNCAIRN ESTATE, MATAKELLE.”

Despite journeying across (most of) the Atlantic and then sinking four kilometres to the bottom of the sea, the glassware is found intact – thanks to the ship’s designers or the tea producers (or both)…

William MacQuitty
Clarke was well known for plugging his adopted homeland whenever possible in his writing, public speaking and global TV shows. ‘Addicted’ to the brew, he once called himself a ‘machine that turned fine Ceylon Tea into science fiction’.

In his novel’s acknowledgements, Clarke highlights another link between the Titanic and Ceylon, this time for real. William MacQuitty (1905 – 2004), the Belfast-born writer, photographer and filmmaker who produced A Night to Remember, had been based in Ceylon in the 1930s working for the Standard Chartered Bank. He returned to the island in 1954 to produce Beachcomber, a British movie that was partly shot on location here.

Having drawn much inspiration and insights from A Night to Remember, Clarke dedicated his own novel as follows: “For my old friend Bill MacQuitty – who, as a boy, witnessed the launch of RMS Titanic, and, forty-five years later, sank her for the second time.”