Social Media in Sri Lanka: Do Science and Reason Stand a Chance?

Nalaka Gunawardene speaks on "Using Social Media for Discussing Science" at the Science, Technology & Society Forum in Colombo, Sri Lanka, 9 Sep 2016. Photo by Smriti Daniel
Nalaka Gunawardene speaks on “Using Social Media for Discussing Science” at the Science, Technology & Society Forum in Colombo, Sri Lanka, 9 Sep 2016. Photo by Smriti Daniel

Sri Lanka’s first Science and Technology for Society (STS) Forum took place from 7 to 10 September in Colombo. Organized by the Prime Minister’s Office and the Ministry of Science, Technology and Research, it was one of the largest gatherings of its kind to be hosted by Sri Lanka.

Modelled on Japan’s well known annual STS forums, the event was attended by over 750 participants coming from 24 countries – among them local and foreign scientists, inventors, science managers, science communicators and students.

I was keynote speaker during the session on ‘Using Social Media for Discussing Science Topics’. I used it to highlight how social media have become both a boon and bane for scientific information and thinking in Sri Lanka. This is due to peddlers of pseudo-science, anti-science and superstition being faster and better to adopt social media platforms than actual scientists, science educators and science communicators.

Social Media in #LKA:Do Science & Reason stand a chance? Asks Nalaka Gunawardene
Social Media in #LKA:Do Science & Reason stand a chance? Asks Nalaka Gunawardene

Sri Lanka takes justified pride in its high literacy levels and equally high coverage of vaccination against infectious diseases. But we cannot claim to have a high level of scientific literacy. If we did, it would not be so easy for far-fetched conspiracy theories to spread rapidly even among educated persons. Social media tools have ‘turbo-charged’ the spread of associated myths, superstitions and conspiracy theories!

I cautioned: “Unless we make scientific literacy an integral part of everyone’s lives, ambitious state policies and programmes to modernize the nation could well be jeopardized. Progress can be undermined — or even reversed — by extremist forces of tribalism, feudalism and ultra-nationalism that thrive in a society that lacks the ability to think critically.”

It is not a case of all doom and gloom. I cited examples of private individuals creatively using social media to bust myths and critique all ‘sacred cows’ in Lankan society – including religions and military. These voluntary efforts contrast with much of the mainstream media cynically making money from substantial advertising from black magic industries that hoodwink and swindle the public.

My PowerPoint presentation:

 

Video recording of our full session:

 

The scoping note I wrote for our session:

Sri Lanka STS Forum panel on Using Social Media for Discussing Science Topics. 9 Sep 2016. L to R - Asanga Abeygunasekera, Nalaka Gunawardene, Dr Piyal Ariyananda, Dr Ananda Galappatti & Smriti Daniel
Sri Lanka STS Forum panel on Using Social Media for Discussing Science Topics. 9 Sep 2016.
L to R – Asanga Abeygunasekera, Nalaka Gunawardene, Dr Piyal Ariyananda, Dr Ananda Galappatti &
Smriti Daniel

Session: Using Social Media for Discussing Science Topics

With 30 per cent of Sri Lanka’s 21 million people regularly using the Internet, web-based social media platforms have become an important part of the public sphere where myriad conversations are unfolding on all sorts of topics and issues. Facebook is the most popular social media outlet in Sri Lanka, with 3.5 million users, but other niche platforms like Twitter, YouTube and Instagram are also gaining ground. Meanwhile, the Sinhala and Tamil blogospheres continue to provide space for discussions ranging from prosaic to profound. Marketers, political parties and activist groups have discovered that being active in social media is to their advantage.

Some science and technology related topics also get discussed in this cacophony, but given the scattered nature of conversations, it is impossible to grasp the full, bigger picture. For example, some individuals or entities involved in water management, climate advocacy, mental health support groups and data-driven development (SDG framework) are active in Sri Lanka’s social media platforms. But who is listening, and what influence – if any – are these often fleeting conservations having on individual lifestyles or public policies?

Is there a danger that self-selecting thematic groups using social media are creating for themselves ‘echo chambers’ – a metaphorical description of a situation in which information, ideas, or beliefs are amplified or reinforced by transmission and repetition inside an “enclosed” system, where different or competing views are dismissed, disallowed, or under-represented?

Even if this is sometimes the case, can scientists and science communicators afford to ignore social media altogether? For now, it appears that pseudo-science and anti-science sentiments – some of it rooted in ultra-nationalism or conspiracy theories — dominate many Lankan social media exchanges. The keynote speaker once described this as Lankan society permanently suspending disbelief. How and where can the counter-narratives be promoted on behalf of evidenced based, rational discussions? Is this a hopeless task in the face of irrationality engulfing wider Lankan society? Or can progressive and creative use of social media help turn the tide in favour of reason?

This panel would explore these questions with local examples drawn from various fields of science and skeptical enquiry.

 

 

සිවුමංසල කොලුගැටයා #283: ලක් සමාජය වංචනිකයන්ගෙන් බේරා ගැනීමට බුද්ධිමය ප්‍රතිශක්තිකරණයක් ඕනෑ!

STS Forum Sri Lanka
STS Forum Sri Lanka

Sri Lanka’s first Science and Technology for Society (STS) Forum took place from 7 to 10 September in Colombo. Organized by the Prime Minister’s Office and the Ministry of Science, Technology and Research, it is one of the largest gatherings of its kind to be hosted by Sri Lanka.

What sets STS Forums apart is that they are not merely events where scientists talk to each other.  That surely will happen, but there will be many more voices and, hopefully, much broader conversations.

In this week’s Ravaya column (in Sinhala, appearing in the print issue of 11 Sep 2016), I look at Sri Lanka’s appalling lack of scientific literacy.

As Dr Neil deGrasse Tyson, American astrophysicist, cosmologist and science communicator, says, “Scientific literacy is an intellectual vaccine against the claims of charlatans who would exploit ignorance.”

Sri Lanka takes justified pride in its high literacy levels and equally high coverage of vaccination against infectious diseases. But we cannot claim to have a high level of scientific literacy.

A healthy dose of scepticism is essential to safeguard ourselves from superstitions, political claims and increasingly sophisticated – but often dishonest – product advertising. That’s what scientific literacy builds inside our minds.

I argue that unless we make scientific literacy an integral part of everyone’s lives, ambitious state policies and programmes to modernize the nation could well be jeopardized. Progress can be undermined — or even reversed — by extremist forces of tribalism, feudalism and ultra-nationalism that thrive in a society that lacks the ability to think critically.

See also my English op-ed: Scientific Literacy: ‘Mind Vaccine’ Sri Lanka Urgently Needs

Dr Neil deGrasse Tyson: One man worth cloning if that were feasible...
Dr Neil deGrasse Tyson: One man worth cloning if that were feasible…

විද්‍යාව, තාක්ෂණය හා සමාජය ගැන ජාත්‍යන්තර සමුළුවක් සැප්තැම්බර් 7 – 10 වකවානුව තුළ කොළඹදී පැවැත්වෙනවා.

”විද්‍යාව හා තාක්ෂණය තිරසාර සංවර්ධනයට නිසි ලෙස යොදා ගැනීම” මෙහි ප්‍රධාන තේමාවයි. ඒ යටතේ අනුතේමා හා මාතෘකා රැසක් වටා සැසිවාර පැවැත්වෙනවා.

අග්‍රාමාත්‍ය කාර්යාලය හා විද්‍යා – තාක්ෂණ අමාත්‍යාංශය සංවිධානය කරන මේ සමුළුව හුදෙක් විද්‍යාඥයන් හා තාක්ෂණවේදීන් එක් රැස් කරන තවත් අවස්ථාවක් පමණක් නොවෙයි.

මේ අයට අමතරව ප්‍රතිපත්ති සම්පාදකයන්, නව නිපැයුම්කරුවන්, විද්‍යා සන්නිවේදකයන්, විද්‍යා ගුරුවරුන්  හා ශිෂ්‍යයන් ද මෙයට සම්බන්ධ වනවා. ඇතැම් සැසිවාරවල අදහස් දක්වන්නේද මේ වඩාත් පුළුල් පිරිසෙන් තෝරා ගත් කථීකයන්.

මහජනයා සඳහා විද්‍යාව (citizen science) යන තේමාව යටතේ සැසිවාර කිහිපයක් සැළසුම් කිරීමට සංවිධායකවරුන් මට ඇරැයුම් කළා.

සාමාන්‍යයෙන් විද්‍යාත්මක සමුළුවලදී විද්‍යාව හා සෙසු සමාජය අතර සබඳතා ගැන එතරම් අවධානයක් යොමු කරන්නේ නැහැ. විද්වතුන් අතර කෙරෙන කථාබහ මාධ්‍ය වාර්තාකරණයට හසු වන්නේ ද සීමිතවයි.

එසේ බලන විට මේ සමුළුව අන් බොහෝ ඒවාට වඩා ඉදිරියෙන් සිටිනවා.

සාකච්ඡා කැරෙන අභ්‍යාවකාශ තාක්ෂණය, පරිගණ තාක්ෂණය, නැනෝ තාක්ෂණය, ජාතික නවොත්පාදන ප්‍රතිපත්තිරාමුව ආදී තේමා සියල්ල රටේ ආර්ථීක හා සමාජ සංවර්ධනයට දායක කරගත හැකි ක්ෂේත්‍රයන්.

එහෙත් විද්‍යාත්මක චින්තනය හා විවෘත මනසක් රටේ ස්ථාපිත නොවන තාක් කල් මේ කුමන තාක්ෂණයක් ප්‍රවර්ධනය කළත් එතරම් වැඩක් නැහැ. මන්ද තර්කානුකූලව සිතීමට හා ක්‍රියාකිරීමට නොහැකි සමාජයක් ලෙහෙසියෙන් වංචනිකයන් හා දේශපාලන අවස්ථාවාදීන්ට රවටා ගත හැකි නිසා.

වත්මන් සංකීර්ණ සමාජයේ ප්‍රවේශමින් දිවි ගෙවීමට බාල මහලු කොයි කාටත් යම් අවම විද්‍යාත්මක දැනුමක් හා චින්තනයක් අවශ්‍යයි.

එය පාසලේ හෝ සරසවියේ විෂ්‍ය නිර්දේශ අනුව උගන්වන විද්‍යාවන් නොවෙයි. එසේ විධිමත් ලෙස විද්‍යා විෂයයන් ඉගෙනීමට අවස්ථාවක් ලැබෙන්නේ අපේ ජනගහනයෙන් සාපේක්ෂව සීමිත පිරිසකට පමණයි.

එහෙත් මිලියන 21ක සියලු ලාංකිකයන්ට මූලික මට්ටමේ විද්‍යාත්මක අවබෝධයක් ලබා දීම වැදගත්.

මෙහිදී අවශ්‍ය වන්නේ විශේෂඥ දැනුම නොව විද්‍යාත්මකව සිතීම හා  එය එදිනෙදා ජීවිතයට අදාළ කර ගැනීමයි. ”විද්‍යාත්මක සාක්ෂරතාවය” (scientific literacy) ලෙස හඳුන්වන්නේ එයයි.

එහි නිර්වචනය නම් විද්‍යාත්මක සංකල්ප හා ක්‍රියාදාමයන් ගැන මූලික දැනුමක් හා අවබෝධයක් ලැබීම හා එය පෞද්ගලික ජීවිතයේ තීරණ ගැනීමට මෙන්ම වෘත්තීය හා සංස්කෘතික ක්‍රියාකාරකම්වලට පාදක කර ගැනීමයි.

අද ලොව සිටින දක්ෂතම හා වඩාත් ප්‍රකට විද්‍යා සන්නිවේදකයකු වන අමෙරිකානු තාරකා භෞතික විද්‍යාඥ ආචාර්ය නීල්ඩිග්‍රාස් ටයිසන් (Dr Neil deGrasse Tyson) එය වඩාත් සිත් කාවදින ලෙසින් මෙසේ කියනවා.

”විද්‍යාත්මක සාක්ෂරතාවය හරියට මනසට ලබා දෙන බුද්ධිමය එන්නතකට සමානයි. අපේ නොදැනුවත්කම හරහා අප රවටන්නට බලා සිටින සටකපට තක්කඩියන්ගෙන් බේරීමට හොඳම උපක්‍රමයයි.”

ආසියාවේම ඉහළ සාක්ෂරතාවයක් ගැහැණු, පිරිමි දෙපිරිසටම ලබා ගැනීම ගැන සමාජයක් ලෙස අප ආඩම්බර වනවා. එසේම බෝවන රෝග වළක්වා ගැනීමට එන්නත් හරහා ප්‍රතිශක්තිකරණය ලබා දීම අතින්ද රටේ මුළු ජනගහනයම පාහේ ආවරණය කිරීමට අපේ සෞඛ්‍ය සේවාව සමත්ව සිටිනවා.

untitled-614

එහෙත් අපේ විද්‍යාත්මක සාක්ෂරතාව ගැන නම් කිසිසේත්ම සෑහීමකට පත් වන්නට බැහැ. උගත්කම, වත්කම, සමාජ තරාතිරම හා වෘත්තිමය පසුබිම කුමක් වෙතත් තර්කානුකූලව සිතීමට හැකියාව ඇත්තේ අප අතර ටික දෙනකුට පමණයි.

මෙහි රෝග ලක්ෂණ හෙවත් විපාක  ඕනෑ තරම් අප සමාජයේ දැකිය හැකියි.

22 Jan 2012: සිවුමංසල කොලූගැටයා #50: අවිචාරයේ සැඩ සුළගට මැදි වුණු හේතුවාදී පහන් සිළුව

29 Jan 2012: සිවුමංසල කොලූගැටයා #51: ඔබේ විචාර බුද්ධිය දැන් අක‍්‍රීය කරන්න!

එක් පසෙකින් ජ්‍යොතිෂවේදීන්, දේවාල කපුවන්, විශ්ව ශක්තිකාරයන්, බලිතොවිල් කාරයන් හා වෙනත් ගුප්ත ශාස්ත්‍ර අලෙවි කරන්නන් පසුපස යමින් පෞද්ගලික ජීවිතයේ අවශ්‍යතා සඳහා ඉක්මනින්, කෙටික්‍රම (ෂෝට් කට්) සොයන්නෝ එමටයි. ඒ අතර ඕනෑතරම් පොතේ උගතුන්ද සිටිනවා.

විශ්වාස හා ඇදහිලි මත පදනම් වු වංචනික ක්‍රියා කෙතරම් අප සමාජයේ එළිපිට සිදු කැරෙනවා ද? විභාග ජය, රැකියා ජය, විවාහයන් හා ව්‍යාපාර සාර්ථකත්වය වැනි විවිධාකාර ජීවන අභියෝගවලට උපකාර ලබා දෙන බවට පොරොන්දු වන දැන්වීම් ඉරිදා පුවත්පත්වලත්, ඇතැම් ටෙලිවිෂන් නාලිකා තීරයේ පහළිනුත් ප්‍රසිද්ධියේ පළ කරනවා.

ඊටත් එහා යන ප්‍රබල ගුරුකම්ල අණවින හා කොඩිවින ද තිබෙනවා. මේවායේ සේවය ලබා ගන්නට විශාල වශයෙන් මුදල් ගෙවන බොහෝ දෙනෙකු සිටියත්, ඒ ගැන කථා කරන්නට ඉදිරිපත් වන්නේ ඉතා ටික දෙනයි.

මේවාට යොමු වන්නෝ මොහොතක් සිතා බැලුවොත් තමන් කරන දෙයෙහි නිශ්ඵල බව පෙනී යාවි. උදාහරණයකට දේව අනුග්‍රහයෙන් විභාග සමත් විය හැකි නම් කපුවන්ගේ දරුවන් ප්‍රසිද්ධ විභාග සියල්ලෙන් උසස්ම ප්‍රතිඵල ගත යුතුයි නේද? ගුප්ත ශාස්ත්‍රකරුවන් ඉතා ඉසුරුමත් විය යුතුයි නේද?

මීට අමතරව රටේ රාජ්‍ය නායකයා තම ග්‍රහණයට හසු කර ගෙන, රාජ්‍යයේ සියලු වැදගත් තීරණවලට ජ්‍යොතිෂවේදීන් බලපෑම් කළ සැටිත්, අන්තිමේදී ඔවුන්ගේ උපදෙස් මත කලින් ජනපතිවරණයක් පවත්වා හිටපු නායකයා සිය ධූර කාලයෙන් වසර දෙකක් අහිමි කර ගත් සැටිත් අප දන්නවා.

23 Nov 2014: සිවුමංසල කොලූගැටයා #195: අපේ රටේ බලවත්ම පුද්ගලයෝ ජ්‍යොතිර් ඇදුරන්ද?

අනෙක් පසෙකින් ඕනෑම  කුමන්ත්‍රණවාදී තර්කයන් කිසිදු විමර්ශනයකින් තොරව විශ්වාස කරන ලාංකිකයන් සංඛ්‍යාව අති විශාලයි. මෙයට උදාහරණ ඕනෑ තරම් තිබෙනවා.

රටේ බහුතර ජන කොටස වඳ බවට පත් කිරීමේ උත්සාහයන් ගැන, නැතිනම්  සමස්ත ශ්‍රී ලංකාවටම කර ඇතැයි කියන සාපයන් ගැන ප්‍රබන්ධ කථා පැතිර යන්නේ අධිවේගයෙන්.

එයට සමාන්තරව රටේ ආරක්ෂාවට, ආර්ථීකය හා රජයට එරෙහිව විවිධ ජාත්‍යන්තර කුමන්ත්‍රණ දිග හැරෙනවාය යන්න අපේ බොහෝ දෙනා විශ්වාස කරනවා. මේ කිසිවක් සඳහා සාක්ෂි ඉල්ලා සිටින්නේ නැහැ.

Words of Dr Abraham Thomas Kovoor (1898 – 1978), rationalist
Words of Dr Abraham Thomas Kovoor (1898 – 1978), rationalist

හැම තරාතිරමකම ලාංකිකයන් නොමඟ යැවීම මෙතරම් පහසු වී ඇත්තේ ඇයි? පොතේ උගතුන් මුලා කිරීම මින් පර නොවූ විරූ ලෙස අද පසහු වී ඇත්තේ ඇයි?

තාක්ෂණය ප්‍රචලිත වීම හරහා අද ඉන්ටර්නෙට් භාවිතය, ස්මාට්ෆෝන් භාවිතය පුළුල් වුවත්  ඒ නව මාධ්‍ය හරහා ද අපේ බොහෝ දෙනා තොරතුරු හා අදහස් හුවමාරු කර ගන්නේ කිසිදු විචාර බුද්ධියකින් තොරවයි.

අතේ තිබෙන ස්මාට්ෆෝන් එක තරම්වත් ස්මාට් නැති අය එමට හමු වනවා! තම තමන්ගේ මෝඩකම්වල ආදීනව ඔවුන්ටම විඳින්නට ඉඩ දී අප බලා සිටිමුද?

එහෙත් තනි පුද්ගලයන්ට එහා යන බිහිසුණු යථාර්ථයක් මෙහි තිබෙනවා. එනම් සමාජයක් ලෙස අයාලේ යැවීමට, රවටවා ගැනීමට සටකපට ඕනැම අයකුට හැකි වීමයි.

මිථ්‍යාව හා අවිචාරය විසින් වෙලා ගත් සමාජයක් දිගටම පවතිනු දැක්මට අවස්ථාවාදී දේශපාලකයන් හා තන්හාධික ව්‍යාපාරිකයන් යන දෙපිරිසම කැමතියි.

please-turn-off-your-brain-cells

කියන ඕනෑම ප්‍රලාපයක්, ගෙඩි පිටින් අදහන ජනතාවක් ගෝත්‍රවාදය, වැඩවසම්වාදය හා ජාතිකවාදය වැනි අන්තවාදී සංකල්ප වෙත හරවා ගැනීම ඉතා පහසුයි.

එක් පසෙකින් එවන් ජනතාවක් රවටා දේශපාලකයන් ඔවුන්ගේ ඡන්දය (හා අනාගතය) ඩැහැ ගන්නා අතර අනෙක් පසින් මෝඩ ජනතාව මුලා කර වංචනික වෙළඳෙ ප්‍රචාරණ හරහා ව්‍යාපාරිකයන් ඔවුන්ගේ මිළමුදල් හීන්සීරුවේ ලබා ගන්නවා. (සුදු වෙන්න, ස්මාට් වෙන්න, ඇඟ නොවෙහෙසා ෆිට් වෙන්න, කඩිනම් ප්‍රතිකර්ම කෙතරම් අද දවසේ මාධ්‍ය හරහා ප්‍රසිද්ධියේම අලෙවිකරණය කරනවාද?)

විද්‍යාත්මක සාක්ෂරතාවය අවශ්‍ය වන්නේ මේ සැමගෙන් බේරී, අපේ ඡන්දය, මිළ මුදල්, පණ කෙන්ද හා ආත්ම ගරුත්වය රැක ගැනීමටයි.

විද්‍යාත්මක  සාක්ෂරතාවය අනවශ්‍ය ලෙස සංකීර්ණ කර ගත යුතු නැහැ. එයට තුඩු දෙන ඔවදන් අපේ ජන විඥානයේම තිබෙනවා. ”කියන්නා කෙසේ කීවත් අසන්නා සිහි බුද්ධියෙන් ඇසිය යුතුයි’ යන්න එවැන්නක්.

විද්‍යාත්මක චින්තනය ප්‍රගුණ කර ගත්තෝ කිසිවක් එකවර පිළි ගන්නේ නැහැ. ප්‍රශ්න කරනවා. සාක්ෂි සොයනවා. භෞතික සිද්ධියක් නම් එය හොඳින් නිරීක්ෂණය කරනවා. අත්හදා බැලිය හැකි නම් එසේ කරනවා. හැම දෙයක්ම සංශයවාදීව (skeptically) විමර්ශනය කරනවා.

එසේ කොට යමක් තේරුම් ගෙන පිළිගත්තද නව දැනුමට හා නව විග්‍රහයන්ට ඔවුන් විවෘතයි. ඔවුන්ගේ මනස එක තැන පල් වෙන්නේ නෑ.

විද්‍යාත්මක සාක්ෂරතාව හෙවත් චින්තනයට පෙරදිග, බටහිර ක්‍රියා වෙනසක් නැහැ. පෙරදිගින් බිහි වූ බුදුදහම වැනි සාමයික චින්තන ක්‍රමවලත්, බටහිර තර්ක ශාස්ත්‍රඥයන්ගේ ඉගැන්වීම්වලත් අවධාරණය කරන්නේ ඕනෑම දෙයක් ඉතා හොඳින් විමර්ශනය කිරීමේ අවශ්‍යතාවයයි.

Arthur C Clarke quote on balancing traditions and modernity (Sinhala translation from UNESCO Kalinga Award acceptance speech, 1962)
Arthur C Clarke quote on balancing traditions and modernity (Sinhala translation from UNESCO Kalinga Award acceptance speech, 1962)

ශ‍්‍රීමත් ආතර් සී. ක්ලාක් අඩ සියවසක් පුරා මෙරට වාසය කරමින් නිතර ලක් සමාජයට අවවාද කළේත් මෙයයි.

විද්‍යාව ජනප්‍රිය කිරීමට ලෝක මට්ටමින් කරන විද්වත් දායකත්වය සඳහා යුනෙස්කෝ පිරිනමන කාලිංග සම්මානය 1961දී හිමි වූයේ ක්ලාක්ටයි. එය ලබා ගනිමින් ඔහු 1962 සැප්තැම්බරයේ නවදිල්ලියේදී කළ කථාවේ අවසාන වැකි කිහිපය අඩසියවසක් ගත වී තවමත් අපට අදාල කර ගත හැකියි.

“තර්කානුකූලව හා සාක්ෂි මත පදනම් වූ චින්තනයක් පෙර අපර දෙදිග සියලු රටවලට අවශ්‍යයි. එය වඩාත් හදිසි අවශ්‍යතාවක් වන්නේ දියුණු වෙමින් පවතින රටවලයි. ආසියාවේ හා අප්‍රිකාවේ බොහෝ රටවල මිලියන් ගණනක් ජනයා භෞතික, මානසික හා ආධ්‍යාත්මික දරිද්‍රතාවයේ ඇද බැඳ තබන ප්‍රබල සාධක දෙකක් තිබෙනවා. එනම් අන්ධ භක්තිය හා මිථ්‍යා විශ්වාසයි.

 “විද්‍යාව එහි සාංස්කෘතිකමය හා තාක්ෂ‚ක යන මුහුණුවර දෙකෙන් ම මේ පසුගාමී සාධකවලට එරෙහි වනවා. ගතානුගතිකත්වයේ යදම් බිඳ දමා මුළු මහත් ජාතීන් වඩා යහපත් ජීවන තත්ත්වයන් වෙත කැඳවා ගෙන යන්නට විද්‍යාත්මක චින්තනය මඟ පෙන්වනවා.

 “විවෘත මනසින් යුතුව හා විචාරශීලිව හැම දෙයක් ම ප්‍රශ්න කිරීම විද්‍යාවේ ක්‍රමවේදයයි. ඉන්ද්‍රිය ගෝචර ප්‍රත්‍යක්ෂ හරහා මතු වන දේ අපේ එල්බ ගත් විශ්වාසවලට පටහැනි වන විට දී පවා එය පිළිගැනීම විද්‍යාවේ විනයයි.

 “එහෙත් අන්තවාදියාගේ ආදර්ශ පාඨය වන්නේ කරුණු හා තර්ක ඉදිරිපත් කරන්නට එපා – මගේ තීරණය අවසාන විනිශ්චයයියන්නයි. එබඳු අධිපතිවාදයක් විද්‍යාවේ නැති නිසා අන්තවාදීන්ට විද්‍යාවේ තැනක් ද නැහැ.

 “මිථ්‍යා විශ්වාස හා ඇදහිලි ඕනෑ තරම් පෙරදිග රටවල හමු වනවා. සමහරක් ඒවා අහිංසක නොමඟ යාම් වූවත් ඇතැම් ඒවා පුද්ගලයන්ට හා ජන සමාජයන්ට ඉතා අහිතකරයි…හැම රටක හා ජාතියක ම අතීතයේ ආයාසයෙන් ප්‍රතිකේෂප කළ යුතු ඇතැම් උරුමයන් ද තිබෙනවා.

 “ගැඹුරට විග්‍රහ කළ විට විද්‍යාව යනු තර්කානුකූලව සිතීම හා විචාරශීලිව ලෝකය හා සමාජය දෙස බැලීමයි. අප ඉවත ලිය යුත්තේ කුමක් ද හා තව දුරටත් පවත්වා ගනිමින් ප්‍රවර්ධනය කළ යුත්තේ කුමක් ද යන්න එබඳු චින්තන ක්‍රමවේදයකින් අපට වෙන් කර ගත හැකියි. අනාගතයට දිවෙන අවිනිශ්චිත මාර්ගයෙහි අපට හොඳම මඟ පෙන්වන්නන් ත්‍රිත්වය වනුයේ විද්‍යාත්මක චින්තනය, සහජයෙන් අප ලබන ප්‍රඥාව හා අමාරුවෙන් ප්‍රගුණ කර ගත යුතු දුරදක්නා නුවණයි.”

ශ්‍රී ලංකාවේ විද්‍යාත්මක  සාක්ෂරතාවය ප්‍රවර්ධනය කිරීමේ වගකීම විධිමත් අවධ්‍යාපන ක්ෂේත්‍රයට (පාසල් හා සරසවි) සීමා කළ නොහැකියි. ඒ සඳහා සිවිල් සමාජ පෙළගැස්මක්, මාධ්‍ය ප්‍රබුද්ධයන්ගේ දායකත්වයක් හා වෘත්තිකයන්ගේ සහභාගිත්වයක් අවශ්‍යයි.

පරම්පරාවකට පෙර ජාතික ප්‍රතිශක්තිකරණ වැඩසටහන සමාජගත කරන්නට කලාකරුවන්ල විද්වතුන් හා වෙනත් බොහෝ අය හවුල් වුණා. බුද්ධි ප්‍රතිශක්තිකරණයටත් එවන් ප්‍රයත්නයක් ඕනෑ!

Read also: සිවුමංසල කොලූගැටයා #96: ආතර් සී. ක්ලාක් නැවත කියවමු!

[Op-ed] Scientific Literacy: ‘Mind Vaccine’ Sri Lanka Urgently Needs

This op-ed essay was published in Daily FT newspaper, Sri Lanka, on 7 September 2016.

Scientific Literacy: ‘Mind Vaccine’ Sri Lanka Urgently Needs

By Nalaka Gunawardene

 

STS Forum Sri Lanka
STS Forum Sri Lanka

Sri Lanka’s first Science and Technology for Society (STS) Forum will take place from 7 to 10 September in Colombo. Organized by the Prime Minister’s Office and the Ministry of Science, Technology and Research, it is one of the largest gatherings of its kind to be hosted by Sri Lanka.

Modelled on Japan’s well known annual STS forums, this event will be attended by over 750 participants coming from 24 countries – among them will be local and foreign scientists, inventors, science managers, science communicators and students.

untitled-614What sets STS Forums apart is that they are not merely events where scientists talk to each other.  That surely will happen, but there will be many more voices and, hopefully, much broader conversations.

As a member of the content planning team for this event, my particular focus has been on the strand called “citizen science” – interpreted, in this instance, as activities that enhance the public understanding of science and technology.

Under this strand, there will be four sessions that explore: community involvement in science and research; informal science education for the 21st century; communicating science, technology and innovation; and using social media for discussing science.

At first glance, these topics don’t seem as exciting as nanotechnology, robotics and space technology that are being covered in other sessions. But I would argue that public engagement is the most decisive factor if science and technology are to play a significant role in the economic development and future prosperity of Sri Lanka.

Wanted: Mind Vaccines!

Public engagement of science goes well beyond teaching science and technology subjects in schools or universities. It is also bigger than (state or private sector driven) science centres, exhibitions or science content in the media. All these elements help, but at its most basic, what we need to promote is a way of thinking known as scientific literacy.

Scientific literacy is defined as “the knowledge and understanding of scientific concepts and processes required for personal decision making, participation in civic and cultural affairs, and economic productivity”.

Indeed, some basic scientific knowledge and technical skills have become essential for survival in the 21st century. But scientific literacy provides more than just utility benefits.

As Dr Neil deGrasse Tyson, American astrophysicist, cosmologist and science communicator, says, “Scientific literacy is an intellectual vaccine against the claims of charlatans who would exploit ignorance.”

Dr Neil deGrasse Tyson: One man worth cloning if that were feasible...
Dr Neil deGrasse Tyson: One man worth cloning if that were feasible…

Sri Lanka takes justified pride in its high literacy levels and equally high coverage of vaccination against infectious diseases. But we cannot claim to have a high level of scientific literacy.

If we did, it would not be so easy for far-fetched conspiracy theories to spread rapidly even among educated persons. For example, claims of an ‘infertility plot’ to make majority ethnic group lose its ability to reproduce. Or tales of miracle waters and ‘cosmic forces’ healing those terminally ill. Or alien spacecraft (allegedly) threatening national security…

It is customary to temporarily suspend our disbelief to enjoy films, novels and other creative art forms. But most of us don’t confuse fiction with fact, even with highly plausible scenarios.

Yet when it comes to real life, as opposed to art, has ‘suspended disbelief’ become a permanent, default setting for many Lankans today? Is our society more gullible and paranoid now than it was a generation or two ago? If so, how come?

These inconvenient questions are worth asking, if only to make us pause and think.

Sleepwalking Nation?

Dr Abraham Thomas Kovoor (1898 – 1978): Myth-buster who feared none
Dr Abraham Thomas Kovoor (1898 – 1978): Myth-buster who feared none

Half a century ago, a Kerala-born science teacher named Dr Abraham Thomas Kovoor (1898 – 1978) settled down in newly independent Ceylon. After retirement, he took to investigating so-called supernatural phenomena and paranormal practices. He found adequate physical or psychological explanations for almost all of them. In that process, he exposed many ‘god men’ who were thriving on people’s ignorance, gullibility and insecurities.

Dr Kovoor, who founded Ceylon Rationalist Association in 1960, summed it up in these words: “He who does not allow his miracles to be investigated is a crook; he who does not have the courage to investigate a miracle is gullible; and he who is prepared to believe without verification is a fool.”

Most Lankans would fall into one of these three categories – and the minority with open minds are under ‘peer pressure’ to assimilate!

Progress of science and technology since the 1960s has given us many gadgets and media tools, but the more information we have, the less we seem to be able to think for ourselves.  Thus, we have broadband alongside narrow minds, a poor juxtaposition!

This has been building up for some years. In an op-ed titled ‘Can Rationalists Awaken the Sleep-walking Lankan Nation?’ published in Groundviews.org in January 2012, I wrote: “Paradoxically, we now have far more communication channels and technologies yet decidedly fewer opportunities and platforms for dispassionate public debate. Today’s Lankan society welcomes and blindly follows Malayalis who claim to know more about our personal pasts and futures than we’d ever know ourselves. And when we see how our political and business elite patronize Sai Baba, Sri Chinmoy and other gurus so uncritically, we must wonder if there is any intelligent life in Colombo…”

Not every source of mass hallucination is imported, of course. As I noted four years ago, “Sacred cows, it seems, have multiplied faster than humans in the past half century. Our cacophonous airwaves and multi-colour Sunday newspapers are bustling with an embarrassment of choice for salvation, wealth, matrimony, retribution and various other ‘quick fixes’ for this life and (imagined) next ones. Embarrassment, indeed!”

Science for All

So what is to be done?

The proliferation of smartphones and other digital tools have not necessarily opened our minds, or made us Lankans any less gullible to charlatans or zealots. This is a huge conundrum of our times.

stiThat is because mastery over gadgets does not necessarily give us scientific literacy. It involves a rational thought process that entails questioning, observing physical reality, testing, hypothesizing, analyzing and then discussing (not always in that order).

A healthy dose of scepticism is essential to safeguard ourselves from superstitions, political claims and increasingly sophisticated – but often dishonest – product advertising. That’s what scientific literacy builds inside our minds.

Unless we make scientific literacy an integral part of everyone’s lives, ambitious state policies and programmes to modernize the nation could well be jeopardized. Progress can be undermined — or even reversed — by extremist forces of tribalism, feudalism and ultra-nationalism that thrive in a society that lacks the ability to think critically.

A sporting analogy can illustrate what is needed. Cricket is undisputedly our national passion. It is played professionally only by a handful of men (and even fewer women) who make up the national teams and pools. But most of the 21 million Lankans know enough about cricket to follow and appreciate this very English game.

Similarly, there are only a few thousand Lankans engaged in researching or teaching different branches of science and technology – they are the ‘professionals’ who do it for a living. But in today’s world, the rest of society also needs to know at least the basic concepts of science.

Cricket didn’t has become part of our socio-cultural landscape overnight. It took years of innovation and persistence, especially by trail-blazing radio cricket commentators in Sinhala and Tamil. By the time we achieved Test status in 1981, all levels of our society were familiar with cricket’s rules and nuances.

Giving everyone a minimum dose of scientific literacy requires a similar marshalling of forces – including civil society mobilization, media collaboration, creative innovation and social marketing.

‘Science for All’ acquires true meaning only when every citizen – irrespective of education, profession or income level – gets enough skepticism to avoid being exploited by various scams or misled by conspiracy theorists.

Are we ready to embark on this intellectual vaccination process?

Award-winning science writer Nalaka Gunawardene counts over 25 years of national and international media experience. He blogs at https://nalakagunawardene.com and is active on Twitter as @NalakaG

සිවුමංසල කොලූගැටයා #184: වන්දනාවෙන් තොරව වන්දනා ශිවා කියවමු!

Indian social and environmental activist Dr Vandana Shiva visited Sri Lanka in June 2014, and delivered a well attended public lecture in Colombo. She also joined the launch of a Sinhala translation of her book ‘Stolen Harvest’, written in 2000.

The translator, Sydney Marcus Dias, sent me a copy recently and I have quoted from it in my latest Ravaya column (in Sinhala) appearing in issue dated 7 Sep 2014.

In this, I urge Lankan agro and green activists to engage in a critical reading of Vandana Shiva and not to blindly hero worship her. There is undoubtedly a crisis in modernized methods of farming that rely on high external inputs (agro-chemicals) promoted for half a century under the Green Revolution. Despite evidence for its economic and ecological unsustainability, however, these remain the basis of state agricultural policies in Sri Lanka.

Why? It is a national level failure of vision and policy making. True, local and global agro companies exploit this weakness, but they are operating within what is legal. This is opportunistic of them, for sure, but I don’t agree with Sydney Marcus Dias or any other activists that there is a huge international conspiracy to destabilize Lankan agriculture and destroy it along with the livelihoods of millions of small scale farmers.

We don’t need global conspirators when our own myopic politicians, misguided by officials and experts, are doing a good job of it on their own!

‘Stolen Harvest’ in English and Soragath Aswenna in Sinhala are both worth a read – and can form the basis of discussion. They are NOT the last word on any of the issues discussed, but certainly good opening thoughts to debate further.

NOTE: By sad coincidence, Sarath Fernando, highly respected Lankan farmer activist and founder of the Movement for National Land and Agricultural Reform (MONLAR), died the same weekend this column appeared in print. In June, Vandana Shiva made an affectionate reference to him as ‘my very dear friend Sarath Fernando’.

 

Sydney Marcus Dias presenting a copy of his Sinhala translation of Stolen Harvest to Dr Vandana Shiva in Colombo, June 2014
Sydney Marcus Dias presenting a copy of his Sinhala translation of Stolen Harvest to Dr Vandana Shiva in Colombo, June 2014

ආචාර්ය වන්දනා ශිවා ඉන්දියාවේ සිටින ලෝක ප‍්‍රකට පාරිසරික හා සමාජ ක‍්‍රියාකාරිනියක්. විශේෂයෙන් ගොවිතැන හා ජෛව සම්පත් රැක ගැනීම ගැන දේශීය දැක්මක් හරහා දියුණු වන රටවල අයිතීන් සඳහා ප‍්‍රබල හඬක් මතුකරන විද්වතෙක්.

නිලධාරින් හා ව්‍යාපාරික පිරිස් ක‍්‍රම ක‍්‍රමයෙන් ඉන්දියාවේ ගොවිතැන් මධ්‍යගත කරනු හා වාණිජකරණය කරනු දැක එයින් කැළඹී ඒ ගැන සමාජ ව්‍යාපාරයක් ගොඩනැගූ චරිතයක්.

1952දී උපන් ඇය පන්ජාබ් සරසවියෙන් භෞතික විද්‍යා උපාධිය ලබා පශ්චාත් උපාධි අධ්‍යාපනයට කැනඩාවට ගියා. ක්වන්ටම්වාදය පිළිබඳව ඇගේ ආචාර්ය උපාධිය ලබා ගත්තේ කැනඩාවේ බටහිර ඔන්ටාරියෝ සරසවියෙන්. මෙනයින් බැලූ විට ඇය වෘත්තීය වශයෙන් විද්‍යාඥයකු ලෙස පුහුණුව ලැබූ කෙනෙක්. ඉන්දියාවට ආපසු පැමිණ එරට විද්වත් ආයතනවල කලක් පර්යේෂණ කළා.

1987දී විද්‍යාව, තාක්‍ෂණය හා පරිසරය පිළිබඳ පර්යේෂණ පදනම නම් ආයතනයක් ඇරැඹූ ඇය 1991දී එරට දේශීය බීජ හා ජාන සම්පත් සුරැකීමට නව්ධාන්‍ය (Navdanya, www.navdanya.org) නම් රාජ්‍ය නොවන සංවිධානයක් පිහිටවූවා.

නව්ධාන්‍ය සංවිධානය මගින් එරට ජන වී ප‍්‍රභේද 2,000කට අධික සංඛ්‍යාවක් වඳ වී යාමට නොදී රැක ගෙන තිබෙනවා. ඉන්දීය ගොවීන් 70,000කට අධික සංඛ්‍යාවක් එහි සාමාජිකයෝ. (‘ජන වී රැක ගන්නට වෙර දරන ඉන්දියානු ගොවියෝ ’ මැයෙන් වූ 2014 ජනවාරි 19 කොලම ද බලන්න.)

Stolen Harvest by Vandana Shiva
Stolen Harvest by Vandana Shiva

ශිවා කියන්නේ ‘‘බීජ යනු ආහාරදාමයේ මුල් පුරුකයි. බීජ අද තත්ත්වයට පත් වූයේ සියවස් ගණනක් පුරා ගොවීන් සොබාවිකව ඒවා දෙමුහුම් කරමින් වගා කිරීම නිසයි. බීජවල ඓතිහාසික හා සදාචාරාත්මක භාරකරුවන් වූයේ ගොවි ප‍්‍රජාවයි. ඔවුන් බීජවලින් වෙන් කැරෙන ඕනෑම පිළිවෙතක් හෝ ක‍්‍රියාමාර්ගයක් ගොවි විරෝධීයි. දේශීය බීජ ප‍්‍රභේද සුරකින්නට, හුවමාරු කර ගන්නට, අලෙවි කරන්නට, තව වැඩි දියුණු කරන්නට ගොවීන්ට පරම අයිතියක් තිබෙනවා. ඒ අයිතිය පාවා දීමට හෝ කප්පාදු කිරීමට ඉඩ නොදිය යුතුයි!’’

දේශීය හා බිම් මට්ටමෙන් වැඩ කරන අතරේ ජාත්‍යන්තර තලයේ ද දියුණු වන රටවල අයිතීන් හා ප‍්‍රමුඛතා ගැන ඇය හඬක් නගිනවා. පසුගිය ජුනි මාසයේ ඇය ශ‍්‍රී ලංකාවට ද පැමිණියා. ඇගේ ප‍්‍රකට ඉංග‍්‍රීසි කෘතියක් වන Stolen Harvest (2000) ‘සොරාගත් අස්වැන්න’ නමින් සිඞ්නි මාකස් ඩයස් විසින් සිංහලට පෙරළා තිබෙනවා.

‘සොරාගත් අස්වැන්න’ කෘතියේ මූලික තර්කය නම් වාණිජකරණයට ලක් වූ නවීන ගොවිතැන සොබාදහමින් හා දුප්පතුන්ගෙන් ආහාර සොරා ගන්නා බවයි. සමාජ සාධාරණත්වය හා පාරිසරික තිරසාරත්වය ස්ථාපිත කරන්නට නම් ආහාර ප‍්‍රජාතන්ත‍්‍රවාදය (Food democracy) අත්‍යවශ්‍ය බව ඇය පෙන්වා දෙනවා.

ශිවා මේ පොත ඉංග‍්‍රීසියෙන් ලියුවේ 2000දී. මේ දක්වා ඇය ලියා ඇති පොත් 20න් එකක්. පසේ සරුබව සහතික කිරීමත්, බීජ රැක ගැනීමත් හරහා සාම්ප‍්‍රදායික ගොවිතැන් ක‍්‍රම මගින් ආහාර බෝග වැවීම ඇය කැමති පිළිවෙතයි. ගොවි බිමට බැහැරින් රසායනික පොහොර හා වෙනත් කෘෂි රසායන යෙදීම හරහා පරිසරයත්, සෞඛ්‍යයත්, ගොවි අර්ථිකයත් යන තුනම විකෘති වන බව ඇය තේරුම් ගත්තේ දශක ගණනාවකට පෙරයි.

දියුණු වන රටවල ආණ්ඩු හරිත විප්ලවයේ ප‍්‍රතිපත්ති දිගටම පවත්වාගෙන යන්නේ ඔවුන්ට දියුණු රටවලින්, ජාත්‍යන්තර ආධාර ආයතනවලින් හා ගෝලීයකරණය වූ කෘෂි සමාගම්වලින් කැරෙන බලපෑම් නිසා යයි ඇය කියනවා. ඒ නිසා රටේ ප‍්‍රතිපත්ති නිවැරදි කර ගන්නට සංවාද හා අරගල කරන අතර ගෝලීය ප‍්‍රවණතාවන්ට ද සංවිධානාත්මකව ප‍්‍රතිරෝධය දැක්විය යුතු යැයි ඇය විශ්වාස කරනවා. ගෝලීයකරණයට ඇය විරුද්ධ එය ටික දෙනෙකුට පමණක් වාසි ගෙන දෙන ක‍්‍රියාදාමයක් නිසයි.

වන්දනා ශිවාට චිත්තාකර්ශනීය පෞරුෂයක් හා සිත් ගන්නා සුලූ කථා විලාසයක් තිබෙනවා. ඇය තර්ක හා සාධක සහිත චෝදනා මතු කරන්නේ ගැඹුරු එහෙත් ප‍්‍රසන්න අයුරින්. නිතර ඇගේ මුවෙහි සිනහවක් තිබෙනවා. ප‍්‍රතිමල්ලවයන්ට වාග් ප‍්‍රහාර එල්ල කරන්නේ ද්වේෂයෙන් නොව සාධාරණ කෝපයකින් හෝ සාවඥව හෝ බව පෙනෙනවා. ජාත්‍යන්තර තලයේ විවාදවලට වඩාත් ගැලපෙන ශෛලිය මෙයයි. ඇය කියන දෙයට කිසිසේත් එකඟ නොවන අය පවා ඇයට සවන් දෙන්නේ එනිසායි.

ලොව පුරා සමාජ සාධාරණයට අරගල කරන ක‍්‍රියාකාරිකයෝ ශිවාගේ හිතමිතුරෝ. ශ‍්‍රී ලංකාවේද ඇගේ සහෘදයන් සිටිනවා. ඉඩම් හා කෘෂි ප‍්‍රතිසංස්කරණ ව්‍යාපාරයේ (MONLAR) ආරම්භක සරත් ප‍්‍රනාන්දු එයින් එක් අයෙක්. ඇය කොළඹ ජූනි මස කළ දේශනයේදී ඔහු ගැන මහත් ලෙන්ගතුව කථා කළා.

Stolen Harvest - Sinhala translation by Sydney Marcus Dias
Stolen Harvest – Sinhala translation by Sydney Marcus Dias

සොරාගත් අස්වැන්න පරිවර්තක සිඞ්නි මාකස් ප‍්‍රනාන්දු ඇගේ තවත් අනුගාමිකයෙක්. ගුරු වෘත්තියේ නියැලෙන අතරම ලේඛන කලාවේත්, සමාජ ව්‍යාපාරවලත් නිරත වන ඔහු පරිසර සංරක්‍ෂණය, කාබනික ගොවිතැන හා අන්තර්-ආගමික/වාර්ගික සහෝදරත්වය ප‍්‍රවර්ධනය කිරීමට දශක ගණනක සිට වෙහෙස වන්නෙක්.

පොතේ අගට තමන්ගේ ම පරිච්ෙඡ්දයක් එක් කරමින් ශ‍්‍රී ලංකාවේ කෘෂි ආර්ථිකය යළි කියැවීමට ඔහු තැත් කරනවා. එහිදී ඔහු උදාහරණයට ගන්නේ කලක් ඉගැන්වීමේ යෙදුණු ආනමඩුව ප‍්‍රදේශයයි. පුත්තලම දිස්ත‍්‍රික්කයේ වියලි කලාපීය මේ ප‍්‍රදේශයට ඔහු මුලින් යන විට එහි හේන් ගොවිතැන ඉතා සශ‍්‍රීකව තිබූ සැටිත්, දශක තුනක් තුළ ඒ තත්ත්වය මුලූමනින් වෙනස් වී ඇති සැටිත් ඔහු විස්තර කරනවා.

ඊට හේතුව ලෙස ඔහු දක්වන්නේ සාම්ප‍්‍රදායික යැපුම් මට්ටමේ මිශ‍්‍ර හේන් වගාව වෙනුවට හරිත විප්ලවය විසින් දිරි ගන්වන ලද ඒකීය වගා ක‍්‍රමය ඔස්සේ ගොවිතැන් හේන් තුළ කව්පි, මුං, බඩ ඉරිඟු වැනි බෝග පමණක් වගා කිරිමට යොමු වීමයි.

Sydney Marcus Dias
Sydney Marcus Dias

‘‘මුල් යුගයේදී අක්කරයකට බුසල් 30-35 පමණ අස්වැන්නක් ලබා දුන් ඒ බෝග පසුව බුසල් 10-12කට අඩු වී මේ වන විට ඒ වගාවන් නැත්තටම නැති වී තිබේ. එකම භූමිය නැවත නැවත වල්නාශක හා කෘමිනාශක යොදමින් වගා කිරීම නිසා මේ වන විට එම ප‍්‍රදේශයේ හේන් වගාකළ බිම් නිසරු කෙනතු බවට පත් වී තිබේ. මෙම තත්ත්වය සමස්ත සමාජ ආර්ථික ජීවිතයම වෙනසකට ලක් කර ඇති ආකාරය ද විමසිල්ලට ලක් කළ යුතු වේ’’ යයි ඔහු කියනවා.

ග‍්‍රාමීය ගොවිතැන කඩා වැටීම නිසා එයින් ජීවිකාව සපයා ගත් බොහෝ දෙනා අතරමංව ඉච්ඡාභංගත්වයට පත් වෙලා. පිරිමින්ගෙන් බහුතරයක් මේ නිසා මත්පැනට ලොල් වී සිටින බවත්, රජයේ ඉල්ලූම්පත‍්‍ර පුරවන විට රැකියාව ‘ගොවිතැන’ ක’ව ද තව දුරටත් ගොවිකමේ නියැලෙන්නේ නැති බවත් ඩයස් කියනවා. මත්පැන් ප‍්‍රචලිත වීමත් සමග ගෘහස්ත ප‍්‍රචණ්ඩත්වය හා අසාර්ථක පවුල් පරිසරයන් ද වැඩි වී තිබෙනවා.

මේ විසමතා හමුවේ පවුල් බර දැරීමට කාන්තාවන් එක්කෝ මැදපෙරදිග – නැත්නම් ඇගලූම් කම්හල්වලට රැකියා සොයා යනවා. මවුවරුන් විදේශගත වූ පවුල්වල දරුවන් බලා කියා ගන්නට කිසිවකු නැති වීමෙන් බරපතල ප‍්‍රශ්න මතු වනවා. රටේ සංවර්ධනයට යයි කියමින් රජය ගන්නා මහා පරිමානයේ විදෙස් ණය වාරික හා පොලිය ගෙවන්නේ මේ ගැමි කතුන් උපයා මෙරටට එවන විදේශ විනිමයෙන්.

‘‘මේ වන විට මේ ප‍්‍රදේශවල වෘත්තීය මට්ටමෙන් ගොවිතැනේ යෙදෙන තරුණයකු සොයා ගැනීම ඉතා දුර්ලභය. ගොවිතැනේ නියැලෙනු දැකිය හැක්කේ ප‍්‍රධාන ජලාශ යටතේ ඉතා සුළු පිරිසකි. එයින් ද බහුතරයක් රජයේ හෝ වෙනත් වෘත්තීන්හි යෙදෙන පිරිසක් අර්ධ කාලීනවය. මේ අය කුඹුරට බහින්නේ තෙල්ටැංකි පිටේ බැඳ ගෙනය’’ ඔහු කියනවා.

මහා පරිමාන සංවර්ධන යෝජනා ක‍්‍රමවලින් ජනතාවට ඉතිරි වී ඇත්තේ දරිද්‍රතාව, විරැකියාව හා සාගින්දර පමණක් බවත්, ගමේ ආර්ථිකය මේ වන විට පවත්වා ගෙන යන්නේ විදේශ රැකියා කරන මවුවරුන්, වෙළඳ කලාපවල රැකියාවන්හි යෙදන තරුණියන් සහ තවමත් හමුදා සේවයේ රැඳී සිටින තරුණයන්ගෙන් බව ඔහු පෙන්වා දෙනවා. ප‍්‍රදේශයේ සාර්ථකම ව්‍යාපාර ලෙස ඉතිරිව තිබෙන්නේ කෘෂි රසායන වෙළඳාම, මැදපෙරදිග රැකියා ඒජන්සි, කොමියුනිකේෂන් හා සෞඛ්‍ය/රසායනාගාර සේවා ආදිය පමණයි.

ඩයස්ගේ නිර්දේශයට මාත් එකඟයි. ‘‘රටේ ග‍්‍රාමීය ආර්ථිකය යළි ගොඩනැගීමට නම් වහා සළු ගොවීන්ගේ කාර්ය සඵලමත් කළ යුතුය. ඒ සඳහා අසාර කනතු බවට පත් වූ ගොවිබිම්වල පස යළි සුවපත් කළ යුතුය…ඒ සඳහා දැවැන්ත ආකල්පමය වෙනස්කම් සහ භෞතික වෙනස්කම් රැසක් කළ යුතුය.’’

මේ දැක්ම ආචාර්ය රේ විජේවර්ධනයන්ගේ චින්තනයටත් සමගාමීයි. (ගිය වසරේ කොලම් තුනක් හරහා මා ඉදිරිපත් කළ දීර්ඝ සම්මුඛ සාකච්ඡාව බලන්න.) එහෙත් අපට සිදු වී ඇති සමස්ත කෘෂි වින්නැහියට තනිකරම බහුජාතික කෘෂි සමාගම්වලට පමණක් දොස් තැබීම නම් පිළිගත නොහැකියි.

18 August 2013: සිවුමංසල කොලූගැටයා #130: “හරිත විප්ලවය නිසා අපේ ගොවිතැන මංමුලා වුණා!” – රේ විජේවර්ධන

25 August 2013: සිවුමංසල කොලූගැටයා #131: රේ විජේවර්ධනට ‘හූ’ කියූ අපේ පරිසරවේදියෝ

29 Sep 2013: සිවුමංසල කොලූගැටයා #136: හේන් ගොවිතැන ‘පාදඩකරණයෙන්’ බේරා ගත හැකිද?

විජේවර්ධනයන් පෙන්වා දුන් පරිදි වැරදි කෘෂි ප‍්‍රතිපත්තිවලට හෙතුව මංමුලා වූ අපේම පොතේ උගතුන්. බටහිර රටවල සමශීතෝෂ්ණ දේශගුණයට සරිලන ගොවිතැන් ක‍්‍රම උසස් අධ්‍යාපනයට හදාරන ඔවුන්, ඝර්ම කලාපීය අපේ රටට සරිලන පරිදි ඒවා සකස් කර නොගැනීම අපේ විනාශයට මුල් වූ බව ඔහු විග‍්‍රහ කළා. අන්තිමේදී දේශපාලකයන් නොමග යවා ඇත්තේ ද මේ උගතුන් විසින්.

බහුජාතික සමාගම් දියුණුවන රටවල ආර්ථික හා සංවර්ධන ක‍්‍රියාදාමයට ඇඟිලි ගසන බව සැබෑවක්. මෙය 1960, 1970 දශකවල සිට පැන නැගී ආ ප‍්‍රවණතාවක්. මුල් යුගයේ පාරිසරික හා කෘෂි ක‍්‍රියාකාරිකයන්ගේ දැඩි විවේචනයට සහේතුකව ලක් වූයේ මේ සමාගම්.

එහෙත් තව දුරටත් බහුජාතික සමාගම් හුදෙක් බටහිර රටවල හිමිකාරිත්වයට නතු නැහැ. අද ඉන්දියානු, මැලේසියානු, සිංගප්පූරු, චීන හා කොරියානු බහුජාතික සමාගම් ද තිබෙනවා. ලොව පුරා රටවල ගනුදෙනු කරන ඔවුන් සමහරකගේ ක‍්‍රියාකලාපය මීට වඩා අපේ විමර්ශනයට ලක් විය යුතුයි.

එසේම හරිහැටි දේශීය ප‍්‍රතිපත්ති හා පරිපාලනය පවත්නා රටවල නම් බාහිරින් එන ආධාර ආයතන හෝ විදෙස් සමාගම්වලට කළ හැකි බලපෑම සීමිතයි. ‘ළඟ එන කෘෂි රසායන සුනාමිය’ මැයෙන් කොලමක් ලියමින් 2013 මාර්තුවේ මා පෙන්වා දුන්නේ කුමන්ත‍්‍රණවාදී තර්ක හා චෝදනා කරමින් සිටිනවාට වඩා අපේ ප‍්‍රතිපත්ති, නීති, රෙකුලාසි හා නියාමන තන්ත‍්‍රය විධිමත් කිරීමේ හදිසි අවශ්‍යතාවයයි.

17 March 2013: සිවුමංසල කොලූගැටයා #109: ළග ළග එන ‘කෘෂි රසායනික සුනාමිය’

වන්දනා ශිවා ජනතාවාදී විද්‍යාඥවරියක්. එහෙත් ඇය කියන හැම දෙයක්ම අප වන්දනාමාන කළ යුතු නැහැ. ඇය එබන්දක් බලාපොරොත්තු වන්නේ ද නැහැ. ඇය මතු කරන අතිශයින් වැදගත් කරුණු හා තර්ක විචාරශිලීව වැඩිදුර විවාදයට ලක් කිරිම අවශ්‍යයි. සිඞ්නි මාකස් ඩයස්ගේ පරිවර්තනය හරහා මේ සංවාදය මතු කර ගත හැකියි.

අවසාන විනිශ්චයේදී අප පත්ව සිටින ව්‍යසනයෙන් ගොඩ ඒමට නම් එයට තුඩු දුන් දෙස් විදෙස් සාධක නිරවුල්ව හඳුනාගත යුතුයි. දුෂ්ටයන් හා බිල්ලන් සොයමින් මුළු කාලයම වැය නොකර අපේ විද්වතුන්, නිලධාරින් හා ගොවීන් ද මේ අර්බුදයට අඩු වැඩි පමණන් දායක වී ඇති බව අප පිළිගත යුතුයි.

සුළු ගොවියා අපේ විශේෂ අවධානයට ලක් විය යුතු වුවත් ඔවුන් රොමැන්තික් ලෙස පුදසුනක තබා වන්දනාමාන කිරීම අවශ්‍ය නැහැ. රටේ නීතිරීති හා මානව ධර්මතා ගොවීන්ටත් එක සේ අදාලයි. ජනතාවට දැන දැනම වස විස කවන අපේ සමහර සුළු ගොවීන් ගැන මා සාක්‍ෂි සහිතව පෙන්වා දී තිබෙනවා.

27 Oct 2013: සිවුමංසල කොලූගැටයා #140: ජාතියට වස කවන්නෝ කවරහු ද?

3 Nov 2013: සිවුමංසල කොලූගැටයා #141: විස වගාවට වැට බදින්න ක‍්‍රමයක් මෙන්න!

අද අපට අවශ්‍ය විවෘත හා ආවේගශීලී නොවූ සංවාදයක්. එහිදී ගොවීන්, කෘෂි පර්යේෂකයන්, ගොවි සංවිධාන, රාජ්‍ය නොවන සංවිධාන, කෘෂි සමාගම් හා රාජ්‍ය ආයතන සියල්ලට හඬක් තිබිය යුතුයි.

එබඳු සංවාදයක් සිදු කළ හැකි හා කාටත් පිළිගත හැකි අපක්‍ෂපාත වේදිකාවක් ලෙස මාධ්‍යවලට ක‍්‍රියා කළ හැකි ද?

Vandana Shiva  speaks during Fronteiras do Pensamento project at UFRGS on May 28, 2012 in Porto Alegre, Brazil - Photo by Alexandro Auler/LatinContent/Getty Images)
Vandana Shiva speaks during Fronteiras do Pensamento project at UFRGS on May 28, 2012 in Porto Alegre, Brazil – Photo by Alexandro Auler/LatinContent/Getty Images)

* * * * *

“සොරාගත් අස්වැන්න“ වැඩි විසතර සඳහා විමසන්න:

තෝතැන්න පබ්ලිෂින් හවුස්, උස්වැව පාර, ආණමඩුව.
දු.ක. – 0322263446 / 0773054058
thothanna@yahoo.com

ඉඩම් හා කෘෂිකර්ම ප්‍රතිසංස්කරණ ව්‍යාපාරය,
අංක 83/12, පෙරේරා මාවත, කොටුවේගොඩ, රාජගිරිය.

සිවුමංසල කොලූගැටයා #155: මොකක්ද මේ කලබලේ?

In this week’s Ravaya column (in Sinhala), I continue my exploration of the global Slow Movement, which started with Slow Food in Italy in 1986, originally as a defiance of fastfood. It has since inspired other pursuits of doing things more reflectively and deliberately slowly – such as Slow Cities, Slow Reading, Slow Travel and Slow Art.

I explored similar grounds in English in a July 2013 column: Stuck in Fast Forward? Slow Down!

slow-down

ක්ෂනික ආහාර (fastfood)වෙනුවට ලැසි ආහාර (slowfood)ගැන මා ලියූ කොලමට විවිධ ප‍්‍රතිචාර ලැබුණා. එබඳු ප‍්‍රපංචයක් කෙතරම් මෙරටට අදාල ද කියා විමසූ පාඨකයන් මෙන් ම විදේශීය (සංකර)සංකල්ප බලෙන් අපේ ජන සමාජයට කාවද්දන්නට තැත් කරනවා යයි චෝදනා කළ අය ද සිටියා.

මැක්ඩොනල්ඞ්ස් අවන්හල් ජාලය සංකේතවත් කරන ක්ෂනික ආහාරවලට ප‍්‍රතිරෝධයක් ලෙස ලැසි ආහාර 1986දී ඉතාලියෙන් මතුව ආවත් එය ලිහිල් මට්ටමේ ඇමරිකානු විරෝධයක්වත් නූතනත්වයට එරෙහි වීමක්වත් නොවන බව අප පැහැදිලි කළා.

ක්ෂනික ආහාර සෞඛ්‍යයට අහිතකර විපාක ගෙන දෙන බව කලක සිට ප‍්‍රකට කරුණක්. එහෙත් එම වෛද්‍ය විද්‍යාත්මක යථාර්ථයට සීමා නොවී ක්ෂනික ආහාර නියෝජනය කරන (එහෙත් එයට සීමා නොවූ) අධිවේගී ජීවන රටාව වඩා පුළුල්ව විවේචනයට හසු කරන්නට ගත් උත්සහයක් ලෙස සෙමින් කෑම හෙවත් ලැසි ආහාර ව්‍යාපාරය මා දකිනවා.

slow-food-32.3

අනෙක් වැදගත් කරුණ නම් ආහාර පරිභෝජනයෙන් ඇරඹුණත් මේ වන විට සෙමින් සංකල්පය වෙනත් බොහෝ එදිනෙදා කි‍්‍රයා දක්වා ව්‍යාප්ත වී ඇති බවයි. සෙමින් පොත් කියවීම (slow reading), සෙමින් දේශ සංචාරය (slow travel), සෙමින් මාධ්‍ය පරිශීලනය (slow media), සෙමින් කලා කෘති රස විදීම (slow art)ආදී තවත් විවිධ දිශාවලට ලැසි ව්‍යාපාරය විකාශනය වී තිබෙනවා.

මේ සියල්ල දැඩි සංවිධාන ව්‍යුහයකින් තොරව, කි‍්‍රයාකාරීකයන්ගේ උද්යෝගය හා කැපවීම හරහා මතුව ආ ප‍්‍රවණතායි. මෙබඳු ජනතා ව්‍යාපාරවලට රාජ්‍ය තාන්ති‍්‍රක සාධක අදාල නැහැ. ලැසි ආහාර සෙමින් කෑමේ ඉලක්කය තම තමන්ගේ දේශීය හා ආවේණික ආහාර පානත් ඒ වටා බැඳුණු උපසංස්කෘතියත් නැවත සිහිපත් කර දීමක්.

එය අධිවේගී නවීන ජීවන රටාවට විකල්පයක්. මහා දේශපාලන අරගලයක් මතු පිටින් නොපෙනුණත් ගෝලීයකරණයට හා පාරිභෝගික සමාජයේ ආතතියට සියුම් ප‍්‍රතිචාර දැක්වීමක් ඒ තුළ තිබෙනවා.

Slow යන්නට මන්දගාමී වැනි යෙදුමක් මා භාවිත කරන්නේ නැහැ. හේතුව සෙමින් යම් දේ කිරීම කිසිසේත් අලසවීමක් නැතහොත් අකාර්යක්‍ෂම වීමක් නොවන නිසයි.

සෙමින් සෙමින් යමක් කිරීමට අප සවිඥානිකව (ඕනෑකමින්)තීරණය කළ යුතුයි. බොහෝ විට එය පුද්ගල මට්ටමේ තීරණයක්. කාර්යබහුල කෙනෙකුට හෝ පූර්ණ කාලීන ශිෂ්‍යයන්ට මෙය ප‍්‍රායෝගික නොවන්නට පුළුවනි. සමාජ ප‍්‍රවණතා තම යථාර්ථයට අදාල කර ගන්නට කෙනකුට අවකාශය තිබෙනවා.

සෙමින් ව්‍යාපාරය (www.slowmovement.com)බොහෝ කොට ම පුද්ගලික මට්ටමේ තේරීම් හා රුච්කත්වය මත පදනම් වුවත් සමහර අනුසංකල්ප දැන් වඩාත් පුළුල්ව ප‍්‍රජා හා රාජ්‍ය පරිපාලන මට්ටමට ද බලපා තිබෙනවා.

GK cmyk snailහොම උදාහරණය නම් 1999දී ඉතාලියෙන් ම මතු වූ ලැසි නගර (Slow Cities)  සංකල්පයයි. එහිදී කුඩා නගර තමන්ගේ පොදු අවකාශයන් හා නාගරික භූමිය වඩාත් ජන හිතකාමී විදියට සකස් කර ගන්නවා. සමහර වීදිවල කිසිදු වාහනයක් ධාවනයට ඉඩ නොදී පදිකයන්ට හා බයිසිකල්කරුවන්ට පමණක් වෙන් කරනවා. රථවාහන තදබදය, ජනාකීර්ණත්වය, වාත දුෂණය හා නාගරික කලබලය සමනය කොට ´kElñka uසෙමින් දිග හැරෙන එදිනෙදා ජීවන රටාවකට අවශ්‍ය යටිතලපහසුකම් ඔවුන් සකස් කර ගන්නවා.

ලැසි නගර සාක්ෂාත් කර ගන්නට නගර පරිපාලකයන් හා එහි වැසියන් ගත යුතු නිශ්චිත පියවර 50ක් හඳුනා ගෙන තිබෙනවා. නාගරික ප‍්‍රවාහනය, නිවාස කලාපකරණය, නාගරික පරිසරය රැක ගැනීම, සාංස්කෘතික විවිධත්වයට මුල් තැන දීම හා ශරීර සුවතාවයට හිතකර පියවර ආදිය ඒ අතර වනවා. වාහනවලට වඩා බයිසිකල් පදින්නන් හා පදිකයන්ට මුල් තැන ලැබෙන ආකාරයේ වීදි සැළසුම් ඒ අතර වැදගත්.

පුනර්ජනනීය (සුනිත්‍ය)බලශක්ති ප‍්‍රභවයන් මනාව දියුණු කොට ගෙන, පරිසර දුෂණය අවම කර ගනිමින්, වඩාත් තිරසාර සංවර්ධනයකට යොමු වීම මේ ලැසි නගරවල වැදගත් ඉලක්කයක්.

ලැසි නගර ව්‍යාපාරයේ සාමාජිකත්වය ලද හැක්කේ මෙකී ගුණාංග 50සපුරා ගත්, ජනගහනය 50,000ට අඩු නගරවලට පමණයි. 2013 වන විට නගර 168ක් ලැසි නගර ව්‍යාපාරයේ සාමාජිකයන්ව සිටියා.

එයින් බහුතරයක් ඇත්තේ යුරෝපයේයි. එහෙත් ඔස්ටේ‍්‍රලියාව, කැනඩාව, ජපානය, දකුණු කොරියාව, අමෙරිකාව යන රටවලටත් එය පැතිර ගොස් තිබෙනවා. චීනයේත් මෑතදී එක් කුඩා නගරයක් මේ ව්‍යාපාරයට සම්බන්ධ වුණා.

අධිවේගී කලබලකාරිත්වයට වඩා ජීවන තත්ත්‍වය අගය කරන නගරාධිපතිවරුන් හා නගර වැසියන් මේ ව්‍යාපාරයට බැදීමට පෙරුම් පුරනවා. ලැසි නගර භෞතික ශරීර සුවතාවයට මෙන්ම මානසික සුවයටත් වැඩදායකයි.

Don\’t run races with me…

සෙමින් පොත් කියැවීමේ ප‍්‍රවණතාවයක් ද ලොව මතු වෙමින් තිබෙනවා. බොහෝ රටවල ගතානුගතික අධ්‍යාපන ක‍්‍රම හරහා දරුවන් හුරු කරන්නේ හැකි තරම් පොතපත ඉක්මනින් කියවා ග‍්‍රහණය කර ගන්නයි. එහිදී ප‍්‍රමාණාත්මකව මිස ගුණාත්මකව කියැවීම අගය කරන්නේ නැහැ. වැඩිහිටියන් වූ විටත් අවිවේකී බව නිසා බොහෝ දෙනා උඩින් පල්ලෙන් පොත් කියවන්නට පෙළඹනවා.

පුවත්පත් හා සරා අධිවේගීව කියැවීම පුළුල් සිරිතක්. එහෙත් නවකථාවක්, කෙටිකතා සංග‍්‍රහයක් හෝ ශාස්තී‍්‍රය ග‍්‍රන්ථයක් එක හුස්මටකියවනවාට වඩා ටිකෙන් ටික ග‍්‍රහණය කිරීමට අප සමහරුන් කැමතියි. මා පොත් කියවන්නේ මේ විදියටයි. අවශ්‍ය විටෙක හදිසියේ තොරතුරු සමුදායක් උකහා ගැනීමේ හැකියාව ඇතත් මා  ඕනෑකමින් සමහර පොත් දින, සති හෝ මාස ගණනක් පුරා කඩින් කඩ කියවනවා.

මගේ සමහර කලබලකාරී මිතුරන් මෙය දකින්නේ මන්දමානසික කි‍්‍රයාවක් හැටියට. එත් කමක් නැහැ! කියැවීම යනු හුදෙක් මුද්‍රිත හෝ විද්‍යුත් මාධ්‍යයක ප‍්‍රකාශිත කරුණු හා අදහස් ග‍්‍රහණය කිරීම පමණක් නොවෙයි. හො ලේඛකයන් පාඨකයන්ගේ මනස කිති කවන, පරිකල්පනය දියුණු කරන හා සිතන්නට පොළඹ වන නිර්මාණ කරනවා.

මා ජීවිත කාලය තුළ පොත් කොපමණ සංඛ්‍යාවක් කියවා ඇත්දැයි ඉහිට කෙනකු අසනවා. මා එය ගණන් තබා ගන්නේ නැහැ. කියවන හැම පොතක් ම එක සේ අප මනස කුල්මත් කරන්නේ ද නැහැ. පොත් කියවන එක මැණික් ගරනවා වගේ වැඩක්. බොරලූ හා තිරුවානා ගල් රැසක් අතර වටිනා මැණික් ද හමු වනවා. කලබලකාරයන්ට එබඳු මැණිකක් අතට ම පත් වුණත් එහි අගය වැටහෙන්නේ නැහැ!

අද දැනුම් සාගරයත් සමග ගනුදෙනු කරන්නට මෙසේ ලැසි කියැවීම ප‍්‍රමාණවත් ද? ශිෂ්‍යයන්ට හා වෘත්තිකයන්ට අවශ්‍ය දැනුම් ගවේෂණයට වේගයක් තිබිය යුතුයි. එහෙත් ආත්ම වින්දනයට කරන ගවේෂණවල වේගය අප තනිව තීරණය කළ යුතුයි.

Carl Honore
Carl Honore

ලොව වටා සෙමින් ව්‍යාපාර ගැන පොතක් ලියු කාල් හොනොරේ Carl Honoré නම් කැනේඩියානු පත‍්‍ර කලාවේදියා කියන්නේ ‘‘අධිවේගී හැම දෙයක් ම දියුණුයි හා වඩා හොයි යන නූතන අදහස පිළි නොගන්නා පිරිසක් ලොව සිටිනවා. ඔවුන් නූතනත්වය පිටු දකින හෝ ප‍්‍රාග්-නූතන පුරාණත්වයට නැවත යා යුතුයි කියන ගතානුගතිකයන් නොවෙයි. ඔවුන් හදන්නේ නූතනත්වය තමන්ට රිසි හා පහසු වේගයකට තම ජීවිතවලට අදාල කර ගන්නයි.’’

ඔහු මේ ප‍්‍රවණතාව දකින්නේ අධිවේගී ජීවිතවලට පොඩි බ්‍රේක් පාරක් හැටියටයි. 2004දී ඔහු ලියු සෙමින් ගියොත් හොයි(In Praise of Slow)පොත අතිශයින් ජනපි‍්‍රය වී තිබෙනවා. හැම දෙයක් ම හැකි තාක් හො, පිළිවෙල කරන්නට තැත් කරමු. යම් කිසි සන්සුන් හා තැන්පත් බවක් ජීවිතයට එක් කර ගනිමුඔහුගේ පොතේ මූලික පණිවුඩයයි.

හොනරේ කියන්නේ නූතන සමාජය පෙර පරම්පරාවලට වඩා භෞතික සම්පත්වලින් පොහොසත් වුවත් කාලය අතින් වඩාත් දුප්පත් වී ඇති බවයි (time poverty).

අඩුවෙන් නිදා ගනිමින්, අවදියෙන් සිටින පැය ගණන පුරා හැකි තරම් වැඩ ප‍්‍රමාණයක් කරන්නට වලිකන බොහෝ දෙනාට සැබෑ මානසික විවේකය අමතකව ගොසින්. ‘‘විනාඩි හා පැය ගණන ගණන් කිරීමට වඩා හැම මොහොතක් ම වි ගැනීම වැදගත්. ලැසි ව්‍යාපාරය කලබලකාරී හා නොසන්සුන් ලෝකයට මතක් කර දෙන්නේ මේ සනාතනික පණිවුඩයයි!‘‘

මෙය කිරීමේ අවකාශය ඇත්තේ අතමිට සරු අයට පමණක් ද? බොහෝ නව ප‍්‍රවණතා මතුව එන්නේ මධ්‍යම පාංතිකන්ගෙන් බව සැබෑවක්.  ඕනෑකමින් ජිවන රටාව සෙමින් හා සැහැල්ලූවෙන් ගත කිරීමේ තීරණය විශ‍්‍රාමිකයන්ට සීමා වූවක් ද නොවෙයි. අද තරුණ වියේ හා මැදි වියේ පසුවන ඇතැම් අය ද තමන්ට හැකි අවස්ථාවල අඩු වේගයකට පත් වන්නට උත්සාහ කරනවා.

Canada-coverයෝගී ව්‍යායාම්, නිර්ආගමික භාවනා ක‍්‍රම හා වෙනත් පෙරදිග ක‍්‍රමවේදයන් කලබලකාරී ලෝකයට මේ සහා අත්වැලක් සපයනවා. මේ සහා නාගරිකයන් දුර ගෙවා ගම්බද ප‍්‍රදේශවලට යා යුතු නැහැ. ජනාකීර්ණ නගරවල වූව ද අවම ප‍්‍රමාණයක් විවෘත හරිත ප‍්‍රදේශ (වෙරළ තීරු, පිට්ටනි, උද්‍යාන හා ඇවිදීමට ප‍්‍රදේශ)පවත්වා ගැනීමේ වැදගත්කම දස නගර සැලැසුම් ශීල්පීන් පිළි ගෙන තිබෙනවා.

මේ අතර කවදත් ගුණාත්මක අඵත් දේ අත්හදා බලන්නට රිසි කැනේඩියානු ජාතිකයෝ ලැසි බව සහා ලෝක දිනයක් ද  (International Day of Slowness) තෝරා ගෙන තිබෙනවා. වසරේ ජූනි 21දා. උත්තර අර්ධගෝලයේ ගිම්හාන සෘතුව නිල වශයෙන් ඇරඹෙන්නේ එදිනටයි.

ලැසි සංකල්පය රටක හෝ සමාජයක ඵලදායීතාවට කෙසේ බලපායි ද? වැඩ කරන පැය ගණනට වඩා එකී කාලය තුළ කොපමණ  ඕනෑකමකින් හා කාර්යක්‍ෂමව වැඩ කරනවා ද යන්නයි වැදගත්. හොනරේ කියන්නේ ස්කැන්ඩිනේවියානු රටවල වැඩ කරන නිල පැය ගණන සාපේක්‍ෂව අඩු වුවත් ජනයා එයින් වඩාත් තෘප්තිමත් වීම හරහා ඵලදායීතාව වැඩි වී ඒ රටවල ආර්ථිකයන් සවිමත් මට්ටමක පවත්වා ගන්නා බවයි.

අවධි වූ සිහියෙන් යුතුව කලබල නැතිව හැම දෙයක් ම කිරීමේ කලාව පෙරදිග අපට අළුත් දෙයක් නොවෙයි. ජපන්, චීන හා භාරත සම්ප‍්‍රදායන්ගේ සෙමින් හා අවධියෙන් හැම දෙයක් ම කිරීමේ ගුණය ඉස්මතු කරනවා. දැන්  ඕනෑ වී ඇත්තේ එම උරුමයේ මැකී ගිය මුල් යළි පාදා ගැනීම පමණයි!

සිවුමංසල කොලූගැටයා #152: ජන වී රැක ගන්නට වෙර දරන ඉන්දියානු ගොවියෝ

In this week’s Ravaya column, I feature Indian agricultural scientist and activist Dr Anupam Paul, who is committed to organic farming and preserving traditional varieties of rice (folk rice).

He was in Colombo in December 2013 when I had an interesting interview on the uphill struggle to sustain in-situ conservation efforts working with a handful of committed farmers who still grow folk rice varieties instead of hybrid ones promoted by the Green Revolution.

For more info in English, see his paper:
Indigenous Rice: Ignored in Conventional Agriculture

Rice: Not just a good, but a whole way of life. Image courtesy http://anupamfolkrice.blogspot.com
Rice: Not just a good, but a whole way of life. Image courtesy http://anupamfolkrice.blogspot.com

ලෝකයේ සමස්ත ජනගහනයෙන් තුනෙන් එකක් පමණ දෙනා නිතිපතා බත් ආහාරයට ගන්නවා. මේ නිසා සහල් යනු ලෝකයේ වැදගත් ආහාරයක්.

වී වගා කිරීම මීට වසර 8,200 – 13,500කට පමණ පෙර චීනයෙන් ඇරැඹී ටිකෙන් ටික දකුණු හා අග්නිදිග ආසියානු රටවලට පැතිර ගිය බව ජාන විශ්ලේෂණයෙන් සොයා ගෙන තිබෙනවා. වී ශාකය හා එයින් ලැබෙන සහල් හුදෙක් ආහාරයක් හැටියට පමණක් නොව මේ රටවල ජන සංස්කෘතියේ කොටසක් බවට ද පත් වුණා.

අපේ දිවයිනෙහි වී වගාව ඇරැඹුණේ කවදාදැයි හරියට කිව නොහැකි වුවත් එය අපේ ම රටට ආවේණික ශාකයක් තරමට අද අපට සමීපයි. ඉන්දියාව, බුරුමය, තායිලන්තය, වියට්නාමය, කාම්බෝජය වැනි රටවල තත්ත්වයන් එයයි.

සාම්ප‍්‍රදායික වී ප‍්‍රභේද රැක ගනිමින් ඒවා ගොවීන් අතර ප‍්‍රවර්ධනය කරන්නට වෘත්තීය හා පෞද්ගලික මට්ටමින් කැප වී සිටින අසාමාන්‍ය ගණයේ ඉන්දියානු කෘෂි විද්‍යාඥයෙක් මට ළඟදී හමු වුණා.

ආචාර්ය අනුපම් පෝල්ගේ (Dr Anupam Paul) නිල තනතුර බටහිර බෙංගාල ප‍්‍රාන්තයේ කෘෂිකර්මය පිළිබඳ නියෝජ්‍ය අධ්‍යක්ෂ. ප‍්‍රාන්ත රජයේ කෘෂි ජෛවවිවිධත්ව සංරක්ෂණ ගොවිපලක් ද ඔහු යටතේ පාලනය වනවා.

සොබාවික පරිසරයේ ජෛව විවිධත්වය තරම් ම කෘෂි ජෛව විවිධත්වය (agro-biodiversity) ද වටිනා බව ඔහුගේ විශ්වාසයයි. අපේ ආහාර සුරක්ෂිතභාවය තහවුරු කර ගන්නට කෘෂි ජෛව විවිධත්වය රැක ගත යුතු යැයි ද ඒ සඳහා එහි ප‍්‍රධානතම භාරකරුවන් වන ගොවීන් සමඟ පර්යේෂකයන් හා නිලධාරින් සමීපව ක‍්‍රියා කළ යුතු යැයි ද ඔහුගේ අදහසයි.

ඉන්දියාවේ වී වගාව බහුලව කැරෙන ප‍්‍රදේශයක වෙසෙන ඔහුගේ වැඩි අවධානය යොමුව ඇත්තේ සාම්ප‍්‍රදායික වී ප‍්‍රභේද වෙතයි. ඔහු ඒවා හඳුන්වන්නේ ජන වී ප‍්‍රභේද  (folk rice varities) යනුවෙන්.

හරිත විප්ලවය හරහා දෙමුහුන් වී ප‍්‍රභේද හඳුන්වා දීමට පෙර ඉන්දියාව පුරා ජන වී ප‍්‍රභේද 82,000ක් පමණ තිබු බවත්, බටහිර බෙංගාලයේ පමණක් එබඳු ප‍්‍රභේද 5,500ක් වූ බවත් ඔහු කියනවා. එහෙත් රාජ්‍ය කෘෂි ප‍්‍රතිපත්තිය යටතේ දෙමුහුන් වී ප‍්‍රභේද කිහිපයක් පමණක් මුළු භාරතය පුරා ම ප‍්‍රවර්ධනය කෙරුණු නිසා මේ ජන වී ප‍්‍රභේද භාවිතයෙන් ඉවත්ව ගියා. මේ වන විට බෙංගාලයේ සොයා ගත හැක්කේ ජන වී ප‍්‍රභේද 250ක් පමණයි.

කෘෂි ජෛව විවිධත්වය රැක ගැනීමේ හොඳම ක‍්‍රමය නම් ඒවා වගා කිරීමයි. ඓතිහාසිකව අතිවිශාල බෝග ප‍්‍රභේද සමුදායක් බිහි වූයේ හා පැවත ආයේ රාජ්‍ය මැදිහත්වීමකින් නොව රට පුරා විහිදුණු ගොවීන් තමන් ලැදි බෝග ප‍්‍රභේද කන්නයෙන් කන්නයට වගා කළ නිසයි.

මෙයට අමතරව නූතන ජාන බැංකු හරහා ද වඳ වී යාමේ තර්ජනයට ලක් වූ බෝග ප‍්‍රභේද රැක ගත හැකි නමුත් එය හැම රටක ම හා හැම බෝගයකට ම කළ හැක්කක් නොවෙයි. එසේ ම බීජවල ජෛවී බව කෘත‍්‍රිම පරිසරයක දිගට ම පවත්වා ගැනීම ද අභියෝගයක්.

ඉන්දියාවේ ජාතික පැලෑටි ජාන සම්පත් සංරක්ෂණ ආයතනයේ වී ප‍්‍රභේද 80,000ක් පමණ තැන්පත් කර ඇතැයි නිල වාර්තා කියතත්, ඒවායේ සාඵල්‍යය බව ගැන සහතික වීමට බැරි යැයි පෝල් කියනවා. ‘‘ජන වී පැවතිය යුත්තේ විවෘත පරිසරයේ, කුඹුරුවල, ගොවීන්ගේ භාරකාරත්වය යටතේයි. සුළු වී ගොවියා කරන කාර්යය වායුසමීකරණය කළ රසායනාගාරවලට කළ නොහැකියි!’’

Dr Anupam Paul in Colombo. Photo by Nalaka Gunawardene
Dr Anupam Paul in Colombo. Photo by Nalaka Gunawardene

ඉන්දියාව පුරා තිබෙන රජයට අයත් ගොවිපල 150න් කාබනික ගොවිතැන කැරෙන එක ම ගොවිපල භාරව සිටින්නේත් අනුපම් පෝල්. 1950දී ඇරැඹූ මේ ගොවිපල කල්කතාවෙන් කිමී 86ක් උතුරට වන්නට නාඩියා ප‍්‍රදේශයේ අක්කර 15ක් වසා පැතිරෙනවා. කෘෂි රසායනික කිසිවක් නොමැතිව සොබාවික පොහොර හා සොබාවික ක‍්‍රම පමණක් යොදා ගනිමින් ජන වී ප‍්‍රභේද වගා කොට හොඳ අස්වනු නෙළා ගන්නා ක‍්‍රම මේ ගොවිපලේ අත්හදා බලනවා. එහිදී ගොවීන් හා විද්‍යාඥයින් සමසමව කටයුතු කරන බවත්, දෙපිරිස ම එකිනෙකාගෙන් අළුත් දේ උගන්නා බවත් ඔහු කියනවා.

බංකුරා නම් ස්ථානයේ පිහිටි (VRIHI) බීජ සංරක්ෂණ කේන්ද්‍රයේ (www.vrihi.org) ජන වී ප‍්‍රභේද 750ක් සුරැකෙන අතර නාඩියා සංරක්ෂණ ගොවිපලේ ජන වී ප‍්‍රභේද 207ක් වගා කිරීම හරහා සුරකිනවා.

‘‘ජන වී ප‍්‍රභේද නූතන අවශ්‍යතාවලට සරිලන තරම් අස්වනු ලබා නොදෙනවා යැයි සමහරුන් කියනවා. මා එය පිළිගන්නේ නැහැ. ඇතැම් ජන වී ප‍්‍රභේද, හරිත විප්ලවයේ දෙමුහුන් වී තරම් ම ඵලදාව ලබා දීමට සමත්’’ පෝල් කියනවා.

ඔහු අවධාරණය කරන්නේ වෙල් යායක සමස්ත ජෛවීය නිෂ්පාදනය (total biological production) සැළකිල්ලට ගත යුතු බවයි. දෙමුහුන් වී ප‍්‍රභේද වැඩිපුර සහල් ප‍්‍රමාණයක් ලබා දුන්නත් ඒවායේ පිදුරු ප‍්‍රමාණය අඩුයි. වගා බිමට වැඩියෙන් රසායන පොහොර දැමීම අවශ්‍යයි. කෘෂිරසායන යොදන කුඹුරක මිරිදිය මාළුන් ඇති කිරීම වැනි අතුරු ඵලදායක් ලද නොහැකි බව ද ඔහු පෙන්වා දෙනවා. එහෙත් කාබනිකව ජන වී වවන විට මේ සියල්ල කළ හැකියි.

සමස්ත ඉන්දීය මට්ටමින් ජන වී රැක ගැනීම තමාට තනිව කළ නොහැකි වුවත් බෙංගාල ප‍්‍රාන්ත මට්ටමින් හෝ එය කිරීමට පෝල් වෙර දරනවා. 2001දී ඇරැඹි මේ ප‍්‍රයත්නය හරහා මේ වන විට ජන වී ප‍්‍රභේද 127ක් එයට උනන්දුව හා කැපවීම ඇති ගොවීන් 80 දෙනෙකු අතර බෙදා දී ඒවා වගා කිරීම සිදු වෙනවා.

බටහිර බෙංගාලය පුරා මේ වන විට ජන වී ප‍්‍රභේද සුළු පරිමාණයෙන් වවන ස්ථාන 15ක් ඇතැයි ද එය කන්නයෙන් කන්නයට පවත්වා ගෙන යාම ලොකු අභියෝගයක් යැයි ද ඔහු කියනවා.

‘‘අද රට පුරා තරුණ තරුණියෝ ගොවිතැනට කැමති නැහැ. මවුපිය උරුමයෙන් ලද ගොවිකම වෙනුවට නගරයේ රැකියා සොයා ගෙන යාම හෝ පිටරට රැකියාවලට යාම බහුලව සිදු වනවා. ඉන්දියානු ගොවිතැනේ අනාගතය අවිනිශ්චිතයි.’’

ඉන්දියාවේ ප‍්‍රගතිශීලි ගොවීන් මෙන් ම සංවේදී විද්‍යාඥයන් ද ජන වී ප‍්‍රභේද ගොවිතැන් කිරීම හරහා රැක ගැනීමේ වැදගත්කම වටහා ගෙන තිබෙනවා. එහෙත් කෘෂි විද්‍යාව උගන්වන කිසිදු ඉන්දියානු සරසවියක් තවමත් ජන වී ගැන අවධානය යොමු නොකරන බව පෝල් කියනවා.

දැන් අප‍්‍රකට එහෙත් තවමත් ගොවීන් ටික දෙනකු වගා කරන ජන වී ප‍්‍රභේද අතර සුවිශේෂ ගුණාංග තිබෙනවා. දිගටි හාල් ඇට, කෙටි හාල් ඇට, විවිධාකාරයේ සුවඳවත් සහල් වර්ග, සීත පරිසරයක වැවෙන වර්ග, නියඟයට හා අධික උෂ්ණත්වයට ඔරොත්තු දෙන වර්ග ආදි වශයෙන් ජන වී ප‍්‍රභේදවලට ආවේණික ලක්ෂණ හමු වනවා. තවත් සමහර ජන වී ප‍්‍රභේද ජලයට යට වී දින ගණනක් පැවතිය ද විනාශ වන්නේ නැහැ.

එක් වී ඇටයක් තුළ සහල් ඇට දෙකක් හෝ තුනක් ඇති ජන වී ප‍්‍රභේද තිබෙනවා. ජුගාල් (jugal) නමින් හඳුන්වන ජන වී ප‍්‍රභේදයේ වී ඇටයක් තුළ සහල් ඇට දෙකක් තිබෙනවා. සටීන් (sateen) ජන වී තුළ සහල් ඇට තුනක් හමු වනවා.

Anupam Paul talking about the traditional crop seeds at the First Bangalore Seed Festival, Sep 2013
Anupam Paul talking about the traditional crop seeds at the First Bangalore Seed Festival, Sep 2013

‘‘ජන වී ප‍්‍රභේදවල විවිධත්වයේ හා විචිත‍්‍රත්වයේ ඉඟියක් මෙයින් ලැබෙනවා. මේවා (අවභාවිතය නිසා) වඳ වී ගියොත් කෙතරම් තැත් කළත් නවීන විද්‍යාවට යළි බිහි කළ නොහැකියි. දැනට මේවා වගා කරන්නේ බටහිර බෙංගාලයේ ගොවීන් ටික දෙනකු පමණයි. මේ ගොවීන් සංඛ්‍යාව වැඩි කර ගැනීම අපේ ලොකු ම අරමුණයි,’’ ඔහු කියනවා.

‘‘මෙබඳු ගති ලක්ෂණ හරිත විප්ලවයෙන් හඳුන්වා දුන් වී ප‍්‍රභේදවල දකින්නට නැහැ. එම ගති සොබා ලබා දෙන ජාන, සාම්ප‍්‍රදායික වී වලින් වෙන් කොට නවීන වී ප‍්‍රභේදවලට මුසු කළත් එතරම් සාර්ථක වී නැහැ. සොබාදහම වසර මිලියන් ගණනක් පුරා බිහි කළ වී ප‍්‍රභේද ඉක්මවා යන්නට අපේ විද්‍යාවට තවමත් නොහැකියි.’’ පෝල් කියනවා.

සමහර ජන වී ප‍්‍රභේද ඉතා කුඩා පරිමාවක් ආහාරයට ගැනීම සෑහෙනවා. උදාහරණයක් නම් පච්චපෙරුමාල් වී ප‍්‍රභේදය. එහි තන්තු (fibre) ප‍්‍රමාණය වැඩියි. යකඩ හා විටමින් බී තිබෙනවා. ආහාරයට ගත් විට ප‍්‍රතිඔක්සිකරණයවීම සිදු වන නිසා පිළිකා ඇති වීම වැළැක්වීමට එය උපකාර වෙතැයි ඔහු කියනවා.

මේ අතර දෙමුහුන් වී ප‍්‍රභේදවලින් ලබා ගත හැකි වූ අධික වී අස්වැන්න කෙමෙන් අඩු වීමට පටන් ගෙන ඇතැයි පෝල් කියනවා. මෙයින් කැළැඹුණු ගොවීන් පෙර තිබු අස්වනු ලබා ගැනීමට වඩ වඩාත් කෘෂිරසායනික යෙදීම කරනවා. එහෙත් පසේ සාරවත් බව අඩු වී ගිය භූමියෙන් එක දිගට වැඩි අස්වනු ලබා ගැනීමට නොහැකියි.

දෙමුහුන් වී වර්ග, ලවණ මුසු වූ බිම්වල හෝ අර්ධ ශුෂ්ක ප‍්‍රදේශවල වගා කිරීමට ද නොහැකියි. එහෙත් එබඳු දුෂ්කර පරිසරවල වැවීමේ හැකියාව ඇති සමහර ජන වී ප‍්‍රභේද තිබෙනවා.

දෙමුහුන් වී ප‍්‍රභේදවල තව සීමා තිබෙනවා. ඒවා වැවීමට වැඩිපුර ජල ප‍්‍රමාණයක් අවශ්‍යයි. හරිත විප්ලවය හඳුන්වා දුන් බෝරෝ වී (Boro Rice) වැවීමට එක් කිලෝවක් සඳහා ජලය ලීටර් 3,000 – 4,000 පමණ කුඹුරට යෙදිය යුතුයි. ජල හිඟයකට මුහුණ දෙන අද මේ අවශ්‍යතාව පිරිමසා ගැනීම ලෙහෙසි නැහැ.

සියවස් ගණනක් තිස්සේ ජන වී (වගා කිරීම හරහා) රැක ගත්තේ රාජ්‍ය ආයතන හෝ විද්‍යාඥයන් නොව කුඩා පරිමාණයේ ගොවීන්. ඔවුන්ට නිලධාරි බලපෑම් හා වෙළඳපොල බාධක නැතිනම් තව දුරටත් එය කළ හැකියි. එහෙත් හැම කාරියකට ම මැදිහත් වීමේ වත්මන් රාජ්‍ය පාලන ක‍්‍රමය යටතේ ගොවීන්ට සාම්ප‍්‍රදායික බීජ සංරක්ෂණය පෙර තරම් ලෙහෙසි නැහැ.

ජීව විද්‍යාඥයන් හොඳින් දන්නා පරිදි  ඕනෑ ම ජීවි (ශාක හා සත්ත්ව) විශේෂයක පැවැත්ම හා සවිමත් ජාන පදනම රඳා පවතින්නේ එහි ප‍්‍රභේද වැඩි සංඛ්‍යාවක් සොබාවිකව පරිසරයේ රැඳී තිබීම හරහායි. හරිත විප්ලවය නිසා වගා කරන බෝගවල ප‍්‍රභේද විශාල ලෙස අඩු වූවා පමණක් නොව ඒවායේ වල් ප‍්‍රභේද (crop wild relatives) ද ක්ෂීන වී ගොසින්.

Dr Vandana Shiva. image courtesy seedfreedom.in
Dr Vandana Shiva. image courtesy seedfreedom.in

අනුපම් පෝල් ඇතුළු කාබනික වගාවේ හා ජන වී සංරක්ෂණයේ නිරත වූ බොහෝ දෙනකුට ආදර්ශය හා ප‍්‍රබෝධක ආවේගය ලැබෙන්නේ ආචාර්ය වන්දනා ශිවා (Dr Vandana Shiva) නම් ප‍්‍රකට ක‍්‍රියාකාරිනිය හරහායි. ඇය ඇරැඹූ නව්ධාන්‍ය (Navdanya.org) නම් සාමූහිකත්වයේ පෝල් යාවජීව සාමාජිකයෙක්.

වන්දනා ශිවා ඔහුට වරක් මෙසේ කීවා: ‘‘ඔබ රජයේ සේවකයකු ලෙස කෘෂි සමාගම්වල අවශ්‍යතාවලට අනුකූලව කටයුතු කෙරෙතැයි බලාපොරොත්තු වෙනවා. එසේ නොකරන ඔබ ඇත්තට ම කඩාකප්පල්කරුවෙක්!’’

ගොවිතැන් කරන බෝගවල ජාන විවිධත්වය රැක ගන්නට පරිසරවේදීන් ඇති තරම් උනන්දු නොවීම ඛේදවාචකයක් බව පෝල් කියනවා. ‘‘වන ජීවි විවිධත්වය වගේ ම කෘෂි බෝග විවිධත්වයත් අපේ පැවැත්මට අතවශ්‍යයි. එය හීන වී නැති වී ගියොත් අපට ආහාර සුරක්ෂිතභාවය අහිමි වනවා පමණක් නොව අපේ ජන සංස්කෘතියේ වැදගත් අංග ද විනාශ වනවා.’’

Indian Ecologist Dr Debal Deb speaks of conserving folk rice

See also:

18 August 2013: සිවුමංසල කොලූගැටයා #130: “හරිත විප්ලවය නිසා අපේ ගොවිතැන මංමුලා වුණා!” – රේ විජේවර්ධන

9 Sep 2012: සිවුමංසල කොලූගැටයා #82: රසායනික පොහොර ‘දෙවොලේ’ සිරගත වූ අපේ ගොවියා

16 Sep 2012: සිවුමංසල කොලූගැටයා #83: රසායනික පොහොර උගුලෙන් කාම්බෝජය ගලවා ගත් විප්ලවවාදියා

21 Aug 2011: සිවුමංසල කොලූගැටයා #28: සැබෑ හරිත විප්ලවයක් සොයා ගිය රේ විජේවර්ධන

28 Aug 2011: සිවුමංසල කොලූගැටයා #29: වෙලට නොබැස පොතෙන් ගොවිතැන් කරන කෘෂි විද්‍යාඥයෝ

සිවුමංසල කොලූගැටයා #149: සිරිල් පොන්නම්පෙරුමගේ දැවැන්ත සෙවනැල්ල

In this week’s Ravaya column, I pay another tribute to Dr Cyril Ponnamperuma, Lankan biochemist who was one of the best known and most accomplished scientists produced by Sri Lanka.This explores the time he spent in Sri Lanka in the late 1980s, working as Presidential Science Adviser and Director of the Institute of Fundamental Studies (IFS) in Kandy.

See also my English tribute published in 2009: Dr. Cyril Ponnamperuma (1923-1994): A Passionate Champion of Public Science

Dr Cyril Ponnamperuma at IFS Kandy - Photo by Samanmalee Sugathadasa
Dr Cyril Ponnamperuma at IFS Kandy – Photo by Samanmalee Sugathadasa

‘එයා මොනවද හදල තියෙන්නේ?’

ජාත්‍යන්තර කීර්තියට පත් මහාචාර්ය සිරිල් පොන්නම්පෙරුම (1923 – 1994) ගැන 2013 අගොස්තු 11දා මා ලියූ කොලමට ලැබුණු එක් ප‍්‍රතිචාරයක් වූයේ එයයි.

පොන්නම්පෙරුමයන්ගේ ජෛව රසායනික විද්‍යා පර්යේෂණ ගැන විවාදයක් නැතත්, ඔහු විසිවන සියවසේ මෙරටින් බිහි වූ ශෙෂ්ඨතම විද්‍යාඥයකු යයි මේ ප‍්‍රශ්නය මතු කළ මගේ මිතුරා පිළිගත්තේ නැහැ. ඉංජිනේරුවකු වන ඔහු බොහෝ විට භෞතික ඉදිකිරීම් සළකා බලා එම තක්සේරුවට එළඹුණා විය හැකියි. එකී නිර්ණායකය අනුව බලන විට නම් මේ විද්‍යාඥයා පාලම්, ජලාශ, මහාමාර්ග හෝ වරාය නොතැනූ බව ඇත්තයි.

එහෙත් හැම විද්වතකුගේ ම දායකත්වය එබඳු තනි කෝදුවකින් මනින්නට බැහැ. පොන්නම්පෙරුම මා දකින්නේ විවෘත මනසකින් ලෝකය ගවේෂණය කරන්නට හැකියාවත්, ගැටඵ විසඳන්නට ආත්ම විශ්වාසයත් තිබෙන ගෝල පරපුරක් බිහි කළ නැණ පහනක් හැටියටයි. පර්යේෂණ ලෝකය හා ප‍්‍රතිපත්ති ලෝකය යා කළ මාහැගි පාලමක් ලෙසටයි. මේ කෝණවලින් ඔහුගේ දායකත්වය තව ටිකක් විග‍්‍රහ කරන්නට මා කැමතියි.

පොන්නම්පෙරුම ලොව මුල් පෙළ් දැනුම් ගවේෂකයෙක්, පර්යේෂකයෙක් හා ගුරුවරයෙක් වුණත් ඔහුගේ කුසලතා එයට සීමා වූණේ නැහැ. ඔහු ප‍්‍රතිපත්ති මට්ටමෙන් දේශපාලකයන් සමග විද්වත් ලෙස ගනුදෙනු කරන්නත්, මාධ්‍ය හරහා විද්‍යාත්මක චින්තනය පොදු ජනයාට සමීප කරන්නත් සමතකු වුණා. තනි පුද්ගලයකු තුළ මේ හැකියාවන් සංකලනය වන්නේ කලාතුරකින්.

1984 – 1990 කාලය තුළ ශී‍්‍ර ලංකාවේ ජනාධිපති විද්‍යා උපදේශක ලෙස ජේ. ආර්. ජයවර්ධන හා ආර්. පේ‍්‍රමදාස ජනාධිපතිවරුන් සමග කටයුතු කළ ඔහු, මූලික අධ්‍යයන ආයතනයේ (IFS) දෙවන අධ්‍යක්‍ෂවරයා ලෙසත් සේවය කළා.

විද්‍යාව හා තාක්‍ෂණය දියුණු වන ලෝකයේ රටවල ආර්ථික හා සමාජ සංවර්ධණ්‍ය නැණවත් සේ යොදා ගැනීම ගැන ඔහුට මුහුකුරා ගිය දැක්මක් තිබුණා. විද්‍යාවේ මූලික පර්යේෂණ (fundamental research) පවා සැබෑ ලොව ප‍්‍රශ්න හා අභියෝග විසදීමට ඉලක්ක කර ගත හැකි බව ඔහු විශ්වාස කළා.

පර්යේෂණ සඳහා මහජන මුදල් වැය කිරීම දියුණු වන රටකට කළ හැකි ප‍්‍රශස්ත ආයෝජනයක් බවත්, නිවැරදි ප‍්‍රතිපත්ති රාමුවක් තුළ, චින්තනයේ නිදහස පර්යේෂකයන්ට ලබා දෙමින් ඔවුන්ට යම් මග පෙන්වීම් කිරීම ඔහුගේ ක‍්‍රමවේදය වුණා. සාම්ප‍්‍රදායික සරසවි විද්‍යා පීඨ හා රාජ්‍ය පර්යේෂණායතනවලින් වෙනස් වූ IFS හරහා මේ සියල්ල කි‍්‍රයාවට නගන්නට ඔහු වෙර දැරුවා.

1981දී ජයවර්ධන රජය IFS පිහිටු වන විට එයට ගුරු කොට ගත් පර්යේෂණායතන දෙකක් තිබුණා. එකක් නම් ඉන්දියාවේ ටාටා මූලික පර්යේෂණායතනයයි. අනෙක ඊශ‍්‍රායලයේ වයිස්මාන් විද්‍යායතනයයි. දැනුමේ නිම් වළලූ පුඵල් කරන්නට කරන විද්‍යා පර්යේෂණවලින් රටේ ආර්ථිකයට හා ජන ජීවිතයට අදාල සංවර්ධන ගැටඵ විසදීමට ද තැත් කිරීම මේ පර්යේෂණායතනවල ප‍්‍රවේශයයි.

IFS මුල් අධ්‍යක්‍ෂවරයා වූයේ තවත් කීර්තිමත් ලාංකික විද්‍යාඥයකු වන ආචාර්ය චන්ද්‍ර වික‍්‍රමසිංහයි. කොළඹ කුඩා කාර්යාලයකට සීමා වුණු IFS මහනුවර හන්තානේ ඉඩකඩ හා පහසුකම් ඇති පර්යේෂණාගාර සංකීර්ණයක් බවට පත් වූයේ පොන්නම්පෙරුම එහි දෙවැනි අධ්‍යක්‍ෂවරයා ලෙස කටයුතු කළ කාලයේයි.

Institute of Fundamental Studies, Kandy, Sri Lanka
Institute of Fundamental Studies, Kandy, Sri Lanka

රට තුළ බුද්ධි ගලනයක් වීම වැළැක්වීමට ඔහු කළේ තෝරා ගත් විද්‍යාඥයන්ට තමන් දැනට සේවය කරන සරසවිවල සිටින අතර ම IFS සමග ද පර්යේෂණ සබඳතා පවත්වා ගැනීමේ නම්‍යශීලී ක‍්‍රමයක් ඇරඹීමයි. නිලධාරිවාදී කාර්යාලීය වේලාවන්ට වඩා ඔහුට වැදගත් වුණේ කැපවීම හා ප‍්‍රතිඵලයි. හොඳ පර්යේෂණ හා බුද්ධි ගවේෂණ කාර්යාල වේලාව තුළ එක් තැනකට කොටු වී කළ නොහැකි බව ඔහු ජාත්‍යන්තර අත්දැකීමෙන් දැන සිටියා.

රජයෙන් ලැබෙන ප‍්‍රතිපාදන මත පමණක් නොයැපී, ජාත්‍යන්තර මට්ටමෙන් පර්යේෂණවලට තිබෙන අරමුදල් තරගකාරී ලෙසින් හොඳ යෝජනා (proposals) ලියා දිනා ගැනීමේ සම්ප‍්‍රදායට ඔහු  IFS පර්යේෂකයන් යොමු කළා. වැඩ කරන්න  ඕනෑකම හා කැපවීම තිබේ නම් විකල්ප සම්පත් සොයා ගත හැකි බව ඔහු විශ්වාස කළා.

ඔහු කළෙ පොදු අභියෝග ජය ගන්නට සාමූහිකව හා විවිධ කෝණවලින් පර්යේෂණ කරන්නට විවිධ විද්‍යා ක්‍ෂෙත‍්‍රවල පර්යේෂකයන් දිරිමත් කිරීමයි (multi-disciplinary research).

උදාහරණයකට මෙරට ගොවිතැනේ ප‍්‍රබල සීමාකාරී සාධකයක් වන පොහොර ප‍්‍රශ්නය ගන්න. 1960 ගණන්වල සිට හරිත විප්ලවය හරහා ගොවිබිම්වලට යොදන රසායනික පොහොර හා අනෙකුත් කෘෂිරසායනික මගින් අස්වනු ඉහළ නැංවූවත් එයින් ගොවියාත්, රටත් වඩාත් විදේශවලට ණයගැති වන සැටි ඔහු දුටුවා.

IFS පර්යේෂකයන්ට ඔහු දුන් ඉලක්කයක් වූයේ මෙරට ගොවිතැනට අවශ්‍ය පොහොර මෙරට ම නිපදවා ගන්නා ක‍්‍රම දියුණු කිරීමයි. වාතයෙන් නයිට‍්‍රජන් සංශ්ලේෂණය කරන (රනිල කුලයේ) ශාක වැඩිපුර වැවීමත්, එප්පාවල ෆොස්ෆේට් නිධිය වඩා කාර්යක්‍ෂම ලෙස පොහොර බවට පත් කිරීමත් සොයා බලනු ලැබුවා.

මෙබඳු ගවේෂණ සඳහා කෘෂි විද්‍යාඥයන්, රසායන විද්‍යාඥයන් හා භෞතික විද්‍යාඥයන් පමණක් නොව සමාජ විද්‍යාඥයන් ද හවුල් කර ගැනීම පොන්නම්පෙරුමගේ දර්ශනයේ කොටසක් වුණා. කෙතරම් අනගි විසඳුමක් විද්‍යාඥයන් සොයා ගත්ත ද අවසානයේ එය ගොවීන්ට ප‍්‍රායෝගිකව යොදා ගත හැකි වීමේ වැදගත්කම ඔහු අවධාරණය කළා.

මෙරට මැණික් ගැරීම් සාම්ප‍්‍රදායිකව කෙරුණේ රත්නපුරය කේන්‍ද්‍රකොට ගත් සබරගමු පළාතේ හා මධ්‍යම පළාතේ ප‍්‍රදේශවලයි. මැණික් ඉල්ලම් පිහිටීම විද්‍යානුකූලව සිතියම් ගත කිරීමේ උත්සාහයක් හරහා මේ සාම්ප‍්‍රදායික කර්මාන්තයට යම් පදනමක් ලබා දෙන්නට IFS පර්යේෂණයක් උත්සාහ කළා. ඒ අතර මැණික් කැපීමට රොබෝ අතක් නිපද වූ තරුණ ඉංජිනේරුවකුට අවශ්‍ය දිරි ගැන්වීම හා ප‍්‍රතිපාදන ලබා දී එය ලෝක මට්ටමේ නව නිපැයුමක් බවට පත් කරන්නට ද පොන්නම්පෙරුම මූලික වූණා.

මෙබඳු උදාහරණ රාශියක් තිබෙනවා. සමාජ පසුබිම හා වයසින් අඩු බව නොතකා හොඳ අදහස් ඇති  ඕනෑ ම පර්යේෂකයකුට අතහිත දීමට ඔහු සැදී පැහැදී සිටියා.

Dr Cyril Ponnamperuma (right) and artist George Keyt
Dr Cyril Ponnamperuma (right) and artist George Keyt

විද්‍යාව හා කලාව බද්ධ කිරීම හරහා ද දැනුමේ නව මානයන් සොයා යා හැකි බව පොන්නම්පෙරුමගේ අදහස වුණා. මේ නිසා ජෝර්ජ් කීට් වැනි සම්මානනීය කලාකරුවන්, ප‍්‍රවීණ නර්තන ශිල්පීන් IFS වෙත ගෙන්වා ඔවුන් මුණ ගැසීමට පර්යේෂකයන්ට අවස්ථාව උදා කළා. ජපන් රජය IFS පර්යේෂණාගාර සංකීර්ණය තනා පරිත්‍යාග කරන විට IFS තුළ ජපන් සෙන් උද්‍යානයක් (Japanese Zen Garden) ද ඉදි කිරීමට ඔහු කි‍්‍රයා කළා.

IFS ආයතනය මහජනයාට විවෘත කරන දින පැවැත්වීමට ද පාසල් සිසුන් ගෙන්වා විද්‍යා පර්යේෂණ ගැන ඔවුන් දැනුවත් කරන වැඩසටහන් කිරීමට ද ඔහුගේ විද්‍යාව ජනතාව අතරට ගෙන යාමේ ප‍්‍රයන්තයේ අංගයන් වුණා. රටේ දක්‍ෂම සිසුන් වෘත්තික ක්‍ෂෙත‍්‍ර (වෛද්‍ය, ඉංජිනේරු හා නීති) වලට ඇදී යන පසුබිමක විද්‍යා පර්යේෂණ සඳහා හොඳ මොළ ඇද ගන්නේ කෙසේද යන්න ඔහු නිතර මෙනෙහි කළා.

ධූරානුක‍්‍රමවලට කොටු වී සිටි මෙරට පර්යේෂණ ක්‍ෂෙත‍්‍රයේ ක‍්‍රමවේදය වෙනස් කොට තරුණ පර්යේෂකයන්ට හා දක්‍ෂ සිසුන්ට පවා සංවාදමය අවකාශය විවර කැරෙන ආකාරයේ කෙටි සම්මන්ත‍්‍රණ (Research colloquium) නිතිපතා පැවැත්වූවා. මේවායේදී මුල් තැන ලැබුණේ විචාරශීලී දැනුම ගවේෂණයට මිස පර්යේෂකයන්ගේ පැටිකිරියට නොවෙයි.

එසේ ම ජෛව විද්‍යා, භෞතික විද්‍යා හා සමාජ විද්‍යා ක්‍ෂෙත‍්‍රවල පර්යේෂකයන් නිතර එකට මුණ ගැසී සාමීචි කරන සංවාදශීලී වාතාවරණයක් ඔහු ඇති කළා. මේවා අද කාලේ සුලබ වූවත් මීට වසර 25කට පෙර මෙරටට අඵත් හා අමුතු අත්දැකීම් වුණා.

එය යම් තරමකට IFS තුළ ස්ථාපිත කළත් විද්‍යා උපදේශක ලෙස මෙරට විද්‍යා අධ්‍යාපනය, පර්යේෂණ පිළිවෙත් හා විද්‍යා පර්යේෂණායතන පරිපාලනය නවීකරණය කරන්නට ඔශු ගත් උත්සාහයන් එතරම් දුර ගියේ නැහැ. එයට හේතුව අඵත් යමක් කරන්නට, හොඳ වැඩක් කරන්නට යන  ඕනෑ ම කෙනෙකුට ලක් සමාජයේ මතු වන ප‍්‍රතිරෝධයයි. පොන්නම්පෙරුම පිටස්තරයකු ලෙස දුටු අපේ සමහර විද්‍යාඥයන් ඔහු යෝජනා කළ හැම දේට ම සංවාදයකින් තොරව විරුද්ධ වුණා.

එහෙත් පොන්නම්පෙරුම විවර කළ නව මගෙහි ගිය එවකට තරුණ වියේ සිටි පර්යේෂකයෝ ගතානුගතිකත්වයෙන් හා වැඩවසම්බවින් මිදී කි‍්‍රයා කරන්නට පටන් ගත්තා.

පොන්නම්පෙරුමගේ ලොකු ම දායකත්වය ලෙස මා දකින්නේ ඔහු මුල් වී තැනූ ආයතන හෝ ඔහු දිරිගැන් වූ පර්යේෂණ නොවෙයි. විවෘත මනසක් ඇති හා අභිමානයෙන් යුතුව ලෝක මට්ටමේ පර්යේෂණ අපේ රට තුළ ම කිරීමට හැකි පර්යේෂක පරපුරක් බිහි කිරීමයි. ඔහුගේ සෙවනේ හැදුණු මහාචාර්ය රොහාන් සමරජීව වැනි විද්වතුන් අද සිය පර්යේෂණායතනය (LIRNEasia) හරහා ඉදිරියට ගෙන යන්නේ ඒ සම්ප‍්‍රදායයි.

තමා ලංකාවේ සිටින  ඕනෑම විටෙක දුරකථනයෙන් ඇමතීමට ඔහු මාධ්‍යවේදීන්ට ඉඩ සළසා තිබුණා. මේ විවෘත බවෙන් වැඩිපුර ප‍්‍රයෝජන ගත්තේ Daily News පත‍්‍රයේ ටී. සබාරත්නම් හා මායි.

පොන්නම්පෙරුම ඉතා නිරහංකාර චරිතයක් බව ටික කලකින් මා තේරුම් ගත්තා. අද මෙන් ජනාධිපති උපදේශකයන් දුසිම් ගණන් නොසිටි එකල ජනාධිපති විද්‍යා උපදේශක යනු ගාම්භීර තනතුරක්. එහෙත් පොන්නම්පෙරුමට කිසි දිනෙක තනතුරේ මාන්නයක් තිබුණේ නැහැ.

ඔහු ගමන් කළෙ සාමාන්‍ය පෙළේ කුඩා ජපන් මෝටර් රථයකයි. කොළඹ සිටින විට IFS අගනුවර කාර්යාලයේ ම කාමරයක නවාතැන් ගත්තා. කොළඹ-නුවර ගමන නිතර කරන නිසා මෙය වඩාත් ඉක්මනින් කළ හැකි ක‍්‍රමයක් තිබේදැයි ඔහු සොයා බැලූවා. රේ විජේවර්ධන විසින් දිය මත ගොඩ බැස්විය හැකි ආකාරයේ කුඩා ගුවන් යානයක් සැළසුම් කොට නිර්මාණය කළේ මේ සඳහායි. කොළඹ බේරේ වැවෙන් පිටත් වී නුවර වැවේ ගොඩ බෑ හැකි ඒ ගුවන් යානය නියමුවකු හා තනි මගියකුට පමණක් යා හැකි කුඩා එකක්. තාක්‍ෂණික අතින් අවශ්‍ය ප‍්‍රමිතීන් සියල්ල එය සපුරා ගත්ත ද යම් හේතුවක් නිසා භාවිතයට ගත නොහැකි වූවා.

පොන්නම්පෙරුමගේ සමහර අදහස් ප‍්‍රායෝගික වූයේ නැහැ. දඹල පර්යේෂණායතනයක් ඇරඹුවත් එය කල් පවත්වා ගන්නට බැරි වුණා. මහනුවර-පේරාදෙණිය ප‍්‍රදේශවල තිබෙන විවිධ විද්‍යාත්මක ආයතන ඒකරාශී කොට ‘විද්‍යා රාජපුර’ ලෙස නම් කිරීමට ඔහු ගෙනා යෝජනාව ද කි‍්‍රයාත්මක කළ නොහැකි වුණා. ඔහුගේ තවත් සමහර දුරදර්ශී සංකල්පයන් කි‍්‍රයාවට නැගුණේ 1990 ඔහු මෙරටින් නික්මී වසර කිහිපයක් ගත වුවාට පසුවයි.

අමෙරිකාවේදී පොන්නම්පෙරුමයන්ගෙන් උගත් හෝ ඔහු ලියූ පර්යේෂණ නිබන්ධවලින් දැනුම සරු කර ගත් පර්යේෂකයන් දහස් ගණනක් ලොව පුරා සිටිනවා. එබඳු අය ජපානය, ඉන්දියාව, ඉතාලිය, කැනඩාව, අමෙරිකාව හා බ‍්‍රසීලය වැනි රටවලදී මට මුණ ගැසී තිබෙනවා. ඒ සමහරකුට පොන්නම්පෙරුමගේ නම හරිහැටි උච්චාරණය කරන්නට අමාරු වුවත් ඔහු ඉතිරි කර ගිය දැනුම් සම්භාරය හා ප‍්‍රබෝධක ආවේගය (inspiration) ගැන ඉතා කෘතඥ පූර්වකව කථා කරනවා.

මේ යශෝරාවය භෞතික ඉදිකිරීම්වලට වඩා දහස් වාරයක් වටිනවා. යම් දිනෙක ග‍්‍රහකයක් හෝ ග‍්‍රහලොවක් මත ආවාටයක් පොන්නම්පෙරුම ලෙස නම් කැරෙනු ඇතැයි මා පතනවා. විශ්වයත් අපත් අතර සබඳතා ගවේෂණය කළ අපේ කොල්ලාට ලැබිය හැකි ඉහළ ම ගෞරවය එයයි.

See also:

සිවුමංසල කොලූගැටයා #129: විදු ලොව එළිය කළ ලාංකිකයා: සිරිල් පොන්නම්පෙරුම

Remembering Dr Cyril Ponnamperuma: Inspirational maverick of Sri Lankan science

Dr Ray Wijewardene (left) with two-seater plane he designed for Dr Cyril Ponnamperuma in 1990
Dr Ray Wijewardene (left) with two-seater plane he designed for Dr Cyril Ponnamperuma in 1990

සිවුමංසල කොලූගැටයා #143: නව නිපැයුම්කරුවන්ට එරෙහි සමාජ ප‍්‍රතිරෝධයක් ඇයි?

In this week’s Ravaya column (in Sinhala), I discuss Lankan society’s resistance to innovators and inventors — those who try out new ways of solving problems. Must these attempts always lead to patents and awards? Not necessarily, I argue. The spirit of innovation is far more important than pieces of paper that authenticate them!

I quote Dr Suranga Nanayakkara, of Singapore University of Technology and Design, and Deepal Sooriyaarachchi, Commissioner, Sri Lanka Inventors’ Commission, and draw on my own impressions of having hosted two TV series introducing Lankan innovators and inventors.

Innovation is rare!

නව නිපැයුම් හා නිපැයුම්කරුවන් හඳුන්වා දෙන වැඩසටහනක් කරන පෞද්ගලික ටෙලිවිෂන් නාලිකාවක නිෂ්පාදකවරයෙක් මෑතදී තමන් මුහුණ දෙන දුෂ්කරතාවයක් ගැන මට කියා සිටියා. එනම් අඵත් දෙයක් කළ හෝ කරන්නට උත්සාහ කරමින් සිටින හෝ පාසල් සිසු නැතිනම් තරුණ වියේ කෙනකු වැඩසටහනෙන් පෙන් වූ විගස ඔහුගේ/ඇයගේ අසල්වාසීන් තමන් අමතා එය විවේචනය කරන බවයි.

‘මේක අපට ලොකු ප‍්‍රශ්නයක් වෙලා. අඵත් දේ කරන අය ගැන කථා කරන්න අපි කැමතියි. ඒත් බොරුකාරයන්ට හා අනුකාරකයන්ට ටෙලිවිෂන් ප‍්‍රචාරය දෙනවා යන චෝදනාව අපට නිතර ලැබෙනවා’ මේ නිෂ්පාදකයා කියනවා.

මෙවන් අවලාදවලින්  බේරෙන්නට මින් පසු නව නිපැයුම් තරගයක සම්මානයක් දිනා ගත් හෝ බුද්ධිමය අයිතිය තහවුරු කැරෙන පේටන්ට් බලපත‍්‍රයක් ලැබූ හෝ අය පමණක් වැඩසටහනෙන් හඳුන්වා දෙන්නට ඔවුන් තීරණය කරලා.

නව නිපැයුම් ගැන මාධ්‍ය හරහා සන්නිවේදනය කරන විට විචාරශීලි වීම ඉතා හොඳයි. එබඳු ටෙලිවිෂන් වැඩසටහන් මාලා දෙකක් ඉදිරිපත් කොට ඇති මගේ අත්දැකීම වන්නේත් මුඵමනින් ම අභව්‍ය හා අදහා ගත නොහැකි නිපැයුම් ගැන කියා ගෙන මාධ්‍ය හරහා තාවකාලික ප‍්‍රචාරයක් ගන්නට තැත් කරන අය ද ඉඳහිට සිටින බවයි.

ජලයේ මිශ‍්‍ර කළ ශාක නිස්සාරවලින් මෝටර් රථ ධාවනය කරන බවට හා කිසිදු බාහිර බලශක්තියක් නොයොදා දිගින් දිගට කි‍්‍රයා කරන යන්ත‍්‍ර (Perpetual Motion machines) තැනූ බව කියන පුද්ගලයන් මට හමු වී තිබෙනවා. භෞතික විද්‍යාවේ මූලධර්ම උල්ලංඝනය කැරෙන මෙබඳු ‘නිපැයුම්’ සැබෑ නොවන බව නිර්ණය කිරීම ලෙහෙසියි. (එහෙත් අපේ කොල්ලකුගේ හපන්කමක් කියා අනවශ්‍ය ලෙස එබඳු දේට මාධ්‍ය ප‍්‍රචාරය ලබා දෙන මාධ්‍යවේදීන් එමට සිටිනවා!)

ටෙලිවිෂන් ආවරණයට විරෝධය දක්වන අසල්වාසීන් බහුතරයකගේ තර්කය වී ඇත්තේ අදාල පාසල් සිසුන් හෝ තරුණ නිපැයුම්කරුවන්ගේ උත්සාහය ඒ ආකාරයේ ලොව මුල් ම නිපැයුම නොවන බවයි. එනිසා ම එය ‘කොපිකැට් නිර්මාණයක්’ යයි ලේබල් ගසා කොන් කර දමන්නට සමහරුන් තැත් කරනවා.

අඵත් දෙයක් හදන්නට – කරන්නට තැත් කරන විට එය ලෝකෙන් ම ප‍්‍රථම වතාවට විය යුතු යයි කිසිදු නීතියක්, සම්ප‍්‍රදායයක් නැහැ. ගතානුගතික උදාසීනයන් බහුතරයක් අතර ඉඳහිට හෝ යමක් දියුණු කිරීමට සිතන ටික දෙනකු සිටීම ඉතා වැදගත්. රටක්, සමාජයක් දියුණු වන්නේ එබන්දන්ගේ උත්සාහයන් හරහා.

සරල උදාහරණයක් ගනිමු. ගෙදරදොර කරදරකාරී පලිබෝධක මීයන් අල්ලා ගන්නට මී කතුරක් භාවිතය සමහරුන්ගේ සිරිතයි. මීයා හීන්සීරුවේ එන යන සතෙක් නිසා ඇල්ලීම ලෙහෙසි නැහැ. මී කතුර (mousetrap) සඳහා විවිධ සැළසුම් හා ආකෘති වෙළඳපොලේ තිබෙනවා. එහෙත් වඩා හොඳ මී කතුරක් නිපදවීමේ උත්සාහය තවමත් නව නිපැයුම්කරුවන් අතහැර දමා නැහැ.

අමෙරිකාවේ පේටන්ට් කාර්යාලය ඇරඹුණේ 1838දී. එදා මෙදා තුර වසර 175ක කාලය තුළ එරට වැඩිපුර ම පේටන්ට් බලපත‍්‍ර නිකුත් කර ඇත්තේ විවිධාකාරයේ මී කතුරු සඳහායි. එනම් පේටන්ට් 4,400ක් පමණ. නොයෙක් උපක‍්‍රම හරහා මීයන් කොටු කර ගැනීමේ සූක්‍ෂම සැළසුම් මේ අතර තිබෙනවා. ඒ හැම එකක ම යම් සුවිශේෂි බවත් ඇතැයි නිර්ණය කිරීමෙන් පසුවයි පේටන්ට් ලබා දී ඇත්තේ.

මේ තරම් මීකතුරු ගැන උනන්දුවක් ඇති වන්නට ඔබේ රටේ මී උවදුරු තදබල ලෙස තිබෙනවා දැයි අමෙරිකානු මිතුරකුගෙන් මා ඇසුවා. ඔහු කීවේ අන් හැම රටක ම සිටින මට්ටමට මීයන් එරටත් හමු වන නමුත් අඵත් දේ හදන්නට හා අත්හදා බලන්නට ඇති දැඟලිල්ල අතින් නම් අමෙරිකානුවන් ඉදිරියෙන් සිටින බවයි. (එරට වෙළඳපොළට පිවිස ඇත්තේ මී කතුරු සැළසුම් දුසිම් දෙකක් පමණ වූවත් අන් නිපැයුම්කරුවන්ගේ සාර්ථක උත්සාහයන් රාජ්‍ය මට්ටමින් පිළිගැනීමට ලක්ව තිබෙනවා. එහි කිසිදු වරදක් නැහැ.)

ශී‍්‍ර ලංකාවේ නව නිපැයුම්කරුවන්ට සීමාකාරී සාධක ලෙස කි‍්‍රයා කරන සමාජයීය ආකල්ප හා ප‍්‍රතිරෝධයන් ගැන අප මේ කොලමින් විටින් විට විග‍්‍රහ කොට තිබෙනවා. චින්තනයේ හා දැක්මේ පටු බව නිසා සමහර නව නිපැයුම්කරුවන් පවා තම කුසලතාවලින් හරි හැටි ප‍්‍රයෝජන නොගන්නා අවස්ථා තිබෙනවා.

සිවුමංසල කොලූගැටයා #36: ස්ටීව් ජොබ්ස් – අසම්මතය සුන්දර කළ ‘විකාරකාරයා’

සම්පත් හා පහසුකම් හිඟ වීමටත් වඩා අපේ නව නිපැයුම් අඩුවීමට ප‍්‍රබලතම හේතුවක් නම් අඵතෙන් යමක් කරන්නට යන  ඕනෑ ම කෙනකුට අපේ ගතානුගතික හා වැඩවසම් සමජයෙන් එල්ල වන අනිසි ප‍්‍රතිරෝධයයි. උඩුගම් බලා පිහිනීමට තරම් වීරිය හා ධෛර්ය ඇත්තේ නව නිපැයුම්කරුවන් අතර ටික දෙනකුට පමණයි.

නව්‍යකරණය (innovation) යනු නව නිපැයුම් නිපදවීමට (invention) වඩා පුඵල් සංකල්පයක්. අඵත් ආකාරයකට සිතා සමාජයේ ප‍්‍රශ්නවලට විසඳුම් සෙවීම නව්‍යකරණයේ මූලික හරයයි. එය ගැජට්වලට සීමා වන්නේ නැහැ. තාක්‍ෂණික නව්‍යකරණය මෙන්ම සමාජයීය නව්‍යකරණය ද (social innovation) ඉතා වැදගත්.

මේ දෙවැනි කාණ්ඩයට හොඳ උදාහරණයක් ලෙස ශී‍්‍ර ලංකා අක්‍ෂිදාන ව්‍යාපාරය දැක්විය හැකියි. ඇස් දන් දීමේ උතුම් සංකල්පය නවීන වෛද්‍ය විද්‍යා තාක්‍ෂණය හා ස්වේච්ඡා ව්‍යාපාරයක් හරහා කි‍්‍රයාත්මක කිරීම හරහා ලෝක පූජිත වූ මානුෂික මෙහෙවරක් කිරීමට ශී‍්‍ර ලංකාවට හැකිව තිබෙනවා.

එහෙත් සමහර සංකල්ප හා යෝජනාවල ප‍්‍රායෝගික බව හා සමාජ-ආර්ථික වටිනාකම තක්සේරු කිරීම ලෙහෙසි නැහැ. මා මීට පෙර පහදා දී ඇති පරිදි අපේ රටේ එබඳු ඇගැයීම් කිරීම මුඵමනින් පොතේ උගතුන්ට භාර කිරීම ද සුදුසු නැහැ. (උගත් අධිපතිවාදය පතුරුවමින් ඔවුන් අන් අය කරන දේ හෙළා දැකීමට හෝ අදහස් කොල්ලකෑමට හෝ හොඳහැටි ඉඩකඩ ඇති බැවින්.)

සිවුමංසල කොලූගැටයා #86: නව අදහස් හා නිපැයුම් බදා ගනිමු ද – බෙදා ගනිමු ද?

රෝග වාහකයකු ලෙස මහජන සෞඛ්‍යයට බරපතල තර්ජන එල්ල කරන මදුරුවන් මර්දනය කිරීම උදාහරණයකට ගන්න. රුපවාහිනී නාලිකාවේ ‘මාලිමා’ වැඩසටහන් මාලාව මා ඉදිරිපත් කරන කාලයේ (2012 වසර) ඩෙංගු මර්දනයට උපකාර විය හැකි  ඕනෑ ම නව නිපැයුමක් හෝ සංකල්පයක් සඳහා අප විවෘත ආරාධනයක් කළා.

මදුරු බෝවීම හා පැතිරීම සීමා කළ හැකි විවිධාකාරයේ සරල සැකසුම් හා යෝජනා අපට ලැබුණා. එයින් සමහරක් පාසල් සිසුන්ගේ නිර්මාණ. අසල්වැසි දරුවන් ඩෙංගු රෝගයෙන් මිය යාම නිසා කම්පාවට පත් සමහර පාසල් සිසුන් දැඩි අධිෂ්ඨානයෙන් මදුරු මර්දන ක‍්‍රම සොයා ගිය සැටි අප දුටුවා.

මෙවන් හැම නිපැයුමක් ම පේටන්ට් හෝ සම්මාන මට්ටමට නොයන්නට ඉඩ තිබෙනවා. එහෙත් ඒවායේ සමාජ මෙහෙවර ඉතා ඉහළයි. එබඳු අත්හදා බැලීම් කිරීමට හා ඒවාට මාධ්‍ය හරහා යම් ඇගැයීමක් දීමට විවෘත සමාජයක අවකාශ තිබිය යුතුයි. පේටන්ට් හා සම්මාන වන්දනාව හමුවේ ගැටඵ විසඳන අසම්මත චින්තනය මොටවීමට ඉඩ නොදිය යුතුයි.

සිවුමංසල කොලූගැටයා #47: ගැටළු විසඳන අසම්මත චින්තනයට ඉඩ දෙන්න!

Dr Suranga Nanayakkara
Dr Suranga Nanayakkara

දැනට විදේශ රටවල (සිංගප්පුරුව, අමෙරිකාව) පේටන්ට් හතරක් ලබා සිටින, සිංගප්පුරුවේ තාක්‍ෂණය හා නව නිර්මාණ සඳහා ම කැප වු සරසවියේ (Singapore University of Technology and Design, SUTD) සහාය මහාචාර්යවරයකු ද වන ආචාර්ය සුරංග නානායක්කාරගෙන් අපේ මේ පේටන්ට් මානසිකත්වය ගැන මා විමසුවා.

ඔහුගේ පිළිතුර: ‘මා සතු පේටන්ට් වලින් මුදල් ඉපැයීමට හැකි වේ යැයි මා නම් සිතන්නේ නැහැ. මගේ මූලික අරමුණ වුයේ පේටන්ට් කිරීම හරහා මගේ විද්වත් දැනුම ප‍්‍රමිතිගත කිරිම හා බෙදාහදා ගැනීමයි. යම් සංකල්පයක් ගැන පේටන්ට් එකක් නිකුත් කර තිබූ පමණට අන් අය එයට සමාන දේ කිරීම වළකින්නේ ද නැහැ. තනි පේටන්ට් එකක් සතු පුද්ගලයකු එය හරහා සැළකිය යුතු ආදායමක් උපදවා ගන්නේ ඉතා කලාතුරකින්. පේටන්ට් එකක් ළඟ තබා ගෙන කවර හෝ ව්‍යාපාරික සමාගමක් පැමිණ එය මිළදී ගනිතැයි සිත සිතා සිටීම කාලය නාස්තියක් ලෙසයි මා දකින්නේ. ඔබට නව්‍යකරණය හා නව අදහස් හරහා සමාජයට වැඩක් කිරීමට සැබැවින්ම  ඕනෑ නම්, ඒ අදහස් හැකි තාක් පුඵල්ව බෙදා හදා ගත යුතුයි. වෙනත් නව නිපැයුම්කරුවන් හා අනෙකුත් උනන්දුවක් දක්වන අය සමඟ සහයෝගයෙන් කි‍්‍රයා කිරීමෙන් ඒ අදහස් ප‍්‍රායෝගික මට්ටමට ගෙන යා යුතුයි. ගැටඵ විසදීමට දායක විය යුතුයි. එසේ නැතිව පේටන්ට් බදා ගෙන සිහින මවමින් සිටීමෙන් කාටවත් ප‍්‍රයෝජනයක් නැහැ!’’

සිවුමංසල කොලූගැටයා #85: අපට සිටින්නේ නව නිපැයුම්කරුවන් ද? පේටන්ට්ධාරින් ද?

මේ අතර රජයේ නව නිපැයුම් කොමිසමේ අධිපති (කොමසාරිස්) දීපාල් සූරියාරච්චි කියන්නේ නව නිපැයුම්කරුවන් කලාකරුවන් වැනි සේම සළකා කි‍්‍රයා කිරීමට සමාජයට වගකීමක් ඇති බවයි.

 

Deepal Sooriyaarachchi
Deepal Sooriyaarachchi

වසරකට පෙර මා සමග සම්මුඛ සාකච්ඡාවක් කරමින් දීපාල් කීවේ: ‘‘නව නිපැයුම්කරුවන් සිටින්නේ තමන් ජීවත් වන කාලයට වඩා ඉදිරියෙන්. ඔවුන් විය හැකියාවන් හා කළ හැකියාවන් ගැන නිතර සිතනවා (’possibility thinkers’). මේ දැක්ම හා නැඹුරුව ඇත්තේ සමාජයක ටික දෙනකුට පමණයි. ඔවුන් රැක බලා ගෙන දිරිමත් කිරීමට අවශ්‍ය ඒ නිසායි. ජාත්‍යන්තර මට්ටමේ කී‍්‍රඩා තරගවලින් සම්මාන දිනා සිය රට එන කී‍්‍රඩක කී‍්‍රඩිකාවන් ගුවන් තොටුපලේ දී පිළිගන්නා අන්දමට ම නව නිපැයුම් තරග දිනා ආපසු එන නව නිපැයුම්කරුවන්ට ද අප හරසර දැක්විය යුතුයි.’’

මෙවැනි ගරු සැළකිලි රාජ්‍ය ආයතනයකින් ලබා දීම ප‍්‍රශංසනීයයි. එහෙත් එය පමණක් මදි. මෙරට මාධ්‍ය ආයතන හා ජන සමාජය ද අපේ නව නිපැයුම්කරුවන්ගේ අදහස් හා නිර්මාණ තුලනාත්මකව ඇගැයීමට ලක් කළ යුතුයි. අන්ධ ලෙසින් චීයර් කිරීම වෙනුවට විචාරශීලීව දිරිමත් කිරීම අවශ්‍යයි.

මට හැකි හැම අවස්ථාවකම මා කරන්නට තැත් කරන්නේත් එයයි.

Sir Patrick Moore (1923 -2012): Our Travel Guide to the Universe

Tribute published in Ceylon Today newspaper on 13 Dec 2012:

Sir Patrick Moore (1923 -2012): A colourful journey fuelled by enthusiasm
Sir Patrick Moore (1923 -2012): A colourful journey fuelled by enthusiasm

The first ever book on astronomy I owned as a kid, a pocket guide to the night sky, was written by an Englishman named Patrick Moore.

Armed with the tattered book, I joined night sky observation sessions of the Young Astronomers’ Association, formed in the mid 1980s.

Hormones-on-legs that we all were at the time, we were interested in ‘heavenly bodies’ at both ends of the telescope. But we couldn’t have had a better guide to the celestial wonders than the erudite yet eminently accessible Patrick Moore.

Indeed, Sir Patrick Moore, who died on December 9 aged 89, was the world’s best known public astronomer for nearly half a century.

Although he wrote over 70 books on astronomy and space, it was his television work that made him such a household name. He hosted a monthly TV show, called The Sky at Night, demystifying the night sky and space travel for ordinary people.

The show started on BBC Television in April 1957 – six months before the Space Age dawned. For 55 years, the low-budget show has chronicled highs and lows of the entire the Space Age and brought the wonders of the night sky into the living rooms of millions.

Sir Patrick presented it for 55 and six months, doing a total of 720 episodes. He missed it just once, in July 2004, when he was hospitalized for a few days with food poisoning.

The show has earned a place in the Guinness Book of World Records as the longest-running programme with the same presenter in TV history. It’s unlikely to be broken.

He was essentially an amateur astronomer, albeit a serious and passionate one. He did some original mapping of the Moon’s surface in his younger days (used later by the both American and Russian space programmes), and headed a planetarium in Northern Ireland for a while in the 1960s, but he was largely self taught in the subject, and did mostly optical observations with his own telescopes.

BBC Sky at Night - a long innings
Public Imagination

Sir Patrick’s practical knowledge of astronomical observations and his brand of humour – together with his lovable eccentricity — made the TV show interesting to people from all walks of life while also those engaging seriously pursuing amateur astronomy.

But Sir Patrick insisted that it was the subject, not his style. When the show reached 50 years and over 650 episodes in early 2007, Sir Patrick explained its enduring appeal: “Astronomy’s a fascinating subject. You look up… you can’t help getting interested and it’s there. We’ve tried to bring it to the people…it’s not me, it’s the appeal of the subject.”

Over the years, the show has had some stellar guests. It included famous astronomers like Fred Hoyle, Carl Sagan, Bernard Lovell and Martin Rees, rocket builder Wernher von Braun, and Moon landing astronauts Neil Armstrong and Buzz Aldrin.

Sir Patrick was centrally involved in the BBC’s coverage of the Moon Landings in the late 1960s and early 1970s. He is remembered as an excellent interviewer who brought out the best in his guests. It was mind-stimulating TV that was entertaining but not dumbed down.

One repeat guest was his long-standing friend Sir Arthur C Clarke, whom he first met through the British Interplanetary Society in the 1940s. They were both ‘space cadets’ when few people took space travel seriously.

In a tribute to the world’s most enduring astronomy show, Sir Arthur said in 2007: “Sky at Night has not been just a gee-whiz show of rockets, satellites and other expensive toys deployed by rich nations trying to outsmart each other. At its most basic, it’s a show about exploring that great laboratory within easy access to anyone, anywhere on the planet: the night sky.”

He added: “By the time the Space Age dawned, Patrick was well on his way to becoming the best known public astronomer in the world. The Sky at Night only consolidated a reputation that was well earned through endless nights of star-gazing, and many hours of relentlessly typing an astonishing volume of books, papers and popular science articles.”

In the 50th anniversary programme, broadcast in April 2007, Sir Patrick travelled back in time to see their first recording. He talked to his earlier self about astronomy back in 1957, and discussed how things have changed in half a century.

He then time travelled to 2057 where the ‘virtual’ Patrick, saved in the BBC computer, is celebrating 100 years of making The Sky at Night and talked to Dr Brian May about the discovery of life on Mars.

That same month, the International Astronomical Union (IAU) — the professional body that has sole authority to name celestial bodies –designated an asteroid as “57424 Caelumnoctu” in honour of the show. The number refers to the first broadcast date, and the name is Latin for “The Sky at Night”.

Earlier, the IAU had named asteroid No 2602 as “Moore” in his honour.

In 2001, the year he was knighted by the Queen for “services to the popularisation of science and to broadcasting”, he became the only amateur astronomer ever to be inducted as an honorary Fellow of the Royal Society. He also received a BAFTA Award (the British Oscar) for his broadcasting accomplishments.

Many of the world’s leading professional astronomers have acknowledged being inspired by Patrick Moore’s books and TV shows.

That includes the UK’s Astronomer Royal, Sir Martin Rees, FRS, who said in 2005: “I’m one of multitudes who owe their enthusiasm for astronomy to Patrick Moore. As a schoolboy I viewed, on the flickering screen of our family’s newly acquired black and white TV, his commentaries on the first Sputnik. I was transfixed…”

Sir Patrick’s influence extended well beyond the western world. Tributes have come in from everywhere.

Dr Nalin Samarasinha, Senior Scientist at the Planetary Science Institute in Tucson, Arizona, USA – and one of the very few Lankans to have an asteroid named after himself — said: “Certainly, I read some of his early books in the mid 1970s when I was an A/L student at Nalanda College, Colombo. They could be classified as an inspiration as well as a source of knowledge. This was in the era when there was no Internet and one needed to read books to learn about the field!”

Thilina Heenatigala, Project Coordinator of Astronomers Without Borders (AWB) that popularises astronomy, said: “He was a true ambassador of astronomy, bringing the Universe to the public. His work inspired me both as a kid and as an adult.”

Countering Pseudoscience

Sir Patrick used his show also to counter pseudoscience beliefs such as the popular association of unidentified flying objects (UFOs) with alien beings. He sometimes investigated what he called ‘Flying Saucerers’ – people who were genuinely confused by natural or man-made objects in the sky that were unfamiliar and, therefore, presumed mysterious.

He showed how UFOs had nothing to do with alien creatures. Yet he believed in the prospects of life elsewhere in the universe.

He was once asked what he might say if a real Flying Saucer landed on his front lawn, and a little green man emerged. His reply: “I know exactly what I would say: ‘Good afternoon. Tea or coffee? Then do please come with me to the nearest television studio…’”.

He noted in his 2003 autobiography: “There is nothing I would like better than to interview a Martian, a Venusian or even a Saturnian, but somehow I don’t think that it is likely to happen.”

If that particular wish didn’t come to pass, Sir Patrick couldn’t complain. On and off the screen, he met an extraordinary array of famous Earthlings. Among them were Orville Wright, the very first man to fly a heavier-than-air machine, Albert Einstein (whose violin playing he accompanied on the piano), and Yuri Gagarin and Valentina Tereshkova, respectively the first man and women to travel to space.

Once, when Tereshkova was visiting London, Sir Patrick chaired a major meeting in the Festival Hall. A tough journalist asked her: “What qualities would you look for in a man going to the Moon?” The cosmonaut, who spoke good English, answered with a charming smile: “Do you mean if I was going too?”

A younger Patrick Moore presenting BBC Sky at Night show around 1960
A younger Patrick Moore presenting BBC Sky at Night show around 1960

Terrestrial Pursuits

As an active astronomer, TV host and public speaker, Sir Patrick travelled the world for over half a century, visiting all seven continents including Antarctica. He was especially fond of chasing total eclipses of the sun, one of the most spectacular events in Nature.

When not star gazing, he pursued many other interests. He freely admitted to being unathletic and uncoordinated, but was an avid cricketer, turning up for his home town Selsey’s Cricket Club well into his seventies.

Once, when asked on TV about his definition of Hell, he replied: “Bowling to a left-hander, on a dead wicket, with a Pakistani umpire.”

He also played the piano and xylophone until arthritis ruled it out. He never married because his fiancée was killed by a bomb during World War II, and lived in a rural house with his pet cats. He was fond of making home-made wine, for which he said “you can use almost anything, within reason” as raw material. Rose petal was his favourite.

Thank you, Sir Patrick, for being our genial guide to the night sky and space travel for over half a century.

Happy cosmic journeys!

Sir Patrick Moore tribute by Nalaka Gunawardene, Ceylon Today, 13 Dec 2012
Sir Patrick Moore tribute by Nalaka Gunawardene, Ceylon Today, 13 Dec 2012

සිවුමංසල කොලූගැටයා #86: නව අදහස් හා නිපැයුම් බදා ගනිමු ද – බෙදා ගනිමු ද?

In this week’s Ravaya column (in Sinhala), published in issue for 7 Oct 2012, I share my impressions of Sahasak Nimawum, the first national inventors exhibition of Sri Lanka held on Sep 30, Oct 1 and 2 in Colombo.

Organised by Sri Lanka Inventors Commission, it brought together over 900 innovations – including some 400 by school children from around the island.

I spent many hours at the exhibition, talking to dozens of exhibitors and taking hundreds of photos. Clearly, I can only share a few overall impressions in a column like this. I’ll be using the other info in my future writing aimed at critically cheerleading innovation in Sri Lanka.

Sahasak Nimawum 2012 entrance – photo Janaka Sri Jayalath

සහසක් නිමැවුම් ජාතික නව නිපැයුම් ප‍්‍රදර්ශනයේ තෙදින ම මා හැකි තරම් කල් එහි ගත කරමින් 900කට අධික ප‍්‍රදර්ශන කුටිවලින් බහුතරයක් නැරඹුවා. හැකි හැම විටෙක ම නව නිපැයුම්කරුවන් සමඟ ඔවුන්ගේ නිර්මාණ ගැන කථා බහ කළා. මේ තොරතුරු ගවේෂණය නව නිපැයුම් ගැන මා කරන මාධ්‍ය කටයුතුවලට ප‍්‍රයෝජනවත් වන අතරේ එය මගේ දැක්ම පුළුල් කිරිමටත් දායක වුණා.

නව නිපැයුම් තේමාව යටතේ පමණක් ජාතික මට්ටමින් මෙබඳු ප‍්‍රදර්ශනයක් පැවැත්වු ප‍්‍රථම වතාව මෙයයි. මෙරට නව නිපැයුම් එක් තැන් කැරෙන විවිධාකාරයේ ප‍්‍රදර්ශන පැවැත්වෙනවා. ශ‍්‍රී ලංකා ඉංජිනේරු ආයතනය (IESL) තම වාර්ෂික සැසිවාරයට අනුබද්ධිතව ඔක්තෝබරයේ පවත්වන Techno ප‍්‍රදර්ශනයේ විශේෂ අංගයක් වන්නේ නව නිපැයුම්කරුවන්ගේ තරඟයයි. ශ‍්‍රී ලංකා විද්‍යාභිවර්ධන සංගමය (SLAAS), ඇතැම් සරසවි හා ප‍්‍රධාන පෙළේ පාසල් ද නව නිපැයුම් තරඟ හා ප‍්‍රදර්ශන සංවිධානය කරනවා. මේ සියල්ල ප‍්‍රශංසනීයයි.

එහෙත් රාජ්‍ය ආයතනයකට ඇති පුළුල් කැඳවීමේ හැකියාව (convening power) ඔවුන්ට නැහැ. සහසක් නිමැවුම් සඳහා දීපව්‍යාප්ත නියෝජනයක් ලබා ගන්නට නව නිපැයුම්කරුවන්ගේ කොමිසම එම හැකියාව දක්‍ෂ ලෙස භාවිත කළා. තොරතුරු ඒකරාශි කිරීමේ හා බෙදා හැරීමේ යම් අඩුපාඩු තිබුණත් ප‍්‍රථම උත්සාහයක් හැටියට සහසක් නිමැවුම් පිළිබඳව අපේ ප‍්‍රණාමය කොමිසමේ සමස්ත කාර්ය මණ්ඩලයට ම හිමි වියු යුතුයි.

සහසක් නිමැවුම් අත්විඳි මගේ නිරීක්‍ෂණ කිහිපයක් තිබෙනවා. ප‍්‍රදර්ශනයේ මා සිත්ගත් නව නිපැයුම් ගැන වෙන වෙන ම විස්තර කරනු වෙනුවට මෙබඳු කොලමකින් කළ හැක්කේ ප‍්‍රවණතා ගැන සටහනක් කිරිමයි.

ප‍්‍රදර්ශනය ජාතික වශයෙන් වැදගත් කෙෂත‍්‍ර 7කට තේමා වශයෙන් ගොනු කර තිබුණා. එනම් ආබාධිත පුද්ගලයන් වඩාත් ස්වාධීන කිරීම, ආහාර පාන, පරිසර සංරක්‍ෂණය, බලශක්ති විසඳුම්, පොදුජන ආරක්‍ෂාව, අධ්‍යාපනික උපකාරක, හා පිටරටින් ගෙන්වන දේට නිසි ආදේශක. නිල මට්ටමින් මෙසේ වර්ග කළත් බොහෝ නව නිපැයුම්කරුවන් කරන්නේ තමන් අවට පරිසරයේ හා ජන සමජයේ ප‍්‍රශ්න විසඳන්නට තැත් කිරීමයි.

දිගු කලක් ලක් සමාජයේ නිසි අවධානයට ලක් නොවූ ආබාධිත පුද්ගලයන්ගේ සුවිශේෂී අවශ්‍යතා ගැන නව නිපැයුම්කරුවන් දැන් වැඩියෙන් ප‍්‍රතිචාර දක්වනවා. වැඩි දියුණු කළ කිහිලිකරු, අතක ඇඟිලි අහිමි අයට දෘඩ ග‍්‍රහනය (grip) ලබා දෙන උපාංග, කෘත‍්‍රිම අත් හා පාද ආදීය දේශිය අමුද්‍රව්‍ය යොදා නිපදවීමේ උත්සාහයන් කිහිපයක් තිබුණා. වාස්තු විද්‍යාඥයන්, ඉංජිනේරුවන් හා අනෙක් විද්වතුන් බහුතරයක් ආබාධ ඇති අයගේ අවශ්‍යතා දිගින් දිගට නොතකා හරින රටක නව නිපැයුම්කරුවන් ඒවාට විසඳුම් සොයා යාම අගය කළ යුතුයි.

මා දුටු බොහෝ නව නිපැයුම් විප්ලවකාරී නොවූවත් පුද්ගල හෝ නිවෙස් මට්ටමින් එදිනෙදා දිවියේ ආයාසය අඩු කොට ආරක්‍ෂාව ද වැඩි කළ හැකි ආකාරයේ දියුණු කිරිම්. බිම් මට්ටමේ නවෝත්වාදනය ගැන ලොව ප‍්‍රමුඛ පෙළේ විශේෂඥයකු වන ඉන්දියානු ආචාර්ය අනිල් කේ. ගුප්ත පුන පුනා කියන්නේත් අපේ වැනි රටවලට වැඩිපුර ම අවශ්‍ය මේ ආකාරයේ නිපැයුම් බවයි.

Jaffna school girls presenting one of their inventions – Photo by Janaka Sri Jayalath

ගෘහනියන්ට, ගොවීන්ට, කම්කරුවන්ට හා අනෙක් වැඩ කරන ජනතාවට සුළු මට්ටමින් හෝ සහනයක් හා වියදම් ඉතිරි කිරීමක් ගෙන දිය හැකි, නොවිසඳුණු අභියෝග ගැන 2012 ජනවාරි 8 කොලමින් මා විග‍්‍රහ කළා. මේ අභියෝග සමහරකට අපේ පාසල් දරුවන් හා වැඩිහිටි නිපැයුම්කරුවන් දැන් ප‍්‍රතිචාර දක්වනවා. පේටන්ට් මට්ටමට යා හැකි වූවත් – නොවූවත්, පොදු උන්නතිය සළකා බලා මේවා හැකි තාක් ප‍්‍රවර්ධනය කළ යුතුයි.

බුද්ධිමය හිමිකම් රැක ගැනීම හැම නිපැයුම්කරුවකුගේ ම අයිතියක් හා වගකීමක්. එහෙත් අප ගිය සතියේ කථා කළ පරිදි මෙරට ඇතැම් නිපැයුම්කරුවන් පේටන්ට් හඹා යාම උන්මාදයක් කර ගෙන තිබෙනවා. පේටන්ට් එකතු කිරිමෙන් ඔබ්බට නොයන නිපැයුම්කරුවන්ගේ ඔවුන්ට හෝ සමාජයට හෝ එතරම් ප‍්‍රයෝජනයක් නැහැ.

අපේ වැනි රටක වසරකට පේටන්ට් නිකුත් කැරෙන සංඛ්‍යාව ඉහළ නැංවිය යුතු නමුත් එ්වා වෙළඳපොළට හෝ සමාජයට ගෙන ඒම ගැන මීට වඩා උනන්දුවක් ද තිබිය යුතුයි. එමෙන්ම මාධ්‍ය හරහා සහ මහජන ප‍්‍රදර්ශන ඔස්සේ සිය නව අදහස් රටට ඉදිරිපත් කිරීමටත්, ඒ ගැන විචාරයන්ට නිසි ප‍්‍රතිචාර දීමටත් හැකි පෞරුෂය අපේ නිපැයුම්කරුවන් තුළ ඇති කළ යුතුයි.

ප‍්‍රදර්ශනයේ සිය නිර්මාණ පෙන් වූ 400ක් පමණ පාසල් දරුවන් අතර උතුරු නැගෙනහිර පළාත්වලින් ආ දරුවන් රැසක් ද සිටියා. යුද්ධය පැවති කාලයේ ඉතා දුෂ්කර දිවි ගෙවූ ඔවුන් හැම සම්පතක් ම සකසුරුවම් ලෙසින් ප‍්‍රයෝජනයට ගන්නට පෙළැඹුණු බව අනුමාන කළ හැකියි.

එකල විදුලි බලය නොමැතිව, බැටරි අලෙවිය ද තහනම් වූ නිසා බයිසිකල් ඩයිනමෝ හරහා රේඩියෝ යන්ත‍්‍ර ක‍්‍රියාත්මක කළ බව මා අසා තිබුණා. බලශක්තිය, ආහාර කල් තබා ගැනීම, කුඩා කර්මාන්ත ආදී ක්‍ෂෙත‍්‍ර රැුසකට උපකාර වන නව අදහස් ත‍්‍රිකුණාමලය, මන්නාරම, යාපනය හා මඩකලපුව දිස්ත‍්‍රිකක්වලින් ආ පාසල් සිසුන් ඉදිරිපත් කළා. ඔවුන්ගේ ඉංග‍්‍රීසි බස හැසිරවීමත්, පෞරුෂයත් ඇතැම් දකුණේ පාසල් දරුවන්ට වඩා ඉහළයි. මේ නිර්මාණශීලිත්වය නිසි මඟට යොමු කිරීම අප කාගේත් වගකීමක්.

සහසක් නිමැවුම් ප‍්‍රදර්ශන කුටි සිය ගණනක් අතර සැරිසරු මට විවිවධාකාරයේ චරිත මුණ ගැසුණා. ඉතා වැඩි දෙනෙකු මගේ සුහද ප‍්‍රශ්නවලට පිළිතුරු දුන්නේ උද්‍යොගයෙන්. එහෙත් පාසල් සිසුන් ගණනාවකගේ නව නිමැවුම් එක් රුස් කළ එක් තැනෙකදී පමණක් ඒ විවෘත බව තිබුණේ නැහැ. මාධ්‍ය භාවිතය සඳහා ජායාරූප ගැනීම පවා ඔවුන් ප‍්‍රතික්‍ෂෙ කළා. එහි සිටි පාසල් දරුවන් කීවේ තමන්ගේ අදහස් “කොල්ලකෑම වළක්වන්නට” එසේ පියවර ගන්නා බවයි.

බුද්ධිමය හිමිකම් ගැන දැනුවත්වීම ඉතා හොඳයි. ඒත් මහජන ප‍්‍රදර්ශනයකට පැමිණ තොරතුරු බෙදා නොගෙන බදා ගෙන සිටීමේ තර්කානුකූල බවක් නැති බව ඔවුන් තේරුම් ගත්තේ නැහැ. මෙය කොළඹ ආනන්ද විද්‍යාලයේ නිල ස්ථාවරය ද යන්න විමසන්නට ගුරුවරයකු හෝ වැඩිහිටියකු ඒ මොහොතේ එහි සිටියේ නැහැ.

අදහස් “කොල්ලකන්නට” එන්නේ කවුදැයි මා ඇසු විට එයට පිළිතුරු දීමට මේ දරුවන්ට හැකි නොවුවත්, ව්‍යාපාරිකයන්ගෙන් හා විදේශිකයන්ගෙන් ප‍්‍රවේශම් විය යුතු බව එක් අයෙක් යාන්තමට සඳහන් කළා.

ලක් සමාජයේ මෙබඳු “බිල්ලන්” ගැන පුළුල්ව පැතිර ඇති භීතිකාව දැන් කුඩා දරුවන්ටත් වැළදී තිබෙන බව පෙනෙනවා. එහෙත් බොහෝ දෙනෙකු නොදකින අදිසි උවදුරු ගැන ඉඟියක් ද ප‍්‍රදර්ශන කුටි සමහරෙක දී මට අසන්නට ලැබුණා.

පොතෙන් ඉහළට ඉගෙන සමාජ සම්මතයේ උගතුන් යයි කියන පිරිසක් සිටිනවා. බොහෝ නව නිපැයුම් බිහි වන්නේ ඒ උගතුන් හා වෘත්තීය පර්යේෂකයන් අතින් නොව සැබෑ ලෝකයේ ජීවන අරගලයේ යෙදෙන ගැහැණුන් හා මිනිසුන් අතින්.

මෙරට නව නිපැයුම්කරුවන් බහුතරයක් විද්‍යා උපාධිධාරීන් නොවෙයි. ඇතැම් දෙනා තාක්‍ෂණවේදීන් (technicians) හා කාර්මිකයන් (mechanics). තවත් සමහරුන්ගේ ජීවිකාව සම්පුර්ණයෙන් වෙනස් දෙයක්. මේ අය මතු කරන නව අදහස්, ප‍්‍රායෝගික නිපැයුම් දක්වා ගෙන යන්නට යම් විද්වත් දැනුමක් අවශ්‍ය වන අවස්ථා තිබෙනවා. එහිදී මුල් සංකල්පයේ බුද්ධිමය හිමිකම් සුරැකෙන පරිදි ඒ මග පෙන්වීම ලැබිය යුතුයි. එහෙත් බොහෝ විට මෙරට සිදු වන්නේ පොතේ උගතුන්ගේ අධිපතිවාදයට නිපැයුම්කරුවන් නතු වී අසරණවීමයි!

සැබෑ අදහස් කොල්ලකෑම කලක් තිස්සේ සිදුවන්නේ අපේ සමහර සරසවි හා පර්යේෂණායතන තුළයි. (මේ ගැන සාක්ෂි මා ළඟ තිබෙනවා.) පොතෙන් උගත් අපේ උදවිය නව නිපැයුම්කරුවන් ගැන දක්වන අධිමාන ආකල්පය වෙනස් වන තුරු මේ දෙපිරිස අතර සාධාරණාත්මක (equitable) සහයෝගයක් ඇති වන්නේ නැහැ.

“ඔය මජං බාස් උන්නැහේලා සහ කම්මල්කාරයෝත් එක්ක අපි වගේ අයට පුළුවන් ද එකට වැඩ කරන්න?” ඉංජිනේරු ක්‍ෂෙත‍්‍රයේ ආචාර්ය උපාධි ලද මගේ මිතුරෙක් වරක් අවඥවෙන් කීවා. “මහන්සි වෙලා ඉගෙන ගත්තෙ නැත්නම් අපිත් එ් අය වගේ තමයි!”

ආචාර්ය අනිල් ගුප්ත වැනි පුළුල් දැක්මක් ඇති විද්වතුන් නැති අපේ රටේ මෙවැනි අධිපතිවාදීන් තමන්ට රිසි සේ නව නිපැයුම්කරුවන් සියුම් ලෙස ගසා කනවා. මේ ගැන හඬක් නැගීමට පවා නොහැකි තරමට අපේ නිපැයුම්කරුවන් අසරණයි. පේටන්ට් ඉල්ලූම්පත් ඇගැයීමට, සම්මාන විනිශ්චය කිරීමට රාජ්‍ය ආයතන හැම විට ම යොදා ගන්නේ පොතේ උගතුන්. මේ නිසා අධිපතිවාදය තවත් තහවුරු වනවා.

සහසක් නිමැවුම් ප‍්‍රදර්ශනයේ තම නිපැයුම් පෙන් වූ සම්මානලාභී නිපැයුම්කරුවන් සමහරකුටත් මෙබඳු උගතුන්ගෙන් අයුතු යෝජනා ලැබී තිබෙනවා. “ඔබේ නිපැයුම ගැන ආචාර්ය උපාධියක් කරන්නට මගේ ශිෂ්‍යයකුට ඉඩ දෙන්න” යයි එක් උගතකු කියනවා. එබඳු බොහෝ අවස්ථාවල දැඩි උත්සහයෙන් නව අදහස් ගෙන ආ නිපැයුම්කරුවා පත් වන්නේ “පර්යේෂණ සහකාරක” මට්ටමට.

මේ අධිපතිවාදය ගැන විවෘතව සිය නමින් මාධ්‍ය හරහා කථා කරන්නට කිසිදු නිපැයුම්කරුවකු ඉදිරිපත් නොවන්නේ ප‍්‍රතිප‍්‍රහාර එල්ල වීමේ බියෙන්. ඇත්තට ම දරුවන් බිය විය යුත්තේ මේ උගත් මහත්-හොරුන් කරන බුද්ධිමය කොල්ලයන් ගැනයි.

වාර්ෂිකව ජාතික නව නිපැයුම් ප‍්‍රදර්ශනයක් පවත්වන්නට කොමසාරිස් දීපාල් සුරියආරච්චිට ලොකු ඕනෑකමක් තිබෙනවා. ඉදිරි වසරවලට යෝජනාවක්: තමන්ගේ නිපැයුම් පෙන්වන හා අන් අයගේ නිපැයුම් බලන අතරේ නව නිපැයුම්කරුවන්ට නිරවුල් නීතිමය හා තාක්‍ෂණික මග පෙන්වීම ලබා දෙන සාකච්ඡ පැවැත්විය හැකි නම් අගෙයි.

අපේ ටෙලිවිෂන් නාලිකාවලින් මීට වඩා මෙබඳු ධනාත්මක තොරතුරු ආවරණය වීම ද අවශ්‍යයි. ඉඳහිට සම්මානයක් දිනු නිපැයුම්කරුවකු හුවා දැක්වීම පමණක් මදි. නවෝත්පාදනය වටා බැඳුණු ආර්ථික හා සමාජයීය සාධක ගැන දිගින් දිගට අප සමාජයේත්, මාධ්‍ය හරහාත් සංවාදයක් ගොඩ නැගිය යුතුයි.

තමන්ගේ නව අදහස් හා නිපැයුම්වල අභිමානය පවත්වා ගන්නා අතර සැබෑ හෝ මවා ගත් කොල්ලකෑම්වලට නිසි ආරක්‍ෂිත උපක‍්‍රම ගන්නට නිපැයුම්කරුවන් සවිමත් කළ යුතුයි. බදා ගන්නවා වෙනුවට බෙදා ගැනීම වටිනා බව ඔවුන්ට අප තර්කානුකූලව පහදා දීම අවශ්‍යයි.

Photos: ජනක ශ‍්‍රී ජයලත්

Asurumuni Didula Loliya, a student of Matugama St Mary’s College, shows his mobile colour light – Photo by Janaka Sri Jayalath