Rolex Awards 2012: Celebrating innovation and excellence

News feature published in Ceylon Today newspaper, 29 November 2012

Rolex Awards for Enterprise celebrate innovation and excellence
By Nalaka Gunawardene in New Delhi

Five extraordinary individuals from as many continents came together in New Delhi on November 27 to be saluted and felicitated for their innovation, determination and pursuit of excellence.

At a gala awards dinner at Delhi’s Taj Palace Hotel, before an audience of leaders and innovators from all over the world, the Rolex Awards for Enterprise were presented to the five 2012 Laureates. They are: Sergei Bereznuk (Russia), Barbara Block (United States), Erika Cuéllar (Bolivia), Mark Kendall, (Australia) and Aggrey Otieno (Kenya).

The Laureates each received 100,000 Swiss francs and a Rolex chronometer. They will also gain substantial recognition and global publicity for their work.

They join 115 other individuals from 42 countries in a growing worldwide community of explorers, researchers and entrepreneurs.

During the two hour ceremony, each winner was profiled in a short video, and invited to make a brief acceptance speech. Their words illustrated how they simply refuse to accept the status quo in their respective fields of work – and strive to change it in different ways.

“Frustration has been a key motivation for me,” said Mark Kendall, a bio-engineer who is developing a ‘Nanopatch’ to replace needles in vaccination. “There are many big problems out there waiting to be tackled. They don’t come neatly packaged. We need to work across cultures and disciplines to solve these.”

“It’s a tragedy that so many women still die giving birth to children in this day and age. I am going to fight this in my own community,” said
Aggrey Otieno of Kenya, who is building a telemedicine centre in a large Nairobi slum to provide women with a lifeline to obstetric medical care.

Conservationist Erika Cuellar of Bolivia is training indigenous people in Bolivia, Paraguay and Argentina to conserve the biodiversity of one of South America’s last truly wild environments, the Gran Chaco.

She said: “Conservation today is highly political, and it’s a constant fight. But hard work and persistence can still make a difference. Nature needs all the allies it can get!”

“We know more about the soils of Mars than about the oceans of our own planet,” said oceanographer Barbara Block of United States, who is tracking marine predators (tuna and sharks) off the North American coast with a series of underwater listening stations.

She added: “By wiring up the ocean and making the data available online, we are hoping to make a personal connection between ordinary people and these lions and tigers of the sea.”

For Sergei Bereznuk of Russia, the biggest conservation battles are fought in the minds of people, especially of children. He is using technology and education targeted at younger people to protect the last Siberian tigers in the Russian Far East.

“I salute the brave wildlife rangers and teaches and other public educators in all tiger countries across Asia who are leading this battle at two fronts,” he said.

Celebrating Excellence

The original idea of the Rolex Awards, launched in 1976, was simple: to provide financial help and encouragement to outstanding projects that seek to break new ground and capture the spirit of enterprise. It is a prospective award that supports on-going work, selected from an open and competitive process.

“Anything in the world is possible with the right kind of passion and determination,” said Bertrand Gros, Chairman of the Board, Rolex SA, speaking at the Delhi ceremony.

He added that the Rolex Awards have a special place in the company because they reflect the ethics on which the company was founded — quality, excellence and performance.

The 2012 Laureates were chosen from more than 3,500 applicants from 154 countries by an independent jury of international experts drawn from around the world and across disciplines.

“Our task was a difficult one – we had to assess which ideas could best transform dreams into tangible results,” said jury member Subramaniam Ramadorai, Indian IT specialist who founded and is now vice chairman of Tata Consultancy Services.

The master of ceremonies was the celebrated Indian director Mira Nair, who said she was delighted to be back in the city where her 2001 film Monsoon Wedding is based.

At the end of the ceremony, former Indian tennis star and actor Vijay Amritraj – who served as a global juror for 2010 Rolex Awards – announced five more Young Laureates who will be felicitated in early 2014. They are all young activists or entrepreneurs below 30 already blazing new trails.

This was the first global Rolex Awards event held in South Asia. Previous Rolex Awards presentations have been held in Geneva and Lausanne in Switzerland, and in New York, Tokyo, Singapore, Paris and Dubai.

Sri Lanka has produced two Rolex Laureates. Consultant surgeon Dr Wijaya Godakumbura, inventor of the safe bottle lamp, was a Laureate in 1998. Conservationist Rohan Pethiyagoda became an Associate Laureate in 2000 for his efforts to protect Sri Lanka’s biodiversity by reclaiming tracks of land to support endangered species.

Rolex Awards 2012 presented in Delhi - Ceylon Today, 29 Nov 2012
Rolex Awards 2012 presented in Delhi – Ceylon Today, 29 Nov 2012

Rolex Awards 2012: Social and technological entrepreneurs shaping a new world

News feature published in Ceylon Today newspaper, 28 November 2012

L to R - Margaret Lowman, Rodrigo Jordan, Adrienne Corboud Fumagalli & moderator R Sukumar
L to R – Margaret Lowman, Rodrigo Jordan, Adrienne Corboud Fumagalli & moderator R Sukumar

Social and technological entrepreneurs shaping a new world
By Nalaka Gunawardene in New Delhi

A new wave of social and technological entrepreneurs is reshaping our world, blending the best of enterprise, innovation and compassion.

The old divides of for-profit and non-profit are fast blurring in this brave new world where emerging economies of Asia are taking the lead, a global gathering of change-makers heard this week.

The Rolex Leadership Forum, held at the New Delhi Municipal Council Convention Centre, was convened by the Rolex Awards for Enterprise. It heard from inspirational innovators, scientists and adventurers – all of who shared their personal journeys and passions as they discussed their views on leadership and enterprise.

The core values identifies by these remarkable individuals as guiding and sustaining themselves were passion, integrity, resilience and a sense of humour.

“Follow your passion, think outside the box and seek solutions,” was how Margaret Lowman, pioneering US canopy ecologist summed it up. “Early on, I realized that you expend the same amount of energy to complain as to exclaim. I’ve chosen to do the latter, making things better as I go along!”

She emphasised that solving problems is far more important than simply gathering and analysing data or publishing technical papers. As head of North Carolina’s new Nature Research Centre, she is heavily involved in taking children and youth back to nature, and in public engagement of science.

“I would recommend that we try not to blend in, but stand up and stand out,” said Adrienne Corboud Fumagalli, Swiss economist, media and technology transfer specialist.

Rodrigo Jordan, Chilean social entrepreneur, educationist and mountaineer, who in 1992 led the first Latin American expedition to Mount Everest, has been applying team building skills to business, education and social development. His recipe for successful teams: right proportions of passion, expertise, a sense of purpose and generosity among team members.

“It is imperative for good teams to have members with a good match of technical and personal skills,” he said. “I climb peaks not with climbers but with human beings.”

Nandan Nilekani speaks at Rolex Leadership Forum 2012
Nandan Nilekani speaks at Rolex Leadership Forum 2012

“Giving people a purpose larger than themselves usually leads to extraordinary results,” said Nandan Nilekani, the Indian techno-preneur best known for co-founding and building the IT giant Infosys Technologies.

He described challenges involved in his current public sector assignment as chairman of the Unique Identification Authority of India (UIDAI) – which is building the world’ s largest digital identification system that is web-based. When completed, it will store information on all 1.2 billion Indian residents.

Young change-makers

The forum also heard from three outstanding young Indians who have pursued their own passion for excellence, innovation and service.

Piyush Tewari, who was a Rolex Young Laureate in 2010, has left a lucrative corporate job to devote all his time to SaveLIFE Foundation that trains police officers and volunteers in roadside trauma care. His group responds to the highest road accident fatality rate in the world – an average of 15 deaths every hour. Yet, 80 per cent of victims don’t receive any emergency medical help within the first vital hour after injury.

Deepak Ravindran founded and heads Innoz, a tech company that runs SMSGYAN which serves 120 million users to access several Internet functions from simple mobile phones through text messages. By making every mobile phone smart, he aims to bring Internet within reach of more people in a country where Internet use is currently around 10 per cent.

Ishita Khanna is a social entrepreneur who runs EcoSphere that promotes community participation to achieve sustainable development in remote Himalayan communities through eco-tourism, renewable energies and indigenous wild produce.

These three mid-career professionals epitomise the new generation of Indians who are combining modern management methods and technologies with age old values of caring, sharing and taking on responsibility.

As Rebecca Irvin, director of Philanthropy at Rolex, asked: “The choice for today’s young people is: do you just want to do well in your lives, or do you also want to do good while pursuing your passions?”

The Rolex Leadership Forum 2012 in New Delhi was attended by over 300 people who came from all parts of the world and all walks of life. The distinguished gathering included past winners (laureates) of the prestigious award and its past judges along with journalists, activists and researchers.

Dr Wijaya Godakumbura, inventor of the safe bottle lamp and a Rolex Laureate (1998), was among the invitees.

Rolex Leadership Forum in Delhi, Ceylon Today 28 Nov 2012
Rolex Leadership Forum in Delhi, Ceylon Today 28 Nov 2012

සිවුමංසල කොලූගැටයා #89: ප‍්‍රවාහන විප්ලවයක් කළ හැකි රළ නොනඟන බෝට්ටුව

In this week’s Ravaya column (in Sinhala), I profile I S W Karunathilaka, inventor of a waveless boat design that saves fuel and protects river banks. He just won the inaugural Ray Award for nurturing innovation excellence in Sri Lanka.

When I first met Karunathilaka three years ago, when he was experimenting with a model that measured 40 inches by 12 inches (101.6 cm x 30.5 cm). I interviewed him on Siyatha TV, showcasing his work in progress and discussing its future potential. He has come a long way since.

English post (NOT a translation): Waveless, Eco-friendly Boat wins the ‘Ray Award’ 2012

I S W Karunathilaka, winner of the ‘Ray Award’ 2012. Photo by Mevan Peiris/Snap Photography

දැනටමත් රාජ්‍ය පිළි ගැනීමක් ලද ශී‍්‍ර ලාංකික නව නිපැයුම්කරුවකුට සිය නිර්මාණය වෙළඳපොලට ගෙන යාමට උදවු වන රේ විජේවර්ධන සම්මානය පළමුවරට ඔක්තෝබර් 17 වනදා පිරිනැමුණා.

ශී‍්‍ර ලංකා නව නිපැයුම්කරුවන්ගේ කොමිසම විසින් පසුගිය වසර ගණනාවක් තිස්සේ යම් නිර්නායකයන්ට අනුකූලව නව නිපැයුම් සඳහා ජනාධිපති සම්මාන ලබා දෙනවා. එසේ සම්මාන ලැබූ ඕනෑ ම නව නිපැයුම්කරුවකුට මෙම ත්‍යාගයට ඉල්ලූම් කළ හැකිව තිබුණා. ලැබුණු ඉල්ලූම්පත් 56 අතුරින් විද්වත් මඩුල්ලක් තෝරාගත් නව නිපැයුම්කරුවන් 6 දෙනෙකුගේ කෙටි ලැයිස්තුවක් සැප්තැම්බර් අගදී ප‍්‍රකාශයට පත් කළා.

මේ හය දෙනාගෙන් රේ සම්මානය දිනා ගත්තේ හොරණ දේවමුල්ල ප‍්‍රදේශයේ පදිංචි ඉන්ද්‍ර ශ‍්‍රී වෛද්‍යරත්න (I S W) කරුණාතිලක. ඔහුගේ නව නිපැයුම වන්නේ ජලයේ ගමන් කරන විට රළ තරංග බිහි නොකරන, පරිසර හිතකාමී බෝට්ටු සැළසුමක්.

සම්මාන ප‍්‍රදානයට මුල් වූයේ රේ විජේවර්ධන භාරය හා නව නිපැයුම්කරුවන්ගේ කොමිසමයි. මූල්‍ය අනුග‍්‍රහය දුන් කොමර්ෂල් බැංකුව ජයග‍්‍රාහකයාට රුපියල් මිලියනයක් දක්වා මුදලින් උපකාර කරන අතර තාක්ෂණික උපදෙස් මොරටුව සරසවියෙන් ලැබෙනු ඇති. ත්‍යාගය හරහා සිය නව නිපැයුම වෙළඳ පොලට ගෙන යාම කරුණාතිලකගේ ඊළඟ අභියෝගයයි.

ගණකාධිකාරීවරයෙකු ලෙස වෘත්තීය පුහුණුව ලැබුවත්, ඔහුගේ අරමුණ වූයේ අළුත් යමක් අරඹා ඒ හරහා ව්‍යවසායකයකු වීමටයි. එහිදී පවුලේ උරුමයක් යළි පාදා ගන්නට ඔහු උත්සාහ කළා.

1915 සිට 1940 දක්වා කාලයේ ඔහුගේ සීයා කළු ගෙඟ් මගීන් හා භාණ්ඩ ප‍්‍රවාහනය කළ බෝට්ටු සේවාවක් පවත්වා ගෙන ගොස් තිබෙනවා. මේ ඔස්සේ යමින් එබන්දක් නැවත කළ හැකි දැයි ඔහු සොයා බැලූවා. එවිට ඔහුට දැන ගන්නට ලැබුණේ පාරිසරික නීති යටතේ මෙරට අභ්‍යන්තර ගංගා, ඇල දොලවල මෝටර් බෝට්ටු පැදවීම තහනම් කොට ඇති බවයි.

එයට හේතු තිබෙනවා. මෝටර් බෝට්ටු වේගවත්ව ගමන් කරන විට ඒවා දෙපස මෙන් ම පිටුපසින් ද ජල තරංග නැතහොත් රළ බිහි වනවා. මේ රළ විහිදී ගොස් ඉවුරුවල වැදීමෙන් ටිකෙන් ටික ඉවුරු ඛාදනයට ලක් වෙනවා.

මීට අමතරව බෝට්ටු ධාවනය ජලජ ජීවින්ටත් අහිතකරයි. නීති විරෝධී හෝ පාරිසරික අගතිගාමී කර්මාන්තයක නියැලීමට කරුණාතිලක කැමති වූයේ නැහැ. එහෙත් කළුතර දිස්ත‍්‍රික්කයේ ප‍්‍රවාහන විකල්පයක් ලෙස බෝට්ටු යොදා ගැනීමේ විභවය ඔහු දැන සිටියා. ඉවුරු ඛාදනය නොකරන, පරිසර හිතකාමී බෝට්ටුවක් තැනීම ගැන ඔහු අත්හදා බැලීම් කළා.

නව නිපැයුම්කරුවන් සැමවිට වෙහෙසෙන්නේ අසම්මත චින්තනය හරහා ගැටළු විසඳීමට. බෝට්ටුවක් ජලයේ ගමන් කරන විට එමගින් ජල තරංග හා රළ ඇති වන්නට එහි හැඩය හා වේගය යන සාධක දෙක ම බලපානවා. බොහෝ බෝට්ටුවල හැඩය ඉංගී‍්‍රසි V අකුරට යම් තරමකට සමානයි. එනම් පතුලට යන විට නැම්මක් සමග එය සිහින් වනවා.

මෙය සැම විට ම එසේ විය යුතු ද? කරුණාතිලක වෙනස් හැඩතල සහිත බෝට්ටුවල ආකෘති තනමින් කුඩා ජල තටාකවල කලක් තිස්සේ රළ බිහි වීම නිරීක්ෂණය කළා. අන්තිමේදී ඔහු සොයා ගත්තේ රළ බිහි වීම අවම කල බෝට්ටු සැලසුමක්.

එයට අනුව බෝට්ටුවේ බඳ (hull) දෙකක් තිබෙනවා. පිටත බඳ සෘජුකෝණාශ‍්‍රයක් වැනියි. ඇතුළත බඳ ඇතුළට වක‍්‍ර වූ නැම්මක් සහිතයි. මේ බඳ දෙක අතර යම් ඉඩක් තිබෙනවා. මේ ඉඩට ජලය ඇතුළු විය හැකියි. බෝට්ටුවේ ගමන් කිරීම නිසා ස්වාභාවිකව හට ගන්නා තරංග මෙකී බඳ දෙක අතර ඉඩෙහි බිදී යනවා. එහෙත් බෝට්ටුවෙන් පිටතට විහිදෙන රළ තරංග බිහි වන්නේ නැහැ. මෙහි සුවිශේෂී වෙනස එයයි.

Prototype of waveless eco-boat designed by I S W Karunatilake
මේ සැළැස්මේ තව නව්‍යකරණයන් තිබෙනවා. අවර පෙත්ත (propeller) සවි කර ඇත්තේ බෝට්ටුවේ කෙළවරක නොව එහි මැදයි. මේ නිසාත් රළ බිහි වීම අඩු වනවා. බහුලව බෝට්ටු තැනීමට යොදා ගන්නා ෆයිබර් ග්ලාස් වෙනුවට මේ බෝට්ටුව තනා ඇත්තේ ඇලූමිනියම් හා වානේ වලින්. (මළ බැඳීම වළක්වන්නට ඇනෝඩික ආරක්ෂණයක් යොදා තිබෙනවා.) ෆයිබර් ග්ලාස් මෙන් නොව මේ ලෝහමය ද්‍රව්‍ය යම් දිනයක ප‍්‍රතිචක‍්‍රීකරණය කළ හැකි බව ඔහු කියනවා.

බෝට්ටුව ගමන් කරන විට රළ තරංග බිහි නොවනවා කියන්නේ ශක්තිය අපතේ නොයන බවයි. මේ නිසා වෙනත් බෝට්ටුවට වඩා මෙය ඉන්ධන භාවිතයෙන් ද කාර්යක්ෂම හා අරපිරිමැසුම්දායකයි. බෝට්ටුවේ බඳේ හැකි සෑම තැනක ම දේප පුරවා තිබෙන නිසා මෙය අනතුරකදී දියේ ගිලීමට ඇති ඉඩ ඉතා අඩු බව ද කරුණාතිලක කියනවා.

මා මුල් වරට කරුණාතිලක හමු වූයේ 2009 අවසාන කාර්තුවේ. සියත TV නාලිකාවේ නව නිපැයුම් පිළිබඳ වැඩසටහනකට මා ඔහු සමඟ සාකච්ඡාවක් කළා. ඒ වන විට ඔහු සිටියේ අඟල් 40 x අඟල් 12 ප‍්‍රමාණයේ බෝට්ටු ආකෘතියක් සමඟ අත්හදා බැලීම් කරමින්.

ගෙවී ගිය තෙවසර තුල ඔහු බොහෝ ඉදිරියට ඇවිත්. ජල මාර්ගවල දුවන ප‍්‍රාග්දර්ශයක් (prototype) 2011 අවසානයේ සිට ඔහු අත්හදා බලනවා. එහි මඟීන් 50 දෙනකු හෝ කිලෝ ග‍්‍රෑම් 4,000ක් දක්වා භාණ්ඩ ගෙන යා හැකියි.

ප‍්‍රාග්දර්ශ බෝට්ටුවට පැයට කිලෝමීටර් 8ක වේගයෙන් ගමන් කළ හැකියි. මීට වඩා බෙහෙවින් කුඩා, මගීන් 6 දෙනෙකු ගෙන යා හැකි, පැයට කිමී 100 දක්වා වේගයෙන් යා හැකි පරිසර හිතකාමී බෝට්ටුවක් ද ඔහු දැන් සැළසුම් කර තිබෙනවා. එය විශාල බෝට්ටුවේ සියළු ම ගුණාංග ඇති එහෙත් වේගය වැඩි යාත‍්‍රාවක්.

තම බෝට්ටු සියල්ලේ පැද්දීමේ සංවේදනය (Rolling Effect) නැති කොට තිබෙන බවත්, එයට ගොඩ වූ පසු කෙනෙකුට දිය මත සිටින බවට ඇඟට නොදැනෙන තරම් ස්ථාවර බවත් කරුණාතිලක කියනවා.

මෙතැනට එන්නට බොහෝ කැපවීම් කළ බව ඔහු කියනවා. තිදරු පියකු වන ඔහු ගණකාධිකාරී වෘත්තිය නවතා දමා පූර්ණ කාලීනව මෙබඳු යාන්ත‍්‍රික නිමැවුම් කටයුතුවල නිරතව සිටිනවා. මෝටර් රථවාහන අමතර කොටස් හා ලී බෝට්ටු තැනීම ද ඔහු ජීවිකාවක් ලෙස කරනවා. එහෙත් රළ නොනඟන පාරිසරික හිතැති බෝට්ටුව ඔහුගේ ප‍්‍රියතම ව්‍යාපෘතියයි. එය තව දුරටත් දියුණු කළ හැකි ක‍්‍රම ගැන ඔහු දැන් අධ්‍යනය කරනවා.

වෙනත් සාධකවලින් පරිසර හිතකාමී වුවත් මේ බෝට්ටුව ධාවනය වන්නේ ඛනිජතෙල් දහනය කරන එන්ජිමකින්. ඒ වෙනුවට ජෛවීය ද්‍රව්‍ය දහනය කොට බලය ලබා ගන්නා ගැසිෆයර් (gasifier) එකක් බෝට්ටුවේ සවි කළ හැකි ද යන්න ඔහු දැන් සොයා බලනවා. ජෛව ඉන්ධන දහනයෙන් බලශක්ති ජනනය ගැන මෙරට පුරෝගාමියෙකු වූ රේ විජේවර්ධනගේ චින්තනය එදත් අදත් තමන් ප‍්‍රබෝධමත් කළ බව කරුණාතිලක කියනවා.

වෙනත් බෝට්ටු මෙන් ඉවුරු ඛාදනය නොකරන නිසා සැළසුම් මට්ටමේදී ම කරුණාතිලකගේ බෝට්ටුවට අභ්‍යන්තර ජල මාර්ගවල ධාවනයට අවසරය ලැබී තිබෙනවා.

The RAY Award Logo
“නව නිපැයුමක් කඩදාසියකට පමණක් සීමා වනවා නම් එය බිහි කිරීමේ එතරම් තේරුමක් නැහැ. නිපැයුමක් වාණිජ මට්ටමින් ජන සමාජයට හා වෙළඳපොළට යා යුතුයි. එසේ වෙළඳපොල ජයගත් ප‍්‍රායෝගික නව නිපැයුම් කරුවන් ටික දෙනා අතර රේ විජේවර්ධන සිටිනවා. මගේ ඉලක්කය මේ බෝට්ටුව සාර්ථක ව්‍යාපාරයක් මට්ටමට ගෙන යාමටයි,” ඔහු කියනවා.

සංචාරක කර්මාන්තයටත්, එදිනෙදා මගී ප‍්‍රවාහනයටත් මේ බෝට්ටු යොදා ගත හැකියි. මීට අමතරව ජල ගැලීම් ආපදා සිදු වන අවස්ථාවල ඉතා සීරුවෙන් ගමන් කරමින් විපතට පත් වූවන් බේරා ගන්නට ද මේ බෝට්ටුව යොදා ගත හැකි බව නිපැයුම්කරුවා පෙන්වා දෙනවා.

මෙරට බිම් ප‍්‍රමාණයෙන් සියයට 10කට වැඩි ප‍්‍රමාණයක් වසා පැතිරුණු ගංගා, ඇල දොල, වැව් හා ජලාශ රාශියක් තිබෙනවා. එහෙත් ජල මාර්ග හරහා බඩු හා මඟී ප‍්‍රවාහනයට දක්වා ඇත්තේ ඉතා අඩු සැළකිල්ලක්. විනෝද ගමන්වලට පමණක් නොව නිතිපතා ප‍්‍රවාහනයට ද ජල මාර්ග යොදා ගත හැකියි.

මෙය තේරුම් ගත් ඕලන්ද ජාතිකයෝ බටහිර වෙරළට සමාන්තරව හලාවත සිට කළුතර දක්වා තීරයේ ඇල මාර්ග ගණනාවක් තැනුවා. මේ ඇල මාර්ග ගමනාගමනයට යොදා ගැනීම කලකට ඉහත සිදු වුවත් අද එය අතපසු වී තිබෙනවා.

මාර්ග තදබදයට ලාබදායක විකල්පයක් ලෙස සමහර ප‍්‍රදේශවල අභ්‍යන්තර ජල මාර්ග යොදා ගත හැකි බව අධ්‍යයන හරහා තහවුරු වී තිබෙනවා. හැබැයි මගී ප‍්‍රවාහනය විධිමත් ලෙස ජල මාර්ග හරහා කිරීමට පරිසර හිතකාමී හා ඉන්ධන පිරිමසින බෝට්ටු පමණක් සෑහෙන්නේ නැහැ. ඒ සඳහා නිසි ලෙස නඩත්තු කැරෙන ඇල මාර්ග, බෝට්ටුවලට පිවිසීමට ජෙටි හා ජීවිතාරක්ෂක උපක‍්‍රම ද අවශ්‍යයි.

Waveless, Eco-friendly Boat wins the ‘Ray Award’ 2012

I S W Karunathilaka, winner of the ‘Ray Award’ 2012. Photo by Mevan Peiris/Snap Photography

I S W Karunathilaka, inventor of a waveless boat design that saves fuel and protects river banks, won the inaugural Ray Award for nurturing innovation excellence in Sri Lanka.

An accountant turned entrepreneur, he received the award at a gala awards ceremony held on 17 October 2012 at the Cinnamon Lakeside Hotel, Colombo, amidst an international audience.

The Commercial Bank has offered a grant worth LKR 1 million to assist Karunathilaka to prepare his invention for commercialisation, while the University of Moratuwa will provide technical advice and guidance.

Six Lankan inventors, already honoured with Presidential Awards for Innovation in recent years, were shortlisted for the award. Coming from diverse backgrounds and training, each had designed or produced a practical solution to an everyday need.

The Ray Award is a biennial, life-time award given in memory of the late Ray Wijewardene, the foremost inventor produced by Sri Lanka, to help a state recognised inventor to commercialise his or her invention. It is administered and presented by the Ray Wijewardene Charitable Trust (RWCT) in collaboration with the Sri Lanka Inventors Commission (SLIC) and the Commercial Bank.

Prototype of waveless eco-boat designed by I S W Karunatilake
The waveless boat is non-symmetric in shape: rectangular on the outside, but has curves facing the inside. It contains twin hulls, which allow water to travel through the hollow mid section and prevents waves being formed on the boat’s sides as it moves.

The boat is eco friendly in other ways too. It consumes less fuel as energy is not wasted in wave generation. Unlike conventional boats made from fibre glass, Karunathilaka’s vessel is made of steel and aluminium, with an anodic protection which reduces corrosion.

He has already built a prototype that can carry up to 50 passengers or 4,000 kg of cargo, which has been operating on the Kalu Ganga since late 2011.
“It was late Dr Ray Wijewardene’s vision and dream to see Sri Lanka develop economically through inventiveness and innovation,” said Dr Tissa Vitarana, Senior Minister of Scientific Affairs, who was chief guest. “The Ray Award celebrates what he stood for.”

“Our inventors need state recognition, society’s appreciation and funding to commercialise their ideas. We really need a good venture capital bank in Sri Lanka to support our inventors – this is what had made a difference in advanced economies like the United States,” he added.

Dr Vitarana noted that only 2 per cent of Sri Lanka’s exports received a high technology input at the moment. He underlined the need for Sri Lanka to develop its own technologies responding the country’s particular needs and powered by the country’s own innovative and enterprising people.

He hoped that RWCT would help Sri Lanka to achieve what the late Ray Wijewardene had in mind: for Sri Lanka to become a developed country without the problems of poverty.

Deepal Sooriyaarachchi, Commissioner of the Sri Lanka Inventors Commission and member of the selection panel said the Ray Award is a celebration of Lankan inventiveness. Long-listed candidates were assessed on three criteria, or three ‘I’s: Invention, Innovation and Impact.

Professor Malik Ranasinghe, Chairman of the Board of Trustees of RWCT, said the Trust supports innovations in sustainable agriculture, renewable energy, engineering and aeronautics – disciplines and pursuits that were close to Ray’s heart. “We hope that ‘The Ray’ will help to create the next Ray Wijewardene in Sri Lanka.”

All past winners of the Presidential Awards for innovation, presented by SLIC, were eligible and invited to apply for the Ray Award. The Trust received a total of 56 applications, which were reviewed by an independent panel that interviewed 17 candidates.

The selection panel was chaired by Prof Uditha Liyanage, Director and Chairman of the Board of Management, Postgraduate Institute of Management (PIM) affiliated to University of Sri Jayawardenapura.

A documentary featuring the six shortlisted inventors, produced by Ray Wijewardene’s grandson Rehan Alexander Mudannayake, was screened during the awards ceremony.

Ray Award 2012 Winner and shortlisted candidates with Dr Tissa Vitarana, Senior Minister of Science

The ‘Ray Award’ Celebrates Innovation in Sri Lanka

Published in Ceylon Today newspaper, 16 October 2012:

The RAY Award Logo
Six Lankan inventors are shortlisted for the inaugural “Ray Award” to help a state recognised inventor to commercialise his or her invention.

All six have proven track records in innovation — they are past winners of the Presidential Awards for Innovation.

The winner will be announced at a gala awards ceremony to be held on 17 October 2012 at the Cinnamon Lakeside Hotel, Colombo 2. The chief guest will be Dr Tissa Vitarana, Senior Minister of Scientific Affairs.

“The Ray” carries a plaque and citation from the Trust. The Commercial Bank would provide a credit line worth Rs 1 million worth to assist the winner to prepare the invention for commercialisation.

Meanwhile, the University of Moratuwa would provide the technical support to convert the winner’s invention to a product or process ready for the market.

The Ray Award is a biennial award given in memory of the late Ray Wijewardene, one of the finest Lankan inventors. Trained as an engineer but applying his skills to help small farmers, he designed the world’s first two-wheeled hand tractor in the 1950s.

The Award is administered and presented by the Ray Wijewardene Charitable Trust (RWCT) in collaboration with the Sri Lanka Inventors Commission (SLIC). It is powered by Commercial Bank.

All past winners of the Presidential Awards for innovation, presented by SLIC, were eligible and invited to apply for this award. As part of their application, they were asked to present a plan for commercialising their invention.

The Trust received a total of 56 applications by the deadline of 31 July 2012. During August 2012, an independent selection panel appointed by the Trust reviewed all applications and conducted face-to-face interviews with a long list of 17 candidates.

Applications were assessed on three criteria, or three ‘I’s – Invention, Innovation and Impact, according to the Ray Wijewardene Trust.

The shortlist of six candidates was announced in early October 2012. Listed in no particular order, they are:

Dr Anil Goonetilleke
A chest specialist who invented a dry powder inhaler, or ‘Ventohaler’, that helps users take in more of the dose

Sunil Somasiri Gomes
An expert in cleaner production who invented the Ecodesigned Spherical to reduce wastage and increase efficiency in natural rubber latex industry

I S Waidiyarathna Karunatilake
An accountant who built an eco-friendly motor boat that is fuel-efficient and does not erode river banks

Dr S J B Lenadora
A consultant obstetrician and gynaecologist who designed an innovative Pneumatic Self Retaining Abdominal Retractor

Sankha Nanayakkara
An electrical and electronics engineer who invented a surge diverter with unlimited surge handling capability

R M Dammika Sujith Rathnayake
A self-taught technician who has developed an efficient coir machine that reduces waste

Winner of the Ray Award 2012 is being selected by an independent selection panel appointed by the Ray Wijewardene Trust. It is headed by Prof Uditha Liyanage, Director and Chairman of the Board of Management, Postgraduate Institute of Management (PIM) affiliated to University of Sri Jayawardenapura. Other members are: Prof Ranjith Senaratne Senior Professor of Crop Science, University of Ruhuna; Deepal Sooriyaarachchi, Commissioner, Sri Lanka Inventors Commission (SLIC); Tissa Jinasena, Director of Loadstar (Private) Limited; Tissa Jayatilaka, Executive Director of U.S – Sri Lanka Fulbright Commission; and Mrs Nirmali Wickremesinghe, Principal, Ladies College, Colombo.

More information available at: www.raywijewardene.net

Ceylon Today, 16 October 2012

සිවුමංසල කොලූගැටයා #87: පියාපත් සොයා ගිය රයිට් සොහොයුරන්ගේ දිරිය කථාව

Continuing my discussion on inventions and innovation, in this week’s Ravaya column (in Sinhala, published 14 Oct 2012), I recount the story of the Wright brothers as indefatigable innovators.

Several others had designed heavier-than-air machines during the 19th Century, but none had been as practical as the Wright Brothers. While other experimenters put more emphasis on developing powerful engines, the Wright Brothers focused on developing a reliable method of pilot control.
As cycle repairers, they believed – correctly – that an unstable vehicle like a flying machine could be controlled and balanced with enough practice. They tinkered endlessly with models and prototypes, and also used a small, home-built wind tunnel to collect more accurate data and insights. Such experimentation made their design more efficient and navigable. The rest is history…

Wilbur (left) and Orville Wright – photo from Wikipedia

මෙරටින් බිහි වූ කීර්තිමත් නව නිපැයුම්කරු ආචාර්ය රේ විජේවර්ධන සිහි වීමට ඔහුගේ නමින් නම් කළ රේ ත්‍යාගය (The Ray Award) මුල් වරට 2012 ඔක්තෝබර් 17 වනදා කොළඹදී ප‍්‍රදානය කැරෙනවා. දැනටමත් නව නිපැයුමක් සඳහා ජනාධිපති සම්මානය ලැබු ලාංකික නිපැයුම්කරුවකුට සිය නිර්මාණය වෙළඳපොළට ගෙන යාමට උදවු කිරීම මේ ත්‍යාගයේ අරමුණයි. බොහෝ නව අදහස්, සංකල්ප නිපැයුම් අන්තිමේදී හිර වන්නේත් එතැනයි.

රේ විජේවර්ධනගේ ප‍්‍රියතම නිපැයුම්කරුවන් වූයේ මුල් ම සාර්ථක ගුවන් යානය නිපදවූ රයිට් සොහොයුරන්. ඔවුන් දෙදෙනාගේ දිරිය කථාව ඉතා සමීපව අධ්‍යයනය කළ රේ නිතර කීවේ සියවසකට පසුව වුව ද ලොව හැම තැන සිටින, ඕනෑ ම තාක්‍ෂණයකට සම්බන්ධ නව නිපැයුම්කරුවන්ට මේ දෙපලගෙන් බොහෝ පාඩම් උගත හැකි බවයි.

විල්බර් හා ඕවිල් රයිට් අමෙරිකානු මැද පාංතික පවුලක උපන්නේ 19 වන සියවසේ මැද. විල්බර් 1867දී හා ඕවිල් 1871දී. ඔවුන්ගේ පියා බිෂෝප්වරයකු වූ නිසා කලින් කලට පදිංචිය මාරු කරන්නට සිදු වුණා. කුඩා කාලයේ දරුවන්ට සොබාවික පරිසරය මෙන් ම යාන්ත‍්‍රික දේවල් ගැනත් ඕනෑ තරම් ගවේෂණය කිරීමට දිරි දුන්නේ ඔවුන්ගේ මවයි. ගෙදර ඕනෑ ම බඩුවක් ගලවා ඒවා වැඩ කරන හැටි සොයා බලන්නටත්, දියුණු කිරීම් යෝජනා කරන්නටත් ඇය දරුවන් උනන්දු කළා.

රයිට් සොහොයුරන් තරුණ වියේදී මුලින් පිවිසුණේ පුවත්පත් කර්මාන්තයට. ඔහායෝ ප‍්‍රාන්තයේ ඬේටන් නුවර මුද්‍රණාලයක් මිළට ගෙන එය හරහා ප‍්‍රාදේශීය පත්තරයක් පළකිරිම ඇරඹුවා. කර්තෘ මන්ඩල මෙන්ම ව්‍යාපාරික අංශය ගැනත් පුළුල් දැක්මක් ඔවුන්ට තිබුණත් ඒ වකවානුවේ පැවති සීමිත වෙළඳපොල හා තාක්‍ෂණය නිසා ඒ උත්සාහය සාර්ථක වූයේ නැහැ. මේ නිසා පත්තර කර්මාන්තය නවතා දමා ඔවුන් බයිසිකල් වැඩපොළක් ඇරඹුවා.

බයිසිකලය යුරෝපයේ නිපදවා හඳුන්වා දෙනු ලැබුවේ 1817දී. එය 1890 වන විට අමෙරිකාවේ වඩා ජනාදරයට පත් නිපැයුමක් බවට පත් වුණා. මෝටර් රථ තවමත් පුළුල් භාවිතයට පැමිණ නොතිබුණ ඒ කාලයේ බයිසිකලයක් හිමි කර ගැනීම ලොකු ඉදිරි පිම්මක් ලෙස සැළකුණා. 1892දී රයිට් සොහොයුරෝ බයිසිකල් කුලියට දීම, අළුත්වැඩියාව හා වැඩි දියුණු කිරීම ඇරඹුවා. එය ටික කලකින් ඉතා සාර්ථක ව්‍යාපාරයක් වුණා.

බයිසිකලය කියන්නේ සාමුහික නිපැයුමක්. එය සියවස් ගණනක් තිස්සේ දුසිම් ගණනක් නිපැයුම්කරුවන් අතින් වැඩි දියුණු වී තිබෙනවා. එය අද දක්වා ම සිදුවන ක‍්‍රියාදාමයක්. රයිට් සොහොයුරෝ විවේක ඇති හැම විට ම උත්සාහ කළේ ආයාසය අඩු, ආරක්‍ෂාව වැඩි ආකාරයට බයිසිකලය දියුණු කරන්න. මේ ගැන ඔවුන් දෙදෙනා දිගින් දිගට අත්හදා බැලීම් කළා. ඔවුන්ගේ කිසි වැඩක් සිද්ධාන්තයට සීමා වූයේ නැහැ.

1890 දශකය අමෙරිකාවේත්, යුරෝපයේත් තාක්‍ෂණික හා කාර්මික නවෝදයක් මතුව ආ කාලයක්. එක් පසෙකින් මෝටර්රථය වැඩි දියුණු කරන්නටත්. තවත් පසෙකින් ගුවනින් පියාසර කළ හැකි යානයක් තනනන්නටත් නව නිපැයුම්කරුවන් රැසක් යොමුව සිටියා.

ගුවනින් යාමේ උත්සාහයන් අතර පෙරමුණේ සිටි ඔටෝ ලිලියන්තාල් (Otto Lilienthal) ග්ලයිඩරයක් කඩා වැටී මිය යාමේ පුවත ඔවුන් දැන ගත්තේ 1896 මැදදී. පක්‍ෂීන්ගේ පියාපත් කෘත‍්‍රිම ලෙස තනා ඔවුන්ගේ පියාසර කිරීම අනුකරණය කරන්නට ලිලියන්තාල් වසර ගණනක් අත්හදා බැලීම් කළා. ඔහු හා අනෙක් සමකාලීනයන්ගේ වැඩ ගැන පත්තර වාර්තා හා වෙනත් තොරතුරු රැස් කර ගත් රයිට් සොහොයුරෝ ඒ අයට හරි ගිය හා වැරදුණු තැන් ගැන දීර්ඝ වශයෙන් වාද විවාද කළා.

එරට අගනුවර වොෂිංටනයේ ස්මිත්සෝනියන් (Smithsonian) විද්‍යාත්මක පර්යේෂණ ආයතනයේ ප‍්‍රකට විද්‍යාඥයකු වූ සැමුවල් ලැංග්ලි (Samuel Langley) වාෂ්ප බලයෙන් ක‍්‍රියා කරන, මිනිසුන් රහිත ගුවන් යානයක් නිපදවන්නට දැඩි උත්සහයක යෙදී සිටියා. ඔහුගේ උගත් බව හා සමාජ තරාතිරම නිසා මේ අත්හදා බැලීම්වලට මාධ්‍යවල ලොකු ප‍්‍රසිද්ධියක් ද ලැබුණා. එහෙත් ඔහුගේ එක ම යානයක් හෝ සාර්ථක ලෙස පියාසර කළේ නැහැ.

1896 වන විට නාමධාරී අමෙරිකානු තාරකා විද්‍යාඥයකු වූ සයිමන් නිව්කෝම්බ් ද (Simon Newcomb) තර්කානුකූලව හා ගනිතානුකූලව “ඔප්පු කර” පෙන් වූයේ වාතයේ බරට වඩා වැඩි කිසිවක් ගුවන්ගත කිරීමට නොහැකි බවයි! ඔහු ප‍්‍රසිද්ධ ප‍්‍රකාශයක් කරමින් කීවේ ගුවන් යානයක් නිපදවීම කිසිදා සාර්ථක නොවන බවයි!

ඉතින් මේ පඬිවරුන් හා දැනමුත්තන් බැරි යයි සහතික කළ දෙයක් උත්සාහ කරන්නට කුඩා නගරයක බයිසිකල් කාර්මිකයන් දෙදෙනෙකු පෙළඹුණේ ඇයි? එයට එක එල්ලේ පිළිතුරක් නැහැ. කුඩා කළ සිට හැම දෙයක් ම ප‍්‍රායෝගිකව කර බැලීමේ චරිත ලක්‍ෂණයත්, නොපසුබස්නා ධෛර්ත්, අසීමිත කුතුහලයත් නිසා රයිට් සොහොයුරෝ නිහඬව, තමන්ගේ පාඩුවේ පියාඹන යානයක් තැනීමේ පෞද්ගලික අත්හදා බැලීම් කරගෙන ගියා. ඒ ගැන දැන සිටියේ පවුලේ උදවියත්, වැඩපොළේ සේවකයනුත් පමණයි.

ඒ දක්වා ගුවන් යානා සැලසුම් කළ වෙනත් කිසිවකුට නොතිබූ දැනුමක් හා අත්දැකීම් සමුදායක් රයිට් සොහොයුරන්ට තිබුණා. එනම් බයිසිකල් සමබරව තබා ගැනීම (බැලන්ස් කිරීම) ගැන පුළුල් අවබෝධයයි. පොළොවෙන් ඉහළට එසවෙන ඕනෑ ම යානයක් සමබරව තබා ගැනීමේ වැදගත්කම ඔවුන් ඉතා හොඳින් දැන සිටියා.

ගුවන් ගත වන යානයක ක‍්‍රියාකාරිත්වයට තීරණාත්මකව බලපාන සාධක හතරක් ඔවුන් හඳුනා ගත්තා. ඒවා නම් එහි බර, එසවීම (lift), බාධාව (drag) හා තෙරපුම (thrust). පක්‍ෂීන් පියාසර කිරිමේදී ඔවුන් සහජයෙන් ලද හැකියාවත්, සොබාදහමින් ලැබුණු පියාපත් සැළසුමත් සංකලනය වී ක‍්‍රියා කරන සැටි මාස ගණනක් තිස්සේ ඉතා සමීපව ඔවුන් අධ්‍යයනය කළා. ඊට පසු එය අනුකරණය කරමින් විවිධ ග්ලයිඩර නිර්මාණය කළා.

මේ ග්ලයිඩර් පියාසර කරන්නට විවෘත අවකාශයන්, හොඳට සුළං හමන හා කඩා වැටුණොත් හානිය අවම වන මුහුදු වැල්ල හා නොගැඹුරු මුහුද අවට තැනක් අවශ්‍ය වුණා. උද්‍යොගය කෙතරම් තිබුණත් ආරක්‍ෂාව ගැන ඔවුන් කවදත් සැලකිලිමත් වුණා. එරට කාලගුණ සේවයෙන් ඔවුන් විමසීම් කළා එබඳු තැන් පිළිබඳව. ඒ අනුව වඩා හොඳ තැනක් ලෙස උතුරු කැරලයිනාවේ කිටි හෝක් (Kitty Hawk) නම් වෙරළා ප‍්‍රදේශය තෝරා ගෙන තාවකාලිකව එහි පදිංචියට ගියා.

මේ සඳහා අවශ්‍ය මුදල් ඔවුන් සපයා ගත්තේ තමන්ගේ ම කුඩා ව්‍යාපාරයෙන්. මදි පාඩුවට පියාගෙන් ණයක් ඉල්ලා ගත්තා. වෙනත් කිසිදු අනුග‍්‍රාහකයකු සොයා ගියේ නැහැ. අනුග‍්‍රාහකයන් සම්බන්ධ කරගත් විට මානසික පීඩනය හා බැඳීම් වැඩි වන නිසා.

1900දී උතුරු කැරලයිනාවට පැමිණි මේ දෙන්නා වසර තුනක් තමන්ගේ අත්හදා බැලීම් කළා. හෑම පසුබෑමක් ම දැඩි ලෙස ස්වයං විවේචනය කරමින් සංකල්පමය හා ප‍්‍රායෝගික ඉදිරි ගමනක යෙදුණා.

පියාසර යානයට අවශ්‍ය බලය ලබා ගන්නට සැහැල්ලූ එන්ජිමක් තනා ගැනීමේ අභියෝගයට රයිට් සොහොයුරන් මුහුණ දුන්නා. මෝටර් තාක්‍ෂණය ප‍්‍රාථමික මට්ටමක පැවති ඒ කාලයේ එය ලෙහෙසි වුයේ නැහැ. ඔවුන්ගේ “ලොකු බාස්” චාලි ටේලර්ගේ උදව්වෙන් අවශ්‍ය විදියේ කුඩා එන්ජිමක් තනා ගත්තා.

1903 මැද වන විට එන්ජිම ද සවිකළ පියාසර යානයක සැබෑ ප‍්‍රමාණයේ ආකෘතියක් නිර්මාණය කළ ඔවුන් එයට බුද්ධිමය හිමිකම පතා පේටන්ට් ඉල්ලූම්පතක් අදාල රාජ්‍ය ආයතනයට යොමු කළා. එහෙත් ඒ වන විට ගුවන් යානා සැලසුම් ගැන කෙළවරක් නැති ඉල්ලූම්පත් ලැබෙමින් තිබු නිසා අමෙරිකානු පේටන්ට් කාර්යාලය එය නැවත හරහා එව්වේ “මේක හදන්න බැරි යන්ත‍්‍රයක්” කියමින්. එහෙත් රයිට් සොහොයුරෝ එයින් අධෛර්්‍යය වුණේ නැහැ.

ඔවුන්ට ගුරුහරුකම් දෙන්නට උගතුන් සිටියේ ද නැහැ. එය ඔවුන්ට ආශිර්වාදයක් හා වාසියක් වුණා. වැඩක් කරන අතරේ මාධ්‍ය හා මහජන අවධානය යොමු වීම අහිතකර බව ඔවුන් විශ්වාසය කළා.

එහෙත් ඔවුන්ගේ ප‍්‍රබල ම තරඟකරුවා වූ සැමුවෙල් ලැංග්ලි තමන්ගේ උගත්කම හා සිවිල් බලය යොදා ගෙන අගනුවර ජාතික මාධ්‍යවලින් සෑම අත්හදා බැලීමක් ම වාර්තා කිරීමට කටයුතු කළා. එහෙත් පිට පිට කඩා වැටෙන මේ උත්සාහයන් නිසා ලැංලිගේ විකාර (Langley’s Folly) නමින් මාධ්‍යවලින් ඔහුට විකට නමක් ද පටබඳිනු ලැබුවා!

මිනිස් වාසය අඩු, පහසුකම් සීමිත දුර බැහැර තැනකට වී රයිට් සොොහයුරන් කළ දුෂ්කර කාර්යයේ සාර්ථක ප‍්‍රතිඵල ලැබුණේ 1903 අගදි. 1903 දෙසැම්බර් 17 පැහැබර උදාසන ලෝක ඉතිහාසයේ මුල් ම සාර්ථක ගුවන් ගමන කරන්නට ඔවුන්ට හැකි වුණා. තනි මිනිසකුට දිගා වී හැසිරවීමට හැකි ලෙසින් තනා තිබු “The Flyer” මේ මුල් ම ගුවන් යානයෙන් ඓතිහාසික මංගල චාරිකාව ගියේ ඕවිල් මල්ලි. ඒ අසිරිමත් අවස්ථාව දැක ගත්තේ විල්බර් අයියාත්, අවට තිබූ ජිවිතාරක්‍ෂක මුරපොළක සේවක පිරිසක් පමණයි.

මුල් ම ගුවන්ගමන ඉතා කෙටි එකක්. යානය වේගවත්ව වැල්ලේ දිව ගොස් ගුවන්ගතව සිටියේ තත්පර 12යි. ඒ කාලය තුළ අඩි 120ක් (මීටර් 36.5ක්) දුර ගමන් කළා. යාන්ත‍්‍රික ගුවන් යානයක් එන්ජින් බලයෙන් සාර්ථකව ගුවන්ගත වූ මුල් ම අවස්ථාව එයයි.

First successful flight by Wright brothers on 17 Dec 1903

නිරීක්‍ෂකයන් කිහිප දෙනා අතර සිටි ජෝන් ඩැනියල්ස් නම් පුද්ගලයා එවකට තිබු වරකට තනි සෝයාරුවක් ගත හැකි කැමරාවකින් මේ ඓතිහාසික අවස්ථාව ජායාරූප ගත කළා. එබන්දක වැදගත්කම රයිට් සොහොයුරෝ දැන සිටියා. එදින ම දහවල් වන විට තවත් කිහිප වතාවක් සාර්ථක කෙටි ගුවන් ගමන්වල යෙදුණු ඔවුන් තමන්ගේ නිර්මාණයේ ක‍්‍රියාකාරිත්වය මනා සේ තහවුරු කළා.

ඉතින් ඊට පස්සේ?

ඉනික්බිති සිදුවීම් ද නව නිපැයුම්කරුවන් මුහුණ දෙන සමාජ අභියෝග සංකේතවත් කරනවා. එදින ම සවස රයිට් සොහොයුරෝ තමන්ගේ වික‍්‍රමය ගැන කියා සිය පියාට ටෙලිග‍්‍රෑම් එකක් යැව්වා. මේ ආරංචිය නගරයේ පුවත්පතට රයිට් පවුල ලබා දුන්නත් කතුවරුන් එය එතරම් විශ්වාසය නොකළ බව පෙනුණා.

රට පිළි ගත් මහා උගතුන්ටත් බැරි වූ දෙයක් අපේ විංකල් කොලූවන්ට ඇත්තට ම කළ හැකි ද යන විමතිය ඔවුන්ට මතු වන්නට ඇති. ඔවුන් ප‍්‍රවෘත්තිය පළ කළේ ප‍්‍රමුඛතාවයක් නොදී කුඩාවටයි!

ඉදිරි සති කිහිපය තුළ වැඩි ජන පිරිසක් අබියස නැවත නැවතත් තම ගුවන් යානය පියාසර කළ පෙන් වූවත් මෙබන්දක් ඇත්තට ම සිදු වන බව එරට ප‍්‍රධාන ප‍්‍රවාහයේ විද්වතුන් හා මාධ්‍ය පිළි ගන්නට ටික කලක් ගත වුණා. අමෙරිකානු පේටන්ට් කාර්යාලය කෙතරම් නිර්දය ලෙස නිලධාරිවාදය මතු කළා ද යත් රයිට් සොහොයුරන්ගේ සාර්ථක සැලසුම දිගින් දිගට ම නොතකා හැරියා. අමෙරිකානු පේටන්ට් එකක් ලැබුණේ 1906 මැයි මාසයේයි.

මුල් ම සාර්ථක ගුවන් ගමනින් පසු තම නව නිපැයුම රටට හා ලෝකයට ඒත්තු ගැන්වීමේ අභියෝගය රයිට් සොහොයුරෝ හොඳින් ජය ගත්තා. ඕවිල් අමෙරිකාවේ රැඳී සිටිමින් නිපැයුම් ප‍්‍රවර්ධනය කරද්දී විල්බර් යුරෝපයේ සංචාරය කරමින් විද්‍යාත්මක හා ව්‍යාපාරික සබඳතා සවිමත් කළා. ගුවන් යානය නිපදවීමට දැඩි ලෙස උත්සාහ කළ යුරෝපීය නිපැයුම්කරුවන් කිහිප දෙනෙකු පසුව රයිට් සොහොයුරන් සමඟ සුහදව හා සහයෝගයෙන් කටයුතු කළා.

මාධ්‍ය සමඟ ගනුදෙනු කිරීම ද ඔවුන්ට අභියෝගයක් වුණා. යුරෝපයේ පුවත්පත් ඔවුන් ගැන ඉහළින් වර්ණනා කරද්දීත් සිය රටේ සමහර පුවත්පත් ඔවුන්ගේ හපන්කම් හෑල්ලූ කිරීම ගැන ඔවුන්ට යම් කම්පාවක් හට ගන්නට ඇති. එහෙත් තහවුරු කළ තම නිපැයුම ගැන විවෘතව කථා කරන්නට ඔවුන් සැම විට සූදානමින් සිටි අතර අසාධාරණ හෝ ද්වේෂ සහගත මාධ්‍ය විවේචන නොතකා හැරියා.

පොදුවේ ගත් විට රයිට් සොහොයුරන්ගේ ජීවිත කථාවෙන් අපේ නව නිපැයුම්කරුවන්ට බොහෝ දේ උගත හැකියි. එක ලොකු පාඩමක් නම් නව නිර්මාණයක් තහවුරු කිරීමෙන් තමන්ගේ ගමන නතර නොවන බවයි.

සිවුමංසල කොලූගැටයා #86: නව අදහස් හා නිපැයුම් බදා ගනිමු ද – බෙදා ගනිමු ද?

In this week’s Ravaya column (in Sinhala), published in issue for 7 Oct 2012, I share my impressions of Sahasak Nimawum, the first national inventors exhibition of Sri Lanka held on Sep 30, Oct 1 and 2 in Colombo.

Organised by Sri Lanka Inventors Commission, it brought together over 900 innovations – including some 400 by school children from around the island.

I spent many hours at the exhibition, talking to dozens of exhibitors and taking hundreds of photos. Clearly, I can only share a few overall impressions in a column like this. I’ll be using the other info in my future writing aimed at critically cheerleading innovation in Sri Lanka.

Sahasak Nimawum 2012 entrance – photo Janaka Sri Jayalath

සහසක් නිමැවුම් ජාතික නව නිපැයුම් ප‍්‍රදර්ශනයේ තෙදින ම මා හැකි තරම් කල් එහි ගත කරමින් 900කට අධික ප‍්‍රදර්ශන කුටිවලින් බහුතරයක් නැරඹුවා. හැකි හැම විටෙක ම නව නිපැයුම්කරුවන් සමඟ ඔවුන්ගේ නිර්මාණ ගැන කථා බහ කළා. මේ තොරතුරු ගවේෂණය නව නිපැයුම් ගැන මා කරන මාධ්‍ය කටයුතුවලට ප‍්‍රයෝජනවත් වන අතරේ එය මගේ දැක්ම පුළුල් කිරිමටත් දායක වුණා.

නව නිපැයුම් තේමාව යටතේ පමණක් ජාතික මට්ටමින් මෙබඳු ප‍්‍රදර්ශනයක් පැවැත්වු ප‍්‍රථම වතාව මෙයයි. මෙරට නව නිපැයුම් එක් තැන් කැරෙන විවිධාකාරයේ ප‍්‍රදර්ශන පැවැත්වෙනවා. ශ‍්‍රී ලංකා ඉංජිනේරු ආයතනය (IESL) තම වාර්ෂික සැසිවාරයට අනුබද්ධිතව ඔක්තෝබරයේ පවත්වන Techno ප‍්‍රදර්ශනයේ විශේෂ අංගයක් වන්නේ නව නිපැයුම්කරුවන්ගේ තරඟයයි. ශ‍්‍රී ලංකා විද්‍යාභිවර්ධන සංගමය (SLAAS), ඇතැම් සරසවි හා ප‍්‍රධාන පෙළේ පාසල් ද නව නිපැයුම් තරඟ හා ප‍්‍රදර්ශන සංවිධානය කරනවා. මේ සියල්ල ප‍්‍රශංසනීයයි.

එහෙත් රාජ්‍ය ආයතනයකට ඇති පුළුල් කැඳවීමේ හැකියාව (convening power) ඔවුන්ට නැහැ. සහසක් නිමැවුම් සඳහා දීපව්‍යාප්ත නියෝජනයක් ලබා ගන්නට නව නිපැයුම්කරුවන්ගේ කොමිසම එම හැකියාව දක්‍ෂ ලෙස භාවිත කළා. තොරතුරු ඒකරාශි කිරීමේ හා බෙදා හැරීමේ යම් අඩුපාඩු තිබුණත් ප‍්‍රථම උත්සාහයක් හැටියට සහසක් නිමැවුම් පිළිබඳව අපේ ප‍්‍රණාමය කොමිසමේ සමස්ත කාර්ය මණ්ඩලයට ම හිමි වියු යුතුයි.

සහසක් නිමැවුම් අත්විඳි මගේ නිරීක්‍ෂණ කිහිපයක් තිබෙනවා. ප‍්‍රදර්ශනයේ මා සිත්ගත් නව නිපැයුම් ගැන වෙන වෙන ම විස්තර කරනු වෙනුවට මෙබඳු කොලමකින් කළ හැක්කේ ප‍්‍රවණතා ගැන සටහනක් කිරිමයි.

ප‍්‍රදර්ශනය ජාතික වශයෙන් වැදගත් කෙෂත‍්‍ර 7කට තේමා වශයෙන් ගොනු කර තිබුණා. එනම් ආබාධිත පුද්ගලයන් වඩාත් ස්වාධීන කිරීම, ආහාර පාන, පරිසර සංරක්‍ෂණය, බලශක්ති විසඳුම්, පොදුජන ආරක්‍ෂාව, අධ්‍යාපනික උපකාරක, හා පිටරටින් ගෙන්වන දේට නිසි ආදේශක. නිල මට්ටමින් මෙසේ වර්ග කළත් බොහෝ නව නිපැයුම්කරුවන් කරන්නේ තමන් අවට පරිසරයේ හා ජන සමජයේ ප‍්‍රශ්න විසඳන්නට තැත් කිරීමයි.

දිගු කලක් ලක් සමාජයේ නිසි අවධානයට ලක් නොවූ ආබාධිත පුද්ගලයන්ගේ සුවිශේෂී අවශ්‍යතා ගැන නව නිපැයුම්කරුවන් දැන් වැඩියෙන් ප‍්‍රතිචාර දක්වනවා. වැඩි දියුණු කළ කිහිලිකරු, අතක ඇඟිලි අහිමි අයට දෘඩ ග‍්‍රහනය (grip) ලබා දෙන උපාංග, කෘත‍්‍රිම අත් හා පාද ආදීය දේශිය අමුද්‍රව්‍ය යොදා නිපදවීමේ උත්සාහයන් කිහිපයක් තිබුණා. වාස්තු විද්‍යාඥයන්, ඉංජිනේරුවන් හා අනෙක් විද්වතුන් බහුතරයක් ආබාධ ඇති අයගේ අවශ්‍යතා දිගින් දිගට නොතකා හරින රටක නව නිපැයුම්කරුවන් ඒවාට විසඳුම් සොයා යාම අගය කළ යුතුයි.

මා දුටු බොහෝ නව නිපැයුම් විප්ලවකාරී නොවූවත් පුද්ගල හෝ නිවෙස් මට්ටමින් එදිනෙදා දිවියේ ආයාසය අඩු කොට ආරක්‍ෂාව ද වැඩි කළ හැකි ආකාරයේ දියුණු කිරිම්. බිම් මට්ටමේ නවෝත්වාදනය ගැන ලොව ප‍්‍රමුඛ පෙළේ විශේෂඥයකු වන ඉන්දියානු ආචාර්ය අනිල් කේ. ගුප්ත පුන පුනා කියන්නේත් අපේ වැනි රටවලට වැඩිපුර ම අවශ්‍ය මේ ආකාරයේ නිපැයුම් බවයි.

Jaffna school girls presenting one of their inventions – Photo by Janaka Sri Jayalath

ගෘහනියන්ට, ගොවීන්ට, කම්කරුවන්ට හා අනෙක් වැඩ කරන ජනතාවට සුළු මට්ටමින් හෝ සහනයක් හා වියදම් ඉතිරි කිරීමක් ගෙන දිය හැකි, නොවිසඳුණු අභියෝග ගැන 2012 ජනවාරි 8 කොලමින් මා විග‍්‍රහ කළා. මේ අභියෝග සමහරකට අපේ පාසල් දරුවන් හා වැඩිහිටි නිපැයුම්කරුවන් දැන් ප‍්‍රතිචාර දක්වනවා. පේටන්ට් මට්ටමට යා හැකි වූවත් – නොවූවත්, පොදු උන්නතිය සළකා බලා මේවා හැකි තාක් ප‍්‍රවර්ධනය කළ යුතුයි.

බුද්ධිමය හිමිකම් රැක ගැනීම හැම නිපැයුම්කරුවකුගේ ම අයිතියක් හා වගකීමක්. එහෙත් අප ගිය සතියේ කථා කළ පරිදි මෙරට ඇතැම් නිපැයුම්කරුවන් පේටන්ට් හඹා යාම උන්මාදයක් කර ගෙන තිබෙනවා. පේටන්ට් එකතු කිරිමෙන් ඔබ්බට නොයන නිපැයුම්කරුවන්ගේ ඔවුන්ට හෝ සමාජයට හෝ එතරම් ප‍්‍රයෝජනයක් නැහැ.

අපේ වැනි රටක වසරකට පේටන්ට් නිකුත් කැරෙන සංඛ්‍යාව ඉහළ නැංවිය යුතු නමුත් එ්වා වෙළඳපොළට හෝ සමාජයට ගෙන ඒම ගැන මීට වඩා උනන්දුවක් ද තිබිය යුතුයි. එමෙන්ම මාධ්‍ය හරහා සහ මහජන ප‍්‍රදර්ශන ඔස්සේ සිය නව අදහස් රටට ඉදිරිපත් කිරීමටත්, ඒ ගැන විචාරයන්ට නිසි ප‍්‍රතිචාර දීමටත් හැකි පෞරුෂය අපේ නිපැයුම්කරුවන් තුළ ඇති කළ යුතුයි.

ප‍්‍රදර්ශනයේ සිය නිර්මාණ පෙන් වූ 400ක් පමණ පාසල් දරුවන් අතර උතුරු නැගෙනහිර පළාත්වලින් ආ දරුවන් රැසක් ද සිටියා. යුද්ධය පැවති කාලයේ ඉතා දුෂ්කර දිවි ගෙවූ ඔවුන් හැම සම්පතක් ම සකසුරුවම් ලෙසින් ප‍්‍රයෝජනයට ගන්නට පෙළැඹුණු බව අනුමාන කළ හැකියි.

එකල විදුලි බලය නොමැතිව, බැටරි අලෙවිය ද තහනම් වූ නිසා බයිසිකල් ඩයිනමෝ හරහා රේඩියෝ යන්ත‍්‍ර ක‍්‍රියාත්මක කළ බව මා අසා තිබුණා. බලශක්තිය, ආහාර කල් තබා ගැනීම, කුඩා කර්මාන්ත ආදී ක්‍ෂෙත‍්‍ර රැුසකට උපකාර වන නව අදහස් ත‍්‍රිකුණාමලය, මන්නාරම, යාපනය හා මඩකලපුව දිස්ත‍්‍රිකක්වලින් ආ පාසල් සිසුන් ඉදිරිපත් කළා. ඔවුන්ගේ ඉංග‍්‍රීසි බස හැසිරවීමත්, පෞරුෂයත් ඇතැම් දකුණේ පාසල් දරුවන්ට වඩා ඉහළයි. මේ නිර්මාණශීලිත්වය නිසි මඟට යොමු කිරීම අප කාගේත් වගකීමක්.

සහසක් නිමැවුම් ප‍්‍රදර්ශන කුටි සිය ගණනක් අතර සැරිසරු මට විවිවධාකාරයේ චරිත මුණ ගැසුණා. ඉතා වැඩි දෙනෙකු මගේ සුහද ප‍්‍රශ්නවලට පිළිතුරු දුන්නේ උද්‍යොගයෙන්. එහෙත් පාසල් සිසුන් ගණනාවකගේ නව නිමැවුම් එක් රුස් කළ එක් තැනෙකදී පමණක් ඒ විවෘත බව තිබුණේ නැහැ. මාධ්‍ය භාවිතය සඳහා ජායාරූප ගැනීම පවා ඔවුන් ප‍්‍රතික්‍ෂෙ කළා. එහි සිටි පාසල් දරුවන් කීවේ තමන්ගේ අදහස් “කොල්ලකෑම වළක්වන්නට” එසේ පියවර ගන්නා බවයි.

බුද්ධිමය හිමිකම් ගැන දැනුවත්වීම ඉතා හොඳයි. ඒත් මහජන ප‍්‍රදර්ශනයකට පැමිණ තොරතුරු බෙදා නොගෙන බදා ගෙන සිටීමේ තර්කානුකූල බවක් නැති බව ඔවුන් තේරුම් ගත්තේ නැහැ. මෙය කොළඹ ආනන්ද විද්‍යාලයේ නිල ස්ථාවරය ද යන්න විමසන්නට ගුරුවරයකු හෝ වැඩිහිටියකු ඒ මොහොතේ එහි සිටියේ නැහැ.

අදහස් “කොල්ලකන්නට” එන්නේ කවුදැයි මා ඇසු විට එයට පිළිතුරු දීමට මේ දරුවන්ට හැකි නොවුවත්, ව්‍යාපාරිකයන්ගෙන් හා විදේශිකයන්ගෙන් ප‍්‍රවේශම් විය යුතු බව එක් අයෙක් යාන්තමට සඳහන් කළා.

ලක් සමාජයේ මෙබඳු “බිල්ලන්” ගැන පුළුල්ව පැතිර ඇති භීතිකාව දැන් කුඩා දරුවන්ටත් වැළදී තිබෙන බව පෙනෙනවා. එහෙත් බොහෝ දෙනෙකු නොදකින අදිසි උවදුරු ගැන ඉඟියක් ද ප‍්‍රදර්ශන කුටි සමහරෙක දී මට අසන්නට ලැබුණා.

පොතෙන් ඉහළට ඉගෙන සමාජ සම්මතයේ උගතුන් යයි කියන පිරිසක් සිටිනවා. බොහෝ නව නිපැයුම් බිහි වන්නේ ඒ උගතුන් හා වෘත්තීය පර්යේෂකයන් අතින් නොව සැබෑ ලෝකයේ ජීවන අරගලයේ යෙදෙන ගැහැණුන් හා මිනිසුන් අතින්.

මෙරට නව නිපැයුම්කරුවන් බහුතරයක් විද්‍යා උපාධිධාරීන් නොවෙයි. ඇතැම් දෙනා තාක්‍ෂණවේදීන් (technicians) හා කාර්මිකයන් (mechanics). තවත් සමහරුන්ගේ ජීවිකාව සම්පුර්ණයෙන් වෙනස් දෙයක්. මේ අය මතු කරන නව අදහස්, ප‍්‍රායෝගික නිපැයුම් දක්වා ගෙන යන්නට යම් විද්වත් දැනුමක් අවශ්‍ය වන අවස්ථා තිබෙනවා. එහිදී මුල් සංකල්පයේ බුද්ධිමය හිමිකම් සුරැකෙන පරිදි ඒ මග පෙන්වීම ලැබිය යුතුයි. එහෙත් බොහෝ විට මෙරට සිදු වන්නේ පොතේ උගතුන්ගේ අධිපතිවාදයට නිපැයුම්කරුවන් නතු වී අසරණවීමයි!

සැබෑ අදහස් කොල්ලකෑම කලක් තිස්සේ සිදුවන්නේ අපේ සමහර සරසවි හා පර්යේෂණායතන තුළයි. (මේ ගැන සාක්ෂි මා ළඟ තිබෙනවා.) පොතෙන් උගත් අපේ උදවිය නව නිපැයුම්කරුවන් ගැන දක්වන අධිමාන ආකල්පය වෙනස් වන තුරු මේ දෙපිරිස අතර සාධාරණාත්මක (equitable) සහයෝගයක් ඇති වන්නේ නැහැ.

“ඔය මජං බාස් උන්නැහේලා සහ කම්මල්කාරයෝත් එක්ක අපි වගේ අයට පුළුවන් ද එකට වැඩ කරන්න?” ඉංජිනේරු ක්‍ෂෙත‍්‍රයේ ආචාර්ය උපාධි ලද මගේ මිතුරෙක් වරක් අවඥවෙන් කීවා. “මහන්සි වෙලා ඉගෙන ගත්තෙ නැත්නම් අපිත් එ් අය වගේ තමයි!”

ආචාර්ය අනිල් ගුප්ත වැනි පුළුල් දැක්මක් ඇති විද්වතුන් නැති අපේ රටේ මෙවැනි අධිපතිවාදීන් තමන්ට රිසි සේ නව නිපැයුම්කරුවන් සියුම් ලෙස ගසා කනවා. මේ ගැන හඬක් නැගීමට පවා නොහැකි තරමට අපේ නිපැයුම්කරුවන් අසරණයි. පේටන්ට් ඉල්ලූම්පත් ඇගැයීමට, සම්මාන විනිශ්චය කිරීමට රාජ්‍ය ආයතන හැම විට ම යොදා ගන්නේ පොතේ උගතුන්. මේ නිසා අධිපතිවාදය තවත් තහවුරු වනවා.

සහසක් නිමැවුම් ප‍්‍රදර්ශනයේ තම නිපැයුම් පෙන් වූ සම්මානලාභී නිපැයුම්කරුවන් සමහරකුටත් මෙබඳු උගතුන්ගෙන් අයුතු යෝජනා ලැබී තිබෙනවා. “ඔබේ නිපැයුම ගැන ආචාර්ය උපාධියක් කරන්නට මගේ ශිෂ්‍යයකුට ඉඩ දෙන්න” යයි එක් උගතකු කියනවා. එබඳු බොහෝ අවස්ථාවල දැඩි උත්සහයෙන් නව අදහස් ගෙන ආ නිපැයුම්කරුවා පත් වන්නේ “පර්යේෂණ සහකාරක” මට්ටමට.

මේ අධිපතිවාදය ගැන විවෘතව සිය නමින් මාධ්‍ය හරහා කථා කරන්නට කිසිදු නිපැයුම්කරුවකු ඉදිරිපත් නොවන්නේ ප‍්‍රතිප‍්‍රහාර එල්ල වීමේ බියෙන්. ඇත්තට ම දරුවන් බිය විය යුත්තේ මේ උගත් මහත්-හොරුන් කරන බුද්ධිමය කොල්ලයන් ගැනයි.

වාර්ෂිකව ජාතික නව නිපැයුම් ප‍්‍රදර්ශනයක් පවත්වන්නට කොමසාරිස් දීපාල් සුරියආරච්චිට ලොකු ඕනෑකමක් තිබෙනවා. ඉදිරි වසරවලට යෝජනාවක්: තමන්ගේ නිපැයුම් පෙන්වන හා අන් අයගේ නිපැයුම් බලන අතරේ නව නිපැයුම්කරුවන්ට නිරවුල් නීතිමය හා තාක්‍ෂණික මග පෙන්වීම ලබා දෙන සාකච්ඡ පැවැත්විය හැකි නම් අගෙයි.

අපේ ටෙලිවිෂන් නාලිකාවලින් මීට වඩා මෙබඳු ධනාත්මක තොරතුරු ආවරණය වීම ද අවශ්‍යයි. ඉඳහිට සම්මානයක් දිනු නිපැයුම්කරුවකු හුවා දැක්වීම පමණක් මදි. නවෝත්පාදනය වටා බැඳුණු ආර්ථික හා සමාජයීය සාධක ගැන දිගින් දිගට අප සමාජයේත්, මාධ්‍ය හරහාත් සංවාදයක් ගොඩ නැගිය යුතුයි.

තමන්ගේ නව අදහස් හා නිපැයුම්වල අභිමානය පවත්වා ගන්නා අතර සැබෑ හෝ මවා ගත් කොල්ලකෑම්වලට නිසි ආරක්‍ෂිත උපක‍්‍රම ගන්නට නිපැයුම්කරුවන් සවිමත් කළ යුතුයි. බදා ගන්නවා වෙනුවට බෙදා ගැනීම වටිනා බව ඔවුන්ට අප තර්කානුකූලව පහදා දීම අවශ්‍යයි.

Photos: ජනක ශ‍්‍රී ජයලත්

Asurumuni Didula Loliya, a student of Matugama St Mary’s College, shows his mobile colour light – Photo by Janaka Sri Jayalath

සිවුමංසල කොලූගැටයා #85: අපට සිටින්නේ නව නිපැයුම්කරුවන් ද? පේටන්ට්ධාරින් ද?

In this week’s Ravaya column (in Sinhala), published on 30 September 2012, I discuss how to nurture a culture of innovation in Sri Lanka — a topic that I’ve been writing and talking about for over two decades.

On the eve of the first major national exhibition of inventions, I discuss the role of Sri Lanka Inventors’ Commission (SLIC), state agency mandated to promote innovation, and talk to its head, Deepal Sooriyaarachchi.

I revive a question first asked when Apple co-founder Steve Jobs departed one year ago: how do we nurture innovation in our kind of conformist and hierarchical societies don’t give mavericks a fleeting chance. Our cultures instead suppress individualism and iconoclasts. What is to be done?

Sahasak Nimawum: Sri Lanka’s national exhibition of inventions and inventors

ශ‍්‍රී ලංකා නව නිපැයුම්කරුවන්ගේ කොමිසම සංවිධානය කරන ”සහසක් නිමැවුම්” ජාතික ප‍්‍රදර්ශනය සැප්තැම්බර් 30, ඔක්තෝබර් 1 හා 2 දිනවල කොළඹ BMICHහිදී පැවැත් වෙනවා. අපේ නව නිපැයුම්කරුවන්ගේ කුසලතා හා නිර්මාණ රටට කියා පෑම මේ ප‍්‍රදර්ශනයේ අරමුණයි.

නව නිපැයුම්කරුවන්ට අතහිත දීමට 1979දී මේ රාජ්‍ය ආයතනය බිහි කරන ලද්දේ දුරදක්නා දැක්මක් තිබූ අමාත්‍ය ලලිත් ඇතුලත්මුදලි විසින්. කොමසාරිස්වරයකුගේ ප‍්‍රධානත්වයෙන් සැදුම් ලත් එය දැනට තාක්‍ෂණ හා පර්යේෂණ අමාත්‍යාංශය යටතේ ක‍්‍රියාත්මක වනවා. ආචාර්ය ඒ. එන්. එස්. කුලසිංහ හා ආචාර්ය රේ විජේවර්ධන වැනි කීර්තිමත් ලාංකික නව නිපැයුම්කරුවන් කලකට පෙර දැරූ කොමසාරිස් තනතුර දැන් හොබ වන්නේ අලෙවිකරණ ක්‍ෂෙත‍්‍රයේ විශේෂඥයකු වන දීපාල් සුරියාරච්චියි. පෞද්ගලික අංශයේ ප‍්‍රධාන විධායක තනතුරු දරා ඇති ඔහු මෙරට නව නිපැයුම්කරුවන්ට වෙළඳපොල ජය ගැනීමට අවශ්‍ය දැනුම හා අත්දැකීම් ඇති අයෙක්.

නව නිපැයුම් කොමිසම ගැන කලක් තිස්සේ අවධානයෙන් සිටින මට පෙනෙන්නේ එය පිහිට වූ 1979 අංක 53 දරණ පණතින් ලබා දී ඇති වරම හා බලතල කාලයෙන් කාලයට වෙනස් ලෙසින් ක‍්‍රියාත්මක කොට ඇති බවයි. විටෙක උද්‍යොගිශීලිවත්, තවත් විටෙක නිද්‍රාශීලීවත් සිටි මේ ආයතනය ගැන මෙරට නව නිපැයුම්කරුවන් තුළ එතරම් පැහැදීමක් නැති බව ඔවුන් සමඟ කථාබහ කිරීමෙන් මා දන්නවා.

විද්‍යා ලේඛකයකු ලෙස මාධ්‍ය හරහා නව නිපැයුම් ගැන ලිවීම මා දශක දෙකකට වැඩි කාලයක් කරන දෙයක්. නව නිපැයුම්කරුවන් හා ඔවුන්ගේ නව නිර්මාණ හඳුන්වා දෙන “මාලිමා” නම් ටෙලිවිෂන් වැඩසටහන් මාලාව මේ වසර මුල සිට මා රූපවාහිනී නාලිකාවෙන් ඉදිරිපත් කරනවා. 2009-10 කාලයේ සියත TV නාලිකාවෙන් “නවකම්” නම් වැඩසටහනෙන් ද මා එබන්දක් කළා. මේවා හරහා විවිධ වයස් මට්ටම්වල හා පසුබිම්වලට අයත් නව නිපැයුම්කරුවන් මුණ ගැසීමටත්, තොරතුරු විපරම් කිරීමටත් මට අවස්ථාව ලැබුණා.

පොදුවේ ගත් විට මෙරට නව නිපැයුම්කරුවන් දැඩි උද්‍යොගයෙන්, කැපවීමෙන් හා ඒකායන අරමුණින් ක‍්‍රියා කරන පිරිසක්. සිය පවුලේ, පාසලේ හෝ කාර්යාලයේ දිරි ගැන්වීමක් ලැබුණත් නැතත් ධෛර්යවන්තව සිය ගමන යන්නට සවිය ඔවුන්ට තිබෙනවා. එහෙත් මේ පිරිස තුළ අපේ ජන සමාජයේ ඇති පුද්ගල හා චරිතගතිවල විවිධත්වය එලෙසින් ම හමුවනවා.

ඇතැම් නව නිපැයුම්කරුවන් සංකල්පමය නව්‍යකරණයෙන් නොනැවතී ප‍්‍රායෝගිකව වෙළඳපොළ ජය ගන්නට වෙර දරන අතර තවත් සමහරු පසෙකට වී තමන්ගේ නව අදහස් හා නිපැයුම් රජය නැතිනම් වෙනත් පාර්ශවයක් මැදිහත්ව ප‍්‍රවර්ධනය කරන තුරු බලා සිටිනවා.

නව නිපැයුමක බුද්ධිමය දේපළ තහවුරු කැරෙන පේටන්ට් බලපත‍්‍රයක් ලබා ගැනීම මහත් උත්සාහයෙන් කළ යුතු, කල් ගත වන හා ශ‍්‍රමය වැය වන කටයුත්තක්. එය මා කිසිසේත් අවතක්සේරු කරන්නේ නැහැ. එහෙත් හැම උපාධිලාභියා ම සැබෑ උගතකු නොවන්නා සේ හැම පේටන්ට්ධාරියා ම සැබෑ නිපැයුම්කරුවකු වන්නේත් නැහැ. පේටන්ට් යනු නව නිපැයුමක එක්තරා අදියරක් පමණයි.

දීපාල් කියන්නේ “පේටන්ට් බලපත‍්‍රයක් හරියට ඉඩමක හෝ නිවසක ඔප්පුවක් වගෙයි. හිමිකම තහවුරු කිරිමටත්, යම් ගණුදෙනුවකටත් එය ඕනෑ කරනවා. ඔප්පුවක් මෙන් පේටන්ට් එකක් ද නිර්මාණයක සීමා හා මායිම් හුවා දක්වනවා. එහෙත් එතැනින් ඔබ්බට පේටන්ට් එකක් යනු ලියවිල්ලක් පමණයි. එයින් නිපැයුම්කරුවාට හා සමාජය වැඩක් වන්නේ එම නිර්මාණයෙන් ප‍්‍රයෝජනයක් ගත හැකි ලෙස වෙළඳපොලට ඒමෙන්.”

Deepal Sooriyaarachchi
වෙනත් වචනවලින් කිව හොත් පේටන්ට් එකක් හිස් ඉඩමක් හෝ පාලූ නිවසක් හෝ අයිති කර ගෙන සිටීමට සමානයි. දීපාල් තව දුරටත් පැහැදිලි කරන පරිදි: “බොහෝ දෙනා සිතන්නේ යම් සංකල්පයක් පේටන්ට් කළ පසු එය තව දුරටත් අන් අයට දියුණු කිරීමට ඉඩක් නැත කියායි. එය සැබෑවක් නොවෙයි. එමෙන් ම බුද්ධිමය අයිතිය තහවුරු කළ පසු නිපැයුමක් මුලාදර්ශය (prototype) මට්ටමට ගොඩ නැගිමේදී එම ක්‍ෂෙත‍්‍රයේ මේ දක්වා අන් අය කර ඇති දේ සොයා බැලීමත්, අන් අය පේටන්ට් කොට ඇති අදහස් පාදක කර ගනිමින් වඩාත් ඉදිරියට යාමත් ගත හැකි හොඳම පියවරයි.”

පේටන්ට් එකක් හෝ කිහිපයක් දැඩි ඇල්මෙන් හා ආඩම්බරයෙන් බදා ගෙන, එයින් ඔබබ්ට කිසිදු පියවරක් නොතැබූ හා එසේ නොවීම ගැන රජයට හා සමාජයට දොස් කියමින් සිටින නිපැයුම්කරුවන් ද විටින් විට මට හමු වනවා. මේ අය ගැන අනුකම්පා කරන අතර ඉතිහාසය පුරා ඔවුන් වැනි අය ඕනෑ තරම් සිටි බවත් සිහිපත් කළ යුතුයි.

අමෙරිකාවේ ජේටන්ට් කාර්යාලය 1790 සිට 2008 දක්වා කාලය තුළ පේටන්ට් මිලියන 8කට වඩා නිකුත් කර තිබෙනවා. ගෙවෙන හැම වසරක ම නිසි විමර්ශනවලින් පසු අළුත් පේටන්ට් 150,000ක් පමණ නිකුත් කරනවා. මේවා අතරින් නව භාණ්ඩ හෝ සේවා ලෙස වෙළඳපොලට ළඟා වන්නේ සීමිත සංඛ්‍යාවක් පමණයි.

පේටන්ට් කළ හැම නිපැයුමක් ම වෙළඳපොළට නොඑන්නට හේතු රැසක් තිබෙනවා. දැනට වෙළඳපොළේ හා පාරිභෝගිකයන් මුහුණ දෙන ගැටළුවක් විසඳීම අත්‍යවශ්‍යයි. එමෙන් ම එසේ විසඳන අතර එය භාවිතයට පහසු, සාධාරණ මිළ ඇති, මනා සේ බෙදා හැරෙන හා අලෙවිකරණය කැරෙන භාණ්ඩයක් හෝ සේවාවක් හෝ විය යුතුයි.

”නව්‍යකරණයේ වැදගත් ම ගුණාංගය නම් පාරිභෝගික අවශ්‍යතාවයන් හඳුනා ගෙන නිපැයුම් එ්වාට නිසි පරිදි අනුහුරු (adapt) කිරීමයි,” දීපාල් කියනවා.

පේටන්ට්වලට ඔබ්බෙන් තිබෙන ඊළඟ අභියෝග ජය ගැනීමේදී මෙරට නව නිපැයුම්කරුවන්ට මඟ පෙන්වීම හා ආයෝජකයන් සොයා දීම සඳහා නවනිපැයුම්කරුවන්ගේ කොමිසම ශ‍්‍රී ලංකා අලෙවිකරණ ආයතනය (SLIM) හා ශ‍්‍රීජයවර්ධනපුර සරසවියේ පශ්චාත් උපාධි කළමණාකරණ ආයතනය (PIM) සමඟ සහයෝගයෙන් ක‍්‍රියා කරනවා.

දිගු කලක් තිස්සේ නිලධාරිවාදය හා උගත්වාදය කරපින්නා ගත් කොමිසම, මෑතක පටන් නව නිපැයුම්කරුවන් කේන්‍ද්‍ර කොට ගෙන, ඔවුන්ට ගරුසරු ලෙසින් ආමන්ත‍්‍රණය කරමින්, සුහද මට්ටමකින් සිය අරමුණු සාක්‍ෂාත් කර ගන්නට තැත් කරන බව පෙනෙනවා. රාජ්‍ය ආයතනයක මෙවන් ආකල්පමය වෙනසක් කිරීම පහසු නැහැ.

මෙරට නව නිපැයුම් ක්‍ෂෙත‍්‍රයේ නිලධාරිවාදයට එහා යන උගත් අධිපතිවාදයක් ද තිබෙනවා. පොතේ උගතුන් හා සරසවි ඇදුරන් මේ ආයතනවලට පිවිසී තමන්ගේ පණ්ඩිතකම පෙන්වන්නට අහිංසක නව නිපැයුම්කරුවන්ට අසාධාරණ කොන්දේසි පැනවීමේ අවලස්සන සම්ප‍්‍රදායක් තිබෙනවා.

නව නිපැයුම්කරුවන් තම දෙපතුළට කැඳවන, ඔවුන්ගේ නවතම අදහස් විද්වත් ඇගැයීමට යයි කියා ලබා ගෙන තමන්ගේ පර්යේෂණ නිබන්ධනවලට ඒවා රහසේ ම ඇතුලූ කරන ඉංජිනේරුවන් හා විද්‍යාඥයන් ද මෙරට සිටිනවා. කොමිසම ටිකෙන් ටික නිලධාරිවාදය දුරු කරන අතරේ මෙරට උගතුන්ගේ දැඩි අධිපතිවාදයෙන් නව නිපැයුම්කරුවන් රැක ගන්නට ද යම් පියවර ගත යුතුයි.

ශ‍්‍රිමත් ආතර් සී. ක්ලාක්ගේ පෞද්ගලික කාර්යාලයේ මා සේවය කළ දශක දෙක තුළ ඔහු හමු වීමට විවිධාකාරයේ නව නිපැයුම්කරුවන් පැමිණියා. තමා කෙතරම් කාර්ය බහුල වුවත් නව නිපැයුම් හා සංකල්ප රැගෙන එන අයට විශේෂ සැළකිල්ලක් දැක්වීම ඔහුගේ සිරිත වුණා. ඒ බොහෝ අවස්ථාවල සන්නනිවේදනයෙන් හා පසුවිපරම්වලින් මා සම්බන්ධ වුණා.

පෞද්ගලික කාර්යාලයක ඇති සීමා තුළ දිය හැකි උපරිම දිරි ගැන්වීම, දැනුම හා ජාත්‍යන්තර සබඳතා ආදිය ලබා දීමෙන් අනතුරුව නිපැයුම්කරුවන් සමහරකු මොරටුවේ පිහිටුවා තිබෙන, ආතර් සී. ක්ලාක්ගේ නම දී ඇති (එහෙත් ක්ලාක් පරිපාලනයට කිසිසේත් මැදි නොවූ) රාජ්‍ය තාක්‍ෂණ ආයතනයට යොමු කරනු ලැබුවා. එබඳු අවස්ථාවල නව නිපැයුම්කරුවන්ගේ සමාජ තරාතිරම හා අධ්‍යාපන පසුබිම ක්ලාක්ට වැදගත් නොවූවත්, ඒ රාජ්‍ය ආයතනයේ ලොක්කන්ට එය මහ ලොකු සාධකයක් වූ සැටි මට සිහිවන විට තවමත් කම්පනයක් හට ගන්නවා.

ගතානුගතික නිලධාරීන්ට හා උඩඟු උගතුන්ට වඩා වෙනස් ආකල්ප දරණ වත්මන් කොමසාරිස්වරයා, නව නිපැයුම්කරුවන් හරියට කලාකරුවන් වැනි යයි පවසනවා.

”නව නිපැයුම්කරුවන් බහුතරයක් දෙනා තමන්ගේ කාලයට වඩා ඉදිරියෙන් සිටින, අමුතු ආකාරයට සිතන අය. එබඳු අය හඳුනාගෙන ඔවුන්ට නිසි ඇගැයීම හා දිරි ගැන්වීම දිය යුතුයි. ජාත්‍යන්තර ක‍්‍රීඩා තරඟාවලදී පදක්කම් දිනා ගෙන මෙරටට පැමිණෙන ක‍්‍රීඩකයන් උත්සවාකාරයෙන් ගුවන් තොටුපලේ පිළිගන්නා ලෙසින් ම නව නිපැයුම් තරඟවලදී සම්මාන දිනා සිය රට එන නිපැයුම්කරුවන්ටත් පිළි ගැනීමක් දිය යුතුයි,” ඔහු කියනවා.

නව නිපැයුම් කරන්නට උසස් අධ්‍යාපනය හා පශ්චාත් උපාධි තිබිය යුතුම ද?

දීපාල් කියන්නේ අසම්මත විදියට සිතීම අධ්‍යාපනය හා සෘජුව සම්බන්ධ නැති බවයි. සමහර නව නිපැයුම්වලට විද්‍යා හා තාක්‍ෂණික දැනුම ප‍්‍රයෝජනවත් වුවත් වැදගත් ම අවශ්‍යතාවය නම් විවෘත මනසකින් හා දැඩි කුතුහලයකින් හැම දෙයක් ම ප‍්‍රශ්න කිරීමේ හැකියාවයි. ඒත් ශ‍්‍රී ලංකාවේ අධ්‍යාපන ක‍්‍රමය බොහෝ විට කරන්නේ සිසුන්ගේ මේ හැකියාවන් මොට කිරීමයි!

ඇපල් සමාගමේ ආරම්භක, නිපැයුම්කරු ස්ටීව් ජොබ්ස් මීට වසරකට පෙර මිය ගිය අවස්ථාවේ (2011 ඔක්තෝබර් 16 කොලමින්) මා මතු කළ ප‍්‍රශ්නය වුයේත් එයයි. මා කී පරිදි: “බොහෝ ආසියානුවන්ට මෙන් ම ලාංකිකයන්ට ද තාක්‍ෂණ ක්‍ෂෙත‍්‍රයේ සහජ හැකියාවක් තිබෙනවා. එහෙත් ඒ විභවය දැගලිල්ලක්, දඩබ්බරකමක් හරහා අළුත් සංකල්පයක් හෝ නිපැයුමක් හෝ බවට පත් වන්නට පියවර ගණනාවක් පසු කළ යුතුයි. ස්ටීව් ජොබ්ස්ලා අපේ රටවල බිහි නොවන්නේ පහසුකම් හා ආයෝජන නැති නිසා පමණක් නොවෙයි. අසම්මතයට සිතන ‘විකාරකාරයන්ට’ අපේ සමාජවල ඉඩක් නොදෙන නිසා යයි මා තර්ක කරනවා…අළුත් දෙයක් හිතන, කියන හා අත්හදා බලන දරුවන් හා තරුණ තරුණියන් ඔවුන්ගේ පවුල්වලින්, පාසලෙන්, සරසවියෙන් හා ජන සමාජයේ අන් අයගෙන් දැඩි පීඩනයකට ලක් වනවා.”

නව නිපැයුම් සංකල්පයන් හට ගන්නේ පවත්නා තත්ත්‍වය එලෙසින් පිළි නොගන්නා, වඩා හොඳින් යම් යම් දේ කරන්නට ක‍්‍රම සොයා යන පුද්ගලයන් අතින්. ඕනෑ ම සමාජයක එබඳු අය ඉන්නේ ටික දෙනයි. රජයට හා විද්වත් ආයතනවලට හැක්කේ මේ දුර්ලභ මානව සම්පත් හඳුනාගෙන ඔවුන්ට නිසි පහසුකම්, මඟපෙන්වීම හා පිළිගැනීම ලබා දීම පමණයි.

සිවුමංසල කොලූගැටයා #83: රසායනික පොහොර උගුලෙන් කාම්බෝජය ගලවා ගත් විප්ලවවාදියා

This week’s Ravaya column (in Sinhala) is about a maverick scientist: Dr Yang Saing Koma. For 15 years, this Cambodian agronomist has driven a grassroots revolution that is changing farming and livelihoods in one of the least developed countries in Asia.

A champion of farmer-led innovation in sustainable agriculture, Koma founded the Cambodian Centre for Study and Development in Agriculture (CEDAC) in 1997. Today, it is the largest agricultural and rural development organisation in Cambodia, supporting 140,000 farmer families in 21 provinces.

He has just been honoured as one of this year’s six recipients of the Ramon Magsaysay Awards — the Asian Nobel Prize. I wrote about him in a recent English column too.

Dr Yang Saing Koma, visionary behind Cambodia’s rice farming revolution – photo courtesy Cornell University SRI website

ලක් ගොවීන් රසායනික පොහොරට දැඩි සේ ඇබ්බැහි වීම ගැන ගිය සතියේ මා කළ විග‍්‍රහයට හොඳ ප‍්‍රතිචාර ලැබුණා. එ අතර කෘෂි විද්‍යා ක්‍ෂෙත‍්‍රය ද මනාව දත් පාඨකයකු කීවේ “ශ‍්‍රී ලංකාව වැනි කුඩා දුප්පත් රටවලට මෙබඳු ගෝලීය ප‍්‍රවණතාවලට එරෙහිවීමට අවශ්‍ය වුවත් ලෙහෙසියෙන් කළ නොහැකි බවයි”.

ඕනෑ ම ඇබ්බැහිකමකින් අත්මිදීම අසීරුයි. එහෙත් අපේ රට ඇතැම් දෙනා සිතන තරම් කුඩා හෝ “අසරණ” හෝ නොවන බව මා මීට පෙර මේ කොලමින් සාක්‍ෂි සහිතව පෙන්වා දී තිබෙනවා. ඕනෑකම හා අධිෂ්ඨානය ඇත්නම් අපේ අයාලේ ගිය කෘෂි ක්‍ෂෙත‍්‍රය නැවතත් යහපත් ප‍්‍රතිපත්ති හා පුරුදුවලට යොමු කර ගත හැකියි.

ගෝලීය පසුබිම තුළ අපේ රටේ “අසරණකම” ගැන අශූභවාදී තර්ක කරන අයට මා ගෙන හැර දක්වන්නේ අපටත් වඩා කුඩා, දුගී බවින් අධික ආසියානු රටවල් යහ අරමුණු සාර්ථක ලෙස ජය ගන්නා හැටියි. රසායනික පොහොර මත අධික ලෙස යැපීමේ හරිත විප්ලව සංකල්පයෙන් මෑතදී ඉවත් වූ කාම්බෝජයේ උදාහරණය මා අද මතු කරන්නට කැමතියි.

1958 සිට පිලිපීනයේ ස්වාධීන පදනමක් විසින් වාර්ෂිකව පිරිනමනු ලබන රේමන් මැග්සායිසායි ත්‍යාගය (Ramon Magsaysay Award) ආසියානු නොබෙල් ත්‍යාගය ලෙස හඳුන්වනවා. එය පිරිනමන්නේ සිය රටට, සමාජයට හා ලෝකයට සුවිශේෂී සේවයක් කරන අයටයි.

2012 මැග්සායිසායි ත්‍යාග අගෝස්තු 31 වනදා පිලිපීනයේ මැනිලා අගනුවරදී උත්සවාකාරයෙන් පිරිනමනු ලැබුවා. එහිදී මහජන සේවය සඳහා වන මැග්සායිසායි ත්‍යාගය කාම්බෝජයේ ආචාර්ය යැං සයිංග් කෝමාට (Dr. Yang Saing Koma) හිමි වුණා. සිය රටෙහි ගොවිතැන් කටයුතුවල නිහඬ විප්ලවයක් කරමින් සහල් නිෂ්පාදනය වැඩි කරන අතර ගොවීන්ගේ ජීවන තත්ත්වය හා ආත්ම අභිමානය දියුණු කිරීම ත්‍යාගයේ හේතු පාඨය ලෙස සඳහන් වුණා.

ආසියාවේ වඩාත් දුගී දුප්පත්කම වැඩි රටක් වන කාම්බෝජයේ ඒක පුද්ගල දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය (GDP) ඩොලර් 930යි. එරට සමස්ත ආර්ථික නිෂ්පාදනයෙන් සියයට 33ක් ලැබෙන්නේ බෝග වගාවෙන් හා සත්ත්ව පාලනයෙන්. එරට මිලියන් 14ක ජනයාගෙන් තුනෙන් දෙකක් ජීවිකාව සපයා ගන්නේ් වී ගොවිතැනින්.

සිය රටේ ජීවන තත්ත්වය නඟා සිටුවීමට නම් වී ගොවිතැනින් පටන් ගත යුතු බව ජර්මන් සරසවියකින් ශෂ්‍ය විද්‍යාවේ ආචාර්ය උපාධියක් ලබා 1995දී සිය රට පැමිණි ආචාර්ය කෝමා මනා සේ වටහා ගත්තා. එහෙත් බටහිරින් උගෙන අපේ වැනි රටවලට ආපසු පැමිණ එ් දැනුම ගෙඩි පිටින් ආරෝපණය කරන උගතුන්වට වඩා කෝමා වෙනස් චරිතයක්.

ඔහුට ක‍්‍රමීය චින්තනයක් තිබෙනවා. ප‍්‍රශ්නවල මුල සොයා ගවේෂණය කිරීමත්, රෝග ලක්‍ෂණවලට මතුපිටින් ප‍්‍රතිකර්ම යොදනවා වෙනුවට රෝග නිධාන සොයා ප‍්‍රතිචාර දැක්වීමත් ඔහුගේ ක‍්‍රමවේදයයි.

ගොවීන්ගේ අවශ්‍යතාවන්ට කේන්ද්‍ර වූ ගොවිතැන් පිළිවෙත් මතු කර ගැනීම මුල පටන් ම කෝමාගේ ප‍්‍රමුඛතාවය වුණා. බොහෝ රටවල් කරන්නේ ජාතික අස්වනු ඉලක්ක සාදා ගෙන, එවා සාක්ෂාත් කරන්නට ගොවීන් ඉත්තන් සේ යොදා ගැනීමයි. එ මහා පරිමාණ ව්‍යාපෘතිවලදී, කෙටි කාලීන අධික අස්වනු ලැබීම සඳහා උවමනාවට වඩා කෘෂි රසායන ද්‍රව්‍ය යොදමින් කඩිනම් අරගලයක් කරනවා. දේශපාලන උද්යෝගපාඨ හා ජාතිකාභිමානී ප‍්‍රකාශ හමාර වූ පසු ණය බරිත වූ ගොවීන් ගැන නිලධාරීන් හෝ දේශපාලකයන් හෝ තකන්නේ නැහැ (අඩු තරමින් ඊළඟ මැතිවරණය එලඹෙන තුරු!)

මේ ක‍්‍රමයට වෙනස් වූ, කළබල නැති, ගොවි හිතකාමී හා පරිසර හිතකාමී ක‍්‍රමවේදයන් ප‍්‍රගුණ කරන්නට 1997දී කෝමා ගොවි කටයුතු අධ්‍යයන හා සංවර්ධනයට කැප වූ කාම්බෝජියානු කේන්ද්‍රය (Cambodian Centre for Study and Development in Agriculture, CEDAC) නම් රාජ්‍ය නොවන, ස්වෙච්චා සංවිධානය ඇරඹුවා. වසර 15ක් තුළ CEDAC ගොවි කටයුතු හා ග‍්‍රාම සංවර්ධනය පිළිබඳ කාමිබෝජයේ විශාලතම ජනතා සංවිධානය බවට පත් වී තිබෙනවා. අද ඔවුන් පළාත් 21ක ගොවි පවුල් 140,000ක් සමඟ ගනුදෙනු කරනවා. ගොවි තොරතුරු ජාල හරහා තවත් විශාල ගොවි ජනතාවක දැනුම වැඩි කරනවා.

Dr Yang Saing Koma photo courtesy Friedrich Naumann Foundation Southeast & East Asia

ආචාර්ය කෝමා අප සාමාන්‍යයෙන් සිතින් මවා ගන්නා ආකාරයේ (රැවුල වවා ගත්, උද්‍යොගපාඨ කියමින් මොර දෙන) විප්ලවවාදියකු නොවෙයි. ඔහු සිරුරින් කෙසග, සිහින් හඬින් කථා කරන, ඉතා ආචාරශීලී පුද්ගලයෙක්. එහෙත් මේ කුඩා මිනිසා චින්තන විප්ලවයක් හරහා කාම්බෝජ ගොවිතැන නව මගකට යොමු කර තිබෙනවා. උගත්කමේ මාන්නය පොඩියක්වත් නැති මේ අපුරු විද්‍යාඥයා ගොවීන්, කෘෂි පර්යේෂකයන්, රාජ්‍ය නිලධාරීන්, රාජ්‍ය නොවන සංවිධාන ක‍්‍රියාකාරිකයන් මෙන් ම අදාළ පෞද්ගලික සමාගම් නියෝජිතයින් සමඟත් සාමූහිකව කටයුතු කරමින් පොදු උන්නතියට ක‍්‍රියා කරන අයෙක්.

කෝමා සහ CEDAC ආයතනයේ බලපෑම ඉතා හොඳින් කියා පාන උදාහරණය නම් වී වගාවේ SRI ක‍්‍රමය (System of Rice Intensification) කාම්බෝජයේ ව්‍යාප්ත කිරීමයි. දශකයක් තුළ වී ගොවීන් 100,000කට වැඩි දෙනෙකු SRI ක‍්‍රමයට නම්මවා ගන්නටත්, එ් හරහා එරට වී අස්වැන්න 60%කින් වැඩි කරන අතර රසායනික පොහොර හා දෙමහුම් වී ප‍්‍රභේද භාවිතය බොහෝ සෙයින් අඩු කිරීමටත් හැකි වී තිබෙනවා.

2002දී ටොන් මිලියන 3.82ක් වූ කාම්බෝජ වාර්ෂික වී නිෂ්පාදනය 2010 වන විට ටොන් මිලියන් 7.97 දක්වා ඉහළ ගියා. මේ වර්ධනයට සැලකිය යුතු දායකත්වයක් SRI ක‍්‍රමය හරහා ලැබුණු බව එරට රජය පිළි ගන්නවා. 2005දී කාම්බෝජය නිල වශයෙන් SRI ක‍්‍රමය එරට වී නිෂ්පාදන ක‍්‍රමෝපායක් බවට පත් කළා.

වී වගාවේ SRI ක‍්‍රමය මුලින් ම අත්හදා බලා හඳුන්වා දුන්නේ අප‍්‍රිකා මහද්වීපයට සමීප මැඩගස්කාරයේයි. 1980 ගණන්වල සුළුවෙන් ඇරඹි මේ ක‍්‍රමය මේ වන විට වී වගා කරන ඝර්ම කලාපයේ බොහෝ රටවල පැතිරී තිබෙනවා. SRI ක‍්‍රමය මෙරටට හඳුන්වා දී ඇතත් එතරම් ප‍්‍රචලිත වී නැහැ.

SRI ක‍්‍රමයේදී උත්සාහ කරන්නේ වඩාත් සකසුරුවම් ලෙසින් වාරි ජලය යොදා ගෙන වී වගා කිරීමට. සාම්ප‍්‍රදායිකව කුඹුරුවලට විශාල ජල ප‍්‍රමාණයක් යොමු කරනවා. 1990 ගණන්වලදී ආචාර්ය රේ විජේවර්ධන වරක් මට කීවේ වී කිලෝ එකක් නිපදවන්නට වාරි ජලය ටොන් 20ක් පමණ යොදන බවයි. මේ ජලයෙන් ඉතා වැඩි ප‍්‍රමාණයක් කරන්නේ වෙල් යායේ වල් පැළෑටි බිහි වීම වැළැක්වීම. වී ශාකය වර්ධනයට එතරම් ජලය කන්දරාවක් උවමනා නැහැ.

වල් පැළෑටි පාලනය සඳහා ජලය වෙනුවට තෙත කොළරොඩු (leaf mulch) යොදන SRI ක‍්‍රමයේදී කුඹුරුවල ජල අවශ්‍යතාවය බාගයකටත් වඩා අඩු කරනවා. ජල හිඟයට නිතර මුහුණ දෙන අද කාලේ මෙය විශාල සහනයක්.

SRI ක‍්‍රමයේ තවත් වෙනසක් නම් ඉතා ලාබාල (දින 10-12) වියේදී ගොයම් පැළ නිශ්චිත දුරකින් කුඹුරේ සිටුවීමයි. එමෙන් ම ගොයම් පැළ අතර (පසට නයිට‍්‍රජන් පොහොර තනා දීමේ ස්වභාවික හැකියාව ඇති) වෙනත් බෝග වවන්නට (inter-cropping) ගොවීන් උනන්දු කරවනවා. මෙබඳු පියවර කිහිපයක් හරහා අඩු ජලයක් හා අඩු රසායනික පොහොර යොදා වුවත් හොඳ අස්වැන්නක් ලද හැකියි.

1999දී SRI ක‍්‍රමය ගැන විදෙස් සඟරාවක ලිපියක් කියවූ ආචාර්ය කෝමා මුලින් එය තමන්ගේ වෙල් යායේ අත්හදා බැලූවා. ”මට උවමනා වුයේ මේ සංකල්ප කාම්බෝජයේ තත්ත්වයන්ට ගැලපෙනවා ද යන්න තහවුරු කර ගන්නයි. එය ප‍්‍රතිථල පෙන්වන විට මා අසල්වැසි ගොවි මහතුන් කැඳවා එය පෙන්නුවා. මුලින් ඔවුන් මේ ක‍්‍රමය විශ්වාස කළේ නැහැ. මා සතු සියළු දැනුම ඔවුන්ට දී මා කිව්වේ එය අත්හදා බලන්න කියායි”.

මෙසේ කුඩා පරිමාන වී ගොවීන් ටික දෙනෙකුගෙන් පටන් ගත් කාම්බෝජයේ SRI ක‍්‍රමය වසර කිහිපයක් තුළ රට පුරා ව්‍යාප්ත වී ගියා. එය ඉබේ සිදු වුයේ නැහැ. කෝමා හා CEDAC ආයතනය ආදර්ශක කෙත් යායන් පවත්වා ගෙන ගියා. රට පුරා සංචාරය කරමින් ගොවීන්ට ශිල්පක‍්‍රම කියා දුන්නා. ගොවි සඟරාවක්, රේඩියෝ හා ටෙලිවිෂන් මාධ්‍ය හරහා අත්දැකීම් බෙදා ගත්තා.

“මා හැම විට ම අපේ ගොවීන්ට කියන්නේ පොතේ උගතුන් වන අප කියන දේ එක විට පිළි ගන්නට එපා. ඔබ ම අත්හදා බලන්න. ඔබේ ගැටළු විසඳමින් වැඩි අස්වනු ලබා දෙන ක‍්‍රමවේදයක් පමණක් දිගට ම භාවිත කරන්න.”

කෝමා, ගොවීන්ගේ සහජ බුද්ධිය හා ප‍්‍රායෝගික දැනුම ඉතා ඉහළින් අගය කරන අසාමාන්‍ය ගණයේ උගතෙක්. “ගොවිතැන් කිරීම සම්බන්ධයෙන් ලෝකයේ සිටින ඉහළ ම විශේෂඥයන් වන්නේ කුඩා පරිමාණයේ ගොවියන් හා ගෙවිලියන්. විද්‍යාව ෙසෙද්ධාන්තිකව උගත් අප වැනි අය ගොවීන්ගෙන් ගුරුහරුකම් ලද යුතුයි! ඔවුන්ගෙන් උගනිමින්, ඔවුන් සමඟ ගොවිතැනේ ගැටළු විසඳීම කළ යුතුයි!”

කෝමා මෙසේ කියන විට මට සිහි වන්නේ ආචාර්ය රේ විජේවර්ධනගේ එ සමාන ආකල්පයන්. (2011 අගෝස්තු 21 හා 28 කොලම් බලන්න.) මූණ ඉච්ඡවට ගොවි රජා හා ගොවි මහතා ආදී යෙදුම් භාවිතා කළත් අපේ පොතේ උගතුන් හා පර්යේෂකයන් ගොවීන් ගැන දරණ ආකල්ප මා හොඳාකාර දැක තිබෙනවා. ලොව පුරා මේ පොත-කෙත අතර පරතරය තිබෙනවා.

කාම්බෝජයේ කෘෂිවිද්‍යා උපාධිධාරීන් ගොවි බිමට ගෙන ගොස් ඔවුන් සැබැවින් ම ගොවිතැනට යොමු කරන්නට කෝමා උත්සාහ කරනවා. SRI ක‍්‍රමයේ සාර්ථකත්වයෙන් පසු ඔහු තෝරා ගෙන ඇති ඊටත් වඩා භාර දුර අභියෝගය නම් එරට ගතානුගතික සරසවි හා වෘත්තීය අධ්‍යාපන ක්‍ෂෙත‍්‍රයේ දැක්ම පුළුල් කිරීමයි.

“මා හැම ගොවියකු ම දකින්නේ මනුෂ්‍යයකු හැටියටයි. ඔවුන්ට උපතින් ලද සහජ බුද්ධියත්, කුසලතාවයත් තිබෙනවා. එයට අමතරව අප බොහෝ දෙනාට නැති ප‍්‍රායෝගික අත්දැකීම් රැසක් තිබෙනවා. අප උත්සාහ කරන්නේ ගොවීන්ට ගෞරවාන්විතව සළකමින් ඔවුන් සමඟ සහයෝගයෙන් ගොවිතැන් කටයුතු වඩාත් ඵලදායී හා පරිසර හිතකාමී කරන්නටයි.” ඔහු කියනවා.

පරිසර හිතකාමී ගොවිතැනේදී අළුත් සංකල්ප හා ක‍්‍රමවේදයන් ගොවින් තුළින් ඉස්මතු කිරිමේ අරමුණින් ආසියාව හා අප‍්‍රිකාව පුරා කි‍්‍රයාත්මක වන PROLINNOVA නම් පර්යේෂණ ජාලයකට 2004 සිට CEDAC ආයතනය සම්බන්ධ වී සිටිනවා. මේ ජාලයේ දශකයක ක‍්‍රියාකාරකම් ගැන කෙටි වාර්තා චිත‍්‍රපට මාලාවක් 2010-11දී මා නිෂ්පාදනය කළා. එහි එක් කතාවක් සඳහා අප තෝරා ගත්තේ කාම්බෝජයේ ප‍්‍රති-හරිත විප්ලවයයි.

“ගොවියාට සවන් දෙන්න. ඔහුගේ මතයට ගරු කරන්න. සෙමින් සෙමින් පවත්නා තත්ත්වය වෙනස් කරන්න!” විනාඩි 40ක් පුරා ඔහු පටිගත කළ විඩියෝ සම්මුඛ සාකච්ඡව පුරා නැවත නැවතත් කීවේ මෙයයි. සාකච්ඡවේ ඉංග‍්‍රිසි පිටපත කියවන්න http://tiny.cc/KomaInt

විද්‍යා ගුරුකුලවාදයක් හෝ දේශපාලන මතවාදයක් හෝ කුමන්ත‍්‍රණ මානසිකත්වයක් නැති මේ දාර්ශනික කෘෂි විද්‍යාඥයාට අවශ්‍ය කාම්බෝජයේ ගොවීන්ගේ ජිවන මට්ටම නඟා සිටුවමින් එරට පරිසරය හා සොබා සම්පත් රැක ගැනීමයි. ඔවුන් දෙදෙනා කිසි දිනෙක මුණ නොගැසුනත්, කාම්බෝජයේ රේ විජේවර්ධන හැටියට යං සයින් කෝමා මා දකින්නේ එ නිසයි.

කෙටි වාර්තා චිත‍්‍රපට නරඹන්න: http://tiny.cc/ProFilms

Malima Episode #12: How to keep vaccines safe and electronic devices charged

Malima (New Directions in Innovation) is a Sinhala language TV series on science, technology and innovation. This episode was produced and first broadcast by Sri Lanka’s Rupavahini TV channel on 23 August 2012.

Malima: Episode 12 (first broadcast: 23 Aug 2012) from Nalaka Gunawardene on Vimeo.

Produced by Suminda Thilakasena and presented by science writer Nalaka Gunawardene, this episode features the following items:

• An interview with prolific Lankan inventor M A Prince Chandrasena (of Mawathagama, Kurunegala) who holds 4 Lankan patents with fifth one pending. A refrigerator technician by training, he has developed a compact refrigerator that can remain cold (i.e. retain its low temperature) without mains power supply even for 24 hours. This is ideal for storing vaccines that require an uninterrupted cold chain (most vaccines need to be stored between 3 and 7 degrees C). The “Plus 4-7” refrigerator is particularly helpful to pharmacies and the public health service in a country like Sri Lanka that experiences frequent electricity failures. Profile at: http://tiny.cc/MAPrin

• A Japanese innovation: a small gadget that can ‘read’ basic emotions of dogs. Can this make us better understand our best friends?

• Introducing another indigenous technology of Sri Lanka: the ‘Dee-rangaya’ that is locally made and helps keep pests away from farmlands.

• An interview with young inventor D Chathura Madushanka, until recently a student of Pinnawela Central College, Rambukkana, who has invented a multi-function shoe. Fitted to the expanded sole of this shoe is a small dynamo that turns kinetic energy of walking into electrical energy. A battery stores this energy which can help charge a range of electronic devices including mobile phones and iPods. The shoe also comes fitted with a torch light that helps walkers at night. He recently participated in Intel International Science and Engineering Fair (ISEF) in Pittsburgh, USA, in May 2012. More info at: http://www.ft.lk/2012/05/24/sri-lankan-students-win-big-at-intel-isef-in-usa/