කසල ජනනය කරන්නේ පිටසක්වලින් ආ ජීවීන් නොවෙයි. අපි අපිමයි!

On 27 April 2017, I addressed a press conference at the Department of Government Information, Colombo, as a citizen concerned about waste management in Sri Lanka. I was joined by Ven Hadigalle Wimalarasa thero and Hemantha Withanage, Executive Director of Centre for Environmental Justice (CEJ) Sri Lanka, an advocacy group.

Nalaka Gunawardene (centre) addressing press conference of Lankan citizens concerned about waste management, at Dept of Govt Information, Colombo, 27 April 2017.

Here are my opening remarks:

කසල ජනනය කරන්නේ පිටසක්වලින් ආ ජීවීන් නොවෙයි. අපි අපිමයි!

එනිසා විසඳුම් සොයන්නත් අපි සැමගේ සහභාගිත්වය අවශ්‍යයි. රජයට හා පලාත්පාලන ආයතනවලට පමණක් තනිවම මෙය කරන්න බැහැ.

දත්ත මත පදනම් වූ ප්‍රවේශයක් අවශ්‍යයි. මේ දත්ත හා විද්වත් දැනුම රටේ තිබෙනවා. මාධ්‍යවලට හැකියි එය සමාජගත කරන්න.

  • රටේ ගෘහස්ත ඒකක මිලියන 2 හා කාර්යාල, කඩසාප්පු, හෝටල් ආදී අති විශාල ස්ථාන ප්‍රමාණයක මේ කසළ දෛනිකව ජනනය වනවා.
  • 2015 දත්තවලට අනුව ශ්‍රී ලංකාවේ නිවාස හා කාර්යාලවල දිනකට සාමාන්‍යයෙන් ඝන අපද්‍රව්‍ය ටොන් 6,500-7,000ක් පමණ ජනනය වුණා. (කර්මාන්තශාලා අපද්‍රව්‍ය නොවෙයි.)
  • ඒක පුද්ගල කසළ ජනනය කිරීමට දිනකට ග්‍රෑම් 400 සිට කිලෝග්‍රෑම් 1 දක්වා පරාසයක තිබෙනවා.
  • රටේ කසළවලින් අඩකටත් වඩා (5%) බිහි වන්නේ බස්නාහිර පළාතෙන්. එහෙත් අනෙක් පළාත්වල කසළ ජනනය වීමද වැඩි වෙමින් තිබෙනවා.
  • රටේ සමස්ත ඝන අපද්‍රව්‍යවලින් භාගයක් (එනම් දිනකට මෙට්‍රික් ටොන් 3,500) පමණ තමයි පළාත් පාලන ආයතනවලින් එකතු කරනු ලබන්නේ. එයද හැම බල ප්‍රදේශයේම එකසේ කාර්යක්ෂමව කැරෙන්නේ නැහැ. එකතු කරන කුණුවලට කුමක් කරනවාද යන ප්‍රශ්නයද හැම පළාත් පාලන ආයතනයක්ම මුහුණ දෙනවා.
  • ශ්‍රී ලංකාවේ ජනගහන වර්ධන වේගය වසරකට 1%ක් වන අතර කසළ ජනනය ඊට වැඩි වේගයකින් (එනම් වසරකට 1.2-2.0%) වර්ධනය වන බව සංඛ්‍යා ලේඛන පෙන්වා දෙනවා.

කසළ කළමනාකරණය කිරීම හදිසි ප්‍රමුඛතාවක් වන්නේ මේ නිසයි.

  • සියලු කසළවලින් කොම්පෝස්ට් කාබනික පොහොර නිපදවන්නට බැහැ. අපේ කසළවල සංයුතිය හරි හැටි හඳුනාගෙන එය කළමනාකරණයට විවිධාකාර විසඳුම් ගණනාවක් ගත යුතුයි.
  • කසළ කොටසක් ප්‍රතිචක්‍රීකරණය කිරීම හා තව කොටසක් සනීපාරක්ෂක රඳවනවල තැන්පත් කිරීමට අමතරව නිසි තාක්ෂණය හරහා දහනය කිරීමද කළ හැකියි. කසළ දහනයෙන් විදුල බලය ජනනය කිරීමේ තාක්ෂණය බොහෝ රටවල යොදා ගන්නවා.
  • කසළවලට බිය වීමට අවශ්‍ය නැහැ. කසල පාරිසරික හා සෞඛ්‍ය ප්‍රශ්න ඇති කරන්නේ නිරාවරණය වූ විටයි.
  • එසේ වීමට නොදී නිසි ලෙස ආවරණය කොට, රඳවා ගෙන කසලවලින් සම්පත් හා බලශක්තිය උකහා ගැනීමේ තාක්ෂණයන් බොහෝ තිබෙනවා. ඒවා අප වැනි දියුණුවන ආසියානු රටවල දැනටමත් භාවිත වනවා.
  • එක් ප්‍රදේශයක කසළ තවත් ප්‍රදේශයකට ඔහේ ගෙන ගොස් දැමීම විසඳුමක් නොවෙයි. ශ්‍රී ලංකා දූපතටම පොදු කසළ කළමනාකරණ දැක්මක්, ප්‍රතිපත්තියක් හා පෙළගැසීමක් අවශ්‍යයි.

මේ ප්‍රශ්නය තනිකර නීති, රෙගුලාසි හා දණ්ඩනවලින් පමණක් විසඳන්නට බැහැ.

කසල කළමනාකරණය සාර්ථක වන්නේ නිරවුල් ප්‍රතිපත්ති රාමුවක් හා නිසි නියාමන ක්‍රමවේදයක් තුළ නීතිය කාටත් සමසේ ක්‍රියාත්මක කිරීම, මහජන අධ්‍යාපනය හා ප්‍රජා සහභාගිත්වය යන සාධක පෙළගැසුණු විටයි.

චර්යා වෙනස් කිරීමේ සන්නිවේදනය (BCC) පෙරටු කොට ගෙන දිගු කාලයක් පුරා අප විසඳුම් සෙවිය යුතුයි. ඉක්මන් විසඳුම්වලින් පමණක් මේ ප්‍රශ්නය නිරාකරණය කරන්න බැහැ.

වකුගඩු රෝග නිවාරණය හමුවේ මාධ්‍යවල කාර්ය භාරය: නිදන්ගත වකුගඩු රෝගය වාද පිටියක් නොව ජාතික ආපදාවක් ලෙස සලකමු!

Image courtesy: Health Education Bureau, Ministry of Health, Sri Lanka
Image courtesy: Health Education Bureau, Ministry of Health, Sri Lanka

Beginning in the 1990s, thousands of people in Sri Lanka’s Dry Zone – heartland of its rice farming — developed kidney failure without having diabetes or high blood pressure, the common causative factors. Most affected were men aged 30 to 60 years, who worked as farmers. As numbers rose, puzzled doctors and other scientists started probing possible causes for what is now named Chronic Kidney Disease of unknown etiology (abbreviated as CKDu).

CKDu has become a fully-fledged public health crisis and humanitarian emergency, affecting thousands of people and their families – most of them subsistence farmers. Investigating causes of this ailment — still not pinned down to a specific cause or factor — has proven difficult. While scientists follow rigorous scientific methods, some ultra-nationalists and opportunistic politicians are trying to hijack the issue for their own agenda setting.

Sadly, some journalists and media outlets have added fuel to the fire with sensationalist reporting and unwarranted fear-mongering. For several years, I have documented the kind of misinformation, myths and pseudo-science uncritically peddled by Lankan media on CKDu.

In late 2012, speaking at an Asian science communication workshop held in Colombo, I first coined the phrase: Mass Media Failure is complicating Mass Kidney Failure. In December 2015, I revisited and updated this analysis, arguing that there are many reasons for systemic media failure in Sri Lanka that has allowed ultra-nationalists and certain environmental activists to pollute the public mind with half-truths and conspiracy theories. These need media industry level reform. Meanwhile, for improving the CKDu information flow in society, I proposed some short, medium and long term recommendations.

This article was written in December 2016 at the invitation of the Presidential Task Force on Prevention of Chronic Kidney Disease, to be included in a book the Presidential Secretariat was compiling.

kidneydeceasencp-2

හේතු හඳුනා නොගත් වකුගඩු රෝගය (Chronic Kidney Disease of uncertain aetiology, CKDu) ජාතික ආපදාවක්. මානුෂික ඛේදවාචකයක්. මේ ගැන මීට වඩා පුළුල් හා ප්‍රශස්ත ලෙසින් සමස්ත ලක් සමාජයේ අවධානය අවශ්‍යයි.

නගර කේන්ද්‍රීය වූ අපේ ජනමාධ්‍යවලට CKDu රෝගය හරිහැටි ග්‍රහණය කර ගැනීමටත් වසර කිහිපයක් ගත වුණා. මන්ද රෝගය මතු වී පැතිර ගියේ අගනුවරට දුරින් වියලි කලාපයේ නිසා.

දැන් මෙය නිතර පුවත් මවන මතෘකාවක් වුවත් බොහෝ වාර්තාකරණයන් කැරෙන්නේ ආවේගශීලී ලෙසින්. රජයට, සෞඛ්‍ය බලධාරීන්ට චෝදනාත්මක ස්වරයෙන්.

වකුගඩු රෝගය ගැන මහජනයාගේ හා ප්‍රතිපත්ති සම්පාදකයන්ගේ නිසි අවධානය යොමු කිරීමට මාධ්‍ය වාර්තාකරණයට විශාල මෙහෙවරක් කළ හැකියි. එහෙත් සමහර මාධ්‍යවේදීන් හෝ පරිසරවේදීන් බලාපොරොත්තු වන මට්ටමේ සරල හා ක්ෂණික විසඳුම් දීම නම් ප්‍රායෝගික නැහැ.

මේ රෝගය මතුව ඇත්තේ ශ්‍රී ලංකාවේ පමණක් නොවේ. ඉන්දියාවේ ආන්ද්‍රා ප්‍රදේශ් ප්‍රාන්තයේත්, මෙක්සිකෝව, ග්වාතමාලාව, එල්සැල්වදෝරය, නිකරගුවා, හොන්ඩුරාස් හා කොස්ටාරිකා යන ලතින් අමෙරිකානු රටවලත්, ඊජිප්තුවේත් මෙයට සමාන රෝග තත්ත්ව හමු වනවා.

මේ සියළු රටවල සෞඛ්‍ය බලධාරීන්ට තිබෙන ලොකුම අභියෝගය නම් විද්‍යාඥයන් හේතු සාධක සොයන අතරේ තිබෙන දැනුම යොදා ගෙන රෝගීන්ට ප්‍රතිකාර ලබාදීම හා එය හමු වන ප්‍රදේශවල අන් අයට රෝගයෙන් වැළකී සිටීමට දිය හැකි හොඳම උපදෙස් ලබා දීමයි.

හේතුකාරක තවමත් සොයනවා

ශ්‍රී ලංකාවේ 1990 දශකයේ උතුරුමැද පළාතේ මුල් වරට වාර්තා වූ මේ රෝගයට හේතු වන නිශ්චිත සාධකයක් තවමත් හඳුනා ගෙන නැහැ. මිනිස් සිරුර එක විට බොහෝ බලපෑම්වලට හසු වන නිසා එක් රෝගාබාධයකට තුඩු දෙන තනි සාධකයක් වෙන් කර ගැනීම විද්‍යාත්මකව ඉතා දුෂ්කරයි.

ගෙවී ගිය දශක දෙකකට වැඩි කාලයක් තුළ ජානමය, පාරිසරික හා ජීවන රටා ලෙස කාණ්ඩ කළ හැකි සාධක රැසක් විද්‍යාත්මක විමර්ශනයට ලක්ව තිබෙනවා.

රටේ සමහරක් ජනයාට මේ රෝගය හට ගැනීමට පාරම්පරිකව ලද ජානමය නැඹුරුවක් ඇත්දැයි පර්යේෂකයන් සොයා බලමින් සිටිනවා. මන්ද මේ රෝගය වාර්ත වී ඇත්තේ රටේ සමහර ප්‍රදේශවලින් පමණක් වීමයි.

ජීවන රටාව කාණ්ඩය යටතේ දුම්කොළ, මත්පැන් (විශේෂයෙන් කසිප්පු), ජලය ඇති තරම් නොබීම, දැඩි උණුසුමට ලක් වීම, එළිමහනේ දිගටම වැඩ කිරීම ආදි සාධක පර්යේෂකයන්ගේ විමසිල්ලට ලක් වනවා.

පාරිසරික සාධක කාණ්ඩය යටතේ භූගත ජලයේ ස්වාභාවිකවම හමු වන ෆ්ලෝරයිඩ්, වතුරෙහි කැල්සියම් වැනි ඛනිජ ස්වාභාවික මුසු වී තිබීම, මතුපිට ජලයේ බැක්ටීරියා ශ්‍රාවය කරන විස, බැර ලෝහ (කැඩ්මියම්, ආසනික්) ආහාරවල හෝ ජලයේ මුසු වීම ආදිය පර්යේෂණයට ලක්ව තිබෙනවා. මේ සමහරක් එන්නේ කෘෂි රසායනික (පොහොර, කෘමිනාශක, වල්නාශක) හරහා බවට කල්පිතයක් තිබෙනවා.

ජාත්‍යන්තරව පිළිගත් විද්වත් පර්යේෂන සඟරාවල පළ වූ නිබන්ධවලින් මේ දක්වා මෙවන් කල්පිත 30කට වඩා මතු කර තිබෙනවා. එකක්වත් තහවුරු වී නැහැ. ඒ සියල්ල තවමත් වැඩිදුර විවාදයට විවෘතයි. රෝගයට හේතුව එක සාධකයක් නොව සාධක කිහිපයක සංකලනයක් විය හැකි බවටත් අනුමාන කැරෙනවා.

විද්‍යාවේ ස්වභාවය පියවරෙන් පියවර, සාක්ෂි මත පදනම් වී, ආවේගශීලී නොවී දැනුම සොයා යාමයි. තිබෙන දැනුම ටිකෙන් ටික නිරවුල් කිරීමයි. එහෙත් වකුගඩු රෝගය ගැන සංවාදවලට කිරීමට යොමු වී සිටින සමහරුන්ට මෙසේ ක්‍රමානුකූලව ඉදිරියට යාමට ඉවසිල්ලක් නැහැ. ඔවුන් ප්‍රතිපත්ති සම්පාදකයන්ට බල කරන්නේ අනුමාන මත පදනම් වී යම් හදිසි හා ප්‍රබල පියවර ගන්නා ලෙසයි.

මෙවන් තත්ත්වයකදී යම් ආරක්ෂිත පියවර (precautionary measures) ගැනීම වැදගත්. තවත් ජනයා රෝගයට ලක් වීම හැකි නම් වළක්වා ගැනීම සඳහා. එහෙත් මේ ආපදාව නිමිත්ත කර ගෙන කෘෂි ප්‍රතිපත්තියේ හෝ ප්‍රතිපත්තිවල ප්‍රබල වෙනස්කම් කිරීම හා අනුමාන මත රාජ්‍ය ප්‍රතිපත්ති නිර්ණය කිරීම අවදානම් සහගත කාරියක්.

වසර 25කට වඩා මෙරට විද්‍යා මාධ්‍ය සන්නිවේදනයේ යෙදුනු අයකු ලෙස මගේ මතය නම් මෙවන් අවස්ථාවකදී මාධ්‍ය එක් මතවාදයකට පක්ෂග්‍රාහී නොවිය යුතු බවයි. පැත්තක් ගන්නට ඕනැම නම් රෝගයට ලක් වී පීඩාවට පත් අය හා ඔවුන්ගේ පවුල් වෙනුවන් හඬක් නැගීම කළ හැකියි.

බොරු භීතිය පතුරවන්න එපා!

Dr. Tilak Abeysekera
Dr. Tilak Abeysekera

පේරාදෙණිය ශික්ෂණ රෝහලේ වකුගඩු රෝග විශේෂඥ වෛද්‍ය තිලක් අබේසේකර විසින් CKDu මුල් වරට හඳුනා ගනු ලැබුවේ 1990 දශකයේදී. එතැන් පටන් වසර 20කට වැඩි කාලයක් පුරා මේ රෝගය හරිහැටි අවබෝධ කරගන්නට ඔහු තැත් කරනවා.

ඔහු අවධාරණය කරන මූලික කරුණක් නම් සමහර වකුගඩු රෝගීන්ගේ එයට තුඩු දෙන ශාරීරික සාධක හඳුනා ගත හැකි බවයි. මේ සාධක අතර දියවැඩියාව හා අධික රුධිර පීඩනය ප්‍රධානයි. මේ රෝග තත්ත්වයට CKD යයි කියනවා. එහි කිසිදු අබිරහසක් නැහැ.

CKD හරහා වකුගඩු අකරණයට ලක්වන යම් ජන පිරිසක් හැම රටකම හමු වනවා. හඳුනා ගන්නා විට පවතින තත්ත්වය අනුව බෙහෙත් මගින් හෝ රුධිර කාන්දු පෙරීම (dialysis) මගින් හෝ නිරෝගී වකුගඩුවක් බද්ධ කිරීමෙන් හෝ ප්‍රතිකාර කරනවා.

එහෙත් CKDu මීට වෙනස්. CKDu යනු විද්‍යාවෙන් දැනට හඳුනා ගත් ශාරීරික සාධක නැති පුද්ගලයන්ටද වකුගඩු අකරණය හට ගැනීමයි. එබැවින් ‘හේතු හඳුනා නොගත්’ යයි කියනවා.

මේ CKDu රෝගය මුලින් හමු වූ අනුරාධපුර දිස්ත්‍රික්කයේ වකුගඩු රෝගීන් සමස්තයෙන් 70%ක් පමණ  CKDu. ඉතිරි 30% හේතු දන්නා වකගුඩු අකරණය හෙවත් CKD. මේ රෝග තත්ත්ව දෙක එකට මිශ්‍ර කිරීම හෝ පටලවා ගැනීම හෝ නොකළ යුතු බව වෛද්‍ය අබේසේකර කියනවා.

වෛද්‍ය අබේසේකර කියන්නේ පුවත්පත්වලට ලිපි ලියන ඇතැම් දෙනා මේ වෙනස නොදැන හෝ නොසලකා හැර හෝ තත්ත්වය සැබෑවට වඩා වැඩි කොට දක්වන බවයි.

‘‘සමහරු මෙය 2004 සුනාමියටත් වඩා බිහිසුණු යැයි කියනවා. මාධ්‍යවල මේ රෝගය ගැන සඳහන් කැරෙන බොහෝ සංඛ්‍යා ලේඛන අතිශයෝක්තීන්. මෙසේ කිරීමෙන් මේ රෝගය හරිහැටි තේරුම් ගැනීමට හා ප‍්‍රතිචාර දැක්වීමට වෛද්‍ය හා සෞඛ්‍ය බලධාරීන්ට තිබෙන අවකාශය ඇසිරෙනවා. රටේ හා සමාජයේ අනවශ්‍ය බියක් හා කලබලයක් ඇති කෙරෙනවා.”

එසේම CKDu ‘ශීඝ්‍රයෙන් පැතිරෙනවා’ වැනි ප්‍රකාශ කිරීමේදී ද ඉතා ප්‍රවේශම් විය යුතු යයි ඔහු කියනවා. මෙය රෝගියකුගෙන් තව කෙනෙකුට බෝවන ආකාරයේ රෝගයක් නොවෙයි.

‘‘අපට හරියටම කිව නොහැකියි මේ රෝගය පෙර තිබුනාට වඩා වැඩි දිස්ත්‍රික්ක ගණනකින් හඳුනා ගන්නේ එය වඩාත් දෙනකුට හට ගන්නා නිසාද නැතිනම් වැඩිපුර දෙනකු මෙය හට ගෙන ඇත්දැයි පරීක්ෂාවට ලක් වීම නිසාද කියා. සමහර විට ඇතැම් ප්‍රදේශවල රෝගීන්ද නොදැන මෙය වසර ගණනක් ඔවුන් තුළ කෙමෙන් හට ගනිමින් පැවතුණා විය හැකියි.”

CKDu රෝගයේ අදියර 5ක් තිබෙනවා. එයින් මුල් අදියර තුනේදීම රෝගියාට පෙනෙන හෝ දැනෙන රෝග ලක්ෂණ නැහැ. එය සොයා ගත හැක්කේ රුධිර හා මුත්‍රා සාම්පල් රසායනාගාර පරීක්ෂණවලින්  පමණයි.

රෝග ලක්ෂණ පහළවන විට වකුගඩු සෑහෙන පමණට හානි වෙලා. එවිට කළ හැක්කේ බෙහෙත් හා රුධිර කාන්දු පෙරණය හරහා යම් තාක් කාලයක් ජීවත් වීමට රෝගියාට ඉඩ සලසා දීම පමණයි. මෙය පාලනය කරගත හැකි වුවත් සුව කළ හැකි රෝගයක් නොවෙයි.

‘වකුගඩු රෝගය මාරාන්තිකයි’ වැනි ප්‍රකාශ හරහා ද සමාජය භීතියට පත් නොකරන්න යැයි වෛද්‍ය අබේසේකර මාධ්‍යවලින් අයැද සිටිනවා. ‘සුව කළ නොහැකි වුව පාලනය කර ගන්නා දියවැඩියාව වැනි රෝග ගැන සමාජ ආකල්පය මීට වඩා බෙහෙවින් වෙනස්. ඇත්තටම නිරෝගී වකුගඩුවක් බද්ධ කළොත් CKD/CKDu රෝගින්ට දිගු කලක් ජීවත්වීමට ද හැකි වනවා.’

රෝගීන්ට සමාජ සත්කාරය

CKDu සෙමෙන් දිග හැරෙන මානුෂික ඛේදවාචකයක්. වෙනත් ආපදාවලදී මෙන් එක්වර ඇස හා මනස කම්පා කරවන ආකාරයේ ඡායාරූප හෝ විඩියෝ දර්ශන ජනිත කරන්නේ නැහැ.

රෝගය හමු වන ප්‍රදේශවල බිමෙහි හෝ අවට පරිසරයෙහි බැලූ බැල්මට වෙනසක් පෙනෙන්නේ නැහැ. හානිය වන්නේ මිනිසුන්ට, ගැහණුන්ට හා ඔවුන්ගේ පවුල්වලට පමණයි.

මේ ව්‍යසනයට මුහුණ දී සිටින පවුල් දහස් ගණනක් සිටිනවා. මෙයට ප‍්‍රතිචාර දැක්වීම හා රෝගීන් රැක බලා ගැනීම හුදෙක් රජයට පමණක් කළ හැකි දෙයක් නොවෙයි. පෞද්ගලික අංශය, ස්වේච්ඡා ආයතන, මාධ්‍ය, විද්වත් කණ්ඩායම් ඇතුලූ සමාජයේ සැමට මෙම සුබසාධනයේ කොටස්කරුවන් විය හැකියි.

රෝගයට ලක් වූ පවුල් සාමාජිකයා බොහෝ විට පවුලේ ප‍්‍රධාන හෝ එකම ආදායම් උපදවන්නායි. මේ නිසා රෝගීන්ගේ පවුල් ආර්ථික වශයෙනුත්, ඉනික්බිති මානසිකව හා සමාජයීය ලෙසත් මහත් පීඩාවට පත්වනවා.

මේ ව්‍යසනයට මුහුණ දී සිටින පවුල් දහස් ගණනක් සිටිනවා. මෙයට ප‍්‍රතිචාර දැක්වීම හා රෝගීන් රැක බලා ගැනීම හුදෙක් රජයට පමණක් කළ හැකි දෙයක් නොවෙයි. පෞද්ගලික අංශය, ස්වේච්ඡා ආයතන, විද්වත් කණ්ඩායම් ඇතුළු සමාජයේ සැමට මෙම සුබසාධනයේ කොටස්කරුවන් විය හැකියි.

පර්යේෂකයන් රෝගයට හේතු සොයන අතරේ සෙසු සමාජයකළ හැකි හා කළ යුතු බොහෝ පියවර තිබෙනවා. සමාජ ආර්ථික පැත්තෙන් මෙන්ම මානසික හා ආකල්පමය පැත්තෙන් ද රෝගයට ලක් වූ අයගේ පවුල්වලට සමාජයේ කාරුණික උපකාර අවශ්‍යයි.

උදාහරණයකට මේ රෝගයට පානීය ජලය සම්බන්ධ යැයි සැක කැරෙනවා. රෝගය පවතින සියලුම දිස්ත්‍රික්කවල සැමට පානයට හිතකර පවිත්‍ර ජලය ලබා දීම අවශ්‍යයි. ජාතික ජල සම්පාදන හා ජලාපවාහන මණ්ඩලය මේ ලොකු වගකීම භාර ගෙන තිබෙනවා. ස්වේච්ඡා ආයතනවලටද මේ කාරියෙහි කොටස්කරුවන් විය හැකියි.

ගංවතුර, නායයාම් හා සුනාමි වැනි ආපදා සිදු වූ පසු ආධාර එකතු කිරීමට යොමු වන පිරිස සමග සසඳන විට මේ රෝගීන්ට පිහිට වන්නට පෙරට විත් තිබෙන්නේ සාපේක්ෂව ටික දෙනයි. ‘මාරාන්තික’ වකුගඩු රෝගය ගැන මොර දෙන මාධ්‍ය පවා රෝගයෙන් පීඩිත අයට ප්‍රායෝගිකව පිහිට වන්නේ කලාතුරකින්.

රෝග හේතුකාරක ගැන දිගටම කථා කරන අතරේ, වාද පිටියෙන් ඔබ්බට ගොස් මාධ්‍යවලට කළ හැකි මෙහෙවරක් තිබෙනවා. රාජ්‍ය හා ස්වේච්ඡා ආයතන නිහඬව කරන CKDu මානුෂික මෙහෙයුම් ගැනද මාධ්‍ය අවධානය මීට වඩා යොමු කළ යුතුයි.

රෝගීන් සිටින පවුල්වල ආත්ම අභිමානය පවත්වා ගනිමින් ඔවුන්ට ආර්ථික උදවු මෙන්ම මානසිකව ඔවුන්ට දිරියක් වීමත් අවශ්‍යයි.

සර්වෝදය මහ ලේකම් වෛද්‍ය වින්යා ආරියරත්න කියන්නේ මෙයයි: ‘රෝග කාරක හරියටම නිර්ණය කැරෙන තුරු බලා සිටීමට අපට බැහැ. අවශ්‍යත් නැහැ. නිශ්චිත රෝග කාරක සාධකය නොදැන අප ප්‍රතිචාර දක්වන තවත් රෝගාබාධ තිබෙනවා. (පිළිකා හා දියවැඩියාව වැනි). මේ නිසා පර්යේෂණ ඉදිරියට යන අතරේ අප සමාජයක් ලෙස මේ රෝගයෙන් පීඩාවට පත් අපේම සහෝදර ජනයා වෙනුවෙන් පෙළ ගැසෙමු. අපට ඔවුන්ගේ දුක හා දුෂ්කරතා අඩු කරන්නට හැකි අවස්ථා සොයා ඒ ඔස්සේ ඉදිරියට යමු.’

ඔහුගේ අදහස නම් 2004 සුනාමිය වෙරළබඩ බොහෝ ගම් නගරවලට හානි කළ විට රටක් හා සමාජයක් ලෙස එයට අප ප්‍රතිචාර දැක් වූවාට සමාන්තර ආකාරයේ දැවැන්ත කැප වීමක් වකුගඩු රෝගය සම්බන්ධයෙන් ද ඕනෑ බවයි.

උතුරුමැද පළාතේ රුධිර කාන්දු පෙරීම සඳහා පැමිණෙන රෝගීන්ගේ භාවිතය පිණිස සර්වෝදය හා මියුසියස් විදුහලේ බාලදක්ෂිකාවන් 2015දී අනුරාධපුරයේ ඉදි කළ ‘සුවෝදය’ නිවහන ඔහු උදාහරණයක් ලෙස සඳහන් කරනවා. මෙවැනි සමාජ සත්කාර අවස්ථා රාශියක් තිබෙනවා. තවත් බොහෝ උදවු අවශ්‍ය ද වනවා.

සංවේදී වාර්තාකරණය

නමුත් බොහොමයක් සමාජ සත්කාර ගැන මාධ්‍ය වාර්තාකරණයක් නෑ. සමාජ මාධ්‍ය ජාලවලින් (social media) නම් මේවා ගැන යම් කතාබහක් කැරෙනවා. ඒත් සමාජගත වනවා මදි.

Dr Kalinga Tudor Silva
Dr Kalinga Tudor Silva

මේ අතර සමාජ විද්‍යාඥයන් සොය ගෙන ඇත්තේ රෝගියකු සිටින පවුල් එම ප්‍රජාවේ කොන්කිරීමට (stigma) ලක් වන බවයි. ඒ පවුල්වලින් කසාදයක් පවා කර ගැනීමට මැලි වන තරමට මෙය දුර දිග ගිහින්. මෙය HIV ව්‍යාප්තියේ මුල් යුගයේ තිබූ සමාජ ප්‍රතිචාරයට සමාන්තර බව සමාජ විද්‍යාඥ ආචාර්ය කාලිංග ටියුඩර් සිල්වා පෙන්වා දෙනවා.

HIV මෙන්ම CKDu අරභයාත් මෙය අනියත බියක්. එය දුරු කිරීමට සංවේදී හා සානුකම්පිත මාධ්‍ය වාර්තාකරණයට ලොකු මෙහෙයක් කළ හැකියි.

මේ මානුෂික ප‍්‍රශ්නය තමන්ගේ පටු න්‍යායපත‍්‍රවලට අමතර තර්කයක් බවට හරවා ගත් සමහර අන්තවාදී පරිසරවේදීන් හා දේශපාලන ක‍්‍රියාකාරිකයන් ද සිටිනවා. ඔවුන්ගේ ප‍්‍රකාශ හා උද්ඝෝෂණ නිසා මේ අභියෝගය හරිහැටි තේරුම් ගෙන එයට ප‍්‍රතිචාර දැක්වීම ව්‍යාකූල වී තිබෙනවා.

උදාහරණයකට, සියලු කෘෂිරසායන භාවිතය එක් වරම නතර කිරීම සමහර හරිතවේදීන්ගේ දැඩි නිර්දේශයයි. පරිසර හිතකාමී ගොවිතැනකට කෙමෙන් අප යොමු විය යුතු නමුත් එය බලහත්කාරයෙන් හෝ කඩිමුඩියේ හෝ කළ හැකි දෙයක් නොවෙයි.

වකුගඩු රෝගය හා කෘෂිරසායන අතර මෙතෙක් හරිහැටි තහවුරු නොවූ සම්බන්ධය ගැන දිගටම වාද විවාද කිරීමට මාධ්‍ය නිසි වේදිකාවක් ලබා දිය යුතුයි. නැතිව අන්ත හරිතවාදීන්ට පමණක් ඉඩ දීම මාධ්‍යයේ වගකීම නොවෙයි.

ඒ අතර වකුගඩු රෝගීන්ගේ අවශ්‍යතා හා සුභසාධනයට මුල්තැන දෙන, එහෙත් ඔවුන්ගේ දුක විකුණා නොගන්නා සංවේදී හා සානුකම්පිත මාධ්‍යකරණයක් ඕනෑ.

ලේඛකයා ගැන:  විද්‍යා ලේඛකයෙකු හැටියට වසර 25 අධික කාලයක වෘත්තීය අත්දැකීම් ඇති නාලක ගුණවර්ධන පුවත්පත්, සඟරා, රේඩියෝ, ටෙලිවිෂන් හා ඉන්ටර්නෙට් යන සියලුම මාධ්‍ය හරහා සන්නිවේදනය කොට තිබෙනවා. එක් මාධ්‍යයකට, ආයතනයකට හෝ රටකට සීමා නොවී නිදහස් ලේඛකයෙකු ලෙස ඔහු දෙස් විදෙස් මාධ්‍ය හා පර්යේෂණ ආයතන සමඟ ක්‍රියා කරන්නේ විද්‍යාව, තාක්ෂණය හා සංවර්ධනය ගැන තොරතුරු සරලවත්, ආකර්ෂණීය ලෙසත් බෙදා හදා ගන්නටයි. 2011 පෙබරවාරියේ සිට රාවය පත්‍රයටට “සිවුමංසල කොලු ගැටයා” නමින් සතිපතා තීරු ලිපියක් ලියන නාලක, 2012 වසරේ විශිෂ්ඨතම තීරුලිපි රචකයා ලෙස විද්‍යොදය සාහිත්‍ය සම්මානයක් දිනා ගත්තා. ඔහුගේ ලිපි සියල්ල ඉන්ටර්නෙට් හරහා බලන්න: http://nalakagunawardene.com

[op-ed]: The Big Unknown: Climate action under President Trump

Op-ed written for The Weekend Express broadsheet newspaper in Sri Lanka, 18 November 2016

The Big Unknown: Climate action under President Trump - By Nalaka Gunawardene, Weekend Express, 18 Nov 2016
The Big Unknown: Climate action under President Trump – By Nalaka Gunawardene, Weekend Express, 18 Nov 2016

What does Donald Trump’s election as the next President of the United States mean for action to contain climate change?

The billionaire non-politician — who lost the popular vote by more than a million votes but won the presidency on the basis of the electoral college — has long questioned the science underlying climate change.

He also sees political and other motives in climate action. For example, he tweeted on 6 November 2012: “The concept of global warming was created by and for the Chinese in order to make U.S. manufacturing non-competitive.”

Trump's tweet on 7 November 2012 - What does it mean for his administration?
Trump’s tweet on 6 November 2012 – What does it mean for his administration?

His vice president, Indiana governor Mike Pence, also does not believe that climate change is caused by human activity.

Does this spell doom for the world’s governments trying to avoid the worst case scenarios in global warming, now widely accepted by scientists as driven by human activity – especially the burning of petroleum and coal?

It is just too early to tell, but the early signs are not promising.

“Trump should drop his pantomime-villain act on climate change. If he does not, then, come January, he will be the only world leader who fails to acknowledge the threat for what it is: urgent, serious and demanding of mature and reasoned debate and action,” said the scientific journal Nature in an editorial on 16 November 2016.

It added: “The world has made its decision on climate change. Action is too slow and too weak, but momentum is building. Opportunities and fortunes are being made. Trump the businessman must realize that the logical response is not to cry hoax and turn his back. The politician in Trump should do what he promised: reject political orthodoxy and listen to the US people.”

It was only on 4 November 2016 that the Paris climate agreement came into force. This is the first time that nearly 200 governments have agreed on legally binding limits to emissions that cause global warming.

All governments that have ratified the accord — which includes the US, China, India and the EU — carry an obligation to contain global warming to no more than 2 degrees Centigrade above pre-industrial levels. Scientists regard that as the safe limit, beyond which climate change is likely to be both catastrophic and irreversible.

It has been a long and bumpy road to reach this point since the UN framework convention on climate change (UNFCCC) was adopted in 1992. UNFCCC provides the umbrella under which the Paris Agreement works.

High level officials and politicians from 197 countries that have ratified the UNFCCC are meeting in Marrakesh, Morocco, this month to iron out the operational details of the Paris Agreement.

Speaking at the Marrakesh meeting this week, China’s vice foreign minister, Liu Zhenmin, pointed out that it was in fact Trump’s Republican predecessors who launched climate negotiations almost three decades ago.

It was only three months ago that the world’s biggest greenhouse gas emitters – China and the US — agreed to ratify the Paris agreement during a meeting between the Chinese and US presidents.

Chandra Bhushan, Deputy Director General of the Centre for Science and Environment (CSE), an independent advocacy group in Delhi, has just shared his thoughts on the Trump impact on climate action.

“Will a Trump presidency revoke the ratification of the Paris Agreement? Even if he is not able to revoke it because of international pressure…he will dumb down the US action on climate change. Which means that international collaboration being built around the Paris Agreement will suffer,” he said in a video published on YouTube (see: https://goo.gl/r6KGip)

“If the US is not going to take ambitious actions on climate change, I don’t think India or Chine will take ambitious actions either.  We are therefore looking at a presidency which is going to push climate action around the world down the barrel,” he added.

During his campaign, Trump advocated “energy independence” for the United States (which meant reducing or eliminating the reliance on Middle Eastern oil). But he has been critical of subsidies for solar and wind power, and threatened to end regulations that sought to end the expansion of petroleum and coal use. In other words, he would likely encourage dig more and more domestically for oil.

“Trump doesn’t believe that renewable energy is an important part of the energy future for the world,” says Chandra Bhushan. “He believes that climate change is a conspiracy against the United States…So we are going to deal with a US presidency which is extremely anti-climate.”

Bhushan says Trump can revoke far more easily domestic laws like the Clean Power Plan that President Obama initiated in 2015. It set a national limit on carbon pollution produced from power plants.

“Therefore, whatever (positive) action that we thought was going to happen in the US are in jeopardy. We just have to watch and ensure that, even when an anti-climate administration takes over, we do not allow things to slide down (at global level action),” Bhushan says.

Some science advocates caution against a rush to judgement about how the Trump administration will approach science in general, and climate action in particular.

Nature’s editorial noted: “There is a huge difference between campaigning and governing…It is impossible to know what direction the United States will take under Trump’s stewardship, not least because his campaign was inconsistent, contradictory and so full of falsehood and evasion.”

We can only hope that Trump’s business pragmatism would prevail over climate action. As the Anglo-French environmental activist Edward Goldsmith said years ago, there can be no trade on a dead planet.

Candidate Trump on CNN
Candidate Trump on CNN

Changing Climate and Changing Minds: Challenges of Communicating Climate Change

Nalaka Gunawardene speaks at national conference on Sri Lanka's readiness for implementing the Paris Agreement. BMICH Colombo, 8 September 2016
Nalaka Gunawardene speaks at national conference on Sri Lanka’s readiness for implementing the Paris Agreement. BMICH Colombo, 8 September 2016

Climate change COP21 in December 2015 adopted the Paris Agreement to avoid, mitigate and adapt to climate change. Among many other solutions, Sri Lanka’s “intended nationally determined contribution” (INDC) has agreed to reduce 7% emissions from energy and transport and 23% conditional reductions by 2030.

Sri Lanka’s Centre for Environmental Justice in collaboration with the government’s Climate Change Secretariat, UNDP and Janathakshan held a national conference on “SRI LANKA’S READINESS FOR IMPLEMENTING PARIS CLIMATE AGREEMENT” on 7 and 8 September 2016 in Colombo. It was attended by over 200 representatives from government, civil society and corporate sectors.

I was asked to speak in Session 5: Climate Solutions, on “Climate communication and Behaviour changes”. This is a summary of what I said, and the PowerPoint presentation used.

L to R: Nalaka Gunawardene; Nalin Munasinghe, National Programme Manager at Sri Lanka UN-REDD Programme, and Uchita de Zoysa
L to R: Nalaka Gunawardene; Nalin Munasinghe, National Programme Manager at Sri Lanka UN-REDD Programme, and Uchita de Zoysa

As climate change impacts are felt more widely, the imperative for action is greater than ever. Telling the climate story in accurate and accessible ways should be an essential part of our climate response.

That response is currently organised around two ‘planks’: mitigation and adaptation. Climate communication can be the ‘third plank’ that strengthens the first two.

Encouragingly, more journalists, broadcasters, researchers and advocacy groups are taking up this challenge. They urgently need more media and public spaces — as well as greater resources — to sustain public engagement.

Sri Lanka’s Information, Education and Communication (IEC) Strategy for Climate Change Adaptation, which I was principally involved in preparing in 2010-11, has recognized how “IEC action can lead to better informed decisions and enlightened choices in both climate change mitigation and adaptation”.

The United Nations Framework Convention on Climate Change (UNFCCC), which Sri Lanka has signed and ratified, recognizes the importance of IEC. It calls for “improving awareness and understanding of climate change, and creating solutions to facilitate access to information on a changing climate” to winning public support for climate related policies.

The UNFCCC, through its Article 6, and its Kyoto Protocol, through its Article 10 (e), call on governments “to educate, empower and engage all stakeholders and major groups on policies relating to climate change”.

When strategically carried out, IEC can be a powerful force for change on both the ‘supply’ and ‘demand’ sides of climate adaptation and climate related public information. In this analogy:

  • ‘supply’ involves providing authentic, relevant and timely information to all those who need it, in languages and formats they can readily use; and
  • ‘demand’ means inspiring more individuals and entities to look for specific knowledge and skills that can help make themselves more climate resilient.

These two sides of the equation can positively reinforce each other, contributing significantly to Sri Lanka’s fight against climate change.

To be effective, climate communication also needs to strike a balance between alarmism and complacence. We have to place climate concerns within wider development and social justice debates. We must also localise and personalise as much as possible.

Dr M Sanjayan, vice president of development and communications strategy at Conservation International, a leading advocacy group, says environmentalists and scientists have failed to build sufficient urgency for action on climate change. He feels we need new communication approaches.

The Lankan-born science communicator wrote in 2013: “By focusing on strong narratives about peoples’ lives in the present rather than the future; by keeping stories local and action-oriented (solvable); and by harnessing the power of narrative and emotion, we have a better chance to build widespread public support for solutions.”

සිවුමංසල කොලුගැටයා #281: සූර්යබල සංග්‍රාමය සාර්ථක වීමට නම්….

Soorya Bala Sangramaya - සූර්යබල සංග්‍රාමය Image courtesy Ministry of Power and Renewable Energy, Sri Lanka
Soorya Bala Sangramaya – සූර්යබල සංග්‍රාමය Image courtesy Ministry of Power and Renewable Energy, Sri Lanka

In this week’s Ravaya column (in Sinhala, appearing in the print issue of 28 August 2016), I applaud the Sri Lanka government’s new solar power generation programme, and suggest ways in which it can be made more effective in securing energy independence of the nation.

The global trend, especially for domestic and small scale electricity users, is towards decentralized and distributed energy systems. In this scenario, users generate power on site, tapping into renewable sources available locally.

How can our tropical island plug into the sun, wind, trees and the ocean to meet more of our energy needs? Why don’t renewable energies produce a larger share of our energy mix? Who or what are the bottlenecks? I discuss these and other related issues in the column this week.

Self-generating electricity from renewables is slowly picking up, partly encouraged by the introduction in 2009 of net metering. This allows private individuals or companies to “sell” their surplus power to the national grid (the transaction happens in kind, not cash). A two-way electricity meter enables this process.

In August 2016, the Cabinet approved a community based solar power generation programme. Known as “Soorya Bala Sangramaya” (Battle for Solar Energy), it is expected to make at least 20% of electricity consumers to also generate electricity using solar panels – they will be able to sell their excess to the national grid under a guaranteed tariff.

Announcing the Cabinet decision, the government said: “Currently 50% of electricity production in Sri Lanka is done by renewable energy sources and it is expected to increase this percentage to 60% in 2020 and to 70% in 2030. Accordingly, it is required to build wind power plants of 600 MW and solar power plants of 3,000 MW within the next 10 years. It is expected to join consumers in power generation and to promote small solar power plants established on the roof of their houses by the project called ‘Soorya Bala Sangramaya’. It is expected to make at least 20% of consumers to produce electricity and it is expected pay for the excess electricity generated by the consumer.”

Read government document: Implementation of a community based power generation program “Soorya Bala Sangramaya” (Battle for Solar energy) to purchase electricity generated by the electricity customers

සූර්යබල සංග්‍රාමය සාර්ථක වීමට නම්.... http://ravaya.lk/?p=16851
සූර්යබල සංග්‍රාමය සාර්ථක වීමට නම්…. http://ravaya.lk/?p=16851

ජාතික රජයේ හැම ප්‍රතිපත්තියක්ම මා විවේචනය කරනවාදැයි මගේ පාඨකයෙක් ගිය සතියේ ඇසුවා. පොදු උන්නතිය වෙනුවෙන් බොහෝ දේ ප්‍රශ්න කළත් වැරදි සොයා ගෙන යාම මගේ අරමුණ නොවෙයි.

රජයට වසරක් පිරීම නිමිත්තෙන් මගේ අදහස් විමසූ එක් මාධ්‍ය ආයතනයකට මා කීවේ යහපත් ප්‍රතිපත්ති හා ක්‍රියාමාර්ග රැසක් කෙටි කලක් මේ රජය තුළ ගෙන ඇතත් ඒවා රටට සන්නිවේදනය කිරීම දුර්වල බවයි.

වන්දිභට්ටකරණය වෙනුවට තර්කානූකූලව හා නිර්මාණශීලීව සමාජය හා බෙදා ගත හැකි බොහෝ තොරතුරු රාජ්‍ය ආයතන තුළ සැඟවී තිබෙනවා.

රටේ බලශක්ති ප්‍රතිපත්තිය හා ප්‍රවේශය නවීකරණය කිරීම මෙවන් යහ ප්‍රවනතාවක්. පිටරටින් ගෙනෙන ඛණිජ තෙල් හා ගල් අඟුරු මත දැඩි ලෙස යැපීම වෙනුවට බලශක්ති ප්‍රභව විවිධාංගීකරණයකට යොමු වෙමින් තිබෙනවා. මෙය දිරිමත් කළ යුතුයි.

විදුලිබල හා පුනර්ජනනීය බලශක්ති අමාත්‍යංශය සූර්යබල සංග්‍රාමය නම් ව්‍යාපෘතියක් දියත් කොට තිබෙනවා. රටේ නිවාස දස ලක්ෂයකට සූර්ය බලය හරහා විදුලි ජනනය කිරීමේ හැකියාව ලබා දීම මෙහි අරමුණයි.

මේ ගැන 2016 අගෝස්තු 16 වනදා කැබිනට් තීරණ පිළිබඳ මාධ්‍ය ප්‍රකාශනයේ මෙසේ සඳහන් වූණා.

දැනට ශ්‍රී ලංකාවේ විදුලිබල නිෂ්පාදනයෙන් 50%ක පමණ ප්‍රමාණයක් පුනර්ජනනීය බලශක්ති ප්‍රභව මඟින් නිෂ්පාදනය කෙරෙන අතර, එම ප්‍රමාණය 2020 වන විට 60%ක් දක්වාද, 2030 පමණ වන විට 70%ක් දක්වාද වැඩි කිරීම රජයේ අපේක්ෂාවයි. මේ අනුව ඉදිරි වසර 10 ඇතුළත මෙගාවොට් 600ක පමණ සුළං බලාගාරද, මෙගාවොට් 3,000ක පමණ සූර්ය බලාගාරද ඉදි කිරීම අවශ්‍ය වේ.

 “මෙහිදී විදුලි පාරිභෝගිකයන්ද විදුලි නිෂ්පාදකයින් වශයෙන් විදුලි ජනන ක්‍රියාවලියට සම්බන්ධ කර ගනිමින් විශේෂයෙන්ම තම නිවෙස්වල වහල මත ඉදි කෙරෙන කුඩා සූර්ය බලාගාර ප්‍රවර්ධනය කිරීමේ වැඩසටහනක් සූර්ය බල සංග්‍රාමයනමින් ක්‍රියාවට නැංවීමට සැලසුම් කර ඇත.

 “මේ යටතේ විදුලි පාරිභෝගිකයින්ගේ 20%ක්වත් විදුලි නිෂ්පාදකයින් බවට පත් කිරීමට අපේක්ෂිත අතර, නිෂ්පාදනය කරනු ලබන අතිරික්ත විදුලිය සඳහා ගෙවීම් කිරීමටද නියමිතය.

බලශක්ති සන්සදය කියන හැටියට නිවෙස් මට්ටමේ සූර්ය බලය භාවිත කරන නිවාස ලක්ෂයකට වඩා දැනටමත් මෙරට තිබෙනවා.

1980 දශකය මැද පටන් මෙරට සූර්ය තාක්ෂණය ප්‍රවර්ධනය කරනු ලැබුවේ එවකට ජාතික විදුලි ජාලය අහලකටවත් නොපැමිණි දුර බැහැර ප්‍රදේශවල ජනයාට යම් මට්ටමක (ආලෝකයට මූලික වූ) විදුලිබලයක් ලබාදීමටයි. අද යථාර්ථය මීට වෙනස්.

විදුලිය නැති නිවෙසකට එය ලබා දෙන්නට සූර්ය කෝෂවලට හැකි වුවත් ධාරිතාවේ සීමා තිබෙනවා. විදුලි බල්බ, ටෙලිවිෂන්, රේඩියෝ ක්‍රියා කරන්න සෑහුනද ඉස්තිරික්කල ශීතකරන ආදියට කුඩා සූර්ය ඒකකවලින් ලැබෙන විදුලිය මදි. එහෙත් එයට ඉහළ ධාරිතාවේ, වැඩි මිළැති සූර්ය බල පද්ධති අද තිබෙනවා.

සූර්ය බලය නිවෙසක සවි කිරීමට යන වියදම එහි ධාරිතාව මත වෙනස් වනවා. වායුසමන යන්ත්‍ර ඇතුලුව වැඩි විදුලිය බලයකින් ක්‍රියා කරන උපකරණ පවා බල ගැන්විය හැකි තරම් ඉහල සූර්ය පුවරු පද්ධති (solar panel systems) අද තිබෙනවා. ඒත් මූලික පිරිවැය අධිකයි. මා දන්නා මධ්‍යම පාන්තික නිවෙසක විදුලි ඒකක 350-400ක් ජනනයට අවැසි තරම් සූර්ය පුවරු සවි කොට ගෙන තිබෙනවා.

බලශක්ති අමාත්‍යංශයේ වෙබ් අඩවියට අනුව සූර්ය කෝෂ වහලය මත සවි කර ගන්නා නිවාසවලට එයට යන මූලික වියදමට බැංකු ණය නිර්දේශ කිරීමට නියමිතයි. එසේම තම අවශ්‍යතාව ඉක්මවා විදුලිය ජනනය වන අවස්ථාවල එය ජාතික විදුලිබල ජාලයට සැපයීමේ පහසුකමද හිමිවනවා.

මෙයට පදනම 2010 දී මෙරට හඳුන්වා දුන් ශුද්ධ මනුකරණ (Net Metering) නම් ක්‍රමවේදයයි. මේ යටතේ නිවසේ විදුලිබල මීටරය ඉදිරියට මෙන්ම ආපස්සටත් යා හැකියි. මෙහිදී පාරිභෝගිකයා ජාතික විදුලි ජාලය බලශක්ති “ගබඩාවක්” ලෙස භාවිත කරනවා.

How Net Metering works
How Net Metering works

පාරිභෝගිකයා නිවසේ වහලය මත සවි කර ගන්නා සුර්ය බලශක්ති පැනල මගින් දිවා කාලයේ නිපදවන විදුලි අතිරික්තය, ජාතික විදුලිබල ජාලයට ලබා දෙනවා. වැඩිපුර විදුලිබල පාවිච්චි වන සන්ධ්‍යා හා රාත්‍රී කාලයේ තම පරිභෝජනය සදහා ජාලයෙන් විදුලිය ලබා ගන්නවා. මාසය අවසානයේ මුදල් ගෙවිය යුත්තේ තමන් වැඩිපුර භාවිත කර ඇති ඒකක ගණන සදහා පමණයි.

ශුද්ධ මනුකරණ සංකල්පය මෙරට පිළිගැනීමෙන් පසු විදුලිබල මණ්ඩලය CEB මෙන්ම සමහර නාගරික ප්‍රදේශවලට විදුලිය බෙදන LECO සමාගම ද යම් කොන්දේසිවලට යටත්ව මෙය ක්‍රියාත්මක කරනවා.

එහෙත් ජාලයට දුන් විදුලි ඒකක ගණනට වඩා අඩුවෙන් පාරිභෝගිකයා එයින් විදුලිය යළි ගත හොත් ඒ සදහා පාරිභෝගිකයාට මුදල් නොගෙවයි. (එම ඒකක ගණන ඉදිරි මාසවලදී පරිභෝජනයට ගත හැකියි.)

දැනට ක්‍රියාත්මක වන ශුද්ධ මනුකරණ ක්‍රමවේදය විදුලි ඒකක 200කට වඩා පරිභෝජනය කරන ඕනෑම විදුලි පාරිභෝගිකයකුට වාසිදායකයි.

එහෙත් මේ වසරේ සිට හදුන්වා දෙන නෙට් එකවුන්ටින් (Net Accounting) නව ක්‍රමයේදී පාරිභෝගිකයා වැඩිපුර නිපදවන විදුලි ඒකක සදහා

CEB/LECO ගෙවීමටද නියමිතයි. එම ක්‍රමය මගින් අඩු විදුලි ඒකක සංඛ්‍යාවක් භාවිත කරන විදුලි පාරිභෝගිකයන්ට අමතර ආදායමක් උපයා ගැනීමට හැකි වනවා.

අලුතින් එකතු වන තවත් ක්‍රමවේදයක් නම් Net Plus. එනම් වහල මත සූර්ය බලශක්තියෙන් විදුලිය නිෂ්පාදනය කරන නිවාස, එසේ ජනනය කරන සමස්ත විදුලි ඒකක ගණන ජාතික විදුලි ජාලයට ලබා දුන් විට එයට යම් සම්මත මිළක් ගෙවීම.

මෙහිදී ශුද්ධ මනුකරණ ක්‍රමය යටතේ මෙන් නොව පාරිභෝගිකයාගේ ජනනය, විදුලි පරිභෝජනයෙන් නිදහස්. ඒ අනුව පාරිභෝගිකයා තම පරිභෝජනයට පවතින ගාස්තු ක්‍රමය යටතේ විදුලි ගාස්තු ගෙවිය යුතු අතර ඔහුගේ මුළු විදුලි ජනනයම CEB/LECO විසින් යම් ගණන්වලට මිළයට ගන්නවා.

සූර්යබල සංග්‍රාමය නිසි ලෙස ක්‍රියාත්මක වූ විට රටේ නිවාස දස ලක්ෂයක් කුඩා විදුලිබලාගාර බවට පත් වන බවයි බලශක්ති අමාත්‍යවරයා හා නියෝජ්‍ය අමාත්‍යවරයා කියන්නේ.

එසේම සමහරක් මේ නිවාසවලට තමන්ගේ සමස්ත විදුලි පරිභෝජනයට වඩා සූර්ය බලශක්තිය නිපදවා ජාතික ජාලයට සපයා අමතර ආදායමක් ලද හැකි යයි ඔවුන් කියනවා.

ආර්ථීකයටත්, ජන සමාජයටත් එක සේ වැදගත් මේ ව්‍යාපෘතිය නිලධාරිවාදයට යට වීමට ඉඩ නොදී නිසි ලෙස සන්නිවේදනය කොට ක්‍රියාත්මක කිරීම අත්‍යවශ්‍යයි.

පාරිභෝගිකයන් ලෙස අප සැවොම සොයන්නේ ආරක්ෂිත, පිරිසිදු, දිගටම ලැබෙන හා ලාබදායක බලශක්තියයි. මේ අවශ්‍යතා පිරිමසන හොඳම ශක්ති විශේෂය නම් විදුලි බලයයි.

2015 සැප්තැම්බර් වන විට රටේ දිස්ත්‍රික්ක 4ක් (මඩකලපුව, මන්නාරම, කිලිනොච්චි හා මුලතිව්) හැර අන් සියල්ලේම 90%කට වැඩි විදුලිබල ආවරණයක් තිබූ බව බලශක්ති අමාත්‍යංශ වෙබ් අඩවිය කියනවා.

2012 ජන සංගණනයට අනුව රටේ නිවාස ඒකකවලින් 87%ක් ආලෝකය සඳහා විදුලිබලය යොදා ගත් අතර භූමිතෙල් 12.2%ක්, සූර්ය බලය 0.6% ක් හා අනෙකුත් ප්‍රභවයන් 0.2% ක් වාර්තා වුණා.

මෑත දශකවල විදුලිබල ජාතික ජාලයේ ආවරණය බෙහෙවින් පුළුල් වූවත් විදුලිබලය තව දුරටත් ලාබදායක නැහැ. ගමට ලයිට් ආවත් එය භූක්ති විඳින්නට අවශ්‍ය මූලික ආයෝජනය හා මාසික වියදම දැරීමට නොහැකි පවුල් එමට සිිටිනවා.

අනෙක් අතට වැඩි වන විදුලිබල ඉල්ලුමට සරිලන සැපයුමක් ජනනය කිරීම රජයට ලොකු අභියෝගයක්. ඉතා හොඳ වර්ෂාපතනයක් ලබන වසරකදී වුවත් සමස්ත ඉල්ලුමෙන් 40%කට වඩා ජල විදුලි බලාගාරවලින් ජනනය කරන ගත නොහැකියි.

ඉතිරියෙන් බහුතරයක් ජනනය කැරෙන්නේ ඛණිජතෙල් හා ගල් අඟුරු යොදා ගෙනයි. මේවා දේශීයව හමු නොවන නිසා විදේශයන්ගෙන් මිළට ගත යුතුයි. ඒවා දහනයෙන් පිට වන කාබන්ඩයොක්සයිඩ් වායුව ගෝලීය උණුසුම්වීමට දායක වනවා.

ටිකෙන් ටික හෝ මේ ඛණිජතෙල් හා ගල් අඟුරු මත යැපීම අඩු කළ යුතු බව කලෙක සිටම සමහර විද්වතුන් පෙන්වා දී තිබෙනවා. අපට දේශීයව සම්පාදනය කර ගත හැකි පූනර්ජනනීය හෙවත් සුනිත්‍ය බලශක්ති ප්‍රභවයන් (renewable energy sources) දියුණු කර ගැනීම ගැන 1970 ගණන්වල පටන් කථා කළත් ප්‍රගතිය සීමිතයි.

මෙයට හේතු රැසක් තිබෙනවා. ජල විදුලිය හැරුණු කොට අනෙකුත් සුනිත්‍ය බලශක්ති සඳහා තාක්ෂණය ප්‍රචලිත  නොවීම හා මිළ අධිකව පැවතීම එකක්. (මෙය පසුගිය දශකයේ බෙහෙවින් වෙනස් වී තිබෙනවා.)

තව ප්‍රධාන හේතුවක් නම් විදුලි බල මණ්ඩලයට සුනිත්‍ය ප්‍රභවයන් ගැන සැබෑ උනන්දුවක් නොතිබීමයි.

මහා පරිමාණ, මධ්‍යගත බලශක්ති ජනනයේ මානසිකත්වයට මුළුමනින්ම නතු වූ විදුලිබල මණ්ඩලය විකල්ප බල ශක්ති ගැන කවදත් දැරුවේ අවඥා සහගත ආකල්පයක්. මෙය වෙනස් කිරීමට බොහෝ බලශක්ති අමාත්‍යවරුන්ට පවා හැකි වූයේ නැහැ.

මෙයින් ඔබ්බට යන දිගු කාලීන වූත්, වඩාත් පරිසර හිතකාමී වූත් බලශක්ති පිළිවෙතකට සංක්‍රමණය වීමේ පෙර නිමිති තිබෙනවා. සූර්යබල සංග්‍රාමය එැන්නක්.

එහෙත් මාධ්‍ය ප්‍රචාරණයෙන් ඔබ්බට ගිය තාක්ෂණික උපදෙස් හා මූල්‍ය පහසුකම් නිලධාරිවාදයෙන් තොරව සපයන ව්‍යාපෘති කළමනාකරණයක් එහි සාර්ථකත්වයට අවශ්‍යයි. යහපත් සංකල්ප අසංවේදී හෝ සංකීර්ණ හෝ ක්‍රමවේදයන් හරහා ක්‍රියාත්මක කිරීමට ගොස් අසාර්ථක වීමේ අත්දැකීම් මෙරට විවිධ ෙක්ෂත්‍රවල අපට හමු වනවා.

සූර්ය බලශක්ති ප්‍රවර්ධනයට අදාළ සමාජ විද්‍යාත්මක හා ආර්ථීක විද්‍යාත්මක සාධක තිබෙනවා. සූර්ය තාක්ෂණය සංකීර්ණ එකක් නොවූවත් යම් නඩත්තු කිරීමක් හා තාක්ෂණික දැනුමක් අවශ්‍යයි.

Cartoon by Ron Tandberg
Cartoon by Ron Tandberg

සූර්ය බලය ගෘහස්ත මට්ටමින් විදුලිබල ජනනයට යොදා ගැනීමේ වසර 30කට ආසන්න අත්දැකීම් මෙරට තිබෙනවා. මේ අත්දැකීම් ලැබුවේ එම ක්ෂේත්‍රයේ පුරෝගාමී වූ පෞද්ගලික සමාගම්  හා රාජ්‍ය නොවන සංවිධාන විසින්. (මේ ඉතිහාසය ඉදිරි තීරු ලිපියක සැකෙවින් විස්තර කිරීමට මා අදහස් කරනවා.)

සර්වෝදය, සෝලංකා, පවර් ඇන්ඩ් සන්, Solar Electric Light Fund ආදී දෙස් විදෙස් ආයතන මෙරට නිවාස මට්ටමේ සූර්ය බලශක්ති ප්‍රවර්ධනයේ පුරෝගාමීන්. ඔවුන් උගත් පාඩම්වලින් අද ප්‍රතිපත්ති සම්පාදකයන්ට හා නිලධාරීන්ට ප්‍රයෝජන ගත හැකියි.

සූර්ය කෝෂ හා සම්බන්ධිත තාක්ෂණය මෙරටම නිපදවා ගන්නවාද? නැත්නම් චීන, ජර්මන් හෝ වෙනත් සැපයුම් කරුවන්ගෙන් ලබා ගන්නවා ද? මෙරට සූර්ය තාක්ෂණයට අත හිත දීමට අපේ බැංකු කොතරම් උත්සුක වේද? සමස්ත සුනිත්‍ය බලශක්ති ක්ෂේත්‍රය නිසි නියාමනයට හා විමර්ශනයට ලක් කිරීමට මහජන උපයෝගිතා කොමිසමට (PUCSL) හැකි ද?

ගතවූ වසර 25කට අධික කාලය තුළ සුනිත්‍ය බලශක්ති ගැන මා විවිධ මාධ්‍යවලින් මෙවැනි ප්‍රශ්න මතු කොට තිබෙනවා. මේ ප්‍රශ්න අසන්නේ කිසිවකු අපහසුතාවට පත් කිරීමට නොව යහපත් ප්‍රතිපත්ති ප්‍රශස්තව ක්‍රියාත්මක වනු දැක්මේ පොදු අරමුණින්.

Read also: සූර්ය බලයෙන් ඔබේ විදුලි බිල සුන් කල හැකිද? ඔබ දැන ගත යුතු කරුණු 9ක්

Image courtesy Aniwa.lk Image source - www.aniwa.lkwp-contentuploads201609SolarPower-05.jpg
Image courtesy Aniwa.lk
Image source – http://www.aniwa.lkwp-contentuploads201609SolarPower-05.jpg

සිවුමංසල කොලුගැටයා #280: වස විස නැති ගොවිතැනට විකල්ප මත විසද?

http://ravaya.lk/?p=16684
http://ravaya.lk/?p=16684

In this week’s Ravaya column (appearing in the print issue of 21 August 2016), I take a critical look at the Sri Lanka government’s new ‘Toxin-Free Nation” effort. Announced in 2015, it is a three year programme (2016-2018) “to convert Sri Lanka into a green nation and enable its citizens to enjoy foods free of chemicals and agro-toxins”.

Curiously, the programme is being implemented by a state entity called the Strategic Enterprise Management Agency (SEMA), set up in 2004 originally to monitor and support state owned enterprises. The century old and widely experienced Department of Agriculture is not involved (and apparently fully excluded).

Toxin free country - SEMA image
Toxin free country – SEMA image

According to the official programme document, available on SEMA website, “the aim of the program is to replace import driven agrochemical based agriculture with organic, sustainable natural agro-culture.”

[Quoted verbatim: not sure why they insist on using the term agro-culture instead of agriculture.]

The document claims, without citing any references or sources, that Sri Lanka spends LKR 300 billion a year “to import milk products, sugar, agrochemicals, seeds, etc., while farmer subsidies account for a further Rs.30 billion a year” (p12).

It further says, on p23, “As a long-term strategy for toxin-free agriculture, it is anticipated that indigenous rice varieties will significantly replace the improved varieties that are presently grown by farmers. According to the plan, 30% of rice produced in Sri Lanka would be indigenous varieties at the end of the three year plan. Further, organic, natural, biological fertilizers and pest repellants will replace the agrochemicals used to cultivate these improved varieties and it is anticipated that these toxins will be completely eradicated from Sri Lankan soil by the third year of the program.”

The document is full of uncorroborated claims and seemingly unrealistic goals. In 2014, organically farmed land accounted for less than one percent of the total cultivated land in Sri Lanka.

The exact methodology of going from under 1 percent to 33% in three years is not clear. On p15, the document says: “A toxin-less agro-culture is a system geared to obtain the required “plant-food” from the air, the land and the immediate environment. Multicropping, soil conservation, water and irrigation management, promoting the presence of agrofriendly fauna and flora as well as mechanical systems for pest control are all part of these systems.”

The plan lists a 10 point, multi-pronged approach as follows:

Toxin Free Sri Lanka: 10 point plan. Source: http://www.sema.gov.lk/
Toxin Free Sri Lanka: 10 point plan. Source: http://www.sema.gov.lk/

The plan does make some sense when it takes stock of organically grown food available in the market today. “In 2015, the price of organics was two or three times that of foods produced with the application of agrochemicals. Therefore, only the middle upper and upper income bracket of consumer could afford them leaving the common citizen of the country no choice but to purchase and consume toxin laced alternatives.” (p13).

I have been saying this for years. As I wrote in August 2014: “Despite their appeal, organics will remain a niche market, albeit a growing one, for years to come. Nobody wants to eat food laced with agrochemical residues (for which no safe upper limits have been set in Sri Lanka). But when organics typically cost 50% or more than non-organics, how many can really afford it? Unless this gap is narrowed, organics will remain beyond reach for many.”

As a long standing watcher and commentator on conservation farming (which is bigger than organics), I have been seeking clarity on this Toxin-Free Nation plan of Sri Lanka, being spearheaded by President Maithripala Sirisena himself. But his staff involved in promoting and implementing the programme have opted not to respond to specific queries in the public media and scientific forums.

Worse, they have shown high levels of intolerance towards critics — sometimes vilifying critics as ‘agents of chemical farming’ or ‘promoters of agrochemical companies’! This utter failure to engage is inconsistent with good governance policies of the President and government. The Department of Agriculture being excluded from the whole process is also a matter for grave concern: this means there now are TWO parallel structures for farming policy and promotion in Sri Lanka!

In this column, I call for a dispassionate, rational discussion of this politically driven national programme for toxin-free farming. I also refer to three outstanding Lankan scientists who have advocated conservation farming for decades – but they have done so without the intellectual arrogance and confrontational politics of the current effort. These pathfinders are: late Dr Ray Wijewardene, Dr Lionel Weerakoon and Dr Parakrama Waidyanatha.

L to R - Dr Lionel Weerakoon, Dr Parakrama Waiyanatha, Asoka Abeygunawardena
L to R – Dr Lionel Weerakoon, Dr Parakrama Waiyanatha, Asoka Abeygunawardena

අශෝක අබේගුණවර්ධන මා කලක සිට හඳුනන, ප්‍රියජනක පුද්ගලයෙක්. ඉංජිනේරුවකු ලෙස උගත් ඔහු විද්වත් දැනුම හරහා සමාජ ප්‍රශ්නවලට විසඳුම් සොයන පොදු උන්නතියට කැප වූ බුද්ධිමතෙක්.

මීට සති කිහිපයකට පෙර අප අහම්බෙන් හමු වූයේ 2015 ජනවාරියේ ආණ්ඩු පෙරළියෙන් පසු මුල් වතාවටයි. එම පෙරළියට පසුබිම් වූ දේශපාලන පසුබිම හා කැම්පේන් ක්‍රමෝපායයන් ගැන ඔහු පොතක් ද ලියා තිබෙනවා.

අශෝක දැන් උපායමාර්ගික ව්‍යවසාය කළමනාකරණ ආයතනය (SEMA) නම් රාජ්‍ය ආයතනයේ ප්‍රධානියා. ඒ යටතේ ක්‍රියාත්මක වන එක් ප්‍රධාන වැඩසටහනක් නම් වස විස නැති ගොවිතැන් ප්‍රවර්ධනය කිරීමයි.

මේ ගැන විමසූ විට අශෝකගේ මුල් ප්‍රතිචාරය වූයේ ”ඔබ ඒකට විරුද්ධයි නේද? ” යන්නයි.

සූහදව කළ එම විමසීමට සූහදවම පිළිතුරු දුන් මා කීවේ එයට මගේ කිසිදු විරෝධයක් නැතත් ඒ ගැන යම් ප්‍රශ්න මා පොදු අවකාශයේ මතු කරන බවයි. මේ කිසිවක් පුද්ගලික කෝන්තර නොවෙයි.

මේ වසර මුලදී ඇරැඹුණු වස විස නැති ගොවි ව්‍යාපෘතියේ අරමුණ “අවුරුදු තුනක කාලයකින් ලංකාව සම්පුර්ණයෙන්ම වස-විස නැති රටක් බවට පරිවර්තනය කිරීමයි. මේ කෘත්‍ය තුලින් අප රටේ සුපිරිල ගුණාත්මක, අතිශයිම පලදායි, සුව ප්‍රාර්ථනාවෙන් සපිරි පාරම්පරික ගොවිකම සහ නවීන ක්‍රමවේද හරහා රට  තිරසාර කෘෂිකර්ම ක්‍රමවේදයකට රැගෙන යාම” බව SEMA වෙබ් අඩවිය කියනවා. http://goo.gl/g92EkW

Toxin Free Nation: Sri Lanka's govt programme as summed up by promoting agency SEMA. Image courtesy http://www.sema.gov.lk/en
Toxin Free Nation: Sri Lanka’s govt programme as summed up by promoting agency SEMA. Image courtesy http://www.sema.gov.lk/en

අශෝක කීවේ කාබනිකව වවන සහල් හා අනෙක් ආහාර බෝග, කෘෂිරසායන යොදා ගෙන වවන ආහාරවල මිලට ආසන්න හෝ සම හෝ වීමට අවශ්‍ය බවෙහි වෙළඳෙපොළ සාධකය ඔහු හා පිරිස වටහා ගෙන ඇති බවයි. මෙය කලක සිට මාද මතු කරන වැදගත් සාධකයක්. එය එසේ නොවනතුරු කාබනික ඵලදාව ඉහළ මධ්‍යම පාංතික සුළුතරයකට සීමා වනවා. (නැතිනම් පිටරට යැවෙනවා.)

එසේම විදෙස් වෙළඳෙපොළවලට යවන විට අනිවාර්යයෙන් ලද යුතු කාබනික වගා කිරීම් සහතික (Organic certification) මෙරට වෙළඳෙපොළ සඳහා අනිවාර්ය කිරීම ප්‍රායෝගික නැති බවත් වස විසෙන් තොර ගොවිතැන් ව්‍යාපෘතිය හඳුනා ගෙන තිබෙනවා.

තනිකර පාරම්පරික දැනුමට සීමා නොවී නූතන දැනුමද එයට මිශ්‍ර කර ගැනීම හොඳයි. එහෙත් විද්‍යාවේ ලොවම පිළිගත් ක්‍රමවේදය වන සියලු දැනුම සංවාදයට විවෘත වීම මේ පිරිස අනුගමනය කරන බවක් පෙනෙන්නට නැහැ.

පොදු උන්නතියට වැදගත් ඕනෑම මාතෘකාවක් අරභයා මූලධර්මවාදී වීම හිතකර නැහැ. වත්මන් සමාජයේ බහු විධ මතවාදයන්ට සංවාදශීලී වීමට ඉඩ තිබෙනවා. එහිදී විකල්ප හෝ ප්‍රතිවිරුද්ධ මතධාරීන් හෙළා දැකීම හා ඔවුන් වාණිජ අරමුණු සඳහා පෙනී සිටින ”සමාගම් නියෝජීතයන්” යයි එක හෙළා හංවඩු ගැසීම පරිණත ක්‍රියාවක් නොවෙයි.

මේ ගැන 2016 මාර්තු 20 වනදා රාවයේ ලසන්ත රුහුණගේ ලියූ විග්‍රහයට මා මුළුමනින්ම එකගයි: “වස විසෙන් තොර පොළොවක් තිබිය යුතු බවට විවාදයක් නැත. ශරීරයට දරා ගත නොහැකි තරමට වස විස ශරීරයේ නොතිබිය යුතු බවට විවාදයක් නැත. එහෙත් ඒ සඳහා විද්‍යාත්මක පරීක්ෂණයකින් හෝ නිවැරදි ගණන් බැලීමකින් තොරව එක් පුද්ගලයකුගේ හෝ පුද්ගලයන් කිහිපදෙනෙකුගේ හිතැඟි පරිදි ජනප‍්‍රිය තීන්දු තීරණ ගැනීම රටක් වශයෙන් සලකන කල කොතරම් යෝග්‍යද යන්න අප නැවත නැවතත් සලකා බැලිය යුතුය.”

වකුගඩු රෝගයට (CKDu) හේතු විය හැකි සාධක 30ක් පමණ විවිධ පර්යේෂණ තුළින් හඳුනාගෙන තිබෙනවා. ඒ අතර රසායනික පොහොර හරහා එන කැඩ්මියම් ද තිබෙනවා. එහෙත් රෝගයට ඒ නිශ්චිත සාධකයක් ස්ථීරවම තහවුරු කර ගෙන නැහැ.

17 May 2016: සිවුමංසල කොලූගැටයා #268: වකුගඩු රෝගය වාද පිටියක් නොව ජාතික ආපදාවක් ලෙස සලකමු!

මේ නිසා වස විස නැති ගොවිතැන කළ පමණින්ම වකුගඩු රෝගය දුරුවේ යැයි තර්ක කළ නොහැකියි. එහෙත් පරිසරයටත්, සෞඛ්‍යයටත් වඩා හිතකර ගොවිතැන්  ක්‍රම ප්‍රවර්ධනය කිරීමේ වරදක් නැහැ.

කණගාටුදායක කරුණ නම් වස විසෙන් තොර ගොවිතැන සඳහා පෙනී සිටින පිරිස සංවාදශීලී වනු වෙනුවට නොරුස්නා සුලු හා උද්දච්ච ස්ථාවරයන් ගැනීමයි. ඔවුන්ගේ පටු විග්‍රහයට අනුව ප්‍රධාන පෙළේ රාජ්‍ය ආයතනයක් (කෘෂිකර්ම දෙපාර්තමේන්තුව) හා මෙරට ප්‍රමුඛතම සරසවියක් (පේරාදෙණිය) මුළුමනින්ම පාහේ ”වස විස වවන සමාගම් ආකෘතියට” නතු වෙලාලු.

මෙවැනි සරල විග්‍රහයන් යළි යළිත් කියමින් හා දේශපාලන අනුග්‍රහය මත පරිසර හිතකාමී ගොවිතැන ප්‍රවර්ධනය කිරීම අවදානම් සහගතයි. ”ඔබ අප සමඟ නැතිනම් අපට විරුද්ධවාදියෙක්. අප ඔබ හෙළා දැකිය යුතුයි.” යන ජෝර්ජ් බුෂ් ශෛලියේ තර්ක නූතන සමාජයට ගැළපෙන්නේ නැහැ.

සාක්ෂි, විග්‍රහයන් හා තර්ක මත පදනම් වූත්, ආවේගශීලී නොවූත් සංවාද හරහා පමණයි අපට සැබවින්ම ඉදිරියට යා හැකි වන්නේ.

හරිත විප්ලවයේ උච්චතම අවධියේ (1960 – 1980 වකවානුවේ) වුවද  එහි ප්‍රවේශයෙන් ප්‍රශ්න කළ හා වඩාත් පරිසර හිතකාමී ගොවිතැන් ක්‍රම අත්හදා බැලූ විද්වතුන් මෙරට සිටියා.

ඔවුන් උඩුගං බලා පිහිනුවේ සම්ප්‍රදායික ගොවිතැන් ක්‍රම හා නූතන විද්‍යාත්මක සංකල්ප මනා ලෙස සංකලනය කරමින්. ඔවුන් තර්ක කළේ තමන්ගේම ක්ෂේත්‍ර අත්හදා බැලීම් හා අත්දැකීම් මත පදනම් වෙමින් දැඩි සංයමයෙන් යුතුවයි.

මේ විද්වතුන් අතර සිටි ආචාර්ය රේ විජේවර්ධන (1924 – 2010) ගැන මා කිහිප විටක් ලියා තිබෙනවා. රේ යළි යළිත් ගොවීන්ට අවවාද කළේ: “සැම විටම හිරු එළියෙන් හා ජලයෙන් උපරිම වැඩ ගන්න. නයිට්‍රජන්, පොස්පරස් හා පොටෑසීයම් වැනි (බෝග වැවීමට අත්‍යවශ්‍ය) මූලද්‍රව්‍ය සොබා දහමේ චක්‍රීකරණය වීම ගොවිබිමෙහිද හැකි තාක් අනුකරණය කරන්න.”

Dr Ray Wijewardene (1924-2010)
Dr Ray Wijewardene (1924-2010)

එහෙත් අවශ්‍ය තැනදී කෘෂි රසායන නිසි පමණට භාවිත කිරීම ඔහු අනුමත කළා. 1995දී මා සමඟ කළ දීර්ඝ මාධ්‍ය සාකච්ඡාවකදී කාබනික ගොවිතැන ගැන ද කථා කළා. මෙන්න අදාල උධෘතය:

අවශ්‍ය විටෙක අවශ්‍ය පමණට යම් රසායනික පොහොර හා වෙනත් ගොවි උපකාරක ද්‍රව්‍ය භාවිතයේ වරදක් මා දකින්නේ නැහැ. ඉතා වැදගත් කරුණ නම් පසේ සාරය පවත්වා ගැනීමයි.

 “අප දිගු කාලීනව සිතිය යුතුයි. ශ්‍රී ලංකාවේ වටිනා ම සොබා සම්පතක් නම් පසේ සරු බවයි ^soil fertility&. මෙරට වවා, අස්වනු නෙළා පිටරට යවන බෝග ගැන සිතන්න. (ආහාර බෝග පමණක් නොව වැවිලි බෝග ද එයට ඇතුළත්.) එම අස්වනු හරහා අපේ පොළවේ සරු බව රටින් පිට යනවා. මෙසේ අහිමිවන සරුබව යළිත් අපේ පසට ලබා දිය යුතුයි. නැතිනම් ලක් පොළොව කලකදී මුඩු, නිසරු බිමක් වනවා.

 “ඉන්දියාවේ මෙන් අපට අවශ්‍ය රසායනික පොහොර රට තුළ ම නිපදවා ගන්නට ඇති තරම් සොබාවික පොහොර නිධි සොයා ගෙන නැහැ. මේ මදිපාඩුව පිරිමසා ගන්නට අපට යම් තරමක රසායනික පොහොර පිටරටින් ගෙනෙන්නට සිදු වනවා.

මා කවදත් අවධාරණය කළේ එසේ ගෙනෙන පොහොර ඉතා සකසුරුවම් ලෙසින්, පසේ සාරය පවත්වා ගන්නා සොබාවික ක්‍රම සමඟ සංයෝජනය කළ යුතු බවයි. කොළ පොහොර, ගොම පොහොර, ගැඩිවිලුන්ගෙන් වැඩ කරවා ගැනීම ආදී සාම්ප්‍රදායික ක්‍රියා ගැන මීට වඩා අවධානය යොමු කළ යුතුයි.”

මේ ක්ෂේත්‍රයේ තවත් විද්වතුන් සිටිනවා. එක් අයෙක් නම් දිගු කලක් කෘෂිකර්ම දෙපාර්තමේන්තුවට සේවය කළ ආචාර්ය ලයනල් වීරකෝන්. ඔහු මහඉලුප්පල්ලම කෘෂි පර්යේෂනායතනයේ සොබාදහමට හිතකර ගොවිතැන් ක්‍රම ගැන වසර ගණනාවක් පර්යේෂණ කළා. 1980 ගණන්වල ඔහු ලියු    ‘Aspects of Conservation Farming’ නම් පොතෙහි පිටපතක් මා සතුව තිබෙනවා.

එහි පූර්විකාවේ ඔහු මෙසේ ලියනවා. ”බටහිර රටවල ආහාර නිෂ්පාදනය වැඩි කර ගත්තේ වගා බිම්වලට පිටතින් එකතු කරන පොහොර හා අනෙකුත් කෘෂි රසායන ප්‍රමාණය අධික ලෙස ඉහළ දැමීමෙන්. දියුණුවන රටවල් ගොවි ඵලදාව වැඩි කරන්නට වඩ වඩාත්  බිම් ගොවිතැනට යොදා ගන්නවා. මේ ප්‍රවේශ දෙකෙහිම යා හැකි දුරේ නිශ්චිත සීමා තිබෙනවා. අනිසි භූමි පරිභෝජනය නිසා අපේ රටවල වනාන්තර විනාශය, මුඩුබිම් බිහිවීම හා කාන්තාරකරණය උත්සන්න වෙලා.”

ශ්‍රී ලංකාවටත්, ලෝකයටත් අවශ්‍යව ඇත්තේ සොබාදහමේ ප්‍රවාහයන් නිසි ලෙස හඳුනා ගෙන, ඒවාට එරෙහි නොවී ඒවායින් උපක්‍රමශීලී ලෙස ප්‍රයෝජන ගන්නා ආකාරයේ ගොවිතැනක් බවට වීරකෝන් සිය පොතේ කියනවා.

විජේවර්ධන මෙන්ම ඔහුද අවධාරණය කරන්නේ ඝර්ම කාලාපීය පස සෝදා යාමට ලොකු විභවයක් ඇති නිසා මතුපිට සාරවත් පස රැක ගෙන ගොවිතැන් කිරීමේ වැදගත්කමයි. සංරක්ෂණාත්මක ගොවිතැන් ක්‍රම හයක් ඔහු සිය පොතේ විස්තර කරනවා.

එයින් එකක් නම් ගොවිබිමක පස (නගුලකින් හෝ ට්‍රැක්ටරයකින්) සීසෑමකින් තොරව වගා කිරීමයි (Zero Tillage or No-Till Farming).

පස පෙරළීමෙන් පසූ වර්ෂාව නිසා සරුපස අධික ලෙස සෝදා පාලුවට ලක් වනවා. හෙක්ටයාරයක (අක්කර 2.5)  බිමක අඟල් 10ක් යටට සීසෑ විට ටොන් 1,300ක් පමණ පස ලිහිල් වන බවත් එය රැක ගැනීම ඉතා අසීරු බවත් ඔහු කියනවා.

Cover of ‘Conservation Farming for Small Farmers in the Humid Tropics’ co-authored by Ray Wijewardene and Parakrama Waidyanatha, 1984
Cover of ‘Conservation Farming for Small Farmers in the Humid Tropics’ co-authored by Ray Wijewardene and Parakrama Waidyanatha, 1984

1984දී රේ විජේවර්ධන සමඟ සංරක්ෂණාත්මක ගොවිතැන ගැන අගනා අත්පොතක් (Conservation Farming for Small Farmers in the Humid Tropics) ලියු ආචාර්ය පරාක්‍රම වෛද්‍යනාථ මේ ක්ෂෙත්‍රයෙහි සිටින තවත් හසල විද්වතෙක්. 2016 ජූනි 24 වනදා ඩේලි නිවුස් පත්‍රයට විද්වත් ලිපියක් ලියූ ආචාර්ය වෛද්‍යනාථ මෙසේ කියනවා.

”පලිබෝධනාශක (හා සෙසූ කෘෂි රසායනික) හරියට බෙහෙත් වගෙයි. මේ දෙකම අපට අවශ්‍යයි. එහෙත් නිසි මාත්‍රාවට නොගෙන වැඩිපුර භාවිත කළොත් ප්‍රතිඵල භයානක විය හැකියි. එසේ වන නිසාවට බෙහෙත් නොගෙන සිටීම හෝ කෘෂි රසායනිකවලින් මුළුමනින්ම ඈත් වීම ප්‍රඥාගෝචර නොවෙයි.”

රසායනික, භෞතික හා ජෛවවිද්‍යාත්මක ක්‍රම මිශ්‍රණයක් වන සමෝධානික පලිබෝධ කළමණාකරන තාක්ෂණයන් (integrated pest management techniques) කෘෂිකර්ම දෙපාර්තමේන්තුව මනාව දියුණු කොට ඇති බවත්, අවශ්‍ය ප්‍රතිපාදන ලැබේ නම් ඒවා රටටම ප්‍රවර්ධනය කළ හැකි බවත් ඔහු කියනවා.

”කියුබාවේ ගොවිතැන මෙබඳු මිශ්‍ර ක්‍රම බහුලව යොදා ගන්නවා. අපට කියුබාවෙන් මේ ගැන බොහෝ දේ උගත හැකියි.”

වෛද්‍යනාථ සිය ලිපියේ මෙසේද කියනවා. ”රසායනික පොහොර භාවිතය අඩු කිරීමට රජය කාබනික ගොවිතැන ප්‍රවර්ධනය කරන බව පෙනෙනවා. එය හොඳ තීරණයක්. එහෙත් රටේ ඇති තරම් හොඳ ප්‍රමිතියේ කාබනික පොහොර නිපදවා ගැනීමේ දැනුම හා හැකියාව තිබේද යන්නත් සොයා බැලීය යුතුයි.

”කාබනික පොහොර යනු හුදෙක් ශාක අපද්‍රව්‍ය හා කොම්පෝස්ට් පමණක් නොව පැළෑටි වර්ධනයට හිතකර ක්ෂුද්‍ර ජීවින් හා ජෛව පොහොර විශේෂ ද එයට ඇතුළත්. එහෙත් රනිල ශාක වගාව හරහා වායුගෝලීය නයිට්‍රජන් පසට එක් කිරීම හැරුණු කොට අනෙකුත් කාබනික පොහොර ජනනයට අවැසි ශිල්ප ක්‍රම සාමාන්‍ය ගොවියාට ලැබේදැයි සැක සහිතයි.”

ඔහු පෙන්වා දෙන ඉතා වැදගත් කරුණ නම් කාබනික ගොවිතැන හරහා නිපදවන ආහාර සෑම විටම වස විසෙන් තොර නැති බවයි.

”කාබනික පොහොරවල නිතර හමු වන බැර ලෝහයක් නම් කැඩ්මියම්. කෘෂිකර්ම දෙපාර්තමේන්තුවේ පර්යේෂණවලට අනුව ඔවුන් විශ්ලේෂණය කළ කාබනික ද්‍රව්‍යවල කැඩ්මියම් ppm (parts per million) 2.42කුත්, ගොමවල ppm 0.4කුත් හමු වුණා. මේ නිසා කාබනික ගොවිතැන හරහා ද ආහාරවලට කැඩ්මියම් වැනි බැර ලෝහ පිවිසිය හැකියි.

”එසේම කාබනික ගොවිතැනේ තවත් සීමාවක් නම් බෝග වගාවට අවශ්‍ය මූලද්‍රව්‍ය නිසි පමණට යෙදීම පාලනය කිරීම අසීරු වීමයි. අවශ්‍ය නයිට්‍රජන් ප්‍රමාණය දීමට කාබනික පොහොර යොදන විට වුවමනාවටත් වඩා ෆොස්පරස් එහි මිශ්‍ර වී තිබිය හැකියි.” ඔහු කියනවා.

සිමීත පරිමාණයකට සාම්ප්‍රදායික සහල් ප්‍රභේද වගා කිරීමේ හා කාබනික ගොවිතැනේ කිසිදු වරදක් නැතත් මහා පරිමාණයෙන් එය ප්‍රවර්ධනයට පෙර හැම පැතිකඩක්ම සංවාදයට ලක් කළ යුතු බව ආචාර්ය වෛද්‍යනාථගේ ප්‍රබල ආයාචනයයි.

”රටේ කෘෂි ප්‍රතිපත්ති වෙනස් කරනවා නම් එයට කෘෂිකර්ම දෙපර්තමේන්තුවේ විද්වත් පිරිස ද සම්බන්ධ විය යුතුයි. එහෙත් වත්මන් ප්‍රයත්නයේදී මෙය සිදුව නැති බව පෙනෙනවා. රටේ ආහාර සුරක්ෂිතබවට (food security) හානි නොවන පරිදි නව මාර්ගයන්ට ප්‍රවේශ වීම වැදගත්.

කෘෂි රසායනිකවල හානිය මතුව ඇත්තේ නිසි මාත්‍රාවන්ට ඒවා භාවිත නොකිරීම නිසා. නැණවත් කෘෂිරසායන භාවිතයට අවශ්‍ය නියාමන, දැනුවත් කිරීම්, පුහුණුව හා අධීක්ෂණය ලබා දීමට රජය මීට වඩා කැපවිය යුතුයි.

මේ පියවර පමා වී හෝ නොගෙන හුදෙක් කාබනික ගොවිතැනට ලහි ලහියේ මහා පරිමාණයෙන් යොමු වීම හිසරදයට කොට්ටා මාරු කිරීමක් විය හැකි බව වෛද්‍යනාථ කියනවා. http://www.dailynews.lk/?q=2016/06/24/features/85558

පරිසරයට හා සෞඛ්‍යයට හිතැති ගොවිතැනේ අගය හා අවශ්‍යතාවය ගැන විවාදයක් නැහැ. එහෙත් එය බහුවිධ මතවලට ඉඩ දෙන, සාක්ෂි මත පදනම් වූ ප්‍රයත්නයක් විය යුතුයි.

වීරකෝන් හා වෛද්‍යනාථ වැනි විද්වතුන්ගේ පුළුල් දැක්ම ගොවියාගේ ජීවන මට්ටම ද රැක ගෙන, පරිසරය ද සංරක්ෂණය කරමින් හිතකර ගොවිතැනකට රට යොමු කිරීමයි. ඔවුන් මූලධර්මවාදී වනු වෙනුවට ප්‍රයෝගික හා සානුකම්පිත වනවා. ක්‍රමීය වෙනසකට ඉවසිලිවන්තව දිගු කාලීනව ක්‍රියා කරනවා.

Uncritical media reporting (such as this one in state media) leaves the Toxin-Free Nation Programme unchallenged even when its claims and plans don't add up...
Uncritical media reporting (such as this one in state media) leaves the Toxin-Free Nation Programme unchallenged even when its claims and plans don’t add up…

 

 

සිවුමංසල කොලූගැටයා #268: වකුගඩු රෝගය වාද පිටියක් නොව ජාතික ආපදාවක් ලෙස සලකමු!

Image courtesy - Health Education Bureau
Image courtesy – Health Education Bureau of Sri Lanka

In this week’s Ravaya column (in Sinhala, published in issue dated 15 May 2016),, I revisit a public health emergency that I have been writing about for several years: mass kidney failure for no known reason.

Beginning in the 1990s, thousands of people in Sri Lanka’s Dry Zone – heartland of its rice farming — developed kidney failure without having diabetes or high blood pressure, the common causative factors. Most affected were men aged 30 to 60 years, who worked as farmers. As numbers rose, puzzled doctors and other scientists started probing possible causes for what is now named Chronic Kidney Disease of unknown etiology (abbreviated as CKDu).

CKDu has become a fully fledged humanitarian emergency, affecting thousands of people and their families – most of them subsistence farmers.

Investigating causes of this ailment — still not pinned down to a specific cause or factor — has proven difficult. While scientists follow rigorous scientific methods, some ultra-nationalists and opportunistic politicians are trying to hijack the issue for their own agenda setting. Some journalists have added fuel to the fire with sensationalist reporting and unwarranted fear-mongering.

On 9 May 2016, I moderated High Level Media Dialogue on Chronic Kidney Disease of Unknown Aetiology (CKDu) and Public Health in Colombo. It was organised jointly by the Ministry of Health, Nutrition and Indigenous Medicine; Ministry of Parliamentary Reforms and Mass Media; and theCoordinating Secretariat for Science, Technology and Innovation (COSTI) of the Ministry of Science, Technology and Research.

Three experienced medical professionals joined our conversation: Dr Tilak Abeysekera, Consultant Nephrologist, Nephrology Dialysis and Transplant Unit, General Hospital, Kandy; Dr Palitha Mahipala, Director General, Health Services, Ministry of Health, Nutrition and Indigenous Medicine; and Dr Vinya Ariyaratne, General Secretary of Sarvodaya and consultant community physician.

In this column, I summarise some of the latest scientific analysis and humanitarian issues that were presented during the event.

See also my other writing on the subject (some early ones are updated in this latest Ravaya column):

2 Sep 2012: සිවුමංසල කොලූගැටයා #81: වකුගඩු රෝගයේ විද්‍යාව හා විජ්ජාව

9 Sep 2012: සිවුමංසල කොලූගැටයා #82: රසායනික පොහොර ‘දෙවොලේ’ සිරගත වූ අපේ ගොවියා

8 March 2015: සිවුමංසල කොලූගැටයා #210: නිදන්ගත වකුගඩු රෝගයේ ඇත්ත නැත්ත හඳුනා ගනිමු!

18 August 2012: When Worlds Collide #29: Science and Politics of Kidney Disease in Sri Lanka

28 Dec 2013: Don’t exaggerate Lanka’s kidney disease, its discoverer pleads

23 January 2014: SciDev.Net: Going upstream for lasting kidney disease remedies

25 January 2015: Mysterious Kidney Disease in Sri Lanka: Nalaka Gunawardene answers BBC’s questions

15 Feb 2015: Public perceptions of pesticides & how they influence policy: Case of CKDu in Sri Lanka

Dr Vinya Ariyaratne
Dr Vinya Ariyaratne

‘මේ සභාවේ කී දෙනකු නිදන්ගත වකුගඩු රෝගයට ලක් වී ඇත්ද? නැතිනම් ඔබේ පවුලේ සාමාජිකයකු හෝ මිතුරකුට එය වැළඳී ඇත්ද? රෝගයෙන් පෙළෙන කිසිවකු ඔබ හඳුනනවාද?’

සර්වෝදය මහ ලේකම් වෛද්‍ය වින්යා ආරියරත්න මේ ප්‍රශ්න මතු කළේ හේතු හඳුනා නොගත් වකුගඩු රෝගය (Chronic Kidney Disease of uncertain aetiology, CKDu) ගැන මේ සතියේ කොළඹ පැවති මාධ්‍ය සංවාදයකදී. රෝගයට සම්බන්ධ කිසිවකුත් එහි සිටියේ නැහැ.

වියළි කලාපයේ දිස්ත්‍රික්ක 12කින් වාර්තා වී තිබෙන, දහස් ගණනක් අපේම ජනයාට වැළඳී ඇති මේ රෝගය කොළඹ හා බස්නාහිර පළාතේ කේන්ද්‍ර වූ මාධ්‍යවලටත්, අන් අයටත් ග්‍රහණය වීමේ සීමාවන් සිහිපත් කිරීමටයි ඔහුට ඕනෑ වුණේ.

එසේම මාධ්‍ය ආවරණයකින් හා ප්‍රසිද්ධියෙන් තොරව වකුගඩු රෝගීන් හා ඔවුන්ගේ පවුල්වලට උපකාර කිරීමට බොහෝ ස්වේච්ඡා ආයතන, දානපතීන් හා වෙනත් ලාංකිකයන් ඒකරාශි වෙමින් සිටින බවද ඔහු සඳහන් කළා.

ඇත්තටම මේ ජාතික ආපදාවට මීට වඩා පුළුල් හා ප්‍රශස්ත ලෙසින් සමස්ත සමාජයේ අවධානය අවශ්‍යයි.

1990 දශකයේ උතුරුමැද පළාතේ මුල් වරට වාර්තා වූ මේ රෝගයට හේතු කාරක වන නිශ්චිත සාධකයක් තවමත් හඳුනා ගෙන නැහැ. එක විට බොහෝ බලපෑම්වලට හසු වන මිනිස් සිරුරේ, රෝගාබාධයකට තුඩු දෙන තනි සාධකයක් වෙන් කර ගැනීම ඉතා දුෂ්කරයි.

ගෙවී ගිය දශක දෙකකට වැඩි කාලයක් තුළ ජානමය, පාරිසරික හා ජීවන රටා ලෙස කාණ්ඩ කළ හැකි සාධක රැසක් විද්‍යාත්මක විමර්ශනයට ලක්ව තිබෙනවා.

ජීවන රටාව කාණ්ඩය යටතේ දුම්කොළ, මත්පැන් (විශේෂයෙන් කසිප්පු), ජලය ඇති තරම් නොබීම, දැඩි උණුසුමට දිගටම ලක් වීම, එළිමහනේ වැඩ කිරීම ආදිය පර්යේෂකයන්ගේ විමසිල්ලට ලක් වුණා.

පාරිසරික සාධක කාණ්ඩය යටතේ භූගත ජලයේ ස්වාභාවිකවම හමු වන ෆ්ලෝරයිඩ්, වතුරෙහි කැල්සියම් වැනි ඛනිජ ස්වාභාවික මුසු වී තිබීම, මතුපිට ජලයේ බැක්ටීරියා ශ්‍රාවය කරන විස, බැර ලෝහ (කැඩ්මියම්, ආසනික්) ආහාරවල හෝ ජලයේ මුසු වීම ආදිය පර්යේෂණයට ලක්ව තිබෙනවා. මේ සමහරක් එන්නේ කෘෂි රසායනික (පොහොර, කෘමිනාශක, වල්නාශක) හරහා බවට කල්පිතයක් තිබෙනවා.

ජාත්‍යන්තරව පිළිගත් විද්වත් සඟරාවල පළවූ නිබන්ධනවලින් මේ දක්වා මෙවන් කල්පිත 29ක් මතුකර තිබෙනවා. එකක්වත් තහවුරු වී නැහැ.

මෙයට හේතුව එක සාධකයක් නොව සාධක කිහිපයක සංකලනය බවටත් අනුමාන කැරෙනවා.

විද්‍යාවේ ස්වභාවය පියවරෙන් පියවර සාක්ෂි මත පදනම් වී, ආවේගශීලී නොවී දැනුම නිරවුල් කිරීමයි. එහෙත් වකුගඩු රෝගය ගැන සංවාදවලට හා පර්යේෂණ කිරීමට යොමු වී සිටින සමහරුන්ට මෙසේ ක්‍රමානුකූලව ඉදිරියට යාමට ඉවසිල්ලක් නැහැ. ඔවුන් ප්‍රතිපත්ති සම්පාදකයන්ට බල කරන්නේ අනුමාන මත පදනම් වී යම් පියවර ගන්නා ලෙසයි.

ඇත්තටම මෙය මානුෂික ඛේදවාචකයක්. හදිසි ප්‍රතිචාර ද අවශ්‍යයි. මේ රෝගය මතුව ඇත්තේ ශ්‍රී ලංකාවේ පමණක් ද නොවේ. ඉන්දියාවේ ආන්ද්‍රා ප්‍රදේශ් ප්‍රාන්තයේත්, මෙක්සිකෝව, ග්වාතමාලාව, එල්සැල්වදෝරය, නිකරගුවා, හොන්ඩුරාස් හා කොස්ටාරිකා යන ලතින් අමෙරිකානු රටවලත්, ඊජිප්තුවේත් මෙයට සමාන රෝග තත්ත්ව හමු වනවා.

මේ සියළු රටවල සෞඛ්‍ය බලධාරීන්ට තිබෙන ලොකුම අභියෝගය නම් විද්‍යාඥයන් හේතු සාධක සොයන අතරේ තිබෙන දැනුම යොදා ගෙන රෝගීන්ට ප්‍රතිකාර ලබාදීම හා එය හමු වන ප්‍රදේශවල අන් අයට දිය හැකි හොඳම උපදෙස් ලබා දීමයි. ප්‍රසිද්ධියක් නැතිව මෙය පුළුල් ලෙස කැරෙන බව සෞඛ්‍ය සේවා ප්‍රධානීන්ට සවන් දීමෙන් මට වැටහී ගියා.

Dr Tilak Abeysekera
Dr Tilak Abeysekera

පේරාදෙණිය ශික්ෂණ රෝහලේ වකුගඩු රෝග විශේෂඥ වෛද්‍ය තිලක් අබේසේකර CKDu මුල් වරට හඳුනා ගත්තේ 1990 දශකයේදී. එතැන් පටන් වසර 20කට වැඩි කාලයක් පුරා මේ රෝගය හරිහැටි අවබෝධ කරගන්නට ඔහු තැත් කරනවා.

ඔහු අවධාරණය කරන මූලික කරුණක් නම් සමහර වකුගඩු රෝගීන්ගේ එයට තුඩු දෙන ශාරීරික සාධක හඳුනා ගත හැකි බවයි. මේ සාධක අතර දියවැඩියාව හා අධික රුධිර පීඩනය ප්‍රධානයි. මේ රෝග තත්ත්වයට CKD යයි කියනවා. එහි කිසිදු අබිරහසක් නැහැ.

CKD හරහා වකුගඩු අකරණයට ලක්වන යම් ජන පිරිසක් හැම රටකම හමුවනවා. හඳුනා ගන්නා විට පවතින තත්ත්වය අනුව බෙහෙත් මගින් හෝ රුධිර කාන්දු පෙරීම (dialysis) මගින් හෝ නිරෝගී වකුගඩුවක් බද්ධ කිරීමෙන් හෝ ප්‍රතිකාර කරනවා.

CKD යනු දන්නා ශාරීරික සාධක නැති පුද්ගලයන්ටද වකුගඩු අකරණය හට ගැනීමයි. වෛද්‍ය විද්‍යාව දන්නා සාධකයක් නැති බැවින් ‘හේතු හඳුනා නොගත්’ යයි කියනවා.

මේ රෝගය මුලින් හඳුනාගත් අනුරාධපුර දිස්ත්‍රික්කයේ වකුගඩු රෝගීන් සමස්තයෙන් 70%ක් CKDu. ඉතිරි 30% හේතු දන්නා වකගුඩු අකරණය CKD. මේ තත්ත්ව දෙක එකට මිශ්‍ර කිරීම හෝ පටලවා ගැනීම හෝ නොකළ යුතු බව වෛද්‍ය අබේසේකර කියනවා.

එසේම CKDu ‘ශීඝ්‍රයෙන් පැතිරෙනවා’ වැනි ප්‍රකාශ කිරීමේදී ද ප්‍රවේශම් විය යුතු යයි ඔහු කියනවා. මෙය රෝගියකුගෙන් තව කෙනෙකුට බෝවන ආකාරයේ රෝගයක් නොවෙයි.

‘අපට හරියටම කිව නොහැකියි මේ රෝගය මුලට වඩා වැඩි දිස්ත්‍රික්ක ගණනකින් හඳුනා ගන්නේ එය වඩාත් දෙනකුට හට ගන්නා නිසාද නැතිනම් වැඩිපුර දෙනකු මෙය හට ගෙන ඇත්දැයි පරීක්ෂාවට ලක් වීම නිසාද කියා. සමහර විට ඇතැම් ප්‍රදේශවල රෝගීන්ද නොදැන මෙය වසර ගණනක් පැවතුණා විය හැකියි.’

CKDu රෝගයේ අදියර 5ක් තිබෙනවා. එයින් මුල් අදියර තුනේදීම රෝගියාට පෙනෙන හෝ දැනෙන රෝග ලක්ෂණ නැහැ. එය සොයා ගත හැක්කේ රුධිර හා මුත්‍රා සාම්පල් රසායනාගාර පරීක්ෂණවලින්  පමණයි.

රෝග ලක්ෂණ පහළවන විට වකුගඩු සෑහෙන පමණට හානි වෙලා. එවිට කළ හැක්කේ බෙහෙත් හා රුධිර කාන්දු පෙරණය හරහා යම් තාක් කාලයක් ජීවත් වීමට රෝගියාට ඉඩ සලසා දීම පමණයි. මෙය පාලනය කරගත හැකි වුවත් සුව කළ හැකි රෝගයක් නොවෙයි.

වකුගඩු රෝගය මාරාන්තිකයිවැනි ප්රකාශ හරහා සමාජය භීතියට පත් නොකරන්න යැයි වෛද් අබේසේකර අයැද සිටිනවා. සුව කළ නොහැකි වුව පාලනය කර ගන්නා දියවැඩියාව වැනි රෝග ගැන සමාජ ආකල්පය මීට වඩා බෙහෙවින් වෙනස්. ඇත්තටම නිරෝගී වකුගඩුවක් බද්ධ කළොත් රෝගියාට දිගු කලක් ජීවත්වීමටද හැකි වනවා.

වකුගඩු රෝගය ගැන මහජනයාගේ හා ප්‍රතිපත්ති සම්පාදකයන්ගේ අවධානය යොමු කිරීමට මාධ්‍ය වාර්තාකරණය විශාල මෙහෙවරක් කරනවා. එහෙත් සමහර විට මාධ්‍යවේදීන් හෝ පරිසරවේදීන් බලාපොරොත්තු වන මට්ටමේ සරල හා ක්ෂණික විසඳුම් දීම ප්‍රායෝගික නැහැ.

උදාහරණයකට මේ රෝගයට පානීය ජලය සම්බන්ධ යැයි සැක කැරෙනවා. රෝගය පවතින සියලුම දිස්ත්‍රික්කවල සැමට නල ජලය දිය නොහැකිදැයි මාධ්‍ය හමුවේදී එක් මාධ්‍යවේදියෙක් විමසුවා. මේ අතර සියලු කෘෂිරසායන භාවිතය එක් වරම නතර කිරීම සමහර හරිතවේදීන්ගේ දැඩි නිර්දේශයයි.

මේවා ක්‍රියාත්මක කිරීම කෙතරම් දුෂ්කරදැයි ඔවුන් නොදන්නවා ඇති. කෙසේ වෙතත් යහපත් පුරුදු හා පරිසර හිතකාමී ගොවිතැන් ක්‍රමවලට යොමු වීමට මේ රෝගය නිසා හෝ අමතර තල්ලුවක් ලැබේ නම් එය ප්‍රයෝජනවත් අතුරු ඵලයක්. එහෙත් වකුගඩු භීතියක් සමාජගත නොකළ යුතුයි.

ලක් රජය ද සාමාජිකත්වය දරන අන්තර්-රාජ්‍ය සංවිධානයක් වන ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානය (WHO), CKDu ගැන විශේෂ අවධානයක් යොමු කරනවා. WHO ශ්‍රී ලංකා කාර්යාලයත්, CKDu පිළිබඳ ජනාධිපති කාර්ය සාධක බලකායත් එක්ව මේ ගැන ජාත්‍යන්තර මට්ටමේ විද්වත් වැඩමුළුවක් 2016 අප්‍රේල් 27-29 තෙදින තුළ කොළඹදී පවත්වනු ලැබුවා.

ශ්‍රී ලංකාවේත්, ගෝලීයවත් මේ ගැන මතුකරගෙන ඇති දැනුම සමාලෝචනය කිරීම හා ඉදිරි පර්යේෂණ ප්‍රමුඛතා හඳුනා ගැනීම එහි අරමුණු වූවා. එසේම නිශ්චිත රෝග කාරක හඳුනා ගන්නා තුරු කළ හැකි බොහෝ දේ ගැන සාකච්ඡා කිරීමට එය අවස්ථාවක් වුණා.

CKDu වාර්තා වී තිබෙන ආසියානු, අප්‍රිකානු හා ලතින් අමෙරිකානු කලාපවල රටවලින් ආ විද්‍යාඥයන් හා මහජන සෞඛ්‍ය විශේෂඥයන් 54 දෙනකු මෙයට සහභාගි වුණා. වකුගඩු රෝග නිවාරණය හා රෝගීන්ට සුබ සාධනය කරන අතර අක්මුල් සෙවීමේ පර්යේෂණාත්මක ප්‍රයත්න වඩාත් සම්බන්ධීකරණයකින් යුතුව ඉදිරියට ගෙන යන සැටි එහිදී විස්තරාත්මක කතාබහට ලක් වුණා.

සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශයේ සෞඛ්‍ය අධ්‍යාපන කාර්යාංශය නිකුත් කළ කෙටි පත්‍රිකාවක් ඉල්ලා සිටින්නේ කල් තබා වකුගඩු රෝගය හඳුනා ගැනීම (Screening) සඳහා ළඟම ඇති රෝහලට හෝ සෞඛ්‍ය වෛද්‍ය නිලධාරී කාර්යාලයට යන ලෙසයි.

වයස 10ට වැඩි සෑම අයකුම අඩු තරමින් වසර තුනකට වරක්වත් මුත්‍රා සාම්පලයක් පරීක්ෂා කරගන්නා ලෙසත්, පවුලේ යමෙකුට වකුගඩු රෝගය ඇත් නම් වසරකට වරක් එසේ කරන ලෙසත් එහි උපදෙස් දෙනවා.

එසේම මේ පරීක්ෂාව වකුගඩු රෝගය හමුවන ප්‍රදේශවල ජනයා පමණක් නොව රටේ ඕනෑම තැනෙක වෙසෙන සැමට අදාළ හා වැදගත් බවද වෛද්‍ය උපදේශයයි. මේ පරීක්ෂාවන් රජයේ රෝහල්වලින් නොමිලයේ කරගත හැකි බව සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශය කියනවා.

රෝහල්වලදීත්, ජංගම සායන හරහාත් රෝගය කල් තබා හඳුනා ගැනීමට උත්සාහ කැරෙනවා. 2014-15 කාලයේ දිවයිනේ දිස්ත්‍රික්ක 13ක 662,684ක් ජනයා රජයේ සෞඛ්‍ය සේවා හරහා මේ පරීක්ෂාව නොමිලයේ ලැබ තිබෙන බව සෞඛ්‍ය සේවා අධ්‍යක්ෂ ජනරාල් වෛද්‍ය පාලිත මහීපාල කියනවා.

Dr Palitha Mahipala
Dr Palitha Mahipala

2016දී වකුගඩු රෝග නිවාරණය සඳහා පමණක් රුපියල් බිලියන් 6.5ක් වෙන් කර ඇති බවත්, රෝගීන්ට කළ හැකි උපරිම ප්‍රතිකාර හා රැක බලා ගැනීම කරන බවත් ඔහු සඳහන් කළා.

රෝගයට හේතු සොයන අතරේ කළ හැකි හා කළ යුතු බොහෝ පියවර තිබෙනවා. වාද පිටියෙන් ඔබ්බට ගොස් මේ නිහඬව කැරෙන මානුෂික මෙහෙයුම් ගැනද මාධ් අවධානය යොමු කළ යුතුයි.

වෛද්‍ය වින්යා ආරියරත්න කියන්නේ මෙයයි: ‘රෝග කාරක හරියටම නිර්ණය කැරෙන තුරු බලා සිටීමට අපට බැහැ. අවශ්‍යත් නැහැ. නිශ්චිත රෝග කාරක සාධකය නොදැන අප ප්‍රතිචාර දක්වන තවත් රෝගාබාධ තිබෙනවා. (පිළිකා හා දියවැඩියාව වැනි). මේ නිසා පර්යේෂණ ඉදිරියට යන අතරේ අප සමාජයක් ලෙස මේ රෝගයෙන් පීඩාවට පත් අපේම සහෝදර ජනයා වෙනුවෙන් පෙළ ගැසෙමු. අපට ඔවුන්ගේ දුක හා දුෂ්කරතා අඩු කරන්නට හැකි අවස්ථා සොයා ඒ ඔස්සේ ඉදිරියට යමු.’

ඔහුගේ අදහස නම් 2004 සුනාමිය වෙරළබඩ බොහෝ ගම් නගරවලට හානි කළ විට රටක් හා සමාජයක් ලෙස එයට අප ප්‍රතිචාර දැක් වූවාට සමාන්තර ආකාරයේ දැවැන්ත කැප වීමක් වකුගඩු රෝගය සම්බන්ධයෙන් ද ඕනෑ බවයි.

Sarvodayya Suvodaya - a resting place for CKDu patients and their families who come to Anuradhapura hospital for treatment
Sarvodayya Suvodaya – a resting place for CKDu patients and their families who come to Anuradhapura hospital for treatment

උතුරුමැද පළාතේ රුධිර කාන්දු පෙරීම සඳහා පැමිණෙන රෝගීන්ගේ භාවිතය පිණිස සර්වෝදය හා මියුසියස් විදුහලේ බාලදක්ෂිකාවන් මෑතදී අනුරාධපුරයේ ඉදි කළ ‘සුවෝදය’ නිවහන ඔහු උදාහරණයක් ලෙස සඳහන් කළා.

මෙවැනි සමාජ සත්කාර අවස්ථා රාශියක් තිබෙනවා. ඒවා හඳුනාගෙන, සංවේදීව හා කාර්යක්ෂමව ප්‍රතිචාර දැක්වීම අවශ්‍යයි.

Sarvodaya Suvodaya in Anuradhapura
Sarvodaya Suvodaya in Anuradhapura

 

සිවුමංසල කොලූගැටයා #262: ලාංකිකයන් දෙදෙනෙක් එවරස්ට් කන්ද තරණයට සැරසෙයි

Jayanthi Kuru-Utumpala and Johann Peries: Aiming it real high...
Jayanthi Kuru-Utumpala and Johann Peries: Aiming it real high…

An experienced mountaineering duo, Jayanthi Kuru-Utumpala and Johann Peries, are the first Lankans to attempt the summit of Mt. Everest in the forthcoming Spring 2016 mountaineering season.

They have both individually and as a team successfully completed some of the world’s most challenging treks in Asia, Africa and Latin America – not to mention all key peaks in Sri Lanka.

Professionally, Jayanthi is a women’s rights and gender expert while Johann is a hair and make-up designer and performing artist. They are dedicating this climb to their families, to the causes they advocate (conservation, gender equality and healthy living), and to every child, woman and man of Sri Lanka.

They plan to be part of a larger team led by International Mountain Guides (IMG), a globally renowned mountaineering company which has led several successful Mt. Everest expeditions over the past 30 years.

In this week’s Ravaya column (appearing in the print issue of 27 March 2016), I look at the history of Everest exploration and the two Lankans plans to conquer it.

See also my recent English interview with the duo:

Sunday Observer, 28 Feb 2016: Taking Lanka to the Top of the World

At the Summit of Kilimanjaro, highest peak in Africa - Johann Peries on extreme left Jayanthi Kuru-Utumpala 3rd from left
At the Summit of Kilimanjaro, highest peak in Africa – Johann Peries on extreme left Jayanthi Kuru-Utumpala 3rd from left

ඇන්ටාක්ටිකාවට ගිය ලාංකිකයන් තිදෙනකු ගැන මේ කොලමෙන් මීට පෙර අප කතාබහ කළා (2012 දෙසැම්බර් 2 රාවය).

ඉතිහාසයේ මුල් වතාවට ලෝකයේ උසම කඳු මුදුනට නැගීමට ලාංකිකයන් දෙදෙනකු මේ දිනවල සූදානම් වනවා.

එවරස්ට් ලෝකයේ උසම කඳු සිරසයි. එය නේපාලය හා ටිබෙටය අතර පිහිටා තිබෙනවා. එහි උස මුහුදු මට්ටමේ සිට මීටර් 8,848ක් (අඩි 29,029) ක්. සංසන්දනය සඳහා ශ‍්‍රී ලංකාවේ උසම කන්ද වන පිදුරුතලාගල උස මීටර් 2,524 (අඩි 8,281) යි. මේ අනුව එවරස්ට් අපේ උසම කන්ද මෙන් තුන හමාර ගුණයක් උසින් වැඩියි.

ලෝකයේ තුන්වන ධ‍්‍රැවය (Third Pole) ලෙස ඇතැම් විට හැඳින් වෙන හිමාලය කඳුවැටියේ පිහිටි එවරස්ට් තරණය කිරීම ඉතා දුෂ්කර හා සීරුවෙන් කළ යුතු කාරියක්. කාය ශක්තිය හා මානසික ඒකාග‍්‍රතාව යන දෙකම ඉතා හොඳින් අවශ්‍ය වන්නක්.

මේ අභියෝගයට මුහුණ දෙන්නේ ජයන්ති කුරුඋතුම්පලා හා යොහාන් පීරිස්. ඔවුන් මෙරට සිටින අත්දැකීම් බහුලතම කඳු නගිින්නන් දෙදෙනෙක්.

පෞද්ගලික මට්ටමින් ඔවුන් ගන්නා ප‍්‍රයත්නයට ජනපති, අගමැති දෙපළගේ ආශිර්වාදය ලැබී තිබෙනවා. 2016 අපේ‍්‍රල් – මැයි කාලයේ ඔවුන් මේ ගමන යන්නේ වසර 30ක් පමණ තිස්සේ සාර්ථක එවරස්ට් තරණයන් රැසක් කොට ඇති ඉන්ටර්නැෂනල් මවුන්ටන් ගයිඞ් (IMG) නම් සමාගමේ මාර්ගෝපදේශ සපයන කණ්ඩායමක් සමගයි.

ජයන්ති වෘත්තියෙන් කාන්තා අයිතිවාසිකම් හා ස්ත‍්‍රී-පුරුෂ සමාජ භාවය පිළිබඳ විශේෂඥවරියක්. යොහාන් මෙරට ජනප‍්‍රිය කොණ්ඩා සැකසුම් ශිල්පියෙක්.

ශරීර සුවතාවය, සොබා දහම් ගවේෂණය හා එළිමහන් වික‍්‍රමයන්ට මේ දෙදෙනාම මහත් සේ ලැදියි.

මෙරට සියලූම උස් කඳු මුදුන් තරණය කර ඇති ඔවුන් ගෙවී ගිය වසර කිහිපය තුළ ආසියාවේ, අප‍්‍රිකාවේ හා දකුණු ඇමෙරිකාවේ උස් කඳු ගණනාවක් නැගීමෙන් අත්දැකීම් රැසක් ලබා සිටිනවා.

අප‍්‍රිකාවේ උසම කන්ද වන ටැන්සේනියාවේ කිලිමන්ජාරෝ Mount Kilimanjaro (මීටර් 5,895 හෙවත් අඩි 19,340), නේපාලයේ ඉම්ජා සේ කන්ද Mount Imja Tse (මීටර් 6,189 හෙවත් අඩි 20,305) මෙන්ම එවරස්ට් කන්දෙ මීටර් 5,384ක් (අඩි 17,598) උසින් පිහිටි කඳු නගින්නන්ගේ අතරමග කඳවුරට (Everest Base Camp) ඔවුන් ගොස් තිබෙනවා.

දශකයකට අධික කාලයක් ඉමහත් පරිශ‍්‍රමයෙන්, කැපවීමෙන් හා අධිෂ්ඨානයෙන් ලබා ගත් පුහුණුව මත පදනම් වෙමින් ජයන්ති හා යොහාන් එවරස්ට් තරණයට දැන් යොමු වන්නේ ජීවිතයේ ලොකුම අභියෝගයට මුහුණ දීමටයි.

එවරස්ට් කන්දට මේ නම දුන්නේ බි‍්‍රතාන්‍ය පාලකයන්. ඉන්දියාවේ මිනුම්පතිවරයා ලෙස 1830-1843 වකවානුවේ සේවය කළ ජෝර්ජ් එවරස්ට්  (Sir George Everest) නම් මිනින්දෝරු හා භූගෝල විද්‍යාඥයා සිහිවීම පිණිස මේ නම භාවිතය ඇරැඹුණේ 1856දී.

එයට පෙර විවිධ දේශීය නම්වලින් මේ කන්ද හැඳින්වුණා. ටිබෙට් ජාතිකයන් එයට ‘චෝ මොලූන්මා’ (Chomolungma) කීවේ කඳු අතර දේව මාතාව යන අරුතින්. නේපාල බසින් එයට සාගර්මාතා (Sagarmatha) හෙවත් ‘අහසේ නළල් තලය’ යයි කියනවා. ප‍්‍රබලව පෙනෙන කඳු ශිඛරවලට පූජනීය මට්ටමකින් සැලකීම මේ දෙරටේම දේශීය සම්ප‍්‍රදායන්ට අයිති වූවක්.

එවරස්ට් කන්ද මහාලන්ගුර් නම් හිමාල කඳු පෙළක (Mahalangur mountain range) පිහිටා තිබෙනවා. මේ ප‍්‍රදේශය උස කඳුවලින් ගහනයි. 1856දී මුල්වරට විද්‍යාත්මකව උස නිර්ණය කරන තුරු මෙය ලොව උසම කන්ද  බව දේශීය ජනයා දැන සිටියේ නැහැ.

එවරස්ට් කන්ද නැගීමට මුල්ම උත්සාහය ගත්තේ 1921දී. ඒ කාලයේ නේපාලයට විදේශිකයන්ට පිවිසීමට අවසර නොතිබූ නිසා එවරස්ට් නැග්ම විබෙට් පැත්තෙන් කෙරුණා. එම උතුරු මුහුණතින් මීටර් 7,000ක් ඉහළට යාම 1921දීත්, මීටර් 8,000ක් දක්වා ඉහළට නැගීම 1922දීත් කරනු ලැබුවා.

අධික ශීතල  හා කුණාටු බහුල මේ පරිසරයේ වාතයේ ඔක්සිජන් මට්ටමද අඩුයි. මේ නිසා කඳු නැඟීමට තැත් කරන අය ඉක්මනින් හා ලෙහෙසියෙන් ශාරීරික පීඩාවට පත් වනවා. එසේම අති දුෂ්කර බෑවුම් තරණය කිරීම අන්තරායකාරී අභියෝගයක්.

එවරස්ට් තරණය කිරීමට උත්සාහයන් ඇරැඹුණු සමයේ පටන්ම විටින් විට අනතුරු හා මරණ ද වාර්තා වුණා. 1924 ජුනි 8 වනදා එවරස්ට් කඳු මුදුනට ආසන්න වූ ජෝර්ජ් මැලරි හා ඇන්ඩෘ අර්වින් (George Mallory and Andrew Irvine) නම් අත්දැකීම් බහුල කඳු නගින්නන් දෙදෙනා හිටි අඩියේම අතුරුදන් වුණා.

ඔවුන් අනතුරට පත් වූයේ එවරස්ට් ජය ගත්තාට පසුවද, නැතිනම් ඊට පෙරද? මේ දෙගිඩියාව අභිරහසක් ලෙස දශක ගණනක් පැවතියා. 1999දී මැලරිගේ මළ සිරුර හිම අතරින් සොයා ගත්තේ මීටර් 8,155 (අඩි 26,755) උසකදී.

1930 හා 1940 දශකවලදී තවත් යුරෝපීය කඳු නඟින්නන් ගණනාවක් එවරස්ට් ජය ගන්නට තැත් කළත් අන්තිම මීටර් සිය ගණන තරණය කිරීම ඔවුන් සැමටම අපහසු වුණා.

1950 කොමියුනිස්ට් චීනය දැඩි බලහත්කාරයෙන් ස්වාධීන ටිබෙට් රාජ්‍යය අත්පත් කර ගත් පසු උතුරු මුහුණතින් ටිබෙට් පැත්තේ සිට එවරස්ට් නැගීම නතර වුණා. එතැන් පටන් කඳු නගින්නන් නේපාල පැත්තෙන් ගවේෂණ පටන් ගත්තා.

මුල්ම සාර්ථක එවරස්ට් කඳු තරණය සිදු කළේ 1953 මැයි 29 වනදා. බි‍්‍රතාන්‍ය කඳු නැගීමේ ගවේෂණ කණ්ඩායමක් ජෝන් හන්ට්ගේ නායකත්වයෙන් ටිකෙන් ටික මුදුනට ළං වුණා. අවසන් අදියරේදී ඉදිරියට ගියේ නවසීලන්ත ජාතික එඞ්මන්ඞ් හිලරි හා නේපාල ජාතික ටෙන්සිං නෝර්ගේ (Edmund Hillary and Tenzing Norgay).

Edmind Hillary and Tenzing Norgay, first humans to climb Everest on 29 May 1953
Edmind Hillary and Tenzing Norgay, first humans to climb Everest on 29 May 1953

ඔවුන් එදින (නේපාල වේලාවෙන්) පෙරවරු 11.30ට එවරස්ට් මුදුනට ළඟා වුණා. එහි ටික වේලාවක් ගත කොට, ඡායාරූප ගත් පසු සීරුවෙන් ආපසු බැස්සා. නැගීම තරමටම බැසීමත් අවදානම් සහගත කාරියක්.

හිලරි හා ටෙන්සිං නෝර්ගේ එවරස්ට් මුදුනේ ගත කළ කෙටි කාලයේදී ට‍්‍රාන්සිස්ටර් රේඩියෝවක් ක‍්‍රියාත්මක කොට රේඩියෝ විකාශයන් හසු කර ගැනීමට තැත් කළා. එහිදී ඔවුන්ට තේරෙන බසකින් අසන්නට ලැබුණේ කිලෝමීටර් 2,300කටත් වඩා දුරකින් පිහිටි කොළඹින් ආ විකාශයක්. එය Radio Ceylon විදේශීය විකාශයක්.

ඉන්දියානු අර්ධද්වීපය ඉලක්ක කරගෙන රේඩියෝ විකාශයන් එවකට මෙහි සිට නිතිපතා ප‍්‍රචාරය කෙරුණා. එයට අසන්නන් විශාල ගණනක යහපත් ප‍්‍රතිචාරද ලැබුණා. එවරස්ට් ජයගත් ඓතිහාසික මොහොතට ලාංකික සම්බන්ධයක්ද බිහි වූයේ එලෙසයි.

එදා මෙදා තුර වසර 63ක පමණ කාලය තුළ හාර දහසකට වැඩි දෙනෙකු එවරස්ට් කඳු මුදුනට ගොස් තිබෙනවා. සමහරුන් කිහිප වතාවක් මේ වික්‍රමය කර තිබෙනවාග එසේම 250ක් පමණ දෙනා එම උත්සාහයේදී අනතුරට පත්ව මිය ගොස් තිබෙනවා.

‘මරණයේ කලාපය’ ලෙස සමහරුන් හඳුන්වන අවසාන හා දුෂ්කරම නැගීම ඇත්තේ මීටර් 8,000 ඉක්ම වූ පසුවයි. ගිරිහිම නිපාත (avalanches) නිතර සිදු විය හැකියි.

කඳු නගින ශිල්ප ක‍්‍රම හා තාක්ෂණය දියුණු වී ඇතත් එවස්ට් නැගීම සැලකිය යුතු අවදානමක් තවමත් තිබෙනවා. 2015 වසරේ වසරේ එවරස්ට් තරණ උත්සාහයන් සියල්ල අත්හැර දමන්නට වුණේ 2015 අපේ‍්‍රල් 25දා සිදුවූ කම්පන මාපකයේ 7.8ක් වූ නේපාල භූමිකම්පාව නිසයි. එයින් හට ගත් ගිරිහිම නිපාතයෙන් 18 දෙනෙකු වැළලී මිය ගියා.

එසේම ඔක්සිජන් මට්ටම් බෙහෙවින් අඩුවීම නිසා මිනිස් දේහ ක‍්‍රියාකාරීත්වය අඩු වෙනවා. මේ නිසා මුහුදු මට්ටමින් ඉහළ ප‍්‍රදේශයක දින ගණන් ගතකොට එම පරිසරයට සිරුර හැඩගස්වා ගැනීම අවශ්‍යයි (acclimatization).

එවරස්ට් තරණයට තරමක් හෝ හිතකර කාලගුණ තත්ත්වයන් හමු වන්නේ වසරේ කෙටි කාලයක පමණයි. එනම් අපේ‍්‍රල් හා මැයි මාසවල සති කිහිපයක්. හැම වසරකම ලෝකයේ නන් රටවලින් එන සිය ගණනක් දෙනා මේ කෙටි කාලය තුළ එවරස්ට් තරණයට තැත් කරනවා.

මුල් වරට කාන්තාවක් එවරස්ට් තරණය කළේ 1975දී. ජපන් ජාතික ජුන්කෝ තාබේ (Junko Tabei) ඒ වික‍්‍රමය කළා. 2015 වනවිට කාන්තාවන් 400කට වඩා එහි ගොස් තිබෙනවා. 2014 මැයි මාසයේ මලවත් පූර්ණා (Malavath Purna) නම් ඉන්දියානු දැරිය මේ හපන්කම කරන විට ඇගේ වයස අවුරුදු 13 මාස 11යි. එහි ගිය ළාබාලම කාන්තාව ඇයයි.

එවරස්ට් ජය ගත් වයස්ගතම කාන්තාව ජපන් ජාතික තමායි වතානබේ (Tamai Watanabe). 2012දී ඇය දෙවන වරට එවරස්ට් නැංගේ වයස 73දී. මේ දක්වා මේ වික්‍රමය කළ වයස්ගතම පුද්ගලයාත් ජපනෙක්ග ඒ යුඉචිරෝ මියුරා (Yuichiro Miura). 2013දී ඔහු එවරස්ට් නගින විට වයස 80යි.

එවරස්ට් නැගීමට නේපාල රජයේ අවසරය අවශ්‍යයි. වාර්ෂිකව බලපත‍්‍ර දෙනු ලබන්නේ සීමිත සංඛ්‍යාවක්. එසේම වගකීම් සහිතව මේ කාරියේ නිරතවීමේ වැදගත්කම නේපාල බලධාරීන් අවධාරණය කරනවා. තමන්ගේ හා අන් අයගේ ජීවිත අනවශ්‍ය ලෙස අවදානමට ලක් නොකර, කඳුකර පරිසරයේ හිතුමතයට කසල නොදමා ක‍්‍රියා කරන මෙන් සියලූ කඳු නගින්නන්ට අවවාද කැරෙනවා.

ලෝකයේ විවිධ රටවල ගැහැනුන් හා පිරිමින් මේ හපන්කම කළත් මේ දක්වා ලාංකිකයන් ඔවුන් අතරට එක් වී නැහැ. වෙනත් හිමාල කඳු තරණය කළ ලාංකිකයන් ගැන ඉඳහිට වාර්තා වෙතත් එවරස්ට් උත්සාහය කැරෙන්නේ පළමු වැනි වතාවටයි.

මේ සඳහා රුපියල් මිලියන 19ක වියදමක් යනවා. බැලූ බැල්මට ලොකු මුදලක් සේ පෙනුනත් මහපාරේ දිවෙන මහජන නියෝජිතයන් රිසි සේ පාවිච්චි කරන පජෙරෝ එකක මිල මීට වඩා වැඩියි. ජයන්ති හා යොහාන් මේ මුදල එක් රැස් කර ගන්නේ සමාගම් කිහිපයක අනුග‍්‍රහයෙන් හා හිතමිතුරන්ගේ දානපති දීමනාවලින්.

පුහුණුවීම් හා මුදල් සෙවීම කරන අතරවාරයේ මීට ටික දිනකට පෙර ඔවුන් මා සමග සම්මුඛ සාකච්ඡාවකට එක් වුණා. මේ දෙදෙනාම ඉමහත් උද්‍යෝගයෙන්, අධිෂ්ඨාන පූර්වකව මේ වික‍්‍රමයට පිවිස ඇති බව ඔවුන් කී දෙයින් හොඳ හැටි පැහැදිලි වුණා.

මේ දක්වා ඔවුන්ගේ කඳු නැගීම් අතරින් වඩාත්ම දුෂ්කර වූයේ නේපාලයේ ඉම්ජා සේ නැගීම බව ඔවුන් කියනවා. එහි අන්තිම නැග්මේදී 70%ක් අයිස්වලින් සැදුනු මුහුණතක් පසුකර යාමටත්, ඉතා සීරුවෙන් පටු හෙල් මුදුනක් තරණය කිරීමටත් සිදු වුණා.

‘මුහුදු මට්ටමින් අඩි 20,000ක් පමණ උසින් ඔබ්බට ඔක්සිජන් හීන වීම නිසා සමස්ත ශරීර ක‍්‍රියාකාරීත්වයම මන්දගාමී වනවා. එයට ටිකෙන් ටික හුරු වීම හා හදිසියේ කිසිවක් නොකිරීම වැදගත්. නිසි පමණට ආහාර හා වතුර ගැනීම අවශ්‍යයි. කිසිදු ආහාර රුචියක් නැති වුවත් ශරීර ශක්තිය දිගටම පවත්වා ගැනීමට කෑම බීම ගැනීම වැදගත්.’  ජයන්ති හා යොහාන් කියනවා.

Sri Lankan Everest Expedition 2016 - logo
Sri Lankan Everest Expedition 2016 – logo

මානසික සෞඛ්‍යයද ඒ සමානවම වැදගත්. එවරස්ට් තරණය අවදානම් සහගත වැඩක්. අවාසනාවන්ත ලෙස එම උත්සාහයේදී මිය යන කඳු නගින්නන්ගේ මළ සිරුරු දින ගණන් හිම අතර රැඳී තිබිය හැකියි. ‘එවන් මළ සිරුරක් දුටුවිට කලබල නොවී, කම්පා නොවී හිත හදා ගැනීමත් අපේ දුෂ්කර කාරියේම එක් අභියෝගයක්.’ ජයන්ති කියනවා.

ඔවුන් මේ එවරස්ට් චාරිකාව හරහා ප‍්‍රණාමයට ලක් කරන්නේ තමන්්ට කවදත් දිරිය හා සවිය දෙන තමන්ගේ පවුල් හා තමන් පෙනී සිටින පොදු අරමුණයි. එනම් ස්ත‍්‍රී පුරුෂ සමානාත්මතාව, සෞඛ්‍ය සම්පන්න දිවිපෙවෙත හා පරිසර සංරක්ෂණය.

තමන්ගේ චාරිකාවේ තොරතුරු හැකි පමණින් ජනමාධ්‍ය හා සමාජ මාධ්‍ය හරහා බෙදා ගැනීමටත් ඔවුන් සැලසුම් කරනවා. දැනටමත් මේ සඳහා නිල ෆේස්බුක් පිටුවක් තිබෙනවා. https://www.facebook.com/Everest-Expedition-Sri-Lanka-2016-841768315935549/?fref=ts  ජයන්ති ට්විටර් හරහාද අලූත් තොරතුරු බෙදා ගන්නවා. @jayfemrock

එවරස්ට් නගින්නේ කුමකටදැයි 1924 ගවේෂණයේ නායක ජෝර්ජ් මැලරිගෙන් නිව්යෝර්ක් ටයිම්ස් පත‍්‍රයේ වාර්තාකරුවකු ඇසුවා. ‘ඒ ඉතින් එය එතැන තිබෙන නිසානෙ’ (Because it’s there!) යයි මැලරි සැහැල්ලූවෙන් පිළිතුරු දුන්නා.

ඇත්තටම එවරස්ට් නැගීම ගැන විවිධ කඳු නගින්නන්ගේ අරමුණු හා ආකල්ප වෙනස්. මේ ප‍්‍රශ්නයම මා ජයන්තිට යොමු කළ විට ඇය කීවේ මෙයයි.

“එවරස්ට් නැගීම මා කුඩා කාලයේ සිටම තිබුණු සිහිනයක්. එම සිහිනය සැබෑ කරගැනීමට මා මහත් උත්සාහයෙන් ක‍්‍රියා කරනවා. එදිනෙදා ජීවන අරගලයෙන් ඔබ්බට යන ක‍්‍රියාවක නිරත වීමට ලැබීම අප ආයාසයෙන් පාදා ගත යුතු අවස්ථාවක්.”

“එවරස්ට් කන්ද ස්වභාවධර්මයේ විශ්මය ජනක ආශ්චර්යමත් නිර්මාණයක්. මුහුදු මට්ටමෙන් ඉතා ඉහළින්ම පිහිටා තිබීම, දේශගුණයට හුරු වීමේ ක‍්‍රියාවලිය හිම මිදෙනා උෂ්ණත්වය සහ ඉක්මනින් වෙනස් වන කාලගුණ තත්ත්වයන්ට අපගේ ගමනේ සියලූම අවස්ථාවන්හිදී මුහුණු දීමට සිදුවනු ඇති. නිසැකවම එය අපට අති දුෂ්කර අභියෝගයක් වේවි,” ජයන්ති පැවැසූවා.

Sri Lanka Everest Expedition 2016: Taking Lanka to the Top of the World

Sri Lankan Everest Expedition 2016 - logo
Sri Lankan Everest Expedition 2016 – logo

In February 2013, I interviewed Imalka de Silva, the first Lankan woman to visit Antarctica. She accomplished this feat in March 2010 when she joined an international team who spent two weeks on an expedition to the frozen continent.

I have just interviewed an experienced Lankan mountaineering duo, Jayanthi Kuru-Utumpala and Johann Peries, who plan to be the first Sri Lankans to reach the summit of Mt. Everest in the forthcoming Spring mountaineering season.

Jayanthi Kuru-Utumpala and Johann Peries: Aiming it real high...
Jayanthi Kuru-Utumpala and Johann Peries: Aiming it real high…

They have both individually and as a team successfully completed some of the world’s most challenging treks in Asia, Africa and Latin America – not to mention all key peaks in Sri Lanka.

Mount Everest is located in the Mahalangur mountain range in Nepal and Tibet, and its peak is 8,848 metres (29,029 ft) above sea level. It has so far been reached by over 4,000 people from many countries.

Professionally, Jayanthi is a women’s rights and gender expert while Johann is a hair and make-up designer and performing artist. They are dedicating this climb to their families, to the causes they advocate (conservation, gender equality and healthy living), and to every child, woman and man of Sri Lanka.

They plan to be part of a larger team led by International Mountain Guides (IMG), a globally renowned mountaineering company which has led several successful Mt. Everest expeditions over the past 30 years.

Read my full interview in The Sunday Observer (Sri Lanka), 28 Feb 2016:

Taking Sri Lanka to the Top of the World

At the Summit of Kilimanjaro, highest peak in Africa - Johann Peries on extreme left Jayanthi Kuru-Utumpala 3rd from left
At the Summit of Kilimanjaro, highest peak in Africa – Johann Peries on extreme left Jayanthi Kuru-Utumpala 3rd from left

Revisiting Mass Media Failure in Sri Lanka: What is to be done?

Science writer Nalaka Gunawardene speaks at National Policy Workshop on Prevention of Chronic Kidney Disease, held in Colombo on 16 Dec 2015
Science writer Nalaka Gunawardene speaks at National Policy Workshop on Prevention of Chronic Kidney Disease, held in Colombo on 16 Dec 2015

On 16 December 2015, I was invited by Sri Lanka’s Presidential Task Force for the Prevention of Chronic Kidney Disease to speak on this topic at the NATIONAL WORKSHOP ON PREVENTION OF CHORNIC KIDNEY DISEASE held in Colombo.

Speaking to an audience of scientists, health and agriculture sector public officials and policy makers, I briefly explored the kind of misinformation, myths and pseudo-science uncritically peddled by Lankan media.

Professor Rezvi Sheriff, Sri Lanka's top kidney specialist, chairing National Policy Workshop on CKDu in Colombo, 16 Dec 2015
Professor Rezvi Sheriff, Sri Lanka’s top kidney specialist, chairing National Policy Workshop on CKDu in Colombo, 16 Dec 2015

Scientists are researching widely on what causes the Chronic Kidney Disease of unknown etiology (CKDu) in Sri Lanka that affects thousands of people (mostly farm workers) and burdens the public healthcare system. As health officials and policy makers struggle with the prolonged humanitarian emergency, unprofessional and fear-mongering media coverage often adds to public confusion and fear.

As a science writer, I have long been concerned about public communication of risk in times of distress. In late 2012, speaking at an Asian science communication workshop held in Colombo, I first coined the phrase: Mass Media Failure is complicating Mass Kidney Failure.

I revisited and updated this analysis,arguing that there are many reasons for systemic media failure in Sri Lanka that has allowed ultra-nationalists and certain environmental activists to pollute the public mind with half-truths and conspiracy theories. These need media industry level reform.

Meanwhile, for improving the CKDu information flow in society, I proposed some short, medium and long term recommendations.

Here is my full PowerPoint: