Avoiding ‘Cyber Nanny State’: Challenges of Social Media Regulation in Sri Lanka

Keynote speech delivered by science writer and digital media analyst Nalaka Gunawardene at the Sri Lanka National IT Conference held in Colombo from 2 to 4 October 2018.

Nalaka Gunawardene speaking at National IT Conference 2018 in Colombo, Sri Lanka. Photo by ReadMe.lk

Here is a summary of what I covered (PPT embedded below):

With around a third of Sri Lanka’s 21 million people using at least one type of social media, the phenomenon is no longer limited to cities or English speakers. But as social media users increase and diversify, so do various excesses and abuses on these platforms: hate speech, fake news, identity theft, cyber bullying/harassment, and privacy violations among them.

Public discourse in Sri Lanka has been focused heavily on social media abuses by a relatively small number of users. In a balanced stock taking of the overall phenomenon, the multitude of substantial benefits should also be counted.  Social media has allowed ordinary Lankans to share information, collaborate around common goals, pursue entrepreneurship and mobilise communities in times of elections or disasters. In a country where the mainstream media has been captured by political and business interests, social media remains the ‘last frontier’ for citizens to discuss issues of public interest. The economic, educational, cultural benefits of social media for the Lankan society have not been scientifically quantified as yet but they are significant – and keep growing by the year.

Whether or not Sri Lanka needs to regulate social media, and if so in what manner, requires the widest possible public debate involving all stakeholders. The executive branch of government and the defence establishment should NOT be deciding unilaterally on this – as was done in March 2018, when Facebook and Instagram were blocked for 8 days and WhatsApp and Viber were restricted (to text only) owing to concerns that a few individuals had used these services to instigate violence against Muslims in the Eastern and Central Provinces.

In this talk, I caution that social media regulation in the name of curbing excesses could easily be extended to crack down on political criticism and minority views that do not conform to majority orthodoxy.  An increasingly insular and unpopular government – now in its last 18 months of its 5-year term – probably fears citizen expressions on social media.

Yet the current Lankan government’s democratic claims and credentials will be tested in how they respond to social media challenges: will that be done in ways that are entirely consistent with the country’s obligations under international human rights laws that have safeguards for the right to Freedom of Expression (FOE)? This is the crucial question.

Already, calls for social media regulation (in unspecified ways) are being made by certain religious groups as well as the military. At a recent closed-door symposium convened by the Lankan defence ministry’s think tank, the military was reported to have said “Misinformation directed at the military is a national security concern” and urged: “Regulation is needed on misinformation in the public domain.”

How will the usually opaque and unpredictable public policy making process in Sri Lanka respond to such partisan and strident advocacy? Might the democratic, societal and economic benefits of social media be sacrificed for political expediency and claims of national security?

To keep overbearing state regulation at bay, social media users and global platforms can step up arrangements for self-regulation, i.e. where the community of users and the platform administrators work together to monitor, determine and remove content that violates pre-agreed norms or standards. However, the presentation acknowledges that this approach is fraught with practical difficulties given the hundreds of languages involved and the tens of millions of new content items being published every day.

What is to be done to balance the competing interests within a democratic framework?

I quote the views of David Kaye, the UN Special Rapporteur on the promotion and protection of the right to freedom of opinion and expression from his June 2018 report to the UN Human Rights Council about online content regulation. He cautioned against the criminalising of online criticism of governments, religion or other public institutions. He also expressed concerns about some recent national laws making global social media companies responsible, at the risk of steep financial penalties, to assess what is illegal online, without the kind of public accountability that such decisions require (e.g. judicial oversight).

Kaye recommends that States ensure an enabling environment for online freedom of expression and that companies apply human rights standards at all  stages of their operations. Human rights law gives companies the tools to articulate their positions in ways that respect democratic norms and

counter authoritarian demands. At a minimum, he says, global SM companies and States should pursue radically improved transparency, from rule-making to enforcement of  the rules, to ensure user autonomy as individuals increasingly exercise fundamental rights online.

We can shape the new cyber frontier to be safer and more inclusive. But a safer web experience would lose its meaning if the heavy hand of government tries to make it a sanitized, lame or sycophantic environment. Sri Lanka has suffered for decades from having a nanny state, and in the twenty first century it does not need to evolve into a cyber nanny state.

සිවුමංසල කොලු ගැටයා #373: පෑදි දියට බොර දිය එක් කරන ව්‍යාජ පුවත් මවන්නෝ කවරහුද?

In this Ravaya column (published on 29 July 2018), I further explore the contours of fake news in Sri Lanka. I point out, with examples, that certain politicians (including national leaders) and senior journalists are actively engaged in creating and/or disseminating myths, misconceptions and fallacies that give rise to fake news.

I debunk, with official (police) data, that contrary to popular perception and reckless media claims, there is no ‘crime wave’ sweeping across Sri Lanka. In fact, the opposite is true: incidence of serious crimes are showing a gradual decline, even though the current levels are still too high.

Similarly, when some ill-informed academics and social activists engage in loose talk about ‘Sri Lanka’s rising suicide rate’. This could be due to mainstream media and social media’s coverage of various suicide incidents. Sections of the media have begun calling Sri Lanka ‘suicide capital’ of the world. Others are quick to blame new technologies such as social media as a ‘cause’ for some recent youth suicides, without any research to back such claims.

Police data (which is the most reliable on this subject) shows otherwise. Sri Lanka has made major advances in reducing its suicide rate from the peak in the mid 1990s (when there were 8,514 reported suicide deaths in 1995), to 3,025 suicide deaths reported in 2016. Compared to neighbouring South Asian countries, where there has been little change in suicide rates, Sri Lanka has managed to reduce its crude suicide rate by 70% during the last two decades.

Cartoon Courtesy: Daily Mirror Sri Lanka

ව්‍යාජ පුවත් (Fake News) ගැන අවසන් වරට අප 2018 ජූනි 24 වනදා තීරු ලිපියෙන් සාකච්ඡා කළා.

මුසාව, මුලාව හා දුස්තොරතුරු වැනි විවිධ පැතිකඩ ඇති මේ සංකීර්ණ සමාජ ප්‍රශ්නයට නීති හෝ රෙගුලාසිවලින් පමණක් විසඳුම් ලබා ගත නොහැකි බව මා අවධාරණය කළා.

කෙන්ද කන්ද කරන්නට සමත් ජනමාධ්‍ය කලාවක් ප්‍රචලිත අද කාලේ ව්‍යාජ පුවත් ප්‍රචලිත වීම ගැන සමාජ මාධ්‍යවලට පමණක් දොස් කීම නිසි ලෙස රෝග විනිශ්චයක් නොවන බවත් මා පෙන්වා දුන්නා.

උතුරු නැගෙනහිර හමුදා කඳවුරු ගැන, රටේ HIV වයිරසය ප්‍රචලිත වීමේ ප්‍රවණතා ගැන, නව බදු පණතින් ආදායම් බදු අය කැරෙන විවිධ නිර්නායක ගැන හා වෙනත් බොහෝ කරුණු පිළිබඳව නොයෙකුත් දුර්මතයන් හා පල් බොරු ප්‍රධාන ධාරාවේ මාධ්‍ය හරහා නිතර පැතිරෙනවා.

රජයේ නිල ප්‍රකාශකයන්ට මේ බොරු නිවැරදි කිරීමට හා ඇත්ත ඇති සැටියෙන් පහදා දීමට සෑහෙන කාලයක් හා ශ්‍රමයක් වැය කිරීමට සිදුව තිබෙනවා.

මගේ විග්‍රහයට අනුව නම් ව්‍යාජ පුවත් දැනුවත්ව හෝ නොදැනුවත්ව සමාජගත කරන ප්‍රධාන දෙපිරිසක් සිටිනවා. එක් පිරිසක් නම් වෘත්තීය බවින් තොර හෝ මඳ වූ මාධ්‍යවේදීන්. අනෙක් පිරිස නම් කිසිදු සමාජයීය වගකීමකින්  තොරව කටට එන දේ කියන විවිධාකාර දේශපාලකයින්.

මේ නිසා ව්‍යාජ පුවත්වලට එරෙහි නව නීතියක් ගෙන ආවොත් මුලින්ම චෝදනා ගොනු කළ යුතු වන්නේ සමහරක් නාමධාරී දේශපාලකයන්ට හා මාධ්‍යකරුවන්ටයි!

මෑත උදාහරණ කීපයක් හරහා මෙය විග්‍රහ කරමු.

දත්ත මත පදනම් නොවී, බැලූ බැල්මට හෝ මාධ්‍ය හරහා අසන දකින දෙය මත පමණක් පදනම් වී හෝ සමස්ත ලක් සමාජය ගැන ලොකු නිගමනවලට එළඹෙන නැඹුරුවක් අප දකිනවා. මෙය පාර්ලිමේන්තු මන්ත්‍රීන්, වෘත්තිකයන් හා සරසවි ඇදුරන් වැනි වගකිව යුතු අය අතින්ද සිදු වීම කනගාටුදායකයි.

‘රටේ දරුණු අපරාධ සංඛ්‍යාව වැඩි වෙලා. අපරාධ රැල්ලක් සමාජය සිසාරා යනවා’ යයි සමහරුන් මොර දෙනවා. මෑත සතිවල මිනී මැරුම්, ලිංගික අපරාධ ආදිය ගැන වාර්තා ගණනාවක් ළඟ ළඟ මතු වීම මීට තුඩු දෙන්නට ඇති.

සිදුවීම් කීපයක් හනි හනිකට වාර්තා වීම මත පමණක් ප්‍රවණතාවක් නිර්ණය කළ නොහැකියි. එයට වාර්ෂික දත්ත සම්මුච්චයන් (aggregated annual data) වසර කීපයක් සඳහා විමර්ශනය කළ යුතුයි.

දිවයින පුරා සිදුවන අපරාධ ගැන නිතිපතා නිල තොරතුරු ඒකරාශි කරන හා සංඛ්‍යා ලේඛන වාර්තා කරන ක්‍රමවේදයක් පොලිස් දෙපාර්තමේන්තුවට තිබෙනවා. අපරාධ වැඩි වේද අඩු වේද යන්න සොයා ගත හැක්කේ මාධ්‍ය වාර්තා හරහා නොව මෙම නිල දත්ත ප්‍රවේශමින් විමසීමෙනුයි. පොලිස් නිල වෙබ් අඩවිය තුළින් මහජනයාට අපරාධ සංඛ්‍යා ලේඛන අධ්‍යනය කළ හැකියි. https://www.police.lk/index.php/crime-trends

ගෙවී ගිය වසර පහ (2013-2017) සඳහා දරුණු අපරාධ පිළිබඳ පොලිස් සංඛ්‍යා ලේඛන විශ්ලේෂණය කිරීමේදී සියලු ආකාරයේ බරපතළ අපරාධ වල විවිධාකාර අඩුවීම් පෙනී යනවා.

උදාහරණයකට 2015දී 476ක් ලෙස වාර්තා වූ සමස්ත මිනී මැරුම සංඛ්‍යාව (homicides), 2017දී 452ක් වූවා.

බරපතළ තුවාලකිරීම් (Grievous hurt) 2015දී 1,299ක් වාර්තා වූ අතර, 2017 වන විට එය 1,075ක් වූවා.

මංකොල්ලකෑම් (robberies) 4,017ක් වාර්තා වූ 2015 වසරට සාපේක්ෂව 2016දී එය 3,455ක් ද 2017දී 3,366ක් ද ලෙස යම් තරමකට අඩු වී තිබෙනවා.

ගෙවල් බිඳීම් (house breaking) 2015දී අවස්ථා 12,707ක් පොලිසිවලට වාර්තා වූ අතර 2016දී එය 10,287ක් ද 2017දී 8,913ක් ද ලෙස අඩු වූවා.

පොලිස් සංඛ්‍යා ලේඛන සාරාංශයේ වර්ග 26ක බරපතළ අපරාධ පිළිබඳ තොරතුරු සම්පිණ්ඩිතයි. එයින් බහුතරයක් වර්ගවලදී 2015ට සාපේක්ෂව 2017 වන විට සංඛ්‍යාත්මක අඩුවීම් පෙන්නුම් කරනවා.

වැඩි වී ඇති එක් වර්ගයක් නම් සියලු ආකාරයේ නීති විරෝධී මත්ද්‍රව්‍ය නිපදවීම, ප්‍රවාහනය, රටින් පිටතට ගෙන යාම/ගෙන ඒම, හා ළඟ තබා ගැනීම යන වරද සඳහා අපරාධ විමර්ශනයයි. 2015දී එබඳු වැරදි 1,641 සොයා ගත් අතර 2016දී 2,078ක් ද, 2017දී 2,845ක් අල්ලා ගෙන තිබෙනවා. එනම් මත්ද්‍රව්‍ය විරෝධී පොලිස් ක්‍රියා උත්සන්න කර ඇති බවයි.

නිල සංඛ්‍යා ලේඛන ලෙහෙසියෙන්ම වෙබ්ගත වී සොයා ගත හැකිව තිබියදීත් අපරාධ රැල්ලක්ගැන සමහරු කතා කරන්නේ ඇයි? නොදන්නාකමටද? නැත්නම් රජය හා පොලිසිය අපකීර්තියට පත් කිරීමටද?

පසුගිය වසර කීපය තුළ වාර්තාගත බරපතළ අපරාධවල යම් තරමක අඩු වීමකට අමතරව විමර්ශනය හමාර කරන ලද අපරාධ සංඛ්‍යාවද වැඩි වී තිබෙනවා.

රටේ ජනගහනයට සාපේක්ෂව අපරාධ සංඛ්‍යාව තවමත් නොසතුටුදායක තරම් වැඩි බව ඇත්ත. එහෙත් මාධ්‍ය තලු මරමින් අපරාධ වාර්තා කිරීම කළ පමණට එය අපරාධ රැල්ලක් යයි හැඳින්වීම මා නම් දකින්නේ සිතා මතා පතුරුවන දුස්තොරතුරක් ලෙසයි.

මේ පිළිබඳ පුවත්පතකට අදහස් දැක්වූ ශ්‍රී ජයවර්ධනපුර සරසවියේ අපරාධ විද්‍යාව පිළිබඳ ජ්‍යෙෂ්ඨ කතිකාචාර්ය උදය කුමාර අමරසිංහ මෙසේ කියනවා. ”මාධ්‍ය බොහෝ විට උලුප්පා දක්වන්නේ බිහිසුණුම අපරාධ සමහරක් ගැනයි. මාධ්‍ය ග්‍රාහකයන් කම්පා කරවන, ආවේග ඉස්මතු කරන ප්‍රවෘත්ති වාර්තාකරණය වැඩි කර තිබෙනවා. සිදු වන අපරාධ සමහරක බිහිසුණු බව ඉහළ ගොස් ඇතත් සමස්තයක් ලෙස රටේ බරපතළ අපරාධ සංඛ්‍යාව කෙමෙන් අඩු වී තිබෙනවා.”

ඔහු කියන්නේ අපරාධ නිල සංඛ්‍යා ලේඛන සියුම්ව විග්‍රහ කළ යුතු බවයි. ඒ හරහා අපරාධවලට තුඩු දෙන සමාජ හා ආර්ථීක සාධක හඳුනා ගැනීමට ඉඟි ලැබෙනවා. අපේ මාධ්‍ය කීයක් මෙය කරනවාද?

Incidence of suicide in Sri Lanka, 1880–2015. Arrows show timing of pesticide bans between 1984 and 2008

දිවිනසා ගැනීම් පිළිබඳව ද මෙවැනිම උද්වේගකර වූත්, වාර්ෂික දත්ත හා ප්‍රවනතා මත නොව බැලූ බැල්මට මාධ්‍ය පුවත් මත පදනම් කර ගන්නා වූත් වැරදි විග්‍රහයන් අපේ රටේ බහුලයි. මේ ගැන මා 2017 ඔක්තෝබර් 15 හා 22 යන දිනවල තීරු ලිපි දෙකකින් විස්තරාත්මකව කතා කළා.

එහිදී මා සාක්ෂි සහිතව කීවේ මෙයයි:

“දිවි නසා ගැනීම් පිළිබඳ දත්ත විකෘති කිරීම්, දුර්මත පතුරුවා හැරීම හා අතිශයෝක්තින්ද මාධ්‍යවල නිතර හමු වනවා. එවන් එක් බෙහෙවින් ප්‍රචලිත වූ දුර්මතයක් නම් අපේ රටේ දිවි නසා ගැනීම් වසරක් පාසා ඉහළ යමින් තිබෙන බවයි. මෙය මාධ්‍යවේදීන් පමණක් නොව සමහර ආගමික පූජකවරුන් හා සරසවි ඇදුරන්ද අවිචාරශීලී ව ප්‍රතිරාවය කරනු මා දකිනවා. තවත් නිතර කියැවෙන කථාවක් නම් ජනගහනයට සාපේක්ෂව දිවි නසා ගැනීම් සංඛ්‍යාව ඉහළම රටවලින් අතර සිවු වන තැන ශ්‍රී ලංකාව සිටිනවා යයි කීමයි.

“මේ දෙකම අසත්‍යයන්. වසර ගණනාවක් පිළුනු වූ දත්ත මත පදනම්ව වැරදි ලෙස කරන විග්‍රහයන්. සැබෑ තත්ත්වය විකෘති කරමින් ප්‍රතිපත්ති සම්පාදකයන් හා ජන සමාජය මුලා කිරීමට මෙවැනි දුර්මතවලට හැකියි.”

රටේ ප්‍රචලිත හා මාධ්‍ය හරහා ජනප්‍රිය කර තිබෙන දුර්මතයන් නිල සංඛ්‍යා ලේඛන යොදා ගනිමින් වැරදි යැයි පෙන්වා දුන් විටත් එය නොපිළිගන්නා අය සිටිනවා. ගිය වසරේ දිවි නසා ගැනීම් ගැන දත්ත මත පදනම් වූ විග්‍රහය පිළිනොගත් එක් පාධකයෙක් කීවේ ‘අපේ පොලිසියේ දත්ත විශ්වාස කරන්නට අමාරුයි’ කියායි.

ශ්‍රි ලංකාවේ රාජ්‍ය ආයතන පිළිබඳ මහජන විශ්වාසය අඩුයි. එයට හේතු තිබෙනවා. එසේම නිල සංඛ්‍යා ලේඛන පවත්වා ගන්නා රාජ්‍ය ආයතනවල ද ඉඳහිට වැරදි සිදු වනවා. එහෙත් සාපේක්ෂව ගත් විට දේශීය මට්ටමේ සමාජ ප්‍රශ්න අවබෝධ කර ගන්නට අපට ඇති හොඳම පදනම නිල සංඛ්‍යා ලේඛනයි.

ජාත්‍යන්තරව දත්ත සම්මුච්ච කරන හා සංශෝධනය කරන විද්වතුන් හා ආයතන ශ්‍රී ලංකාවට අදාළ දත්ත ලබා ගන්නේ ද නිල මූලාශ්‍ර වලින්. එම නිල සංඛ්‍යා ලේඛනවල නිවැරදි බව හා විශ්වසනීයත්වය තවත් වැඩි කර ගත හැකි නමුත් අපට දැනට තිබෙන හොඳම මුලාශ්‍ර වන්නේ රාජ්‍ය දත්තයි.

රාජ්‍යය කෙරෙහි මහජනයා තුළ වැඩි පිළිගැනීමක් හා විශ්වාසයක් ඇති රටවල ව්‍යාජ පුවත් හා දුස්තොරතුරු ගෙඩි පිටින් ඇදහීම අඩුයි.

‘ආණ්ඩු අපට බොරු කියනවා’ යන්න බහුලව සමාජගත වූ රටක ව්‍යාජ පුවත් පාලනය කිරීම අති දුෂ්කරයි. ශ්‍රීි ලංකාවේ රාජ්‍යය පිළිබඳ මහජන විශ්වාසය ක්ෂිණ වූයේ එක් රජයක් යටතේ නොව දශක ගණනාවක් පුරා විවිධ රජයන් යටතේයි. මේ ගරා වැටීමේ වත්මන් ‘උරුමක්කාරයා’ දැනට බලයේ සිටින රජයයි.

උදාහරණයකින් මෙය පෙන්වා දීමට හැකියි.

Daily Mirror (Sri Lanka), 15 Feb 2016

1998දී සම්මත කර ගන්නා ලද රෝම සම්මුතිය යටතේ ජාත්‍යන්තර අපරාධ අධිකරණය (International Criminal Court, ICC) පිහිටුවනු ලැබුවේ 2002දී. නිශ්චිත මහා පරිමාණ අපරාධ වර්ග 3ක් ගැන ලෝක මට්ටමින් නඩු අසා චෝදනා සනාථ වූ විට දඬුවම් දීමට එයට බලතල තිබෙනවා.

මේ අපරාධ නම්, ජාති ඝාතනය (genocide), යුද්ධ අපරාධ (war crimes), හා මානව සංහතියට එරෙහි අපරාධ (crimes against humanity).

මෙකී අපරාධ පිළිබඳව යුක්තිය පසිඳලීමට ICC අධිකරණයට බලය ලැබෙන්නේ රෝම සම්මුතිය ප්‍රධාන කොටත්, ඊට අමතරව අදාළ ජාත්‍යන්තර මානව හිමිකම් නීති යටතේත්. https://www.icc-cpi.int/

විවිධ රටවලින් තෝරා ගත් විනිසුරුකරුවන් මඬුල්ලක් දීර්ඝ ලෙස නඩු විමසා වැරදිකරුවන් බවට පත්වන අයකුට දිය හැකි උපරිම දඬුවම වසර 30ක සිර දඬුවමක්. කලාතුරකින් අවස්ථාවක එය ජීවිතාන්තය දක්වා ලබා දිය හැකියි.

නෙදර්ලන්තයේ හේග් නුවර කේන්ද්‍ර කරගත් ICC අධිකරණයට දිය හැකි දඬුවම් අතර මරණීය දණ්ඩනය නැහැ. එය ශිෂ්ඨ සමාජවලට නොගැලපෙන දඬුවමක් බව ලෝක මතය නිසා. එනිසා හේග් නුවර විදුලි පුටුවක් තිබෙනවාය යන්න පට්ටපල් බොරුවක්.

රෝම සම්මුතියට ශ්‍රී ලංකාව අත්සන් කර නොමැති නිසා එහි බලපෑමක් මෙරටට එල්ල විය නොහැකි යයි අපේ දේශපාලකයෝ නිතර කියනවා. 2005-2009 සිවිල් යුද්ධයේ අවසාන අධියරේදී සිදු වූවා යැයි කියන බරපතළ මානව හිමිකම් කඩ කිරීම් ගැන විමර්ශනය කිරීම හා වගවීම දේශීය යාන්ත්‍රණයක් හරහා කරන බව ගිය රජය මෙන්ම මේ රජයත් කියනවා.

ඒ දේශපාලන තර්ක මදකට පසෙක තබමු. ICC නීති රාමුවේ කොහෙත්ම නැති මරණ දඬුවමක් දීමට යොදා ගත හැකි ‘විදුලි පුටුව’ ගැන විටින් විට කතා කරන්නේ ඇයි?

(මාධ්‍ය වාර්තා රැසකට අනුව) 2015-2018 වකවානුව තුළ වත්මන් ජනපතිවරයා මෙන්ම අගමැතිවරයාත් ප්‍රසිද්ධ කතාවලදී මෙරට කිසිදු හමුදා නිලධාරියකු හෝ දේශපාලකයකු ‘හේග් නුවර විදුලි පුටුවට යාමට ඉඩ තබන්නේ නැතැයි’ මහ ඉහළින් ප්‍රකාශ කොට තිබෙනවා.

අගමැතිවරයා නීතිඥයෙක් මෙන්ම ජාත්‍යන්තර සබඳතා ගැන ගැඹුරින් දත් අයෙක් නිසා ඔහු හේග් නුවර ‘විදුලි පුටුවක්’ ගැන කථා කළේ නොදැනුවත්ව යයි විශ්වාස කිරීමට අමාරුයි. ජනපතිවරයා නම් පරස්පර විරෝධී දේ නිතර කියනවා: ඔහුගේ විශ්වසනීයත්වය පලුදු වී හමාරයි.

2015 දෙසැම්බරයේ ශ්‍රී ලංකා පුවත්පත් ආයතනයේ පැවති ජාත්‍යන්තර මානව හිමිකම් නීති පිළිබඳ දෙදින වැඩමුළුවකදී එහි දේශකයකු ලෙස පැමිණි ආචාර්ය රාධිකා කුමාරස්වාමිගෙන්ද මා මේ ප්‍රශ්නය කෙලින්ම ඇසුවා.

‘මරණ දඬුවමක් හෝ විදුලි පුටුවක් ෂක‍ක‍ අධිකරණයේ නැහැ. ඉහළම දඬුවම ජීවිතාන්තය තෙක් සිර දඬුවමයි.” ඇය තහවුරු කළා.

ජාත්‍යන්තර නීති විශාරදයකු වන ආචාර්ය කුමාරස්වාමි එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයේ ජේෂ්ඨතම ධූරයක් හෙබවූ ලාංකිකයෙක්.

මාධ්‍යකරණයේ හොඳ අත්දැකීම් ඇති පරිණත ලාංකික මාධ්‍යවේදීන්ද මේ විදුලි පුටුවේ ප්‍රලාපය යළි යළිත් වමාරනවා. ඔවුන් මේ දුස්තොරතුරු ප්‍රතිරාවය කරන්නේ නොදැනද?

සති අන්ත පුවත්පතක දක්ෂ තරුණ මාධ්‍යවේදියකු 2016දී ලියූ ලිපියක ද මේ බොරුව අන්තර්ගත වූ බව දැක මා එයට හේතු විමසුවා. එවිට ඔහු මට පෞද්ගලිකව කීවේ විදුලි පුටුවක් නැති බව සැබෑ වුවත් දැන් මෙරට ජනප්‍රිය මතය වී ඇත්තේ හේග් නුවර විදුලි පුටුව තිබෙනවා යන්න නිසා තමන් ද එයට අනුගත වූ බවයි.

දේශපාලන නායකයන් හා අත්දැකීම් බහුල මාධ්‍යවේදීන් මෙසේ (දැන දැනම?) මහජනයා රවටන විට ව්‍යාජ පුවත් ව්‍යාධියට කෙසේ පිළියම් සොයන්නද?

Lakbima, 14 Feb 2016

සිවුමංසල කොලු ගැටයා #372: ආරංචිද වැඩේ? ඕපාදූපවල පරිණාමීය වැදගත්කමක් තිබෙනවාලු!

Even though it is widely practised in most human societies, gossip is much maligned. At best it is seen as frivolous and a waste of time, and at worst, as malicious and anti-social.

But not all gossip is bad, and, a growing body of research shows that gossip can be useful in maintaining social norms and keeping people in line. In my latest Ravaya column (in Sinhala language, published on 22 July 2018), I look at the evolutionary, sociological and anthropological insights offered by gossip related research in recent years.

Exploring the Lankan gossip-sphere, I note how certain mainstream media companies have started explicitly gossip news websites that now attract large visitor numbers. To sustain this traffic, they publish increasingly sensational, click-bait kind of content. Such manufacturing and marketing of gossip, I argue, is an inevitable by-product of online freedom of expression.

Finally, I ask why Lankan mass communications researchers dismiss gossip with such contempt, and wonder what findings could be made about our collective psyche if only our researchers adopt a more open-minded approach to this topic…

Gossip has served an evolutionary purpose, and continues to be relevant for humans as social animals…

ගොසිප් නැතිනම් ඕපාදූප ගැන මෙරට විද්වත් සමාජයේ ඇත්තේ අවඥා සහගත ආකල්පයක්. කිසිදු වැදගත්කමක් නැති, හරසුන් හා කාලය කා දමන ක්‍රියාවක් ලෙස එය සැළකෙනවා.

ජන සන්නිවේදනය ගැඹුරින් අධ්‍යයනය කළ හා එම විෂය උගන්වන බොහෝ ගුරුවරුන්ද ගොසිප් හෙළා දකිනවා. මෑතදී මා සහභාගි වූ සාකච්ඡාවක ගොසිප් හඳුන්වා දෙනු ලැබුවේ ‘දුශ්ශීල’ ක්‍රියාවක් හැටියටයි.

අනුන්ගේ අඩුපාඩු හා දුක් කරදර ගැන ඔවුන් නැති තැන මහත් ඕනැකමින් කතා කිරීම මාද අනුමත කරන්නේ නැහැ. එහෙත් අප බොහෝ දෙනකු ගොසිප් ලෙස තේරුම් ගන්නා දෙයට වැඩි යමක් ඕපාදූප නම් සමාජ ප්‍රපංචයෙහි තිබෙනවා.

සමාජ මාධ්‍ය හා සෙසු ජනමාධ්‍ය සමහරක් හරහා ද ගොසිප් අධිවේගීව ගලා යන අද කාලේ එය ගෙඩි පිටින් හෙළා දකිනු වෙනුවට එහි ගතිසොබා අවබෝධ කර ගනිමු. මගේ ස්ථාවරය එයයිග

බ්‍රිතාන්‍යයේ ඔක්ස්ෆර්ඩ් සරසවියේ මානව විද්‍යාඥ හා පරිණාමීය මනෝ විද්‍යාඥ (anthropologist and evolutionary psychologist)  රොබින් ඩන්බාර් (Dr Robin Dunbar)” ගොසිප් පිළිබඳව කලෙක සිට පර්යේෂණ කරන්නෙක්. මෙම ක්ෂේත්‍රයේ ලොව පිළිගත් විද්වතෙක්.

ඔහු කියන්නේ මානව වර්ගයාගේ ආරම්භයේදී ගොසිප් ලෙස වර්ග කෙරුණේ සමීපතයන් සමග දොඩමලු වෙමින් හුවමාරු කරගන්නා තොරතුරු බවයි. ඇත්තටම භාෂා කතා කිරීම ඇරඹීමටත් පෙර පටන් අපේ වානර ආදිතමයෝ සිය වටපිටාව ආහාර ප්‍රභවයන්, අන්තරායන් ගැන ඉඟි බසින් තොරතුරු හුවමාරු කර ගත්තා.

රැලේ යම් සාමාජිකයන් විශ්වාස කළ හැකිද, ඔවුන් ආත්මාර්ථකාමීන් ද ආදී සමාජ තක්සේරුවක් ද ක්‍රමයෙන් හුවමාරු වීම ඇරඹුණා. ගොසිප්වල ප්‍රභවය මෙතැනයි.

මානවයන් පරිණාමය වූ අප්‍රිකානු සැවානා තණ බිම්වල පණ කෙන්ද රැක ගෙන, සමූහ ජීවිත ගෙවීමට මුල් යුගයේ ගොසිප් අත්‍යවශ්‍ය වූ බව ඩන්බාර්ගේ මතයයි.

කල්පිතයක් ලෙස ඩන්බාර් කියන්නේ මානව සමාජයන්හි භාෂා බිහි වීමට ගොසිප් කිරීමේ අවශ්‍යතාව ප්‍රබල උත්තේජකයක් වූ බවයි.

භාෂාවන් බිහි වී මානව සන්නිවේදනය වඩාත් දියුණු වූවාට පසුව ද සමාජ තොරතුරුවල අගය අඩු වූයේ නැහැ. කණ්ඩායම් ලෙස ජීවත් වන සමාජශීලී සත්ත්වයන් වන මානව අපට අපේ ප්‍රජාවේ සාමාජිකයන් ගැන බැලූ බැල්මට නෙපෙනෙන තොරතුරු ලබා ගැනීමේ මාර්ගයක් ලෙස පරිණාමීයව හා ඓතිහාසිකව ගොසිප් හෙවත් ඕපාදූප තීරණාත්මක කාර්ය භාරයක් ඉටු කොට තිබෙනවා.

ආගිය තොරතුරු හා සාමිචී කතා කිරීම සමාජ සම්බන්ධතා ඇති කිරීමට මෙන්ම ඒවා කලක් තිස්සේ ප්‍රාණවත්ව පවත්වා ගැනීමට බොහෝ ඉවහල් වන බව ඔහුගේ මතයයි.

”මානව අප එකිනෙකා සමග කතාබහ කරන හැම විටම ප්‍රායෝගික නැතහොත් බුද්ධිමය වශයෙන් වැදගත් කාරණාවලට පමණක් එය සීමා කරන්නේ නැහැ. සැහැල්ලුවෙන්, දඟකාරකමින්, විනෝදකාමීව කතා කිරීම අප කාටත් අවශ්‍යයි. එහිදී ගොසිප් යම් ප්‍රමාණයක් හුවමාරු වීම පරිණාමීය ලෙස අප ලද උරුමයක්. මෙය වාචිකව හුවමාරු වනවාට අමතරව මේ වන විට සමාජ මාධ්‍යවල ලිඛිතව හෝ රූප හරහා ද සිදු වනවා” යයි ඩන්බාර් විග්‍රහ කරනවා.

දිගු කලක් තිස්සේ චිම්පන්සීන් හා වෙනත් වානර විශේෂවල හැසිරීම අධ්‍යයනය කර ඇති ආචාර්ය ඩන්බාර්, තම විද්වත් විග්‍රහයන් කැටි කරමින් 1996දී Grooming, Gossip and the Evolution of Language නමින් පොතක් පළ කළා.

ඔහු කියන්නේ ගොසිප්වලට අමතරව කතන්දර කීමද මානව ඉතිහාසයේ හා ප්‍රාග් ඉතිහාසයේ දිගටම අපේ වර්ගයාට ආවේණික ප්‍රබල පුරුද්දක් බවයි.

ගොසිප් සම්ප්‍රදායන් මෙන්ම කතාන්දර කීමේ පුරුද්දත් එකිනෙකට බෙහෙවින් වෙනස් වූත්, ස්වාධීනව බිහි වී විකාශනය වූත් මානව ශිෂ්ටාචාරයන් රැසක් හමු වනවා. ඩන්බාර් කියන්නේ මෙය අහම්බයක් නොව සංස්කෘතික පරිණාමයේ මූලික හා තවමත් වැදගත් අංගයක් බවයි.

”සමාජශීලී සත්ත්වයන් ලෙස මානවයන්ට තම තමන් සෙසු ප්‍රජාවට බද්ධ වන්නේ කෙසේද යන්නත්, තමන්ගේ සාපේක්ෂ තරාතිරම කුමක්ද යන්නත් නිරතුරු විමසීම හා දැන ගැනීම අවශ්‍ය වනවා. මෙය සවිඥානිකව කළත් නොකළත් ඕපාදූප හා වෙනත් සාමීචි කතාවල අතුරු ඵලයක් වන්නේ තමා අයත් වන ප්‍රජාවට සමානුපාතිකව තමන් සිටින ස්ථානය ගැන අවබෝධයක් පුද්ගලයාට ලබා දීමයි.”

ඩන්බාර්ගේ පර්යේෂණ සමාජ මාධ්‍යවලට අදාළ කරමින් විද්වත් විග්‍රහයන් කර ඇති ප්‍රකට සමාජ විද්‍යාඥවරියක් වන සෙයිනප් ටුෆෙකි (Zeynep Tufekci) කියන්නේ සමාජ මාධ්‍ය හරහා තොරතුරු බෙදා ගැනීමට එහා යන පරිණාමීය මානව අවශ්‍යතාවක් ද ඉටු වන බවයි.

නාගරීකකරණය නිසා තව දුරටත් භෞතික වශයෙන් කඩපිල්වල, ළිඳ ළඟ හෝ වෙනත් පොදු තැන්වල එතරම් මුණ නොගැසෙන තම ප්‍රජාව සමග නිරතුරු සාමීචී හා ගොසිප් හුවමාරු කර ගන්නට සමාජ මාධ්‍ය විසින් විකල්ප අවකාශයක් බිහි කර තිබෙනවා. (සමාජ මාධ්‍ය හරහා ගලා යන සියල්ල ගොසිප් වේයැයි මෙයින් අදහස් වන්නේ නැහැ.)

පරිනාමීයව පමණක් නොව නූතන යුගයේ පවා ඕපාදූප හෙවත් ගොසිප් අප සිතනවාට වඩා වැදගත් සමාජ සන්නිවේදන මෙහෙවරක් ඉටු කරන බව පසුගිය දශක දෙකක පමණ කාලයේ කරන ලද පර්යේෂණවලින් සොයා ගෙන තිබෙනවා.

Left to Right – Dr Robin Dunbar, Dr Zeynep Tufekci, Dr Robb Willer

‘ගොසිප්වල සමාජ විද්‍යාත්මක වැදගත්කම’ නමින් තීරණාත්මක පර්යේෂණ ලිපියක් 2012දී විද්වත් සඟරාවක පළ වුණා. එය ලියා තිබුණේ ගොසිප් ගැන මැදහත්ව කලක් තිස්සේ අධ්‍යයනය කළ සමාජ විද්‍යාඥයන් පිරිසක් විසින්. ඔවුන් ඇමරිකාවේ ස්ටැන්ෆර්ඩ් හා කැලිෆෝනියා බර්ක්ලි සරසවිවලට සම්බන්ධයි.

‘ජනප්‍රිය මතය නම් සියලු ඕපාදූප සැම විටම අහිතකර බවයි. බොහෝ ඕපාදූපවල ඍණ ගතිගුණ තිබෙන බව ඇත්ත. එහෙත් තුලනාත්මකව මේ සංසිද්ධිය විමර්ශනය කළ අපට පෙනී ගියේ ඕපාදූපවල සමාජමය වැදගත්කමක් තිබෙන බවයි.’ සමාජ විද්‍යා මහාචාර්ය රොබ් විලර් (Dr Robb Willer)  ප්‍රකාශ කළා.

‘සමාජශීලී සත්ත්වයන් හැටියට මානව අප බොහෝ සමාජ සම්බන්ධතා පවත්වා ගන්නවා. එහිදී යමකු පිළිබඳ අප නොදන්නා හෝ නොදුටු පැතිකඩක් තිබිය හැකියි. පිටතට පෙනෙන චරිතගති හෝ චර්යාවලට එහා යන ගතිගුණ පැවතිය හැකියි. ඕපාදූප හරහා මෙවන් තොරතුරු හුවමාරු කැරෙනවා. ඒවා සමහර විට අතිශයොක්තියට ලක් විය හැකි බව ඇත්ත. එහෙත් අනතුරු ඇඟවීම් ද එතුළ ගැබ්ව තිබෙනවා.’

මහාචාර්ය විලර් සහ පර්යේෂක පිරිස සොයා ගත් තවත් මානයක් නම් තමා ගැන සමාජයේ කොයි අන්දමින් කතා බහ වෙයිද යන්න ගැන බොහෝ දෙනකු අවධානය යොමු කරන බවයි.

මොන ඕපාදූපයකට තමන් පාත්‍ර වේද යන්න අවිනිශ්චිත නිසා සමාජ ගනුදෙනුවලදී හැකි තාක් නීතිගරුකව, ආචාරශීලීව පෙනී සිටීමට පුද්ගලයන් තැත් කරනවා. එය ඕපාදූප වල සමාජියීය බලපෑමක් ලෙසයි ඔහු හඳුනා ගන්නේ.

තමන් වෙසෙන පටුමග හා අවට පොදු ප්‍රදේශය පිරිසිදු කිරීම හරහා මදුරුවන් බෝ වීම අවම කිරීමට තැත් කරන ප්‍රජාවක් ගැන මොහොතකට සිතන්න. නිවැසියන් සැවොම එවන් පොදු වැඩකට ඉත සිතින් ශ්‍රමය දානය කරන්නේ නැහැ. සමහරු හරිම ආත්මාර්ථකාමීයි. එහෙත් තවත් පිරිසත් නොකැමැත්තෙන් වුව පොදු වැඩට එක් වනවා. හේතුව අසල්වාසීන් තමන් ගැන කෙසේ කතා කරනු ඇති ද යන හේතුව නිසා.

මෙවන් අවස්ථාවල ඕපාදූපවල සමාජයීය හිතකර බලපෑම හොඳින්ම පෙනී යන බව මානව විද්‍යාඥයන්ගේ මතයයි.

මෙම නිරීක්ෂණ ඉහත කී අමෙරිකානූ පර්යේෂණයට පමණක් සීමා වන්නේ නැහැ. නෙදර්ලන්තයේ ඇම්ස්ටර්ඩෑම් සරසවියේ පර්යේෂකයන් ද ඕපාදූපවල සමාජමය බලපෑම් ගැන අත්හදා බැලීම් ගණනාවක් කළා. ඔවුන්ගේ නිගමනය වූයෙත් කුඩා කණ්ඩායම් හා සීමිත ප්‍රජාවන් තුළ පුද්ගල හැසිරීමට ඕපාදූප තීරණාත්මකව බලපාන බවයි.

සන්නිවේදන තාක්ෂණයන් වඩාත් පුළුල්ව පැතිරුණු වත්මන් සමාජයේ ගොසිප් ද මාධ්‍යකරණය වී තිබෙනවා. මෙය ද අලුත් ප්‍රවණතාවක් නොවෙයි.

නළු නිළියන් හා වෙනත් සමාජයේ ජනප්‍රිය පුද්ගලයන් ගැන තහවුරු නොවූ තොරතුරු මාධ්‍ය හරහා සංසරණය වීම කලක සිට සිදු වන්නක්. සමහර කලාකරුවන් හා චිත්‍රපට/නාට්‍ය නිෂ්පාදකයන් මේ ජන උනන්දුව සූක්ෂම ලෙස තමන්ගේ නිර්මාණ ප්‍රවර්ධනයට ද යොදා ගන්නවා.

ඕපාදූප මාධ්‍යකරණය වීම එතරම් හිතකර දෙයක් නොවෙයි. අන්තර් පුද්ගල සාමීචි කතාබහේදී හා සමාජ මාධ්‍යවල තහවුරු නොකළ තොරතුරු හෝ මුළුමනින්ම ප්‍රබන්ධ කතා ගලා යාම ප්‍රකාශන නිදහසේ කොටසක්.

එහෙත් ඊට වඩා වගකීම් සහගත, ප්‍රමිතිගත තොරතුරු බෙදා හැරීමක් අප ප්‍රධාන ධාරාවේ පත්තර, ටෙලිවිෂන් හා රේඩියෝ මාධ්‍ය වලින් අපේක්ෂා කරනවා.

එහෙත් අද සිදු වන්නේ කුමක්ද? බොහෝ මහා මාධ්‍ය චූල මාධ්‍ය මට්ටමට බැස ක්‍රියා කිරීමයි.

උදාහරණයක් ලෙස දේශපාලන ඕපාදූප අද අපේ මාධ්‍යවල ප්‍රධාන අංගයක් වෙලා. සතියේ දේශපාලන විග්‍රහයන් ලෙස සති අන්ත පුවත්පත්වල පළ වන බහුතරයක් අන්තර්ගතය අතන මෙතන කසු කුසු කතා මිසක දේශපාලන න්‍යාය මත පදනම් වූ විග්‍රහයන් නොවෙයි.

මා දන්නා තරමට නම් ‘පොලිටිකල් ගොසිප්’ ප්‍රධාන ධාරාවේ පත්‍රවල මේ ආකාරයේ මූලික අංගයක් කළේ ලසන්ත වික්‍රමතුංගගේ මාධ්‍යකරණයයි. ඔහු 1990 දශකය මුලදී පටන් ගත් සම්ප්‍රදාය පසුව සෙසු බොහෝ පුවත්පත් අනුකරණය කළා.

දේශපාලකයන්ගේ කෙරුවාව හා කයිවාරු ගැන මහජනයා දැන ගත්තාට වරදක් නැහැ. එහෙත් දේශපාලන විචාර ලෙස මාධ්‍ය සිය ග්‍රාහකයන්ට සපයන්නේ එවන් ඕපාදූප හා සරල සිල්ලර කතා පමණක් නම්, හරවත් දේශපාලන සංවාදයන්ට එයින් දායකත්වයක් ලැබෙන්නේ ඉතා අඩුවෙන්.

ගොසිප්වලට ලොකු ඉල්ලුමක් තිබෙන බව නම් පැහැදිලියි. දැන් දැන් සමහර පත්තරවල ගොසිප් එළිපිටම පළ කරනවා. එසේම මෙරටින් වැඩිම පිරිසක් වෙබ්ගතව කියවන වෙබ් අඩවි අතර ඉහළින් සිටින්නේ තමන් විසින්ම ‘ගොසිප් අඩවි’ යැයි හඳුන්වා ගන්නා වෙබ් අඩවි කිහිපයක්.

මේ හැරුණු කොට පුවත් වෙබ් අඩවි සමහරක් ද ඕපාදූප මට්ටමේ දුස්තොරතුරු හෝ මුළුමනින්ම ප්‍රබන්ධ කතා පුවත් සේ පළ කරනවා. මහා මාධ්‍ය කළමනාකරුවන් සමහරෙක් මේවායේ ජනප්‍රියත්වය දෙස බලා තමන්ගේ මාධ්‍යත් වඩාත් එවැනි ගොසිප් මට්ටමකට ගෙන යාමට තැත් කරනු පෙනෙනවා. මෙය කනගාටුදායක ප්‍රවණතාවක්.

[මෙහිදි යළිත් වරක් වැදගත් පැහැදිලි කිරීමක් කළ යුතුයි. තමන්ගේ වෙබ් අඩවි ලිපින හරහා පළ කැරෙන පුවත් වෙබ් අඩවි හා ගොසිප් වෙබ් අඩවි කිසිසේත්ම සමාජ මාධ්‍ය නොවෙයි. සමාජ මාධ්‍ය වේදිකා වන ෆේස්බුක්, ඉන්ස්ටග්‍රෑම් ආදිය සමග මේවා පටලවා නොගත යුතුයි.]

ඉතින් ගොසිප් හොඳද – නරකද? මේ ගැන සුචරිතවාදී විග්‍රහයක් මා ලබා දෙන්නේ නැහැ. අද කතා කළ දේ මෙසේ සම්පිණ්ඩනය කළ හැකියි.

  • අප සමහරුන් කැමති වුවත්, නැතත් ගොසිප්/ඕපාදූප යනු ජන සමාජයේ කිඳා බැස ගත්, පරිණාමීයව උරුම වූ චර්යා රටාවක්.
  • අන්තර් පුද්ගල මට්ටමේදීත්, සමාජ මාධ්‍යවලදීත් ගොසිප් හුවමාරුව ප්‍රකාශන නිදහසේ කොටසක් මෙන්ම එහි මනෝවිද්‍යාත්මක හා සමාජ විද්‍යාත්මක වාසි තිබෙනවා.
  • මහා මාධ්‍යවල ගොසිප් නැඹුරුව නම් අහිතකරයි. ගොසිප් අන්තර්ගතය මහා මාධ්‍යවල කතුවරුන්ට අවශ්‍යම නම් එය පැහැදිලිව ගොසිප් ලෙස ලේබල් කොට ඉදිරිපත් කිරීම වඩා හොඳයි. ඒත් එසේ කිරීම හරහා මාධ්‍ය ගැන තිබෙන මහජන විශ්වාසය තවත් පලුදු වනවා.
  • අපේ රටේ සමාජ විද්‍යාඥයින් හා මානව විද්‍යාඥයින් දේශීය ගොසිප් ප්‍රවණතා හා ගති සොබා විද්වත්ව අධ්‍යයනය කිරීම අවශ්‍යයි. ජන සන්නිවේදන ඇදුරන් මෙය හෙළා දුටු පමණට ගොසිප්වල සුජාතභාවය අහෝසි වන්නේ නැහැ.

 

 

සිවුමංසල කොලු ගැටයා #371: සමූහ සම්මාදම් නවීකරණය හා විවිධාංගීකරණය ඕනෑ කර තිබේ!

‘Crowdfunding’ is the practice of funding a project or venture by raising small amounts of money from a large number of people. The idea has been around for a long time, in one way or another, but modern day crowdfunding using digital and web technologies has a history of just two decades. As the Internet use began to spread in the 1990s, some creative artistes soon realised the potential of appealing – and receiving – donations online.

The first dedicated web-based crowdfunding platform called ArtistShare in 2000. Since then, dozens of such platforms have emerged. These are being used to raise public support for many entrepreneurial ventures, artistic and creative projects, medical expenses, travel, or social enterprises.

In this week’s Ravaya column, published in the newspaper edition of 15 July 2018, I explore the potential for online #crowdfunding for charitable and artistic needs work in Sri Lanka. I also draw on Dr Tom Widger’s 2011-12 research on philanthropic trends in Sri Lanka to ask the question: how can we diversify local fund raising for good causes (besides large amounts of money already being donated to religious and humanitarian causes)?

Crowdfunding has been around for a long time. Technology can help reinvent the practice

පොදු වැඩකට නැතිනම් සාමයික/යහපත් කාරියකට මහජනයාගෙන් සම්මාදම් එකතු කිරීම කලක් තිස්සේ මෙරට සිදු වන්නක්.

එහෙත් බොහෝ විට මෙවැනි ‘ආධාර එකතු කිරීම්’ හරහා ඒකරාශී වන මුදල් කෙසේ වියදම් කරනවාද හා අවසාන ප්‍රතිඵලය කුමක්ද යන්න ගැන ප්‍රසිද්ධියේ වගවීමක් නැහැ.

ආගමික සිද්ධස්ථාන හා පුන්‍යායතනවලට මහජනයා ලබා දෙන මූල්‍යමය දායකත්වය ගැනත් වගකීම හා වගවීම මදි.

ශ්‍රී ලංකාවේ දානපති (philanthropic) ප්‍රවනතා ගැන මීට වසර කීපයකට පෙර අධ්‍යයනයක් කළ ආචාර්ය ටොම් විජර් (Dr Tom Widger) නම් බ්‍රිතාන්‍ය මානව විද්‍යාඥයා පෙන්වා දුන්නේ දානපති ක්‍රියා සඳහා (අපේ රටේ ආදායම් මට්ටම්වලට සාපේක්ෂව) නොමසුරුව ආධාර කිරීම සිදු වෙතත් එහි සීමා ගණනාවක් ද ඇති බවයි.

දානපති ක්‍රියා බහුතරයක් ආගමික පූජ්‍යස්ථානවලට හෝ තමන් උගත් පාසලට ඉලක්ක වන අතර, සංස්කෘතික හෝ පර්යේෂණාත්මක වැඩට ප්‍රමුඛත්වයක් නොලැබෙන බව ඔහු සොයා ගත්තා.

එසේම ආපදා සහනාධාර වැනි කෙටි කාලීන අවශ්‍යතා සඳහා ආධාර කිරීම මුල් තැනක් ගන්නා අතර සමාජීය වශයෙන් වැදගත් එහෙත් දිගු කාලීන විසඳුම්වලට රටේ දානපති ආධාර ලැබෙන්නේ ඉතා සීමිතව බවත් ඔහු සංඛ්‍යා ලේඛන සමග පෙන්වා දුන්නා.

මේ ප්‍රවනතා වෙනස් කොට වඩාත් පුළුල් වූත්, දිගු කාලීන වූත් අවශ්‍යතා වැඩි ප්‍රමාණයකට මහජන ආධාර ආකර්ශනය කර ගැනීමට කුමක් කළ හැකිද? මේ සඳහා නවීන සන්නිවේදන ක්‍රමයන් උපකාරී වන්නේ කෙසේද?

තාක්ෂණයත් සමග මෑත කාලයේ ලොව ජනප්‍රිය වූ සංකල්පයක් තිබෙනවා. සාපේක්ෂව කුඩා මුදල් ප්‍රමාණයක් බොහෝ දෙනකු විසින් එක් නිශ්චිත නිමිත්තකට පරිත්‍යාග කිරීම දැන් හඳුන්වන්නේ crowdfunding කියායි.

මෙයට නිල සිංහල යෙදුමක් තවම නැහැ. සමාජ මාධ්‍ය හරහා මා කළ විමසීම්වලදී යෝජනා කිහිපයක් ලැබුණා. ජන ආයෝජන, ප්‍රජා අයෝජන, සමූහ සම්මාදම් හා විවෘත සම්මාදම් ආදී වශයෙන්. මෙයින් මා වඩාත් කැමති සමූහ සම්මාදම් යෙදුමටයි. (මෙතනදි ආයෝජනයේ ප්‍රතිලාභ ලබන්නේ සමස්ත සමාජයම මිස ආධාර කරන්නා නොවෙයි.)

නූතන යුගයේ සමූහ සම්මාදම් සඳහා ස්මාර්ට්ෆෝන් ආකාරයේ ජංගම දුරකතන හා ඉන්ටර්නෙට් යොදා ගන්නවා.

මේ ආකාරයට සමූහ සම්මාදම් එකතු කිරීම ඇරඹුණේ 1990 දශකයේ වෙබ් භාවිතය කෙමෙන් ප්‍රචලිත වීමත් සමගයි.

වාර්තාගත මුල්ම සාර්ථක උත්සාහය සිදුව ඇත්තේ 1997දී. මැරිලියන් නම් බ්‍රිතාන්‍ය රොක් සංගීත කණ්ඩායම ඇමරිකාවේ සංචාරය කරමින් සංගීත ප්‍රසංග පැවැත්වීමට අවශ්‍ය වූ ඩොලර් 60,000ක සමස්ත වියදම වෙබ්ගත ආධාර ඉල්ලීමක් හරහා සොයා ගත්තා.

එයින් පසු එම ක්‍රමවේදය වෙනත් කලාකරුවන් හා සමාජ ක්‍රියාකාරිකයන් ද ටිකෙන් ටික අනුගමනය කිරීම ඇරඹුණා. මේ සඳහාම වෙන් වූ මුල්ම වෙබ් වේදිකාව ArtistShare නමින් 2000දී විවෘත කෙරුණා.

ගෙවී ගිය දශක දෙකක පමණ කාලය තුළ වෙබ් හරහා සමූහ සම්මාදම් එකතු කිරීමට වේදිකා රාශියක් බිහි වී ඇති අතර පොදු වැඩට මෙන්ම පෞද්ගලික හදිසි අවශ්‍යතා (උදා- වෛද්‍ය ප්‍රතිකාර වියදම්) සඳහා ද සමූහ සම්මාදම් එකතු කරනු ලබනවා.

මේ ඉල්ලීම් හැම එකක්ම සත්‍යවාදී ද යන්න තහවුරු කිරීම අපහසුයි. එහෙත් යම් තරමක විමර්ශනයක් කිරීමට වෙබ්ගත වේදිකා බහුතරයක් තැත් කරනවා.

ආධාර ඉල්ලීම හා එකතු කිරීම පමණක් නොකර තමන්ට උපකාර කරන සියලු දෙනා සමග සබඳතා පවත්වා ගනිමින් සමූහ සම්මාදමේ ප්‍රතිඵල කෙසේ වේදැයි වාර්තා කිරීමට සමහර සමූහ සම්මාදම් වෙබ් වේදිකාවල ඉඩ සළසා තිබෙනවා.

Kickstarter.com එවැනි ප්‍රකට ගෝලීය වේදිකාවක්. ඒ හරහා කලා කෘතියකට, නව නිපැයුමකට, සොබා ගවේෂණයකට හෝ විද්‍යාත්මක පර්යේෂණයකට වුව සමූහ සම්මාදම් ඉල්ලීමට හැකියි.

එසේ ඉල්ලීමක් පළ කරන විට තමන් අපේක්ෂා කරන මුළු මුදල හා එය එකතු වීමට අපේක්ෂා කරන කාල වකවානුව (මාස කීයක් ද යන්න) එහි සඳහන් කළ යුතුයි. ඩොලර් 5 සිට ඉහළ විවිධ අගයන්ගෙන් සම්මාදම් ලබා දිය හැකි වුවත් අපේක්ෂකයාට මුදල් ලැබෙන්නේ නියමිත කාලය තුළ ඉලක්කය සපුරා ගතහොත් පමණයි. නැත්නම් සියලු මුදල් නැවත දායකයන්ටම හරවා යවනවා.

ඉලක්ක සපුරා ගත්තොත් වේදිකා පරිපාලන වියදම් සඳහා සුළු ප්‍රතිශතයක් අය කර ගත් පසු ඉතිරි මුදල අපේක්ෂකයාට ලැබෙනවා.

Kickstarter.com ඇරඹු 2009 සිට 2017 අවසන් වන තෙක් ඩොලර් බිලියන් 3.18ක් විවිධාකාර ඉල්ලීම් දහස් ගණනක් වෙනුවෙන් සමූහ සම්මාදම් ලෙස එකතු කොට තිබෙනවා.

මේ කාලය තුළ සාර්ථකව නිම වූ ඉල්ලීම් ප්‍රතිශතය 36%යි. එනම් බහුතරයක් ඉල්ලීම් තම ඉලක්කය සපුරා නොගැනීම නිසා සතයක්වත් නොලැබී යනවා.

එහෙත් වෙනත් සමූහ සම්මාදම් වේදිකා වල මෙම කොන්දේසිය නැති නිසා එකතු වූ කුමන හෝ මුදල් ප්‍රමාණය අපේක්ෂකයාට ලැබෙනවා. මෙවන් ගෝලීය වේදිකා වලට පිවිසී ශ්‍රී ලංකාවේ නමින් සෙවිල්ලක් කළොත් සමහර ලාංකිකයන් ද මේ හරහා යම් නිමිති සඳහා සමූහ සම්මාදම් එකතු කොට ඇති බව පෙනී යනවා.

ශ්‍රී ලංකාව තුළ ද වෙබ්ගත සමූහ සම්මාදම් වේදිකා මතු වී තිබෙනවා. Help.lk එබන්දක්. එහෙත් බැලූ බැල්මට නම් මේවා එතරම් ජනප්‍රිය වී නැහැ.

විදේශ රටවල දානපතියන් හෝ විදේශ රාජ්‍යයන් වෙතින් මෙරට සුබසාධන හා පුණ්‍යමය අවශ්‍යතා සඳහා ලැබෙන ආධාර අඩු වෙමින් තිබෙනවා. මේ අඩුවට එක් ප්‍රතිචාරයක් නම් දේශීය දානපති ක්‍රියාකාරීත්වය වඩා විධිමත් කිරීමයි.

Give2Lanka logo

මේ අරමුණෙන් බිහි වූ ලාබ නොතකන ආයතනයක් Give2Lanka.org නම් වෙනවා. එහි ආරම්භක හා සභාපති වන දුලාන් ද සිල්වා පුණ්‍යායතන හා රාජ්‍ය නොවන ෙක්ෂත්‍රය සඳහා අරමුදල් ජනනය විවිධාංගීකරණයටත්, නවීකරණයටත් ක්‍රමවේද සොයන්නෙක්.

ඔහු කියන හැටියට මෙරට සමහර (සාපේක්ෂව) විශාල පුණ්‍යායතන තමන්ගේම වෙබ් අඩවිවල සුරක්ෂිතව ආධාර දිය හැකි බැංකු පහසුකම් (Payment Gateways) ලබා දී තිබෙනවා. එවිට ක්‍රෙඩිට් කාඩ් හරහා තමන් කැමති මුදලක් අදාළ ආයතනයට ලෙහෙසියෙන් පරිත්‍යාග කළ හැකියි.

”එහෙත් ක්‍රෙඩිට් කාඩ් භාවිත කරන බොහෝ ලාංකිකයන් පවා වෙබ් හරහා එයින් ගනුදෙනු කිරීමට තවමත් මැලි වෙනවා. එබැවින් වෙබ්ගත ආධාර ඉල්ලීම් ප්‍රධාන ධාරාවේ මාධ්‍ය හා සමාජ මාධ්‍ය හරහා ප්‍රවර්ධනය කිරීම ඉතා වැදගත්” යයි දුලාන් ද සිල්වා කියනවා.

තමන්ගේම වෙබ් අඩවියට විද්‍යුත් වාණිජමය බැංකු පහසුකම් ලබා ගැනීම වියදම් සහගත වැඩක්. එසේ කළ නොහැකි කුඩා හා මධ්‍යම පරිමාණයේ සිවිල් සමාජ සංවිධානවලට මෙන්ම කලාකරුවන් හා නව නිපැයුම්කරුවන් වැනි පුද්ගලයන්ට විකල්ප දෙකක් තිබෙනවා.

එක්කෝ Give2Lanka.org වැනි දේශීය සමූහ සම්මාදම් වේදිකාවක තම ඉල්ලීම් ප්‍රකාශයට පත් කිරීමයි.

අනෙක් ක්‍රමය නම් ගෝලීය වේදිකාවක තම ඉල්ලීම පළ කිරීමයි. JustGiving.com වැනි වේදිකාවක මෙරට විවිධාකාර පොදු හා පෞද්ගලික අවශ්‍යතා වෙනුවෙන් ප්‍රකාශිත ඉල්ලීම් ගණනාවක් හමු වනවා. (හැම එකක්ම සාර්ථක නැහැ.)

දුගී දරුවන්ට අධ්‍යාපනයට උදව් වීම, ආබාධිත අයට පිහිට වීම, කාන්තා ව්‍යවසායකත්වය ප්‍රවර්ධනය වැනි නිමිති රැසක් මෙවන් ලාංකික ඉල්ලීම් අතර තිබෙනවා. සමහර පර්යේෂකයන් හා සොබා ගවේෂකයන්ද තම වියදම් කොටසක් පතමින් වෙබ්ගත ඉල්ලීම් පළ කරනවා.

මා දන්නා තරමට මෙය තවමත් පුළුල්ව නියාමනයට ලක් වන ක්‍රමවේදයක් නොවෙයි. එහෙත් සමූහ සම්මාදම් ප්‍රචලිත වීම සමග දියුණු රටවල් ගණනාවක එයට අදාළ නීති හා නියාමන හඳුන්වා දී තිබෙනවා.

තමන්ට ලැබෙන හැම ආධාර ඉල්ලීමක්ම වෙබ්ගත සමූහ සම්මාදම් වේදිකා පළ කරන්නේ ද නැහැ. ඔවුන් යම් නිර්ණායක භාවිත කරනවා. සමහර වේදිකාවලට ප්‍රමුඛතා තිබෙනවා. Give2Lanka.org වේදිකාව ළමුන් සුබසාධනය, තරුණයන් සවිබල ගැන්වීම හා අධ්‍යාපන අවශ්‍යතා වලට කැප වී සිටිනවා.

”ශ්‍රී ලංකාවේ පුණ්‍යායතන හා සිවිල් සංවිධාන අධාර සෙවිමට ඩිජිටල් හා වෙබ් තාක්ෂණයන් තවමත් යොදා ගන්නේ බෙහෙවින් සීමිතවයි. එහි විභවය ගැන බොහෝ ආයතනවලට හරිහැටි අවබෝධයක් නැහැ” යයි දුලාන් කියනවා.

එහෙත් ක්‍රෙඩිට් කාඩ් භාවිතය මෙන්ම වෙබ් භාවිතයත් ඉහළ යන සමාජයක මේ සමූහ සම්මාදම් ක්‍රමවේදය ටිකෙන් ටික ස්ථාපිත වීමට ඉඩ කඩ තිබෙනවා. එයට නිසි ප්‍රවර්ධනය හා නවෝත්පාදනය අවශ්‍යයි. ආධාර දීම ලෙහෙසි වූ තරමට එසේ කිරීමට පෙළඹෙන ජන පිරිසද වැඩි වේවි.

L to R – Dr Tom Widger, Dulan de Silva, Asoka Handagama

මේ විභවය යම් තාක් දුරට උරගා බලන්න අපේ කලාකරුවන් හා නව නිපැයුම් කරුවන් යොමු වනු ඇතැයි මා සිතනවා. හැම නිර්මාණයකටම රාජ්‍ය අනුග්‍රහය හෝ ව්‍යාපාරික අනුග්‍රාහකත්වය ලැබෙන තුරු බලා නොසිට සමූහ සම්මාදම් කිරීමේ විකල්පයක් ද තිබෙන බව සිහිතබා ගැනීම වැදගත්.

මෙයට හොඳ පූර්වාදර්ශයන් ද මෑත ඉතිහාසයේ අපට සොයා ගත හැකියි. 1940 ගණන්වල මොරටුවෙන් මතුව ආ ඇල්බට් පෙරේරා නම් ගායනයට අති දක්ෂ තරුණයකු ඉන්දියාවේ භාත්ඛණ්ඩේ ආයතනයේ වැඩිදුර සංගීතය අධ්‍යයනයට යැවීමට මහාචාර්ය එදිරිවීර සරච්චන්ද්‍ර හා පත්‍රකලාවේදී ඩී බී ධනපාල තීරණය කළා.

එයට අවශ්‍ය අරමුදල් සපයා ගැනීමට ධනපාල සිය ලංකාදීප පුවත්පත හරහා සමූහ සම්මාදමක් දියත් කළා. එයට රට පුරා ජනයාගෙන් ලොකු හා කුඩා ආධාර රැසක් ලැබුණා. ඒවායේ උපකාරයෙන් 1954 සිට වසර කීපයක් ඉන්දියාවේ උගත් තරුණ ගායකයා යළි මෙරටට ආවේ පණ්ඩිත් අමරදේව ලෙසින්. තමන් උගත්තේ රටේ පොදු ජනයාගේ සම්මාදමින් බව අමරදේවයන් කිසිදා අමතක කළේ නෑ.

Crowdfunding helped educate W D Amaradeva in the 1950s

නූතන යුගයේ මෙබන්දක් කළ හැකිද?

දැනටමත් මෙය උත්සාහ කළ ප්‍රකට කලාකරුවකු නම් සිනමාවේදී අශෝක හඳගමයි. 2016 දී ප්‍රදර්ශනයට ආ ‘ඇගේ ඇස අග‘ චිත්‍රපටය නිර්මාණය කරමින් සිටින කාලයේ ඔහු සමූහ සම්මාදම් ඉල්ලීමක් පළ කළා. ඒ නිව්යෝක් නුවර කේන්ද්‍ර කර ගත් Crimso නම් වේදිකාව හරහායි. එය කලා, ව්‍යාපාරික මෙන්ම ප්‍රජා ඉල්ලීම්වලටත් විවෘතයි.

2014 මාස කිහිපයක් තිස්සේ විවෘතව තිබූ මේ ඉල්ලීමට ප්‍රතිචාර වශයෙන් ඇමරිකානු ඩොලර් 6,000ක් පමණ එකතු වූ බව අසෝක කියනවා. එහෙත් චිත්‍රපටයේ සමස්ත නිෂ්පාදන වියදම වූ ඩොලර් 120,000න් එම සම්මාදම පියවූයේ 5%ක් පමණයි. චිත්‍රපටයේ සංස්කරණ වියදම් සමහරක් ගෙවීමට තමා එය යොද ගත් බව අසෝක පැවසුවා.

සමූහ සම්මාදම් ක්‍රමය අත්හදා බැලන්නට සිතන සෙසු ලාංකිකයන්ටද  අසෝක හඳගමගේ උපදෙස මෙයයි. ” වෘතාන්ත චිත්‍රපටයක් නිපදවීම වැනි අවශ්‍යතාවක් සඳහා සමූහ සම්මාදම් ක්‍රමය තවමත් ශ්‍රී ලංකාවේ ප්‍රයෝගිකව යොදා ගැනීම දුෂ්කරයි. නිෂ්පාදන වියදම සාපේක්ෂව අඩු වාර්තා චිත්‍රපටයකට සමහර විට මේ ක්‍රමයෙන් මුදල් සොයා ගත හැකි වේවි. ප්‍රජා මූලික කලා කටයුතු සඳහා නම් වෙබ්ගත සමූහ සම්මාදම් ඉල්ලූ විට සැළකිය යුතු ප්‍රතිචාරයක් ලැබීමට ඉඩ තිබෙනවා. එහෙත් ඒ සඳහාත් අදාළ වේදිකාවේ ඉල්ලීම පළ කළාට පසුව මාධ්‍ය හා සමාජ මාධ්‍ය හරහා දිගටම ප්‍රසිද්ධිය ලබා දීම අවශ්‍ය වනවා. වේදිකාවක ඉල්ලීම පළ කිරීම යනු මුල් පියවර පමණයි.”

In 2014, noted Lankan filmmaker Asoka Handagama tried his hand in crowdfunding for a feature film – with limited success

මෙරට පදිංචි ජනගහනය මිලියන් 21ට අමතරව රැකියා සඳහා හෝ සදහටම හෝ විදෙස්ගත වූ ලාංකිකයන් ඇස්තමේන්තුගත මිලියන් 2ක් පමණ සිටිනවා. මේ අයගෙන් මෙරට පොදු අවශ්‍යතා, කලා නිර්මාණ, නව නිපැයුම් හෝ පුණ්‍යායතන සඳහා සමූහ සම්මාදම් ලබා ගත හැකිද? මෙයද අප විමසා බැලිය යුත්තක්.

විදෙස්ගත අපේ ශ්‍රමිකයන් නිතිපතා මෙරටට එවන විදේශ විනිමය අපේ ආර්ථීකයේ වැදැගත් හා තීරණාත්මක සාධකයක්. 2009දී ඩොලර් බිලියන් 3.33ක් වූ මේ ගලා ඒම 2017දී ඩොලර් බිලියන් 7.16ක් දක්වා ඉහළ ගිය බව මහ බැංකු ලේඛන පෙන්වා දෙනවා.

මේ මුදල් නිසාම යැපෙන පවුල් ලක්ෂ ගණනක් සිටිනවා. එසේම එම මුදල්වලින් කොටසක් ආගමික සිද්ධස්ථානවලට යොමු වනවා කියාත් අනුමාන කළ හැකියි.

එලොවට පමණක් නොව මෙලොවටත් සෙත් දෙන පොදු වැඩට දැනට වඩා දේශීය දානපති පරිත්‍යාග වැඩි කළහොත් විදෙස් ආධාර හා පරිත්‍යාග මත යැපීම අඩු කළ හැකියි.

සිවිල් සමාජයට, පුණ්‍යායතනවලට, කලාකරුවන්ට හා නව නිපැයුම්කරුවන්ට මීට වඩා දේශීය අනුග්‍රහය ලැබිය යුතුයි. තාක්ෂණය හරහාවත් අපට සමූහ සම්මාදම් ක්‍රමවේද මීට වඩා මුවහත් කර ගත හැකි නම්, දේශීය දානපති ක්‍රියාවලට එය රුකුලක් විය හැකියි.

සිවුමංසල කොලු ගැටයා #369 – අත්ත බිඳෙයි පය බුරුලෙන්: සමාජ මාධ්‍ය නියාමනයේ යුරෝපීය අත්දැකීම්

Deutsche Welle Global Media Forum (GMF), in Bonn, Germany, 11 – 13 June 2018

Trends like ultra-nationalistic media, hate speech and fake news have all been around for decades — certainly well before the web emerged in the 1990s. What digital tools and the web have done is to ‘turbo-charge’ these trends.

This is the main thrust of this week’s Ravaya column, published on 1 July 2018, where I capture some discussions and debates at the 11th Deutsche Welle Global Media Forum (GMF), held in Bonn, Germany, from 11 to 13 June 2018.

I was among the 2,000+ media professionals and experts from over 100 countries who participated in the event. Across many plenaries and parallel sessions, we discussed a whole range of issues related to politics and human rights, media development and innovative journalism concepts.

On 13 June 2018, I moderated a session on “Digitalization and polarization of the media: How to overcome growing inequalities and a divided public” which was organised by the Institut für Auslandsbeziehungen (ifa) or Institute for Foreign Relations, a century old entity located in Bonn. Most of the column draws on my own panel’s explorations, about which I have already written in English here: DW Global Media Forum 2018: Moderating panel on ‘Digitalization and Polarization of the Media’

L to R – Nalaka Gunawardene (moderator), Christian Humborg, Jillian York, and Curd Knupfer. [Photo courtesy DW GMF 2018]
මා සාම්ප්‍රදායික පොතේ උගතකු නොවෙයි. එහෙත් උද්‍යොගිමත්ව දැනුම ගවේෂණයට හා විචාරශීලීව ඕනෑම මාතෘකාවක් විමර්ශනයට සමත් නිසාදෝ ලොව විවිධ රටවලින් වැඩමලු, සම්මන්ත්‍රණ ආදියේ කතා කිරීමට නිතර ආරාධනා ලබනවා.

2018 ජූනි 11-13 තෙදින තුළ ජර්මනියේ බොන් නුවර පැවති ගෝලීය මාධ්‍ය සමුළුවේ (Global Media Forum) එක් සැසි වාරයක් මෙහෙය වීමට මට ඇරයුම් ලැබුණා.

2007 සිට වාර්ෂිකව පවත්වන මේ සමුළුව සංවිධානය කරන්නේ ජර්මනියේ ජාත්‍යන්තර විද්‍යුත් මාධ්‍ය ආයතනය වන ඩොයිෂවෙල  (Deutsche Welle) විසින්.

මෙවර සමුළුවට රටවල් 100කට අධික සංඛ්‍යාවකින් 2,000 ක් පමණ මාධ්‍යවේදීන්, මාධ්‍ය කළමනාකරුවන් හා මාධ්‍ය පර්යේෂකයන් සහභාගී වුණා. මහා මාධ්‍ය මෙන්ම නව මාධ්‍ය ඇති කරන බලපෑම් හා අභියෝග ගැන විවෘතව කතාබහ කිරීමට එය හොඳ වේදිකාවක් වූවා.

අපේ සමහරුන් පොදුවේ ‘බටහිර රටවල්’ යයි කීවාට සැබෑ ලෝකයේ එබඳු තනි ගොඩක් නැහැ. බටහිරට අයත් ඇමරිකා එක්සත් ජනපදය සමඟ බොහෝ කාරණාවලදී යුරෝපීය රටවල් එකඟ වන්නේ නැහැ.

එසේම යුරෝපා සංගමය ලෙස පොදු ආර්ථීක හවුලක් යුරෝපීය රටවල් 28ක් ඒකරාශී කළත් එම රටවල් අතරද සංස්කෘතික හා දේශපාලනික විවිධත්වය ඉහළයි.

ලිබරල් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී රාමුවක් තුළ මෙම විවිධත්වය නිිසා නොයෙක් බටහිර රාජ්‍යයන් මාධ්‍ය ප්‍රතිපත්ති ගැන දක්වන නිල ස්ථාවරයන් අතර වෙනස්කම් තිබෙනවා. බොන් නුවරදී දින තුනක් තිස්සේ අප මේ විවිධත්වය සවියක් කර ගනිමින් බොහෝ දේ සාකච්ඡා කළා.

ලෝකයේ රටවල් කෙමෙන් ඩිජිටල්කරණය වන විට ඒ හරහා උදා වන නව අවස්ථාවන් මෙන්ම අභියෝග ගැනත් සංවාද රැසක් පැවැත් වුණා.

Mariya Gabriel, EU Commissioner in charge of Digital Economy and Society

යුරෝපා හවුලේ ඩිජිටල් ආර්ථීකයන් හා සමාජයන් පිළිබඳ කොමසාරිස්වරි වන මරියා ගේබ්‍රියල් මේ ගැන ආරම්භක සැසියේ දී හොඳ විග්‍රහයක් කළා.

පොදුවේ වෙබ් අවකාශයත්, විශේෂයෙන් ඒ තුළ හමු වන සමාජ මාධ්‍යත් මානව සමාජයන් වඩාත් ප්‍රජාතන්ත්‍රීය කිරීමට හා සමාජ අසමානතා අඩු කිරීමට බෙහෙවින් දායක විය හැකි බව පිළි ගනිමින් ඇය කීවේ මෙයයි.

”එහෙත් අද ගෝලීය සමාජ මාධ්‍ය වේදිකා බහුතරයක් මේ යහපත් විභවය සාක්ෂාත් කර ගැනීමට දායක වනවා වෙනුවට දුස්තොරතුරු (disinformation) හා ව්‍යාජ පුවත් එසැනින් බෙදා හැරීමට යොදා ගැනෙනවා. මෙය සියලු ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සමාජයන් මුහුණ දෙන ප්‍රබල අභියෝගයක්. සමහර සමාජ මාධ්‍ය වේදිකා මේ වන විට ප්‍රධාන ධාරාවේ මාධ්‍යවල කාරියම කරනවා. එනම් කාලීන තොරතුරු එක් රැස් කිරීම හා බෙදා හැරීම. එහෙත් ඔවුන් එසේ කරන විට සංස්කාරක වගකීමක් (editorial responsibility) නොගැනීම නිසා ව්‍යාකූලතා මතු වනවා.”

ඇගේ මූලික නිර්දේශයක් වූයේ සමාජ මාධ්‍ය වේදිකා නියාමනය නොව මාධ්‍ය බහුවිධත්වය (media pluralism) ප්‍රවර්ධනය කළ යුතු බවයි.

රටක මාධ්‍ය බහුවිධත්වය පවතී යයි පිළිගන්නේ මාධ්‍ය ආයතන හා ප්‍රකාශන/නාලිකා ගණන වැඩි වූ පමණට නොවේ.

Image courtesy UNESCO

තනි හිමිකරුවකුගේ හෝ ටික දෙනකුගේ හිමිකාරීත්වය වෙනුවට විසිර ගිය හිමිකාරිත්වයන් තිබීම, අධිපතිවාදී මතවාද පමණක් නොව පුළුල් හා විවිධාකාර මතවාදයන්ට මාධ්‍ය හරහා ඇති තරම් අවකාශ ලැබීම, හා සමාජයේ කොන්ව සිටින ජන කොටස්වලට ද සිය අදහස් ප්‍රකාශනයට මාධ්‍යවල ඇති තරම් ඉඩක් තිබීම වැනි සාධක ගණනාවක් තහවුරු වූ විට පමණක් මාධ්‍ය බහුවිධත්වය හට ගන්නවා. (මේ නිර්නායක අනුව බලන විට අපේ රටේ මාධ්‍ය රැසක් ඇතත් බහුවිධත්වය නම් නැහැ.)

ඩිජිටල් මාධ්‍ය බහුල වෙමින් පවතින අද කාලේ ප්‍රධාන ධාරාවේ මාධ්‍යවල කෙතරම්  බහුවිධත්වයක් පැවතීම තීරණාත්මකද? මේ ප්‍රශ්නයට පිළිතුරු සංවාද හරහා මතු වුණා.

මේ වන විට ලොව ජනගහනයෙන් අඩකටත් වඩා ඉන්ටර්නෙට් භාවිතා කළත්, පුවත් හා කාලීන තොරතුරු මූලාශ්‍රයන් ලෙස ටෙලිවිෂන් හා රේඩියෝ මාධ්‍යවල වැදගත්කම තවමත් පවතිනවා. (පුවත් හා සඟරා නම් කෙමෙන් කොන් වී යාම බොහෝ රටවල දැකිය හැකියි.)

මේ නිසා මාධ්‍ය බහුවිධත්වය තහවුරු කරන අතර මාධ්‍ය විචාරශීලීව පරිභෝජනය කිරීමට මාධ්‍ය සාක්ෂරතාවයත් (media literacy), ඩිජිටල් මාධ්‍ය නිසි ලෙස පරිහරණයට ඩිජිටල් සාක්ෂරතාවයත් (digital literacy) අත්‍යවශ්‍ය හැකියා බවට පත්ව තිබෙනවා.

ඩිජිටල් සාක්ෂරතාවය යනු හුදෙක් පරිගණක හා ස්මාර්ට් ෆෝන් වැනි ඩිජිටල් තාක්ෂණ මෙවලම් තනිවම භාවිතා කිරීමේ හැකියාව පමණක් නොව ඩිජිටල් අන්තර්ගතයන් විචාරශීලීව ග්‍රහණය කිරීමේ හැකියාව ද එහි වැදගත් අංගයක් බව සමුළුවේ යළි යළිත් අවධාරණය කෙරුණා.

මරියා ගේබ්‍රියල් මෑත කාලයේ යුරෝපයේ කළ සමීක්ෂණයක සොයා ගැනීම් උපුටා දක්වමින් කීවේ වයස 15-24 අතර යුරෝපීය ළමුන් හා තරුණයන් අතර ව්‍යාජ පුවතක් හා සැබෑ පුවතක් වෙන් කර තේරුම් ගැනීමේ හැකියාව තිබුණේ 40%කට බවයි.

එයින් පෙනෙන්නේ යම් පිරිස් විසින් දුස්තොරතුරු සමාජගත කර මැතිවරණ, ජනමත විචාරණ හා වෙනත් තීරණාත්මක සමාජයීය ක්‍රියාදාමයන් අවුල් කිරීමේ අවදානමක් පවතින බවයි.

මෙබැවින් මාධ්‍ය සාක්ෂරතාවය හා ඩිජිටල් සාක්ෂරතාවය වැඩි කළ යුත්තේ තනි පුද්ගලයන්ගේ කුසලතා වර්ධනයට පමණක් නොවෙයි. අසත්‍යන්, අර්ධ සත්‍යන්, හා කුමන්ත්‍රණවාදී තර්ක හරහා ප්‍රජාතාන්ත්‍රීය සමාජයන් නොමඟ යැවීමටත්, ඒ හරහා රාජ්‍යයන් අස්ථාවර කිරීමටත් එරෙහිව සමාජයේ ප්‍රතිශක්තිය ගොඩ නැංවීමටයි.

මා මෙහෙය වූ සැසි වාරයේ අප මෙම සමාජයීය අභියෝගය ගැන විද්වත් මෙන්ම ප්‍රායෝගික ලෙසත් සාකච්ඡා කළා.

මගේ සැසියේ කථීකයන් වූයේ ජර්මනියේ බර්ලින් නුවර ෆ්‍රී සරසවියේ දේශපාලන විද්‍යාඥ ආචාර්ය කුර්ඩ් නුප්ෆර් (Dr Curd Knupfer), ඇමරිකාවේ ඉලෙක්ට්‍රොනික් ෆ්‍රන්ටියර් පදනමේ භාෂාණ නිදහස පිළිබඳ අධ්‍යක්ෂිකා ජිලියන් යෝක් (Jillian York) සහ විකිමීඩියා ජර්මන් පදනමේ නියෝජ්‍ය විධායක අධ්‍යක්ෂ ක්‍රිස්ටියන් හුම්බොග් (Christian Humborg) යන තිදෙනායි.

Nalaka Gunawardene moderating moderated session on “Digitalization and polarization of the media: How to overcome growing inequalities and a divided public” at DW Global Media Forum 2018 in Bonn, 13 June 2018

සැසිවාරය අරඹමින් මා මෙසේ ද කීවා:

”වෙබ්ගත අවකාශයන් හරහා වෛරී කථනය හා ව්‍යාජ පුවත් ගලා යාම ගැන අද ලොකු අවධානයක් යොමු වී තිබෙනවා. වර්ගවාදී හා වෙනත් අන්තවාදී පිරිස් සමාජ මාධ්‍ය වේදිකා හරහා ආන්තික සන්නිවේදනය කරමින් සිටිව බවත් අප දන්නවා. එහෙත් මේ ප්‍රවනතා එකක්වත් ඉන්ටර්නෙට් සමඟ මතු වූ ඒවා නොවෙයි. 1990 දශකයේ වෙබ් අවකාශය ප්‍රචලිත වීමට දශක ගණනාවකට පෙරත් අපේ සමාජයන් තුළ මේවා සියල්ලම පැවතියා. වෙබ් පැතිරීමත් සමග සිදුව ඇත්තේ මේ ආන්තික ප්‍රවාහයන්ට නව ගැම්මක් ලැබීමයි. එනිසා දැන් අප කළ යුතුව ඇත්තේ භෞතික ලෝකයේ වුවත්, සයිබර් අවකාශයේ වුවත්, වෛරී කථනය, ව්‍යාජ පුවත් හා ආන්තික සන්නිවේදනවලට එරෙහිව සීරුවෙන් හා බුද්ධිමත්ව ප්‍රතිචාර දැක්වීමයි. එසේ කිරීමේදී අප සැවොම ඉහළ වටිනාකමක් දෙන භාෂණයේ නිදහස රැකෙන පරිදි ක්‍රියා කළ යුතුයි. අප නොරිසි දේ කියන අයටත් භාෂණ නිදහස එක සේ හිමි බව අප කිසි විටෙක අමතක නොකළ යුතුයි.”

එසේම තව දුරටත් ‘නව මාධ්‍ය’ හා ‘සම්ප්‍රදායික මාධ්‍ය’ හෙවත් ‘ප්‍රධාන ධාරාවේ මාධ්‍ය’ කියා වර්ගීකරණය කිරීම ද එතරම් අදාල නැති බව මා පෙන්වා දුන්නා. සමහර සමාජවල (උදා: කොරියාව, සිංගප්පූරුව) ප්‍රධාන ධාරාව බවට ඩිජිටල් මාධ්‍ය දැනටමත් පත්ව තිබෙනවා. එසේම වසර 20කට වැඩි ඉතිහාසයක් ඇති ඩිජිටල් මාධ්‍ය තව දුරටත් එතරම් අලුත් හෝ ‘නව මාධ්‍ය’ වන්නේ ද නැහැ.

ඒ නිසා ලේබල්වලට වඩා වැදගත් සමස්ත තොරතුරු සන්නිවේදන තාක්ෂණයන්ම ජන සමාජ වලට කරන බලපෑම පොදුවේ අධ්‍යයනය කිරීමයි.

සමාජ මාධ්‍ය වේදිකා හරහා නොයෙක් පුද්ගලයන් පළකරන හෝ බෙදාගන්නා (ෂෙයාර් කරන) අන්තර්ගතයන් පිළිබඳ එකී වේදිකා හිමිකාර සමාගම් කෙතරම් වගකිව යුතුද?

2018 ජනවාරි 1 වැනිදා සිට ජර්මනියේ ක්‍රියාත්මක වන නව නීතියකට අනුව සමාජ මාධ්‍ය වේදිකාවක වෛරී ප්‍රකාශ යමකු සන්නිවේදනය කෙරුවොත් පැය 24ක් ඇතුළත එය ඉවත් කිරීමේ වගකීම් අදාළ වේදිකා පරිපාලකයන්ට භාර කැරෙනවා. එසේ නොකළොත් යූරෝ මිලියන් 50 (අමෙරිකානු ඩොලර් මිලියන් 62ක්) දක්වා දඩ නියම විය හැකියි.

සද්භාවයෙන් යුතුව හඳුන්වා දෙන ලද නව නීතියේ මාස කිහිපයක ක්‍රියාකාරීත්වය කෙසේදැයි මා විමසුවා. ජර්මන් කථීකයන් කීවේ වෛරී ප්‍රකාශ ඉවත් කිරීමට සමාජ මාධ්‍ය වේදිකා මහත් සේ වෙර දැරීම තුළ වෛරී නොවන එහෙත් අසම්මත, විසංවාදී හා ජනප්‍රිය නොවන විවිධ අදහස් දැක්වීම්ද යම් ප්‍රමාණයක් ඉවත් කොට ඇති බවයි.

දේශපාලන විවේචනයට නීතියෙන්ම තහවුරු කළ පූර්ණ නිදහස පවතින ජර්මනිය වැනි ලිබරල් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී රටකට මෙම නව නීතිය දරුණු වැඩි බවත්, එය සංශෝධනය කොට වඩාත් ලිහිල් කළ යුතු බවත් මෑතදී පත්වූ නව ජර්මන් රජය පිළිගෙන තිබෙනවා.

Image courtesy Human Rights Watch

නව නීතිය යටතේ අසාධාරණ හා සීමාව ඉක්මවා ගොස් ඉවත් කරනු ලැබූ වෙබ් අන්තර්ගතයන් අතර දේශපාලන හා සමාජයීය උපහාසය පළ කරන ප්‍රකාශනද තිබෙනවා. සමාජ ප්‍රශ්නයක් ගැන ජන අවධානය යොමු කිරීමට හාසකානුකරණය (parody) පළ කිරීම සමහර හාස්‍යජනක (satire) ප්‍රකාශනවල සිරිතයි.

එහෙත් නව නීතියේ රාමුව වුවමනාවටත් වඩා තදින් ක්‍රියාත්මක කළ ට්විටර් හා ෆේස්බුක් වැනි වේදිකාවල පරිපාලකයෝ මෙවන් හාස්‍යජනක හෝ උපහාසාත්මක අන්තර්ගතයද ජර්මනිය තුළ දිස්වීම වළක්වා තිබෙනවා.

උපහාසය ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී අවකාශයේ වැදගත් අංගයක්. එයට වැට බඳින නීතියක් නැවත විමර්ශනය කළ යුතු බව ජර්මන් පර්යේෂකයන්ගේ මතයයි. (සමාජ මාධ්‍ය නියාමනය ගැන මෑත සතිවල කතා කළ ලක් රජයේ සමහර උපදේශකයෝ ජර්මන් නීතිය උදාහරණයක් ලෙස හුවා දැක්වූ බව අපට මතකයි.)

අපේ සංවාදයේ එකඟ වූ මූලධර්මයක් නම් සමාජ ව්‍යාධියකට කරන නියාමන ‘ප්‍රතිකාරය’ ව්‍යාධියට වඩා බරපතළ විපාක මතු කරන්නේ නම් එය නිසි ප්‍රතිකාරයක් නොවන බවයි.

සමුළුව පැවති තෙදින පුරා විවිධ කථීකයන් මතු කළ තවත් සංකල්පයක් වූයේ ඩිජිටල් හා වෙබ් මාධ්‍ය අතිවිශාල සංඛ්‍යාවක් බිහි වීම හරහා තොරතුරු ග්‍රාහකයන් එන්න එන්නම කුඩා කොටස්/කණ්ඩායම්වලට බෙදෙමින් සිටින බවයි.

රේඩියෝ හා ටෙලිවිෂන් නාලිකා සංඛ්‍යාව වැඩිවීම සමග දශක දෙක තුනකට පෙර පටන් ගත් මේ කඩ කඩ වීම (audience fragmentation)  වෙබ් අඩවි හා සමාජ මාධ්‍ය ප්‍රචලිත වීම සමග බෙහෙවින් පුළුල්ව තිබෙනවා.

තමන් රිසි මති මතාන්තර පමණක් ඇසිය හැකි, දැකිය හැකි වෙබ් අඩවි හෝ සමාජ මාධ්‍ය පිටු වටා ජනයා සංකේන්ද්‍රණය වීම ‘filter bubbles‘ ලෙස හඳුන් වනවා. ඍජු පරිවර්තනයක් තවම නැතත්, තම තමන්ගේ මතවාදී බුබුලු තුළම කොටු වීම යැයි කිව හැකියි. මෙවන් ස්වයං සීමාවන්ට පත් වූ අයට විකල්ප තොරතුරු හෝ අදහස් ලැබෙන්නේ අඩුවෙන්.

පත්තර, ටෙලිවිෂන් බලන විට අප කැමති මෙන්ම උදාසීන/නොකැමති දේත් එහි හමු වනවා. ඒවාට අප අවධානය යොමු කළත් නැතත් ඒවා පවතින බව අප යන්තමින් හෝ දන්නවා. එහෙත් තමන්ගේ සියලු තොරතුරු හා විග්‍රහයන් වෙබ්/සමාජ මාධ්‍යවල තෝරා ගත් මූලාශ්‍ර හරහා ලබන විට මේ විසංවාද අපට හමු වන්නේ නැහැ.

එහෙත් අපේ සංවාදයට නව මානයක් එක් කරමින් මා කීවේ ඔය කියන තරම් ඒකාකාරී මූලාශ්‍රවලට කොටු වීමක් අපේ වැනි රටවල නම් එතරම් දක්නට නැති බවයි. විවිධාකාර මූලාශ්‍ර පරිශීලනය කොට යථාර්ථය පිළිබඳ සාපේක්ෂව වඩාත් නිවැරදි චිත්‍රයක් මනසේ ගොඩ නගා ගන්නට අප බොහෝ දෙනෙක් තැත් කරනවා.

Some of the participants at session on “Digitalization and polarization of the media” at DW Global Media Forum 2018

ඔක්ස්ෆර්ඩ් සරසවියේ ඉන්ටර්නෙට් පර්යේෂණායතනය (Oxford Internet Institute)  2018 මාර්තුවේ පළ කළ සමීක්ෂණයකින්ද මෙබන්දක් පෙන්නුම් කරනවා. වයස 18ට වැඩි, ඉන්ටර්නෙට් භාවිත කරන බ්‍රිතාන්‍ය ජාතිකයන් 2000ක සාම්පලයක් යොදා ඔවුන් කළ සමීක්ෂණයෙන් හෙළි වූයේ තනි හෝ පටු වෙබ් මූලාශ්‍රයන්ට කොටු වීමේ අවදානම තිබුණේ සාම්පලයෙන් 8%කට පමණක් බවයි.

එනම් 92%ක් දෙනා බහුවිධ මූලාශ්‍ර බලනවා. මතු වන තොරතුරු අනුව තමන්ගේ අදහස් වෙනස් කර ගැනීමට විවෘත මනසකින් සිටිනවා.

බොන් මාධ්‍ය සමුළුවේ අප එකඟ වූයේ ජනමාධ්‍ය හා සන්නිවේදන තාක්ෂණයන් සමාජයට, ආර්ථීකයට හා දේශපාලන ක්‍රියාදාමයන්ට කරන බලපෑම් ගැන  සමාජ විද්‍යානුකූලව, අපක්ෂපාත ලෙසින් දිගටම අධ්‍යයනය කළ යුතු බවයි. ආවේගයන්ට නොව සාක්ෂි හා විද්වත් විග්‍රහයන්ට මුල් තැන දෙමින් නව ප්‍රතිපත්ති, නීති හා නියාමන සීරුවෙන් සම්පාදනය කළයුතු බවයි.

අමෙරිකානු සමාගම්වලට අයත් ෆේස්බුක්, ට්විටර් හා ඉන්ස්ටර්ග්‍රෑම් වැනි වේදිකා සිය ජන සමාජයන්හි මහත් සේ ප්‍රචලිත වී තිබීම ගැන සමහර යුරෝපීය ආණ්ඩුවල එතරම් කැමැත්තක් නැහැ. එහෙත් ලිබරල් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී මූලධර්මවලට හා මානව නිදහසට ගරු කරන රාජ්‍යයන් ලෙස ඔවුන් වෙබ් වාරණයට, අනවශ්‍ය ලෙස නියාමනයට විරුද්ධයි. ලිහිල් ලෙසින්, අවශ්‍ය අවම නියාමනය ලබා දීමේ ක්‍රමෝපායයන් (light-touch regulation strategies) ඔවුන් සොයනවා.

මේ සංවාද පිළිබඳව අවධියෙන් සිටීම හා යුරෝපීය රටවල අත්දැකීම් අපට නිසි ලෙස අදාළ කර ගැනීම වැදගත්. අපේ ආදර්ශයන් විය යුත්තේ ලිබරල් ප්‍රජාතන්ත්‍රීය රටවල් මිස දැඩි මර්දනකාරී චීනය වැනි රටවල් නොවේ.

Speakers for the DW-GMF 2018 session on “Digitalization and polarization of the media: How to overcome growing inequalities and a divided public”

සිවුමංසල කොලු ගැටයා #368: #FakeNews ව්‍යාජ පුවත්වලට නීතියෙන් වැට බැඳිය හැකිද?

Fake News is not new. The phenomenon has been around, in one form or another, for decades! Many of us in the global South have grown up amidst intentionally fake news stories in our media, some of it coming from governments, no less.

Fake News is merely a symptom of a wider and deeper crisis.It is a crisis of public trust in journalism and media that has been building up over the years in many countries. Fake News fills a vacuum of credibility.

In my latest Ravaya column (in Sinhala), published on 24 June 2018, I revisit the topic of Fake News to discuss if and how legal regulation can help counter Fake News. I argue that any new laws should be introduced very carefully, so as not to allow governments to restrict freedom of expression. I look at the botched Indian attempt to penalise journalists over Fake News, and the new Anti-Fake News Law in Malaysia (April 2018) that has been widely criticised for overbroad definitions and regulatory overreach.

In the end, I conclude: even the best laws can be a partial solution to the Fake News crisis. A healthy dose of scepticism can filter out a good deal of disinformation surrounding us. We also have to build media literacy as a modern-day survival skill, and nurture independent fact checking services.

Can laws stop Fake News?

ව්‍යාජ පුවත් හෙවත් Fake News ගැන මීට පෙර දෙවතාවක් මා විග්‍රහ කළා.

2017 මැයි 14 වැනිදා ‘ව්‍යාජ පුවත් ප්‍රවාහයෙන් තොරතුරු සමාජය බේරා ගත හැකිද?’  යන මැයෙන්ද, 2017 ජූනි 18 වැනිදා ‘ව්‍යාජ පුවත්වලින් මතු වන සැබෑ අභියෝග’ මැයෙන් ද, එම තීරු ලිපි පළ වුණා.

ව්‍යාජ පුවත් සංකීර්ණ සංසිද්ධියක් බවත්, එම ලේබලය ප්‍රවේශමින් භාවිත කළ යුතු බවත් මා අවධාරණය කළා.

මා යොදා ගන්නා නිර්වචනය මෙයයි. යම් තොරතුරක් වැරදි බව දැන දැනම එය සැබෑ පුවතක් ලෙස වාර්තා කිරීම හෝ පතුරුවා හැරීම ව්‍යාජ පුවතක්.

අද යළිත් මේ මාතෘකාවට පිවිසෙන්නේ ව්‍යාජ පුවත් පිළිබඳ සමාජ සංවාද දිගටම සිදු වෙමින් තිබෙන නිසයි.

අමෙරිකානු ජනාධිපති ඩොනල්ඩ් ට්‍රම්ප්, තමන්ට හිතකර නොවන පුවත් හෝ විවේචනාත්මක මාධ්‍ය විග්‍රහයන් සියල්ල ගෙඩි පිටින් හෙළා දැකීමට Fake News යෙදුම අවමන් සහගතව නිතර යොදා ගන්නවා.

දැන් දැන් වෙනත් රටවල දේශපාලකයන්ටද මේ පුරුද්ද ව්‍යාප්ත වන හැඩයි. අපේ සමහර දේශපාලකයොත් තමන් නොරිසි වාර්තා හෝ විග්‍රහයන්ට මේ ලේබලය ඇලවීමට පටන් අරන්.

මෙයින් සිදු වන්නේ තත්ත්වය තවත් ව්‍යාකූල වීම පමණයි. ව්‍යාජ පුවත් යනු නොයෙක් අයට විවිධාකාරයේ විග්‍රහ කළ හැකි, නිශ්චිත නොවන යෙදුමක්. මේ නිසා එය භාවිත කිරීම ප්‍රවේශමින් කළ යුත්තක්.

ඉංග්‍රීසි බසෙහි ඊට වඩා නිශ්චිත වූ යෙදුම් දෙකක් තිබෙනවා. අර්ථය ආසන්න වශයෙන් සමාන යයි බැලූ බැල්මට පෙනුණත් ඒ දෙක විස්තර කරන්නේ ප්‍රපංචයන් දෙකක්.

වඩාත් භයානක හා හානිකර වන්නේ හිතාමතාම ගොතා, අතිශයෝක්ති කොට හෝ විකෘති කොට මුදා හරින තොරතුරුයි. මේවාට Disinformation කියනවා. මහජනයා වුවමනාවෙන්ම නොමග යැවීම හා රැවටීම මේවායේ අරමුණයි.

අපේ රටේ බොහෝ ආණ්ඩු, විපක්ෂ දේශපාලන පක්ෂ, යුද්ධ සමයේ හමුදාව, වෙළඳෙ ප්‍රචාරණ සමාගම් මෙන්ම සමහර සිවිල් සමාජ සංවිධානද හිතාමතා බොරු ප්‍රචාර කිරීම පිළිබඳව උදාහරණ එමට තිබෙනවා.

තමන් කුමන හෝ මූලාශ්‍රයකින් ඇසූ, දුටු හෝ කියැවූ වැරදි තොරතුරක්, එය වැරදි බව වටහා නොගෙන ප්‍රතිරාවය කිරීම හෙවත් බෙදා ගැනීමට කියන්නේ Misinformation කියායි. තහවුරු කිරීමකින් තොරව, හරිහැටි විමර්ශනය නොකර හා වගකීම් විරහිතව මෙසේ ප්‍රතිරාවය කරන අය එමට සිටිනවා.

Sri Lanka’s mainstream media have been peddling disinformation for decades. Readers have devised their own filters to discern fake from real, but it’s not always easy!

අපේ රටේ ජනමාධ්‍යවල මේ දෙආකාරයේම දුස්තොරතුරු නිතර හමු වනවා.

සමහරක් ව්‍යාජ පුවත් මාධ්‍ය කතුවරුන් හෝ මාධ්‍ය ආයතන හිමිකරුවන් විසින් ඕනෑකමින්ම නිර්මාණය කොට බෙදා හරිනු ලබනවා. මෙයට දේශපාලනික, ව්‍යාපාරික හෝ වර්ගවාදී හේතු මුල් විය හැකියි.

යම් චරිත, ආයතන හෝ සංකල්ප පුම්බන්නටත්, තවත් සමහර චරිත, ආයතන හෝ සංකල්ප පිළිබඳව මහජන අප්‍රසාදය ඇති කිරීමටත් මෙවන් ව්‍යාජ පුවත් මැවීම නිරතුරුව සිදු කැරෙනවා.

රාජ්‍ය මාධ්‍ය ආයතන, බලයේ සිටින රජයේ ප්‍රචාරණ යාන්ත්‍රණ බවට පත් වීම දශක ගණනාවක් තිස්සේ දිගටම සිදු වූවක් නිසා අද වන විට මාධ්‍ය ග්‍රාහකයෝ එය මාධ්‍ය අවභාවිතයක් ලෙස දකින්නෙත් නැති තරම්.

මෑත කාලයේ ආර්. ප්‍රේමදාස හා මහින්ද රාජපක්ෂ ජනපතිවරුන් යටතේ රාජ්‍ය මාධ්‍ය අපහරණය සීමාන්තික ලෙස සිදු වුණා.

උදාහරණ එමටයි. හොඳම උදාහරණ සඳහා 1991 සැප්තැම්බරයේ ප්‍රේමදාසට එරෙහිව දෝෂායෝභියෝගයක් මතුව ආ පසුවත්, 2014 නොවැම්බරයේ රාජපක්ෂට එරෙහිව විපක්ෂයේ පොදු අපේක්ෂකයා ලෙස මෛත්‍රීපාල සිරිසේන ඉදිරිපත් වූ පසුවත් ලේක්හවුස් දිනපතා හා සතිඅන්ත පත්තරවල මුල් පිටු හැකිනම් සොයා ගෙන කියවන්න.

එකී වකවානුවල ලේක්හවුස් පුවත්පත් මාධ්‍ය විසින් පුවත් ආවරණයේදී පවත්වා ගත යුතු තුලනය පමණක් නොව සියලුම ආචාරධර්මීය සීමාද ඉක්මවා ගිය සැටි අපට මතකයි.

ව්‍යාජ පුවත් මවන්නේ, සැබෑ සිදුවීම් වාර්තාකරණයේදී දැඩි ලෙස විකෘති කරන්නේ රාජ්‍ය මාධ්‍ය පමණක් නොවෙයි. බොහෝ පෞද්ගලික පුවත්පත්, රේඩියෝ හා ටෙලිවිෂන් ආයතනද එයම කරනවා.

හිතාමතා මවන ව්‍යාජ පුවත් හා පුවත් විකෘති කිරීම්වලට අමතරව නොසැලකිල්ල, නොදන්නාකම, අලසබව හා වෘත්තීයභාවය නොතැකීම නිසා අපේ මාධ්‍යවලට නිරායාසයෙන් පිවිසෙන වැරදි තොරතුරුද සැලකිය යුතු ප්‍රමාණයක් තිබෙනවා.

දේශපාලකයන්, සරසවි ඇදුරන්, වෘත්තිකයන් හා පූජකයන් වැනි නාමධාරී පුද්ගලයන් අතර සමහරුන් පොදු අවකාශයේ (ප්‍රසිද්ධ රැස්වීම්, මාධ්‍ය සාකච්ඡා ආදියේදී) කරන වැරදි සහගත ප්‍රකාශ එලෙසින්ම, විමර්ශනයකින් තොරව පළ කිරීම අපේ මාධ්‍යවල සුලබ වැරැද්දක්.

මෙයට එක් ප්‍රබල උදාහරණයක් 2017 මුලදී මතු වුණා. පාර්ලිමේන්තුවේ මන්ත්‍රීවරුන් 225න් 94 දෙනකු අඩු තරමින් අපොස සාමාන්‍ය පෙළවත් සමත් වී නැතැයි මාධ්‍ය රැසක් වාර්තා කළා. ඔවුන් සියල්ල මූලාශ්‍රය ලෙස උපුටා දැක්වූයේ දේශපාලන විද්‍යාව පිළිබඳ විශ්‍රාමික සරසවි ඇදුරෙක්.

එකී මහාචාර්යවරයා ප්‍රවෘත්ති සාකච්ඡාවකදී කළ ප්‍රකාශයක් වැඩි තතු නොවිමසා මාධ්‍ය වාර්තා කළා. මන්ත්‍රීවරුන් පිළිබඳ ජනප්‍රිය මහජන ආකල්පයකටද එය අනුගත වුණා.

මේ ගැන පසු විපරමක් කළේ ඉංග්‍රීසි සතිඅන්ත පුවත්පතක මාධ්‍යවේදිනියක් පමණයි. ඇය අදාළ මහාචාර්යවරයාට දුරකතනයෙන් කතා කොට මේ දත්තයට පදනම විමසුවා. එතැනදී ඔහු කියා ඇත්තේ එය තමා කළ තොරතුරු විමර්ශනයකින් හෙළි වූවක් නොව තමාද එය ටික කලකට පෙර මොකක්දෝ පුවත්පතක කිය වූවක් බවයි! අඩු තරමින් එම පුවත්පතේ නම පවා ඔහුට මතක නැතිලුෟ

මේ අතර පාර්ලිමේන්තු කාර්ය මණ්ඩලය කියා තිබුණේ මන්ත්‍රීවරුන්ගේ අධ්‍යාපන සුදුසුකම් පිළිබඳ තොරතුරු තමන් එක් රැස් නොකරන බවයි.

ඉන්ටර්නෙට් ගත වී සරල ගූගල් සෙවීමක් කළ විට පෙනී ගියේ 2014 සැප්තැම්බරයේ බුද්ධික පතිරණ මන්ත්‍රීවරයා (2010-2015 පැවති) පසුගිය පාර්ලිමේන්තුවේ මන්ත්‍රීවරුන්ට අදාළව පවසා තිබුණේ 94 දෙනකු සාමාන්‍ය පෙළ අසමත්ව සිටි බවයි.

එහෙත් 2015 අගෝස්තුවේ තේරී පත් වූ වත්මන් පාර්ලිමේන්තුවට එම සංඛ්‍යාවම ආදේශ කරන්නේ කෙලෙසද?

මහාචාර්යවරයා නොසැලකිලිමත්ව කළ ප්‍රකාශය මාධ්‍ය එලෙසින්ම වාර්තා කළා. එය පදනම් කරගෙන විග්‍රහයන් හා කතුවැකි පවා ලියූ සියලු මාධ්‍ය ව්‍යාජ පුවතක හවුල්කරුවන් බවට දැනුවත්ව හෝ නොදැනුවත්ව පත් වුණා.

මාධ්‍යවේදීන් සතු විය යුතු සංශ්‍යවාදීබව  (skepticism) මෙරට කෙතරම් දුර්ලභද යන්නත් මේ උදාහරණයෙන් හොඳාකාර පේනවා.

ව්‍යාජ පුවත් නොහොත් දුස්තොරතුරු බෙදා හැරීම කෙතරම් සංකීර්ණද යන්න මේ දක්වා කියැවූ ඔබට වැටහෙනවා ඇති. මේ නිසාම ව්‍යාජ පුවත් ඉලක්ක කර ගත් නව නීති හෝ නියාමන ක්‍රමවේද හඳුන්වාදීමද අතිශය දුෂ්කර කාරියක්.

ආසියානු රටවල් දෙකක මෑත මාසවල අත්දැකීම් සලකා බලමු.

2018 මාර්තු මාසයේ ඉන්දියාවේ ප්‍රවෘත්ති හා විද්‍යුත් මාධ්‍ය අමාත්‍යාංශය කීවේ ව්‍යාජ පුවත් බිහි කිරීම හා ඒවා බෙදා හැරීම කරන මාධ්‍යවේදීන්ට හා ඔවුන්ගේ මාධ්‍ය ආයතනවලට ‘විපාක විඳීමට සිදු වනු ඇති’ බවයි.

‘ව්‍යාජ පුවත්’ නිර්වචනය නොකර ඉන්දියානු රජය කීවේ එවන් දේ කරන මාධ්‍ය එරට පුවත්පත් මණ්ඩලයට හෝ විද්‍යුත් මාධ්‍ය නියාමන ආයතනයට යොමු කැරෙනු ඇත කියායි. චෝදනා ඔප්පු වුවහොත් අදාළ මාධ්‍යවේදියාගේ මාධ්‍ය හැඳුනුම්පත (media accreditation) අහෝසි වනු ඇතැයි ප්‍රකාශ කෙරුණා. (මුල් වරදට මාස 6ක් දක්වා, දෙවැනි වරදට වසරක් දක්වා සහ තෙවරක් වරද ඔප්පු වුවහොත් සදාකාලිකව.)

India government’s plans to regulate against Fake News, proposed and hastily withdrawn in April 2018

මෙය නිවේදනය කළ වහාම එරට මාධ්‍ය ආයතන හා මාධ්‍යවේදී සංවිධාන ප්‍රබලව සිය විරෝධය පළ කළා. මෙය මාධ්‍ය හීලෑ කොට මර්දනය කිරීමට ගන්නා උත්සාහයක් බවත්, දැනටමත් සියලු මාධ්‍යවේදීන් නිවැරදිව හා සමබවර වාර්තාකරණයේ යෙදිය යුතු බව පුවත්පත් මණ්ඩලයේ ආචාරධර්ම අතර කියැවෙන නිසා අමතර කිසිදු නියාමනයක් අවශ්‍ය නැති බවත් ඔවුන් අවධාරණය කළා.

මේ විරෝධතා හමුවේ අගමැති නරේන්ද්‍ර මෝඩි සිය ප්‍රවෘත්ති අමාත්‍යාංශයේ යෝජනාව ඉක්මනින්ම ඉවත් කර ගත්තා. අමාත්‍යාංශයේ මැදිහත් වීමකින් තොරව, පවත්නා රාමුව යටතේ පුවත්පත් මණ්ඩලයට හා විද්‍යුත් මාධ්‍ය නියාමන ආයතනයට ව්‍යාජ පුවත් ගැනද ප්‍රතිචාර දැක්විය හැකි යැයි ඔහු කියා සිටියා.

මැලේසියාවේ සිදු වූයේ මීට වෙනස් දෙයක්. 2018 අප්‍රේල් 2 වැනිදා එරට පාර්ලිමේන්තුව ව්‍යාජ පුවත් විරෝධී නව නීතියක් සම්මත කළා. ඕනැම මාධ්‍යයක් හරහා ව්‍යාජ පුවත් නිර්මාණය කිරීම හෝ සංසරණය කිරීම පිළිබඳ චෝදනා ඔප්පු වන ඕනෑම අයකුට මැලේසියානු රිංගිට් 500,000ක් (අමෙරිකානු ඩොලර් 128,000 පමණ) දක්වා දඩයක් හෝ වසරක් දක්වා සිරදඬුවමක් හෝ මේ දෙකම නියම කළ හැකියි.

හිටපු අගමැති නජීබ් රසාක් මේ නීතිය ගෙන ආවේ මහ මැතිවරණයක් අබිමුඛව තිබියදී. එසේම ඔහුගේ රජය මහා පරිමාණ රාජ්‍ය මුදල් වංචා කිරීම පිළිබඳ බරපතළ චෝදනා එල්ල වී තිබෙන අතරදී.

Malaysian campaign against Fake News

ඉක්මනින් ක්‍රියාත්මක කළ නව නීතිය යටතේ මුලින්ම වරදකරු වූයේ එරට සිටි ඩෙන්මාක් ජාතිකයෙක්. 2018 අප්‍රේල් 30දා ඔහු වරදකරු ලෙස තීරණය වූයේ එරට පොලිසිය, අපරාධ සිදුවීමකදී ප්‍රමාද වී ප්‍රතිචාර දැක්වූවා යයි සමාජ මාධ්‍ය ජාලයක් වන යූටියුබ්හී වීඩියෝවක ප්‍රකාශ කිරීම නිසායි.

වරද පිළිගත් ඔහුට අමෙරිකානු ඩොලර් 2,550ක දඩයක් නියම වූ අතර එය ගෙවා ගත නොහැකි වූ නිසා මාසයක සිරදඬුවමක් නියම වුණා.

එවකට විපක්ෂයේ සිටි බොහෝ මැලේසියානු දේශපාලන නායකයෝ මෙම නව නීතිය දැඩි ලෙස විවේචනය කළා. අමෙරිකානු ඩොලර් බිලියන් 5ක් පමණ රාජ්‍ය මුදල් ප්‍රමාණයක් සොරකම් කිරීම පිළිබඳව ඍජුවම චෝදනා ලැබ සිටි අගමැතිවරයා ඒ ගැන පුවත් මර්දනයට මේ නීතිය යොදා ගනු ඇතැයි ඔවුන් බිය පහළ කළා.

නජිබ්ට එරෙහිව පෙළ ගැසුණු අසාමාන්‍ය විපක්ෂ සන්ධානයේ නායකත්වය දැරූ ජ්‍යෙෂ්ඨ දේශපාලක මහතීර් මොහමඩ් මැතිවරණ කැම්පේන් සමයේ කීවේ තමන් දිනූ විට මේ මර්දනකාරී නීතිය අහෝසි කරන බවයි.

2018 මැයි 9 වැනිදා පැවති මැලේසියානු මහ මැතිවරණයේදී වසර 61ක් එක දිගට බලයේ සිටි පාලක පක්ෂය පරාජය වුණා. ආසන 222න් 121ක් ලබා ගත් විපක්ෂ සන්ධානය බලයට පත්වූ අතර 92 හැවිරිදි මහතීර් නැවත වරක් එරට අගමැතිවරයා වී සිටිනවා.

වඩාත් ප්‍රගතිශීලී ප්‍රතිපත්ති ප්‍රකාශනයක් මත මැතිවරණය දිනූ නව රජයට එරට සිවිල් සමාජ සංවිධාන හා මාධ්‍යවේදීන්ගේ සංවිධාන ප්‍රතිසංස්කරණ යෝජනා මාලාවක් ඉදිරිපත් කොට තිබෙනවා. ඒ අතර එක් ප්‍රබල ඉල්ලීමක් නම් ව්‍යාජ පුවත් විරෝධී නීතිය ඉවත් කිරීමයි. මැතිවරණයට පෙර දුන් පොරොන්දුව මහතීර් ඉටු කරයිද යන්න ඔවුන් මහත් ඕනෑකමින් බලා සිටිනවා.

මේ අතර පිලිපීනයේ හා සිංගප්පූරුවේ රජයන්ද ව්‍යාජ පුවත් නියාමනය සඳහා නව නීති යෝජනා කොට තිබෙනවා. සංකීර්ණ සංසිද්ධියකට මෙසේ නීතිමය විසඳුමක් පමණක් ලබා දීමට තැත් කිරීම ඒ රටවල සමාජ ක්‍රියාකාරිකයන්ගේ විවේචනයට ලක්ව පවතිනවා.

අද විග්‍රහයේ අප වැඩිපුරම කතා කළේ ප්‍රධාන ධාරාවේ, ආයතනගත මාධ්‍ය විසින් දැනුවත්ව හෝ නොදැනුවත්ව හෝ කරන දුස්තොරතුරු බෙදා හැරීම ගැනයි. ආසියාවේ බහුතරයක් රටවල තවමත් මහජනයාගෙන් බහුතරයක් සඳහා තොරතුරු මූලාශ්‍ර වන්නේ ටෙලිවිෂන්, රේඩියෝ හා පුවත්පත්.

එහෙත් පුවත් වෙබ් අඩවි, ගොසිප් වෙබ් අඩවි මෙන්ම ගෝලීය සමාජ මාධ්‍ය වේදිකා හරහාද ව්‍යාජ පුවත් ගලා යනවා. එය පිළිගත යුතුයි.

අසම්පූර්ණ ලෙසින් වුවද මහා මාධ්‍යවල යම් මට්ටමක ප්‍රමිතිගත වීමක්, නියාමනවලට අනුගත වීමක් බොහෝ විට තිබෙනවා. (හැම මාධ්‍යයේම නොවේ.)

මහා මාධ්‍යවල ව්‍යාජ පුවත්පත්වලට ප්‍රතිචාර දැක්වීම ඉහත පෙන්වා දුන් පරිදි යම් තාක් දුෂ්කර වේද නව මාධ්‍යවල දුස්තොරතුරු ගලා යාමට ප්‍රතිචාර දැක්වීම එමෙන් කිහිප ගුණයක් වඩාත් දුෂ්කරයි.

එසේම මහා මාධ්‍යවලට ලිහිල් වූ ප්‍රතිපත්තියක් අනුගමනය කරමින් වෙබ් අඩවි හා සමාජ මාධ්‍යවලට දැඩි නියාමන රාමුවක් හඳුන්වා දීම භාෂණ නිදහස පිළිබඳ මානව අයිතීන්ට එරෙහිව යාමක්.

ඕනෑම ප්‍රලාඵයක්, අපහාසයක් කිරීමට ඉඩ තිබිය යුතුය යන්න නොවෙයි එයින් අදහස් වන්නේ. එහෙත් සංකීර්ණ සමාජ සංසිද්ධීන්ට සරල පැලැස්තර විසඳුම් දීමට තැත් කළොත් සිදු වන්නේ ප්‍රශ්න තවත් උග්‍රවීම පමණයි.

ව්‍යාජ පුවත් හා දුස්තොරතුරු ජන සමාජයට, දේශපාලන ක්‍රියාදාමයන්ට හා ආර්ථීකයට කරන අහිතකර බලපෑම් කෙසේ සමනය කරගත හැකිද?

නීති හා නියාමනවලට අමතරව මෙයට යොදාගත හැකි ක්‍රමෝපායයන් මොනවාද?

නීති හා නියාමන ඕනෑම නම් මර්දනකාරි නොවන ලෙස සියුම්ව ඒවා කෙටුම්පත් කිරීමට අපට පූර්වාදර්ශ ගත හැක්කේ කුමන රටවලින්ද?

මේ ගැන ඉදිරි සතියක යළිත් කතා කරමු.

DW Global Media Forum 2018: Moderating panel on ‘Digitalization and Polarization of the Media’

Deutsche Welle Global Media Forum (GMF), in Bonn, Germany, 11 – 13 June 2018

I was a participant and speaker at the 11th Deutsche Welle Global Media Forum (GMF), held in Bonn, Germany, from 11 to 13 June 2018.

Around 2,000 media professionals and experts from over 100 countries gathered at the World Conference Centre Bonn (WCCB) for the event, themed on ‘Global Inequalities’. Across many plenaries and parallel sessions, we discussed a whole range of issues related to politics and human rights, media development and innovative journalism concepts.

On 13 June 2018, I moderated a session on “Digitalization and polarization of the media: How to overcome growing inequalities and a divided public” which was organised by the Institut für Auslandsbeziehungen (ifa) or Institute for Foreign Relations, a century old entity located in Stuttgart.

My accomplished panellists were:

 

L to R – Nalaka Gunawardene (moderator), Christian Humborg, Jillian York, and Curd Knupfer. [Photo courtesy DW GMF 2018]
Here are my opening remarks for the panel, setting it in context:

Our topic resonates deeply with my personal experiences. I come from Sri Lanka, where a brutal civil war lasted for 26 years and ended nearly a decade ago. But even today, my society remains highly polarised along ethnic, religious and political lines. This is very worrying, especially as we are a multicultural society.

Our media, for the most part, reflect this division in society — and many sections of the media actually keep dividing us even further! Reconciliation is the last thing some of our tribal media owners and editors seem to want…

This situation is by no means unique to Sri Lanka. Well into the 21st century’s second decade, tribalistic media seems to be proliferating both in analog and digital realms! We can find examples from the East and the West, and from the global North and the South.

But let’s be clear: these trends predate the digitalisation of (what is still called) mainstream media and the emergence of entirely digital media. Trends like ultra-nationalistic media, hate speech and fake news have all been around for decades — certainly well before the web emerged in the 1990s.

What digital tools and the web have done is to ‘turbo-charge’ these trends. The ease with which content can now be created and the speed at which it can be globally shared is unprecedented. As is the intensity of misuse of social media platforms, and the spreading of deliberate falsehoods, or disinformation. Conspiracy theorists, spin doctors and other assorted charlatans never had it so good!

What is all this doing to our politics and societies, especially in democracies?

In today’s discussion, we will consider both the established media – television, radio and newspapers – as well as the newer media that are digitally produced and distributed online. (Demarcations are blurred because many ‘old media’ content is also now digitally available.)

Nalaka Gunawardene moderating session on “Digitalization and polarization of the media: How to overcome growing inequalities and a divided public” at DW Global Media Forum 2018 in Bonn, 13 June 2018 [Photo courtesy DW GMF 2018]
In today’s panel, we want to recognise a few key questions, all of them at ‘big picture’ level:

  • How are old media and new media so much better at polarising societies than in uniting or unifying societies? Do they tape into a fundamental tribal instinct among us?
  • Is the free and open internet, especially in the form of social media, undermining free and open societies?
  • Around the world, digital media have been a powerful force for the good, promoting human rights, democracy and social empowerment. But is that era of idealism coming to an end? What next?
  • How is the role of news journalism changing in an age of foreign policy making that is increasingly impulsive and driven by social media?
  • What policies, regulations and actions are needed to avoid undesirable outcomes and to harness all media for the public good?

We may not find all the answers today, but it is very important that we ask these questions and collectively search for answers.

Some of the participants at session on “Digitalization and polarization of the media” at DW Global Media Forum 2018 [Photo courtesy DW GMF 2018]
Here is the panel description written by the organisers:

Populism and nationalism are on the rise in many democracies. Recent elections, especially Trump’s victory in the US, are proof of deep social cleavages and the polarization of the media. The media system itself seems to be both the problem and the solution. It reveals the inequality of access to media, to a range of opinions, and to a true exchange that takes place outside of everyone’s echo chamber, and it highlights unequal levels of media literacy.

How can the media itself contribute to overcoming this polarization and disrupt these echo chambers? What does this fragmentation mean for political debates in democracies? How is the role of news journalism changing in an age of foreign policy making that is increasingly impulsive and driven by social media? How important is net neutrality? And what media policies are needed?

Speakers for the DW-GMF 2018 session on “Digitalization and polarization of the media: How to overcome growing inequalities and a divided public”

 

සිවුමංසල කොලු ගැටයා #363: සිනමාවෙන් ජීවන දර්ශනයක් සොයා ගිය ලෙස්ටර් ජේම්ස් පීරිස්

In my Ravaya column published in the printed edition of 6 May 2018, I look back at the long and illustrious career of Sri Lanka’s grand old man of the cinema, Lester James Peries (1919-2018) who died last week. As others assess his major contributions to the Sinhala cinema and in evolving an Asian cinema, I focus on his role as a public intellectual — one who wrote widely on matters of culture and society.

Lester James Peries quote

ලෙස්ටර් ජේම්ස් පීරිස් (1919-2018) සූරීන් රටත් ලෝකයත් හඳුනා ගත්තේ ආසියානු සිනමාවේ දැවැන්තයකු ලෙසයි. ඔහු ගැන කැරෙන ආවර්ජනා හා ප්‍රණාමයන් බොහෝමයක් හුවා දක්වන්නේත් එයයි.

එහි කිසිදු වරදක් නැතත්, ලෙස්ටර් සිනමාකරුවකු පමණක් නොවෙයි. පත්‍ර කලාවේදියකු ලෙස වෘත්තීය ජීවිතය ඇරැඹූ ඔහු ජීවිත කාලය පුරා ඔහුගේ මවු බස වූ ඉංග්‍රීසියෙන් ලේඛන කලාවේ යෙදුණා. ඔහුගේ සියුම් වූත් සංවේදී වූත් චින්තනය මේ ලේඛන තුළින් ද මැනවින් මතු වනවා.

ඉංග්‍රීසි බස ව්‍යක්ත ලෙසත්, හුරුබුහුටි ලෙසත් හැසිරවීමේ සමතකු වූ ඔහු පොදු උන්නතියට කැප වූ බුද්ධිමතකු (public intellectual) ලෙසත් අප සිහිපත් කළ යුතු බව මා සිතනවා. අද තීරු ලිපිය වෙන් වන්නේ ලෙස්ටර්ගේ මේ භූමිකා මදක් විමසා බලන්නයි.

2005දී ආසියානු සිනමා කේන්ද්‍රය ප්‍රකාශයට පත් කළ ‘ලෙස්ටර් ජේම්ස් පීරිස් – දිවිගමන හා නිර්මාණ’ (Lester James Peries: Life and Works) නම් ඉංග්‍රීසි පොතෙහි ලෙස්ටර්ගේ ජීවිතයේ මේ පැතිකඩ ගැන බොහෝ තොරතුරු අඩංගුයි.

එය රචනා කළේ සිනමාවටත්, කලා ක්ෂේත්‍රයටත් සමීපව සිටි මහාචාර්ය ඒ. ජේ. ගුණවර්ධනයි (1932 – 1998). එහෙත් අත්පිටපත පරිපූර්ණ කිරීමට පෙර ඔහු අකාලයේ මිය ගිය පසු එම කාරියට අත ගැසුවේ ඇෂ්ලි රත්නවිභූෂණ හා රොබට් කෲස් දෙදෙනායි.

Prof A J Gunawardana and Lester James Peries (from the cover of LJP: Life and Work)

මේ පොතට ලෙස්ටර් ගැන ශාස්ත්‍රීය ඇගැයීමක් ලියා තිබෙන්නේ සන්නිවේදන මහාචාර්ය විමල් දිසානායකයි. ලෙස්ටර් සිනමාවෙන් කළ හපන්කම් තක්සේරු කරන අතරම ඔහුගේ සමාජ විඥානය, සාංස්කෘතික චින්තනය හා පොදු අවකාශයේ දශක ගණනක් සැරිසැරූ බුද්ධිමතකු ලෙස කළ දායකත්වය ගැනත් එයින් විවරණය කැරෙනවා.

”පොදු උන්නතියට කැප වූ බුද්ධිමතකු ලෙස ලෙස්ටර්, පුවත්පත් ලිපි, රේඩියෝ සාකච්ඡා හා සජීව මහජන සංවාද හරහා සිනමාව, කලාව හා සංස්කෘතික තේමා ගැන නිතර සිය අදහස් ප්‍රකාශක කළා. වාරණය කලාවට කරන අහිතකර බලපෑම්, සිනමා සංරක්ෂණාගාරයක අවශ්‍යතාව හා ළමා සිනමා ධාරාවක් බිහි කිරීමේ වැදගත්කම ආදී විවිධ මතෘකා ගැන විවෘතව පෙනී සිටියා” යයි මහාචාර්ය දිසානායක කියනවා.

තවත් තැනෙක මහාචාර්ය විමල් දිසානායක මෙසේ ලියා තිබෙනවා. ”සිනමාකරුවකු ලෙස සිය නිර්මාණ හරහා ලෙස්ටර් තත්කාලීන සමාජ ප්‍රශ්නවලට ඇති තරම් අවධානය යොමු නොකළා යයි සමහරුන් කියනවා. එහෙත් එය නිවැරැදි හෝ සාධාරණ නැහැ. සිනමා අධ්‍යක්ෂවරයකු ලෙස ලෙස්ටර්ගේ මූලික තේමාව වී ඇත්තේ ලක් සමජයේ මධ්‍යම පාන්තිකයන්ගේ නැගීම හා පිරිහීම ගැනයි. මධ්‍යම පන්තියේ පවුල් ජීවිත අරගලයන්ට පසුබිම් වන සමාජ, ආර්ථීක හා මනෝ විද්‍යාත්මක පසුබිම ඔහු මැනවින් ග්‍රහනය කරනවා. ඒ හරහා රටේ සිදු වෙමින් පවතින සමාජයීය හා සාංස්කෘතික පරිනාමයන් ඔහු විචාරයට ලක් කරනවා. මෑත කාලීන සමාජයේ සෙමින් නමුත් සැබැවින්ම සිදු වන විපර්යාස ගැන ඔහුගේ සිනමා නිර්මාණවල යටි පෙලෙහි බොහෝ නිරීක්ෂණ තිබෙනවා.”

සිය චිත්‍රපටවල දේශපාලන හා සමාජ විචාරය සියුම්ව මතු කළ ලෙස්ටර්, පුවත්පත් ලිපි, විද්වත් සංවාද ආදියෙහි ඊට වඩා ඍජුව සමාජ ප්‍රශ්න විග්‍රහ කළා. එහිදීත් ඔහුගේ බස හැසිරවීම සරලයි. උපාහසය හා හාස්‍යය මුසු කළ ශෛලියක් ඔහුට තිබුණා.

උදාහරණයකට ඔහු වරක් කළ මේ ප්‍රකාශය සලකා බලන්න: ”1956දී රේඛාව චිත්‍රපටය ප්‍රදර්ශනය කිරීමට කලින් සිංහල චිත්‍රපට 42ක් නිපදවා තිබූණා. එහෙත් ඒ එකක්වත් සැබැවින්ම සිංහල වූයේත් නැහැ. හරිහමන් චිත්‍රපට වූයේත් නැහැ. ඇත්තටම ‘සිංහල සිනමාව’ 1947දී ලැබුවේ වැරැදි ආරම්භයක් (false start).”

දකුණු ඉන්දියානු චිත්‍රපට ගෙඩි පිටින් අනුකරණය කරමින්, මුළුමනින්ම චිත්‍රාගාර තුළ රූපගත කොට නිර්මාණය කෙරුණු එම චිත්‍රපට ගැන කිව යුතු සියල්ල මේ කෙටි විග්‍රහයෙහි ගැබ් වී තිබෙනවා!

මෙරට ජාතික මට්ටමේ සිනමා සංරක්ෂණාගාරයක අවශ්‍යතාව ගැන ලෙස්ටර් මුලින්ම කතා කළේ 1957දී. එය ඔහු ජීවිත කාලය  පුරා යළි යළිත් අවධාරණය කළත් තවමත් බිහි වී නැහැ. ලෙස්ටර්ට ප්‍රනාම පුද කරන සියලුම දේශපාලකයන් බලයේ සිටිද්දී ඒ පිළිබඳ සිය වගකීම් පැහැර හැරියා.

වාණිජ සිනමාව හා කලාත්මක සිනමාව යන ධාරා දෙකෙහි යම් සමබරතාවක් පවත්වා ගැනීමේ වැදගත්කමද ලෙස්ටර් නිතර මතු කළ අවශ්‍යතාවක්. වෙළඳෙපොළ ප්‍රවාහයන් වාණිජ සිනමාව නඩත්තු කළත් කලාත්මක සිනමාවට රාජ්‍ය හා දානපති අනුග්‍රහය ලැබිය යුතු බව ඔහු පෙන්වා දුන්නා.

1977දී පැවැති සම්මන්ත්‍රණයක කතා කරමින් ලෙස්ටර් කළ ප්‍රකාශයක් මහාචාර්ය විමල් දිසානායක උපුටා දක්වනවා: ”සිංහල සිනමාවට වසර 30ක් ගත වීත්, කලාත්මක සිනමා නිර්මාණ සඳහා කිසිදු දිරි ගැන්වීමක් ලැබී නැහැ. මේ තාක් දේශීය වූත් කලාත්මක වූත් සිනමා නිර්මාණ සිදු කර ඇත්තේ සිනමා මාධ්‍යයට මුළු හදවතින්ම කැප වූ හුදෙකලා සිනමාකරුවන් විසින් පමණයි. කලාත්මක චිත්‍රපට අධ්‍යක්ෂනය කරන තරුණ සිනමාවේදීන් එසේ කරන්නේ අසීමිත බාධක හා අභියෝග රැසක් මැදයි. බොහෝ විට ඔවුන්ට ඉතිරි වන්නේ සිනමා විචාරකයන් ටික දෙනකුගේ ප්‍රශංසා පමණයි. ඉනික්බිති ඊළඟ නිර්මාණය කරන්නට වසර ගණනාවක් ගත වනවා. එකී කාලය තුළ ඔවුන් දිවි රැක ගන්නේ කෙසේද යන්න ගැන රාජ්‍යය හෝ සමාජය සොයා බලන්නේ නැහැ. අපේ යයි කිව හැකි සිනමා සම්ප්‍රදායක් පියවරෙන් පියවර හෝ බිහි වන්නේ මේ ධෛර්යවන්ත, හුදෙකලා සිනමාකරුවන් කිහිප දෙනා අතින්.”

ඇත්තටම මේ විසම යථාර්ථය සිනමා දැවැන්තයකු වූ ලෙස්ටර්ටත් බලපෑවා. 1957 – 2006 වකවානුවේ වසර 50ක කාලයක් තුළ ඔහු නිර්මාණය කළේ වෘතාන්ත චිත්‍රපට 20ක් පමණයි. එක් චිත්‍රපටයක් හමාර කර ඊළඟ නිර්මාණය සඳහා මුදල් සොයා ගන්නට වසර ගණන් බලා සිටීමට සිදු වුණා.

එහෙත් ඔහු ඒ ගැන රජයන්ට හෝ සමාජයට දොස් කියමින්, හූල්ලමින් කාලය ගත කළේ නෑ. අභියෝග හා අභිනන්දන දෙකම උපේක්ෂාවෙන් බාර ගත්තා.

2002දී ඉන්දියානු සිනමාකරු බික්රම් සිං (Bikram Singh) අධ්‍යක්ෂණය කළ ‘පීරිස්ගේ ලෝකය’ (The World of Peries) නම් වාර්තා චිත්‍රපටයේ අවසානයේ ලෙස්ටර් මෙසේ කියනවා:

”මා අඩ සියවසක් පමණ කාලයක් තිස්සේ චිත්‍රපට හැදුවා. එය හරියට දිගු කාලීන වන්දනා ගමනක් වගේ. නමුත් මා සළකන හැටියට මගේ ජීවිතය සාර්ථකයි. මගේ සහෝදර ජනයා මට මහත් ආදරයෙන් සලකනවා. මගේ චිත්‍රපට හරහා මා ඔවුන්ට (හරවත්) යමක් ලබාදී ඇතැයි මා සිතනවා.”

Lester James Peries quote

2000දී ජනාධිපති චිත්‍රපට සම්මාන උළෙලේදී කතා කරමින් ලෙස්ටර් සිය ක්ෂේත්‍රය විග්‍රහ කළේ මෙහෙමයි: ”සිනමාව කියන්නේ කලාවක්, කර්මාන්තයක් වගේම ව්‍යාපාරයක්. මේ සාධක තුන තුලනය කර ගැනීම කිසිදු රටක ලෙහෙසි පහසු කාර්යයක් නොවෙයි. අපේ ලාංකික සිනමාවේ අර්බුදයට එක් ප්‍රධාන හේතුවක් වන්නේ ද මේ තුලනය සොයා ගත නොහැකි වීමයි.

”එහෙත් මා තවමත් බලාපොරොත්තු අත්හැර නැහැ. මගේ මුළු ජීවිතයම කේන්ද්‍ර වූයේ සිනමාව වටායි. 1952දී මා බ්‍රිතාන්‍යයේ සිට යළිත් මවු රටට පැමිණ සිනමාකරුවකු නොවූවා නම්, මා සදාකාලිකව පිටුවහලකු (exile) වී සිටින්නට තිබුණා. මගේ අනන්‍යතාව මා සොයා ගත්තේ මෙරටට පැමිණ චිත්‍රපට නිර්මාණය කිරීමෙන්. මේ රටේ තිබෙන අපමණක් ප්‍රශ්න හා අභියෝග මැද වුණත් මගේ රටේම යළිත් උපදින්නට මා තවමත් කැමතියි. ශ්‍රී ලංකාව වැනි රටක් තවත් නැහැ.”

ලෙස්ටර් එහිදී සිහිපත් කළේ ඔහුගේ ජීවිතයේ මුල් අවදියයි. පාසල් අධ්‍යාපනය හමාර කළ ඔහු වයස 20දී (1939) ‘ටයිම්ස් ඔෆ් සිලෝන්’ පත්‍රයේ කර්තෘ මණ්ඩලයට බැඳුණා. එවකට එහි කතුවරයා වූයේ ප්‍රකට ඉන්දියානු පත්‍ර කලාවේදී ෆ්‍රෑන්ක් මොරායස්.

වසර කිහිපයක්ම ලෙස්ටර් ටයිම්ස් පත්‍රයට කලා ක්ෂේත්‍රයේ ලිපි සම්පාදනය කළා. මේ අතරවාරයේ ඔහු නාට්‍ය කණ්ඩායම්වලටදල රේඩියෝවටද සම්බන්ධ වුණා.

ප්‍රකට චිත්‍ර ශිල්පියකු වූ අයිවන් පීරිස් (1921-1988) ලෙස්ටර්ගේ බාල සොහොයුරා. අයිවන් කලා ශිෂ්‍යත්වයක් ලැබ ලන්ඩන් නුවරට ගියේ 1947දී. ඒ සමඟ ලෙස්ටර් ද එහි ගියා.

ලන්ඩන් නුවර ‘ටයිම්ස් ඔෆ් සිලෝන්’ කාර්යාලයේ සේවය කරමින් බ්‍රිතාන්‍ය කලා ක්ෂේත්‍රය පිළිබඳ සතිපතා වාර්තා මෙරට පත්‍රයට ලියා එවූ ඔහු කෙටි චිත්‍රපට අධ්‍යක්ෂණයට යොමු වූයේ එහිදීයි.

ලෙස්ටර් අධ්‍යක්ෂනය කළ කෙටි චිත්‍රපටයක් නරඹා පැහැදීමට පත්ව සිටි බ්‍රිතාන්‍ය වාර්තා චිත්‍රපට අධ්‍යක්ෂ රැල්ෆ් කීන් (1902-1963) පසුව ශ්‍රී ලංකාවේ රජයේ චිත්‍රපට අංශයට බැදුණා. ලෙස්ටර් යළිත් මවු රටට ගෙන්වා ගැනීමට මූලික වූයේ ඔහුයි.

Lester James Peries (1919-2018) as a young writer and filmmaker

1952-55 වකවනුවේ ලෙස්ටර් රජයේ චිත්‍රපට අංශයේ වාර්තා චිත්‍රපට කිහිපයක් නිර්මාණය කිරීමට මුල් වුණා. එහෙත් නිලධාරිවාදය සමග පොරබැදීමෙන් හෙම්බත් වූ ඔහු, ටයිටස් ද සිල්වා (පසුව ටයිටස් තොටවත්ත) සමග එයින් ඉවත් වුණා.

එයින් පසු ඔවුන් රේඛාව චිත්‍රපටය (1956) නිපදවීමට සම්බන්ධ වූ සැටිත් එයින් මෙරට දේශීය සිනමාව නව මඟකට යොමු වූ සැටිත් අප දන්නවා.

කියැවීමෙන්, සංචාරයෙන් හා සමාජ අත්දැකීමෙන් බහුශ්‍රැත වූවත්, ලෙස්ටර් උගතකු ලෙස කිසි විටෙක පෙනී සිටියේ නැහැ. 1985දී කොළඹ සරසවියෙනුත්, 2003දී පේරාදෙණිය සරසවියෙනුත් ඔහුට ගෞරව ආචාර්ය උපාධි පිරිනැමුණා.

ඔහුගේ සමීපතයන් ඔහු දැන සිටියේ හාස්‍යයට ලැදි, ඉතා විනීත ගතිපැවතුම් සහිත එහෙත් දඟකාර මනසක් තිබූ අයෙක් ලෙසයි.

2003 (එනම් වයස 84දී) ගෞරව උපාධිය පිළිගනිමින් පේරාදෙණිය සරසවි උපාධි ප්‍රධානෝත්සවය අමතා කළ කථාවේදී ඔහු මෙසේ ද කීවා: ”සිනමා කර්මාන්තයේ තාක්ෂණය කෙමෙන් ඉදිරියට යනවා. එහෙත් චිත්‍රපට නිර්මාණය යනු හුදෙක් යන්ත්‍ර හා උපාංග සමග කරන හරඹයක් නොවෙයි. කෙතරම් දියුණු උපකරණ හා පහසුකම් තිබුණත් නිර්මාණශීලීත්වය නැතිනම් හොඳ චිත්‍රපට හදන්න බැහැ. එසේම නිර්මාණශීලීත්වය පමණක් සෑහෙන්නේත් නැහැ. මනුෂ්‍යත්වයට ගරු කරන, කතාවේ චරිත පිළිබඳව සානුකම්පිත වන, තමන් පිළිබිඹු කරන සමාජය හා එහි ජනයා ගැන ආදරයක් තිබෙන ජීවන දර්ශනයක් ද හොඳ සිනමාකරුවකුට අවශ්‍යයි. මේ ගුණාංගවලින් තොරව කෙතරම් තාක්ෂණිකව ඉහළ චිත්‍රපට හැදුවත් ඒවායේ හිස් බවක්, විකෘතියක් හෝ ජීවිතයට එරෙහි වීමක් හමු වේවි.”

”වසර 53ක් චිත්‍රපට හැදුවාට පසු මා නොදන්නේ මොනවාදැයි දැන් මා දන්නවා. එහෙත් මා දන්නේ මොනවාද යන්න නම් තවමත් මට පැහැදිලි නැහැ!”

(ලෙස්ටර්ගේ උධෘත සියල්ල මවිසින් අනුවාදය කර මේ ලිපියේ භාවිත කොට තිබෙනවා.)

Lester James Peries quote

Challenges of Regulating Social Media – Toby Mendel in conversation with Nalaka Gunawardene

Some are urging national governments to ‘regulate’ social media in ways similar to how newspapers, television and radio are regulated. This is easier said than done where globalized social media platforms like Facebook, Twitter and Instagram are concerned, because national governments don’t have jurisdiction over them.

But does this mean that globalized media companies are above the law? Short of blocking entire platforms from being accessed within their territories, what other options do governments have? Do ‘user community standards’ that some social media platforms have adopted offer a sufficient defence against hate speech, cyber bullying and other excesses?

In this conversation, Lankan science writer Nalaka Gunawardene discusses these and related issues with Toby Mendel, a human rights lawyer specialising in freedom of expression, the right to information and democracy rights.

Mendel is the executive director of the Center for Law and Democracy (CLD) in Canada. Prior to founding CLD in 2010, Mendel was for over 12 years Senior Director for Law at ARTICLE 19, a human rights NGO focusing on freedom of expression and the right to information.

The interview was recorded in Colombo, Sri Lanka, on 5 July 2017.

Free Media Movement at 25: Challenges of Media Freedom and Media Ethics

Free Media Movement of Sri Lanka: 1992-2017

Sri Lanka’s Free Media Movement (FMM) is media freedom watchdog organization of Journalists. Started in 1992, it completes 25 years in 2017. FMM has been active in all areas relating to media freedom, defending the rights of journalists and other media workres. It also has called for reform of legislation, agitating against censorship and intimidation of media personnel and standing for broad principles of democracy and human rights.

I was invited to speak at the 25th anniversary commemoration held in Colombo on 21 November 2017. Here is a synopsis of my remarks, which were delivered in Sinhala (see below):

Sri Lanka’s media went through its worst period in history during the decade 2005-2014, when journalists and media houses became regular targets of goon squads who acted with impunity. Prominent journalists were killed, made to disappear, or captured and tortured. The government of the day promised ‘prompt investigations’ but nothing happened. For some time, Sri Lanka was one of the most dangerous places in the world for journalists. FMM and other media rights groups did whatever they could, non-violently, to defend media freedom and the public’s right to know.

That state of siege has ended with the change of government in January 2015. Critics of the government and independent journalists no longer face violent reprisals. But no one can be certain whether this marks a temporary ‘ceasefire’ or a permanent ‘peace’ in the long drawn conflict between the Lankan state and Lankan journalists.

So let us take advantage of the current ‘lull’ — for however long it lasts — to advocate some legal and institutional reforms that will strengthen the safety of journalists and ensure the Constitutional guarantees of free expression work in reality. For the media community to have societal support for these reforms, the media’s ethical conduct and professionalism must be improved, urgently.  Otherwise, why should the public support the rights of an irresponsible, unethical and compromised media?

1992දී ඇරැඹි නිදහස් මාධ්‍ය ව්‍යාපාරය, 2017දී විසිපස් වසරක් සපුරනවා. මේ කාලය පුරා නිදහස් මාධ්‍ය ව්‍යාපාරය වැදගත් හා තීරණාත්මක මෙහෙවරක් ඉටු කළා. එහෙත් එය සදා නොනිමි අරගලයක්.

2017දී අප සිටින්නේ පැවති දරුණු මාධ්‍ය මර්දනය පහව ගොස් මාධ්‍ය නිදහස වඩාත් ස්ථාපිත කරනු ලැබූ අවදියකයි. එදිනෙදා වාර්තාකරණය හෝ නිදහසේ මත දැක්වීම නිසා හෝ පවත්නා රජය විවේචනය කිරීම නිසා හෝ තව දුරටත් නාඳුනන මැර කල්ලි මාධ්‍ය ආයතනවලට පහර ගසන්නේ නැහැ. තර්ජනවලින් මෙල්ල කර ගත නොහැකි මාධ්‍යවේදීන් තව දුරටත් මරා දමන්නේ නැහැ.

නොවැම්බර් 21 වනදා කොළඹ පැවැති සමරු උත්සවයක කථා කරමින් මා කීවේ මෙයයි:

වත්මනෙහි මාධ්‍ය නිදහස අරභයා මේ පවතින්නේ තාවකාලික සටන් විරාමයක්ද නැතහොත් දිගු කල් පවතින සාමයක්? මේ ගැන අප කිසිවකුට අනාවැකි කීමට නොහැකියි. එහෙත් යුද්ධයක් නතර වීම යනු පූර්ණ සාමය නොවන්නා සේම, මාධ්‍යවලට තව දුරටත් ප්‍රහාර එල්ල නොවීම යනු පූර්ණ මාධ්‍ය නිදහසක් ද නොවෙයි.

යම් අස්වැසිල්ලක් ලත් මේ අවස්ථාවේ මෙරට මාධ්‍ය වෘත්තිකයන් කළ යුත්තේ දිගු කාලීනව සිය නිදහස තහවුරු කැරෙන ව්‍යුහාත්මක ප්‍රතිසන්ස්කරණවලට විචාරශීලීව සම්බන්ධ වීමයි. එසේ කරන අතරම සිය මාධ්‍යකරණයේ වෘත්තිමය භාවය (media professionalism) බොහෝ සෙයින් වැඩි කර ගැනීමයි.

එසේම මාධ්‍ය නිදහස යනු හුදෙක් මාධ්‍ය වෘත්තිකයන්ගේ හා මාධ්‍ය ආයතනවලට සීමා වූ අයිතියක් නොව සමස්ත සමාජයේම අයිතියක් බව අප සිහි තබා ගත යුතුයි. මාධ්‍ය ග්‍රාහකයන් ලෙස ලක් සමාජයේ අප සැමට ඉහළ ප්‍රමිතියෙන් යුතු, අන්තවාදී නොවූ, ආචාර ධර්මීය මාධ්‍යකරණයක් ලැබීමට අයිතියක් තිබෙනවා. සැබෑ මාධ්‍ය නිදහස සම්පූර්ණ වන්නේ මෙකී පුළුල් වගකීම් සමුදායට මාධ්‍ය වෘත්තිකයන් හා මාධ්‍ය කර්මාන්තය අනුගත වූ විට පමණයි.

මාධ්‍ය නිදහස ව්‍යුහාත්මකව (එනම් ප්‍රශස්ත නීති හා නියාමන හරහා) තහවුරු කර ගන්නා අතරම, සමස්ත මාධ්‍ය ක්ෂේත්‍රයේ වෘත්තීය බව නගා සිටුවීම කළ යුතුව තිබෙන බව මා අවධාරනය කළා.

ඕනෑකමින්ම ආන්දෝලනාත්මක විග්‍රහයක් මා මෙහිදී කළේ මාධ්‍ය වෘත්තීය බවින් තොර මාධ්‍ය නිදහසක් පැවතීමේ බරපතල සමාජ ආදීනව හුවා දක්වන්නයි. 2015න් පසු මාධ්‍ය අයිතින් හා නිදහස සාපේක්ෂව ඉහළ ගොස් ඇතත්, රාජ්‍ය හා පුද්ගලික දෙපත්තේම මාධ්‍ය ප්‍රමිතීන් පවතින්නේ පහත් මට්ටමක බව මා කියා සිටියා.

Note: I spoke these views in my personal capacity.

Nalaka Gunawardene speaks at Free Media Movement (Sri Lanka) 25th anniversary, on 21 Nov 2017
FMM 25 anniversary meeting in Colombo, 21 Nov 2017
FMM 25 anniversary meeting in Colombo, 21 Nov 2017 – part of the audience