Avoiding ‘Cyber Nanny State’: Challenges of Social Media Regulation in Sri Lanka

Keynote speech delivered by science writer and digital media analyst Nalaka Gunawardene at the Sri Lanka National IT Conference held in Colombo from 2 to 4 October 2018.

Nalaka Gunawardene speaking at National IT Conference 2018 in Colombo, Sri Lanka. Photo by ReadMe.lk

Here is a summary of what I covered (PPT embedded below):

With around a third of Sri Lanka’s 21 million people using at least one type of social media, the phenomenon is no longer limited to cities or English speakers. But as social media users increase and diversify, so do various excesses and abuses on these platforms: hate speech, fake news, identity theft, cyber bullying/harassment, and privacy violations among them.

Public discourse in Sri Lanka has been focused heavily on social media abuses by a relatively small number of users. In a balanced stock taking of the overall phenomenon, the multitude of substantial benefits should also be counted.  Social media has allowed ordinary Lankans to share information, collaborate around common goals, pursue entrepreneurship and mobilise communities in times of elections or disasters. In a country where the mainstream media has been captured by political and business interests, social media remains the ‘last frontier’ for citizens to discuss issues of public interest. The economic, educational, cultural benefits of social media for the Lankan society have not been scientifically quantified as yet but they are significant – and keep growing by the year.

Whether or not Sri Lanka needs to regulate social media, and if so in what manner, requires the widest possible public debate involving all stakeholders. The executive branch of government and the defence establishment should NOT be deciding unilaterally on this – as was done in March 2018, when Facebook and Instagram were blocked for 8 days and WhatsApp and Viber were restricted (to text only) owing to concerns that a few individuals had used these services to instigate violence against Muslims in the Eastern and Central Provinces.

In this talk, I caution that social media regulation in the name of curbing excesses could easily be extended to crack down on political criticism and minority views that do not conform to majority orthodoxy.  An increasingly insular and unpopular government – now in its last 18 months of its 5-year term – probably fears citizen expressions on social media.

Yet the current Lankan government’s democratic claims and credentials will be tested in how they respond to social media challenges: will that be done in ways that are entirely consistent with the country’s obligations under international human rights laws that have safeguards for the right to Freedom of Expression (FOE)? This is the crucial question.

Already, calls for social media regulation (in unspecified ways) are being made by certain religious groups as well as the military. At a recent closed-door symposium convened by the Lankan defence ministry’s think tank, the military was reported to have said “Misinformation directed at the military is a national security concern” and urged: “Regulation is needed on misinformation in the public domain.”

How will the usually opaque and unpredictable public policy making process in Sri Lanka respond to such partisan and strident advocacy? Might the democratic, societal and economic benefits of social media be sacrificed for political expediency and claims of national security?

To keep overbearing state regulation at bay, social media users and global platforms can step up arrangements for self-regulation, i.e. where the community of users and the platform administrators work together to monitor, determine and remove content that violates pre-agreed norms or standards. However, the presentation acknowledges that this approach is fraught with practical difficulties given the hundreds of languages involved and the tens of millions of new content items being published every day.

What is to be done to balance the competing interests within a democratic framework?

I quote the views of David Kaye, the UN Special Rapporteur on the promotion and protection of the right to freedom of opinion and expression from his June 2018 report to the UN Human Rights Council about online content regulation. He cautioned against the criminalising of online criticism of governments, religion or other public institutions. He also expressed concerns about some recent national laws making global social media companies responsible, at the risk of steep financial penalties, to assess what is illegal online, without the kind of public accountability that such decisions require (e.g. judicial oversight).

Kaye recommends that States ensure an enabling environment for online freedom of expression and that companies apply human rights standards at all  stages of their operations. Human rights law gives companies the tools to articulate their positions in ways that respect democratic norms and

counter authoritarian demands. At a minimum, he says, global SM companies and States should pursue radically improved transparency, from rule-making to enforcement of  the rules, to ensure user autonomy as individuals increasingly exercise fundamental rights online.

We can shape the new cyber frontier to be safer and more inclusive. But a safer web experience would lose its meaning if the heavy hand of government tries to make it a sanitized, lame or sycophantic environment. Sri Lanka has suffered for decades from having a nanny state, and in the twenty first century it does not need to evolve into a cyber nanny state.

සිවුමංසල කොලූගැටයා #75: චිත‍්‍රකථා භීතියේ අළුත් ම මුහුණුවර ඉන්ටර්නෙට් ද?

In this Sunday (15 July 2012) Ravaya column (in Sinhala), I briefly trace the history of comics in Sri Lanka in the Sinhala language and ask: what lessons can we derive from that experience on integrating a new media type or form to Lankan society?

Comics in Lankan newspapers started 60 years ago in October 1951 — and a vocal minority of cynics and puritans resisted it from the beginning. I argue that this misplaced resistance prevented Lankan media houses and society at large from harnessing this versatile medium for greater good – in both entertainment and educational terms.

I first presented these ideas in my talk at National Media Summit 2012, held at University of Kelaniya, Sri Lanka, in late May 2012.

Comics in Sri Lanka – a montage courtesy http://www.wimalonline.com/srilankancomics

“වඩා බියකරු ඩෙංගු මාරයා ද – ඉන්ටර්නෙට් මාරයා ද?”

පාසල් යන වයසේ දරුවන් සිටින නාගරික මැද පාංතික මවක් ලගදී මගෙන් මේ ප‍්‍රශ්නය විමසුවා. පරිගණකයක් සිය නිවසේ ඇතත්, ඉන්ටර්නෙට් සබඳතාවක් ගැනීමට වත්කම තිබුණත් තම දරුවන් ලොකු මහත් වන තුරු ඉන්ටර්නෙට් තහනම් බව ඇය කියා සිටියා.

මා ඇය සමග තර්ක නොකළත්, ඇගේ ස්ථාවරය මට සිහිපත් කළේ මීට දශක තුනකට පෙර අපේ බොහෝ දෙමවුපියන් හා ගුරුවරුන් චිත‍්‍රකථා පත්තර තහනම් කළ සැටියි. වගකීමකින් යුතු පුවත්පත් ආයතන පළ කළ චිත‍්‍රකථා පත්තර පවා ඒ ගෙදරදොර තහනමට ලක් වුණා. එහෙත් තහනම් පත්තර කෙසේ හො සොයා ගෙන කියැවූ දරුවන් එමට සිටි බවත්, ඒවා නිසා ඔවුන් අයාලේ නොගිය බවත් මා දන්නවා.

අළුතෙන් සමාජයට පිවිසි දේ ගැන සැකයෙන් හා බියෙන් පසු වීම අපේ ඇතැම් දෙනාගේ පුරුද්දක්. සමාජයේ සෙසු අයගේ ජනමතයට බලපෑම් කළ හැකි පොතේ උගතුන්, කලාකරුවන් හා සමාජ ක‍්‍රියාකාරිකයන් ආදීන් අතරත් මේ ආකල්පය සුලබයි. යමක් අළුත් වූ පමණට ම ඒ ගැන නිසි විමර්ශනයක් නොකොට එයට එරෙහි වීම යුක්ති සහගත ද? යම් තාක්ෂණයක්, ජනප‍්‍රිය සංස්කෘතියේ අංගයක් හෝ නව සමාජ රැුල්ලක් පැතිර යන විට තමන් එයට ආගන්තුක වූ නිසා ම එය නිර්දය ලෙස හෙළා දැකීම සාධාරණ ද? මෙරට චිත‍්‍රකථා ඉතිහාසයෙන් වත්මන් නව මාධ්‍ය සංවාදයට යම් ආදර්ශයන් ගත හැකි ද?

2007දී ප‍්‍රකාශිත “චිත‍්‍රකථාවේ වංශකථාව” නම් කෘතියේ මහාචාර්ය සුනිල් ආරියරත්න සුරීන් පෙන්වා දෙන පරිදි කතන්දර කීම සඳහා චිත‍්‍ර උපයෝගි කර ගැනීමේ දිගු ඉතිහාසයක් අපට තිබෙනවා. එසේ වුවත් අද අප හදුනන චිත‍්‍රකථා කලාව අපට ලැබුණේ බටහිර ආභාෂයෙන්. 19වන සියවසේ බිහි වූ බටහිර චිත‍්‍රකථාවල පිටපත් 20වන සියවස වනවිට ක‍්‍රමයෙන් මෙරටට පැමිණියා. ටාසන් කථා, ගොපලූ (කව්බෝයි) කථා හා අභ්‍යවකාශය ගැන කථා ඒ අතර තිබුණෘ. මුල් යුගයේ සිංහල චිත‍්‍රකථාවලට ආදර්ශය කර ගත්තේ මේවායි.

First Sinhala chitra katha, Neela, later published as a book

මෙරට ජාතික පුවත්පතක චිත‍්‍රකථාවක් මුල් වරට පළ වූයේ 1951 ඔක්තෝබර් 28දා “ඉරිදා ලංකාදීප” පත‍්‍රයේ. ප‍්‍රධාන කතුවරයා වු ඞී බී ධනපාලගේ අදහසකට අනුව ලංකාදීප මාණ්ඩලික ලේඛක ධර්මසිරි ජයකොඩි ලියු “නීලා” නම් කථාව චිත‍්‍රයට නැගුවේ චිත‍්‍රශිල්පි හා කාටුන් ශිල්පි ජී එස් ප‍්‍රනාන්දුයි. නීලා නම් වැද්දකුගේ චරිතය වටා ගෙතුණු මේ සරල කථාවට ටාසන් කථාවල ආභාෂය පැහැදිලි බව ආරියරත්නයන් කියනවා.

සති 52ක් පුරා කොටස් වශයෙන් පළ වූ “නීලා” පාඨකයන් අතර ඉතා ජනප‍්‍රිය වූ අතර එය අවසන් වන්නටත් පෙර සුසිල් පේ‍්‍රමරත්න ශිල්පියාගේ නිර්මාණයක් දෙවන චිත‍්‍රකථාව ලෙස හදුන්වා දෙනු ලැබුවා. පේ‍්‍රමරත්න පසු කලෙක නිර්මාණය කළ “බිලි පූජාව”, “ලන්දේසි හටන” හා “රන් දුපත” වැනි චිත‍්‍රකථා හරහා චිත‍්‍රකථා කලාව ජනප‍්‍රිය සංස්කෘතියේ අංගයක් ලෙස ඉක්මණින් ම මෙරට සමාජයේ ස්ථාපිත වුණා.

ටයිම්ස් පුවත්පත් සමාගමේ මේ අත්හදා බැලීම අනුකරණය කරමින් ටික කලක් ඇතුළත ලේක්හවුස් ආයතනයත් සිය ජාතික පුවත්පත්වල චිත‍්‍රකථා පළ කිරිම ඇරඹුවා. 1960 දශකයේ චිත‍්‍රකථා “අපේකරණය” කිරිමට චිත‍්‍රශිල්පීන්, රචකයන් හා පුවත්පත් කතුවරුන් සමත් වුණා. ජාතක කථා, බෞද්ධ හා ක‍්‍රිස්තියානි සාහිත්‍යය හා ලංකා ඉතිහාසය පාදක කර ගනිමින් හොඳ චිත‍්‍රකථා රැසක් බිහි වුණා.

චිත‍්‍රකථා පමණක් අඩංගු මෙරටමුල් ම පත‍්‍රය 1972 අගෝස්තු 29දා ලේක්හවුස් ආයතනය ආරම්භ කළ “සතුට”යි. 1975දී මල්ටිපැක්ස් ආයතනය “සිත්තර” ආරම්භ කළා. වසර 5ක් ඇතුළත සතිපතා අලෙවිය පිටපත් 225,000 දක්වා වැඩි වූ සිත්තර සාර්ථකත්වය දුටු ව්‍යාපාරිකයන් දිගට හරහට අනුකාරක චිත‍්‍රකථා පත්තර ඇරඹුවත්, 1980 දශකයේ වෙළඳපොල ජය ගන්නට ඔවුන්ට හැකි වුයේ නැහැ.

මෙරට චිත‍්‍රකථා ව්‍යාපාරය හා කලාව බිඳ වැටීමට විවිධ හේතු ඉදිරිපත් කැරෙනවා. චිත‍්‍රකථා නිර්මාණ ශිල්පීන් කාලීනව අනුගත නොවීම, ප‍්‍රකාශකයන්ගේ මුදල් කෑදරකම, 1979දී ටෙලිවිෂන් ආගමනය, ප‍්‍රධාන ප‍්‍රවාහයේ ලේඛකයන් හා චිත‍්‍රශිල්පීන් දිගින් දිගට ම චිත‍්‍රකථා හෙළා දැකීම ආදිය මේ අතර තිබෙනවා. එය වෙන ම සංවාදයකට සුදුසු මාතෘකාවක්.

Covers of first editions: Sathuta (top) & Siththara (bottom) - first and second all-comic Sinhala newspapersසිය ග‍්‍රන්ථයේ පෙරවදනේ මහාචාර්ය ආරියරත්න මෙසේ කියනවා: “චිත‍්‍ර කථාවෙන් ප‍්‍රවෘත්ති පත‍්‍රවලට ලැබුණේ වාණිජමය පෝෂණයකි. ඇතැම් චිත‍්‍රකථා නිසා පත‍්‍රවල අලෙවිය සීඝ‍්‍ර ලෙස වර්ධනය විය. පත‍්‍රවලින් චිත‍්‍රකථාවට පෙරළා ලැබුණේ ප‍්‍රමිති සහතිකයයි. ඒ මෙසේය. පත‍්‍ර කර්තෘවරු ද විශේෂාංග කර්තෘවරු ද කර්තෘ මණ්ඩලිකයෝ ද දැන උගත් මහත්වරු වුහ. පත‍්‍රවලට චිත‍්‍රකතා ගලා ආයේ ඔවුන්ගේ අධික්ෂණය යටතේය. එහෙයින් ඉතා බාල මට්ටමේ චිත‍්‍ර කතාවලට ජාතික පුවත්පත්වලට දොරගුළු විවර වුයේ නැත.”

“චිත‍්‍රකතාවේ ප‍්‍රමිතිය දෙදරන්ට පටන් ගත්තේ එය ජාතික පුවත්පත්වලින් ඔබ්බට ගමන් කිරිමත් සමගය. වෙළඳ ව්‍යාපාරිකයෝ චිත‍්‍රකතා ක්ෂේත‍්‍රය ආක‍්‍රමණය කළහ. ඔවුන්ගේ රුචි අරුචිකම් අනුව චිත‍්‍රකතා පත‍්‍ර ද චිත‍්‍ර කතා පොත් ද පළ විය. එයින් බහුතරයක අඩංගු වුයේ බාල බොළඳ කතාන්තර හා ආධුනික මට්ටමේ චිත‍්‍ර ය. වෙළඳ තරගය ජයග‍්‍රහණය කිරීම පිණිස ඔවුහු චිත‍්‍රකතාව තුළට ලිංගිකත්වය පවා ගෙන ආහ. රූපවාහිනියේ ආගමනය ද චිත‍්‍රකතාවෙහි ඉල්ලූම අඩු කරන්නට විය.”

මෙරට චිත‍්‍රකථා ඉතිහාසය (1950 – 1980 දශක) දෙස පොදුවේ බලන විට නව මාධ්‍යක් මෙරටට පිවිසීමේදී අත්දකින අවධි තුනක් මා හදුනා ගන්නවා. මැයි මස කැළණිය සරසවියේ පැවති ජාතික මාධ්‍ය සමුළුවේ මා කළ කථාවේදී මෙය ඉදිරිපත් කළා.

පළමුවන අවධිය: පිටත ලෝකයෙන් පැමිණෙන නව අදහසක් හෝ සම්ප‍්‍රදායක් විවෘත මනසකින් යුතු ටික දෙනෙකු දේශීයව අත්හදා බලනවා. එයට ඉක්මන් ප‍්‍රතිරෝධයක් මතු වන්නේ සමහර ප‍්‍රවීණයන් හා සුචරිතවාදීන්ගෙන්. අළුත් මාධ්‍යය වෙළඳපොළ ජය ගන්නා ආකෘති හරිහැටි පැහැදිලි නැතත්, එඩිතර ව්‍යාපාරිකයන් ටික දෙනෙකු එයට ආයෝජන කරනවා. ඒ අතර රටේ ප‍්‍රතිපත්ති සම්පාදකයන් කුමක් සිදු වේදැයි හරිහැටි නොදැන තුෂ්නිම්භූත වනවා.

දෙවන අවධිය: නව මාධ්‍ය හෝ මාධ්‍ය අංගය වඩාත් මෙරට ප‍්‍රචලිත වන විට එයට වැඩි දේශීය ස්වරූපයක් ලැබෙන (අපේකරණය) නිර්මාණාත්මක අත්හදා බැලීම් කැරෙනවා. මුලින් මතු වූ දැඩි ප‍්‍රතිරෝධය තරමකට සැර බාල වුවත් සර්වදෝෂදර්ශීන් (cynics) බලා සිටින්නේ නව මාධ්‍යයේ කුඩා අඩුපාඩුවක් වුවද විශාල කොට පෙන්වා ආන්දෝලන කිරීමටයි. නව මාධ්‍යය නියාමනය කළ යුතු ද එසේ නම් කෙසේ ද යන්න ගැන ප‍්‍රතිපත්ති සම්පාදකයන් වඩාත් නිරවුල් ස්ථාවරයකට කල් ගත වී හෝ එළැඹෙනවා. ඒ අතර වඩා සාර්ථක වෙළඳපොළ ආකෘතින් මතු වනවා.

තෙවන අවධිය: තව දුරටත් නැවුම් බවක් සමාජයට නොදැනෙන මේ මාධ්‍යය සමස්ත මාධ්‍ය ක්ෂේත‍්‍රයේ තමන්ට හිමි තැනක ස්ථාපිත වනවා. වෙළඳපොල ප‍්‍රවාහයන් නිසා මුදලට කෑදර ආයෝජකයන් ද ක්ෂේත‍්‍රයට පිවිසෙනවා. මුල් යුගයේ මාධ්‍යය දැඩි සේ විවේචනය කළ උදවියත් හින්සැරේ තම න්‍යායාත්මක අරමුණු ප‍්‍රචාරණයට එම මාධ්‍යයට ම පිවිසෙනවා. මතවාදයන් හා පුද්ගලවාදයන් නිසා ඇතැම් විට අන්තවාදී ප‍්‍රකාශන බිහි වී අධිකරණය දක්වා යන ගැටුම් ද හට ගන්නවා. ඒ අතර පුරෝගාමින් සමහරෙක් වෙළඳපොළ තරගය නිසා ඉවතට විසි වෙනවා.

නව මාධ්‍යයක ආගමනය හමුවේ මෙරට ප‍්‍රතිපත්ති සම්පාදකයන් බහුවිධ බලපෑම්වලට පාත‍්‍ර වනවා. එක් පසෙකින් ඔවුන් නව මාධ්‍යයේ තාක්ෂණික, වෙළඳපොල හා සමාජයිය සීමාවන් තේරුම් ගත යුතුයි. එයට ඉස්පාසුවක් ලැබෙන්නට පෙර හැම දේට ම එරෙහි වන ගතානුගතික පිරිසගේ උද්ඝෝෂණවලට මුහුණදීමට සිදු වනවා. තහනම් කරන්න, දැඩි නීතිරිති දමා පාලනය කරන්න ආදි බලපෑම් කරන බොහෝ දෙනා තමන් එරෙහි වන්නේ කුමකට ද කියාවත් හරිහැටි නොදත් පිරිසක්. (1960 හා 1970 දශකයේ මෙරටට ටෙලිවිෂන් හදුන්වා දීමට එරෙහි වු ටික දෙනා කවදාවත් ටෙලිවිෂන් නොදුටු අයයි!)

නව මාධ්‍යයකින් අපේ සංස්කෘතිය, සභ්‍යත්වය සෝදාපාලූ වන බවත්, එය ආර්ථිකයට හා ජාතික ආරක්ෂාවට තර්ජනයක් විය හැකි බවත් කියමින් සර්වදෝෂදර්ශින් නගන තර්කවලට යම් ආකාරයකින් ප‍්‍රතිචාර දක්වන්නට ප‍්‍රතිපත්ති සම්පාදකයන්ට සිදු වනවා. එබදු අවස්ථාවල ඔවුන් කලබල වී නොනිසි ප‍්‍රතිචාර දැක්වීමට ඉඩ තිබෙනවා.

සන්සුන්ව කරුණු එක් රැස් කොට, මැදහත්ව ඒවා විග‍්‍රහ කොට තුලනාත්මකව ප‍්‍රතිපත්ති නිර්දේශ කිරීම රටේ සරසවි ඇදුරන් හා අනෙකුත් බුද්ධිමතුන්ගේ වගකීමක්. එහෙත් වැල යන අතට මැස්ස ගසන, කෙටිකාලීන උපදේශක තනතුරු හා නිලතල පතන උගතුන්ගෙන් මේ පෙරගමන්කරුවන් වීමේ වගකීම කිසිසේත් ඉටු වන්නේ නැහැ.

මෙරට ජනමාධ්‍ය පර්යේෂණ කරන, සරසවි මට්ටමින් එය උගන්වන ඇදුරන් රැසක් හමුවේ මා ඇසුවේ මේ ජාතික හා සමාජයීය වගකීම ඔවුන් අතින් ඉටුවනවා ද කියායි. (එයට හරිහැටි පිළිතුරක් නොලැබුණත් ඔවුන්ගේ නිහැඬියාව ම යථාර්ථය ගැන හොඳ ඉඟියක් සපයනවා! http://tiny.cc/NMOM බලන්න.

ජනප‍්‍රිය සංස්කෘතිය හා නව මාධ්‍ය ප‍්‍රවණතා දෙස අපේ බොහෝ උගතුන් බලන්නේ සාවඥ හෝ නොරිස්සුම් ආකල්පයකින්. (සුනිල් ආරියරත්නයන් වැනි උගතුන් මෙරට ඉතා දුර්ලභයි.) නොදන්නා දේ ගැන නොවිමසා එරෙහි වන මෙබදු උගතුන්, අළුත් හැමදේට ම සහජයෙන් විරෝධය දක්වන සුචරිතවාදීන්ට උඩගෙඩි සපයනවා. බහුතර උගතුන්ගේ නිහැඬියාව මැද, මොර දෙන සුචරිතවාදීන්ගේ හඩ පමණක් රැව් දෙන පසුබිමක ප‍්‍රතිපත්ති සම්පාදකයන් ද තමන්ට ඇසෙන සැකය, භීතිය හා කුමන්ත‍්‍රණවාදී තර්කවලට අනුගතවීම පුදුමයක් නොවේ.

මතුව එන හැම දෙයක් ම බදා ගත යුතු යයි මා කියන්නේ නැහැ. එහෙත් අළුත් දෙයක් අළුත් වූ පමණට, නුහුරු වූ පලියට ම ප‍්‍රතික්ෂේප නොකර එය විචාරශීලීව හා විවෘත මනසකින් විග‍්‍රහ කළ යුතු බවත්, අළුත් ප‍්‍රවණතා අපට ගැලපෙන පරිදි හැඩගස්වා ගෙන “අපේකරණය” කළ හැකි බවත් මගේ අදහසයි.

චිත‍්‍රකථා මෙරට සමාජ උන්නතිය හා ජන වින්දනය සඳහා නිසි ලෙස යොදා ගන්නට ලක් සමාජය අසමත් වුණා. චිත‍්‍රකථා කලාවේ ස්වර්ණමය යුගය 1960 හා 1970 දශකයන්. ඒ වකවානුවේ පැවති සමාජ සාධක හා පසුබිම දැන් මුළුමනින් වෙනස් වී තිබෙනවා. චිත‍්‍රකථා පදනම වැනි සංවිධාන මේ මාධ්‍යය නැවත පණ ගැන්වීමට අවංකව වෙර දැරුවත් ඒ ස්වර්ණමය යුගයට යළි පිවිසීම අපහසුයි.

චිත‍්‍රකථාවලට එරෙහි වූ සුචරිතවාදී අතලොස්ස ඊට කලකට පසු මෙරටට ටෙලිවිෂන් හදුන්වා දෙන විට එයට ද දැඩි විරෝධය දැක් වූවා. 1990 දශකයේදී චන්ද්‍රිකා තාක්ෂණය හරහා විදේශ ටෙලිවිෂන් විකාශයන් එවේලේ ම මෙරට ග‍්‍රහණය කර ගත හැකි වූ විට අපේ සභ්‍යත්වය මුළුමනින් විනාශ වී යනු ඇතැයි අනතුරු ඇඟවීම් කළා.

හැම අළුත් දෙයට ම එරෙහි වන සුළුතරය දෙස උපෙක්ෂා සහගතව බලා සිටින මට පෙනී යන්නේ මේ අයට කන්නට උවමනා වූ විට කබරගොයාත් තලගොයා වන බවයි. ටෙලිවිෂන් අති භයානක බටහිර ආක‍්‍රමණයක් යයි මොර ගෑ උදවිය ම අද විවිධ ටෙලිවිෂන් නාලිකාවල දේශපාලන හා කාලීන සංවාදවල ප‍්‍රබල චරිත රග පානවා!

මේ ඇත්තන්ගේ අළුත් ම ඉලක්කය ඉන්ටර්නෙට් මාධ්‍යයයි. එදා මෙදා තුර සුචරිතවාදී චරිත වෙනස් වී ඇතත් ඔවුන්ගේ තර්කවල වෙනසක් නැහැ. ඉන්ටර්නෙට් මාධ්‍යයට බිය නොවී එය අපේකරණය කර ගන්නට තවමත් ඉඩක් තිබෙනවා. එහෙත් සුළුතරයක් පුවත් වෙබ් අඩවිවල ක‍්‍රියා කලාපය දෙස බලා අතිශය සංකිර්ණ වූත්, විවිධාකාරවූත් ඉන්ටර්නෙට් මාධ්‍යය ගැන උවමනාවට වඩා සරල හා දැඩි ප‍්‍රතිචාරයක් දැක්වීම හරහා අනාගත තොරතුරු සමාජය මොට වීමේ අවදානම ද තිබෙනවා.

අත්ත බිෙඳයි – පය බුරුලෙන්…..

http://www.wimalonline.com/srilankancomics/index.html ද බලන්න

සිවුමංසල කොලූගැටයා #42: සයිබර් අවකාශයේ කරනම් ගසන්නට පෙර…

Who’s Afraid of Online Journalists? This was the provocative title of my presentation to a national media conference on media self-regulation in Colombo in September 2011, organised by Sri Lanka Press Institute. Speaking in the session devoted to online media, I argued that SLPI was ill-equipped to tackle online news content when it lacked even full representation of the mainstream print media in Sri Lanka, and had no representation whatsoever from the radio and TV broadcasters whose outreach far outstrips that of print.

My PowerPoint presentation to SLPI Conference is here

I return to the topic of whether or how web news coverage in Sri Lanka might be self-regulated in my weekly Ravaya column published on 27 Nov 2011.

නෙත් අද වූ පස් දෙනකු ජීවිතයේ මුල් වතාවට සද්දන්ත ඇතකු මුණගැසීමේ කථාව අප අසා තිඛෙනවා. ඇතාගේ ස්වරූපය නෙතින් නොදැක, ඇසෙන හ`ඩින් හා ස්පර්ශයෙන් පමණක් මේ සත්ත‍වයා ගැන මනෝ චිත්‍රයක් මවා ගන්නට ඔවුන් තැත් කරනවා. එහෙත් තමන්ට ශෝචර වූ නිරීක‍ෂණ මත පමණක් පදනම් වී මේ පස් දෙනා එළැඹෙන නිගමන එකිනෙකට බොහෝ සෙයින් වෙනස්.

ඉන්ටර්නෙට් මාධ්‍යය ගැන අපේ ඇතැම් දෙනා දක්වන අදහස් දෙස බලන විට මට මේ කථාව සිහි වනවා. ඉන්ටර්නෙට් ලෙහෙසියෙන් ග්‍රහණය කර ගත හැකි, අවබෝධ කර ගත හැකි සංසිද්ධියක් නොවෙයි. එය භෞතික ලෝකයේ නොව පරිගණක හා සන්නිවේදන ජාල තුළ පමණක් පවතින, තනිකර ම විද්යුත් මාධ්‍යයක් නිසා අපේ පංච ඉන්ද්‍රියන්ට ගෝචර වන්නේ ද සීමිත ලෙසින්. ඉන්ටර්නෙට් ගැන අප එකිනෙකා ඇති කර ගන්නා මනෝ චිත්‍ර වෙනස්. එයට හේතුව එහි විශාලත්වය හා විවිධත්වයයි. මුළු ඉන්ටර්නෙට් මාධ්‍ය පුරා සැරිසරන්නට කිසිවකුට බැහැ. එසේ කිරීමේ තේරුමක් ද නැහැ. අපට අවශ්‍ය තොරතුරු සොයා ගන්නට හා සන්නිවේදනයන්ගේ යෙදෙන්නට උවමනා පරිද්දෙන් අප එහි පැතිකඩ කිහිපයකට පමණක් බද්ධ වනවා.

මුද්‍රිත මාධ්‍ය ෙක‍ෂත්‍රයේ බොහෝ අත්දැකීම් ඇති ජ්‍යෙෂ්ඨ මාධ්‍යවේදීන් මෙන්ම එම ෙක‍ෂත්‍රය ගැන කලක් තිස්සේ පර්යේෂණ කරන විද්වතුන්ද නොදැනුවත්වම කරන වරදක් තිඛෙනවා. එනම් ඉන්ටර්නෙට් යනු තවත් එක් මාධ්‍ය අංගයක් ලෙස සැළකීමයි. මීට පෙර (2011 නොවැ 6) මා එය සම කළේ මුද්‍රණ ශිල්පය සමග මිස රේඩියෝ, ටෙලිවිෂන් හෝ සිනමාව සමග නොවේ.

මුද්‍රණයේ සංකල්පය ක්‍රි ව 220දී පුරාණ චීනයේත්, ක්‍රි.ව. හතරවන සියවසේදී පුරාණ ඊජිප්තුවේත් දැන සිටියත් එය මහා පිම්මක් පැන්නේ 15 වන සියවසේදී ජර්මනියේ යොහාන් ගුටන්බර්ග් අකුරු ඇමිනීමේ සංකල්පය සොයා ගැනීමත් සමගයි. ගුටන්බර්ග්ට පෙරත් පැපිරස් තීරු, පුස්කොළ හා වෙනත් මාධ්‍යයන්ගේ ලියා සන්නිවේදනය කිරීම පැවතුනා. ඒ කිසිවක් මුද්‍රිත පොතපතට සම කළ නොහැකි වූවාක් මෙන් පවතින අනෙකුත් ජනමාධ්‍ය ඉන්ටර්නෙට් සමග ඍජුව සැස`දීමට ද නොහැකියි.

කලක් භාවිත වූ හා බොහෝ දෙනකු හුරුපුරුදු වූ ක්‍රමයකින් අළුත් ක්‍රමයකට පිවිසීමේ දී හුදෙක් තාක‍ෂණය අතින් පමණක් නොවෙයි මානසිකවත් හැඩ ගැසීමට සිදු වනවා. ඉන්ටර්නෙට් හරහා පැමිණි නව අවස්ථා හා අභියෝගයන්ට මුහුණ දීමට රාජ්‍යයන්, මාධ්‍යවේදීන් ඇතුළු ජන සමාජය තවමත් උත්සාහ කරනවා.

පත්තර හා සගරා පමණක් පැවති ලෝකයට 19 වන සියවසේදී ඡායාරූප ශිල්පය හා සිනමාවත්, 20 වන සියවසේදී රේඩියෝව, ටෙලිවිෂන් හා වීඩියෝ බ`දු මාධ්‍යත් එකතු වුණා. එසේ අළුතෙන් ආ හැම මාධ්‍යයකට ම ආවේණික ලක‍ෂණ තිබුණත් ඒවා පවතින ප්‍රධාන ප්‍රවාහයේ මූලික නීතිරීති හා සම්ප්‍රදායන්ට කෙටි කලෙකින් නතු වුණා. මේ ඓතිහාසික ප්‍රවණතා දෙස බලා ඉන්ටර්නෙට් මාධ්‍යකරණයටත් සීමා පැන විය යුතු යයි ඔවුන් තර්ක කරනවා.

තර්කයක් හැටියට මා ඔවුන් සමග එකගයි. තොරතුරු, විශේෂයෙන් ප්‍රවෘත්ති එකතු කිරීමේ හා ඛෙදා හැරීමේදී මූලික සාදාචාරමය රාමුවක් තුළ එය කිරීම අවශ්‍යයි. එහෙත් මගේ එකගතාවය නතර වන්නේ පුවත් විග්‍රහයන් හා මත දැක්වීම ගැන කථා කරන විටයි.

The web was supposed to set us free, but has it?

තමන්ට අහිතකර වූ හෝ විරුද්ධ වූ හෝ මත දැක්වීම වාරණය කිරීමට විවිධාකාර බලපෑම් ප්‍රධාන ප්‍රවාහයේ මාධ්‍යයන්ට එල්ල කිරීමට රජයන්, ලොකු සමාගම් හා වෙනත් බලාධිකාරයන් ක්‍රියා කිරීම බොහෝ රටවල දැකිය හැකියි. මේ යථාර්ථය හමුවේ ර්‍ඇග බේරා ගෙන” වැඩ කිරීමේ ස්වයං-වාරණ පුවත්පත් කලාවක් (self-censored journalism) බිහිව තිඛෙනවා. එබදු වාතාවරණයක නිදහසේ මත දැක්වීමට ඉඩ ඇති තැනක් ලෙස තවම ඉතිරිව ඇත්තේ ඉන්ටර්නෙට් මාධ්‍යයයි.

එමෙන්ම ප්‍රධාන ප්‍රවාහයේ මුද්‍රිත හා විද්යුත් මාධ්‍යවල දැඩි සේ බල පවත්වන අධිපතිවාදයක් තිඛෙනවා. මාධ්‍ය හිමිකරුවා හා ආයතන ප්‍රධානියා නොකැමති කිසිදු තොරතුරක් හෝ මතවාදයක් හෝ පළ කිරීමේ නිදහස සීමා කැරෙනවා. මෙය දොරටුපාල සංකල්පයයි (media gate-keeping). මේ අධිපතිවාදීකම අපේ රටේ සිංහල මාධ්‍යවල ඉතා ප්‍රබලව තිඛෙනවා. (මීට විසි වසරකට පෙර සිංහල පුවත්පත් ලෝකයේ මා ක්‍රියාත්මක වූ අවධියේ මා ද එයින් පීඩා විද තිඛෙනවා!)

ඉන්ටර්නෙට් මාධ්‍යයේ දොරටුපාලයන් නැහැ. ඉන්ටර්නෙට් සබදතාවයක් හා සාක‍ෂරතාවය තිඛෙන ඕනෑ ම කෙනකුට තම තොරතුරු, අදහස් හා මතවාදයන් ප්‍රකාශයට පත් කිරීමේ අවකාශය තිඛෙනවා. මෙය බ්ලොග් අඩවියකින්, නැතිනම් Twitter වැනි වෙබ් මාධ්‍ය (social media) හරහා කළ හැකියි. එය වචනවලට සීමා වන්නේ ද නැහැ. ඡායාරූප, හඩ, වීඩියෝ ආදී ඕනෑ ම ක්‍රමයකින් ලොවට ම සන්නිවේදනය කිරීමේ හැකියාව තිඛෙනවා.

මේ හැකියාව ඉන්ටර්නෙට් පරිශීලනය කරන බොහෝ දෙනකු භාවිත කරන්නේ නැහැ. බහුතරයකගේ භාවිතය විද්යුත් තැපෑල, තොරතුරු කියැවීම හා Facebook වැනි සංවෘත පද්ධතිවල ටික දෙනකු සමග පෞද්ගලික කථාබහ (chat) කිරීමට සීමා වනවා. එයින් ඔබ්බට යන ඉන්ටර්නෙට් භාවිතාකරුවන් පුරවැසි මාධ්‍යවේදීන් (citizen journalists) බවට පත්ව සිටිනවා. මේ ගැන වෙන ම කථා බහ කළ යුතුයි.

ඉන්ටර්නෙට් මාධ්‍යය සෙසු සියළු මාධ්‍යයන්ගෙන් වෙනස් බවට උපමිතියක් (analog) ගැන මා කල්පනා කළා. සරලව කිවහොත් මුද්‍රිත මාධ්‍ය ගොඩබිමටත්, රේඩියෝ හා ටෙලිවිෂන් මාධ්‍ය සාගරයටත් සම කළ හැකියි. ගොඩබිම කළ හැකි හැම දෙයක් ම සාගරය මතු පිට හෝ පතුලේ කළ නොහැකි වූවත් ඒ හැම තැනට ම ගුරුත්වය බල පානවා. මේ උපමිතිය තුළ ඉන්ටර්නෙට් සම වන්නේ අභ්‍යවකාශයටයි.

1961 දී මිනිසකු මුල්වරට අභ්‍යවකාශයට ගිය දා පටන් අද වනතුරු අභ්‍යවකාශයට යාමේ අත්දැකීම ලබා ඇත්තේ 600කට අඩු සංඛ්‍යාවක්. ගුරුත්වය අඩු හෝ නැති, වායුගෝලයකින් තොර අභ්‍යවකාශයේ හැසිරීමට හා ජීවත්වීමට විශේෂිත පුහුණුවක් අවශ්‍ය වනවා. උපන්දා සිට ගුරුත්වය සහිත මහපොළව මත විසීමෙන් ලද සහජ බුද්ධිය මදෙකට පසෙක ලා, වෙනස් විධියට සිතීමට සිදුවනවා. සයිබර් අවකාශයට පිවිසි අප සැමටත් මෙසේ අපට සහජයෙන් හෝ වෘත්තියෙන් ලද තත්ත්වාරෝපණය (conditioning) වෙනුවට අළුත් පරිසරයක නව යථාර්ථයකට හැඩ ගැසීමට සිදු වනවා.

අජටාකාශගාමීන් දිගු කාලීන පුහුණුවක් ලබනවා. එහෙත් පැය දෙක තුනකවත් පුහුණුවකින් තොරව සයිබර් අවකාශයට පිවිසිය හැකියි. එසේ පිවිසෙන අපේ ඇතැම් දෙනා භෞතික ලෝකයේ පුරුදු එතැනටත් ආරෝපණය කරන විට යම් නොගැලපීම් ඇති වනවා.

මේ පරස්පරයන් හා අභියෝග මැද්දෙන් ප්‍රශස්ත ඉන්ටර්නෙට් සාක‍ෂරතාවයක් කාටත් ලබා දීම තොරතුරු සමාජයක අප කාගේත් ඉලක්කය විය යුතුයි. මෙය පරිගණකවේදීන්ට හා ඉංජිනේරුවන්ට පමණක් පැවරිය හැකි වගකීමක් නොවෙයි. මනා ඉන්ටර්නෙට් සංස්කෘතියක් බිහි කිරීමට තාක‍ෂණවේදයෙන් ඔබ්බට යන බහුවිධ සහභාගිත්වයක් උවමනායි.

ඉන්ටර්නෙට් හරහා පමණක් පුවත් ආවරණයේ හා විග්‍රහයේ යෙදෙන වෙබ් අඩවිවලට ස්වයං නියාමනයක් (self-regulation) කළ හැකිද? 2011 සැප්තැම්බරයේ ලංකා පුවත්පත් ආයතනය (SLPI) සංවිධානය කළ තෙදින සම්මන්ත්‍රණයක එක් සැසිවාරයක් මේ තේමාවට වෙන් කළා. එයට දුරකථනයෙන් සම්බන්ධ වූ බ්‍රිතාන්‍ය මාධ්‍යවේදියකු කීවේ බ්‍රිතාන්‍යයේ එබදු උත්සාහයක් කි්‍රයාත්මක වන බවයි. එහෙත් එය එරට සාම්ප්‍රදායික පුවත්පත් පැමිණිලි කොමිසම (PCC-UK) හරහා නොව වෙබ් මාධ්‍යවේදීන් විසින් ම පිහිටුවා ගත් එකමුතුවක් හරහායි. වෙබ් අඩවියක් හරහා පළ කැරෙන වාර්තාවකින් යම් පුද්ගලයකුට හෝ ආයතනයකට හෝ අපහාසයක් වේ නම් ඒ ගැන ප්‍රතිචාර දැක්වීමේ හා පැමිණිලි කිරීමේ අවස්ථාව ඒ හරහා සැළසෙනවා.

SLPI තර්කය නම් සියලූ මාධ්‍ය තමන්ගේ හැසිරීම සදාචාරමය රාමුවක් තුළ ස්වයං නියාමනය නොකළහොත් එය රජය හෝ අධිකරණය හෝ මැදිහත්වීමෙන් සිදු වනු ඇති බවයි. එය පිළි ගත හැකි තර්කයක්. නමුත් මාධ්‍ය නියාමනය (media regulation) හා මාධ්‍ය පාලනය (media control) යනු පැහැදිලිව එකිනෙකින් වෙනස් සංකල්ප දෙකක්. නියාමනය අවශ්‍ය බව කවුරුත් පිළිගන්නවා. එහෙත් මාධ්‍ය පාලනය හා එහි උච්ච අවස්ථාව වන මාධ්‍ය වාරණය (censorship) ගැන එබදු එකගතාවක් නැහැ. බලයේ සිටින විට මාධ්‍ය පාලනය කළ යුතු යයි කියන අය ම ප්‍රතිපක‍ෂයේ සිටින විට එයට එරෙහි වනවා.

එදා සමුළුවේදී මා කියා සිටියේ මෙරට ජන සමාජයට දැනටමත් සමීප වී ඇති රේඩියෝ හා ටෙලිවිෂන් මාධ්‍යවල සදාචාරාත්මක ස්වයං නියාමනයකට මුල් වටයේ යොමු වන ලෙසයි. ජනගහනයෙන් සියයට 10-15ක් බද්ධ වන ඉන්ටර්නෙට් මාධ්‍යයට වඩා විශාල ග්‍රාහක පිරිසක් රේඩියෝ හා ටෙලිවිෂන් නාලිකාවලට සිටිනවා. නමුත් එකී නාලිකාවකින් අපහාසයට හෝ අගතියට හෝ පත් කිසිවකුට පිළිතුරුදීමේ අයිතිය සහතික කෙරී නැහැ. රටේ නීතිය හරහා අපහාස නඩුවක් ගොනු කිරීම හැරුණු කොට දුක් ගැනවිල්ලක් ඉදිරිපත් කොට යම් සමතයක් (mediation) කළ හැකි විද්යුත් මාධය එකමුතුවක් ද මෙරට නැහැ. එපමණක් තබා මෙරට රේඩියෝ හා ටෙලිවිෂන් නාලිකා නියාමනයට රාජ්‍යයෙන් පවා පැහැදිලි රාමුවක් නැහැ. මේ මහා හිදැස් පුරවා නොගෙන එක්වර ම වෙබ් ප්‍රවෘත්ති නියාමනයට යොමුවීමට SLPI ආයතනයට හෝ මෙරට ප්‍රධාන ප්‍රවාහයේ මාධ්‍ය ආයතනවලට හැකියාවක්, පළපුරුද්දක් හෝ ශිල්ප ඥානයක් නැති බව පිළි ගත යුතුයි.

ලංකාවේ සියළුම මුද්‍රිත මාධ්‍යවල පවා පූර්ණ නියෝජනයක් නැති SLPI ආයතනයට, විද්යුත් මාධ්‍ය ගැන නිසි අවබෝධයක් නැහැ. සමස්ත මාධ්‍ය වෙනුවෙන් කථා කිරීමේ වරමක් ද නැහැ. බ්‍රිතාන්‍යයේ පවා සෙසු මාධ්‍යවලට වෙනස් සංවිධාන ව්‍යුහයක් හරහා වෙබ් ප්‍රවෘත්ති ස්වයං නියාමනය කැරෙද්දී ලංකාවේ පුවත්පත් පැමිණිලි කොමිසම මෙරට එයට අත තැබීමට කල් වැඩි බව මා සමුළුවේදී කියා සිටියා.

ලංකාවේ සැබෑ තත්ත්වය දත් අපට, පොදු උන්නතිය සදහා වෙබ් ප්‍රවෘත්ති ද නියාමනය කළ යුතු යයි මතු කරන තර්කය ගෙඩි පිටින් පිළි ගත නොහැකියි. “ලබ්බට තැබූ අතමයි පුහුලටත් තබන්නේ” යන කියමන සිහිපත් කරමින් කිව යුත්තේ පොදු උන්නතිය ඉක්මවා යන බොහෝ දේත් ඒ සමග ම නියාමනයට හා පාලනයට උත්සාහ කැරෙන බවයි. එයට මෑත ඉතිහාසයේ සාක‍ෂි හා අත්දැකීම් බහුලයි.

ඉන්ටර්නෙට් ප්‍රවෘත්ති නියාමනය ගැන නිරවුල් හා මැදහත් සංවාදයක් අවශ්‍යයි. ගොඩබිම සිට පිහිනීම ගැන හා කිමිදීම ගැන කථා කිරීම ප්‍රායෝගික නොවන්නා සේ ම මිහිමත සිටගෙන අභ්‍යවකාශයේ හැසිරීම නියාමනය කරන්නට තැත් කිරීමත් සීරුවෙන් කළ යුත්තක්!

සිවුමංසල කොලූගැටයා #41: ඉන්ටර්නෙට්වලට කවුද බය?

This is the Sinhala text of my weekly column in Ravaya newspaper of 20 Nov 2011. This week, I continue our discussion on Internet freedom: what can – and must – be regulated online, and how regulation is fundamentally different from control and censorship. I insist that conceptual clarity is as important as technical understanding of how the Internet works.

Similar grounds was covered in two blog posts:
April 2007: Press Freedom in the Digital Age – Seeing beyond our noses and tummies
May 2008: Who is afraid of Citizen Journalists? Thoughts on World Press Freedom Day

The web is (largely) free for now...but for how long? Assorted babus are out to cage it!

දස වසරක් කියන්නේ මානව ඉතිහාසයට කෙටි කාල පරාසයක්. එහෙත් මානවයකුගේ ජීවිතයේ සැළකිය යුතු කාල වකවානුවක්. නව සන්නිවේදන තාක‍ෂණයන් පැත්තෙන් බැලූවොත් දිගු කාලයක්. ඉන්ටර්නෙට් මාධ්‍යයේ එක් වසරක් තුළ සාමාන්‍ය ලෝකයේ වසර ගණනාවක තරම් පරිනාමයක් සිදු වනවා. මේ පරිනාමීය සීඝ්‍රතාව හා එයින් මාධ්‍ය ලෝකයට හා සමස්ත ජන සමාජයට ඇති වන බලපෑම් ගැන අවධියෙන් සිටීම වැදගත්.

දස වසකට පෙරල 2001 ලෝක මාධ්‍ය නිදහස් සමරු දිනය (මැයි 3) සමරන්නට කර්තෘ මණ්ඩල සංසදය හා මාධ්‍යවේදීන්ගේ සංවිධාන ගණනාවක් එක්ව කොළඹ බණ්ඩාරනායක සම්මන්ත්‍රණ ශාලාවේ පැවැත් වූ රැස්වීමේ කථීකයකු ලෙස මටත් ඇරැයුම් කළා. සංවිධායකයන් මගෙන් ඉල්ලා සිටියේ නව සන්නිවේදන තාක‍ෂණයන් මාධ්‍ය නිදහසට දායක වන සැටි ගැන කථා කරන්නයි.

එවකට ජංගම දුරකථන භාවිතය ඇරඹී වසර 12ක් හා වාණිජ මට්ටමෙන් ඉන්ටර්නෙට් ලංකාවට හදුන්වා දී වසර 6ක් ගත වී තිබුණා. නමුත් ජංගම දුරකථනවල වටිනාකම හදුනා ගත්ත ද මාධ්‍ය ආයතන ඉන්ටර්නෙට් ගැන හරිහැටි අවබෝධයක් ලබා තිබුණේ නැහැ. ගෝලීය ප්‍රවණතා හා ආසියා කලාපීය අත්දැකීම් හුවා දක්වමින් මා තර්ක කළේ එළඹෙන වසරවල මාධ්‍ය නිදහසට හා තොරතුරු ගලනයට විප්ලවීය දායකත්වයක් ඉන්ටර්නෙට් හරහා ලැඛෙන බවයි. ඉන්ටර්නෙට් ප්‍රගමනය මාධ්‍යවේදීන්ට ප්‍රයෝජනවත් වන අතර එයින් නව අභියෝග ද මතු කරන සැටි මා පෙන්වා දුන්නා.

මගේ කරුණු දැක්වීම මෙරට මාධ්‍යවේදීන්ට අදාල නොවන ‘බටහිර’ සංකල්පයක් බවට ප්‍රබල තර්කයක් සභාවෙන් මතුව ආවා. මාධ්‍යවේදීන් හා කතුවරුන් බහුතරයක් නිහඩව සිටිද්දී සුළුතරයක් පුන පුනා කියා සිටියේ රජය හා මාධ්‍ය හිමිකරුවන්ගෙන් විවිධාකාර හිරිහැර විදින අපේ මාධ්‍යවේදීන්ට ‘ඔය ඉන්ටර්නෙට් විලාසිතාවලට කාලයක් නැති’ බවයි. එක් පසෙකින් මරණීය තර්ජනවලට මුහුණ දෙමින්, තවත් පසෙකින් අඩු වැටුප් හා අවම පහසුකම් යටතේ වැඩ කරමින් සිටින බහුතරයක් මාධ්‍යවේදීන්ට ඉන්ටර්නෙට් ගැන කථා කිරීම ම ඔවුන්ට අවමන් කිරීමක් බවට එක් තරුණ මාධ්‍ය සගයෙක් කියා සිටියා!

ඔවුන්ගේ සංදේහවාදය (scepticism) අගය කරමින් මා ඉල්ලා සිටියේ මාධ්‍ය නිදහස සදහා අරගල කරද්දී අද ගැන පමණක් නොව හෙට ගැන ද අවධානය යොමු කරන ලෙසයි. ඉන්ටර්නෙට් පෙරටු කරගත් නව සන්නිවේදන තාක‍ෂණයන්ගේ සිඝ්‍ර ව්‍යාප්තිය සමග සාම්ප්‍රදායිකව තොරතුරු ගලනය පාලනය කරන්නට රාජ්‍යයන්, සමාගම් හා වෙනත් බලාධිකාරයන් යොදා ගත් උපක්‍රම තව දුරටත් සාර්ථක නොවනු ඇතැයි මා අනාවැකි පළ කළා. එහෙත් ඒ තොරතුරු ප්‍රවාහය උත්සන්න වීමත් සමග තොරතුරු ජනනය හා ගලනය කරවන මාධ්‍යවේදීන් හා අනෙකුත් විද්වතුන්ට අළුත් වගකීම් සමුදායක් බිහි වන බවත්, තොරතුරු ප්‍රවාහයට වේලි බැදීමේ නව උපක්‍රම බලාධිකාරීන් සොයා ගනු ඇති බවත් මා තව දුරටත් කියා සිටියා.

එදා ආවේගශීලීව මා සමග තර්ක කළ තරුණ මාධ්‍යවේදීන් වසර පහක් යන්නට පෙර තමන්ගේ ම ප්‍රවෘත්ති හෝ මතවාදී වෙබ් අඩවි ඇරඹීම දෙස මා බලා සිටියේ උපේක‍ෂා සහගතවයි. එමෙන් ම දස වසක ඇවෑමෙන් ඉන්ටර්නෙට්, මාධ්‍ය නිදහස හා මාධ්‍ය සදාචාරය ගැන මා එදා කී ලෙසින් ම සංවාදයක් ඇති වී තිඛෙන ආකාරය මා දකින්නේ ද මහත් ඕනෑකමින්.

සරසවි ඇදුරන්ට සීමා වූ ඉන්ටර්නෙට් භාවිතයක් 1990 සිට මෙරට ක්‍රියාත්මක වූවත් වාණිජ මට්ටමෙන් ඕනෑ ම කෙනකුට මුදල් ගෙවා ලබාගත හැකි ඉන්ටර්නෙට් සේවා ඇරඹුණේ 1995 අප්‍රේල් මාසයේ. 1995 සැප්තැම්බර්යේ ලේක්හවුස් ඉංග්‍රීසි පුවත්පත්වල වෙබ් අඩවි ඇරඹීමත් සමග මෙරට මාධ්‍ය ටිකෙන් ටික ඉන්ටර්නෙට් වෙත ප්‍රවේශ වුණා.

මේ වන විට මෙරට ජනගහනයෙන් අඩු තරමින් සියයට 10ක් (ලක‍ෂ 20 ක් දෙනා) නිතිපතා ඉන්ටර්නෙට් පරිශීලනය කරනවා. (ඉන්ටර්නෙට් ගිණුම් සංඛ්‍යාව මීට අඩුයි. ඇතැම් දෙනා හවුලේ භාවිත කරන ගිණුම් රැසක් තිඛෙනවා.) සෘජුව භාවිත කරන ජන සංඛ්‍යාවට අමතරව එම මාධ්‍යයේ බලපෑම වක්‍රව ලබන තවත් ජන පිරිසක් ද සිටිනවා.

අද වන විට ඉතා විශාල තොරතුරු සමුදායක් නිතිපතා ඉන්ටර්නෙට් හරහා හුවමාරු වනවා. එය විවිධ මට්ටම්වල සිදු වනවා. පුද්ගලයන් හෝ ආයතන අතර පෞද්ගලිකව සිදුවන හුවමාරු තිඛෙනවා. (email, Skype, Facebook කථා බහ ආදිය). මේවා සෙසු අයට විවෘත නැහැ. ඇතැම් වෙබ් අඩවි ද මුරපදයක් (password) යොදා අවසර ගෙන ඇතුල් විය යුතු ආකාරයේ ඒවායි. සමහර මාධ්‍ය ආයතනවල වෙබ් අඩවි මේ ගණයට අයිතියි.

එසේ නොමැතිව ඕනෑ ම කෙනෙකුට නොමිළයේ පිවිසීමට හැකි වෙබ් අඩවි අති විශාල සංඛ්‍යාවක් තිඛෙනවා. ඒවා තුළ ප්‍රවෘත්ති, මතවාද, ඡායාරූප, කාටුන් රේඩියෝ හා ටෙලිවිෂන් වැඩසටහන් මෙන්ම අධ්‍යාපනික හා වෙනත් විශේෂිත අන්තර්ගතයන් තිඛෙනවා. අසත්‍ය තොරතුරු ප්‍රචාරය කරන වෙබ් අඩවි, මිනිසුන් මුලා කරමින් මුදල් වංචා කරන්නට තැත් කරන වෙබ් අඩවි මෙන්ම අසභ්‍ය පින්තූර හා විඩියෝ ඇතුළත් අඩවි ද තිඛෙනවා.

බලා ගෙන ගියා ම මුද්‍රිත මාධ්‍යයේත් අඩු වැඩි පමණට මේ විවිධත්වය හමු වනවා. එහෙත් එක් ප්‍රධාන වෙනසක් වන්නේ මුද්‍රිත මාධ්‍ය සංසරණයට තැපෑල හෝ පත්තර ලෑලි හෝ පොත් සාප්පු හෝ අවශ්‍ය වූවත් ඉන්ටර්නෙට් හරහා මේ අන්තර්ගතයන් පරිශීලනයට අවශ්‍ය වන්නේ පරිගණකයක් හෝ ඉහළ මට්ටමේ ජංගම දුරකථනයක් හා ඉන්ටර්නෙට් පහසුකම පමණයි. එ නිසා නිවසේ, කාර්යාලයේ මෙන් ම මහමගදී වූවත් එයට බද්ධ විය හැකියි.

අතට හසු නොවන, මනසට පවා නුහුරු මේ අළුත් ‘සෙල්ලම’ ගැන ඇතැම් දෙනා බිය සැක උපදවා ගැනීම පුදුමයක් නොවෙයි. වසර 16ක් ගත වීත් ලක් සමාජය තවමත් ඉන්ටර්නෙට් සමග බද්ධ වන්නේ යම් චකිතයක්, සැකයක් හා දෙගිඩියාවක් සමගයි. අළුත් දෙයකට හුරු වන්නට කල් ගත වීම ස්වාභාවික වූවත්, දිගින් දිගට ම නව මාධ්‍යයක් දෙස වපර ඇසින් බැලීම හොද ද?

වත්මන් ආන්දෝලනයට හේතු වී ඇත්තේ සුළුතරයක් වෙබ් අඩවි විසින් ප්‍රවෘත්ති වාර්තාකරණයට හා කාලීන සිදුවීම් විග්‍රහයන්ට යොමු වීමයි. මේ ප්‍රවණතාව රජයට පමණක් නොව සාම්ප්‍රදායික ජන මාධ්‍යවලටත් ප්‍රශ්නයක් වී ඇති බව පෙනෙනවා.

ලොව පුරා ම ඉන්ටර්නෙට් හරහා පමණක් ප්‍රවෘත්ති ඛෙදා හරින හා අදහස් ප්‍රකාශනයේ යෙදෙන වෙබ් අඩවි ගණන වැඩි වෙමින් තිඛෙනවා. මේවා ප්‍රධාන ප්‍රවාහයේ පුවත්පත්වල වෙබ් අඩවිවලට වඩා ආකෘතියෙන් හා ස්වභාවයෙන් වෙනස්. යම් තරමකට මේවා සම කළ හැක්කේ පැය 24 පුරා ම පුවත් ආවරණයේ යෙදෙන, චන්ද්‍රිකා හරහා විකාශය කැරෙන ටෙලිවිෂන් නාලිකාවලටයි (උදා. CNN). දේශ සීමා හා රාජ්‍ය නීතිරීතිවලට නතු නොවී වාර්තාකරණයේ යෙදීමේ හැකියාව මේ දෙවර්ගයට ම තිඛෙනවා. අසාධාරණ මාධ්‍ය මර්දනය හෝ නිල පුවත් පාලනයක් හෝ පවතින රටවල (උදා. බුරුමය) සැබෑ තොරතුරු එරට වැසියන් දැන ගන්නෙත්, පිටස්තර ලෝකයට යන්නේත් මෙබදු සේවා හරහායි.

ඉන්ටර්නෙට් යනු මුළුමනින් පාලනය (control) කළ හැකි මාධ්‍යයක් නොවේ. අපේ රට තුළ වෙබ් අඩවි තහනම් කිරීම ගැන විටින් විට සංවාදයන් මතු වනවා. වෙබ් අඩවියක් තහනම් කිරීම යනුවෙන් මෙරට අදහස් වන්නේ රට තුළ ඉන්ටර්නෙට් සබදතා හරහා යම් වෙබ් අඩවිවලට පිවිසීම අවහිර කිරීම (blocking) පමණයි. ඒ වෙබ් අඩවි සෙසු ලෝකයට ම බලා ගත හැකියි. එසේම චරදංහ නම් වට රවුම් තාක‍ෂණික ක්‍රමයක් හරහා අවහිර කළ වෙබ් අඩවි මෙරට සිට බලා ගන්නටත් හැකියි. මෙරට හිතුමතයට, හිතෙන වෙලාවට වෙබ් අඩවි අවහිර කරන්නට බලධාරීන් කි්‍රයා කළත් පරිනත වූ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයක් ඇති රටවල එසේ කළ හැක්කේ අධිකරණ නියෝග මත පමණයි. එහිදී නිශ්චිත අපහාසයක් හෝ අගතියක් හෝ සිදු වන බවට අධිකරණයට ඒත්තු ගිය යුතුයි.

පුවත් වාර්තාකරණයේ යෙදෙන ඉන්ටර්නෙට් වෙබ් අඩවිවල හිමිකරුවන් හා සංස්කාරකයන් සොයා ගත නොහැකි යයි කීම මුළුමනින් ම සත්‍ය නැහැ. ඉන්ටර්නෙට් අක්මුල් ආපසු සොයා ගෙන යා හැකි තාක‍ෂණයක්. අවශ්‍ය තාක‍ෂණික දැනුම, ශිල්ප ඥානය හා අධිකරණ නියෝගයක් තිබේ නම් අනන්‍යතාවය හෙළි නොකර ප්‍රකාශනයේ යෙදෙන වෙබ් අඩවියක පසුබිම අනාවරණය කර ගත හැකියි. එහෙත් එය ලෙහෙසි නැහැ. එමෙන් ම ජාත්‍යන්තර සහයෝගය අවශ්‍යයි. බොහෝ වෙබ් අඩවි යොදා ගන්නා වෙබ් ඉඩකඩ (servers) ඇත්තේ බටහිර රටවල හෝ සිංගප්පූරුව වැනි ස්ථානවලයි. (මෙයට වෙළදපොල හේතු තිඛෙනවා)

ලංකාවේ ඉන්ටර්නෙට් ආගමනය වූ දා පටන් ඒ ගැන අධ්‍යයනය කරන මා මිත්‍ර චානුක වත්තේගම කියන්නේ රුසියාව වැනි රටවල් එබදු සහයෝගය නොදෙන නිසා එබදු රටක වෙබ් අඩවියක් මුල්ගත (host) කළොත් එහි හිමිකරුවන් හදුනාගැනීම දුෂ්කර වන බවයි.

චානුක අවධාරණය කරන පරිදි, මුද්‍රිත මාධ්‍ය (පුවත්පත්, සගරා) හා විද්යුත් මාධ්‍ය (රේඩියෝ, ටෙලිවිෂන්) සම්බන්ධයෙන් අදාල භෞතික තත්ත්වයන් හා නියාමන/පාලන හැකියාවන් ඉන්ටර්නෙට් මාධ්‍යයට ඍජුව අදාල නොවන බව තේරුම් ගැනීම ඉතා වැදගත්. එය මුද්‍රිත හා විද්යුත් මාධ්‍ය මෙන් භෞතික ලෝකයේ සංසරනය වන මාධ්‍යයක් නොවෙයිග පත්තර, රේඩියෝ හා ටෙලිවිෂන් මානසිකත්වයේ හැදී වැඩුණු අප බොහෝ දෙනකුට ඉන්ටර්නෙට් සංකල්පමය අභියෝගයක් එල්ල කරනවා.

ඉන්ටර්නෙට් මුල පටන් ම සැළසුම් කොට නිර්මාණය කර ඇත්තේ කිසිදු තනි බලාධිකාරියකට (රාජ්‍ය, හමුදා හෝ සමාගම්) නතු කර ගෙන පාලනය කළ නොහැකි ලෙසටයි. ඉන්ටර්නෙට් බිහි කිරීමට තාක‍ෂණික දැනුම හා මූල්‍යමය සම්පත් ලබා දුන් අමෙරිකානු රජයට වුවත් ඉන්ටර්නෙට් හසුරුවන්නට බැහැ. විකිලීක්ස් වෙබ් අඩවිය හරහා අමෙරිකානු රාජ්‍ය තාන්ති්‍රක රහස් හෙළදරවු වීම නතර කරන්නට ඔවුන්ට මහත් ඕනෑකමක් තිබුණත් එයට තාක‍ෂණික හැකියාවක් තිබුණේ නැහැ. තනි රජයකට නොව ලෝකයේ රාජ්‍යන්ගේ සාමුහිකය වන එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයට පවා ඉන්ටර්නෙට් පාලනය පිළිබද අවසන් බලතල නැහැ.

නමුත් මෙයින් අදහස් කරන්නේ ඉන්ටර්නෙට් ඇති සයිබර් අවකාශය අරාජික, අනාරක‍ෂිත හා අන්තරාදායක පරිසරයක් යන්න නොවෙයි. ඉන්ටර්නෙට් හරහා ඩිජිටල් (අංකිත) ස්වරූපයෙන් තොරතුරු ගලා යාමට ලොව පුරා ක්‍රියාත්මක වන පරිගණක විද්‍යාත්මක ප්‍රමිතීන් හා එකගතාවයන් තිඛෙනවා. ඒවා ස්වයං නියාමනය කැරෙන ක්‍රමවේදයන් ද පසුගිය වසර 25 තුළ බිහි වී තිඛෙනවා.

සරල උදාහරණයකට රාවය වෙබ් අඩවියේ www.ravaya.lk ලිපිනය බලන්න. මේ ලිපිනය (URL) රාවය වෙඩ් අඩවියට සුවිශේෂීයි. එය ලබාගෙන ඇත්තේ .lk මගින් අවසන් වන සියළු වෙබ් ලිපිනයන් අනුමත කිරීමේ බලය ලත් LK Domain Name Registry (www.nic.lk) නම් ආයතනයෙන්. එය මොරටුව විශ්ව විද්‍යාලයට අනුබද්ධව ක්‍රියාත්මක වෙතත් එහි බල මූලය වන්නේ ICANN (www.icann.org) නමැති ලෝකයේ ම වෙබ් නාමකරණය නියාමනය කරන සංවිධානයයි. ඔබ .lk නොකැමති නම් .com හා .org වැනි ලිපිනයන් භාවිත කළ හැකියි. ඒවා නිකුත් කිරීමේ වරම ඇති සමාගම් විශාල සංඛ්‍යාවක් තිඛෙනවා. එහෙත් ඒ සියල්ල අන්තිමේදී සම්බන්ධ වන පොදු ICANN ප්‍රමිති හා රීති මාලාවක් තිඛෙනවා. මේ රාමුවට පිටින් යන හිතුවක්කාර කිසිවකුට ඉන්ටර්නෙට් හරහා තොරතුරු දෙන්න හෝ ලබන්න හෝ නොහැකියි. නමුත් මේ නියාමනය සිදු වන්නේ ඉන්ටර්නෙට් යටිතල පහසුකම්වලට (internet infrastructure) අදාල ව මිස ඒ හරහා ගලා යන තොරතුරු සම්බන්ධයෙන් නොවෙයි.

අප කැමති වූවත් නැතත් නව සන්නිවේදන තාක‍ෂණයන් හා මාධ්‍යයන් ලෝකයේ පරිනාමය වනවා. ඒවා අභිමුඛව අපට තෝරා ගත හැකි ප්‍රතිචාර දෙකක් තිඛෙනවා. එකක් නම් ‘ඕවා අපට එපා’ කියමින් අපේ රටට එම තාක‍ෂණය/මාධ්‍යය පිවිසීම නතර කිරීමයි. (1968දී ජර්මනියෙන් ත්‍යාග කරන්නට ගිය ටෙලිවිෂන් විකාශ පහසුකම් එවකට පැවති රජය ප්‍රතික්ශෙප කළේ ඇතැම් පණ්ඩිතයන්ගේ අවවාද නිසයි.) දෙවැනි විකල්පය නම් අවධි වූ සිහියෙන් යුතුවල නිසි නියාමනයක් (regulation) සහිතව නව සන්නිවේදන තාක‍ෂණයන් මෙරට ස්ථාපිත වන්නට ඉඩ දීමයි.

ළිං මැඩියන් බදු ජාතියක් බිහි නොකර, ලෝකයත් සමග ගනුදෙනු කරන තත්ත්වයකට යන්නට නම් දෙවැනි විකල්පය තෝරා ගත යුතුයි. එහිදී ප්‍රශස්ත ප්‍රතිපත්ති රාමුවක් හා නියාමන ක්‍රමවේදයක් අවශ්‍ය වනවා. එය හරි හැටි තෝරා බේරා නොගැනීම නිසයි අද දක්වා ම ඉන්ටර්නෙට් ගැන මේ තරම් බයක් සැකක් පවතින්නේ.