Although it has been discussed for centuries, there is no universally accepted definition of basic human needs . During the 1970s, basic needs emerged as a key topic in development debates. Various studies – catalysed by UN agencies and the Club of Rome – tried to define it.
In 1976, the International Labour Organization (ILO) prepared a report that identified basic needs as food, clothing, housing, education and public transportation. It partially drew on ILO’s country reports on Columbia, Kenya and Sri Lanka. Since then, different development agencies have adopted variations of the original ILO list. National planners have used the concept to benchmark economic growth.
The ground reality has changed drastically since those heady days. In view of the rapid evolution of information society, communication should be considered a basic human need. This is the basic thrust in my latest Ravaya column (in Sinhala).
See also my related writing on revisiting basic needs:
13 Dec 2013: Op-ed in The Communication Initiative: Can Development Community catch up with Nelson Mandela?
25 Nov 2012: When Worlds Collide #43: Toilets or Telephones? That’s the Wrong Question!
16 July 2008: Op-ed in Groundviews.org: Mobile Phones in Sri Lanka: Everyman’s new trousers?
‘‘හැම කොල්ලයි බල්ලයිම ජංගම දුරකථන අරන් ගමන් යනවා. හරියට ඒ උපකරණය පාවිච්චි කරන්නවත් නොදන්නා අයට මේ පහසුකම දිය යුතුද?’’
මීට වසර කිහිපයකට පෙර මේ අදහස පළ කරනු මා ඇසුවේ විශ්රාමගිය පරිපාලන නිලධාරියකු විසින්. එය නිමිත්තට ගනිමින් 2008 මැදදී මා ලිපියක් ලියුවා . එහි මූලික හරය වූයේ සමාජයේ උස් මිටි, උගත් නූගත්, ඇති නැති පරතරයන් අභිබවා යන්නට ජංගම දුරකථනයට හැකිව ඇති බවයි.
නිදහස ලැබීමෙන් පසු පළමු දශකය හා දෙක පමණ කාලයේ කලිසම කා අතරත් පැතිර ගිය සැටිත්, වරප්රසාද ලත් උදවිය අන් අය කලිසම් අඳිනවාට එරෙහිව තර්ක කළ සැටිත් මා සිහිපත් කළා. කලිසම අඳින්නට හැකි දැන උගත් (විශේෂයෙන් ඉංග්රීසි උගත්) පිරිමින්ට පමණක් යැයි ලක් සමාජයේ ප්රචලිත වූ මතය පහව ගියේ 1970 පමණ වන විටයි.
කලක් තිස්සේ නිල බලය හා ධන බලය යන සාධකවල සංකේතයක් වූ දුරකථනය කොයි කාටත් මිලට ගෙන භාවිත කළ හැකි පොදුජනතාවගේ උපකරණයක් වූයේ වසර 2000න් පමණ පසුවයි. අද වන විට මෙරට වැඩිහිටි ජනගහනයෙන් බහුතරයක් දෙනාට දුරකථනයක් හිමියි. නැතහොත් ලෙහෙසියෙන් දුරකථනයක් භාවිත කළ හැකියි. මේ බොහෝ දෙනකු එම වරම ලැබුවේ දුරදක්නා ටෙලිකොම් නියාමන ප්රතිපත්ති නිසාත්, ජංගම දුරකථනවල උපකරණ මිල පහත වැටීම නිසාත්.
එහෙත් තවමත් මේ ප්රවණතාවට නොකැමති, එහි දොස් සොයන පිරිසක් අප අතර සිටිනවා. රැකියාවක නිරත නොවූ අයට, කාන්තාවන්ට හා වයෝවෘද්ධ අයට දුරකථන මොනවාටදැයි ඔවුන් අසනවා. බටහිර රටක උගත් ප්රගතිශීලි මනසක් ඇති මගේ මිතුරකු ද නිතර කියන්නේ ජංගම දුරකථන සේවා හරහා විදෙස් හවුල්කාර සමාගම් අපේ රටේ ධනය පිටරට අදින බවයි.
30 March 2014: සිවුමංසල කොලූගැටයා #162: ජංගම දුරකථනයට තවමත් ඔරවන අපේ හනමිටිකාරයෝ
ජංගම දුරකථනවලටත් වඩා මේ විවේචකයන්ගේ ප්රතිරෝධය එල්ල වන්නේ ඉන්ටර්නෙට් මාධ්යයටයි. සිසුන්, ගුරුවරුන් හෝ පර්යේෂකයන් නොවන අයට ඉන්ටර්නෙට් නිතිපතා භාවිතයක් අවශ්ය නැති බවටත්, එයට ඉඩදීම හරහා නාස්තිකාර ඇබ්බැහිකම් අපේ ජනයාට හුරු පුරුදු වන බවට මේ අය තර්ක කරනවා.
“ඌණ සංවර්ධිත රටකට මේ තරම් සන්නිවේදන සේවා කුමකද?” මෙය ඔවුන් මතු කරන තවත් ප්රශ්නයක්. අද වන විට මෙරට (ඇන්ටෙනාවකින් හසු කර ගෙන නොමිලයේ බැලිය හැකි) ටෙලිවිෂන් නාලිකා 21ක් ද FM රේඩියෝ නාලිකා 50ක් පමණ ද තිබෙනවා. මේ තරම් විද්යුත් මාධ්ය සේවා අප රටට අනවශ්ය බවත්, මේවා ජන මනස මොට කරන බවටත් මේ අය තර්ක කරනවා.
(සාමාන්ය ජනයාට මෙතරම් සන්නිවේදන සේවා අවශ්ය නැතැයි කියන අතරම ඔවුන් තම දරුවන්ට නම් කේබල් ටෙලිවිෂන්, ඉන්ටර්නෙට් පහසුකම් හා ජංගම දුරකථන ලබා දෙනවා. කලකට පෙර පොදු ජනයාට ඉංග්රීසි උගන්නට එපා කියූ පාලකයෝ තම දරුවන්ට හිමින් සැරේ ඉංග්රීසි ඉගැන්වූවාක් මෙන්!)
දුරකථන සේවාවක් ලබා ගැනීමට වසර ගණනක් පොරොත්තු ලේඛනයක සිටීම හා සාපේක්ෂව ලොකු මුදලක් ගෙවීම ආදී දුෂ්කරතා අප බොහෝ දෙනෙකුගේ මතකයේ තිබෙනවා. මේ වන විට දුරකථන උපකරණ මිළත්, ඇමතුම් ගාස්තුත් ලෝකයේ අඩුම මට්ටමක පහත බැස ඇතත් පරණ මතකයන් මත පදනම් වී සමහරුන් තවමත් ප්රතිචාර දක්වනවා විය හැකියි. මේ උදවිය තම දැනුම අළුත් කරගත යුතුයි.
ජංගම දුරකථන හා ඉන්ටර්නෙට්වලට ගැරහීම පිටුපස තවත් දුර්මතයක් තිබිය හැකියි. එනම් දුරස්ථ සන්නිවේදනය මූලික මානව අවශ්යතාවක් නොව ද්වීතියික එකක් බවටත්, එයට මුදල් වියදම් කිරීම නාස්තියක් බවටත් ගතානුගතික ලක් සමාජයේ තවමත් ඇති පිළිගැනීමයි.
මූලික මානව අවශ්යතා (basic human needs) නිර්වචන කිහිපයක් තිබෙනවා. කාටත් පිළිගත හැකි මූලික අවශ්යතා ලයිස්තුවක් සම්පාදනය කරන්නට සංවර්ධනය පිළිබඳ පර්යේෂකයන් හා ක්රියාකාරියන් 20 වන සියවසේ මැද පටන් විවිධ උත්සාහයන් ගත්තා. ආහාර පාන, ඇඳුම් හා නිවාස සෑම කෙනෙකුටම අත්යවශ්ය වුවත් බෙහෙත්, අධ්යාපනය, ප්රවාහනය ආදිය මූලික අවශ්යතා ද නැතහොත් ද්වීතියික අවශ්යතා ද යන්න ගැන විද්වතුන් වාද කළා.
1976දී එක්සත් ජාතීන්ගේ ජාත්යන්තර කම්කරු සංවිධානය (ILO) කොලොම්බියාව, කෙන්යාව හා ශ්රී ලංකාව යන රටවල කළ අධ්යයන මත පදනම් වී මූලික අවශ්යතා ලයිස්තුවක් යෝජනා කළා. එයට අයත් වූ අවශ්යතා 5 නම්: ආහාර පාන, ඇඳුම්, නිවාස, අධ්යාපනය හා පොදු ප්රවාහනයයි.
මේ වනතුරු බොහෝ ජාතයන්තර හා දේශීය මට්ටමේ ප්රතිපත්ති සම්පාදනයේදීත්, විද්වත් සාකච්ඡාවලත් යොදා ගැනෙන්නේ මේ ලයිස්තුවයි. එහෙත් ගෙවී ගිය දශක හතරකට ආසන්න කාලය තුළ ලෝකය බෙහෙවින් වෙනස් වී, තාක්ෂණය ප්රගමනය වී තිබෙනවා. 21 වන සියවසට ගැලපෙන මූලික මානව අවශ්යතා විමර්ශනයට කාලය ඇවිත්.
මූලික අවශ්යතා සමාලෝචනය කළ යුත්තේ අද තොරතුරු සමාජයේ මානවයන්ගේ සිතුම් පැතුම් හා අපේක්ෂාවන් ගැන ද සංවේදී වෙමින්. එසේ නොමැතිව උගත්කමේ උඩඟුබව හෝ පන්ති භේදයේ කුහකකම වැනි සාධක පෙරටු කර ගෙන නොවෙයි.
Afghan kids carrying frame of a TV set, photographed by Reza Deghati 1990 දශකය මැදදී එක්සත් ජාතීන්ගේ ආයතන වෙනුවෙන් ආසියාවේ විවිධ රටවල දුත මෙහෙවරවල යෙදෙන විට මා හොඳාකාර දුටු දෙයක් නම් අඩු ආදායම් ලාභී නාගරික පැල්පත් වාසීන් පවා අතට මුදලක් ලද විගස වර්ණ ටෙලිවිෂන් යන්ත්රයක් ගන්නට තිබූ නැඹුරුවයි. බැංකොක්, ජකර්තා, මැනිලා, බොම්බාය, ඩාකා වැනි ආසියාවේ මහා නගර හැම එකකම පාහේ මේ ප්රවණතාව දැකිය හැකි වුණා.
තම නිවසට හරිහැටි වහලක් නැති, නිසි වැසිකිළි පහසුකම් නැති ජනයා ඒවාට වඩා ටෙලිවිෂනයට මුල් තැනදීම බොහෝ සංවර්ධන ක්රියාකාරිකයන් විමතියට පත් කළා. විද්වතුන් සමහරක් දෙනා එම පෞද්ගලික තීරණය හෙළා දුටුවා. ඒ ගැන මගේ මතය වූයේ නවීන සන්නිවේදනය මාධ්යවලට සමීප වීමට දුප්පතුන්ට ද එක හා සමාන අයිතියක් ඇති බවයි.
නිරතුරු එකිනෙකා අතර සන්නිවේදනය කර ගැනීමටත්, මාධ්ය හරහා තොරතුරු ග්රහනයත් මානවයන්ගේ මූලික ශිෂ්ටාචාරමය අවශ්යතාවක් බව ආතර් සී. ක්ලාක් දශක ගණනක් තිස්සේ අවධාරණය කළා. මානව සන්නිවේදනය ගැන සමීපව අධ්යයනය කළ ඔහු කීවේ සමාජශීලි සත්ත්වයකු වන මානවයාට සන්නිවේදනය, වාතය, ජලය හා ආහාර තරමට ම අවශ්ය බවයි.
ගෙවී ගිය වසර 15 පමණ තුළ ජංගම දුරකථන භාවිතය ලෝකයේ ඉතා ඉක්මනින් පැතිර ගියා. 2013 අග වන විට බිලියන් 7.3ක ලෝක ජනගහනය අතර ජංගම දුරකථන ග්රාහකත්වයන් බිලියන් 6කට වඩා භාවිතයේ තිබුණා. එනම් වයස 18ට වැඩි මානවයන්ගෙන් බහුතරයක් අද කුමන හෝ මට්ටමේ ජංගම දුරකථනයක් භාවිත කරන බවයි. ඒ බොහෝ දෙනකු කිසිදා ස්ථාවර දුරකථනයක් භාවිතා නොකර කෙලින්ම ජංගම දුරකථනයක් හිමි කර ගත් අයයි. (එසේම මෙටරත්, වෙන බොහෝ රටවලත් ස්ථාවර දුරකථන හිමිකම් සංඛ්යාව කෙමෙන් අඩු වෙමින් තිබෙනවා.)
වෙනස් වන ලෝක ස්ථාර්ථය සමග මානව සමාජයේ අපේක්ෂා හා අවශ්යතා ද පරිනාමය වනවා. මීට පරම්පරාවකට දෙකකට පෙර ‘සුඛෝපභෝගී’ යයි හඳුන්වා සීමිත පිරිසකට වෙන් කර තිබූ විදුලි බලය, නල ජලය ආදි පහසුකම් දැන් කොයි කාටත් ලබාදීමේ අවශ්යතාවය පිළිගැනෙනවා.
මේ ගොන්නටම සන්නිවේදන අවශ්යතාවය ද එක් වී ඇති බව මුලින්ම වටහාගත් නායකයකු වූයේ නෙල්සන් මැන්ඩෙලා (ධූර කාලය 1994-1999). 1995දී දකුණු අප්රිකාවේ නව ජංගම දුරකථන ජාලයක් විවෘත කරමින් ඔහු කථාවක කීවේ ‘එකිනෙකා සමග සබඳතා පවත්වා ගැනීමට අප කවුරුත් ඉතා කැමතියි. එය මූලික මානව අවශ්යතාවක්’ කියායි.
ඒ වන විට මුළු අප්රිකා මහද්වීපයේම මිලියන් 800ක් ජනයාට ස්ථාවර හා ජංගම දුරකථන සියයට 1කට වඩා තිබුණේ නැහැ. එහෙත් එළැඹෙන වසරවල මේ සේවා පැතිර යනු ඇති බව මැන්ඩෙලා දුරදක්නා නුවණින් දැන සිටියා.
මැන්ඩෙලාට තිබූ ඒ විවෘත මනස හා අළුත් දේ විචාරශීලීව වැළඳ ගැනීමේ හැකියාව අපේ බොහෝ අයට නැහැ. කොයි කාගේත් සාක්කුවේ හෝ අත් බෑගයේ හමුවන ජංගම දුරකථනයගැන තවමත් වපර ඇසින් බලන්නේ ඒ නිසායි.
හැම දුරකථන ඇමතුමක්ම අධ්යාපනික, ව්යාපාරික හෝ වෙනත් ප්රායෝගික කටයුත්තක් සඳහාම විය යුතුද? ලර්න්ඒෂියා පර්යේෂණායතනයේ සමීක්ෂණවලින් පැහැදිලි වන්නේ දුරකථන භාවිතයේ ලොකුම වටිනාකම ලෙස අඩු ආදායම්ලාභීන් සලකන්නේ මානව සබඳතා පවත්වා ගැනීම හා හදිසියකදී සම්බන්ධ වීමේ හැකියාවයි. ආර්ථික හා ජීවනෝපාය වාසි එන්නේ ප්රමුඛත්වයෙන් ඉන් පසුවයි.
http://lirneasia.net/projects/2010-12-research-program/teleusebop4/
සන්නිවේදනයට ඇති අයිතිය සියළු මානවයන්ගේ මූලික අයිතියක් බවට ආයතන හා විද්වත් කණ්ඩායම් පිළිගෙන තිබෙනවා. උදාහාරණයකට ලෝක රතු කුරුස හා රතු අඩසඳ සංවිධානවල සම්මේලෙනය (IFRC) ඔවුන් වාර්ෂිකව නිකුත් කරන ලෝක ආපදා වාර්තාවේ 2005 කලාපයේ (World Disasters Report 2005 ) තර්ක කළේ හදිසි අවස්ථා හා ආපදාවලට ලක්වූ ජනයාට ආහාර පාන, තාවකාලික නිවාස හා බෙහෙත් මෙන්ම සන්නිවේදන පහසුකම් ද අත්යාවශ්ය සහන සේවාවක් ලෙස සැලකිය යුතු බවයි.
http://www.ifrc.org/Global/Publications/disasters/WDR/69001-WDR2005-english-LR.pdf
මීට පරම්පරාවකට දෙකකට පෙර තිබූ යථාර්ථය දැන් වෙනස්. අපේ රටේ වුවත් බොහෝ පවුල්වල සාමාජිකයෝ නැතිනම් නෑ හිතමිතුරෝ රටේ හා ලෝකයේ දුර තැන්වල පදිංචිව සිටිනවා. රැකියා කරනවා. අපේ ජනගහනය මිලියන් 20.5ක් වන විට (2012 සංගණනය හා එතැන් සිට ප්රක්ෂෙපනය) විදේශගත ලාංකිකයන් ගණන මිලියන් 2ක් පමණ වනවා. මේ දෙපිරිස අතර සන්නිවේදන තාක්ෂණයන් (විශේෂයෙන් ජංගම දුරකථන හා පරිගණක Skype) හරහා කැරෙන නිරතුරු කථාබහක් තිබෙනවා. එම පහසුකම් ලැබීමේ හැකියාව වැඩි වී වියදම අඩු වී තිබෙනවා.
මේ පසුබිම තුළ සන්නිවේදනය මූලික මානව අවශ්යතාවක් ලෙස පිළිගැනීම ප්රායෝගිකයි. එසේම එය සාක්ෂාත් කිරීමට රටට අමතර ආයෝජන දැරීමට සිදු වන්නේ නැහැ. අවශ්ය වන්නේ 1960-1970 දශකවල පැවති යථාර්ථයට අනුගත වූ මූලික අවශ්යතා පිළිබඳ පරණ සංකල්ප නැවත විමසා බලා 21 සියවසට අලූත් කර ගැනීමේ බුද්ධිමය විවෘත බව පමණයි.
See also:
30 March 2014: සිවුමංසල කොලූගැටයා #162: ජංගම දුරකථනයට තවමත් ඔරවන අපේ හනමිටිකාරයෝ
Open Minds! 