Echelon July 2015 column: Kidney Disease Needs ‘Heart and Mind’ solutions

Text of my column written for Echelon monthly business magazine, Sri Lanka, July 2015 issue

Kidney Disease Needs ‘Heart and Mind’ solutions

 By Nalaka Gunawardene

Mass kidney failure in Sri Lanka is a sign of wider systemic failure in land and water care
Mass kidney failure in Sri Lanka is a sign of wider systemic failure in land and water care

If bans and prohibitions were a measure of good governance, Sri Lanka would probably score well in global rankings. Successive governments have shown a penchant for banning – usually without much evidence or debate.

The latest such ban concerns glyphosate — the world’s most widely used herbicide – on the basis that it was causing chronic kidney disease in parts of the Dry Zone.

First, President Maithripala Sirisena announced such a ban in late May (which earned him lots of favourable coverage in environmental and health related websites worldwide).

Then, on 29 May 2015, state-owned Daily News reported under Cabinet decisions: “The scientists who carry out research on renal diseases prevailing in many parts of the country have pointed out that the use of pesticides, weedicides and chemical fertiliser could be contributing to this situation. Accordingly the government has already banned the import and usage of four identified chemical fertilizer and pesticides. In addition to this President has decided to totally ban the import and usage of glyphosate.”

Finally, the Finance Ministry on 11 June gazetted regulations banning the import of glyphosate under the Import and Export (Control) Act. By mid June, it was still unclear whether the ban is comprehensive, or an exception is to be made for tea plantations that rely heavily on this weedicide in lieu of costly labour for manual weeding.

Has this decision tackled the massive public health and humanitarian crisis caused by mass kidney failure? Sadly, no. The new government has ignored the views of a vast majority of Lankan scientists, and sided with an unproven hypothesis. This undermines evidence-based policy making and allows activist rhetoric to decide affairs of the state.

 A Silent Emergency

Map showing distribution of CKDu in Sri Lanka. Source - Journal of Agricultural Sciences, Sri Lanka http://jas.sljol.info/articles/abstract/10.4038/jas.v10i2.8055/
Map showing distribution of CKDu in Sri Lanka. Source – Journal of Agricultural Sciences, Sri Lanka http://jas.sljol.info/articles/abstract/10.4038/jas.v10i2.8055/

The chronic kidney disease was first reported from certain parts of the Dry Zone in the early 1990s. Hundreds were diagnosed with kidney failure – but none had the common risk factors of diabetes, high blood pressure or obesity. Hence the official name: Chronic Kidney Disease of uncertain aetiology, or CKDu.

The disease built up stealthily in the body, manifesting only in advanced stages. By then, regular dialysis or transplants were the only treatment options. Most affected were male farmers in working age, between 30 and 60 years.

In early 2013, the Ministry of Health estimated that some 450,000 persons were affected. The cumulative death toll has been reported between 20,000 and 22,000, but these numbers are not verified.

The kidney specialist who first detected the disease worries that some activists are exaggerating CKDu numbers. Dr Tilak Abeysekera, who heads the department of nephrology and transplantation at the Kandy Teaching Hospital, underlines the critical need for correct diagnosis. CKDu should not be confused with regular types of kidney disease, he says.

In December 2013, he told a national symposium organised by the National Academy of Sciences of Sri Lanka (NASSL) that only 16% of kidney patients in the Anuradhapura district – ‘ground zero’ of the mystery disease – could be classified as having CKDu.

It is clear, however, that CKDu has become a national humanitarian emergency. Providing medication and dialysis for those living with CKDu already costs more than 5% of the country’s annual health budget. With each dialysis session costing around LKR 12,000 (and 3 or 4 needed every week), very few among the affected can afford private healthcare.

Besides the mounting humanitarian cost, CKDu also has implications for agricultural productivity and rural economies as more farmers are stricken. With the cause as yet unknown (although confirmed as non-communicable), fears, myths and stigma are also spreading.

Looking for Causes

For two decades, researchers in Sri Lanka and their overseas collaborators have been investigating various environmental, geochemical and lifestyle-related factors. They have come up with a dozen hypotheses, none of it proven as yet.

Among the environmental factors suspected are: naturally high levels of Fluoride in groundwater; use of Aluminium utensils with such water; naturally occurring hard water (with high mineral content); cyanobacterial toxins in water; pesticide residues; and higher than safe levels of Cadmium or Arsenic. Lifestyle factors studied include the locally brewed liquor (kasippu), and certain Ayurvedic medicinal concoctions. Genetic predisposition to kidney failure has also been probed in some areas.

Researchers are baffled why CKDu is found only in certain areas of the Dry Zone when these environmental and lifestyle factors are common to a much larger segment of population. This makes it much harder to pinpoint a specific cause.

The most comprehensive study to date, the National CKDu Research Project (2009-2011), concluded that CKDu results from not one but several causes. The multidisciplinary study, led by Ministry of Health with support from the World Health Organisation (WHO), highlighted several risk factors. These include long-term exposure to low levels of cadmium and arsenic through the food chain, which are linked to the wide use of chemical fertilisers and pesticides. Selenium deficiency in the diet and genetic susceptibility might also play a part, the study found.

These findings were academically published in BMC Nephrology journal in August 2013 (See: www.biomedcentral.com/1471-2369/14/180). The paper ended with these words: “Steps are being taken to strengthen the water supply scheme in the endemic area as well as the regulations related to procurement and distribution of fertilizers and pesticides. Further studies are ongoing to investigate the contributory role of infections in the pathogenesis of CKDu.”

 Hazards of Pseudoscience

One thing is clear. Remedial or precautionary measures cannot be delayed until a full understanding of the disease emerges. Indeed, WHO has recommended taking care of the affected while science takes its own course.

Dr Shanthi Mendis, WHO’s director for managing non-communicable diseases, says: “CKDu is a major public health issue placing a heavy burden on government health expenditure and is a cause of catastrophic expenditure for families, leading to poverty and stigma in the community.”

CKDu needs a well-coordinated response from public health, agriculture and water supply sectors that typically fall under separate government ministries and agencies. We need to see mass kidney failure as more than just a public health emergency or environmental crisis. It is a sign of cascading policy failures in land care, water management and farming over decades.

In such complex situations, looking for a single ‘villain’ is both simplistic and misleading. For sure, the double-edged legacy of the Green Revolution — which promoted high external inputs in agriculture — must be critiqued, and past policy blunders need correction. Yet knee-jerk reactions or patchy regulation can do more harm than good.

“In Sri Lanka we have a powerful lobby of pseudoscientists who seek cheap popularity by claiming to work against the multinational corporations for their own vested political interests,” says Dr Oliver A Ileperuma, a senior professor of chemistry at Peradeniya University. In his view, the recent glyphosate ban is a pure political decision without any scientific basis.

His concerns are shared by several hundred eminent Lankan scientists who are fellows of NASSL, an independent scientific body (not a state agency). The Academy said in a statement in mid June that it was “not aware of any scientific evidence from studies in Sri Lanka or abroad showing that CKDu is caused by glyphosate.”

NASSL President Prof Vijaya Kumar said: “The very limited information available on glyphosate in Sri Lanka does not show that levels of glyphosate in drinking water in CKDu affected areas (North Central Province) are above the international standards set for safety. CKDu is rarely reported among farmers in neighbouring areas such as Ampara, Puttlam and Jaffna or even the wet zone, where glyphosate is used to similar extent. It has also not been reported in tea growing areas where glyphosate is far more intensively used.”

Agrochemical regulation

In recent years, the search for CKDu causes has become too mixed up with the separate case for tighter regulation of agrochemicals, a policy need on its own merit. International experience shows that a sectoral approach works better than a chemical by chemical one.

The bottomline: improving Sri Lanka’s agrochemical regulation needs an evidence-based, rigorous process that does not jeopardize the country’s food security or farmers’ livelihoods. A gradual shift to organic farming (currently practiced on less than 2% of our farmland) is ideal, but can take decades to accomplish.

Our health and environmental activists must rise above their demonise-and-ban approaches to grasp the bigger picture. They can do better than ridiculing senior scientists who don’t support populist notions. Effective policy advocacy in today’s world requires problem solving and collaboration – not conspiracy theories or confrontation.

Hijacking a human tragedy like CKDu for scoring cheap debating points is not worthy of any true activist or politician.

Proceedings of Dec 2013 NAASL National Symposium on CKDu are at: http://nas-srilanka.org/?page_id=1145

Science writer Nalaka Gunawardene is on Twitter @NalakaG and blogs at http://nalakagunawardene.com

සිවුමංසල කොලූගැටයා #158: දේශීය බීජ හා ගොවි උරුමය රැක ගන්නේ කෙසේද?

In this week’s Ravaya column (in Sinhala), I summarise concerns about the draft new Seed Act of Sri Lanka proposed by the government’s Department of Agriculture. Many farmer groups and environmental activists have serious misgivings about proposals to centralise all seed sharing and trading in the head of the Department of Agriculture. Activists see this seriously undermining those using and protecting traditional varieties of seed and engaged in organic farming.

An English summary of these concerns is found here: New Internationalist, 28 January 2014: Sri Lankan farmers resist new seed law

Traditional hand methods (Transplanting) of cultivating rice in Ceylon, circa 1880 - Image courtesy http://lankapura.com
Traditional hand methods (Transplanting) of cultivating rice in Ceylon, circa 1880 – Image courtesy http://lankapura.com

කෘෂිකර්ම අමාත්‍යාංශය විසින් යෝජිත නව බීජ පනතේ කෙටුම්පත මේ වන විට ගොවි සංවිධාන හා හරිතවේදීන් අතර විවාදාත්මක වී තිබෙනවා.  නව පනතෙන් සුළු ගොවියාගේ පාරම්පරික බීජ අයිතිය සීමා වන්නට හෝ නැති වන්නට හෝ ඉඩ ඇතැයි ඔවුන් අනතුරු අඟවනවා.

ගොවිතැන් ගැන විචාරශීලිව බලා සිටින මා මේ උද්ඝෝෂණය ගැන අවධානය යොමු කළා. ක‍්‍රියාකාරිකයන් ගණනාවකට සවන් දුන්නා.  අද ගොනු කරන්නේ එසේ රැස් කර ගත් කරුණු හා අදහස්වලින් කොටසක්.

දැනට ක‍්‍රියාත්මක වන්නේ 2003 අංක 22 දරණ බීජ පනතයි. යෝජිත නව පනතෙන් පවතින පනතේ බලතල අභිබවා යමින් බීජ පිළිබඳ ඒකාධිකාරයක් කෘෂි නිලධාරින්ට හා බීජ බෙදා හරින සමාගම්වලට ලබා දෙනු ඇතැයි එයට එරෙහි ගොවි සංවිධාන කියනවා.

නව පනත් කෙටුම්පතේ එය හඳුන්වා දෙන්නේ බීජ හා රෝපණ ද්‍රව්‍යවල ගුණාත්මක බව රැකීමට හා නියාමනයටත්, දේශීය බීජ කර්මාන්තයේ සංවර්ධනයට හා ජාන සම්පත් සුරැකීමටත් අරමුණු කැරෙන බවයි. සියළු වැවිලි බෝග, අපනයන බෝග, ඖෂධ පැළෑටි, සත්ව ආහාර වර්ග ආදිය මේ පනතින් ආවරණය වනවා.

ගොවි සංවිධාන කැළඹී ඇත්තේ යෝජිත බීජ පනතින් රටේ සියළු බීජ  හා අනෙක් රෝපණ ද්‍රව්‍ය පිළිබඳ මහා බලධාරියා බවට කෘෂිකර්ම අධ්‍යක්‍ෂ ජනරාල්වරයා  පත් කිරීමේ යෝජනාවයි.  ඔහුගේ අනුමැතියෙන් තොරව බීජ හා රෝපණ ද්‍රව්‍ය නිපදවීම, ළඟ තබා ගැනීම, බෙදා හැරීම,  හුවමාරු කිරීම හා විකිණීම තහනම් වීමට යෝජිතයි.

එසේම පනතතේ විධි විධාන කඩ කරන අය පරීක්‍ෂා කිරීම, ප‍්‍රවාහනය සෝදිසි කිරීම, හා වැරදිකරුවන් වන අයට දඩ නියම කිරිමට හෝ මාස 6කට සිරගත කිරීමට අධ්‍යක්‍ෂක ජනරාල්වරයාට ලැබීමට යෝජිත බලය, පොලිස් බලතල පවා ඉක්මවා  යාමක් බව ගොවි සංවිධාන කියනවා.

මේ කෙටුම්පත ගැන විස්තරාත්මක විවේචනයක් කරන බුද්ධි ජයසූරිය තර්ක කරන්නේ වානිජකරණය වූ කෘෂිකර්මාන්තයක චින්තන රාමුව තුළ පිහිටා මෙය සකස් කර ඇති බවයි. එහි කිසිදු තැනෙක ‘ගොවියා’ යන වචනය නොයොදා ඒ වෙනුවට ‘බීජ හා රෝපණ ද්‍රව්‍ය භාවිත කරන්නන්’ යන තාක්‍ෂණික යෙදුම පමණක් භාවිත කිරීම ගැන ඔහු විමතිය පළකරනවා.

ගොවිතැනින් ජීවිකාව සලසා ගන්නා කුඩා පරිමාන ගොවීන් අති බහුතරයක් සිටින මෙරට, මේ නව පනත හරහා  කෘෂි සමාගම් හා කෘෂි  වෙළඳපොලකට යොමු වීම පැහැදිලි බවත්, එය සුළු ගොවීන්ට අසාධාරණ බවත් ඔහුගේ මතයයි.

‘‘තිරසාර හා පරිසර හිතකාමී ක‍්‍රමයකට කැරෙන ගොවිතැන් ප‍්‍රවර්ධනය ගැන අපේ කෘෂි නිලධාරින් මේ දක්වා සැබෑ උනන්දුවක් දක්වා නැහැ.  මේ නිසා ඔවුන් ගැන කිසි විශ්වාසයක් තබන්නේ කොහොමද?’’ ජාතික ඉඩම් හා කෘෂි ප‍්‍රතිසංස්කරණ ව්‍යාපාරයෙ (MONLAR)  සරත් ප‍්‍රනාන්දු අසනවා.

‘‘ගොවි රජා යයි මහ ඉහළින් වර්ණනා කරන අපේ ගොවියාට කොන්දේසි, තහංචි හා දණ්ඩන රැසක් පනවා ඔහු බියපත් කිරීමේ උත්සාහයක් මෙහි තිබෙනවා.  මෙය ගොවීන්ට පමණක් නොවෙයි පාරිභෝගිකයන්ට ද අහිතකර පනතක් බව අපේ විග‍්‍රහයයි,’’ ප‍්‍රනාන්දු කියනවා.

Sarath Fernando - Photo by Aditya Batra, Down to Earth Magazine
Sarath Fernando – Photo by Aditya Batra, Down to Earth Magazine

බීජ රැක ගෙන ඉතිරිකර ගැනීම, හුවමාරු කර ගැනීම, විකිණිම, අභිජනනය හා දියුණු කිරීම ගොවියාගේ මූලික අයිතිවාසිකමක් බවත්, එය නිලධාරින්ට පාවා දිය නොහැකි බවත් බීජ අයිතීන් රැක ගැනීමේ ජාතික ව්‍යාපාරයේ ස්ථාවරයයි.

ඔවුන් කියන්නේ වසර දහස් ගණනක් තිස්සේ විවිධ කෘෂිකාර්මික බෝගවලට අදාල බීජ වර්ග 3,000කට වැඩි සංඛ්‍යාවක් ලක් ගොවීන් විසින් පාරම්පරිකව වගා කරමින්, රැක ගනිමින් හා හුවමාරු කර ගනිමින් ඇති බවයි.

බීජ අයිතීන් රැක ගැනීමේ ව්‍යාපාරයේ කැඳවුම්කරු මහාමන්කඩවල ශ‍්‍රී පියරතන හිමියන් කියන්නේ හරිත විප්ලවයෙන් හඳුන්වා දුන් දෙමුහුන් බීජ වර්ග මෙන් නොව සාම්ප‍්‍රදායික බීජ වැවීමට අධික ලෙස  රසායනික පොහොර හෝ කෘමිනාශක අනවශ්‍ය බවයි.

“කෘෂි රසායනික  අධික ලෙස  භාවිතය නිසා බෝ නොවන නිදන්ගත රෝග හට ගන්නා බව අපේ විශ්වාසයයි.  වකුගඩු රෝගය පමණක් නොවෙයි, පිළිකා රෝග රාශියක් ද ඇති වනවා. මේ දැඩි අවදානම දැන දැනත් අපේ ගොවීන් බොහෝ දෙනකු තවමත් කෘෂි රසායනිකවල ඇලී ගැලී සිටිනවා.  එය එක් හේතුවක් නම් වැවීමේ (තාවකාලික) පහසුව.  තව හේතුවක් නම් කෘෂි රසායනිකවලට කෘෂිකර්ම දෙපාර්තමේන්තුව හරහා ලැබෙන රාජ්‍ය ප‍්‍රවර්ධනය.  මේ කෘෂි රසායනික නැතිව වගා කිරීමේ අවස්ථාව අපේ ගොවීන්ට ලබා දෙන්න යයි අපි රජයෙන් ඉල්ලා සිටියත් තවම ප‍්‍රතිචාරයක් නැහැ,” එහිමියන් කියනවා.

අඩසියවසකට වැඩි කාලයක් තිස්සේ අධික කෘෂි රසායනික භාවිතය ගොවීන්ට නිර්දේශ කරමින් සිටින අපේ කෘෂිකර්ම දෙපාර්තමේන්තුව සොබාවික ක‍්‍රම මගින් ගොවිතැන් කිරීම හා දේශීය බීජ ගැන එතරම් උනන්දු වන ආයතනයක් නොවෙයි.  (හරිත විප්ලවය ගැන කෙතරම් විවේචන කළත් එය තවමත් ලක් රජයේ නිල ප‍්‍රතිපත්තියයි! එය ක‍්‍රියාත්මක කිරීම දෙපාර්තමේන්තුවේ ප‍්‍රධාන රාජකාරියයි!)

මේ වැඩියෙන් යොදා වැඩි අස්වනු නෙළා ගැනීමේ (high external input agriculture) සම්ප‍්‍රදායට විකල්පයක් ලෙස ජෛවීය පොහොර හා සොබාවික පලිබෝධනාශක යොදා ගෙන වගා කිරීමේ කාබනික ගොවිතැනක් (organic farming) ද සුළු පරිමානයෙන් මෙරට තිබෙනවා.  2014 ජනවාරි 26දා කොලමින් අප එය විග‍්‍රහ කළා.

කාබනික ගොවිතැන් කරන ගොවීන් බොහෝ කොට භාවිත කරන්නේ පාරම්පරිකව ලැබී ඇති දේශීය බීජයි.  නිල තන්ත‍්‍රයෙන් අනුග‍්‍රහයක් නැතිව වුවත් තම තමන් අතර හොඳ දේශීය බීජ හුවමාරු කර ගැනීමක් මේ දක්වා ගොවීන් කර ගෙන ආවා.

රාජ්‍ය නොවන  සංවිධාන (NGO)වලට දොස් කීම පුළුල්ව කැරෙන අද කාලයේ මතක් කිරීම වටින්නේ අයාලේ ගිය රාජ්‍ය කෘෂි ආයතන අවිචාරශීලීව අඩසියවසක් තිස්සේ හරිත විප්ලවයට ආවඩන අතරේ දේශීය බීජ හා කාබනික/සොබාවික ගොවිතැන මෙපමණටවත් රැකී ඇත්තේ  NGO කැපවීම නිසා බවයි.

2003 (පවතින) පනතින් ගොවියකු තමා වැවූ බීජ තොගයක්, තමාගේ බිමෙහිදී වෙනත් අයකුට දීම හෝ විකිණීම හෝ නියාමනය කැරුණේ නැහැ.  සුළු පරිමානයෙන් එකිනෙකා අතර බීජ හුවමාරු කර ගැනීම ගොවින් බොහෝ කලක සිට කරනවා.

යෝජිත පනතේ 18 වන වගන්තියට අනුව දේශීය පාරම්පරික ශාක ජාන සම්පත් සුරැකීම, ගොවිතැනට වැදගත් වූ පැළෑටි රෝපණ ද්‍රව්‍ය  හුවමාරු කර ගැනීම, බෙදා හැරීම හෝ ලබා දීම දෙපාර්තමේන්තු බලධරයාගේ අවසරයකින් තොරව නොකළ යුතු වනවා.  ගොවි හා පාරිසරික ක‍්‍රියාකාරිකයන් කියන්නේ බීජ පිළිබඳව සාම්ප‍්‍රදායිකව ගොවීන්ට තිබූ අයිතිවාසිකම මෙයින් අහෝසි වන බවයි.

නව පනත යටතේ තාක්‍ෂණ හා උපදේශක කමිටුවක් පිහිටුවීමට යෝජිතයි.  2003 පනතේ එබඳු කමිටුවකට ගොවි ජනතාව නියෝජනය කරන දෙදෙනෙකුට අවසර තිබුණත්, නව පනතේ එය දක්වා ඇත්තේ ‘බීජ හා රෝපණ ද්‍රව්‍ය පිිළිබඳ විද්‍යාත්මක ශික්‍ෂණයක් සහිත කෘෂි විද්‍යාඥයන් දෙදෙනකු’ පත් කළ හැකි බවයි.  මෙහි යටි අරමුණ විය හැක්කේ ගොවි නියෝජනය නැති කොට පොතේ උගතුන්ට පමණක් කමිටුව සීමා කිරීම ද?  පනතේ විවේචකයන් මේ බිය පළ කරනවා.

MONLAR ආයතනයේ සරත් ප‍්‍රනාන්දු කියන්නේ මෙරට ගොවිතැනේ රාජ්‍ය නියාමනයට ඉඳුරා ම ලක්විය යුතු පැතිකඩ ද තිබෙන බවයි.  “මහා පරිමාණ රසායනික පොහොර හා වල් නාශක, පලිබෝධනාශක භාවිතය හරහා අපේ ආහාරවලට උග‍්‍ර වස විස එකතු කිරීමත්, එබඳු කෘෂි රසායනික නොමැතිව වගා කරන්නට බැරි  නවීන දෙමුහුම්  බීජ ප‍්‍රභේද  ප‍්‍රවර්ධනය කිරීමත් අනිවාර්යයෙන් මීට වඩා දැඩි පාලනයකට පත් කිරීම අවශ්‍යයි.”

‘‘රටේ නීති රීති තද කළ යුතතේ මේ දෙආකාරයේ කි‍්‍රයාවල යෙදෙන අයටයි.  එසේ නැතිව සුළු ගොවියාට නොවෙයි!’’ ඔහු අවධාරණය කරනවා.

අපේ සමහර ගොවීන් ද වැරදි කරන බව ප‍්‍රනාන්දු පිළිගන්නවා. “පරිසරය වනසන, ආහාර විස කරන ක‍්‍රියා ගොවීන් දැනුවත්ව හෝ නොදැනුවත්ව කරනවා.  එබඳු අකටයුතුකම් පාලනය කරන්නට අවශ්‍ය නීති රජය ගෙනෙනවා නම් අප එයට එක හෙළාම කැමතියි!”

27 Oct 2013: සිවුමංසල කොලූගැටයා #140: ජාතියට වස කවන්නෝ කවරහු ද?

3 Nov 2013: සිවුමංසල කොලූගැටයා #141: විස වගාවට වැට බදින්න ක‍්‍රමයක් මෙන්න!

Dr Vandana Shiva. image courtesy seedfreedom.in
Dr Vandana Shiva. image courtesy seedfreedom.in

යෝජිත පනත් කෙටුම්පත මෙරට ක‍්‍රියාකාරිකයන් විසින් බීජ රැක ගැනීමේ ඉන්දියානු ජනතා ව්‍යාපාරයේ බල කණුවක් වන ආචාර්ය වන්දනා ශිවාට (Dr Vandana Shiva) යොමු කරනු ලැබුවා.  එය අධ්‍යයනය කළ ඇය ද පවසන්නේ ඇතැම් වගන්ති හා යෝජිත විධිවිධාන සුළු ගොවීන්ගේ පාරම්පරික බීජ අයිතීන්ට පහරක් බවයි.

ඇය කියන්නේ කුඩා පරිමාණයෙන් දේශීය වී ප‍්‍රභේද හා අනෙකුත් දේශීය බෝග වගාවේ නිරත ගොවීන් මේ නව පනතේ රාමුවෙන් නිදහස් කළ යුතු බවයි.

19 January 2014:  සිවුමංසල කොලූගැටයා #152: ජන වී රැක ගන්නට වෙර දරන ඉන්දියානු ගොවියෝ

යෝජිත බීජ පනත මහජන අදහස් දැක්වීම සඳහා 2013 අග සිට කෘෂිකර්ම දෙපාර්තමේන්තුවේ වෙබ් අඩවියේ තිබෙනවා.  එය හොඳ පියවරක්.  එහෙත් එපමණක් සෑහෙන්නේ නැහැ.  යෝජිත විධි විධාන අවශ්‍ය වන්නේ ඇයි ද යන්න ජනතාවට තේරෙන ලිහිල් බසින් පැහැදිළි කළ යුතුයි.

පනත් කෙටුම්පත් කරන්නේ ගරු ගාම්භීර හා දරදඬු නීතිමය බසින්.  එයින් ඔබ්බට ගොස් තම අරමුණු ප‍්‍රශස්ත ලෙස  සන්නිවේදනය කිරීමේ අභියෝගය කෘෂිකර්ම දෙපාර්තමේන්තුවට තිබෙනවා. එසේ කරන විට ගොවි හා සෙසු ජන සංවිධානවල විරෝධතා සාවධානව සැළකිල්ලට ගෙන සංවාදයකට එළැඹීමත්  වැදගත්.  පරිනත සමාජයන්හි නව නීති හා රෙගුලාසි සම්මත කර ගන්නේ එබඳු පුළුල් සංවාදවලින් පසුව පමණයි.

මෙහිදී ආවේගශීලි නොවී ඉලක්කගතව මත දැක්වීමේ වගකීම ගොවි, හරිත හා අනෙක් ජන සංවිධානවලට හා ස්වාධීන විද්වතුන්ට තිබෙනවා.

Sri Lanka traditional rice - image from Wikipedia
Sri Lanka traditional rice – image from Wikipedia

බීජ අයිතීන් සුරැකීමේ ජාතික ව්‍යාපාරයේ රැස්වීමකට මෑතදී නිරික්‍ෂකයකු ලෙස මා  සහභාගී වූවා.  එසේම ඔවුන් නව බීජ පනතට එරෙහිව ලියූ  පත‍්‍රිකා හා ඇතැම් පුවත්පත් ලිපි ද කියැවුවා.

මේ ක‍්‍රියාකාරිකයන්ගේ අවංක බව හා කැපවීම ගැන කිසිදු සැකයක් නැහැ.  එහෙත් ඔවුන්ගේ ක‍්‍රමවේදය ගැන මට ප‍්‍රශ්න තිබෙනවා.  සංකීර්ණ අද සමාජයේ ප‍්‍රශ්න සරලව විග‍්‍රහ කළ නොහැකියි. මාතෘකාවට අදාලව, කෙටියෙන් හා තර්කානුකූලව කරුණු ගොනු කිරීමට අපේ බොහෝ ක‍්‍රියාකාරිකයන් අසමත්.

මහා කුමන්ත‍්‍රණ, පාවාදීම් හා ද්‍රෝහිකම් ගැන ආවේගශීලි මතවාදයන් සමග මුසු වීමෙන් ඔවුන්ගේ සදාචාරාත්මක හා විද්‍යාත්මක තර්කවල සැර බාල වීමේ අවදානම තිබෙනවා.

මිටියක්  පමණක් අත තිබෙන තැනැත්තාට හැම ප‍්‍රශ්නයක්ම පෙනෙන්නේ ඇණයක් හැටියට යයි කියමනක් තිබෙනවා.  හීන්සීරුවේ හා උපක‍්‍රමශීලීව උද්ඝෝෂණ කිරීමේ හා මහජන මත ගොඩනැගීමේ සියුම් කලාව අපේ හරිතවේදීන් හා ගොවි සංවිධාන ප‍්‍රගුණ කළ යුතුයි. ඉන්දියාවේ බීජ උරුමය රැක ගන්නට ගොවි සංවිධාන හා ක‍්‍රියාකාරිකයන් ගෙන යන උද්ඝෝෂණවලින් අපේ ඇත්තන්ට ආදර්ශ ගත හැකියි.

මෙහිදී ප‍්‍රතිපත්තිගරුක වීම පමණක් මදි.  ගාන්ධිතුමා හා නෙල්සන් මැන්ඩෙලා වැනි පරමාදර්ශී චරිතවලින් පවා ලැබෙන ආදර්ශය නම් ආවේගයට වඩා සන්සුන් තර්කයට හා විනීත සංවාදයට බොහෝ දේ කළ හැකි බවයි.

See also:

18 August 2013: සිවුමංසල කොලූගැටයා #130: “හරිත විප්ලවය නිසා අපේ ගොවිතැන මංමුලා වුණා!” – රේ විජේවර්ධන

9 Sep 2012: සිවුමංසල කොලූගැටයා #82: රසායනික පොහොර ‘දෙවොලේ’ සිරගත වූ අපේ ගොවියා

16 Sep 2012: සිවුමංසල කොලූගැටයා #83: රසායනික පොහොර උගුලෙන් කාම්බෝජය ගලවා ගත් විප්ලවවාදියා

21 Aug 2011: සිවුමංසල කොලූගැටයා #28: සැබෑ හරිත විප්ලවයක් සොයා ගිය රේ විජේවර්ධන

28 Aug 2011: සිවුමංසල කොලූගැටයා #29: වෙලට නොබැස පොතෙන් ගොවිතැන් කරන කෘෂි විද්‍යාඥයෝ

සිවුමංසල කොලූගැටයා #154: ‘ක්ෂනික කෑමට’ ප‍්‍රතිරෝධයක් ලෙස මතු වූ ‘ලැසි ආහාර’

In this week’s Ravaya column (in Sinhala), I discuss the merits of Slow Food, a concept that originated from Italy in 1986 in defiance of fastfood — but has since grown into a worldwide social movement that critiques industrialised food production and consumption. It has also inspired other pursuits of doing things more reflectively and deliberately slowly – such as Slow Cities, Slow Reading, Slow Travel and Slow Art.

I explored similar grounds in English in a July 2013 column: Stuck in Fast Forward? Slow Down!

slowfood-logo2

‘සුද්දෝ නම් හැම වේලට ම මැක්ඩොනල්ඞ්ස් හා KFC කනවා ඇති නේද?’

අපේ රටට පසුගිය දශකය පමණ කාලය තුළ හදුන්වා දී ඇති හා මහත් සේ ප‍්‍රවර්ධනය කැරෙන ක්ෂනික ආහාර (fastfood) ගැන කුතුහලයක් ඇති තරුණයෙක් මෑතදී මගෙන් එසේ විමසුවා.

මගේ උත්තරය: ‘ඇත්තට ම බොහෝ බටහිර රටවල හැම්බර්ගර් වැනි කෑමවලට එතරම් පිළිගැනීමක් නැහැ.’

බටහිර රටවල් මෙන් ම සුද්දන් ලෙස ද තනි කාණ්ඩයක් නැහැ. අතිශයින් විවිධාකාර සමුහයක් අප එසේ එක් ගොඩකට ගොනු කළත් සමහර දියුණු රටවල ඔවුන්ට ආවේණික ප්‍රෞඩ ආහාරපාන සම්ප‍්‍රදායන් හා එය වටා ජන සංස්කෘතීන් තිබෙනවා. ප‍්‍රංශය, ඉතාලිය හා ජපානය මීට හොඳ උදාහරණයි.

ලෙහිසියට වාසියට සරල සිල්ලර මට්ටමින් අලෙවි කැරෙන ක්ෂනික ආහාර හා ඒවා වටා ගොනු වූ අධිවේගකාරී ජීවන රටාවට එරෙහිව දියුණු රටවලින් ම විකල්ප මතු වී තිබෙනවා. ලැසි ආහාර සම්ප‍්‍රදාය (Slow Food Movement) එයට හොඳ උදාහරණයක්.

1986 වසරේ ඇමරිකානු මැක්ඩොනල්ඞ්ස් සමාගම හැම්බර්ගර් අලෙවි කරන තවත් අවන්හලක් ඉතාලියේ රෝම අගනුවර ඓතිහාසික ස්ථානයක් වන ස්පාඤ්ඤ පියගැටපෙළ (Spanish Steps) අසල පිහිටුවන්නට සැලසුම් කළා. ඒ වන විටත් ඉතාලිය පුරා තැනින් තැන මැක්ඩොනල්ඞ්ස් අවන්හල් ගණනාවක් තිබුණා. එහෙත් මෙතරම් සංස්කෘතික වශයෙන් වැදගත් තැනෙකත් මේ ක්ෂනික කෑම විකුණන්නට තැත් කිරීම ගැන සමහර ජාතිමාමක ඉතාලි ජාතිකයන්ට සියුම් කෝපයක් මතු වුණා.

ඉතාලියට ආවේණික වූ ප‍්‍රබල හා විචිත‍්‍ර ආහාරපාන සම්ප‍්‍රදායන් හා එය වටා බැදුණු ජන සංස්කෘතියක් තිබෙනවා. ඉතාලි සූපවේදයට සුවිශේෂ වූ ඉක්මනින් සාදා අනුභවයට ගත හැකි ක්ෂනික කෑම තිබෙනවා. පීට්සා (Pizza) හා පාස්ටා (pasta) පදනම් කර ගත් මේ ආහාර හදා ගන්නා සැටි ඉතාලියේ ගැහැණු, පිරිමි හා ළමුන් බහුතරයක් කුඩා කල සිට ම දන්නවා. අසල්වැසි ප‍්‍රංශයේ මෙන් සංකීර්ණ සූප සම්ප‍්‍රදායකට වඩා ජනතාවාදී සූප උරුමයක් ඉතාලියේ ඇති බව මේ දෙරටේ ම දශක දෙකක සිට සංචාරය කරන මට අත්දැකීමෙන් කිව හැකියි.

නමුත් මේ සූප උරුමය ඇමරිකානු වාණීජකරණයෙන් තර්ජනයට ලක්වන බව දුටු කාලෝ පෙටී‍්‍රනි (Carlo Petrini) නම් ඉතාලි ජාතික පත‍්‍රකලාවේදියා ඒ ගැන යමක් කළ යුතු යැයි තීරණය කළා. (ඉතිහාසය සැම විට ම වෙනස් වන්නේ අතෘප්තිමත් වූ මිනිසුන් හා ගැහැණුන් එයට ප‍්‍රතිචාර දක්වන විටයි.)

Slow Food founder Carlo Petrini
Slow Food founder Carlo Petrini

ඉතාලි ජාතිකයන්ගේ ආවේණික කෑම බීම හා ඒ වටා බැදුණු සමාජශීලි සම්ප‍්‍රදායන් අගය කරමින් ඒවා රැක ගන්නට සෙමින් කෑමේ හෙවත් ලැසි ආහාර නම් ජනතා ව්‍යාපාරයක්  පෙටී‍්‍රනි ආරම්භ කළා.

ඉතාලියේ දේශීය ආහාර අනන්‍යතාවය වෙනුවෙන් උද්ඝෝෂණය කරන්නට පෙර කාලෝ පෙටී‍්‍රනි එරට ගම් නගර සංචාරය කරමින් කුඩා අවන්හල් හා ප‍්‍රජා මට්ටමේ ආහාර නිෂ්පාදකයන් ගැන එරට පුවත්පත් වලට ලියු කෙනෙක්. පීට්සා, පාස්ටා, චීස් හා වයින්වලට සමීපව බැදුණු ඉතාලියානු සූප උරුමය ගැන ඔහුට හොඳ ප‍්‍රායෝගික දැනුමක් තිබුණා.

ඉතාලි ජාතිකයෝ බොහෝ දෙනකු පවුල හා හිත මිතුරන් බෙහෙවින් අගය කරන අය. ඔවුන් තනිව ආහාර ගන්නවාට වඩා දෙතුන් දෙනෙකුවත් එකට එකතු වී සතුටු සාමිචියෙන් නිවී සැනසිල්ලේ කෑම වේලක් ගන්නට ආසයි. එයට පැයක් හෝ දෙකක් ගත කරන්නට ඔවුන් සුදානම්.

Italian food - Photo courtesy globerove.com
Italian food – Photo courtesy globerove.com

මේ සංස්කෘතික නැඹුරුව පණ ගන්වමින් පෙටී‍්‍රනි කළේ  ඕනෑකමින් ඉතා සෙමින් ආහාර ගන්නා කණ්ඩායම් ද එයට අනුබල දෙන අවන්හල් ද පිහිටුවා ගැනීමයි. තනිකර ස්වේච්ඡා ජනතා ව්‍යාපාරයක් ලෙස ඇරඹුණු  ‘ලැසි ආහාර’ ටික කලකින් අතිශය ජනපි‍්‍රය වූවා.

ලැසි ආහාර ව්‍යාපාරය හුදෙක් කෑම වේලකට බොහෝ කල් ගත කරන සාමීචියක් පමණක් නොවෙයි. තිරසාර නොවූ, යාන්ති‍්‍රක හා වාණීජකරණය වූ ආහාර නිෂ්පාදන හා බෙදා හැරීමේ ක‍්‍රම සියල්ලට මතවාදීව එරෙහි වීමක්. එසේ ම සුළු පරිමාන ගොවීන් හා කුඩා කඩපිල් හා පොල සමග සහයෝගීතාව දැක්වීමක්.

ඉතාලි විරෝධය හමුවේ මැක්ඩොනල්ඞ්ස් සමාගම ඓතිහාසික රෝම ස්ථානවල හැම්බර්ගර් විකිණීමේ සැලසුම් අත් හැරියා. එහෙත් ඒ ජයග‍්‍රහණයෙන් උද්දාම වී නතර නොවු ලැසි ආහාර කි‍්‍රයාකාරිකයෝ එය වඩාත් පුළුල් හා ගැඹුරු මට්ටමකට ගෙන ගියා.

1989 නොවැම්බරයේ මුල් වතාවට මේ සංකල්පයට ලැදි කි‍්‍රයාකාරිකයන් රැසක් ප‍්‍රංශයේ පැරිසියේදී මුණ ගැසී සමුළුවක් පැවැත් වූවා. මේ වන විට ඉතාලි උද්ඝෝෂණයේ යශෝ රාවය යුරෝපය පුරා පැතිර ගොස් තිබුණා. පෙට්‍රිනීගේ මූලිකත්වයෙන් හා ෆොල්කෝ පෝටිනාරි (Folco Portinari) නම් ඉතාලි කවියෙකුගේ ද උදවුවෙන් ඔවුන් ලැසි ආහාර ප‍්‍රඥප්තිය (Slow Food Manifesto) නම් ලියවිල්ලක් පැරිසියේදී කෙටුම්පත් කළා.

එහි මුලික ප‍්‍රවේශය: ‘‘කාර්මිකරණය හා යාන්තී‍්‍රකරණය අපට ප‍්‍රයෝජනවත් වුවත් 20 වන සියවසේදී එදිනෙදා ජීවිතය අධිවේගීකරණයට හා අධියාන්තී‍්‍රකරණයට අප ඉඩ දී තිබෙනවා. ඉවක් බවක් නැතිව හැම කාරිය ම මහා වේගයෙන් කරන්නට වත්මන් සමාජය තැත් කරනවා. මේ අධිවේගය අපේ ජන ජීවිතය, මානසික සුවය හා පෞද්ගලිකත්වයට තර්ජනයක්. ලෞකික සම්පතක් වන ආහාර භුක්ති විදීම නිවි සැනසිල්ලේ කිරීමට ඓතිහාසිකව මිනිසුන්ට තිබු අවකාශය නැවත පාදා ගැනීම අපේ අරමුණයි.’’

slow-food-cover1යුරෝපය පුරා විසිරී පවතින අප‍්‍රකට සූප ශාස්ත‍්‍රයන්, ආහාර වට්ටෝරු, සූප නවෝතපාදන, නව ආරයේ අවන්හල් ආදිය ගැන තොරතුරු රැස් කර බෙදා හදා ගැනීමට ලැසි ආහාර ජනතා ව්‍යාපාරය උත්සුක වුණා. අද මෙන් ඉන්ටර්නෙට් පුළුල් නොවු එකල එය පොත්, සඟරා, පති‍්‍රකා හා වෙනත් මාධ්‍ය හරහා කරනු ලැබුවා.

ලැසි ආහාර සංකල්පය යුරෝපයේ ඉක්මනින් පැතිර ගියේ වීදි ආහාර හා විවේකී ලෙසින් ආහාර ගැනීම හරහා සල්ලාපයේ යෙදීම ඔවුන්ගේ ජන ජීවිතයේ සමීප අංගයක් නිසා. එය යුරෝපයේ දුගී හා පොහොසත් කාටත් පොදු සම්ප‍්‍රදායක්. ඉන් පසු මේ සංකල්පය යුරෝපයෙන් ඔබ්බට ද විහිදී ගියා. http://www.slowfood.com

අද වන විට ආසියාවේ, අපි‍්‍රකාවේ මෙන් ම අමෙරිකාවේ ද මේ සංකල්පය ප‍්‍රවර්ධනය කරන ස්වේච්ඡ කණ්ඩායම් රැසක් බිහි ව තිබෙනවා. ලොව රටවල් 50ක සාමාජිකයන් ලක්‍ෂකය ට වඩා සිටිනවා. ලැසි ආහාර ව්‍යාපාරයේ ලෝක ව්‍යාප්ත සංකේතය ගොළුබෙල්ලායි.

හරිත විප්ලවයේ ධාන්‍ය වර්ග වෙනුවට සාම්ප‍්‍රදායික ධාන්‍ය ප‍්‍රභේද වචන සුළු ගොවීන් දිරිමත් කිරීම හා ජාලකරණය කිරීම ද ඔවුන් සිදු කරනවා. ලැසි ආහාර ව්‍යාපාර, කාබනිකව ආහාර වැවීමේ (organic farming) ව්‍යාපාරයට සමාන්තරයි. මේ දෙපිරිස අතර සහයෝගයක් හා මිතුදමක් ගොඩනැගී තිබෙනවා.

ආහාර වැවීම, ආහාර බෙදා හැරීම, අලෙවිය හා කෑම පිසීම යනු එක ම ප‍්‍රවාහයක පියවර හැටියටයි මේ පිරිස දකින්නේ. ආර්ථික විද්‍යාඥයන් හෝ සමාජ විද්‍යාඥයන් මෙන් මේ කි‍්‍රයාදාමය වෙන් කොට විග‍්‍රහ කරන්නේ නැහැ.

Image from www.wikihow,com
Image from http://www.wikihow,com

‘‘පරිසරවේදීන් හා අප අතර ලොකු ම වෙනස නම් අප ආහාර වැවීම, පිළියෙල කිරීම හා පරිභෝජනය ඉතා  ඕනෑකමින් පී‍්‍රතිදායක ලෙස කිරිමයි. මේ දිව පිනවීම නරක දෙයක් හෝ ප‍්‍රභූ ගතිගුණයක් නොවෙයි. පමණ දැන කරන තාක් කල් පසිඳුරන් පිනවීම මානව පැවැත්මේ වැදගත් අංගයක්. මෙයට දුගී හා ධනවත් කියා භේදයක් නැහැ.’’ පෙටී‍්‍රනි කියනවා.

ලැසි ආහාර කෑමේ විසිතුරු බව මා මුලින් අත් වින්දේ 2003දී ඉතාලියේ ටස්කනි නිම්නයේ රැපලානෝ ටර්මේ (Rapolano Terme) නගරයේ දින කිහිපයක් ගත කළ අවස්ථාවේ. නූතන පහසුකම් හා ජන සංස්කෘතික උරුමය ගැටෙන්නට ඉඩ නොදී මනාව තුලනය කර ගත් ප්‍රෞඪ ඉතාලි ප‍්‍රජාවක් තමන්ගේ ආහාර පාන ජාත්‍යන්තර අමුත්තන් සමග ඉතා සුහදව හා නිර්ව්‍යාජව බෙදා ගත් හැටි ගැන මිහිරි මතකයන් තිබෙනවා.

මෙය ඇමරිකානු විරෝධයක් ද? මා කලක සිට හඳුනන ඉතාලි මිතුරෙකුගෙන් විමසුවා.

ඔහු කියන්නේ මෙය එක් රටකට හෝ ජාතියකට එරෙහි වීමක් නොවෙයි. පාරිභෝගික සමාජය තුළ තමන් රිසි ආකාරයේ ආහාරපාන තමන් ලැදි ශෛලියකින් භුක්ති විදින්නට හැම කෙනෙකුට ම ඇති අයිතිය තහවුරු කර ගැනීමක් පමණයි.

1996 සිට දෙවසරකට වරක් ඉතාලියේ ටොරීනෝ නගරයේ ලැසි ආහාර උත්සවයක් පවත්වනවා (Salone del Gusto). ලොව දසතින් සූපවේදීන්, අවන්හල් හිමියන්, මාධ්‍යවේදීන් හා ආහාරලෝලීන් සිය වියදමින් එහි එනවා. මහා පරිමාණයේ ආහාර සමාගම් නොව පවුල් හිමිකමින් කරන කුඩා පරිමාණ සමාගම් එහි එන්නේ නව දැනුම, අදහස් හා අත්දැකීම් බෙදා ගන්නට.

‘‘සූපවේදය කියන්නේ කලාවක් මෙන් ම විද්‍යාවක් ද වන කාරියක්. එය කෝකියා හෝ අරක්කැමියා මට්ටමෙන් ඔබ්බට යන ජන සංස්කෘතියේ අංගයක්. ගෙදර ගෘහණිය ආහාර පිසුවත්, අවන්හලක නැත්නම් හෝටලයක ආහාර පිසුවත් ඒ හැම දෙනා ම කරන්නේ සියවස් ගණනක උරුමයක් පවත්වා ගෙන යාමයි. අපේ පෞරාණික සිද්ධස්ථාන, මාලිගා හා නටබුන් වගේ මේ සජීව ජන සංස්කෘතියත් වටිනවා. එය රැකෙන්නේ අගය කිරීමෙන් හා ප‍්‍රගුණ කිරීමෙන් පමණයි’’ පෙටී‍්‍රනි කියනවා.

ලැසි ආහාර ව්‍යාපාරය මෑතදී ශී‍්‍ර ලංකාවටත් පැමිණ තිබෙනවා. කුඩා පරිමාණයේ ගොවීන් හා දේශීය ආහාර වට්ටෝරු පෙරමුණට ගනිමින් අපේ කලබලකාරී හා විකාරරූපී ආහාර නිෂ්පාදන හා පරිභෝජන රටාවලට විකල්පයක් මතු කර ගැනීම මේ සඳහා යොමුව සිටින අයගේ අරමුණයි. සූපවේදී දුමින්ද අබේසිරිවර්ධන 2013දී මේ සඳහා එකමුතු (Convivium) සංවිධානය කළා.

Chef Duminda at Salone del Gusto in Torino, 2012: Photo courtesy: http://www.chefduminda.lk
Chef Duminda at Salone del Gusto in Torino, 2012: Photo courtesy: http://www.chefduminda.lk

මේ අතර දේශීය සහල් ප‍්‍රභේද (ජන වී වර්ග) වගා කිරීම හරහා රැක ගැනීමේ නිරතව සිටින පරිසරවේදී තිලක් කාරියවසම් ඒ සම්බන්ධ ජෛව විද්‍යාත්මක හා සංස්කෘතික උරුමය සෙමින් කෑම ව්‍යාපාරය හරහා ලෝකයත් සමග බෙදා ගන්නට උත්සහ කරනවා.

2012දී මුල් වතාවට ටොරීනෝ නුවර ලෝක ලැසි ආහාර උත්සවයේ ලාංකික නියෝජනයක් ද තිබුණා. එයට මුල් වූයේ මෙරට සූප උරුමයේ අක්මුල් සොයා යන්නට උත්සහ කරන සූපවේදීන් පිරිසක්. මෙරට ආහාර පිසීමේදී යොදා ගන්නා දේශීය සහල් වර්ග 8ක්, කුළුබඩු විශේෂ 21ක් හා වෙනත් ධාන්‍ය වර්ග 9ක් ඔවුන් විසින් හුවා දක්වනු ලැබුවා.

එයට අමතරව මෙරට විවිධාකාර ආහාර හා ඖෂධ අවශ්‍යතා සඳහා යොදා ගන්නා මී පැණි සැකසුම් තුනක් ද ප‍්‍රදර්ශනය කෙරුණා. වැදි ජනතාවගේ ආවේණික ක‍්‍රමයකට සකස් කර ගත් මී පැණි ද ඒ අතර වුවා.

සුළු ගොවීන්, සූපවේදීන්, කුඩා ව්‍යාපාරිකයන් හා පරිසරවේදීන් හරහා මුළුමනින් නිල නොවන මට්ටමින් මේ ව්‍යාපාරය මෙරට මතුව ඒම හොඳ ප‍්‍රවණතාවක්. හැම දෙයක් ම මහා පරිමාණයෙන් හා අධිවේගීව කරන්නට රාජ්‍ය ආයතන හා ලොකු ව්‍යාපාරිකයන් කැස කවන මේ යුගයේ ලැසි ආහාර සංකල්පය සෙමින් සෙමින් හෝ වත්මන් ලක් සමාජයේ ඇගැයීමට ලක් වනු ඇති.

(ස්තූතිය: එස්. එම්. බන්දුසීල හා තිලක් කාරියවසම්)

Image courtesy - www.slowfood.com
Image courtesy – http://www.slowfood.com

සිවුමංසල කොලූගැටයා #153 කාබනික ගොවිතැන: උද්‍යොග පාඨවලින් ඔබ්බට?

Go organic! That call is heard increasingly in Sri Lanka, which has been late to get on this bandwagon. Much of the island nation’s organically produced fruit, spices and vegetables was exported to high-paying overseas markets until recently. But concerned with health effects of agrochemical residues in the good, more Lankans are now looking for organic products.

Is this an upper middle class fad, or can organic food become the mainstream? What about the significant price difference? What assurance of quality and where are the certification schemes?

In my latest Ravaya column (in Sinhala), I survey the small but rapidly growing organic produce market in Sri Lanka, and raise some questions that need regulatory and consumer attention.

Sri Lanka is evolving its own demand for organic produce, as seen at the Good Market in Colombo and Battaramulla - image courtesy Good Market Facebook page
Sri Lanka is evolving its own demand for organic produce, as seen at the Good Market in Colombo and Battaramulla – image courtesy Good Market Facebook page

කෘත‍්‍රිම (රසායනික) පොහොර හෝ කෘමිනාශක, වල්නාශක වැනි කෘෂි රසායනික හෝ යොදා නොගෙන සොබාවික ක‍්‍රමයට බෝග වැවීම කාබනික ගොවිතැන (organic farming) ලෙස හඳුන්වනවා.

මෙය අළුත් ක‍්‍රමයක් නොවෙයි. වසර දහස් ගණනක් පුරා පෙර අපර දෙදිග ම භාවිතා වූ අත්දුටු ක‍්‍රමයක්. මෑත දශකයන්ගේ කෘෂි රසායනික භාවිතයට ඇබ්බැහි වීම නිසා අපෙන් ඈත් වූ කාබනික ගොවිතැනේ අගය දැන් යළිත් වැටහී තිබෙනවා.

ගිය වසර අගදී කොළඹ සම්බෝධි විහාර භූමියේ සෙත්සුව මැදුර නම් වූ කාබනික ආහාර අලෙවි සැලක් ජනාධිපතිවරයා විසින් විවෘත කරනු ලැබුවා. එය සම්බෝධි විහාරයේ හා රජයේ වෛද්‍ය නිලධාරින්ගේ සංගමයේ (GMOA) සාමුහික ප‍්‍රයත්නයක්. මාධ්‍ය වාර්තාවලට අනුව ඒ අවස්ථාවේදී ජනාධිපතිවරයා ගොවීන්ගෙන් ඉල්ලා ඇත්තේ මේ සද්කාරියට දායක වීම පිණිස රසායනික පොහොර භාවිතයෙන් වැළකී ආහාර බෝග වවන ලෙසයි.

වස විසෙන් තොර ආහාර වැවීම හා පරිභෝජනය ගැන රටේ ඉහළ ම මට්ටමින් අවධානය යොමු වීම හොඳ ප‍්‍රවණතාවක්. එහෙත් රටේ නායකයා යහපත් දෙයක් කරන්නට යැයි ගොවීන්ගෙන් ඉල්ලා සිටීම පමණක් සෑහෙන්නේ නැහැ.

අපේ ගොවිතැන මෙතරම් විස භාවිතයට යොමු වුණේ අඩ සියවසකට වැඩි කලක් අපේ ම රජයන් පවත්වා ගෙන යන කෘෂි ප‍්‍රතිපත්ති නිසායි. ඒ නිසා ගොවීන්ගේ හෘද සාක්ෂියට හා බුද්ධියට ආයාචනා කරන අතර මේ ජාතික ප‍්‍රශ්නයට තුඩු දුන් සාධක හඳුනා ගෙන රාජ්‍ය මට්ටමින් හා සමාජයීය මට්ටමින් ප‍්‍රතිකර්ම යෙදීම ද අත්‍යවශ්‍යයි.

(මා මීට පෙර ද මේ කොලමින් කියා ඇති පරිදි) කෘෂි රසායනිකවලට ඇබ්බැහිවීම හරියට මත්ද්‍රව්‍යවලට පුද්ගලයකු ඇබ්බැහි වූවා වැනියි. කලකට පසු එය නැතිව ම බැරි වනවා. එයින් අත්මිදීමට අවංක උත්සාහයක් හෝ  ඕනෑකමක් නැති වෙනවා. රටක් හැටියට අපට සිදුව ඇත්තේ එයයි.

කලක් තිස්සේ පැවතුණු දැඩි ඇබ්බැහිකමකින් මිදීමට පුද්ගලයකුට මෙන් ම ප‍්‍රජාවකටත් ලොකු ආයාසයක් හා තල්ලූවක් අවශ්‍යයි. දුම්කොළවලට ඇබ්බැහි වූවන් බොහෝ දෙනකු එහි මාරාන්තික විපාක දැන දැනත් එය නතර නොකරන්නේ දැන් අතහැරිය නොහැකි තරම් එහි එල්බ ගෙන සිටින නිසයි.  ඕනෑ ම ඇබ්බැහිකමක් දුරලන්නට ආයාචනාවලට සමාන්තරව ප‍්‍රතිපත්තිමය, නියාමක හා වෙළඳපොල මට්ටමේ පියවර ද අවශ්‍යයි.

අපේ රටේ කාබනිකව වවන ලද එලවළු හා පලතුරු මෑතක් වනතුරු වැඩිපුර ම පිටරට යවනු ලැබුවා. එහෙත් කෘෂි රසායනික අධිභාවිතයේ හා අනිසි භාවිතයේ බරපතල සෞඛ්‍ය විපාක හඳුනා ගැනීම සමග කාබනික ආහාර බෝග සඳහා දේශීය වෙළඳපොල ඉල්ලූම ද මතු වෙමින් තිබෙනවා.

මෙය හුදෙක් මධ්‍යම පාංතික විලාසිතාවක් ද? නැතහොත් වස විසෙන් තොර ආහාරපාන මිලියන් 20කට වැඩි සියළු ලක්වැසියන්ට ලබා දෙන්නට හැකි ද? වෙළඳපොල ආර්ථිකය තුළ මේ සඳහා රජයකට කෙතරම් බලපෑම් කළ හැකි ද?

The Good Market (Sri Lanka) Logo
The Good Market (Sri Lanka) Logo

පාර්ලිමේන්තු සංකීර්ණයට යන මාර්ගයේ බත්තරමුල්ලේ පිහිටි දියත උයන නම් පොදු ස්ථානයේ බ‍්‍රහස්පතින්දාට නූතන පන්නයේ පොලක් පැවැත් වෙනවා. Good Market නම් වූ එතැන අලෙවි කැරෙන්නේ සුළු පරිමාන ආහාරපාන හා වෙනත් එදිනෙදා පාරිභෝගික ද්‍රව්‍යයි. බොහෝ ඒවා ගෘහස්ථව නිපදවා තිබෙනවා. කෘෂි රසායනික නොයොදා ගෙවතුවල වැවූ එලවළු හා පළතුරු ඒ අතර විශේෂයි.

බි‍්‍රතාන්‍යයේ කිරුළ හිමි චාල්ස් කුමාරයා 2013 නොවැම්බර් මෙරටට ආ වෙලේ මේ Good Marketහි කාබනික ආහාර වවන්නෝ ඔහුට විශේෂ අලෙවියක් කළා. ඔහු තමන්ගේ ආහාරපාන ගැනත් පරිසරය ගැනත් ඉතා සැලකිලිමත් වන කෙනෙක්. ලොව කොතැන ගියත් කෑමට ගන්නේ කාබනිකව වැවූ එළවලූ, පළතුරු හා ධාන්‍යන්, සොබාවික ලෙස සත්ත්ව පාලනය කොට ලබා ගත් මස් වර්ගත් පමණයි.

තමන්ගේ අරක්කැමියා හා කාර්ය මණ්ඩලය සමග සංචාරය කරන චාල්ස් කුමරුට මේ අන්දමට කෑමබීම සම්පාදනය කර ගැනීම ප‍්‍රශ්නයක් නොවෙයි. එහෙත් ඔහුගේ රටේත්, අපේ රටේත් සාමාන්‍ය ජනයාට එය තවමත් ලොකු අභියෝගයක්.

Prince Charles visits the Good Market and meets organic producers of Sri Lanka - Nov 2013 in Colombo
Prince Charles visits the Good Market and meets organic producers of Sri Lanka – Nov 2013 in Colombo – Photo courtesy Good Market Facebook page

එයට හේතුව කාබනිකව වවන ආහාරවල මිල අනෙකුත් ආහාරවලට වඩා අවම වශයෙන් සියයට 30 – 40ක් වැඩි වීමයි. ඉහළ මධ්‍යම පාංතිකයින් ටික දෙනෙකුට මේ මිල ප‍්‍රශ්නයක් නොවුවත් අන් අයට ඒ අමතර වියදම නිතිපතා දරා ගැනීමට අමාරුයි. කාබනික ගොවිතැන වෙළඳපොළ ප‍්‍රධාන ප‍්‍රවාහය වීමට නම් මේ මිළ පරතරය තුරන් කළ යුතුයි.

මේ මූලික වෙළඳපොල යථාර්ථය නොදැන හෝ නොදැක අප සැම කාබනික ආහාර පමණක් පරිභෝජනය කළ යුතු යැයි අපේ සමහර පරිසරවේදීන් කියන්නේ මේ පොළවේ පය ගසා ගෙන ද? නැතිනම් වෙනත් හරිත ලෝකයක කොටු වෙලා ද?

ඕනෑ ම සමාජයීය ප‍්‍රශ්නයකට නිර්දේශ කරන විසඳුම් ප‍්‍රායෝගික විය යුතුයි. ‘පාන් නැති නම් කේක් කාපල්ලා’ ආකාරයේ නිර්දේශ යථාර්ථවාදී නොවනවා සේ ම අසංවේදියි.

තවත් සමහර පරිසරවේදීන් කියන්නේ වහා ක‍්‍රියාත්මක වන පරිදි කෘෂිරසායන මෙරටට ගෙන්වීම හා භාවිතය තහනම් කළ යුතු බවයි. එවිට වෙනත් විකල්ප නැති නිසා සියළු ගොවිතැන් කාබනිකව කැරෙනු ඇතැයි ඔවුන් සිතනවා.

සමාජ ප‍්‍රශ්න විසඳීමට සීමා, තහංචි හා දණ්ඩන යෙදීම කලක සිට අපේ රටේ ජනප‍්‍රිය පුරුද්දක්. තහනම් කිරීම හරහා ප‍්‍රශ්න සැබෑවට විසඳෙනවා වෙනුවට ඒ වටා නීත්‍යනුකූල නොවූ වෙළඳාමක් සිදු වීම ඇරඹෙනවා. කළුකඩ සම්ප‍්‍රදාය කියන්නේ එයටයි.

නූතන ජන සමාජයන්ගේ මිනිසුන් කන බොන සැටි රාජ්‍යයට පාලනය කරන්නට නොහැකියි. වෙළඳපොලේ ආහාර හිඟයක් පවතින කාලවලට පමණක් යම් සලාක ක‍්‍රම අනුගමනය කළ හැකියි. (බිඳ වැටුණු සෝවියට් දේශයේත්, වෙළඳපොල ක‍්‍රමයට විවෘත වන්නට පෙර මහජන චීනයේත් සාමාන්‍ය ජනයා එදිනෙදා මිලට ගන්න ආහාරපාන මොනවාද හා කොපමණක් ද යන්න නිලධාරි තන්ත‍්‍රයක් දැඩි සේ පාලනය කළා. අද ඒ රටවලත් එබන්දක් කැරෙන්නේ නැහැ.)

රාජ්‍යයට කළ හැක්කේ සමබර ආහාරවේලක හා නිසි පෝෂණයේ වැදගත්කම ගැන ජන සමාජය දැනුවත් කරන අතර දිගුකාලීනව සෞඛ්‍ය ප‍්‍රශ්න ඇති කිරීමට හැකි යැයි මනාව තහවුරු වූ ආහාර සම්බන්ධයෙන් අනතුරු ඇඟවීම් ලබා දීමයි.

එහෙත් එය සෞඛ්‍ය විද්‍යාත්මක පදනමකට එහා ගියොත් ප‍්‍රශ්නයක් වනවා. නිර්මාංශ ආහාරයේ වැදගත්කම පිළිගෙන එය සියයට සියයක් හෝ යම් තරමක් ප‍්‍රගුණ කරන අය අප අතර සිටිනවා. එසේ ම මස්මාළු කෑමට කැමති අය ද සිටිනවා. මේ දෙපිරිසට ම තමන් රිසි සේ ආහාර සම්පාදනයට ශිෂ්ට සමාජයක ඉඩ තිබිය යුතුයි. යමක් තහනම් කිරීම හෝ බලෙන් ජනතාව මත පැටවීම වැඩවසම් සමාජ ලක්ෂණයක් මිස නූතන යුගයට ගැලපෙන සිරිතක් නොවෙයි.

සෙත්සුව මැදුරට සමාන්තරව healthysrilanka.lk නමින් අළුත් වෙබ් අඩවියක් ද අරඹා තිබෙනවා. කාබනික ආහාර පමණක් නොව ශරීර සෞඛ්‍යයට හිතකර ආකාරයෙන් සියළු ආහාරපාන මිලට ගැනීම හා සම්පාදනය ගැන ප‍්‍රායෝගික උපදෙස් එහි තිබෙනවා. දැනට ඉංග‍්‍රීසියෙන් පමණක් අන්තර්ගතය ඇති එහි සිංහල හා දෙමළ බසින් ද සන්නිවේදන සිදු වනු ඇතැයි අප පතනවා.

රටක් කාබනික ආහාරවලට වඩාත් නැඹුරු වන විට ඒ වටා වෙළඳපොල විභවයක් ගොඩ නැෙඟනවා. එවිට එයට අදාල ප‍්‍රමිතීන් හා සහතික කිරීම් ක‍්‍රමවේදයන් (certification schemes) බිහි විය යුතුයි. හේතුව එළවලූවක් හෝ පළතුරක් බැලූ බැල්මට කාබනික යැයි පාරිභෝගිකයකුට කිව නොහැකි වීමයි. යම් අමතර මිලක් ද ගෙවා සෞඛ්‍ය සම්පන්න අරමුණින් කාබනික ආහාරයක් (ධාන්‍ය, එලවළු, පලතුරු, කිරි) මිලට ගෙන පරිභෝජනය කරන විට එහි බොරුවක් හෝ වංචාවක් නැතැයි සහතික විය යුතුයි.

කාබනික ආහාර ඇත්තට ම එසේ වවන ලද බවට සහතික කරන ක‍්‍රමවේදයන් යුරෝපා රටවල හා ජපානයේ හමු වනවා. ඒ රටවලට කාබනික ආහාර යවන අපේ රටේ ගොවීන් ද එම ප‍්‍රමිතිවලට අනිවාර්යයෙන් අනුකූල වනවා.

එබඳු ප‍්‍රමිතීන් හා සහතික වීමේ ක‍්‍රම (standards and certification) දේශීය වෙළඳපොලට ද අවශ්‍යයි.

කාබනිකව වගා කර ගත් ආහාර ලොව බොහෝ රටවල මිලෙන් තරමක් හෝ සැලකිය යුතු වශයෙන් වැඩි බව සත්‍යයක්. එහෙත් අපේ රටේ මේ වෙළඳපොල විසමතා වඩාත් තීව‍්‍ර වන්නේ කෘෂි රසායනිකවලට ලැබෙන සහනාධාර නිසයි. මහජන මුදල්වලින් මහා පරිමාණ පොහොර සහනාධාරය පවතින තුරු මෙරට කාබනික ගොවිතැනට හරිහැටි ස්ථාපිත වන්නට ඉඩක් නැති බව සුළුතරයක් වන කාබනික ගොවීන් දන්නවා. අප එය විස්තරාත්මකව මේ කොලමින් පෙන්වා දී තිබෙනවා.

K M Wijepala exhibits his organic fertiliser suited for any  crop  - Photo by Janaka Sri Jayalath
K M Wijepala exhibits his organic fertiliser suited for any crop – Photo by Janaka Sri Jayalath

නව නිපැයුම් පිළිබඳ මා රූපවාහිනි නාලිකාවේ 2012 ඉදිරිපත් කළ “මාලිමා” වැඩසටහනට වරක් පැමිනි කේ. එම්. විජේපාල මහත්තයා නුවරඑළියේ ඔහුගේ සමාගම හරහා මුළුමනින් ජෛවීය ද්‍රව්‍ය යොදා තනන කාබනික පොහොර, වල්නාශක, කෘමිනාශක හා අනෙකුත් කෘෂි රසායන අලෙවි කරනවා. එ් සියල්ල ඔහු කලක් තිස්සේ අත්හදා බලා සොයා ගත් වට්ටෝරුවලට අනුව නිෂ්පාදිතයි.

ගොඩ හා මඩ  ඕනෑම බෝගයකට යෙදිය හැකි GOLF (Gold Organic Lanka Fertilizer) නම් කාබනික පොහොරක් ඔහු නිපදවා තිබෙනවා. ශාක වර්ධනයට අවශ්‍ය සියළු මුලද්‍රව්‍ය අඩංගු මේ පොහොර තනා ගන්නා සැටි මාලිමා තුළින් ඔහු පෙන්වා දුන්නා. එයට අමුද්‍රවය ලෙස ගන්නේ එළඟිතෙල්, මීපැණි, මෝරතෙල් ගුලි, කොහොඹ තෙල්, තල්/පොල්/කිතුල් පැණි හා බියර් ආදී ලෙහෙසියෙන් සොයා ගත හැකි දේ. මේවා ජලයේ මුසු කිරීමේ නිසි අනුපාතයන් දැක්වෙන වට්ටෝරුවට ලාංකික ජේටන්ට් බලපත‍්‍රයක් ලබා ගෙන තිබෙනවා. http://tiny.cc/Malima10

මේ පොහොර යෙදීමෙන් රසායනික පොහොරවලට සමාන හෝ වැඩි අස්වනු ලබා ගත හැකි බව තේ පර්යේෂණායතනය (TRI), කාර්මික පර්යේෂණායතනය (ITI) හා කෘෂිකර්ම දෙපාර්තමේන්තුව ස්වාධිනව තහවුරු කර තිබෙනවා.

මේ කාබනික පොහොර ගෙදරදී ම තනා ගැනීමට අනුපාත හා පියවර කියා දෙන උපදෙස් පත‍්‍රිකාවක් මෙරට ගොවීන්ට නොමිළයේ ලබා දෙන්නට විජේපාල මහත්තයා ඉදිරිපත්ව සිටිනවා. (එ් සඳහා ලිපිනය ලියු, මුද්දර ගැසු කවරයක් යවන්න: විජය ඇග්‍රෝ ප‍්‍රඩක්ට්ස්, 42, කලූකැලේ, නුවරඑළිය).

රසායනික පොහෙර වෙළඳාමේ නියුතු බහුජාතික හා දේශීය සමාගම් සමඟ තරඟකාරීව අලෙවිකරණයට ඔහු ලැහැස්තියි. ඔහු කියන හැටියට මේ ජෛවීය පොහොර ප‍්‍රචලිත කරන්නට තිබෙන ලොකු ම බාධකය රසායනික පොහොරවලට ලැබෙන රාජ්‍ය සහනාධාරයයි.

Malima: Episode 10 presented by Nalaka Gunawardene from Nalaka Gunawardene on Vimeo.

පොහොර සහනාධාරය යටතේ 90%ක් සහන මිලට රසායනික පොහොර ලැබීමට දිගු කලක් තිස්සේ හුරු වූ ගොවීන් දැන් එය අයිතිවාසිකමක් ලෙස සලකනවා. වස විස ගොවිතැනට වැට බැඳීමට අවංක උවමනාවක් ඇත්නම් මහා පරිමානයේ පොහොර සහනාධාරයට එළිපිට ම එරෙහි වන්න.

See also:

18 August 2013: සිවුමංසල කොලූගැටයා #130: “හරිත විප්ලවය නිසා අපේ ගොවිතැන මංමුලා වුණා!” – රේ විජේවර්ධන

9 Sep 2012: සිවුමංසල කොලූගැටයා #82: රසායනික පොහොර ‘දෙවොලේ’ සිරගත වූ අපේ ගොවියා

16 Sep 2012: සිවුමංසල කොලූගැටයා #83: රසායනික පොහොර උගුලෙන් කාම්බෝජය ගලවා ගත් විප්ලවවාදියා

21 Aug 2011: සිවුමංසල කොලූගැටයා #28: සැබෑ හරිත විප්ලවයක් සොයා ගිය රේ විජේවර්ධන

28 Aug 2011: සිවුමංසල කොලූගැටයා #29: වෙලට නොබැස පොතෙන් ගොවිතැන් කරන කෘෂි විද්‍යාඥයෝ

 

සිවුමංසල කොලූගැටයා #152: ජන වී රැක ගන්නට වෙර දරන ඉන්දියානු ගොවියෝ

In this week’s Ravaya column, I feature Indian agricultural scientist and activist Dr Anupam Paul, who is committed to organic farming and preserving traditional varieties of rice (folk rice).

He was in Colombo in December 2013 when I had an interesting interview on the uphill struggle to sustain in-situ conservation efforts working with a handful of committed farmers who still grow folk rice varieties instead of hybrid ones promoted by the Green Revolution.

For more info in English, see his paper:
Indigenous Rice: Ignored in Conventional Agriculture

Rice: Not just a good, but a whole way of life. Image courtesy http://anupamfolkrice.blogspot.com
Rice: Not just a good, but a whole way of life. Image courtesy http://anupamfolkrice.blogspot.com

ලෝකයේ සමස්ත ජනගහනයෙන් තුනෙන් එකක් පමණ දෙනා නිතිපතා බත් ආහාරයට ගන්නවා. මේ නිසා සහල් යනු ලෝකයේ වැදගත් ආහාරයක්.

වී වගා කිරීම මීට වසර 8,200 – 13,500කට පමණ පෙර චීනයෙන් ඇරැඹී ටිකෙන් ටික දකුණු හා අග්නිදිග ආසියානු රටවලට පැතිර ගිය බව ජාන විශ්ලේෂණයෙන් සොයා ගෙන තිබෙනවා. වී ශාකය හා එයින් ලැබෙන සහල් හුදෙක් ආහාරයක් හැටියට පමණක් නොව මේ රටවල ජන සංස්කෘතියේ කොටසක් බවට ද පත් වුණා.

අපේ දිවයිනෙහි වී වගාව ඇරැඹුණේ කවදාදැයි හරියට කිව නොහැකි වුවත් එය අපේ ම රටට ආවේණික ශාකයක් තරමට අද අපට සමීපයි. ඉන්දියාව, බුරුමය, තායිලන්තය, වියට්නාමය, කාම්බෝජය වැනි රටවල තත්ත්වයන් එයයි.

සාම්ප‍්‍රදායික වී ප‍්‍රභේද රැක ගනිමින් ඒවා ගොවීන් අතර ප‍්‍රවර්ධනය කරන්නට වෘත්තීය හා පෞද්ගලික මට්ටමින් කැප වී සිටින අසාමාන්‍ය ගණයේ ඉන්දියානු කෘෂි විද්‍යාඥයෙක් මට ළඟදී හමු වුණා.

ආචාර්ය අනුපම් පෝල්ගේ (Dr Anupam Paul) නිල තනතුර බටහිර බෙංගාල ප‍්‍රාන්තයේ කෘෂිකර්මය පිළිබඳ නියෝජ්‍ය අධ්‍යක්ෂ. ප‍්‍රාන්ත රජයේ කෘෂි ජෛවවිවිධත්ව සංරක්ෂණ ගොවිපලක් ද ඔහු යටතේ පාලනය වනවා.

සොබාවික පරිසරයේ ජෛව විවිධත්වය තරම් ම කෘෂි ජෛව විවිධත්වය (agro-biodiversity) ද වටිනා බව ඔහුගේ විශ්වාසයයි. අපේ ආහාර සුරක්ෂිතභාවය තහවුරු කර ගන්නට කෘෂි ජෛව විවිධත්වය රැක ගත යුතු යැයි ද ඒ සඳහා එහි ප‍්‍රධානතම භාරකරුවන් වන ගොවීන් සමඟ පර්යේෂකයන් හා නිලධාරින් සමීපව ක‍්‍රියා කළ යුතු යැයි ද ඔහුගේ අදහසයි.

ඉන්දියාවේ වී වගාව බහුලව කැරෙන ප‍්‍රදේශයක වෙසෙන ඔහුගේ වැඩි අවධානය යොමුව ඇත්තේ සාම්ප‍්‍රදායික වී ප‍්‍රභේද වෙතයි. ඔහු ඒවා හඳුන්වන්නේ ජන වී ප‍්‍රභේද  (folk rice varities) යනුවෙන්.

හරිත විප්ලවය හරහා දෙමුහුන් වී ප‍්‍රභේද හඳුන්වා දීමට පෙර ඉන්දියාව පුරා ජන වී ප‍්‍රභේද 82,000ක් පමණ තිබු බවත්, බටහිර බෙංගාලයේ පමණක් එබඳු ප‍්‍රභේද 5,500ක් වූ බවත් ඔහු කියනවා. එහෙත් රාජ්‍ය කෘෂි ප‍්‍රතිපත්තිය යටතේ දෙමුහුන් වී ප‍්‍රභේද කිහිපයක් පමණක් මුළු භාරතය පුරා ම ප‍්‍රවර්ධනය කෙරුණු නිසා මේ ජන වී ප‍්‍රභේද භාවිතයෙන් ඉවත්ව ගියා. මේ වන විට බෙංගාලයේ සොයා ගත හැක්කේ ජන වී ප‍්‍රභේද 250ක් පමණයි.

කෘෂි ජෛව විවිධත්වය රැක ගැනීමේ හොඳම ක‍්‍රමය නම් ඒවා වගා කිරීමයි. ඓතිහාසිකව අතිවිශාල බෝග ප‍්‍රභේද සමුදායක් බිහි වූයේ හා පැවත ආයේ රාජ්‍ය මැදිහත්වීමකින් නොව රට පුරා විහිදුණු ගොවීන් තමන් ලැදි බෝග ප‍්‍රභේද කන්නයෙන් කන්නයට වගා කළ නිසයි.

මෙයට අමතරව නූතන ජාන බැංකු හරහා ද වඳ වී යාමේ තර්ජනයට ලක් වූ බෝග ප‍්‍රභේද රැක ගත හැකි නමුත් එය හැම රටක ම හා හැම බෝගයකට ම කළ හැක්කක් නොවෙයි. එසේ ම බීජවල ජෛවී බව කෘත‍්‍රිම පරිසරයක දිගට ම පවත්වා ගැනීම ද අභියෝගයක්.

ඉන්දියාවේ ජාතික පැලෑටි ජාන සම්පත් සංරක්ෂණ ආයතනයේ වී ප‍්‍රභේද 80,000ක් පමණ තැන්පත් කර ඇතැයි නිල වාර්තා කියතත්, ඒවායේ සාඵල්‍යය බව ගැන සහතික වීමට බැරි යැයි පෝල් කියනවා. ‘‘ජන වී පැවතිය යුත්තේ විවෘත පරිසරයේ, කුඹුරුවල, ගොවීන්ගේ භාරකාරත්වය යටතේයි. සුළු වී ගොවියා කරන කාර්යය වායුසමීකරණය කළ රසායනාගාරවලට කළ නොහැකියි!’’

Dr Anupam Paul in Colombo. Photo by Nalaka Gunawardene
Dr Anupam Paul in Colombo. Photo by Nalaka Gunawardene

ඉන්දියාව පුරා තිබෙන රජයට අයත් ගොවිපල 150න් කාබනික ගොවිතැන කැරෙන එක ම ගොවිපල භාරව සිටින්නේත් අනුපම් පෝල්. 1950දී ඇරැඹූ මේ ගොවිපල කල්කතාවෙන් කිමී 86ක් උතුරට වන්නට නාඩියා ප‍්‍රදේශයේ අක්කර 15ක් වසා පැතිරෙනවා. කෘෂි රසායනික කිසිවක් නොමැතිව සොබාවික පොහොර හා සොබාවික ක‍්‍රම පමණක් යොදා ගනිමින් ජන වී ප‍්‍රභේද වගා කොට හොඳ අස්වනු නෙළා ගන්නා ක‍්‍රම මේ ගොවිපලේ අත්හදා බලනවා. එහිදී ගොවීන් හා විද්‍යාඥයින් සමසමව කටයුතු කරන බවත්, දෙපිරිස ම එකිනෙකාගෙන් අළුත් දේ උගන්නා බවත් ඔහු කියනවා.

බංකුරා නම් ස්ථානයේ පිහිටි (VRIHI) බීජ සංරක්ෂණ කේන්ද්‍රයේ (www.vrihi.org) ජන වී ප‍්‍රභේද 750ක් සුරැකෙන අතර නාඩියා සංරක්ෂණ ගොවිපලේ ජන වී ප‍්‍රභේද 207ක් වගා කිරීම හරහා සුරකිනවා.

‘‘ජන වී ප‍්‍රභේද නූතන අවශ්‍යතාවලට සරිලන තරම් අස්වනු ලබා නොදෙනවා යැයි සමහරුන් කියනවා. මා එය පිළිගන්නේ නැහැ. ඇතැම් ජන වී ප‍්‍රභේද, හරිත විප්ලවයේ දෙමුහුන් වී තරම් ම ඵලදාව ලබා දීමට සමත්’’ පෝල් කියනවා.

ඔහු අවධාරණය කරන්නේ වෙල් යායක සමස්ත ජෛවීය නිෂ්පාදනය (total biological production) සැළකිල්ලට ගත යුතු බවයි. දෙමුහුන් වී ප‍්‍රභේද වැඩිපුර සහල් ප‍්‍රමාණයක් ලබා දුන්නත් ඒවායේ පිදුරු ප‍්‍රමාණය අඩුයි. වගා බිමට වැඩියෙන් රසායන පොහොර දැමීම අවශ්‍යයි. කෘෂිරසායන යොදන කුඹුරක මිරිදිය මාළුන් ඇති කිරීම වැනි අතුරු ඵලදායක් ලද නොහැකි බව ද ඔහු පෙන්වා දෙනවා. එහෙත් කාබනිකව ජන වී වවන විට මේ සියල්ල කළ හැකියි.

සමස්ත ඉන්දීය මට්ටමින් ජන වී රැක ගැනීම තමාට තනිව කළ නොහැකි වුවත් බෙංගාල ප‍්‍රාන්ත මට්ටමින් හෝ එය කිරීමට පෝල් වෙර දරනවා. 2001දී ඇරැඹි මේ ප‍්‍රයත්නය හරහා මේ වන විට ජන වී ප‍්‍රභේද 127ක් එයට උනන්දුව හා කැපවීම ඇති ගොවීන් 80 දෙනෙකු අතර බෙදා දී ඒවා වගා කිරීම සිදු වෙනවා.

බටහිර බෙංගාලය පුරා මේ වන විට ජන වී ප‍්‍රභේද සුළු පරිමාණයෙන් වවන ස්ථාන 15ක් ඇතැයි ද එය කන්නයෙන් කන්නයට පවත්වා ගෙන යාම ලොකු අභියෝගයක් යැයි ද ඔහු කියනවා.

‘‘අද රට පුරා තරුණ තරුණියෝ ගොවිතැනට කැමති නැහැ. මවුපිය උරුමයෙන් ලද ගොවිකම වෙනුවට නගරයේ රැකියා සොයා ගෙන යාම හෝ පිටරට රැකියාවලට යාම බහුලව සිදු වනවා. ඉන්දියානු ගොවිතැනේ අනාගතය අවිනිශ්චිතයි.’’

ඉන්දියාවේ ප‍්‍රගතිශීලි ගොවීන් මෙන් ම සංවේදී විද්‍යාඥයන් ද ජන වී ප‍්‍රභේද ගොවිතැන් කිරීම හරහා රැක ගැනීමේ වැදගත්කම වටහා ගෙන තිබෙනවා. එහෙත් කෘෂි විද්‍යාව උගන්වන කිසිදු ඉන්දියානු සරසවියක් තවමත් ජන වී ගැන අවධානය යොමු නොකරන බව පෝල් කියනවා.

දැන් අප‍්‍රකට එහෙත් තවමත් ගොවීන් ටික දෙනකු වගා කරන ජන වී ප‍්‍රභේද අතර සුවිශේෂ ගුණාංග තිබෙනවා. දිගටි හාල් ඇට, කෙටි හාල් ඇට, විවිධාකාරයේ සුවඳවත් සහල් වර්ග, සීත පරිසරයක වැවෙන වර්ග, නියඟයට හා අධික උෂ්ණත්වයට ඔරොත්තු දෙන වර්ග ආදි වශයෙන් ජන වී ප‍්‍රභේදවලට ආවේණික ලක්ෂණ හමු වනවා. තවත් සමහර ජන වී ප‍්‍රභේද ජලයට යට වී දින ගණනක් පැවතිය ද විනාශ වන්නේ නැහැ.

එක් වී ඇටයක් තුළ සහල් ඇට දෙකක් හෝ තුනක් ඇති ජන වී ප‍්‍රභේද තිබෙනවා. ජුගාල් (jugal) නමින් හඳුන්වන ජන වී ප‍්‍රභේදයේ වී ඇටයක් තුළ සහල් ඇට දෙකක් තිබෙනවා. සටීන් (sateen) ජන වී තුළ සහල් ඇට තුනක් හමු වනවා.

Anupam Paul talking about the traditional crop seeds at the First Bangalore Seed Festival, Sep 2013
Anupam Paul talking about the traditional crop seeds at the First Bangalore Seed Festival, Sep 2013

‘‘ජන වී ප‍්‍රභේදවල විවිධත්වයේ හා විචිත‍්‍රත්වයේ ඉඟියක් මෙයින් ලැබෙනවා. මේවා (අවභාවිතය නිසා) වඳ වී ගියොත් කෙතරම් තැත් කළත් නවීන විද්‍යාවට යළි බිහි කළ නොහැකියි. දැනට මේවා වගා කරන්නේ බටහිර බෙංගාලයේ ගොවීන් ටික දෙනකු පමණයි. මේ ගොවීන් සංඛ්‍යාව වැඩි කර ගැනීම අපේ ලොකු ම අරමුණයි,’’ ඔහු කියනවා.

‘‘මෙබඳු ගති ලක්ෂණ හරිත විප්ලවයෙන් හඳුන්වා දුන් වී ප‍්‍රභේදවල දකින්නට නැහැ. එම ගති සොබා ලබා දෙන ජාන, සාම්ප‍්‍රදායික වී වලින් වෙන් කොට නවීන වී ප‍්‍රභේදවලට මුසු කළත් එතරම් සාර්ථක වී නැහැ. සොබාදහම වසර මිලියන් ගණනක් පුරා බිහි කළ වී ප‍්‍රභේද ඉක්මවා යන්නට අපේ විද්‍යාවට තවමත් නොහැකියි.’’ පෝල් කියනවා.

සමහර ජන වී ප‍්‍රභේද ඉතා කුඩා පරිමාවක් ආහාරයට ගැනීම සෑහෙනවා. උදාහරණයක් නම් පච්චපෙරුමාල් වී ප‍්‍රභේදය. එහි තන්තු (fibre) ප‍්‍රමාණය වැඩියි. යකඩ හා විටමින් බී තිබෙනවා. ආහාරයට ගත් විට ප‍්‍රතිඔක්සිකරණයවීම සිදු වන නිසා පිළිකා ඇති වීම වැළැක්වීමට එය උපකාර වෙතැයි ඔහු කියනවා.

මේ අතර දෙමුහුන් වී ප‍්‍රභේදවලින් ලබා ගත හැකි වූ අධික වී අස්වැන්න කෙමෙන් අඩු වීමට පටන් ගෙන ඇතැයි පෝල් කියනවා. මෙයින් කැළැඹුණු ගොවීන් පෙර තිබු අස්වනු ලබා ගැනීමට වඩ වඩාත් කෘෂිරසායනික යෙදීම කරනවා. එහෙත් පසේ සාරවත් බව අඩු වී ගිය භූමියෙන් එක දිගට වැඩි අස්වනු ලබා ගැනීමට නොහැකියි.

දෙමුහුන් වී වර්ග, ලවණ මුසු වූ බිම්වල හෝ අර්ධ ශුෂ්ක ප‍්‍රදේශවල වගා කිරීමට ද නොහැකියි. එහෙත් එබඳු දුෂ්කර පරිසරවල වැවීමේ හැකියාව ඇති සමහර ජන වී ප‍්‍රභේද තිබෙනවා.

දෙමුහුන් වී ප‍්‍රභේදවල තව සීමා තිබෙනවා. ඒවා වැවීමට වැඩිපුර ජල ප‍්‍රමාණයක් අවශ්‍යයි. හරිත විප්ලවය හඳුන්වා දුන් බෝරෝ වී (Boro Rice) වැවීමට එක් කිලෝවක් සඳහා ජලය ලීටර් 3,000 – 4,000 පමණ කුඹුරට යෙදිය යුතුයි. ජල හිඟයකට මුහුණ දෙන අද මේ අවශ්‍යතාව පිරිමසා ගැනීම ලෙහෙසි නැහැ.

සියවස් ගණනක් තිස්සේ ජන වී (වගා කිරීම හරහා) රැක ගත්තේ රාජ්‍ය ආයතන හෝ විද්‍යාඥයන් නොව කුඩා පරිමාණයේ ගොවීන්. ඔවුන්ට නිලධාරි බලපෑම් හා වෙළඳපොල බාධක නැතිනම් තව දුරටත් එය කළ හැකියි. එහෙත් හැම කාරියකට ම මැදිහත් වීමේ වත්මන් රාජ්‍ය පාලන ක‍්‍රමය යටතේ ගොවීන්ට සාම්ප‍්‍රදායික බීජ සංරක්ෂණය පෙර තරම් ලෙහෙසි නැහැ.

ජීව විද්‍යාඥයන් හොඳින් දන්නා පරිදි  ඕනෑ ම ජීවි (ශාක හා සත්ත්ව) විශේෂයක පැවැත්ම හා සවිමත් ජාන පදනම රඳා පවතින්නේ එහි ප‍්‍රභේද වැඩි සංඛ්‍යාවක් සොබාවිකව පරිසරයේ රැඳී තිබීම හරහායි. හරිත විප්ලවය නිසා වගා කරන බෝගවල ප‍්‍රභේද විශාල ලෙස අඩු වූවා පමණක් නොව ඒවායේ වල් ප‍්‍රභේද (crop wild relatives) ද ක්ෂීන වී ගොසින්.

Dr Vandana Shiva. image courtesy seedfreedom.in
Dr Vandana Shiva. image courtesy seedfreedom.in

අනුපම් පෝල් ඇතුළු කාබනික වගාවේ හා ජන වී සංරක්ෂණයේ නිරත වූ බොහෝ දෙනකුට ආදර්ශය හා ප‍්‍රබෝධක ආවේගය ලැබෙන්නේ ආචාර්ය වන්දනා ශිවා (Dr Vandana Shiva) නම් ප‍්‍රකට ක‍්‍රියාකාරිනිය හරහායි. ඇය ඇරැඹූ නව්ධාන්‍ය (Navdanya.org) නම් සාමූහිකත්වයේ පෝල් යාවජීව සාමාජිකයෙක්.

වන්දනා ශිවා ඔහුට වරක් මෙසේ කීවා: ‘‘ඔබ රජයේ සේවකයකු ලෙස කෘෂි සමාගම්වල අවශ්‍යතාවලට අනුකූලව කටයුතු කෙරෙතැයි බලාපොරොත්තු වෙනවා. එසේ නොකරන ඔබ ඇත්තට ම කඩාකප්පල්කරුවෙක්!’’

ගොවිතැන් කරන බෝගවල ජාන විවිධත්වය රැක ගන්නට පරිසරවේදීන් ඇති තරම් උනන්දු නොවීම ඛේදවාචකයක් බව පෝල් කියනවා. ‘‘වන ජීවි විවිධත්වය වගේ ම කෘෂි බෝග විවිධත්වයත් අපේ පැවැත්මට අතවශ්‍යයි. එය හීන වී නැති වී ගියොත් අපට ආහාර සුරක්ෂිතභාවය අහිමි වනවා පමණක් නොව අපේ ජන සංස්කෘතියේ වැදගත් අංග ද විනාශ වනවා.’’

Indian Ecologist Dr Debal Deb speaks of conserving folk rice

See also:

18 August 2013: සිවුමංසල කොලූගැටයා #130: “හරිත විප්ලවය නිසා අපේ ගොවිතැන මංමුලා වුණා!” – රේ විජේවර්ධන

9 Sep 2012: සිවුමංසල කොලූගැටයා #82: රසායනික පොහොර ‘දෙවොලේ’ සිරගත වූ අපේ ගොවියා

16 Sep 2012: සිවුමංසල කොලූගැටයා #83: රසායනික පොහොර උගුලෙන් කාම්බෝජය ගලවා ගත් විප්ලවවාදියා

21 Aug 2011: සිවුමංසල කොලූගැටයා #28: සැබෑ හරිත විප්ලවයක් සොයා ගිය රේ විජේවර්ධන

28 Aug 2011: සිවුමංසල කොලූගැටයා #29: වෙලට නොබැස පොතෙන් ගොවිතැන් කරන කෘෂි විද්‍යාඥයෝ

සිවුමංසල කොලූගැටයා #141: විස වගාවට වැට බදින්න ක‍්‍රමයක් මෙන්න!

How can we protect ourselves from slow poisoning by agrochemical residues in our food? In this week’s Ravaya column, I discuss two options for Sri Lanka: organic farming, and the in-situ testing of farm produce for residues (after determining maximum residue levels).

I covered similar ground in English on 11 Aug 2013: When Worlds Collide #78: Homicide by Pesticides: Can we escape?

Pesticides on a Plate
Image courtesy Pesticide Action Network

‘ජාතියට වස කවන්නෝ කවරහුද’ මැයෙන් ගිය සතියේ මා ලියූ කොලම බොහෝ දෙනකුගේ අවධානයට ලක් වුණා.

උඩරට අර්තාපල් හා එළවඵ වවන ගොවීන්ගේ පලිබෝධ නාශක භාවිතය ගැන හෙක්ටර් කොබ්බෑකඩුව ගොවි කටයුතු පුහුණු හා පර්යේෂණායතනය (HARTI) මඟින් කළ සමීක්‍ෂණයක් මත පදනම් වී මා හෙළි කළේ අපේ සමහර ගොවීන් දැන දැන ම විස රසායන යෙදු ආහාර වෙළඳපොළට එවන සැටියි.

තමන්ගේ පවුලේ ආහාරයට නොගන්නා වසවිස සහිත එළවඵ, සෙසු පාරිභෝගිකයන්ට සපයන මේ ගොවීන් ජාතියට වසවිස කවන්නෝ නොවෙයි ද?

සමහර පාඨකයන් මේ සෘජු ප‍්‍රශ්න කිරීමට කැමති වූයේ නැහැ. සති කිහිපයකට පෙර හේන් ගොවීන් ගැන සානුකම්පිතව කථා කළ මේ කොලමින් ම දැන් ඔවුන් හෙළා දකින්නේ ඇයිදැයි කිහිප දෙනකු මගෙන් විමසුවා.

දැඩි සේ එල්බගත් කිසිදු මතවාදයක් නැති නිසා මට සාක්ෂි හා තර්ක පදනම් කර ගෙන එසේ කළ හැකියි. ගොවීන් ඉතා වැදගත් මෙහෙවරක් ඉටු කළත් ඔවුන් ද රටේ නීතියට හා සමාජ සම්මතයට අනුකූලයි. එයට පිටුපාන විට සහේතුකව ඔවුන් විවේචනය කළ යුතුයි.

ගොවියා හා ගොවිතැන මැදහත්ව විග‍්‍රහ නොකර හැගීම් බරිතව ප‍්‍රතිපත්ති සම්පාදනයේ බරපතල අහිතකර විපාක අප සැවොම අත් වි`දිනවා. ගොවීන්ට ගරුසරු ඇතිව සැළකිය යුතු බව ඇත්තයි. එහෙත් ඒ ගෞරවය ඔවුන්ට හිමි වන්නේ පාරිභෝගික අපට වින නොකරන තාක් කල් පමණයි.

Pest and farmer cartoon

රසායනික පොහොර හෝ අධික විෂ සහිත පලිබෝධ නාශක නොයොදා, ස්වාභාවික පොහොර හා පලිබෝධ පාලන ක‍්‍රම මගින් බෝග වැවීම කාබනික ගොවිතැන (organic farming) ලෙස හඳුන්වනවා.

මුඵ රට ම එක්වරම මෙබඳු කාබනික ගොවිතැනකට යොමු විය හැකි නේදැයි එක් පාඨකයෙක් යෝජනා කළා. තර්කයක් හැටියට එය ඉතා හොඳයි. එහෙත් ප‍්‍රායෝගිකව එය කිරීමට දිගු කලක් ගත වනවා. දැඩි නීතිරීති හා දණ්ඩන හරහා මෙබන්දක් කඩිනම් කළ නොහැකියි.

ඇත්තට ම කාබනික ගොවිතැන ශී‍්‍ර ලංකාවේ කලෙක සිට කරනු ලබනවා. එයට කැප වූ ගොවි සමිති හා සංවිධාන ද තිබෙනවා. ඔවුන්ගේ නිෂ්පාදිතයන් දේශීය වෙළඳපොළට යම් තරමක් මුදා හැරිය ද බහුතරයක් පිටරට යවනවා.

අපේ රටේ නිපදවෙන හොඳම තේ කොළ පිටරට යැවෙන්නා සේ ම බොහෝ කාබනික ආහාර ද විදෙස් වෙළඳපලවලට යන්නේ ඒවාට ඉහළ මිළක් ගෙවන්නට යුරෝපය, අමෙරිකාව, ජපානය වැනි රටවල නැඹුරුවක් ඇති නිසායි. මෙරට වෙළඳපොලේ ද කාබනිකව වැවූ සහල්, පළතුරු හා එළවඵ අනෙක් (රසායනික යොදා වැවූ) ආහාරවලට වඩා මිළෙන් ඉහළයි.

සෞඛ්‍යාරක්‍ෂාව සඳහා වුවත් වැඩි මිළක් ගෙවා කාබනිකව වැවූ ආහාර නිතිපතා මිළට ගත හැක්කේ අප කීයෙන් කී දෙනාට ද? කාබනික ගොවිතැන වෙළඳපොළ ප‍්‍රධාන ප‍්‍රවාහය වීමට නම් මේ මිළ පරතරය තුරන් කළ යුතුයි. එසේ නොවන තාක් කල් එය ඉහළ මධ්‍යම පාංතික සුඵතරයකගේ හා පරිසරවේදීන්ගේ වරප‍්‍රසාදයක්ව පවතිනවා.

අපේ කලාපයේ ජනගහනයෙන් දෙවැනි කුඩා ම රට වන භූතානය වසර 2020 වන විට සිය ගොවිතැන මුඵමනින් ම කාබනිකව කිරීමට ඉලක්ක කරනවා.

2013 පෙබරවාරියේ නවදිල්ලියේ පැවැති ජාත්‍යන්තර තිරසාර සංවර්ධන සමුඵවකදී භූතාන් කෘෂිකර්ම ඇමති පේමා ග්‍යම්ෂෝ (Pema Gyamtsho) මෙය ප‍්‍රකාශයට පත් කළා. සොබාදහම සමග සහජීවනයෙන් විසීම මූලික කර ගත් බෞද්ධ දර්ශනයට අනුව යමින් ද සිය ජනයාගේ සෞඛ්‍යය සැළකිල්ලට ගනිමින් ද මේ තීරණයට එළඹුණු බව ඔහු කියා සිටියා.

මුඵ රටේ ජනගහනය ලක්ෂ 7ක් සිටින භූතානය වැනි කුඩා රටකට මෙබඳු වෙනසක් කිරීම ලෙහෙසියි. දැනටත් කෘෂිරසායනික භාවිතා කරන්නේ එරට ගොවීන්ගෙන් සුඵ ප‍්‍රතිශතයක් පමණයි.

‘‘කාබනික ගොවිතැනෙන් පමණක් අපේ සියඵ ආහාර බෝග නිපදවා ගැනීමට යොමු වීමට අපට වසර කිහිපයක් අවශ්‍යයි.’’ භූතාන අමාත්‍යවරයා කියනවා.

භූතානයේ කාබනිකව වවන රතු සහල්, ඇපල් හා හතු ආදිය දැනටමත් ඉහළ මිළකට දියුණු රටවලට විකුණනවා. මුඵ රට ම කාබනික ගොවිතැන පමණක් කරන විට ඔවුන්ට ලෝක වෙළඳපොළේ තම නිෂ්පාදිත සඳහා වඩාත් හොඳ ඉල්ලූමක් මතු වනු ඇතැයි අපේක්‍ෂා කළ හැකියි.

භූතානය පිවිසි මාර්ගයට රටක් ලෙස අපටත් කෙදිනක හෝ යොමු වීමට හැකි නම් ඉතා  අගෙයි. එහෙත් භූතානයේ මෙන් තිස් ගුණයක පමණ ජනකායක් සිටින අපේ රටේ ආහාර අවශ්‍යතා සහ වෙළඳපොළ සංකීර්ණත්වය ඊට වඩා ඉහළයි. ඒ නිසා කුඩා රටවල් මෙන් ඉක්මන් ප‍්‍රතිපත්ති වෙනසකට යොමුවීම අපහසුයි.

සමස්ත ගොවිතැන කාබනික කිරීම දිගුකාලීන ඉලක්කයක් ලෙස තබා ගනිමින් අපට ඉක්මනින් ගත හැකි යම් කි‍්‍රයාමාර්ග ද තිබෙනවා.

ආහාරපානවල පැවතිය හැකි උපරිම පලිබෝධ නාශක ශෙෂයන් (Maximum Residue Levels) නිර්ණය කොට නීතිගත කළ යුතුයි. එම සීමාවන් නීතිගත නොකර තිබෙන තුරු වෙළඳපොලේ විකිණෙන ධාන්‍ය, එළවඵ හා පළතුරුවල වසවිස ඇති බවට තහවුරු කළත් නීතියෙන් දඩුවම් කිරීම අපහසු වනවා.

මේ ප‍්‍රශ්නයේදී සෞඛ්‍ය, පාරිභෝගික හා කෘෂිකර්ම අමාත්‍යාංශ මනා සේ සම්බන්ධීකරණය වීම ඉතා වැදගත්. එසේ ම පලාත් පාලන ආයතනවලට ද පාරිභෝගික ආරක්‍ෂණ අධිකාරියට ද මීට වඩා සකී‍්‍රයව මැදිහත් වියහැකියි.

Dr. Bhichit Rattakul
Dr. Bhichit Rattakul

මෙහිදී මට සිහිපත් වන්නේ 1990 දශකය අගදී තායිලන්තයේ බැංකොක් නගර ප‍්‍රදේශයේ ආණ්ඩුකාරයා (Governor of Bangkok) ලෙස ඡන්දයෙන් පත්වූ ආචාර්ය භිචිත් රතකුල් (Dr Bhichit Rattakul) ගත් නිර්භීත කි‍්‍රයාදාමයයි.

කෘෂිරසායන අනිසි භාවිතය තායි ගොවීන් අතර ද බහුල නරක පුරුද්දක්. මධ්‍යම රජයෙන් මෙයට පිළියම් සොයන තුරු බලා නොසිට අගනුවර හා තදාසන්න ප‍්‍රදේශවල වාසීන්ට වඩාත් සුරක්‍ෂිත ආහාර ලබාදීමට ආචාර්ය රතකුල් වැඩපිළිවෙලක් යෙදුවා. ඔහු වෘත්තියෙන් විද්‍යාඥයකු වීමත් මෙයට උදව් වන්නට ඇති.

බැංකොක් හා අවට වෙසෙන මිලියන් 10කට වැඩි ජනකායකට අවශ්‍ය එළවඵ හා පළතුරු සැපයෙන්නේ සයි මූම් වොං (Si Moom Wong) නම් තොග වෙළඳපොළ හරහා. එරට පුරා වවන බෝග නිෂ්පාදිත දිනපතා මෙහි ගෙන එනවා. දිනකට ලොරි 2,000ක් පමණ බැගින්.

මේ තොග වෙළඳපොලේදී නිෂ්පාදිත සාම්පල් ලබාගෙන එහිදී ම ඉක්මනින් පලිබෝධ නාශක ශේෂයන් සඳහා ඒවා පරීක්‍ෂා කිරීමට ජංගම රසායනගාරයක් පිහිටුවනු ලැබුවා.  ඕනෑ ම ගොවියකුගෙන්, අතරමැදි තොග වෙළෙන්දකුගෙන් හෝ වෙනත් අලෙවිකරුවකුගෙන් සාම්පල් ලබා ගෙන පිරික්සීමේ නිල බලය ලත් රසායන විද්‍යා තාක්‍ෂණවේදීන් පිරිසක් ඔහු එයට අනුයුක්ත කළා.

නීතිගත උපරිම පලිබෝධනාශක ශෙෂයන් ඉක්මවා ගිය සියඵ ම එළවඵ හා පළතුරු තොග පිටින් අලෙවියට ඉඩ නොදී ප‍්‍රතික්ෂේප කරනු ලැබුවා. මුලදී මේ දැඩි පියවරෙන් සැලූණු ගොවීන් හා වෙළඳුන් උද්ඝෝෂණ කළා.

ඕනෑ ම රටක ගොවීන්ට ලොකු ජනමතයක් හා මාධ්‍ය අනුකම්පාවක් මතු කළ හැකියි. එහෙත් අපක්‍ෂපාතී, නිර්භය හා පාරදෘශ්‍ය ක‍්‍රමවේදයක් හරහා ආචාර්ය රතකුල් ඇතුඵ කාර්ය මණ්ඩලය මේ බලපෑම්වලට කිසි විටෙක හිස නැමුවේ නැහැ. මධ්‍යම රජයේ දේශපාලන බලපෑම්වලට ද නතු නොවී නීතිය දිගටම කි‍්‍රයාත්මක කිරීමට අවශ්‍ය පෞරුෂය හා කැපවීම මේ නගරාණ්ඩුකාරයාට තිබුණා.

මේ නීතිගරුක පුද්ගලයා සමග සෙල්ලම් කරන්නට බැරි බව ටික දිනකින් ම තායි ගොවීන් තේරුම් ගත්තා. මහන්සියෙන් වවා ගත් ඵලදාව විකුණා ගන්නට  ඕනෑ නම් පලිබෝධ නාශක අධික ලෙස භාවිතය නොකළයුතු බව ඔවුන්ට වැටහුනා. සති කිහිපයක් ඇතුළත තොග වෙළඳපොලේ ප‍්‍රතික්‍ෂෙප වන තොග ප‍්‍රමාණය සීඝ‍්‍රයෙන් පහත වැටුණා. ඒ කියන්නේ පාරිභෝගිකයාට වඩාත් හිතකර ඵලදාවක් ලද හැකි වූ බවයි.

පලිබෝධ නාශක ශෙෂයන්ගේ උපරිමය ගැසට් කිරීමෙන් පසුව අපේ රටෙත් මෙබන්දක් කළ හැකි නම් කෙතරම් අගෙයි ද?

පිටකොටුවේ හෝ දඹුල්ලේ තොග වෙළඳ සංකීර්ණයන්ගේ ඉක්මන් පරීක්‍ෂාවන් හරහා ප‍්‍රතිඵල කාටත් පෙනෙන ලෙස ප‍්‍රකාශයට පත් කරමින්, සීමාව ඉක්ම වූ තොග සහමුලින් ම ප‍්‍රතික්‍ෂෙප කරන්නට හැකි වේ ද? එයට අපේ ගොවීන් හා වෙළඳුන් කෙසේ ප‍්‍රතිචාර දක්වයි ද?

අපක්‍ෂපාතී හා නිර්භය ලෙස නීතිය කි‍්‍රයාත්මක කිරීම පමණක් සෑහෙන්නේ නැහැ. මහජන සම්බන්ධතා, මාධ්‍ය ආවරණය හා පාරිභෝගිකයන්ගේ සහයෝගය දිනා ගැනීම ද අවශ්‍යයි. බැංකොක් නගරාණ්ඩුකාරවරයා උපක‍්‍රමශීලිව ඒ සියඵ සාධක පෙළ ගස්වා ගත්තා.

එසේ නැතිව නීතියේ බලයෙන් පමණක් වෙනසක් ඇති කිරීමට උත්සාහ කිරීම නොසෑහෙන බව මෑත කාලයේ අපේ පාරිභෝගික ඇමතිවරයා ලත් අත්දැකීම්වලින් පෙනී යනවා.

2002දී මා හඳුනන බි‍්‍රතාන්‍ය ජාතික මාධ්‍යවේදිනියක් බැංකොක් අත්දැකීම ද පාදක කර ගෙන BBC නාලිකාවට වාර්තා චිත‍්‍රපටයක් (Toxic Trail) නිපද වුවා. එහි එක් තැනෙක ආචාර්ය රතකුල් මෙහෙම කියනවා.

‘‘අධික ලෙස රසායන යෙදු ආහාර වෙළඳපොලට එනවා ද යන්න ගැන රජය මෙන් ම පාරිභෝගිකයන් ද නිතිපතා විමසිලිමත් වියයුතුයි. අපේ බොහෝ පාරිභෝගිකයෝ ඉතා හොඳ පෙනුම ඇති, කිසිදු පලූද්දක් නැති එළවඵ හා පළතුරු සොයනවා. එබඳු ඵලදාව  ඕනෑවට වඩා රසායනික යොදා ඇත්දැයි සැක සහිතයි. යම් තරමකට හිල් සැදුණු, කෘමීන් විදි බවට ලකුණු ඇති එළවඵ හා පළතුරු එතරම් දැඩි ලෙස රසායනික යෙදීමකට ලක්ව නැතැයි සිතිය හැකියි.’’

අපේ පරිසරවේදීන් සහමුලින් කාබනික ගොවිතැන ගැන දිගුකාලීන සිහින දකින අතර බැංකොක් අත්දැකීම මෙරට කි‍්‍රයාත්මක කරන්නට එඩිතර දේශපාලකයකු හෝ රාජ්‍ය නිලධාරියකු හෝ සමග සහයෝගයෙන් වැඩ කළොත් කෙතරම් අපූරුද?

හැමදාමත් කුමන්ත‍්‍රණවාදී තර්ක කරමින් සිටිනවා වෙනුවට ජනසමාජයට ප‍්‍රයෝගිකව හොඳ දෙයක් කරන්නට පරිසරවේදීන්ට මෙය අගනා අවස්ථාවක්.

සිංහලයට හඩ කැවූ BBC වාර්තා චිත‍්‍රපටය විස වගාවට වැට බඳිමු නරඹන්න:

සිවුමංසල කොලූගැටයා #83: රසායනික පොහොර උගුලෙන් කාම්බෝජය ගලවා ගත් විප්ලවවාදියා

This week’s Ravaya column (in Sinhala) is about a maverick scientist: Dr Yang Saing Koma. For 15 years, this Cambodian agronomist has driven a grassroots revolution that is changing farming and livelihoods in one of the least developed countries in Asia.

A champion of farmer-led innovation in sustainable agriculture, Koma founded the Cambodian Centre for Study and Development in Agriculture (CEDAC) in 1997. Today, it is the largest agricultural and rural development organisation in Cambodia, supporting 140,000 farmer families in 21 provinces.

He has just been honoured as one of this year’s six recipients of the Ramon Magsaysay Awards — the Asian Nobel Prize. I wrote about him in a recent English column too.

Dr Yang Saing Koma, visionary behind Cambodia’s rice farming revolution – photo courtesy Cornell University SRI website

ලක් ගොවීන් රසායනික පොහොරට දැඩි සේ ඇබ්බැහි වීම ගැන ගිය සතියේ මා කළ විග‍්‍රහයට හොඳ ප‍්‍රතිචාර ලැබුණා. එ අතර කෘෂි විද්‍යා ක්‍ෂෙත‍්‍රය ද මනාව දත් පාඨකයකු කීවේ “ශ‍්‍රී ලංකාව වැනි කුඩා දුප්පත් රටවලට මෙබඳු ගෝලීය ප‍්‍රවණතාවලට එරෙහිවීමට අවශ්‍ය වුවත් ලෙහෙසියෙන් කළ නොහැකි බවයි”.

ඕනෑ ම ඇබ්බැහිකමකින් අත්මිදීම අසීරුයි. එහෙත් අපේ රට ඇතැම් දෙනා සිතන තරම් කුඩා හෝ “අසරණ” හෝ නොවන බව මා මීට පෙර මේ කොලමින් සාක්‍ෂි සහිතව පෙන්වා දී තිබෙනවා. ඕනෑකම හා අධිෂ්ඨානය ඇත්නම් අපේ අයාලේ ගිය කෘෂි ක්‍ෂෙත‍්‍රය නැවතත් යහපත් ප‍්‍රතිපත්ති හා පුරුදුවලට යොමු කර ගත හැකියි.

ගෝලීය පසුබිම තුළ අපේ රටේ “අසරණකම” ගැන අශූභවාදී තර්ක කරන අයට මා ගෙන හැර දක්වන්නේ අපටත් වඩා කුඩා, දුගී බවින් අධික ආසියානු රටවල් යහ අරමුණු සාර්ථක ලෙස ජය ගන්නා හැටියි. රසායනික පොහොර මත අධික ලෙස යැපීමේ හරිත විප්ලව සංකල්පයෙන් මෑතදී ඉවත් වූ කාම්බෝජයේ උදාහරණය මා අද මතු කරන්නට කැමතියි.

1958 සිට පිලිපීනයේ ස්වාධීන පදනමක් විසින් වාර්ෂිකව පිරිනමනු ලබන රේමන් මැග්සායිසායි ත්‍යාගය (Ramon Magsaysay Award) ආසියානු නොබෙල් ත්‍යාගය ලෙස හඳුන්වනවා. එය පිරිනමන්නේ සිය රටට, සමාජයට හා ලෝකයට සුවිශේෂී සේවයක් කරන අයටයි.

2012 මැග්සායිසායි ත්‍යාග අගෝස්තු 31 වනදා පිලිපීනයේ මැනිලා අගනුවරදී උත්සවාකාරයෙන් පිරිනමනු ලැබුවා. එහිදී මහජන සේවය සඳහා වන මැග්සායිසායි ත්‍යාගය කාම්බෝජයේ ආචාර්ය යැං සයිංග් කෝමාට (Dr. Yang Saing Koma) හිමි වුණා. සිය රටෙහි ගොවිතැන් කටයුතුවල නිහඬ විප්ලවයක් කරමින් සහල් නිෂ්පාදනය වැඩි කරන අතර ගොවීන්ගේ ජීවන තත්ත්වය හා ආත්ම අභිමානය දියුණු කිරීම ත්‍යාගයේ හේතු පාඨය ලෙස සඳහන් වුණා.

ආසියාවේ වඩාත් දුගී දුප්පත්කම වැඩි රටක් වන කාම්බෝජයේ ඒක පුද්ගල දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය (GDP) ඩොලර් 930යි. එරට සමස්ත ආර්ථික නිෂ්පාදනයෙන් සියයට 33ක් ලැබෙන්නේ බෝග වගාවෙන් හා සත්ත්ව පාලනයෙන්. එරට මිලියන් 14ක ජනයාගෙන් තුනෙන් දෙකක් ජීවිකාව සපයා ගන්නේ් වී ගොවිතැනින්.

සිය රටේ ජීවන තත්ත්වය නඟා සිටුවීමට නම් වී ගොවිතැනින් පටන් ගත යුතු බව ජර්මන් සරසවියකින් ශෂ්‍ය විද්‍යාවේ ආචාර්ය උපාධියක් ලබා 1995දී සිය රට පැමිණි ආචාර්ය කෝමා මනා සේ වටහා ගත්තා. එහෙත් බටහිරින් උගෙන අපේ වැනි රටවලට ආපසු පැමිණ එ් දැනුම ගෙඩි පිටින් ආරෝපණය කරන උගතුන්වට වඩා කෝමා වෙනස් චරිතයක්.

ඔහුට ක‍්‍රමීය චින්තනයක් තිබෙනවා. ප‍්‍රශ්නවල මුල සොයා ගවේෂණය කිරීමත්, රෝග ලක්‍ෂණවලට මතුපිටින් ප‍්‍රතිකර්ම යොදනවා වෙනුවට රෝග නිධාන සොයා ප‍්‍රතිචාර දැක්වීමත් ඔහුගේ ක‍්‍රමවේදයයි.

ගොවීන්ගේ අවශ්‍යතාවන්ට කේන්ද්‍ර වූ ගොවිතැන් පිළිවෙත් මතු කර ගැනීම මුල පටන් ම කෝමාගේ ප‍්‍රමුඛතාවය වුණා. බොහෝ රටවල් කරන්නේ ජාතික අස්වනු ඉලක්ක සාදා ගෙන, එවා සාක්ෂාත් කරන්නට ගොවීන් ඉත්තන් සේ යොදා ගැනීමයි. එ මහා පරිමාණ ව්‍යාපෘතිවලදී, කෙටි කාලීන අධික අස්වනු ලැබීම සඳහා උවමනාවට වඩා කෘෂි රසායන ද්‍රව්‍ය යොදමින් කඩිනම් අරගලයක් කරනවා. දේශපාලන උද්යෝගපාඨ හා ජාතිකාභිමානී ප‍්‍රකාශ හමාර වූ පසු ණය බරිත වූ ගොවීන් ගැන නිලධාරීන් හෝ දේශපාලකයන් හෝ තකන්නේ නැහැ (අඩු තරමින් ඊළඟ මැතිවරණය එලඹෙන තුරු!)

මේ ක‍්‍රමයට වෙනස් වූ, කළබල නැති, ගොවි හිතකාමී හා පරිසර හිතකාමී ක‍්‍රමවේදයන් ප‍්‍රගුණ කරන්නට 1997දී කෝමා ගොවි කටයුතු අධ්‍යයන හා සංවර්ධනයට කැප වූ කාම්බෝජියානු කේන්ද්‍රය (Cambodian Centre for Study and Development in Agriculture, CEDAC) නම් රාජ්‍ය නොවන, ස්වෙච්චා සංවිධානය ඇරඹුවා. වසර 15ක් තුළ CEDAC ගොවි කටයුතු හා ග‍්‍රාම සංවර්ධනය පිළිබඳ කාමිබෝජයේ විශාලතම ජනතා සංවිධානය බවට පත් වී තිබෙනවා. අද ඔවුන් පළාත් 21ක ගොවි පවුල් 140,000ක් සමඟ ගනුදෙනු කරනවා. ගොවි තොරතුරු ජාල හරහා තවත් විශාල ගොවි ජනතාවක දැනුම වැඩි කරනවා.

Dr Yang Saing Koma photo courtesy Friedrich Naumann Foundation Southeast & East Asia

ආචාර්ය කෝමා අප සාමාන්‍යයෙන් සිතින් මවා ගන්නා ආකාරයේ (රැවුල වවා ගත්, උද්‍යොගපාඨ කියමින් මොර දෙන) විප්ලවවාදියකු නොවෙයි. ඔහු සිරුරින් කෙසග, සිහින් හඬින් කථා කරන, ඉතා ආචාරශීලී පුද්ගලයෙක්. එහෙත් මේ කුඩා මිනිසා චින්තන විප්ලවයක් හරහා කාම්බෝජ ගොවිතැන නව මගකට යොමු කර තිබෙනවා. උගත්කමේ මාන්නය පොඩියක්වත් නැති මේ අපුරු විද්‍යාඥයා ගොවීන්, කෘෂි පර්යේෂකයන්, රාජ්‍ය නිලධාරීන්, රාජ්‍ය නොවන සංවිධාන ක‍්‍රියාකාරිකයන් මෙන් ම අදාළ පෞද්ගලික සමාගම් නියෝජිතයින් සමඟත් සාමූහිකව කටයුතු කරමින් පොදු උන්නතියට ක‍්‍රියා කරන අයෙක්.

කෝමා සහ CEDAC ආයතනයේ බලපෑම ඉතා හොඳින් කියා පාන උදාහරණය නම් වී වගාවේ SRI ක‍්‍රමය (System of Rice Intensification) කාම්බෝජයේ ව්‍යාප්ත කිරීමයි. දශකයක් තුළ වී ගොවීන් 100,000කට වැඩි දෙනෙකු SRI ක‍්‍රමයට නම්මවා ගන්නටත්, එ් හරහා එරට වී අස්වැන්න 60%කින් වැඩි කරන අතර රසායනික පොහොර හා දෙමහුම් වී ප‍්‍රභේද භාවිතය බොහෝ සෙයින් අඩු කිරීමටත් හැකි වී තිබෙනවා.

2002දී ටොන් මිලියන 3.82ක් වූ කාම්බෝජ වාර්ෂික වී නිෂ්පාදනය 2010 වන විට ටොන් මිලියන් 7.97 දක්වා ඉහළ ගියා. මේ වර්ධනයට සැලකිය යුතු දායකත්වයක් SRI ක‍්‍රමය හරහා ලැබුණු බව එරට රජය පිළි ගන්නවා. 2005දී කාම්බෝජය නිල වශයෙන් SRI ක‍්‍රමය එරට වී නිෂ්පාදන ක‍්‍රමෝපායක් බවට පත් කළා.

වී වගාවේ SRI ක‍්‍රමය මුලින් ම අත්හදා බලා හඳුන්වා දුන්නේ අප‍්‍රිකා මහද්වීපයට සමීප මැඩගස්කාරයේයි. 1980 ගණන්වල සුළුවෙන් ඇරඹි මේ ක‍්‍රමය මේ වන විට වී වගා කරන ඝර්ම කලාපයේ බොහෝ රටවල පැතිරී තිබෙනවා. SRI ක‍්‍රමය මෙරටට හඳුන්වා දී ඇතත් එතරම් ප‍්‍රචලිත වී නැහැ.

SRI ක‍්‍රමයේදී උත්සාහ කරන්නේ වඩාත් සකසුරුවම් ලෙසින් වාරි ජලය යොදා ගෙන වී වගා කිරීමට. සාම්ප‍්‍රදායිකව කුඹුරුවලට විශාල ජල ප‍්‍රමාණයක් යොමු කරනවා. 1990 ගණන්වලදී ආචාර්ය රේ විජේවර්ධන වරක් මට කීවේ වී කිලෝ එකක් නිපදවන්නට වාරි ජලය ටොන් 20ක් පමණ යොදන බවයි. මේ ජලයෙන් ඉතා වැඩි ප‍්‍රමාණයක් කරන්නේ වෙල් යායේ වල් පැළෑටි බිහි වීම වැළැක්වීම. වී ශාකය වර්ධනයට එතරම් ජලය කන්දරාවක් උවමනා නැහැ.

වල් පැළෑටි පාලනය සඳහා ජලය වෙනුවට තෙත කොළරොඩු (leaf mulch) යොදන SRI ක‍්‍රමයේදී කුඹුරුවල ජල අවශ්‍යතාවය බාගයකටත් වඩා අඩු කරනවා. ජල හිඟයට නිතර මුහුණ දෙන අද කාලේ මෙය විශාල සහනයක්.

SRI ක‍්‍රමයේ තවත් වෙනසක් නම් ඉතා ලාබාල (දින 10-12) වියේදී ගොයම් පැළ නිශ්චිත දුරකින් කුඹුරේ සිටුවීමයි. එමෙන් ම ගොයම් පැළ අතර (පසට නයිට‍්‍රජන් පොහොර තනා දීමේ ස්වභාවික හැකියාව ඇති) වෙනත් බෝග වවන්නට (inter-cropping) ගොවීන් උනන්දු කරවනවා. මෙබඳු පියවර කිහිපයක් හරහා අඩු ජලයක් හා අඩු රසායනික පොහොර යොදා වුවත් හොඳ අස්වැන්නක් ලද හැකියි.

1999දී SRI ක‍්‍රමය ගැන විදෙස් සඟරාවක ලිපියක් කියවූ ආචාර්ය කෝමා මුලින් එය තමන්ගේ වෙල් යායේ අත්හදා බැලූවා. ”මට උවමනා වුයේ මේ සංකල්ප කාම්බෝජයේ තත්ත්වයන්ට ගැලපෙනවා ද යන්න තහවුරු කර ගන්නයි. එය ප‍්‍රතිථල පෙන්වන විට මා අසල්වැසි ගොවි මහතුන් කැඳවා එය පෙන්නුවා. මුලින් ඔවුන් මේ ක‍්‍රමය විශ්වාස කළේ නැහැ. මා සතු සියළු දැනුම ඔවුන්ට දී මා කිව්වේ එය අත්හදා බලන්න කියායි”.

මෙසේ කුඩා පරිමාන වී ගොවීන් ටික දෙනෙකුගෙන් පටන් ගත් කාම්බෝජයේ SRI ක‍්‍රමය වසර කිහිපයක් තුළ රට පුරා ව්‍යාප්ත වී ගියා. එය ඉබේ සිදු වුයේ නැහැ. කෝමා හා CEDAC ආයතනය ආදර්ශක කෙත් යායන් පවත්වා ගෙන ගියා. රට පුරා සංචාරය කරමින් ගොවීන්ට ශිල්පක‍්‍රම කියා දුන්නා. ගොවි සඟරාවක්, රේඩියෝ හා ටෙලිවිෂන් මාධ්‍ය හරහා අත්දැකීම් බෙදා ගත්තා.

“මා හැම විට ම අපේ ගොවීන්ට කියන්නේ පොතේ උගතුන් වන අප කියන දේ එක විට පිළි ගන්නට එපා. ඔබ ම අත්හදා බලන්න. ඔබේ ගැටළු විසඳමින් වැඩි අස්වනු ලබා දෙන ක‍්‍රමවේදයක් පමණක් දිගට ම භාවිත කරන්න.”

කෝමා, ගොවීන්ගේ සහජ බුද්ධිය හා ප‍්‍රායෝගික දැනුම ඉතා ඉහළින් අගය කරන අසාමාන්‍ය ගණයේ උගතෙක්. “ගොවිතැන් කිරීම සම්බන්ධයෙන් ලෝකයේ සිටින ඉහළ ම විශේෂඥයන් වන්නේ කුඩා පරිමාණයේ ගොවියන් හා ගෙවිලියන්. විද්‍යාව ෙසෙද්ධාන්තිකව උගත් අප වැනි අය ගොවීන්ගෙන් ගුරුහරුකම් ලද යුතුයි! ඔවුන්ගෙන් උගනිමින්, ඔවුන් සමඟ ගොවිතැනේ ගැටළු විසඳීම කළ යුතුයි!”

කෝමා මෙසේ කියන විට මට සිහි වන්නේ ආචාර්ය රේ විජේවර්ධනගේ එ සමාන ආකල්පයන්. (2011 අගෝස්තු 21 හා 28 කොලම් බලන්න.) මූණ ඉච්ඡවට ගොවි රජා හා ගොවි මහතා ආදී යෙදුම් භාවිතා කළත් අපේ පොතේ උගතුන් හා පර්යේෂකයන් ගොවීන් ගැන දරණ ආකල්ප මා හොඳාකාර දැක තිබෙනවා. ලොව පුරා මේ පොත-කෙත අතර පරතරය තිබෙනවා.

කාම්බෝජයේ කෘෂිවිද්‍යා උපාධිධාරීන් ගොවි බිමට ගෙන ගොස් ඔවුන් සැබැවින් ම ගොවිතැනට යොමු කරන්නට කෝමා උත්සාහ කරනවා. SRI ක‍්‍රමයේ සාර්ථකත්වයෙන් පසු ඔහු තෝරා ගෙන ඇති ඊටත් වඩා භාර දුර අභියෝගය නම් එරට ගතානුගතික සරසවි හා වෘත්තීය අධ්‍යාපන ක්‍ෂෙත‍්‍රයේ දැක්ම පුළුල් කිරීමයි.

“මා හැම ගොවියකු ම දකින්නේ මනුෂ්‍යයකු හැටියටයි. ඔවුන්ට උපතින් ලද සහජ බුද්ධියත්, කුසලතාවයත් තිබෙනවා. එයට අමතරව අප බොහෝ දෙනාට නැති ප‍්‍රායෝගික අත්දැකීම් රැසක් තිබෙනවා. අප උත්සාහ කරන්නේ ගොවීන්ට ගෞරවාන්විතව සළකමින් ඔවුන් සමඟ සහයෝගයෙන් ගොවිතැන් කටයුතු වඩාත් ඵලදායී හා පරිසර හිතකාමී කරන්නටයි.” ඔහු කියනවා.

පරිසර හිතකාමී ගොවිතැනේදී අළුත් සංකල්ප හා ක‍්‍රමවේදයන් ගොවින් තුළින් ඉස්මතු කිරිමේ අරමුණින් ආසියාව හා අප‍්‍රිකාව පුරා කි‍්‍රයාත්මක වන PROLINNOVA නම් පර්යේෂණ ජාලයකට 2004 සිට CEDAC ආයතනය සම්බන්ධ වී සිටිනවා. මේ ජාලයේ දශකයක ක‍්‍රියාකාරකම් ගැන කෙටි වාර්තා චිත‍්‍රපට මාලාවක් 2010-11දී මා නිෂ්පාදනය කළා. එහි එක් කතාවක් සඳහා අප තෝරා ගත්තේ කාම්බෝජයේ ප‍්‍රති-හරිත විප්ලවයයි.

“ගොවියාට සවන් දෙන්න. ඔහුගේ මතයට ගරු කරන්න. සෙමින් සෙමින් පවත්නා තත්ත්වය වෙනස් කරන්න!” විනාඩි 40ක් පුරා ඔහු පටිගත කළ විඩියෝ සම්මුඛ සාකච්ඡව පුරා නැවත නැවතත් කීවේ මෙයයි. සාකච්ඡවේ ඉංග‍්‍රිසි පිටපත කියවන්න http://tiny.cc/KomaInt

විද්‍යා ගුරුකුලවාදයක් හෝ දේශපාලන මතවාදයක් හෝ කුමන්ත‍්‍රණ මානසිකත්වයක් නැති මේ දාර්ශනික කෘෂි විද්‍යාඥයාට අවශ්‍ය කාම්බෝජයේ ගොවීන්ගේ ජිවන මට්ටම නඟා සිටුවමින් එරට පරිසරය හා සොබා සම්පත් රැක ගැනීමයි. ඔවුන් දෙදෙනා කිසි දිනෙක මුණ නොගැසුනත්, කාම්බෝජයේ රේ විජේවර්ධන හැටියට යං සයින් කෝමා මා දකින්නේ එ නිසයි.

කෙටි වාර්තා චිත‍්‍රපට නරඹන්න: http://tiny.cc/ProFilms