We might admire – even revere – genius mavericks like Steve Jobs from afar, but few Asians have any idea where mavericks come from, or how best to deal with them. Our conformist and hierarchical societies don’t nurture mavericks. Our cultures tend to suppress odd-balls and iconoclasts. That’s probably why we don’t have enough of our own Steve Jobses.
This is the crux of my argument in my latest Sinhala column published in Ravaya newspaper on 16 Oct 2011. For a longer discussion of the same topic, see my English essay Goodbye, Steve Jobs; Long Live Mavericks!
පසුගිය වසර 35ක කාලය තුළ ඇපල් පරිගණක හා විද්යුත් උපකරණ නූතන තොරතුරු සමාජයේ ප්‍රගමනයේ පෙරගමන්කරුවන් ලෙස ක්‍රියා කළ බව ලෝකය ම පිළිගන්නවා. මේ නව ලොව තනන්නට මහත් සේ දායක වුණු ඇපල් සමාරම්භක ස්ටීවන් පෝල් ජොබ්ස් හෙවත් ස්ටීව් ජොබ්ස් (Steve Jobs) 2011 ඔක්තෝබර් 5 වනදා මිය ගිය විට ලෝකය ම කම්පාවට පත්වුණා. පිලිකාවක් සමග වසර ගණනක් පොර බැදීමෙන් ඔහු අන්තිමට පරාජය වන විට වයස අවුරුදු 56යි.
සරසවි ඉගෙනුම වෙනුවට තමන්ගේ ම නිර්මාණශීලී අදහස් ඔස්සේ දැඩි අධිෂ්ඨානයෙන් ඉදිරියට ගිය ස්ටීව් ජොබ්ස්, තොරතුරු තාක‍ෂණය, පාරිභෝගික විද්යුත් උපකරණ හා ජනප්‍රිය සංස්කෘතිය යන ෙක‍ෂත්‍ර තුනෙහි ම දැවැන්තයකු වූ බව ඔහුගේ ව්‍යාපාරික තර`ගකරුවන් පවා එක හෙළා පිළිගත්තා. අසම්මතය, පරිකල්පනය හා සුන්දරත්වය කැටි කළ ස්ටී්ව් ජොබ්ස් කථාවේ එක් පැතිකඩක් ගැන අපි අද කථා කරමු. එහි යටි අරමුණ අපේ රටවලත් ස්ටීව් ජොබ්ස්ලා බිහි විය හැකිද යන්න විග්‍රහ කිරීමයි.
1997දී ඇපල් සමාගම අපූරු ප්‍රචාරණ ව්‍යාපාරයක් හදුන්වා දුන්නා. තමන් තවත් එක් පරිගණක නිෂ්පාදන සමාගමක් නොවන බව හුවා දැක්වීම ඉලක්ක කර ගත් ඒ දැන්වීම් පෙළේ මුඛ්‍ය තේමාව වූයේ වෙනස් විධියට සිතන්න (Think Different) යන්නයි. එහි වඩාත් ම සිත් ඇද ගන්නා අංගය වූයේ තත්පර 30 හා 60 යන ධාවන කාලයන්ට නිර්මාණය වූ ටෙලිවිෂන් දැන්වීමක්. ඉතිහාසය පුරා විවිධ ෙක‍ෂත්‍රයන්ගේ විපර්යාස ඇති කරන්නට දායක වුණු චරිත 17ක රූප ඉතා ඉක්මනින් තිරයේ දිස් වුණා. තනිකර කළු-සුදු වර්ණයෙන් නිර්මිත එයට මහත්මා ගාන්ධි, ඇල්බට් අයින්ස්ටයින්, තෝමස් අල්වා එඩිසන් හා අමීලියා ඉයර්හාට් වැනි චරිත මෙන් ම බීට්ල්ස් ගායක ජෝන් ලෙනන්, පබ්ලෝ පිකාසෝ හා මොහමඩ් අලි වැනි විවිධ ෙක‍ෂත්‍රවල දැවැන්තයන් ද ඇතුළත් වුණා. මේ හැම දෙනා ම සම්මතයට එරෙහිව ගිය නිදහස් මතධාරීන් හෙවත් මැව්රික්ස් (mavericks) හැටියට පිළි ගැනෙනවා.
ඒ දැන්වීමේ කථනය සාරාංශයක් ලෙස කිවහොත්: ”මෙන්න විකාරකාරයෝ. විප්ලවවාදියෝ. කරදරකාරයෝ. හැම දෙයක් ම වෙනස් විධියට දකින මේ අය පිස්සන් කියා බොහෝ දෙනකු සිතුවා. එහෙත් අප ඔවුන් දකින්නේ මහ මොළකාරයන් හැටියටයි. ඉතිහාසය පුරා ම අපේ ලෝකය වෙනස් කළේ මෙවැනි අසම්මත විකාරකාරයන් තමයි.” ඒ දැන්වීම YouTube හරහා නරඹන්න: http://tiny.cc/ThinkD
ඒ දැන්වීමේ කිසි තැනෙක පරිගණකයක් දිස් වූයේ නැහැ. එහි අරමුණ වූයේ සංකල්පමය වශයෙන් ඇපල් සමාගම අනෙකුත් සියළු පරිගණක හා තොරතුරු තාක‍ෂණ සමාගම්වලට වඩා වෙනස් බව කියා පෑම පමණයි. එය ප්‍රචාරය වීම අරඹන කාලයේ ඇපල් සමාගමට තිබූ වෙළදපොල ඉතා සීමිතයි. එවකට අලෙවියෙන් හා ලාබයෙන් කුඩා වූවත් මේ අසම්මත සමාගම විකාරකාරයන්ගේ මගෙහි යන පෙරළිකාරයෙක් වීමේ පෙරනිමිති පළ කළා.
1997 දී ලෝකයට දුන් ඒ ප්‍රතිඥාව දශකයක් ඇතුළත ඉතා මැනවින් ක්‍රියාවට නැංවීමට ස්ටීව් ජොබ්ස් දිවා රෑ වෙහෙසී වැඩ කළා. iMac පරිගණකය (1998), iPod ජංගම සංගීත/මාධ්‍ය උපකරණය (2001), iTunes නම් වූ සයිබර් අවකාශයේ මහා සල්පිල (2003) iPhone ජංගම දුරකථනය (2007) හා iPad ජංගම ටැබ්ලටය (2010) ඔහු ආ අසම්මත මගෙහි අමතක නොවන පියසටහන්. කලක් සාපේක‍ෂව කුඩා පරිගණක හා විද්්‍යුත් උපකරණ සමාගමක් හැටියට පැවතුණු ඇපල් සමාගම 2010 වන විට Microsoft, IBM ඇතුළු අනෙකුත් සියළු තාක‍ෂණ සමාගම් අභිබවා ගියා.
ජොබ්ස්ගේ තාක‍ෂණ, සැළසුම් (design) හා අලෙවිකරණ කුසලතා ගැන පසුගිය දිනවල බොහෝ සෙයින් කථාබහ කෙරුණා. ඒ තොරතුරු යළිත් කීම මගේ අරමුණ නොවෙයි. නව නිපැයුම් සදහා පේටන්ට් 338ක් ඔහුට තිබුණා. එහෙත් ඔහුට වඩා පේටන්ට් ලබාගත් තව බොහෝ නිර්මාපකයන් සිටිනවා. (උදාහරණ: තෝමස් අල්වා එඩිසන් 1,093යි. පෝලරොයිඩ් කැමරාව තැනූ එඩ්වින් ලෑන්ඩ් 525යි.) කුඩා පරිමාණයේ නව නිපැයුම් විශාල ගණනක් බිහිකරනවා වෙනුවට ජොබ්ස් වැඩි අවධානය යොමු කළේ සමස්ත කර්මාන්තයක් හෝ ෙක‍ෂ්ත්‍රයක් ම විප්ලවයකට ලක් කරන ආකාරයේ වැඩ කරන්නයි. පුද්ගල පරිගණකය, ජංගම සංගීත/මාධ්‍ය උපකරණය, ජංගම දුරකථනය වැනි කිසිවක් මුල්වරට නිපදවූයේ ස්ටීව් ජොබ්ස් නොවේ. එහෙත් ඔහු කළේ පවත්නා තාක‍ෂණය උඩුකුරු වන මට්ටමේ ප්‍රබල දියුණු කිරීම් ඇති කිරීමයි. මේ සුවිශේෂී ගුණය නිසා ඔහු අපේ කාලයේ සිටි දක‍ෂතම තාක‍ෂණික ප්‍රතිනිර්මාපකයා (technology’s great re-inventor) හැටියට ටයිම් සගරාව හදුන්වා දෙනවා. එය ජොබ්ස්ගේ අසම්මත කථාව ගැන කළ හැකි හොද සම්පිණ්ඩනයක්.
බොහෝ නිපැයුම්කරුවන්ගේ කුසලතාවය හා දැක්ම පටු පරාසයකට සීමා වන නමුත් ජොබ්ස් පුළුල් දැක්මකින් යුක්තව ක්‍රමීය වෙනස්කම්වලට (systemic changes) යොමු වූ කෙනෙක්. එබදු වෙනස්කම් සදහා තාක‍ෂණය, සෞන්දර්යාත්මක සැළසුම (aesthetic design) අලෙවිකරණය (marketing) හා හොද සන්නිවේදනය යන සතරවිධ හැකියාවන් ඔහුට නොඅඩුව තිබුණා.
ස්ටීව් ජොබ්ස් තුළ මේ සංකල්ප බිහි වූයේ කෙලෙස ද? අමෙරිකාවේ වඩාත් ලිහිල් සමාජ පසුබිමක් පවතින බටහිර වෙරළේ කැලිෆෝනියාවේ ඉපදි හැදී වැඩීම ද? සහජ හැකියාවන් තියුණු කර ගනිමින් වෙහෙස මහන්සි වී වැඩ කිරීම තුළින් ඕනෑ ම කෙනකුට හිස එසවීමට ඉඩක් තිඛෙන සමානාත්මක :ැට්කසඒරස්බ- අමෙරිකානු සමාජ ක්‍රමය ද? 1960-70 දශකයන්වල බටහිර රටවල තරුණ තරුණියන් බොහෝ දෙනාට බලපෑමක් ඇති කළ හිපි සංස්කෘතිය ද? (තරුණ වියේ ඉන්දියාවට පැමිණ ආශ්‍රමයන්හි කල් ගත කළ ඔහු පෙරදිග දර්ශනයන් — විශේෂයෙන්ම ටිඛෙට් හා ජපන් සම්ප්‍රදායයන් — ගැන උනන්දු වූවා.) එසේ නැතිනම් මේ සියළු සාධකයන් මිශ්‍ර වීමේ අවසාන ප්‍රතිඵලය ද?
මේ ප්‍රශ්නවලට එක එල්ලේ පිළිතුරු දෙන්න අමාරුයි. නිර්මාණශීලිබව (creativity) පැන නගින්නේ මිනිස් මනසේ කොතැනින් ද, එයට රුකුල් දෙන අධ්‍යාපනික, සමාජයීය හා සාංස්කෘතික බලපෑම් මොනවා ද යන්න මානව විද්‍යාඥයන් හා සමාජ විද්‍යාඥයන් මහත් ඕනෑකමින් අධ්‍යයනය කරනවා. එවන් පර්යේෂකයන්ට ස්ටීව් ජොබ්ස් චරිතය ඉතා ප්‍රයෝජනවත්.
ඔහුගේ අසම්මත ජීවන කථාව ආසියාවේ අපට වැදගත් වන තව හේතුවක් තිඛෙනවා. ජන සමාජයන් සමස්තයක් වශයෙන් ගෙන සසදන විට ගණිතය, ඉංජිනේරු විද්‍යාව හා තාක‍ෂණයට සම්බන්ධ කි්‍රයාවලදී ආසියානුවන් ලෝකයේ වෙනත් බොහෝ ජාතීන්ට වඩා ඉදිරියෙන් සිටිනවා. 1950-2010 කාලය තුළ ලෝකයේ වැඩි ම ආර්ථීක වර්ධන වේගය පවත්වා ගන්නට ආසියානු කලාපයට හැකි වූයේ තාක‍ෂණ ෙක‍ෂත්‍රයන්හි නව නිපැයුම්, ආයෝජන හා හපන්කම් නිසායි. ජපානය, චීනය, කොරියාව හා ඉන්දියාව වැනි රටවල් අද විද්‍යාව හා තාක‍ෂණය අතින් ලෝකයේ පෙරමුණ ගෙන සිටිනවා. පර්යේෂණ නිබන්ධන, පේටන්ට් බලපත්‍ර ආදී නිර්නායක හරහා මේ ප්‍රවණතා මැනිය හැකියි.
එසේ වූවත් තාක‍ෂණ ෙක‍ෂත්‍රයේ ආසියානුවන්ගේ හපන්කම් බහුතරයක් සාමූහික ප්‍රයත්නයන්. අද ලොව සංකීර්ණ අවශ්‍යතාවලට නිපැයුම්කරුවන්ට තනිව ම මුහුණදීම අපහසු බව ඇත්ත. එහෙත් ලොව ජය ගත් පාරිභෝගික තාක‍ෂණයන් විශාල සංඛ්‍යාවකට මුල් වූ ජපානයේ Sony කොරියාවේ Samsung වැනි සමාගම් අප හදුනන්නේ වෙළද නාමයෙන් (brands) පමණයි. නිපැයුම්කරුවන්ගේ නමක් අප දන්නේ නැහැ. මේ රටවල සංචාරය කරන විට මට පෙනී ගිය දෙයක් නම් ඒ රටවල සාමාන්‍ය ජනයා පවා සිය නිපැයුම්කරුවන් ගැන දන්නේ ඉතා අඩුවෙන් බවයි. මෙයට හේතුව තොරතුරු ගලනයේ දුර්වලතා ද? නැතිනම් බටහිර රටවල තරම් තනි පුද්ගල මට්ටමේ නව නිපැයුම්කරුවන් ආසියාවේ මතු නොවීම ද?
මෙය මතු පිටින් විග්‍රහ කොට නිගමනවලට එළඹිය හැකි සරල ප්‍රශ්නයක් නොවේ. එහෙත් පෙරදිග අපේ රටවල අසම්මත මගක යන නිදහස් මතධාරීන්ට එරෙහි වන සමාජයීය හා සාංස්කෘතික සාධක තිඛෙන බව පිළි ගත යුතුයි. (මෙහිදී මා කථා කරන්නේ පොදුවේ ආසියානු ජන සමාජයන් ගැනයි.) ආසියාවේ බොහෝ සමාජයන්ගේ දරදඩු සමාජ මට්ටම් හා ධූරානුක්‍රම (hierarchies) තිඛෙනවා. ඒවා වත්කම, උගත්කම ආදී සාධකවලින් තවත් තීව්‍ර වනවා. සමාජ පසුබිමින් එක හා සමාන අය අතර වයස්ගත වූවන්ගේ මතයට වැඩි පිළිගැනීමක් ලැඛෙනවා. ගුරුකුල බිහි වීමේ අන්තරායක් තිඛෙනවා.
මේ සියල්ල නිසා අමුතු විදියට සිතන, සම්මතයට අභියෝග කරන නිදහස් මතධාරීන්ට ආසියානු සමාජවල ඇති අවකාශය ඉතා අඩුයි. හැම කෙනෙකු ම එක හා සමාන රේඛීය ජීවන මගක ගමන් ගත යුතු බවත්, එසේ නොගොස් ‘අයාලේ යන’ අය පිස්සන්, විකාරකාරයන් හෝ සමාජ විරෝධීන් වන බවත් මුල් බැස ගත් මතයක්. මෙබදු වාතාවරණයක අළුත් දෙයක් හිතන, කියන හා අත්හදා බලන දරුවන් හා තරුණ තරුණියන් ඔවුන්ගේ පවුල්වලින්, පාසලෙන්, සරසවියෙන් හා ජන සමාජයේ අන් අයගෙන් දැඩි පීඩනයකට ලක් වනවා. මෙය මගේ මතවාදයක් පමණක් නොවෙයි. ඉතා සරල උදාහරණයක් ගත හොත් උපතින් ම වමත්කරුවන් වන අයට ලාංකික සමාජය දක්වන ප්‍රතිචාරය ගැන මදක් සිතන්න!
මේ ගැන ශාස්ත්‍රීයව ගවේෂණය නොකළත්, අදාල අත්දැකීම් රාශියක් සොයා ගැනීමේ අවස්ථාවක් 2009-10 කාලයේ මට ලැබුණා. සියත TV හරහා නව නිපැයුම්කරුවන් හදුන්වා දෙන සතිපතා වැඩසටහන් මාලාවක් මා ඉදිරිපත් කළා. දෙස් විදෙස් සම්මාන ලද නව නිපැයුම්කරුවන් සැළකිය යුතු සංඛ්‍යාවක් සමග මා සම්මුඛ සාකච්ඡා කළා. එහිදී මා නිතර ඇසූ ප්‍රශ්නයක් වූයේ කුඩා කාලයේ අළුත් දෙයක් කරන්නට ලැබුණු උපකාර, උපදෙස් මෙන් ම බාධක මොනවා ද යන්නයි.
නව නිපැයුම්කරුවන්ගෙන් බහුතරයකට තම පවුලෙන්, අසල්වාසීන්ගෙන් බහුතරයකට තම පවුලෙන්, අසල්වාසීන්ගෙන් හෝ පාසලෙන් ලැබී ඇත්තේ දිරිගැන්වීම් නොවෙයි – උදාසීන හෝ අයහපත් ප්‍රතිචාරයක්. අසම්මත දේ කරන්නට ගොස් විභාග අසමත් වී අනාගතය අදුරු කර නොගන්නා ලෙස ඔවුන්ට අවවාද ලැබී තිඛෙනවා. එදිනෙදා ජීවිකාවක් සදහා ශිල්ප ඉගෙනීමෙන් ඔබ්බට ලෝකය වෙනස් කරන්නට සිතීම නිශ්චල ‘දැගලිල්ලක්’ බව වැඩිහිටියන් ඔවුන්ගේ මුහුණට ම කියා තිඛෙනවා.
නිතිපතා එල්ල වන මේ පීඩනය නොතකා ඒකායන අරමුණින් ‘දඩබ්බර’ විදියට ඉදිරියට යන ටික දෙනකු තමයි අවසානයේ නව නිපැයුම් බිහි කරන්නේ. එය ද එක් රැයකින් කළ හැක්කක් නොවෙයි. එහෙත් නොසැළුණු අය අතර තව කී දෙනෙක් තමන්ගේ සිහින අත්හැර දමන්නට ඇත් ද? › ලංකාවේ නව නිපැයුම්කරුවන් අතර කාන්තා නියෝජනය ඉතා අඩු ඇයි?
අපේ නව නිපැයුම්කරුවන් මුහුණ දෙන ආර්ථීක, තාක‍ෂණික බාධකයන් රැසක් ද තිඛෙනවා. ඒවා දැනටමත් හදුනා ගෙන ඇති අතර ඒ බාධක දුරුකිරීමට යම් පියවර ගන්නා බව නිපැයුම්කරුවන්ගේ කොමිසමේ වත්මන් ප්‍රධානියා මෑතදී මට කියා සිටියා. එහෙත් තනි රාජ්‍ය ආයතනයකට හෝ අධ්‍යාපන/පුහුණු ආයතනයකට හෝ නව නිපැයුම්කරුවන් බිහි කිරීමට නොහැකියි. එය සමාජ ප්‍රවාහයන් ගණනාවක අවසන් ප්‍රතිඵලයක්.
බොහෝ ආසියානුවන්ට මෙන්ම ලාංකිකයන්ට ද තාක‍ෂණ ෙක‍ෂත්‍රයේ සහජ හැකියාවක් තිඛෙනවා. එහෙත් ඒ විභවය දැගලිල්ලක්, දඩබ්බරකමක් හරහා අළුත් සංකල්පයක් හෝ නිපැයුමක් හෝ බවට පත් වන්නට පියවර ගණනාවක් පසු කළ යුතුයි. ස්ටීව් ජොබ්ස්ලා අපේ රටවල බිහි නොවන්නේ පහසුකම් හා ආයෝජන නැති නිසා පමණක් නොවෙයි. අසම්මතයට සිතන ‘විකාරකාරයන්ට’ අපේ සමාජවල ඉඩක් නොදෙන නිසා යයි මා තර්ක කරනවා. මා එසේ කියන්නේ අසම්මත මගක නිර්මාණශීලීව ගමන් කළ කෙනකු හැටියට මගේ අත්දැකීම් ද පාදක කර ගනිමින්.
Open Minds! (formerly: Moving Images blog) 