How can we discern signs of climate change that unfold slowly over time, and manifest in many different ways? And how best to prepare ourselves and increase our resilience against inevitable impacts?
I discuss these in the Ravaya Sunday column (in Sinhala) in issue for 14 April 2013. I covered similar ground in an English column here: When Worlds Collide #61: Climate Change – Adapt Now or Perish Later!
මේ දිනවල පවතින දැඩි උණුසුමට හේතුව ගෝලීය රත්වීම හෙවත් දේශගුණික විපර්යාස ද? සමහරුන් මෙසේ අසනවා.
ඇත්තට ම මාර්තු – අපේ‍්‍රල් මාසවල මෙරට දිවා කාලයේ උෂ්ණත්වය වැඩි වීම වාර්ෂික ප‍්‍රවණතාවක්. එයට ගෝලීය රත්වීම සමඟ සෘජු සබඳතාවක් නැහැ. එහෙත් ගෙවී ගිය වසර 70ක පමණ කාලය තුළ අපේ රටේ සාමාන්‍ය උෂ්ණත්වය සෙන්ටිගේ‍්‍රඞ් අංශක එකකින් ඉහළ ගොස් තිබෙන බව කාලගුණ විද්‍යාඥයෝ කියනවා. එසේ කියන්නේ දිගු කලක් පවත්වා ගෙන එන උෂ්ණත්ව වාර්තා අධ්‍යයනය කිරීමෙන්.
මානව කි‍්‍රයාකාරකම් නිසා ගෝලීය උණුසුම වැඩි වී දේශගුණික විපර්යාස ඉක්මන් වී ඇති බව දැන් විද්‍යාත්මකව තහවුරු වී තිබෙනවා. එය තව දුරටත් කල්පිතයක් නොවෙයි. එක්සත් ජාතීන්ගේ දේශගුණික විපර්යාස අධ්‍යයන විද්‍යාඥ කණ්ඩායම (UN-IPCC) ගණන් බලා ඇත්තේ 2100 වන විට ලෝකයේ සාමාන්‍ය උෂ්ණත්වය සෙන්ටිගේ‍්‍රඞ් අංශක 2 – 6 අතර ප‍්‍රමාණයකින් ඉහළ යා හැකි බවයි. මේ ගැන ලෝකයේ සිටින ප‍්‍රමුඛ පෙළෙ විද්‍යාඥයන් හා ලෝකයේ විශාලතම සුපිරි පරිගණක තව දුරටත් පර්යේෂණ කරනවා.
සාමාන්‍ය අපට දිගු කලක් පුරා සෙමෙන් සිදුවන වෙනස්කම් හරිහැටි තේරුම් ගැනීම අපහසුයි. මීට වසර 25කට හෝ 50කට පෙර තිබුණාට වඩා දැන් උණුසුම වැඩි යයි සමහරුන්ට හැගීමක් ඇතත් එය සාධක සහිතව තහවුරු කිරීම අමාරුයි.
දේශගුණික විපර්යාස වසර ගණනාවක් පුරා ටිකින් ටික ඉස්මතුව එන නිසා ඒවා සිදුවන බව තේරුම් ගැනීම ලෙහෙසි නැහැ. නමුත් කලට වේලාවට වැසි නොලැබෙන බව, වහින විට එක විට මහ වැසි පතිත වන බව හා නියං කාලයන් වැඩි වන බව ආදී දේශගුණික විසමතා නම් විද්‍යාඥයන්ට මෙන් ම සාමාන්‍ය ජනයාටත් දැන් අත්දැකීමෙන් පෙනී යන කරුණක්.
ගෝලීය රත්වීම නිසා අපට වාර්ෂිකව වැසි ගෙන එන ඉන්දියානු සාගර සුළං ප‍්‍රවාහයන් හෙවත් මෝසම්වල කි‍්‍රයාකාරිත්වය ව්‍යාකූල වීමට හැකියි. වර්ෂාපතනයේ වෙනස්කම් නිසා ගොවිතැන් සඳහා ජලය ලබා ගැනීම ප‍්‍රශ්නයක් වනවා. ඒ හරහා බෝග ඵලදාවට හා ආහාර මිළ ගණන්වලට බලපෑම් විය හැකියි. ඒ අතර පානය ඇතුඵ අවශ්‍යතා සඳහා ජලය අවශ්‍ය පමණට සම්පාදනය කිරීම ද අඩාල විය හැකියි.
මෙකී නොකී දේශගුණික විපර්යාස බලපෑම් දැනටමත් අපේ රටේ මතුව තිබෙනවා. දේශගුණික විපර්යාස ඇති කිරීමට අපේ දායකත්වය ඉතා සීමිත වූවත් එයින් අපට සෘජුව ම අහිතකර බලපෑම් එල්ලවීම නතර කරන්නට බැහැ. මෙහිදී අපට ඇති හොඳ ම ප‍්‍රායෝගික කි‍්‍රයා මාර්ගය දේශගුණික විපර්යාසවලට අනුවර්තනය වීමයි (climate adaptation). වසර හා දශක ගණනාවක් තිස්සේ කෙමෙන් මතුව එන විපාකවලට මුහුණදීමට දැන් සිට සුදානම් වීම හා සවිමත් වීම අවශ්‍යයි.
ගෝලීය මට්ටමෙන් සිදුවන දේශගුණික විපර්යාස තනි රටක් හැටියට අපට නතර කළ නොහැකියි. එමෙන්ම එහි ඇති අසාධාරණය ගැන ආවේගශීලිව මොර ගෑ පමණින් බලපෑම්වල අවදානම පහව යන්නේත් නැහැ. අපේ ජන ජීවිතය, සොබා සම්පත්, ආර්ථිකය හා පොදු – පෞද්ගලික දේපල රැක ගැනීමට නම් කල් තබා යම් ප‍්‍රවේශම්කාරි පියවර ගැනීම දේශගුණ අනුවර්තනයේ සංකල්පයයි. එය හරියට අනාගත සුබසිද්ධිය සඳහා ගන්නා රක්‍ෂණයක් වගෙයි.
දේශගුණික විපර්යාස සඳහා අනුවර්තන වීමේ ජාතික ක‍්‍රමෝපාය (2011-2016) නම් ජාතික මට්ටමේ ලේඛනයක් දේශීය විද්වත් පිරිසක් විසින් 2010 අගදී පරිසර අමාත්‍යාංශයේ දේශගුණික විපර්යාස ලේකම් කාර්යාලය සඳහා සම්පාදනය කරනු ලැබුවා. ප‍්‍රතිපත්ති, නීතිමය, නියාමන හා ප‍්‍රායෝගික මට්ටම්වලින් ගත යුතු ආරක්‍ෂිත පියවර එහි විස්තරාත්මකව සඳහන් වනවා. (මේ විද්වත් පිරිසේ සන්නිවේදන විශෙෂඥයකු ලෙස මා ද මේ කාරියට හවුල් වුණා.) http://tiny.cc/NCCAS
ගෝලීය උණුසුම ටිකෙන් ටික වැඩිවත් ම ධ‍්‍රැව ප‍්‍රදේශවල මිදී ඇති අයිස් තට්ටු දිය වී සාගර ජල ප‍්‍රමාණය වැඩි කරනවා. උණුසුමත් සමඟ ජලය ප‍්‍රසාරණය ද වනවා. මේ දෙවිධියෙන් ම මුහුදු මට්ටම් ටිකෙන් ටික ඉහළ යනවා.
මෙය සිදු වන්නේ මිනිස් ඇසට එකවර නොපෙනෙන තරම් ඉතා සෙමින්. (කිසිසේත් සුනාමිවලට සම්බන්ධ නැහැ.) 2007දී UN-IPCC විද්‍යාඥයන් අනුමාන කළේ මේ සියවස අවසන් වන විට ලෝකයේ මුහුදු මට්ටම අඩි දෙකකින් පමණ ඉහළ යා හැකි බවයි. එහෙත් දැන් එය අඩි 3ක් පමණ විය හැකි යයි සමහර විද්‍යාඥයන් විශ්වාස කරනවා.
මුහුදු මට්ටම් ටිකෙන් ටික ඉහළ යන විට ඉහළ උදම් වේලාවටත්, කුණාටු හා සැඩසුළං නිසාත්, ගොඩබිම් තාවකාලිකව යට වන්නට පටන් ගන්නවා. වතුර බැස ගිය පසුත් මුහුදු වතුරේ ලවණ කා වැදීම නිසා ඒ ඉඩම් මුඩු වනවා. ළිං ජලය කිවුල් වෙනවා. මේ නිසා පදිංචියට හෝ ගොවිතැනට හෝ නුසුදුසු බිම් බවට පත් වනවා. මෙය අසල්වැසි මාලදිවයිනේ ඉතා පැතලි වූ දුපත් සමහරක දැනටමත් සිදු වී, ඒ දුපත් අත්හැර දැමීමට සිදුව තිබෙනවා. ඔවුන්ට දුපත් 1,200ක් තිබෙන නිසා මාරුවීම් කළ හැකියි.
ආචාර්ය සුමතිපාල කියන්නේ මුහුදු මට්ටම් ඉහළයාම මාලදිවයින් වැනි කුඩා දුපත් රාජ්‍යවලට පමණක් නොව අපේ දුපතට ද බරපතල විපාක ඇති කළ හැකි බවයි. කිමී 1,620ක් දිග වෙරළ තීරයකුත්, කුඩා දුපත් 113කුත් ඇති අපේ රටට මේ විපාක නිසා ලොකු ගැටඵ මතු විය හැකියි.
‘අපේ රටේ සමහර වෙරළබඩ ප‍්‍රදේශ මුහුදට යට වීම හා වෙරළබඩ ඉදි කිරීම් වලට හානි සිදු විම ඉදිරි දශකවලදී අප බලාපොරොත්තු විය යුතුයි’ ඔහු කියනවා.
විශේෂයෙන් යාපනය අර්ධද්වීපයේ මේ බලපෑම් ප‍්‍රබල විය හැකියි. දිගු කාලීනව මුහුදත් සමඟ පොර බදන්නට මිනිසාට බැරි නිසා එම ප‍්‍රදේශ අත්හැර දමා රටේ ඇතුළත වෙනත් තැන්වලට සංක‍්‍රමණය වීමට සිදුවනු ඇතැයි ඔහු කියනවා.
මෙහිදී මට සිහිපත් වන්නේ UN-IPCC උපසභාපතිවරයකු ලෙස කලක් කි‍්‍රයා කළ ලාංකික ආර්ථික විශෙෂඥ හා භෞතික විද්‍යාඥ ආචාර්ය මොහාන් මුණසිංහ කළ ප‍්‍රකාශයක්. 2007 අපේ‍්‍රල් මාසයේ IPS නම් ජාත්‍යන්තර පුවත් සේවය සමඟ සාකච්ඡවකදී ඔහු කීවේ (එවකට නිමා වී නොතිබුණු) මෙරට දිගු කාලීන යුද්ධයේ භෞතික බලපෑම්වලටත් වඩා දේශගුණ විපර්යාසවල බලපෑම් බිහිසුණු විය හැකි බවයි.
‘යාපනය අර්ධද්වීපයේ කොටස් ද ඇතුඵව උතුරේ වෙරළබඩ ප‍්‍රදේශ ගණනාවක් මුහුදට යට වී යාම ඉදිරි දශකවලදී සිදු වනවා. මේ නිසා අප සටන් වදින සමහර ගොඩබිම් ප‍්‍රදේශ තවත් කලකදී නොතිබෙනු ඇති’ යයි ඔහු කළ ප‍්‍රකාශයට මෙරට එතරම් අවධානයක් එදත් අදත් ලැබී නැහැ.
මුහුදු මට්ටම් ඉහළ යාම බලපාන්නේ උතුරට පමණක් නොවේ. බටහිර හා දකුණුදිග වෙරළ තීරයන්හි නිවාස, හෝටල් හා වෙනත් ඉදිකිරීම් රැසක් සංකේන්ද්‍රනය වී තිබෙනවා. මේ සියවසේ ඉදිරි දශකවල මේ සමහර ප‍්‍රදේශවලින් ඉවත්වීමට සිදුවන තරම් වෙරළ ඛාදනය දරුණු විය හැකි බවත්, A2 ලෙස හදුන්වන කොළඹ-ගාල්ල මාර්ගය යම් කලෙක රට තුළට වන්නට නැවත ඉදි කිරීමට සිදු විය හැකි බවත් ආචාර්ය සුමතිපාල කියනවා.
කොළඹ හා ගාලූ වරායන්ට දැඩි බලපෑම් ඇති විය හැකි බවට අනතුරු අඟවන ඔහු, හම්බන්තොට හා ති‍්‍රකුණාමල වරායන්ගේ ඉරණම ගැන අදහස් දක්වා නැහැ.
2100 වන විට ලංකා සිතියමේ ස්වරූපය වෙනස් විය හැකි යයි ද දැන් තිබෙන ඇතැම් වෙරළබඩ ප‍්‍රදේශ අනාගත සිතියමක නොතිබිය හැකි යයි ද ආචාර්ය සුමතිපාල කියනවා. මේ ප‍්‍රවණතා ගැන වෙරළ සංරක්‍ෂණ දෙපාර්තමේන්තුව හා ලංකා හයිඩ්‍රොලික්ස් පර්යේෂණායතනය විස්තරාත්මක අධ්‍යයන කර තිබෙනවා. එහෙත් මේ සියල්ල අනුමානයන් හා ප‍්‍රක්‍ෂෙපන පමණයි.
දැන් පටන් වෙරළබඩ ප‍්‍රදේශවල ඉදි කරන සියඵම පොදු හා පෞද්ගලික ගොඩනැගිලිත්, මහාමාර්ග හා වරාය බදු යටිතල පහසුකමුත් ඉදිරි අන්තරායන් ගැන සළකා බලමින් නිසි සේ ස්ථානගත කිරීම හා සැළසුම් කිරීම කළ යුතුයි. මහාමාර්ග, දුම්රිය මාර්ග, හෝටල්, කාර්යාල හා වෙනත් නව ඉදිකිරීම් සිදු කරන විට ඉදිරියේ නියත ලෙස පැමිණෙන දේශගුණික බලපෑම් වලට ඔරොත්තු දිය හැකි සවිමත් හා සූක්‍ෂම බවකින් ඒවා නිම කිරීමේ අවශ්‍යතාවය ආචාර්ය සුමතිපාල පෙන්වා දෙනවා.
දේශගුණ අනුවර්තන ක‍්‍රමෝපාය සම්පාදනය කළ විද්වත් පිරිසේ නායකයා වූ සැළසුම් විශෙෂඥ නයන මාවිල්මඩ කියන්නේ කල් තබා කරන සූක්‍ෂම ආරක්‍ෂක පියවර හා සාපේක්‍ෂව කුඩා ආයෝජන හරහා දේශගුණ විපර්යාස බලපෑම්වලින් අපට ප‍්‍රවේශම් විය හැකි බවයි.
ක‍්‍රමෝපාය හදන්නට පෙර මෙරට සියඵ ප‍්‍රදේශ හා ක්‍ෂෙත‍්‍ර (වැවිලි කර්මාන්තය, කෘෂිකර්මය, සංචාරක කර්මාන්තය, නාගරික සැළසුම්, මහජන සෞඛ්‍යය, ජෛව විවිධත්වය, ධීවර කර්මාන්තය) මේ බලපෑම්වලට නතුවීමේ හැකියාව (vulnerability) ගැන විස්තරාත්මක අධ්‍යයන කරනු ලැබුවා. මේ සියල්ල www.climatechange.lk වෙබ් අඩවියෙන් බලා ගත හැකියි.
දේශගුණ විපර්යාස යනු අද වන විට හුදෙක් පාරිසරික ප‍්‍රශ්නයක් පමණක් නොවෙයි. මීට වසර 25කට පෙර හරිත කෝණයෙන් ඇරැඹී මේ ගැන සංවාද හා කි‍්‍රයාකාරකම් අද වන විට ආර්ථිකය, ජන සමාජය, මානව හිමිකම් මෙන් ම ජාතික ආරක්‍ෂාව දක්වා පුඵල් වී තිබෙනවා.
දේශගුණ විපර්යාස කී පමණට බොහෝ දෙනා එක්වර ම සිතන්නේ මුහුදු මට්ටමේ ඉහළ යාම වුවත් එයට වඩා පුඵල් වූ විපාක බොහෝ තිබෙනවා. ටිකෙන් ටික ඉහළ නගින මුහුදු මට්ටම්වලට වඩා නුදුරු අනාගතයේදී ම ලොකු බලපෑම් කළ හැක්කේ වර්ෂාපතන රටා වෙනස්වීමටයි.
එහෙත් අපේ සුනාමි මතකයන් නිසාදෝ, එසේ නැත්නම් අතිශයින් ප‍්‍රබන්ධකාරී හා අතිශයෝක්තියෙන් ගහන වූ Day After Tomorrow වැනි අභව්‍ය හොලිවුඞ් චිත‍්‍රපටවල ආභාෂය නිසා දෝ අප මුහුදු මට්ටම් ගැන උවමනාවට වඩා සිතන අතර අනෙකුත් බලපෑම් ගැන ඇති තරම් නොසිතීමේ අවදානමක් තිබෙනවා.
දේශගුණ විපර්යාස තවත් උග‍්‍රවීම වළක්වන්නට ජාත්‍යන්තර මට්ටමින් විසදුම් සොයන අතරේ එයින් නොවැළැක්විය හැකි ලෙස ඇති වන විපාක හැකිතාක් අවම කර ගැනීම අප වැනි රටවලට ඇති ප‍්‍රමුඛතාවයයි.
එහිදී අපේ ආරක්‍ෂාව අප ම සළසා ගත යුතු නිසා අනුවර්තන ක‍්‍රමෝපාය ගැන මීට වැඩි අවධානයක් සමස්ත රාජ්‍ය ක්‍ෂෙත‍්‍රයෙන්, පෞද්ගලික අංශයෙන් හා සිවිල් සමාජයෙන් යොමු කළ යුතුයි. මෙය පරිසර අමාත්‍යාංශයට සීමා වූ පරිසර දුෂණ ප‍්‍රශ්නයක් ලෙස ලඝු නොකළ යුතුයි.
Open Minds! (formerly: Moving Images blog) 