In this week’s Ravaya column (in Sinhala), I pay tribute to South African writer and social activist Nadine Gordimer (1923-2014). I focus on how she never hesitated to speak out for justice, fairness and equality even when that elicited ridicule and harassment from her own government that quickly labeled her a ‘traitor’.
I also recall how I once listened to her speak, during the recording of a TV debate in Johannesburg in mid 2002, and how she later marched the streets with activists from all over the world demanding land rights for the poor.
‘රටක මහා ලේඛකයකු සිටීම හරියට දෙවැනි ආණ්ඩුවක් පවතිනවා වගෙයි. එනිසා බොහෝ පාලකයන් අදීන පෞරුෂයක් ඇති ලේඛකයන්ට කැමති නැහැ. ඔවුන්ට ඕනෑ එහෙයියන් වන ලියන්නොයි’.
මීට අඩසියවසකට පමණ පෙරදී මේ වටිනා වදන් ටික ලියුවේ දැවැන්ත සෝවියට් දේශයේ පාලකයන්ට නතු කර ගත නොහැකි වූ ලේඛක ඇලෙක්සන්ඩර් සොල්සෙනිට්සින් (Aleksandr Solzhenitsyn, 1918 – 2008).
බලයේ සිටින රජයකට පක්‍ෂව ලිවීම ලෙහෙසියි. එසේ කිරීමෙන් පාලකයන්ගෙන් පුද පඬුරු හා වරප‍්‍රසාද ලබා ගන්නා අවස්ථාවාදී ලේඛකයෝ සෝවියට් දේශයේ මෙන්ම ලොව වෙනත් රටවල එදා මෙන්ම අදත් හමු වනවා.
එහෙත් බලසම්පන්න රජයකට හෝ අසාධාරණ රාජ්‍ය පාලන ක‍්‍රමයකට එරෙහි වීම ලෙහෙසි නැහැ. වරප‍්‍රසාද අහිමිවනවා පමණක් නොව විවිධාකාර හිරිහැර හා අවමන්වලට ලක් වීමට සිදු වනවා. රාජ්‍ය සාහිත්‍ය සම්මාන නොලැබෙන අතර පොත් තහනම් කිරිමට ද ලක් වනවා. ආන්තික තත්ත්වයන්හිදී රාජ්‍ය විරෝධී චෝදනා ලැබ සිර දඬුවම් ලබන්නට පවා සිදු වනවා.
ඒකාධිපති පාලනයක් ඇති රටවල රජය විවේචනය කිරීම සූක්‍ෂමව කළ යුතු අනතුරුදායක කාරියක්. දේශපාලන ක‍්‍රියාකාරිකයන් එය විවෘතව එක එල්ලේ කරන අතර දක්‍ෂ ජනතාවාදී ලේඛකයන් එය ප‍්‍රබන්ධ කථා හෝ හාස්‍යරූපී කථා හරහා සියුම්ව කරනවා. නවකථාවක්, කෙටිකථාවක් හෝ නාට්‍ය පිටපතක් හරහා පවතින විසම රාජ්‍ය තන්ත‍්‍රයේ බිහිසුනු බව කැඩපතක් බවට පත් කොට සමාජයේ සංවේදී කොටස්වලට ග‍්‍රහණය වන පරිදි මුදා හරිනවා.
මෙබඳු ලේඛකයන් කවදත් දුර්ලභයි. එවන් අදීන හා නිර්භීත ගණයේ ලේඛිකාවක් වූ දකුණු අප‍්‍රිකානු ජාතික නැඞීන් ගෝඩිමර් 90 හැවිරිදිව ජූලි 13 වනදා මිය ගියා.
මීට හරියටම වසරකට පෙර, 2013 ජූලි 28 වනදා ‘මැන්ඩෙලාට සවියක් වූ නිදහස් මතධාරියෝ’ නමින් කොලමක් ලියමින් මා ඇය ගැන සඳහන් කළා. මේ සතියේ අයට යළිත් ප‍්‍රණාමය පුද කරන්නේ උපතින් හා සමේ වර්ණයෙන් ලද වරප‍්‍රසාද වෙනුවට ඇය ජීවිත කාලය පුරා මානවහිතවාදය හා සාධාරණත්වය තෝරා ගත් නිසායි.
1923 උපන් නැඞීන් ගෝඩිමර්ට කුඩා වියේ පටන් කෙසඟ සිරුරක් තිබූ නිසා ලෙඩ වේවි යැයි බියෙන් දෙමව්පියන් ඇයව පාසලකට යැවුවේ නැහැ. ඒ වෙනුවට ගෙදර සිට උගන්වනු ලැබුවා. තමන්ගේම කල්පනා ලෝකයට මැදි වී හැදුණු ඇය නව යොවුන් වියේ සිට ප‍්‍රබන්ධ රචනයට පිවිසුණා. ඇගේ කෙටිකථාවක් මුල් වරට සඟරාවක පළ වූයේ 1937දී. එවිට ඇගේ වයස 16යි.
විට්වෝටසන්ඞ් සරසවියට පිවිස වසරක් උගත් ඇය උපාධිය සම්පූර්ණ කළේ නැහැ. එහෙත් සුදු, කළු හා මිශ‍්‍රිත සම්භවයක් ඇති ජාතිකයන්ට වෙනස්ව සළකන සැටි ඒ කාලය තුළ ඇය සමීපව අත්දුටුවා.
1948 සිට පුර්ණ කාලීනව ලේඛනයේ යෙදුණු ඇය මුලින් දකුණු අප‍්‍රිකානු සඟරාවලත්, 1951 පටන් ප‍්‍රකට අමෙරිකානු සඟරාවක් වන නිව් යෝකර් සඟරාවේත් කෙටිකථා පළ කළා. ඇගේ මුල් ම නවකථාව (The Lying Days) 1953දී පළ වූවා.
1949-2012 වකවානුව තුළ ඇය නවකථා 15ක්, නාට්‍ය පිටපතක්, කෙටිකථා සංග‍්‍රහයන් 21ක් හා තවත් ලිපි ලේඛන විශාල සංඛ්‍යාවක් රචනා කළා. ඇගේ ලේඛන භාෂාව වූයේ ඉංග‍්‍රීසියයි. ඒ හරහා දකුණු අප‍්‍රිකානු යථාර්ථයේ පැතිකඩ ලොවට කියන්නට ඇය සමත් වුණා.
1960දී ඇය අපි‍්‍රකානු ජාතික කොංග‍්‍රසයේ (ANC) හා නෙල්සන් මැන්ඩෙලාගේ අරගලයට විවෘතව ම සහයෝගය දැක්වීමට පටන් ගත්තා. කළු ජාතික අයිතිවාසිකම් උදෙසා පෙනී සිටීම මහත් රාජ්‍ය ද්‍රෝහී ක‍්‍රියාවක් ලෙස සුදු පාලකයන් හඳුන්වා දුන්නා. එහෙත් දේශපාලකයන්ට හා ඔවුන්ගේ ගැති නිලධාරින්ට මේ ධෛර්්‍යවන්ත ලේඛිකාව පොඩියක්වත් බිය වූයේ නැහැ.
1948 සිට 1993 දක්වා පැවති වර්ණභේදවාදී දරදඬු ප‍්‍රතිපත්ති ප‍්‍රබන්ධාත්මකව දැඩි විවේචනයට ලක් කිරීම නිසා ඇගේ කෘතීන් ගණනාවක් එරට රජයන් විසින් තහනම් කරනු ලැබුවා. එබඳු තහංචි නිසා සැබැවින් සිදු වූයේ පොත් යටිබිම්ගතව සංසරණය වීමයි. ඒ වන විට ඇය ජාත්‍යන්තරව පාඨක ජනාදරයට පත්ව සිටි නිසා ඇගේ කෘතීන් රටින් පිටත දිගට ම අලෙවි වුණා.
1979දී ඇය ලියා පළ කළ Burger’s Daughter නම් නවකථාවට පාදක වූයේ සමාජ සාධාරණත්වය හා යුක්තිය උදෙසා අරගල කළ දෙමවුපියන් හා ඔවුන්ගේ දරුවන්ගේ පවුල් ජීවිතයි.
දකුණු අප‍්‍රිකානු කොමියුනිස්ට් පක්‍ෂයේ කි‍්‍රයාකාරික ලයනල් බර්ගර් නම් මනඃකල්පිත චරිතය හා ඔහුගේ දියණිය රෝසා මෙහි ප‍්‍රධාන චරිතයි. ලයනල්ගේ චරිතයට ඇය ආදර්ශය ලෙස ගත්තේ උපතින් සුදු දකුණු අප‍්‍රිකානුවකු හා වෘත්තියෙන් නීතිඥයකු වූ බ‍්‍රෑම් Bram Fischer (1908 – 1975). 1962දී කුප‍්‍රකට රිවෝනියා මහ නඩුවේදී ANC සාමාජිකයන් (විශේෂයෙන් නෙල්සන් මැන්ඩෙලා) වෙනුවෙන් විත්තියේ නීතිඥයා ලෙස ක‍්‍රියා කළේ ඔහුයි.
රිවෝනියා මහ නඩුවෙන් ටික කලකට පසු කොමියුනිස්ට් ක‍්‍රියාකාරිකයකු යයි චෝදනා ලැබ රජය පෙරළීමට තැත් කළ වරදට ෆිෂර් සිර දඬුවමක් ලැබුවා. සිරගෙදරදී හට ගත් පිළිකාවකින් අසාධ්‍ය වූ ඔහු වසර 9ක සිර දඬුවම් විඳීමෙන් පසු මිය ගියා. වර්ණභේදවාදයට එරෙහිව එරට සුදු ජාතිකයන් අතලොස්සක් ගෙන ගිය සාරධර්මීය විරෝධතාවේ දැවැන්තයකු ලෙස ෆිෂර් සැළකෙනවා.
මේ නවකථාව මුලින් බි‍්‍රතාන්‍යයේ පළ කොට මාසයක් ඇතුළත එය දකුණු අප‍්‍රිකාවේ අලෙවි කිරීම තහනම් කරනු ලැබුවා. එහෙත් එහි පිටපතක් 1964 සිට සිරගතව සිටි නෙල්සන් මැන්ඩෙලාට හොර රහසේ ලැබුණා. එය තමන් ප‍්‍රමෝදයට පත් කළ බව ඔහු පසු කලෙක ඇයට පැවසුවා.
1970 හා 1980 දශකවල ඇය ප‍්‍රකට ලේඛිකාවක් ලෙස පෙර අපර දෙදිග රටවල නිතර සංචාරය කළා. තමන්ගේ කෘතීන් ගැන කථාබහ කැරුණු හැම විටෙකම තම මවු රටේ සිදු වන මහා අසාධාරණකම් ගැන නොබියව විදෙස් සභාවන්ට තතු පැහැදිලි කළා.
ඇගේ ලේඛක ජීවිතය පුරා විවිධ රටවලින් සාහිත්‍ය සම්මාන රැසක් පිරිනැමුණා. 1991 නොබෙල් සාහිත්‍ය සම්මානය ලැබීමත් සමග සාහිත්‍ය ලෝකයේ ඇගේ පිළිගැනීම වඩාත් තහවුරු වුණා.
වර්ණභේදවාදයට මුඵ හිතින් විරුද්ධ වූවත් ANC ව්‍යාපාරයේ ඇතැම් ක‍්‍රමෝපායන් ගැන ද ඇය එකඟ වූයේ නැහැ. ඇත්තට ම යුක්තිය හා සාධාරණත්වය සඳහා කැරෙන හැම ජනතා අරගලයකට ම ඉතා වැදගත් වන්නේ මෙසේ විචාරශීලිව සහයෝගය දෙන බුද්ධිමතුන් හා කලාකරුවන්.
ANC අරගලකරුවන් යටිබිම්ගත දේශපාලනය කරද්දී ඔවුන් සිය නිවසේ සගවා අවදානම් සහගත ලෙස උදව් කළ ඇය, 1994 මැතිවරණයෙන් පසු ANC බලයට පත් වූ විට ඔවුන්ගේ ඇතැම් ප‍්‍රතිපත්ති හා කි‍්‍රයාදාමයන් ප‍්‍රසිද්ධියේ විවේචනය කළා. ජනපි‍්‍රය නොවන එහෙත් දිගුකාලීනව රටට වැඩදායක සමහර ප‍්‍රතිපත්ති හ ඳන්වා දීමේදී මැන්ඩෙලාට සවියක් වූයේ නැඞීන් වැනි විචාරශීලි හිතමිතුරන්.
වර්ණභේදවාදයට අමතරව ඇය රාජ්‍ය වාරණයට හා රජයන් විසින් තොරතුරු ගලනය සීමා කිරීමට එරෙහිව ද දශක ගණකක් පුරා ප‍්‍රබල හඬක් නැගුවා. වර්ණභේදවාදය පවතින තුරුම තම නවකථා හා කෙටි කථා රේඩියෝ මාධ්‍යයට සකසා ප‍්‍රචාරය කිරීමට රජය යටතේ පැවති දකුණු අප‍්‍රිකානු විද්්‍යුත් මාධ්‍ය සංස්ථාවට (SABC) ඇය අවසර දුන්නේම නැහැ. ජනතාවට බොරු කියන, ඔවුන්ගේ පරම අයිතීන්ට අවමන් කරන රේඩියෝ සේවයක් සමග තමාට කිසි ගනුදෙනුවක් නැතැයි ඇය ප‍්‍රසිද්ධියේ කියා සිටියා.
1990 පෙබරවාරියේ සිරෙන් නිදහස් වූ මැන්ඩෙලා ජොහැන්නස්බර්ග් නුවර පදිංචියට ආ පසු නිතර මුණ ගැසී ගැඹුරු කථා බහේ යෙදෙන සමීප මිතුරන් අතරට නැඞීන් ද එකතු වුණා. දේශපාලනයටත් වඩා තමන් වැඩිපුර කථා කළේ සමාජ ප‍්‍රශ්න හා මනුෂ්‍යත්වය ගැන බව මැන්ඩෙලා මිය ගිය මොහොතේ ඔහු ගැන ලියූ සමරු ලිපියක ඇය හෙළි කළා.
අඩසියවසක වර්ණභේදවාදය අවසන් කොට දකුණු අප‍්‍රිකාවේ සියලූ ජනයාට එක සේ සළකන නව රාජ්‍ය පාලනයකට මහත් සංයමයෙන් හා වීර්යයෙන් ප‍්‍රවේශ වීම සඳහා 1993 නොබෙල් සාම ත්‍යාගය මැන්ඩෙලාට හා එවකට දකුණු අප‍්‍රිකානු ජනාධිපති එෆ්. ඩබ්. ඩික්ලර්ක්ට පිරිනැමුණා. දෙසැම්බර් 10 වනදා නෝර්වේ රාජ්‍යයේ ඔස්ලෝ අගනුවරදී ත්‍යාගය පිළිගන්නට මැන්ඩෙලා සමග එහි ගිය ඔහුගේ දුත පිරිසේ නැඞීන් ද සිටියා.
බොහෝ ජනතාවාදී ලේඛකයන් ජීවිතයේ යම් අදියරකදී පත් වන ඛේදජනක තත්ත්වයක් තිබෙනවා. එනම් තමන් මතවාදීව සහයෝගය දුන් දේශපාලන තන්ත‍්‍රය බලයට පත් වී ටික කලෙකින් මුල් ප‍්‍රතිපත්ති අමතක කොට අයාලේ යන විට කුමක් කරන්නදැයි නොදැන අතරමං වීමයි.
නැඞීන් මේ ගණයට නොවැටුණේ මතවාදයන්ට නතු නොවී සාධාරණත්වයට මුල් තැන දුන් නිසායි. වර්ණභේදවාදය නිමා වී සර්වජන ඡුන්ද බලය හරහා මුල් වරට දකුණු අප‍්‍රිකානු ජනතාව රජයක් පත් කර ගත්තේ 1994දී. එක් ධූර කාලයක් පමණක් හොබවා 1999දී මැන්ඩෙලා විශ‍්‍රාම ගියත් එදා මෙදා තුර තවමත් දකුණු අප‍්‍රිකාව පාලනය කරන්නේ ANC පක්‍ෂයයි. දුෂණය, වංචාව, කල්ලිවාදය හා වෙනත් අක‍්‍රමිකතා රැසක් ගැන ඔවුන්ට ප‍්‍රබල චෝදනා එල්ල වී තිබෙනවා.
තමා කලක් ANC ක‍්‍රියාකාරිකයකුව අරගල කළත් කිසිදා ANC රාජ්‍ය පාලනයකට සම්බන්ධ නොවූ නැඞීන් දිගටම ස්වාධීනව ලේඛන කලාවේ යෙදුණා. 2012දී ඇය ලියූ අවසන් නවකථාව No Time Like The Present දිග හැරෙන්නේ නිදහස ලැබු (1994ට පසු) දකුණු අප‍්‍රිකාවේයි. ඉන් ඇය සියුම් එහෙත් තීක්‍ෂණ සමාජ විවේචනයක යෙදෙනවා.
‘අපේ අය මොනවා කළත් විවේචනය කරන්නෙ කොහොමද?’ කියා අසමින් මුනිවත රකින අපේ කලාකරුවන්ට ඇය හොඳ ආදර්ශයක්.
සිය ජීවිතයේ අවසාන දශක දෙකෙහි සැළකිය යුතු කාලයක් ඇය කැප කළේ HIV ආසාදිතයන්ගේ අයිතිවාසිකම් සඳහා පෙනී සිටිමට හා ඔවුන්ට සිදු වන අසාධාරණකම් අවම කිරිමටයි.
මැන්ඩෙලාගේ අනුප‍්‍රාප්තික ජනාධිපති එම්බෙකි HIV පිළිබඳ ‘දේශීය දැනුම’ වංචාකාරයන්ට හසු වී එරට සෞඛ්‍ය ප‍්‍රතිපත්ති විකෘති කළ විට එයට එරෙහිව ප‍්‍රබල හඬක් නැගු ස්වාධීන විද්වතුන් අතර ඇය ද සිටියා.
31 July 2011: සිවුමංසල කොලූගැටයා #25: “බටහිර විද්‍යාව”, “සාම්ප්රදායික දැනුම” සහ දකුණු අප‍්‍රිකාවේ බිහිසුනු HIV/AIDS මංමුලාව
1999දී ජනාධිපති ධූරයෙන් මැන්ඩෙලා විශ‍්‍රාම ගිය පසු ඔහුට වඩාත් විවේක තිබූ බැවින් පැරණි මිතුරන් සමග සාමීචියට වැඩි ඉඩක් ලැබුණා. ජේ්‍යෂ්ඨ මානව හිමිකම් නීතිඥ ජෝර්ජ් බිසෝස් සමග නැඞීන් ගෝඩිමර් නිතරම පාහේ මැන්ඩෙලාගේ නිවසේ උදේ ආහාරයට මුණගැසීම සිරිතක්ව තිබුණා.
මේ වකවානුවේ මැන්ඩෙලා නම් දේශපාලනඥයා නොව නිර්ව්‍යාජ මිනිසා තමා හරි හැටි දැන හඳුනා ගත් බව ඇය ලියා තිබෙනවා. විශේෂයෙන්ම ඔහුගේ හාස්‍යලෝලි බව හා ලෙන්ගතුකම තරාතිරම නොබලා මුණ ගැසීමට ආ කොයි කාටත් ලැබුණු සැටි ඇය අත්දුටුවා.
2002 අගෝස්තුවේ මා මුල් වරට ජොහැන්නස්බර්ග් නුවරට ගිය අවස්ථාවේ ඇය සහභාගී වූ විද්වත් සංවාදයක් මා නැරඹුවා. එම සංවාදය බි‍්‍රතාන්‍යයේ ඊඊක්‍ හා අමෙරිකාවේ ඡුඊී නාලිකා දෙකෙහි සම නිෂ්පාදනයක්.
එයට සහභාගී වූ අනෙක් විද්වත් නියෝජිතයන් අතර ඉන්දියාවේ වන්දනා ශිවා හා සුනීතා නාරායන්, මැලේසියාවේ මාටින් කෝ හා අමෙරිකාවේ ප‍්‍රකට ආර්ථික විශේෂඥ ජේෆ්රී සැක්ස් ද වූවා. මේ ප‍්‍රබල විවාදකරුවන් අතර සිහින් එහෙත් පැහැදිලි කටහඬකින් කථා කළේ නැඞීන් ගෝඩිමර්.
රටේ පාලකයන් සුදු වුණත්, කඵ වුණත් තමා කවදත් විශ්ව සාධාරණය හා මානවයන් අතර සමානාත්මතාවය වෙනුවෙන් හඬ නඟන බව ඇය සාවධානව, සියුම් කටහඬකින් කී සැටි මට මතකයි. එවිට 79 හැවිරිදිව සිටි ඇය එදින සවස එනුවර වීදි උද්ඝෝෂණයකට සහභාගි වූයේ මහත් උද්‍යොගයෙන්.
මේ උද්ඝෝෂණවලට පසුබිම වූයේ 2002 අගෝස්තුවේ එනුවර පැවති තිරසාර සංවර්ධනය පිළිබඳ දෙවන ලෝක සමුළුවයි. ලෝකයේ රටවල් එකසිය ගණනකින් ජෝහැන්නස්බර්ග් නුවරට පැමිණි රාජ්‍ය නායකයන් හා රාජ්‍ය තන්ත‍්‍රිකයන් එක් පසෙක නිල සමුළුව පවත්වන අතරේ එයින් ටික දුරක් ගිය තැන ජනතා සමුළුවක් පැවැත්වුණා. නැඞීන් ඇතුළු ප‍්‍රබුද්ධ දකුණු අප‍්‍රිකානුවන් සහභාගී වූයේ මේ දෙවැන්නටයි.
ලොව නන් දෙසින් ආ සමාජ ක‍්‍රියාකාරිකයන් හා ජන සංවිධාන නියෝජිතයන් සමග ඇය වීදි පෙළපාලි ගියේ දුගී ජනතාවට ඉඩම් අයිතිය හා සාධාරණ ජීවිකා අවස්ථා සඳහායි.
2013දී පුවත්පත් සාකච්ඡාවකදී ඇය කීයේ ‘‘වර්ණභේදවාදය තුරන් කරන්නට අප ඉතා වෙහෙස වී අරගල කළා. එහෙත් එයින් පසු බිහි වන සමාජය ගැන අප සිතුවා මදි යැයි දැන් මගේ කල්පනාවයි.’’
සමාජ හා දේශපාලන අරගලවලට මැදි නොවී ෆැන්ටසි ලෝක ගැන ප‍්‍රබන්ධ කරමින් සිටියා නම් හොඳදැයි පත‍්‍ර කලාවේදියා ඇසූ විට ඇගේ උත්තරය: ”අපොයි නැහැ! මේ ජීවිතය ගැන මම ආඩම්බරයි. අපට සමහර තැන්වල වැරදුණා. ඒත් මා කිසි දිනෙක බිය වී හා නිවටව නම් ජීවත් වී නැහැ!”
Open Minds! (formerly: Moving Images blog) 