Tag: ජෝර්ජ් කීට්

To describe Nihal Fernando (1927-2015) simply as a photographer leaves out so much more that he was: explorer, writer, conservationist and cultural historian. He excelled in each field without having had any formal training – he was entirely self-taught, and mostly self-funded in his lifetime of public interest work.

In fact, in a 2001 interview with journalist Malinda Seneviratne, Nihal claimed that he was not a technical photographer in the sense that he did not have a technical mind. “I only have an eye,” he said, adding that his one-time colleague Luxman Nadarajah was a far superior photographer.

Malinda thoughtfully added: “With this ‘eye’ Nihal saw and gave the world some wonderful images, serene and magical, richness imbued with delicate tones of the simplicity that he lives and appreciates. “This is a country that the gods made for themselves, it has tremendous potential, it has been ruined by politicians and the people who appointed them.”

Nihal has, in his photography, not just produced a variegated visual cartography of this ‘country of the gods’ he has in fact helped identify for us landmarks in the never ending journey of discovering who we are, where we came from and the more benevolent paths that we might choose to walk. Yes, he has shied away from its ugly side. ‘I only wanted to help people appreciate what we have. The ugly side I leave to the foreigners to photograph.’

Read the full profile: Nihal Fernando: the Lanka lover behind the lens by Malinda Seneviratne. The Island 15 April 2001.

I didn’t get to know Nihal at close range; we only met briefly on a few occasions – including at his last public exhibition, where he autographed two of his photos that I bought. In fleeting conversations, he urged me to pay attention to the unrelenting destruction of Lanka’s natural and cultural heritage.

In writing a tribute, I chose to look at what this extraordinary man did with his eyes, heart and mind –often (but not always) aided by his cameras and team. It appears in this week’s Ravaya column (published on 17 May 2015).

All photos courtesy Studio Times.

අප අතර සිටි ජ්‍යෙෂ්ඨතම හා ප‍්‍රතිභාපූර්ණ ඡායාරූප ශිල්පියකු වූ නිහාල් ප‍්‍රනාන්දු 2015 අපේ‍්‍රල් 20 වනදා 87 හැවිරිදිව මිය ගියා. දේශපාලන කලබල අතරේ බොහෝ මාධ්‍යවලට එය ප‍්‍රවෘත්තියක් වූයේ නැහැ.

නිහාල් ප‍්‍රනාන්දු (1927-2015) කැමරාවෙන් සිතුවම් නිර්මාණය කළ අයකු පමණක් නොවෙයි. ඔහුගේ භූමිකාව නන් අයුරින් විග්‍රහ කළ හැකියි.

ජෝර්ජ් කීට්, ලෙස්ටර් ජේම්ස් පීරිස්, පී. ඊ. පී. දැරණියගල ආදී දැවැන්තයන් මෙන් අපේ දිවයිනේ හා සභ්‍යත්වයේ අක්මුල් සොයා දිගු කාලීන ගමනක් ගිය කෙනෙක්. තනි ජාතියක් හෝ ආගමක් ඉක්මවා යන ලාංකිකත්වයේ ලකුණ පාදා ගන්නට තැත් කළ අයෙක්. තම උපන් රටට හා එහි සියලූ වැසියන්ට අසීමිත ලෙස ඇලූම් කළ සැබෑ දේශපේ‍්‍රමියෙක්. ගොවිතැනින් හා සොබා දහමින් පෝෂණය වූ අපේකම හා නූතනත්වය එකිනෙක ගැටෙන සැටි කල් තබා දැක අනතුරු ඇඟ වූ දාර්ශනිකයෙක්. මැකී යන අපේ උරුමයන් නව තාක්ෂණය හරහා දෘශ්‍ය සම්පත් මට්ටමින් රැක ගන්නට දායක වූවෙක්.

නිහාල් ප‍්‍රනාන්දු උපන්නේ 1927දී පුත්තලම් දිස්ත‍්‍රික්කයේ මාරවිල. ඔහුගේ ජීවිතයේ මුල් වසර කිහිපය ගෙවී ගියේ මුහුද අසබඩ තිබුණු ඔවුන්ගේ මුල් නිවහනේ. ඔහුගේ පියා නීතිඥයකු වූවත් මුදල් හඹා ගිය අයකු නෙවෙයි. මේ නිසා ඔවුන් ගත කළේ කිසිසේත් ඉසුරුබර නොවූ ඉතා සාමාන්‍ය ජීවිතයක්.

නිහාල්ට වයස හතේදී දරුවන්ට වඩා හොඳින් උගැන්වීමට පවුල කොළඹ පදිංචියට ගියා. එහෙත් අගහිඟකම් නිසා ඔහු පාසලකට ඇතුල් කළේ වයස අවුරුදු 10 පසුවීයි. ඒ වන තුරු ඔහුට ගෙදරදී උගන්වනු ලැබුවා. කොළඹ සාන්ත පීතර විද්‍යාලයට ඇතුලූ වූවත් තමා දිගටම පිටස්තරයකු හෙවත් නොගැළපෙන්නකු (misfit) ලෙස පාසල් ජීවිතය ගත කළ බව ඔහු පසුව ලියා තිබෙනවා.

1930 හා 1940 දශකවල කැමරා සුලබ නැහැග නිහාල් පාසල් වියේදීම කාගෙන් හෝ ඉල්ලා ගත් පරණ කැමරාවකින් ඡායාරූපකරණය තනිව උගත්තේ එයින් සුළු ආදායමක් උපයා ගන්නට. මීට අමතරව කොලූ ගැටයකු ලෙස ඔහු මාළුන් බෝ කිරීම, කුකුළන් ඇති කිරීම, හා පැළ බද්ධ කිරීම ආදිය ද කළේ “පොකට් මනී” සොයා ගැනීමට.

බයිසිකලයේ නැගී මිතුරන් සමග දුර ගමන් යාමට ද ඔහු පුරුදු වුණා. උපන් රටේ විසිතුරු මුල් වරට හඳුනා ගත්තේ මෙසේ ගිය සයිකල් සංචාරවලදී.

1940 ගණන්වල ටයිම්ස් ඔෆ් සිලෝන් පුවත්පත් සමාගමේ සේවයට බැඳුණු නිහාල් වඩාත් වෘත්තීය මට්ටමේ ඡායාරූප ශිල්පයට පිවිසුණා. එදිනෙදා පුවත් වාර්තාකරණය නොව ජන ජීවිතය, සොබා අසිරිය, සාංස්කෘතික උරුමය හා ලංකා දිවයින තුළ හමු වන අසීමිත විවිධත්වය සංවේදීව හසු කර ගැනීමට ඔහු පටන් ගත්තා. මුල් යුගයේ ඔහුගේ ඡායාරූපවලින් සමහරක් ටයිම්ස් හා ඔබ්සර්වර් වාර්ෂික සඟරාවලත් වෙනත් ප‍්‍රකාශනවලත් පළ වුණා.

තනිව හෝ සහෘදයකු සමග හෝ නිහාල් ප‍්‍රනාන්දු අපේ දූපතේ හැම අස්සක් මුල්ලක්ම ගවේශණය කළා. කලබලයකින් තොරව හා සංවේදීව තමා දුටු දසුන් ඡායාරූප ගත කළා.

බොහෝ ඡායාරූප ශිල්පීන් යම් ක්ෂේත‍්‍රයකට විශේෂ අවධානය යොමු කරනවා. වන සතුන්, ගැමි ජීවිතය, කලා ශිල්ප, ජන සංස්කෘතිය ආදී වශයෙන්. එහෙත් සැබෑ ලෝකයේ මේ සියල්ල එකට මුසු වී කැලතෙනවා. වෙන් කරන්නට බැහැ. නිහාල් අපේ දිවයිනේ මේ හැම පැතිකඩක්ම කැමරාවෙන් ගවේෂණය කළා.

එමෙන්ම තමා ගත් හැම ඡායාරූපයක්ම නිසා ලෙස විස්තර කිරීමට හෙවත් කැප්ෂන් කිරීමටත්, එයට කදිමට ගැළපෙන දෙස් විදෙස් සාහිත්‍යමය උධෘතයන් සොයා ගන්නටත් ඔහු අති සමතෙක් වුණා.

1963දී ටයිම්ස් සමාගම සිය ස්ටූඩියෝව විකුණා දමන්නට තීරණය කළා. එහි අගය මනාව දත් නිහාල් අමාරුවෙන් වූවත් එය මිලයට ගත්තා. ස්ටුඩියෝ ටයිම්ස් (Studio Times Limited; www.studiotimes.net) වෙනම සමාගමක් ලෙස විකාශනය වූයේ එතැන් පටන්.

උපතින් කිතුනුවකු වූවත්, පවුල් පසුබිමෙන් ඉංග‍්‍රීසියෙන් සිතන හා කතා කරන අයකු වූවත් නිහාල් ඉතා සමීපව ලාංකික ජන හදගැස්ම හා ජන විඥානය හඳුනා ගත්තා. ජෝර්ජ් කීට් හා ලෙස්ටර් මෙන්ම පෙර අපර දෙදිග සභ්‍යත්වයන් පිළිබඳව ගැඹුරු දැනුමක් තිබූ නිසා අධි තක්සේරුවකින්, අනවශ්‍ය සැරසිලි හා ප‍්‍රලාපවලින් තොරව තමන්ගේ සංස්කෘතික උරුමය සැබැවින් තේරුම් ගන්නට ඔහු සමත් වුණා.

සංචාරයෙන්, කියැවීමෙන් හා සහජයෙන් ලද තියුණු බුද්ධියක් හා එයට රාමුවක් සැපයූ දැක්මක් ඔහු සතු වුණා. අසීමිත ධනවාදී තන්ත‍්‍රයක් තුළ නොතිත් ආශාවන් හඹා යන සමාජය දෙස ඔහු තිගැස්මෙන් හා කම්පාවෙන් බලා සිටියා.

1997දී ඔහු පළ කළ ශ්‍රී ලංකාව: මගේ චාරිකාව (Sri Lanka: A Personal Odyssey) නම් රූපමය පොතේ පූර්විකාවේ එක් තැනෙක ඔහු මෙසේ කියනවා: “බටහිර සමාජයන්හි සංවර්ධන ආකෘතිය ගෙඩි පිටින් අප අනුගමනය කළ යුතුද? ඔවුන්ගේ දියුණුවේ අතුරුඵල ලෙස අපරාධ වැඩි වීම, මත්ද්‍රව්‍ය, පාරිසරික විනාශය, සමාජ විසන්ධිවීම හා භෞතිකවාදයට පමණක් ලොල් වූ ජීවන රටාවක් බිහි වී තිබෙනවා. අපට මේ අන්ත කරා නොයන එහෙත් කෙමෙන් දියුණු වීමට හැකි විකල්ප මාර්ග ඇත්ද? ඒ මාර්ගවලට පිවිසීමට කුමක් කළ යුතුද? අයාලේ යන සංවර්ධනය අපේ සමාජය ප‍්‍රපාතයකට කැඳවා ගෙන යනු දැක මට නිහඬව සිටිය නොහැකියි. ටික දෙනකුගේ සුඛවිහරණය සඳහා බොහෝ දෙනකු කැප කරන මේ ක‍්‍රමයට එරෙහිව කලින් කලට ජන විරෝධය පුපුරා යන විට අප කුමක් කරමුද?”

ලක් දිවයින, එහි උරුමය හා ජනයා ගැන ඔහුගේ විග‍්‍රහය මෙන්ම අනාගත අවිනිශ්චිත බවද එහි සේයාරූ හා සීමිත වදන් අතරින් මැනවින් මතුවනවා.

“මගේ රටේ කලකට පෙර සරුසාර හා තිරසාර වූ මානව සභ්‍යත්වයක්ද එය පෝෂණය කළ සොබා දහමක්ද තිබුණා. මෝසම් වැසි කාලයන් දෙකකින් අවශ්‍ය තරමට ජලය ලැබුණා. වැසිදිය අපතේ නොයා නිසි සේ ප‍්‍රයෝජනයට ගන්නට දියුණු වාරි කර්මාන්ත අපේ පැරැන්නෝ සකස් කළා. වනයෙන් වැසුණු කඳු නිසා වියළි කාලයටවත් ගංඟා ඇළදොළ සිඳී ගියේ නැහැ. නැතිබැරිකම නොතිබුණු එසමයෙහි කලා ශිල්ප හා තාක්ෂණයන් දියුණු වුණා. ඉන්දියානු සාගරය තරණය කළ හැකි නැව් තැනීමට අපේ ඇත්තෝ දැන සිටියා.”

ශ‍්‍රී ලංකාව පුරා විසිර පැතිරුණු දහස් ගණනක් පුරා විද්‍යාත්මක වටිනාකමක් ඇති ස්ථාන, වෙහෙර විහාර හා වෙනත් ඉදිකිරීම් සියැසින් දැක සිටි නිහාල් ඒ අතරින් වඩාත්ම අගය කළේ පොළොන්නරුවේ ගල් විහාරයයි. එය ගලින් බිහි කළ විස්කමක් බවත්, ලෝකයේ මහා පුදුමයන්ගෙන් එකක් බවත් ඔහු ප‍්‍රකාශ කළා.

‘‘ගල් වෙහෙර නිහඬව එහෙත් ව්‍යක්තව මූර්තිමත් කරන්නේ අපේ දිවයින හා එහි ජනයාගේ උරුමයට හා හැදියාවට තෝතැන්නක් සැපයූ, ආදරය, මෛත‍්‍රිය, ඉවසීම හා ලෝකාවබෝධය මත පදනම් වූ සාමයික දර්ශනයක්.’’ යයි ඔහු කියා තිබෙනවා.

සෙමින්, දැහැමින් හා සොබා සබැඳියාවෙන් ගොඩ නැගුණු ලාංකික ජන ජීවිතය 20 වන සියවසේ මැද වන විට නූතනත්වය විසින් ටිකෙන් ටික උඩුකුරු කිරීම ඇරඹුණා. අනවශ්‍ය ලෙස රොමෑන්ටික් නොවී එහෙත් තමා දකින දෙයට සත්‍යවාදී වෙමින් ඉක්මනින් මැකී යන ලාංකික ජන ජීවිතයේ විවිධ පැතිකඩ නිහාල් ප‍්‍රනාන්දු ඡායාරූප ගත කළා.

එසේ කරද්දී ඔහුට ජාති, ආගම්, පළාත් හෝ වෙන භේදයක් තිබුණේ නැහැ. බෙදුම්කාරක සමාජ සාධකවලට වඩා ගැඹුරු පොදු සාධකවලින් හා සහශ‍්‍ර ගණනක පොදු උරුමයකින් අපේ ජනයා බැඳී සිටිනු ඔහු දුටුවා.

ඔහු මනසින් ග‍්‍රහණය කර ගත් හා හදවතින් ස්පර්ශ කළ යථාර්ථය සේයාපටවල හසු කර ගත්තා. මැකී යන උරුමයක් අඩු කරමින් එසේ රැක ගන්නට ඔහු ජීවිත කාලය පුරාම කැප වී සිටියා.

නාගරිකව දිවි ගත කළත් නිහාල් ගොවිතැනට බොහෝ සේ ගරු කළාග අපේ පසින් හා දියෙන් බොහෝ දේ වැවිය හැකි බව පෙන්වා දෙන්නට 1965දී ‘Handbook for the Ceylon Farmer‘ නම් පොත රචනා කළා. නිර්නාමිකව ඔහු ලියූ එය 2001දී ගොවි අත්පොත නමින් සිංහලයට පෙරලනු ලැබුවා.

ගොවිතැන හුදෙක් බව බෝග වවා ගැනීමට වඩා බොහෝ ඔබ්බට යන අපේ උරුමයක් බව ඔහු නිතර සිහිපත් කළා. එය ජන ජීවිතයේ රිද්මය, ආහාර නිෂ්පාදනය, ශ‍්‍රම ආයෝජනය, පණ ගැට ගසා ගැනීම මෙන්ම ජනයාගේ තනි හා සාමූහිත සිහිනයන්වලටද පාදක වන සාධකයක්.

ගොවිතැන හා ගොවිකම ගැන ඔහුගේ දාර්ශනික අදහස් මෙසේ අනුවාදය කළ හැකියි: “අතීතයේ සිටම බහුතරයක් ලාංකිකයන්ගේ ජීවිකාව හා ජීවිතය වූයේ ගොවිකමයි. මේ රටේ ආර්ථික සංවර්ධනයක් හා සාංස්කෘතික පුනරුදයක් සැබැවින්ම ඇති කිරීමට නම් ගොවිතැන හා ගොවිකම යනු ජනයා හා සොබාදහම අතිශයින් සමීපව බැඳ තබන රන් හුයක් බව සිහි තබා ගත යුතුයි. එය කඩා බිඳ දැම්මොත් ජනයා මෙන්ම සොබාදහම ද විනාශය කරා ඇදී යනු ඇති”

වෙනස් වන දිවයිනක් සේයාරූ ගත කළත්, වෙනස්වීම්වලට දෙස් දෙවොල් තබමින් සාප කරන තැනට ඔහු ගියේ නැහැ. අතීතය ගැන හා උරුමය ගැන බොහෝ ලාංකිකයන්ට වඩා ගැඹුරු දැනුමක් තිබුණ ද අතීතකාමය හෝ අන්තගාමී ජාතිකත්වයකට කිසිදා යොමුවූයේ ද නැහැ.

හැට වසරකට වැඩි වෘත්තීය ඡායාරූප ශිල්පීය ජීවිතය තුළ ඔහු ඡායාරූප ප‍්‍රදර්ශන ගණනාවක් ද උසස් ගණයේ ඡායාරූපමය පොත් කිහිපයක්ද අපට දායාද කළා. සමහර ඡායාරූපශිල්පී මුදලාලිලා මෙන් වර්ණ පින්තූර ගොනුවක් ඔහේ එක් තැන් කර පොත් ලෙසින් එළිදැක්වීමේ සිරිතක් නිහාල්ට තිබුණේ නැහැ. එක පොතකට ඇතුළත් කරන ඡායාරූප තෝරන්නට හා ඒ වටා හරවත් වදන් පෙළක් ලියන්නට ඔහු අවුරුදු ගණනක් ගත කළා.

වෙළඳපොළ ආර්ථිකය ගැන පෞද්ගලිකව ඔහුට ප‍්‍රශ්න තිබුණත් සමහර සමාජ ක‍්‍රියාකාරිකයන් මෙන් ආර්ථිකයට බැන වදිමින් ලෝකයේ කොහේවත් නැති සමාජවාදයක් ගැන සිහින දුටුවේ නැහැ. ඒ වෙනුවට වෙළෙඳ සමාගම්වලට වාණිජ මට්ටමේ ඡායාරූප සේවා ලබා දෙමින් සිය සමාගම පවත්වා ගෙන ගියා.

එයින් ලබන ලාබයෙන් කොටසක් ජාතික වශයෙන් වැදගත් දේ කරන්නට ඔහු වැය කළා. විදේශ ආධාර හෝ රජයේ අනුග්‍රහය කිසිදා පැතුවේත් නැහැ. ගත්තේත් නැහැ. ස්ටුඩියෝ ටයිම්ස්හි අති වැදගත් සමාජ සේවා ලෙස ජාත්‍යන්තර මට්ටමේ පොත් හරහා අපේ උරුමය හා අපේකම අපේ ඇත්තන්ටත් ලොවටත් පෙන්වා දුන්නා.

ඊට අමතරව දශක ගණනක් පුරා එකතු කළ, ඉතා ආදරයෙන් රැක බලා ගත් දහස් ගණනක ඡායාරූප එකතුවක් ස්ටුඩියෝ ටයිම්ස් සතුයි. මෙය කිසිදු රාජ්‍ය ආයතනයක් නොකළ ලෙසින් ජාතියේ දෘශ්‍ය දායාදය ඉදිරි පරම්පරා සඳහා සුරැකීමක්.

ඔහුගේ මුල්බස වූ ඉංග‍්‍රීසියෙන් නිහාල් පොත්පත් හා පුවත්පත් ලිපි ලියූ නිසා මෙරට සමහර සිංහල පාඨකයෝ ඔහු හඳුනන්නේ නැහැ. එසේම අප‍්‍රකටව හා නිහඬව තම වැඩ කර ගෙන ගිය නිසා ඉංග‍්‍රීසි පාඨකයන් අතර පවා සැවොම දන්නේ නැහැ.

දේශපේ‍්‍රමය, ජාතිමාමකත්වය හා ඉතිහාසය බදා ගෙන මොර දෙන බකපණ්ඩිතයන්ට නිහාල් ප‍්‍රනාන්දුට කිසිදා සමීප වන්නටවත් බැහැ. ටිකක් කතා කොට බොහෝ දේ කළ, පරපුරක් ඉතිරි කර ගිය නිහාල් ප‍්‍රනාන්දුගේ අපූර්ව ඡායාරූප අතරින් කිහිපයක් අද අප බෙදා ගන්නේ ඔහුට ප‍්‍රණාමයක් ලෙසින්.