In this week’s Ravaya column (appearing in issue of 14 February 2016), I discuss key findings of the top-line report of a survey on the consumption and perceptions of mainstream and social media in the Western Province of Sri Lanka. It was launched on 27 January 2016 by the non-profit research and advocacy group, the Centre for Policy Alternatives (CPA).
The report draws on a survey of 1,743 randomly selected men and women, interviewed in Sinhala or Tamil language during June-July 2015. They were asked about mobile phone use and web access. The survey was conducted by Social Indicator, CPA’s survey research unit.
As the launch media release noted, “From the use of Facebook to smartphones, from news on TV to news via SMS, from how information read digitally is spread to others who are offline, the report offers insights into how content is produced, disseminated and discussed in Sri Lanka’s most densely populated province and home to the country’s administrative and business hubs.”
I was one of the launch speakers, and my presentation was titled: Information Society is Rising in Sri Lanka: ARE YOU READY?
අපේ රටේ වඩාත්ම පුළුල්ව භාවිත වන සන්නිවේදන මාධ්‍යය කුමක්ද?
විටින් විට සරසවිවලදී හා වෙනත් මහජන සභාවන්හිදී මා කරන දේශනවලදී මේ ප‍්‍රශ්නය මතු කරනවා. සභාවේ සිටින අයගේ දැනුම හා ආකල්ප ගැන හොඳ ඉඟියක් ඔවුන් මෙයට පිළිතුරු දෙන ආකාරයෙන් මට ලද හැකියි.
නිවැරදි පිළිතුර රේඩියෝ බවට තර්ක කරන අය මට තවමත් හමු වනවා. ඔවුන්ගේ දැනුම දශක එක හමාරකට වඩා පැරණියි.
වසර 2000 පමණ වන තුරු මෙරට නිවෙස්වල බහුලවම හමු වූයේ රේඩියෝ යන්ත‍්‍ර බව ඇත්තයි. එහෙත් ඉනික්බිති ටෙලිවිෂන් යන්ත‍්‍ර එම තැන හිමි කර ගත්තා.
වසර තුනකට වරක් නිවාස 25,000ක පමණ විශාල දීපව්‍යාප්ත නියැදියක් හරහා රජයේ ජනලේඛන හා සංඛ්‍යා ලේඛන දෙපාර්තමේන්තුව කරන ගෘහස්ත ආදායම් හා වියදම් සමීක්ෂණවල ප්රතිඵල හරහා මෙය මනාව තහවුරු වනවා.
මෙවන් රාජ්‍ය සමීක්ෂණයකින් මතු වන සොයා ගැනීම් පවා සමහරුන් ප‍්‍රශ්න කරනවා. ‘සමීක්ෂණවලින් මොනවා සොයා ගත්තත් අපේ ගම්වල තාමත් වැඩි දෙනෙක් භාවිත කරන්නේ රේඩියෝව තමයි’ කියමින් රොමැන්ටික් ලෝකවල ජීවත් වන අය සිටිනවා.
2012 ජන සංගණනයේදී එක් ප‍්‍රශ්නයක් වූයේ නිවසේ තිබෙන සන්නිවේදන මෙවලම් ගැනයි. මුළු රටම සමීක්ෂාවට ලක් කළ මෙයින් හෙළි වූයේ රටේ නිවෙස්වල දැන් වැඩිපුරම ඇති සන්නිවේදන මෙවලම ජංගම දුරකතනය බවයි. (78.9%). එයට ආසන්නව දෙවැනි තැන ගන්නේ ටෙලිවිෂන් (78.3%). රේඩියෝව ලබා ඇත්තේ තෙවන ස්ථානයයි (68.9%).
මේ සංඛ්‍යා ලේඛන වාර්ෂිකව වෙනස් වනවා. අලූත්ම දත්ත හා විශ්ලේෂණ හරහා අපේ දැනුම යාවත්කාලීන කර ගැනීම ඉතා වැදගත්. නැතිනම් පිළුණු වූ දැනුම හරහා වැරදි නිගමන හා රොමාන්ටික් තර්කවලට එළැඹීමේ අවදානමක් තිබෙනවා.
සන්නිවේදන තාක්ෂණයන් හා සේවාවන් සමාජයක ප‍්‍රචලිත වීම ගැන රාජ්‍ය පර්යේෂණායතනවල සමීක්ෂණ හා අලෙවිකරණ දත්ත හරහා යම් අවබෝධයක් ලද හැකියි. මෙය මා දකින්නේ සන්නිවේදනයේ සැපයුම් පැත්ත (supply side of communications) හැටියටයි.
එහෙත් මෙහි ඉල්ලූම් පැත්ත හෙවත් ජන සමාජයේ විවිධ පුද්ගලයන් මේවා කිනම් භාවිතයන් සඳහා යොදා ගන්නවාද යන්න විමර්ශනය කිරීම වඩාත් අසීරුයි (demand side). එවන් ගවේෂණවලදී කිසිදු සන්නිවේදන මාධ්‍යයක් ගැන පූර්ව මතයක් හෝ නිගමනයක් හෝ තබා නොගෙන විවෘත මනසකින් තොරතුරු එක් රැස් කිරීම අත්‍යවශ්‍යයි.
මෙරට බස්නාහිර පළාතේ වැසියන් ප්රධාන ධාරාවේ මාධ්‍ය හා නව මාධ්‍ය භාවිත කරන සැටි ගැන කළ සමීක්ෂණයක ප්රතිඵල ජනවාරි 27දා නිකුත් වුණා. සමීක්ෂණය කළේ විකල්ප ප‍්‍රතිපත්ති කේන්ද්‍රයට (Centre for Policy Alternatives, CPA) අනුයුක්ත ජනමත විමසීම් අංශය වන Social Indicator ආයතනයයි. මෙහි ප්රතිඵල සන්නිවේදනයට සම්බන්ධ සැමගේ අවධානයට ලක් විය යුතුයි.
බස්නාහිර පළාත මේ සමීක්ෂණයට යොදා ගැනීම තේරුම් ගත හැකියි. රටේ දළ ජාතික නිෂ්පාදිතයෙන් 43%ක් දායක කරන මේ පළාත වැඩියෙන්ම ජනගහනය, මාධ්‍ය කර්මාන්ත හා තාක්ෂණ භාවිතය සංකේන්ද්‍රණය වී ඇති ප‍්‍රදේශයයි. එසේම ආදායම් මට්ටම් ද සාපේක්ෂව වැඩි නිසා නව තාක්ෂණයන් හා වෙළෙඳපොළ ප‍්‍රවණතා මුලින් ප‍්‍රචලිත වන්නේත් මේ පළාතේයි.
බස්නාහිර පළාත තුළ මාධ්‍ය භාවිතය අධ්‍යයනයෙන් දිවයිනේ සෙසු ප‍්‍රදේශවල ඒ ගැන ඉදිරි ප‍්‍රවණතා ගැන ඉඟියක් ලද හැකියි. මෙවන් සමීක්ෂණ දීපව්‍යාප්තව කිරීමට CPA අදහස් කරනවා.
2015 ජුනි-ජූලි වකවානුවේ ක්ෂේත‍්‍ර දත්ත එකතු කළ මේ සමීක්ෂණයට බස්නාහිර පළාත පුරාම විහිදුණු පුද්ගලයන් 1,743ක් සම්බන්ධ කරගනු ලැබුවා. සමීක්ෂණයට සහභාගි වන්නන් තෝරා ගැනීමට නිර්ණායක දෙකක් යොදා ගත්තා. එනම් ඔවුන් ජංගම දුරකතන භාවිත කිරීම හා ඉන්ටර්නෙට් පරිශීලනය කිරීමයි.
සිංහල හෝ දෙමළ බසින් සමීක්ෂකයන් අසන ප‍්‍රශ්නාවලියකට පිළිතුරු සටහන් කර ගත් අතර පිරිමි 55.8%ක් හා ගැහැනු 44.2%ක් සහභාගි වූවා. ඔවුන් තෝරා ගනු ලැබුවේ අලෙවිකරණ සමීක්ෂණ (market research) කිරීමේ ජාත්‍යන්තර ප‍්‍රමිතීන්ට අනුකූලව අහඹු ලෙසයි.
කාලීන තොරතුරු දැන ගැනීමට හා ඒවා අන් අය සමග බෙදා ගැනීමට කුමන සන්නිවේදන මාධ්‍ය භාවිත කරනවාද යන්න මෙහිදී සොයා බැලූණා. සමීක්ෂණයට සම්බන්ධ වූවන්ගෙන් අති බහුතරයක් (97.4%) එදිනෙදා පුවත් ගැන අතිශයින් හෝ තරමක් දුරට හෝ උනන්දුවක් දක්වන බව කීවා.
ඔවුන් බහුතරයකගේ වඩාත්ම ජනප‍්‍රිය පුවත් මූලාශ‍්‍රය වූයේ පෞද්ගලික ටෙලිවිෂන් සේවාවන්. ඉන් පසු වැඩිපුරම සඳහන් කෙරුණේ ෆේස්බුක් සමාජ මාධ්‍ය ජාලය හා සෙසු ඉන්ටර්නෙට් ප‍්‍රභවයන්.
මෙම පිළිතුරු වයස් කාණ්ඩ අනුව විග‍්‍රහ කළ විට වයස 18-24 පරාසයේ අයට නම් වඩාත්ම ප‍්‍රමුඛ පුවත් මූලාශ‍්‍රය වූයේ ෆේස්බුක්. දෙවැනි තැනට පුද්ගලික ටෙලිවිෂන් හා තෙවැනි තැනට සෙසු ඉන්ටර්නෙට් ප‍්‍රභවයන්.
පුවත්වල විශ්වසනීයත්වය ගැන ද ප‍්‍රශ්න කරනු ලැබුවා. ප‍්‍රතිචාරකයන් 63.1%ක් කීවේ විශ්වාස කළ හැකි පුවත් ප‍්‍රභවයන් එකකට වඩා තමන් දන්නා බවයි. සියලූ පුවත් මාධය තමන්ට එක හා සමාන බව කී 25.3%ක්ද කිසිදු මාධ්‍යයක් විශ්වාස නොකළ 10%ක්ද සිටියා.
සමීක්ෂණයට පාත‍්‍ර වූ අයගෙන් 50%ක්ම කීවේ ගෙවී ගිය වසර තුළ ප්රධාන ධාරාවේ මාධ්‍ය හෝ ඉන්ටර්නෙට් හරහා හෝ තමන් දැන ගත් සමාජයීය හෝ දේශපාලනික තොරතුරක් ගැන තමන් වැඩිදුර සොයා බැලූ හා දැනුවත් වූ බවයි.
එවන් තොරතුරක් ගැන කිසිදු ක‍්‍රියාමාර්ගයක් ගත්තාදැයි අසනු ලැබුවා. එහිදී ඉන්ටර්නෙට් හරහා ලද තොරතුරක් ගැන ක‍්‍රියාත්මක වූ සංඛ්‍යාව 22.9%ක් වූ අතර, ප්රධාන ධාරාවේ මාධ්‍යයකින් ලද තොරතුරක් නිසා යම් පියවරක් ගත් සංඛ්‍යාව මුළු නියැදියෙන් 20.8%ක් වුණා.
කුමක්ද මේ ක‍්‍රියාමාර්ගය? 61.5%ක් දෙනා පවුලේ අය හා හිතමිතුරන් දැනුවත් කිරීමට ඉන්ටර්නෙට් හරහා ලද තොරතුරු යොදා ගෙන තිබෙනවා. ඒ අතර 16.5%ක් දෙනා වෙබ්ගත සංවාදවලට සහභාගි වී තිබෙනවා.
මේ සොයා ගැනීම ඉතා වැදගත්. 2015 ජූනි නිකුත් කළ විදුලි සංදේශ නියාමන කොමිසමේ (TRC) නිල දත්තවලට අනුව මෙරට සමස්ත ඉන්ටර්නෙට් ගිණුම් සංඛ්‍යාව මිලියන 4.3යි. සමහර ගිණුම් එක් අයකුට වඩා භාවිත කරන නිසා ඉන්ටර්නෙට් පරිශීලනය කරන සංඛ්‍යාව මිලියන 6ක් හෝ ජනගහනයෙන් 28%ක් පමණ යැයි අපට ඇස්තමේන්තු කළ හැකියි.
මෙය තවමත් සංඛ්‍යාත්මකව සුළුතරයක් බව ඇත්තයි. එහෙත් ඉහත සොයා ගැනීම තහවුරු කරන පරිදි ඉන්ටර්නෙට් ඍජුව භාවිත කරන අය ලබා ගන්නා තොරතුරු හා අදහස් ඔවුන් විසින් තම තමන්ගේ සමීපතයන් හා පෞද්ගලික ජාලයන් සමග බෙදා ගැනෙනවා. මේ හරහා වෙබ්ගත අන්තර්ගතය එහි සෘජුව නොගැවසෙන විශාල පිරිසක් අතරට ද කාන්දු වනවා.
විශේෂයෙන් ගුරුවරුන්, මාධ්‍යවේදීන්, පර්යේෂකයන් වැනි අයගේ තොරතුරු විකාශය කිරීමේ (information amplification) විභවය ඉහළයි. ගමක හෝ ප‍්‍රජාවක එක් අයකු ස්මාට්ෆෝන් හරහා ඉන්ටර්නෙට් පිවිසීම කළොත් කාලීන තොරතුරු එම ගමටම ගලා යාමේ හැකියාව ඉහළයි.
ඉන්ටර්නෙට් සුළුතරයකගේ සුපිරි මාධ්‍යයක්ය කියමින් එය ගැන එතරම් නොතකන පණ්ඩිතයන් නොදකින යථාර්ථය මෙයයි!
CPA සමීක්ෂණයට සහභාගි වූවන්ගෙන් 77.3%ක්ම ඉන්ටර්නෙට් පිවිසියේ තම ස්මාට්ෆෝන් හරහා. මෙය දීපව්‍යාප්ත TRC සංඛ්‍යා ලේඛනය වන 83%ට සමීපයි.
අලූත් තොරතුරක් ලද විට එය බෙදා ගැනීම මානව ගති සොබාවක්. මේ පුරුද්දට ජංගම දුරකතන හා ඉන්ටර්නෙට් භාවිතය හරහා ලොකු තල්ලූවක් ලැබෙනවා.
සිත් ගන්නා පුවතක් හෝ ලිපියක් හෝ ඊමේල් මගින් ලදහොත් එය අන් අය සමග ත්‍බදා ගන්නට කැමති බව සමීක්ෂණයේ ප‍්‍රතිචාරකයන් 55.9%ක් කියා තිබෙනවා. ඒ සඳහා ඊමේල් (23.6%), සමාජ මාධ්‍ය (18.4%) හෝ ඒ දෙකම (13.9%) යොදා ගන්නවා.
වැදගත් හෝ සිත් ගන්නා යමක් ඔබේ ජංගම දුරකතනයට ලැබුණොත් කුමක් කරනවාද? මේ ප‍්‍රශ්නයට 24.2%ක් දෙනා කීවේ එක්කෝ කෙටි පණිවුඩයක් (SMS) හෝ ක්ෂණික පණිවුඩ යෙදුමක් (Instant Messaging, IM) හරහා බෙදා ගන්නා බවයි. 16.6% කීවේ එම තොරතුර සමාජ ජාල හරහා ‘ෂෙයාර්’ කරන බවයි. මේ දෙකම කරන බව කී පිරිස 16.2%ක් ද සිටියා.
මෙසේ පුළුල්ව බෙදා ගැනීමේ හොඳ නරක දෙකම තිබෙනවා. සමබර තොරතුරු මෙන්ම අසත්‍ය හෝ අන්තවාදී තොරතුරු ද ඉක්මනින් පැතිර යා හැකියි.
ප‍්‍රතිචාරකයන් 37.2%ක් කීවේ යම් පුවතක් ඍජුව වෙබ් අඩවියක පළ වී තිබී දැන ගන්නවාට වඩා එම පුවතම මිතුරන්/සහෘදයන් මගින් ඊමේල් හෝ සමාජ මාධ්‍ය හෝ හරහා ලද හොත් තමන් එය වඩාත් විශ්වාස කරන බවයි.
එසේම 51.1%ක් දෙනා කීවේ මින් පෙර තමන් කිස්සේත් විශ්වාස නොකළ පුවතක්, තම මිතුරකු විසින් සමාජ මාධ්‍යයක් හරහා බෙදා ගත් විට එම පුවත ගැන මුලින් දැක්වූ අවිශ්වාසය පසෙක ලා තමන් එය නැවත සලකා බැලිය හැකි බවයි.
මෙසේ සහෘදයන් විසින් යමක් ‘ෂෙයාර්’ කිරීම හරහා එහි විශ්වසනීයත්වය වැඩි කර ගැනීම ඉන්ටර්නෙට් මාධ්‍ය පුරාම දැකිය හැකි ප‍්‍රවණතාවක්.
මාධ්‍ය අන්තර්ගතයේ විශ්වසනීයත්වය තහවුරු කර ගැනීම මාධ්‍ය සාක්ෂරතාවයේ වැදගත් අංගයක්. මෑතක් වන තුරු එය සදහා අප බොහෝ දෙනකු යොදා ගත්තේ අදාල මාධ්‍ය ආයතනයෙහි සමස්ත කෙරුවාව හා අදාල ලේඛකයාගේ මීට පෙර ක‍්‍රියාකලාපය ආදී සාධකයි. සහෘදයන් විසින් නිර්දේශ කරනු ලැබීම දැන් ප්රබල සාධකයක්ව තිබෙනවා.
එහෙත් යමක් ලියූ තැනැත්තා තවමත් බොහෝ දෙනකුට වැදගත්. පුවත්පතක හෝ ඉන්ටර්නෙට් ප‍්‍රභවයක පුවතක් හෝ ලිපියක් ලියූ ලේඛකයාගේ නම තමන් සැළකිල්ලට ගන්නා බව 63.2%ක් දෙනා කියනවා.
2015දී තීරණාත්මක ජාතික මැතිවරණ දෙකක් මෙරට පැවැත් වුණා. මැතිවරණ කාලයේදී වැඩිම විශ්වාසයක් තිබෙන තොරතුරු මූලාශ‍්‍රය කුමක්ද?
වැඩිම පිරිසක් (40.3%ක්) මැතිවරණ කාලයේදී වඩාත්ම විශ්වාස කළේ පෞද්ගලික ටෙලිවිෂන් නාලිකායි. ඉතිරි අයගෙන් 18.3%ක් කීවේ ඉන්ටර්නෙට් බවයි. තවත් 16%ක් ෆේස්බුක් මුල් තැනට පත් කළා. පත්තර හා රේඩියෝ ගැන මහජන විශ්වාසය බෙහෙවින් අඩු වෙලා!
මහජනතාව සමග සබඳතා පැවැත්වීමට රජයේ ඇමතිවරුන් නිල වශයෙන් සමාජ මාධ්‍ය භාවිත කිරීම අවශ්‍ය බව 42.2%ක් දෙනා විශ්වාස කරනවා. තවත් 26.2%ක් දෙනා එය තරමක් දුරට හෝ අවශ්‍ය යයි කියනවා. (මෙහිදී කතා කරන්නේ දේශපාලන ප‍්‍රතිරූප වර්ධනය නොව අමාත්‍යාංශවල මහජන තොරතුරු හා සේවා සැපයීමට සෙසු ක‍්‍රමවේදයන්ට අමතරව සමාජ මාධ්‍ය ද යොදා ගැනීම ගැනයි. ඉන්දියාවේ නරේන්ද්‍ර මෝඩි රජය මෙය සියලූ රාජ්‍ය ආයතනවලට අනිවාර්ය කොට තිබෙනවා.)
දේශීය භාෂාවලින් වෙබ් අන්තර්ගතය සීමිත වීම පෙර තරම් දරුණු නොවූවත් තවමත් බලපාන සාධකයක්. සිංහලෙන් හා දෙමළෙන් තොරතුරු හා වෙබ් අඩවි වැඩි වේ නම් තමන් ඉන්ටර්නෙට් භාවිතයද වැඩි කරන බව සමීක්ෂණයට පාත‍්‍ර වූවන්ගෙන් 57.1%ක් දෙනා කියා සිටියා.
එසේම 60.4%ක් කීවේ තමන්ට දත්ත භාවිතය වෙනුවෙන් වැඩිපුර ගෙවීමේ හැකියාවක් තිබේ නම් ඉන්ටර්නෙට් භාවිතය වැඩි වනු ඇති බවයි.
දැනට පවත්නා ඉන්ටර්නෙට් වේගයන්වල මදකමද සමහරුන්ගේ මැසිවිල්ලට හේතුවක්. යම් ඉහළ මිලක් ගෙවා තමන්ට වඩා වේගවත් ඉන්ටර්නෙට් සේවා ලද හැකි නම් එය සලකා බලන බව 30.8%ක් දෙනා කීවා. තවත් 42.5%ක් සමහරවිට එසේ කරනු ඇතැයි කීවා.
ඊමේල් හා වෙබ් ප‍්‍රභවයන්ට අමතරව SMS පුවත් සේවාවන්ට මිලක් ගෙවා බැඳී ඇති පිරිස සමීක්ෂණයේ ප‍්‍රතිචාරකයන් අතරින් 34.8%ක් වූවා.
මේ සමීක්ෂණයේ ප්රතිඵල විවිධ අයුරින් විග‍්‍රහ කළ හැකියි. එය එළි දැක්වීමේදී මා කීවේ මෙවන් සමීක්ෂණ දත්ත පොදු අවකාශයේ බෙදා ගැනීම වැදගත් බවයි. අලෙවිකරණ පර්යේෂණායතන කරන බොහෝ සමීක්ෂණ ප‍්‍රකාශයට පත් වන්නේ නැහැ.
එසේම වයස 18-24 පරාසයේ ජන කාණ්ඩයේ මාධ්‍ය භාවිතය සෙසු සමාජයට වඩා සැලකිය යුතු ලෙසින් වෙනස් වීම සමීප අධ්‍යයනයට ලක් කළ යුතු බව මා අවධාරණය කළා.
ඔවුන් පත්තර කියවන්නේ, රේඩියෝ හා ටෙලිවිෂන් සමග බද්ධ වන්නේද ඩිජිටල් ස්මාට්ෆෝන් හරහායි. එසේම ඔවුන් නිශ්ක්‍රිය මාධ්‍ය පාරිභෝගිකයන් නොවෙයි. ඔවුන් බොහෝ දෙනකු මාධ්‍යවලට එසැනින් ප්‍රතිචාර දක්වනවා. ප්රධාන ධාරාවේ මාධ්‍ය මෙන්ම වෙබ් අන්තර්ගතයන්ද විචාරයට ලක් කරනවා. තමන්ගේම මාධ්‍ය නිර්මාණ (මීම්, කෙටි වීඩියෝ ආදිය) නිපදවා වෙබ් හරහා බෙදා ගන්නවා.
ඉදිරි වසරවලදී මෙරට මාධ්‍ය ග්‍රාහකයන් ලෙස වඩාත් ප්රබල වන්නේ මේ පිරිසයි. අපේ ගතානුගතිකයන් කැමති වූවත් නැතත් අනාගතය මේ තරුණ තරුණියන් අතින් හැඩ ගැසෙනවා. ඔවුන්ගේ ගති සොබා දැන ගනීම හා ඔවුන්ට සමීප වන මාර්ග සොයා ගැනීම දේශපාලන පක්ෂ, සිවිල් සමාජ හා සමාගම් යන සියලු පාර්ශවයන්ට එක සේ වැදගත්.
සම්පූර්ණ CPA වාර්තාව මෙතැනින්: www.bit.ly/mediasurveywp
Open Minds! (formerly: Moving Images blog) 
One thought on “සිවුමංසල කොලූගැටයා #257: 21 වන සියවසේ අපේ මාධ්‍ය පරිභෝජන රටා වෙනස් වන සැටි”