සිවුමංසල කොලූගැටයා #167: ඩෙංගු මර්දනයට දේශීය පෙළ ගැස්මක්

The world’s fastest growing vector-borne disease is dengue, which has recorded a 30-fold increase over the last 50 years. Dengue is mostly transmitted by a mosquito species named Aedes aegypti, which breeds in water containers in and around homes. It is thus closely linked to environmental factors and human behavior.

In this week’s Ravaya column (in Sinhala), I discuss strategies for dengue control in Sri Lanka — including the use of an organic insecticide developed by a Lankan innovator.

I covered similar ground in English recently in two columns:

25 April 2014: When Worlds Collide #104: Dengue Control sans Chemicals?

18 April 2014: When Worlds Collide #103: Combating Dengue, a ‘Silent Disaster’

ජාතික මදුරු මර්දන සතිය නැවත වරක් අපේ‍්‍රල් 2-8දිනවල පැවැත්වුණා. අපේ‍්‍රල් 7වනදාට යෙදුණු ලෝක සෞඛ්‍ය දිනය සඳහා මේ වසරේ තේමාව වූයේ වාහකයන්ගෙන් පැතිරෙන රෝගයි (vector-borne diseases).

ගෝලීයකරණය සමග වඩාත් ව්‍යාප්ත වන වෙළඳාම් හා සංචාර හරහාත්, නාගරීකරණය හා දේශගුණ විපර්යාස වැනි සංසිද්ධීන් නිසාත් විෂබීජ වාහකයන්ගේ පැතිර යාම වඩාත් උත්සන්න වී ඇතැයි ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානය කියනවා.

රෝග වාහකයන් අතර උකුණන්, මකුනන් ආදි සතුන් ද සිටියත් වඩාත් ම හානිකර වන්නේ විවිධ මදුරු විශේෂයි. ඇති කරන මරණ සංඛ්‍යාව අනුව බැලූ විට භයානක ම වාහකයා මැලේරියා රෝග වාහක ඇනෝෆිලීස් මදුරුවන්. 2010දී මැලේරියාව නිසා ලෝකයේ මරණ 660,000ක් සිදු වුණා (බහුතරය අප‍්‍රිකානු ළමයින්).

නමුත් අද ලෝකයේ වඩාත් සීඝ‍්‍රයෙන් පැතිරෙන හා වඩාත් ම ප‍්‍රබල මහජන සෞඛ්‍ය තර්ජනය එල්ල කරන වාහක රෝගය වන්නේ ඩෙංගු රෝගයයි. ගෙවී ගිය අඩ සියවස තුළ එය වැළඳුණු ජන සංඛ්‍යාව 30ගුණයකින් වැඩි වී තිබෙනවා.

ඩෙංගු රෝගය බොහෝ කොට පතුරුවන්නේ ඊඩිස් ඊජිප්ටායි (Aedes aegypti) නම් මදුරු විශේෂයයි. නිවෙස්වල හා ගෙවතුවල ජලය එකතු වන තැන්වල ඉක්මනින් බෝවන මේ මදුරුවාගේ පැතිරීම මිනිස් චර්යාවන්ට හා පාරිසරික සාධකවලට සෘජුවම සම්බන්ධයි.

1960දශකය මුලදී ඩෙංගු රෝගය වාර්තා වූයේ ලොව රටවල් 9කින් පමණයි. වාර්ෂිකව රෝගීන් 15,000ක් පමණ සිටියා. මේ වන විට (2013) අඩු තරමින් රටවල් 100ක වාර්ෂිකව රෝග තත්ත්වයන් මිලියන 390ක් පමණ වාර්තා වන බව ලෝක රතු කුරුස හා රතු අඩසඳ සම්මේලනය (IFRC) කියනවා.

ඩෙංගු වැනි රෝග ලක්‍ෂණ විටින් විට වාර්තාව තිබුණත් මුල් වරට ශ‍්‍රී ලංකාවේ ඩෙංගු රෝගය විද්‍යාත්මකව තහවුරු කෙරුණේ 1962දී. මුල් කාලයේ එය පැතිර ගියේ සෙමින්. එහෙත් මුල් වරට 1988දී එය වසංගත තත්ත්වයකට පත් වුණා. ඩෙංගු රෝගය බහුලව හමුවන ලෝකයේ රටවල් 30අතරට දැන් ශ‍්‍රී ලංකාව එකතු වී තිබෙනවා.

මෙරට ඩෙංගු රෝග විකාශනය ගැන පර්යේෂණ වාර්තාවක් සම්පාදනය කළ පේරාදෙණිය සරසවියේ වෛද්‍ය පීඨයේ වෛද්‍ය පී. ඞී. එන්. එන්. සිරිසේන හා වෛද්‍ය එෆ්. නූර්දින් කියන්නේ මුලදී නගරබදව හමු වූ ඩෙංගු රෝගය මේ වන විට අර්ධ නාගරික හා ග‍්‍රාමීය ප‍්‍රදේශවලට ද පැතිරෙමින් ඇති බවයි. http://tiny.cc/DengSL

තවමත් වැඩිපුර ඩෙංගු රෝගීන් හමු වන්නේ බස්නාහිර පළාතෙන් වුවත් (2007සමස්ත රෝග තත්ත්වයන්ගෙන් 44.9%) උතුරුමැද, වයඹ, සබරගමුව පළාත්වල ද ඩෙංගු රෝග සංඛ්‍යාව සීඝ‍්‍ර ලෙස ඉහල ගොස් තිබෙන බව ඔවුන් කියන්නේ නිල සෞඛ්‍ය දත්ත අනුවයි.

එසේම 2009දී යුද්ධය අවසන් වූ පසු උතුරු හා නැගෙනහිර පළාත්වල ද ඩෙංගු බහුලව වාර්තා වනවා. විශේෂයෙන් යාපනය හා මඩකලපුව නගරවල. මෙයට හේතුව ලෙස පර්යේෂකයන් දකින්නේ යුද්ධය නිමාවෙන් පසු උතුරු-දකුණු ගමන් බිමන් බහුල වීමයි.

මේ අතර දේශගුණ විපර්යාස නිසා හට ගන්නා අකල් වැසි, ආන්තික කාලගුණ තත්ත්වයන් ආදිය නිසා ද ඩෙංගු මදුරුවන් පැතිරීමට ඇති ඉඩ වැඩි වනවා. ඉදිරියේදී ඩෙංගු මර්දන වැඩසටහන් සකස් කරන විට මේ දේශගුණ විපර්යාස සැලකිල්ලට ගත යුතු යයි සිරිසේන හා නූර්දීන් නිර්දේශ කරනවා.

ඩෙංගු රෝගයට එරෙහිව එන්නතක් හෝ වයිරස්-විරෝධ බෙහෙතක් (antiviral drug) තවමත් නිපදවා නැති නිසා තිබෙන හොඳම ආරක්‍ෂණ උපක‍්‍රමය නම් රෝග වාහකයන්ගේ පැතිරීම සීමා කොට අවම කිරීමයි.

ඩෙංගු යනු වළක්වා ගත හැකි රෝගයක් බවත්, උතුරු හා දකුණු අමෙරිකානු මහාද්වීපවල දැඩි මහජන සෞඛ්‍ය පියවර මගින් ඩෙංගු තුරන් කර ගැනීමට සමහර රටවලට හැකි වූ බවත් IFRC සංවිධානය පෙන්වා දෙනවා.

ඩෙංගු මදුරුවන් බෝවීම අවම කිරීමට මනා සේ පාරිසරික පිවිතුරු බව හා ප‍්‍රවේශම්කාරී බව අත්‍යාවශ්‍යයි. ඩෙංගු මදුරුවන් බිත්තර දමා, කීටයන් බිහි වී පරිනත වන්නේ ජල මාධ්‍යයේයි. පිරිසිදු ජලය මෙන් ම කාබනික ද්‍රව්‍ය මුසු වූ ජලයේ ද මෙය සිදුවිය හැකියි. පර්යේෂකයන් මෑතදී සොයා ගෙන ඇත්තේ කිවුල් දියේ පවා ඔවුන්ට බෝවිය හැකි බවයි.

ඩෙංගු කාරක වෛරසය ජානමය වශයෙන් අනුවර්තනය වීමට සමත් බවත්, වාහක මදුරු විශේෂ ද කෙටි කලකින් නව පාරිසරික තත්ත්වයන්ට හැඩ ගැසෙන බවත් පර්යේෂකයන් දැන් තේරුම් අරන්. ඒ අනුව ඩෙංගු මර්දන උපක‍්‍රම ද අළුත්ම පර්යේෂණ දැනුමට අනුව කලින් කලට වෙනස් කර ගත යුතු යයි ඔවුන් කියනවා.

ඩෙංගු මර්දනයට මේ දක්වා මෙරටත්, වෙනත් බොහෝ රටවලත් යොදා ගන්නේ මදුරු නාශක රසායන ද්‍රව්‍යයි. මේවා ධූමකාරක යන්ත‍්‍ර හරහා ගෙවතු හා ගේ දොරවලට මුදා හරිනවා. මෙය ප‍්‍රතිඵල ගෙන දුන්න ද දිගට ම පවත්වා ගත යුතු ක‍්‍රියාදාමයක්.

එක ම ප‍්‍රදේශයක නිශ්චිත කාල වකවානුවකට වරක් එම රසායන යෙදීම හරහා මදුරු ගහන පාලනය කළ හැකියි. එහිදී තීරණාත්මක වන්නේ පොදු හා පෞද්ගලික ස්ථානයන්හි මදුරුවන්ට බෝවීමට උපකාරවන ජලය එකතු වන අපද්‍රව්‍ය, රඳවනයන් හා ස්වාභාවික තැන් සොය සොයා ඉවත් කිරිමයි. මෙය ද යළි යළිත් කළ යුත්තක්. දිගට ම පවත්වා ගත යුතු නිරන්තර ආරක්‍ෂක පියවරක්.

මදුරු නාශනය සඳහා දිගු කලක් තිස්සේ මෙරටත්, ලොව බොහෝ රටවලත් යොදා ගත්තේ DDT නම් විෂ රසායනිකයයි. DDT ජනාවාස ඇති ප‍්‍රදේශවල පුළුල්ව ඉසීමේ යෙදුණු මුල් ම ආසියානු රට බවට ශ‍්‍රී ලංකාව පත්වූයේ 1945 අගදී. DDTවල පාරිසරික හා සෞඛ්‍යමය විපාක ගැන දැන ගත් පසු බොහෝ රටවල් එය භාවිතය නතර කළා.

13 January 2013: සිවුමංසල කොලූ ගැටයා #100: නිහඬ වසන්තයේ අඩසියවසක යශෝරාවය

මදුරු මර්දනය සඳහා කෘති‍්‍රම රසායන නොවන දේශීය උපක‍්‍රම තිබේ ද?

තනිකර ම පැළැටි සාරයන් යොදා ගෙන මදුරු මර්දනයට සාර්ථක දේශීය විසඳුමක් නිපදවීමට නුවර එළියේ විජය ඇග්‍රො ප‍්‍රඩක්ට්ස් සමාගමේ කේ. එම්. විජේපාල මහතා සමත්ව සිටිනවා. (මීට පෙර මා හඳුන්වා දුන්නේ ඔහු නිපදවූ කාබනික පොහොර ගැනයි. එයට අදාල වට්ටෝරුව ඔහු නොමිළයේ ගොවින්ට ලබා දෙනවා.)

9 Sep 2012: සිවුමංසල කොලූ ගැටයා #82: රසායනික පොහොර ‘දෙවොලේ’ සිරගත වූ අපේ ගොවියා

26 January 2014: සිවුමංසල කොලූ ගැටයා #153: කාබනික ගොවිතැන: උද්‍යොගපාඨවලින් ඔබ්බට?

මදුරු මර්දනය සඳහා උපක‍්‍රම දෙකක් ඔහු යෝජනා කරනවා.

පළමුවැන්න – ඔවුන්ගේ ප‍්‍රජනන (බෝවීමේ) ක‍්‍රියා අවහිර කිරීම. කීටයන් අවධියේ ම ඔවුන් සිටින තැන් සොය සොයා විනාශ කිරීම.

දෙවැන්න – ඔවුන් මිනිස් අප සමීපයට ඒම වැළැක්වීම. ඒ සඳහා ඔවුන් අප වෙතින් පළවා හරින (repellant) ආකාරයේ රසායනික සිරුරේත් ගෙදර දොරෙත් භාවිත කිරීම.

කලක් අත්හදා බැලීම් කොට ඔහු නිපදවා ඇති OK (Organic King) නම් මදුරු නාශක ද්‍රාවණය මේ උපක‍්‍රම දෙකට ම යොදා ගත හැකියි. එය කොහොඹ ගසේ සාරයෙන් තනා ගන්නා නිසා සෙසු ජීවීන්ට හා මිනිසුන්ට විස නැහැ. (වැරදීමකින් ටිකක් පෙවුනත් කිසිදු හානියක් නැතැයි ඔහු කියනවා!)

වතුර ලීටර් 16කට ධණ ද්‍රාවණයේ මිලි ලීටර් 50ක් මිශ‍්‍ර කර ගෙවත්තේ ඉසීම සති දෙකකට සෑහෙන බවත්, කාමරයක් තුළට මදුරුවන් ඒම පළවා හරින්නට සතියකට වරක් ටිකක් ඉසීම ප‍්‍රමාණවත් බවත් ඔහු කියනවා.

දියරයෙන් බිඳක් ඇඟිල්ලට ගෙන කන් පෙති පිටුපස තවරා ගැනීම හරහා පැය 3-4ක් කිසි මදුරුවකු තමාට ළං වීම වළක්වනවා. වාහන තුළ සුවඳ විහිදුවන විලවුන්කාරකයට බින්දු කිහිපයක් එකතු කළොත් වාහනයට මදුරුවන් ඒම ද වළකිනවා.

‘මදුරුවන් සංඛ්‍යාව අඩු කිරීම අවශ්‍යයි. බෝවීම අවහිර කරන්නේ ඒ සඳහායි. ඒ අතර කෙසේ හෝ බිහි වන මදුරුවන් අපට ළං වීම වළක්වා ගැනීම ද කළ යුතුයි.’ විජේපාල මහතා කියනවා.

OKමදුරු හා කෘමි නාශකයට ශ‍්‍රී ලංකා පේටන්ට් බල පත‍්‍රයක් 2013දී පිරි නැමුණා. කාර්මික පර්යේෂණායතනය (ITI) එහි බලපෑම් ගැන ස්වාධීනව පර්යේෂණ කොට තහවුරු කොට තිබෙනවා. සෞඛ්‍ය හා කෘෂිකර්ම අමාත්‍යාංශ මගින් ද මෙරට අලෙවියට හා භාවිතයට සුදුසු රසායනිකයක් හැටියට එය නිල වශයෙන් අනුමත කොට තිබෙනවා.

මධ්‍යම පරිසර අධිකාරිය මෑතදී මෙරට මදුරු නාශක නිපදවන්නන්ගේ රැස්වීමකටතමා කැඳවූ බවත්, ධණ ද්‍රාවණයේ පාරිසරික වාසි ගැන ඔවුන් පැහැදී සිටින බවත් විජේපාල මහතා කියනවා.

OK යනු මදුරුවන්ට පමණක් නොව බෝගවලට හානි කරන කෘමි පලිබෝධකයන්ටත් එරෙහිව ක‍්‍රියා කරන ස්වාභාවික රසායනික සංයෝගයක්. පරිසර හානි නොකර පලිබෝධකයන් පමණක් මර්දනයට මෙබදු කාබනික කෘමි නාශක හැකි තාක් යොදා ගැනීම කාලීන අවශ්‍යතාවයක්.

විජේපාල මහතා සුළු ව්‍යාපාරිකයෙක්. කෘෂි රසායනික නිපදවා අලෙවි කරන විදේශ හා දේශීය මහා සමාගම් සමග තරගයට තම නිෂ්පාදන ප‍්‍රචාරණය කරන්නට ඔහුට මුදල් නැහැ. එහෙත් තම නිෂ්පාදනවල කාර්යක්‍ෂමතාව පිළිබඳව පර්යේෂණාත්මක සහතිකත්, පාරිසරික හිතකරභාවය නම් වූ අමතර වාසියත් ඔහු හුවා දක්වනවා.

ඩෙංගු මර්දනයට ජෛව පාලනය සඳහා විදේශවලින් බැක්ටීරියා (BTI) ගෙන්වීමට තිබූ නිල උනන්දුව හා මහජන මුදල් යෙදවීම මෙබදු දේශීය විසඳුමකට ලැබෙයි ද?

විජේපාල මහතාගේ GOLF නම් වූ කාබනික පොහොර ගැන මීට සති කිහිපයකට පෙර ට්විටර් සමාජ මාධ්‍යයේ මා සඳහන් කළ විට එක් ප‍්‍රතිචාරයක් වූයේ ‘‘ඔය පොහොරවල ගුණාගුණ ගැන විද්වත් පර්යේෂණ කොට ජාත්‍යන්තර සඟරාවක නිබන්ධන පළ කොට ඇත්ද?’’ යන්නයි.

තවම එබන්දක් සිදුව නැහැ. විජේපාල යනු ශාස්ත‍්‍රාලීය උගතකු නොව ප‍්‍රායෝගිකව අත්දැකීම් රැසක් ලැබූ, ගැටළු විසඳීමට යොමු වූ නව නිපැයුම්කරුවෙක්. ඔහුගේ විසඳුම් තව දුරටත් පර්යේෂණ හරහා විමර්ශනය කිරීම හා වැඩි දියුණු කිරීම අපේ විද්වතුන්ට කළ හැකි දෙයක්.

එහෙත් සර්ව සම්පූර්ණ පර්යේෂණ ප‍්‍රතිඵල ලැබෙන තුරු ඩෙංගු මදුරු මර්දනය කල් දැමිය නොහැකියි. ළඟ එන නිරිතදිග මෝසම් වැසි සමග නැවතත් ඩෙංගු රෝග වාහකයන් ප‍්‍රබල ලෙස බෝවනවා. එහිදී එය මර්දනයට දෙස් විදෙස් හැම උපක‍්‍රමයක් ම පෙළ ගැස්වීම ඉතා වැදගත්.

(OK කෘමි නාශක කොළඹ ග්‍රෙගරි පාරේ සම්බෝධි විහාරයේ පිහිටුවා ඇති කාබනික ආහාර අලෙවි සැලෙන් ද නුවරඑළියේ විජය ඇග්‍රො ප‍්‍රඩක්ට්ස් සමාගමේ කාර්යාලයෙන් ද ලබා ගත හැකියි. විජය ඇග්‍රෝ ප‍්‍රඩක්ට්ස්, 42, කලූකැලේ, නුවරඑළිය. එසේම ඒ සඳහා බෙදාහරින්නන් තව සොයා ගන්නට ද ඔවුන්ට අවශ්‍යව තිබෙනවා.)