In this week’s Ravaya column (in Sinhala), I have adapted a long exchange I did in 1995 with the late Dr Ray Wijewardene, agro-engineer turned farmer and a leading practitioner in conservation farming in the humid tropics. The rest of this exchange will appear in future columns.
See original English interview published online as: Who Speaks for Small Farmers, Earthworms and Cow Dung?
Two of my earlier columns have explored related aspects of Ray Wijewardene’s vision on farming, landcare and conservation:
21 Aug 2011: සිවුමංසල කොලූගැටයා #28: සැබෑ හරිත විප්ලවයක් සොයා ගිය රේ විජේවර්ධන
28 Aug 2011: සිවුමංසල කොලූගැටයා #29: වෙලට නොබැස පොතෙන් ගොවිතැන් කරන කෘෂි විද්‍යාඥයෝ
අදීන විද්‍යාඥයකු, චින්තකයකු හා නව නිපැයුම්කරුවකු වූ ආචාර්ය රේ විජේවර්ධන මිය ගොස් තෙවසරක් පිරෙන්නේ මේ සතියේයි.
86 වසරක ජීවිත කාලය තුළ ඔහු අඵත් දේ රැසක් කළා. ගොවිතැන, බලශක්තිය, ඉඩම් පරිහරණය හා පරිසර සංරක්‍ෂණය යන ක්‍ෂෙත‍්‍ර හතරේ නිරවුල් හා නිවහල් දැක්මක් මත පදනම් වූ ප‍්‍රායෝගික ප‍්‍රතිපත්ති, කි‍්‍රයාමාර්ග හා විසඳුම් රාශියක් ඔහු යෝජනා කළා.
බටහිර සම්ප‍්‍රදායට විද්‍යා අධ්‍යාපනයක් හා තාක්‍ෂණ පුහුණුවක් ලද ඔහු, පසු කලෙක පෙරදිගට හා ශ්‍රී ලංකාවට උරුම වූ දේශීය දැනුම ප‍්‍රගුණ කළා. එහෙත් ඇතැම් අන්තවාදීන් මෙන් එක් දැනුම් සම්ප‍්‍රදායක එල්බ ගෙන අනෙක් සියළු දැනුම් සම්ප‍්‍රදායන් හෙළා දැකීම කළේ නැහැ. ඒ වෙනුවට පෙර-අපර දෙදිග යා කරමින්, හැම තැනින් ම හරවත් හා ප‍්‍රයෝජනවත් දැනුම උකහා ගනිමින් ඔහු අපේ කාලයේ සංවර්ධන අභියෝගයන්ට ප‍්‍රතිචාර දැක්විය හැකි ක‍්‍රමෝපායයන් සොයා ගියා.
අටුව කඩා පුටුව හදන ආකාරයේ කෙටි කාලීන සංවර්ධනය හඹා යාමේදී මතු වන බරපතල විසමතා කල් තබා දුටු ඔහු කළ අනතුරු ඇඟවීම් තවමත් අපේ විද්වතුන් හා ප‍්‍රතිපත්ති සම්පාදකයන් හරිහැටි ග‍්‍රහණය කර ගෙන නැහැ.
1995දී ඉන්දියාවේ Down To Earth සඟරාව වෙනුවෙන් රේ සමග මා දීර්ඝ මාධ්‍ය සාකච්ජාවක් කළා. වී ගොවිතැන, හේන් ගොවිතැන, හරිත විප්ලවය හා එහි අහිතකර ප‍්‍රතිඵල, බලශක්ති අර්බුදයට පිළියම් ආදී තේමා රැසක් ගැන අප කථා කළා. එය එදා මෙදා තුර මා කළ මාධ්‍ය සාකච්ජා සිය ගණනක් අතර මතකයේ සදා රැඳුන සංවාදයක්. වසර 18කට පසුව එය සිංහල අනුවාදයක් ලෙස බෙදා ගන්නට මා කල්පනා කළා.
නාලක: ඔබ හරිත විප්ලවයේ පෙර ගමන්කරුවකු හා ආවඩන්නකු වූවත් පසු කලෙක ඒ සියල්ල ප‍්‍රශ්න කළා. ඇයි?
රේ: හරිත විප්ලවය ඇරැඹුණේ ආහාර අහේනියක් ඇතිවීම වළක්වන යහපත් අරමුණින් වුවත් එහි මූලික ප‍්‍රවේශයන්ගේ ප‍්‍රබල දෝෂ තිබුණා. මේ නිසා සුඵ ගොවියාගේ පැත්තෙනුත්, සොබාදහමේ පැත්තෙනුත් අප දැඩි පසුබෑමකට ලක් වුණා.
කල් ගත වී හෝ මේ වැරදි හරි ගස්වා ගත යුතු බවට අද විද්‍යාඥයන් හා ප‍්‍රතිපත්ති සම්පාදකයන් අතර පිළිගැනීමක් මතුව තිබෙනවා. මෙය මුලින් ම වටහා ගත්තේ ගොවීන්. දැන් විද්වත් මහත්තුරුන්ටත් එය තේරුම් ගිහින්! අද අවශ්‍ය වන්නේ බිම් ප‍්‍රමාණයකින් අප උපදවා ගන්නා ආහාර හෝ අනෙකුත් බෝග හෝ ප‍්‍රමාණය ප‍්‍රශස්ත කර ගැනීම (optimize) මිස හැකි තාක් උපරිම කර ගැනීම (maximize) නොවෙයි.
සමහරුන් තවමත් තර්ක කරනවා ජන සංඛ්‍යාව වැඩි වන වේගයට සමානුපාතිකව හැකි තාක් අස්වනු වැඩි නොකළොත් සාගින්න බරපතල ප‍්‍රශ්නයක් විය හැකිය කියා. ඔබ එකඟ වෙනවා ද?
මෙතැන ප‍්‍රශ්නය හුදෙක් අස්වනු වැඩි කර ගැනීම නොවෙයි. සුඵ ගොවියා ගොවිතැනෙන් ලබන ලාබය වැඩි කර දීමයි. ගොවියාගේ සමාජ හා ආර්ථික තත්ත්‍වය නගා සිටු වන්නේ නැතිව කෙතරම් විද්‍යාත්මක විසඳුම් කි‍්‍රයාත්මක කළත් වැඩක් නැහැ.
තිරසාර බව (sustainability) කියන්නේ අපේ රටේ ගොවිතැනට අඵත් සංකල්පයක් නොවෙයි. අපේ සාම්ප‍්‍රදායික ගොවීන් එය මනාව දැන සිටියා සහ හරිහැටි ප‍්‍රගුණ කළා. මුල් යුගයේ කෘෂිකර්ම දෙපාර්තමේන්තුව ද එම පාරේ ම යන ලකුණු තිබුණා. උදාහාරණයක් හැටියට 1936දී නිකුත් කළ හරිත පොහොර (Green Manuring) නම් නිල ප‍්‍රකාශනයක තිරසාර ලෙස මහ පොළවෙන් ඵලදාව ලබන සැටි විස්තර කර තිබෙනවා.
අවාසනාවකට 1960 – 1970 කාලයේ හරිත විප්ලවය නිසා අපේ කෘෂිකාර්මික ප‍්‍රතිපත්තිය හා දෙපාර්තමේන්තුව සිහි විකල් වී අයාලේ ගියා! මංමුලා වුණා! එසේ නොවූවා නම් අද අප මුහුණ දී සිටින අර්බුදයට මැදි වන්නේ නැහැ. දැන් සිදුව ඇත්තේ බාහිරින් වඩ වඩාත් කෘති‍්‍රම එකතු කිරීම් වගා බිම්වලට දමමින් කෙසේ හෝ ඵලදාව නැත්නම් අස්වනු පවත්වා ගැනීම. මෙය දරා ගත නොහැකි මට්ටමකට පත් වෙලා…
1955 ඔබ නිපද වූ රෝද දෙකේ අත් ට්රැක්ටරය (LandMaster) ප‍්‍රවර්ධනය කරමින් ඔබ ගොවිතැන යාන්තී‍්‍රකරණය කරන්නට තැත් කළා. නමුත් පසුව ඒ සියල්ල ලොකු වැරදීමක් බව කියා සිටියා. ඒ ඇයි?
ඇත්ත. හරිත විප්ලවය මුලදී මාත් එය විශ්වාස කළා. මාත් අයාලේ ගියා! එසේ වූයේ මූලික මට්ටමේ ප‍්‍රශ්නයක් මතු නොකිරීම නිසායි. ට්රැක්ටරය කළේ ගොවිතැන යාන්තී‍්‍රකරණය කිරීම ද, නැත්නම් මී හරකා යාන්තී‍්‍රකරණය කිරීම ද?
අපට හැකි වූයේ යාන්තමට මී හරකාට යාන්ති‍්‍රකරණ ආදේශකයක් දීමට පමණයි. එයත් එතරම් ප‍්‍රශස්ත විසඳුමක් නොවෙයි. මීහරකාට මෙන් පරපුරක් බෝ කිරීමේ හැකියාව ට‍්‍රැක්ටරයට නැහැ! නැතහොත් කිරි නිපදවන්නට හෝ ගොම හරහා ගොවිබිම පොහොර කරන්නටත් බැහැ. මේ නිසා ලොකු කුඩා හැම ට‍්‍රැක්ටරයක් ම අපේ රටේ ගොවිතැනට හඳුන්වා දීම හොඳ අරමුණින් වුවත් අප සිදු කළ ලොකු වරදක්.
පසු කලෙක බොහෝ අධ්‍යයන හා අත්හදාබැලීම්වලින් අනතුරුව මා තේරුම් ගත් මූලික සත්‍යය මෙයයි. ගොවිබිමක පස පෙරැළීම බොහෝ කොට ම කරන්නේ වල් පැළෑටි පාලනය කිරීමටයි. එනම් අපට අවශ්‍ය බෝගය හැර අනෙකුත් පැළෑටි එම පොළොවෙහි එම කාලයෙහි මතු වනු වැළැක්වීමටයි. මා ගණන් බැලූ විදියට අපේ රටේ (ගොඩ හා මඩ) ගොවිතැන්වලදී කරන පරිශ‍්‍රමය හා වියදමෙන් 40-60%ක් පමණ වැය වන්නේ මෙසේ පස පෙරැළීම හරහා වල් පැළෑටි පාලනයට.
නමුත් පස පෙරැළීමේ අහිතකර විපාක තිබෙනවා. ලිහිල් වූ පස ලෙහෙසියෙන් සෝදා පාඵවට ලක් විය හැකියි. මේ නිසා පස පෙරැළීමට ලක් කළ වගා බිම්වල පසේ සාරවත් බව අහිමිවීමේ ලොකු අවදානමක් තිබෙනවා. ඝර්ම කලාපීය අපේ රටවල ගොවිතැනේ අතිශය තීරණාත්මක සාධකයක් නම් පසේ සරුබවයි (soil fertility). එය රැක ගැනීම ඉතා වැදගත්.
පස පෙරළන්නේ නැතිව වල් පැළෑටි පාලනය කරන ක‍්‍රම තිබෙනවා ද?
ප‍්‍රධාන විකල්ප දෙකක් තිබෙනවා. එකක් වල්නාශක රසායනික භාවිතය. එය වියදම් සහගත මෙන් ම පරිසරයට අහිතකර කි‍්‍රයාවක්. දෙවැන්න නම් ගොවිබිමේ ජල පාලනය හරහා වල් පැළෑටි මර්දනය. මෙය අප සිතනවාට වඩා පුඵල් ලෙස අපේ ගොවිතැනේ සිදු කෙරෙනවා.
අපේ වාරි ජලයෙන් තුනෙන් දෙකක් ම යොදා ගන්නේ කුඹූරුවල වල් පාලනය සඳහායි. මා ගණන් බලා ඇති අන්දමට අද (1995) ශී‍්‍ර ලංකාවේ වී ගොවිතැනේදී සහල් කිලෝ එකක් නිපදවා ගන්නට ජලය ටොන් 20ක් පමණ වැය කරනවා. වී පැළෑටියට එහි භෞතික වර්ධන අවශ්‍යතා සඳහා මෙතරම් ජල කන්දරාවක් ඕනෑ නැහැ. ජලය බහුතරය යොදා ගන්නේ වල් ඉස්මතුවීමට නොදී ගිල්ලා මරා දැමීමටයි!
වාරි ජලය ගොවීන්ට නොමිළයේ ලැබුණත් එය සම්පාදනයට රජයට වියදමක් යනවා. ඒ වියදම වී ගොවිතැනේ අනෙකුත් වියදම්වලට එකතු කළ විට සහල් විකුණා නැවත ලබා ගත නොහැකි තරම් නිෂ්පාදන වියදමක් මෙරට වී වගාවේදි සිදු වනවා.
මේ විකල්ප දෙක හැර වෙනත් ක‍්‍රම තිබෙනවා ද?
කල් යාමේදී මා තේරුම් ගත්තා වල් නාශක රසායනික හෝ වාරි ජලය හෝ යොදා නොගෙන වෙනත් ක‍්‍රමයකින් වල් පැළෑටි පාලනය කිරීමේ චින්තන විප්ලවයක් අවශ්‍ය බව. එය තිරසාර වන්නට නම් බාහිරින් යොදන දේ අවම විය යුතුයි. එමෙන් ම වියදම අඩු හා සරල විය යුතුයි.
ආසියාවේ හා අපි‍්‍රකාවේ ඝර්ම කලාපීය රටවල ගොවීන් සමග වැඩ කරද්දී මා වසර ගණනක් මේ අභියෝගයේ විවිධ පැතිකඩ සමීපව අධ්‍යයනය කළා. පොතෙන් නොවෙයි, වගා බිමෙන්! ලොකු වටයක් ගියාට පසු මා වටහා ගත්තේ අපට අවශ්‍ය විසඳුම ඝර්ම කලාපීය ස්වාභාවික වනාන්තර තුළ කාලාන්තරයක් තිස්සේ ඉබේ ම කි‍්‍රයාත්මක වෙමින් ඇති බවයි!
වල් පැළෑටි පාලනය ඕනෑ වන්නේ බෝග වවන ගොවීන්ට. එය සොබාවික වනාන්තරයකට අදාල වන්නේ කොහොම ද?
මිනිස් බලපෑමකට ලක් නොවී නිදහසේ වැවුණු ඝර්ම කලාපීය වර්ෂා වනාන්තරයකට පිවසී සමීපව නිරික්සන විට අපට පෙනී යනවා වනාන්තරවල බිම් මට්ටමේ එතරම් කුඩා පැළෑටි වර්ධනයක් නැහැ. හේතුව ලොකු ගස්වලින් වැටෙන වියළි කොළ දිරාපත් වෙමින් බිම් මට්ටම වසා ගැනීමයි.
වනාන්තරයේ සාරවත් බව (fertility) චකී‍්‍රකරණය කැරෙනවා. ලොකු ගස්වල ගැඹූරට විහිදෙන මුල් මගින් යට තිබෙන පසෙහි සාරය උකහා ගෙන ශාක පත‍්‍ර හා ගෙඩි බවට පත් කරනවා. කලකට පසු මේ ශාක කොටස් (හා අවසානයේ මුඵ ගස ම) වියලී මතු පිටට වැටෙනවා. ඒවා ටිකෙන් ටික දිරාපත් වූ විට සාරය නැවතත් පසට එකතු වනවා. මේ කොළ රොඩු එක් වීම නිසා අනවශ්‍ය (වල්) පැළෑටි බිහිවීම ද ඉබේ පාලනය වනවා.
මා වටහා ගත්තා ගොවිතැන් කිරීමේ ලොකු ම අභියෝග දෙක නම් පසේ සාරය පවත්වා ගැනීම හා වල් මර්දනය බව. කුමන බෝගය වගා කළත් මේ තමයි ලොකු ම සීමාකාරී සාධක දෙක. ඝර්ම කලාපීය වනාන්තරවල සොබාදහම මේ සාධක දෙක අපුරුවට කළමණාකරණය කරනවා. එහිදී වැදගත්ම පුරුක වන්නේ ගස්. යම් බිමක් ඵලදායී වනවාද මුඩුබිමක් වනවාද යන්න තීරණය වන්නේ ගස්වල පිහිටීම මගින්.
වගාබිමේදී අපට මේ වනාන්තර කරන දේ අනුකරණය කළ හැකිදැයි මා සොයා බැලූවා. එය සාර්ථකව කරන ක‍්‍රමයක් මට පිලිපීනයේදී හමු වුණා. එයට කියන්නේ බෑවුම් වගාබිම් තාක්ෂණය (Sloping Agricultural Land Technology හෙවත් SALT) කියායි. කෙටිකාලීන බෝග කඳුකර බිම්වල වැවීමේදී පස රැක ගනිමින් බැහැරින් කෘෂිරසායනික එකතු කිරීම හැකි තාක් අඩු කරන්නට SALT ක‍්‍රමය මහෝපකාරී වනවා.
SALT සඳහා බහුවාර්ෂික ගස් (perennial trees) වගා බිමක සිටු වනවා. කෙටි කාලීන බෝග වවන විටත් (කුඹූරුවල පවා) ලොකු ගස් තැනින් තැන වැටෙන්නට ඉඩ දීම අපේ පැරණි ගොවිතැනේ සිරිතක් වුණා. මේ ගස්වලින් වියලී බිමට වැටෙන කොළ රොඩු මගින් පසේ තෙතමනය පවත්වා ගනිමින් එහි සරුබව ද වැඩි කරනවා.
SALT ක‍්‍රමය බෑවුම්වල ගොවිතැනට පමණ ද?
බෑවුම්වලට වඩා සුදුසුයි. මන්ද සමෝච්ච රේඛා මට්ටමට මෙබඳු ගස් පේළි හැටියට වවමින් වැටි බිහිකිරීම වඩාත් ලෙහෙසි නිසා. 1970 දශකයේ අප ආසියාවේ හා අපි‍්‍රකාවේ රටවල මේ ක‍්‍රමවේදය අත්හදා බලමින් දියුණු කළා. අද එය ඝර්ම කලාපය පුරා පිළිගත් සංරක්‍ෂණාත්මක ගොවිතැන් ක‍්‍රමයක්.
SALT ක‍්‍රමය ගොවීන් පිළිගන්නේ කෙලෙස ද?
ගොවීන්ට වාසි රැසක් තිබෙනවා. රසායනික පොහොර හා වල්නාශක වැනි වියදම් සහගත බාහිර එකතු කිරීම් තව දුරටත් අවශ්‍ය නැහැ. එසේ ම පස සෝදායාම වැළකෙනවා. කඳු බෑවුම්වල වගා කිරීමේදී බොහෝ දෙනා පුරුදුව සිටින්නේ ඒවා මුලින් එළිපෙහෙළි කොට බෝග පමණක් සිටුවන්න. මෙය හරි අනුවණකාරී වැඩක්. එයින් සොබාවික සෙවන හා පසේ සොබාවික රැකවරණය අහිමි වී, පස අව්වට වැස්සට නිරාවරණය වනවා.
වායුගෝලයෙන් නයිට‍්‍රජන් සොබාවිකව උකහා ගෙන මුල් හරහා එය පසට මිශ‍්‍ර කිරීමේ හැකියාව ඇති ගස් හෝ පඳුරු හෝ SALT ක‍්‍රමයේදී අප වගාබිමක පේළි හැටියට වවනවා. එමගින් පසට එකතු කරන කොළ රොඩු එතැන ම දිරාපත් වන්නට ඉඩ හරිනවා. ඉවත් කිරීමක් නැහැ. ඇත්තට ම අපි සොබාදහමේ කි‍්‍රයාවලීන්ගෙන් ගොවිතැනට සේවා ලබා ගන්නවා. එතකොට පිටතින් පොහොර හෝ වෙනත් ද්‍රව්‍ය එකතු කිරීමේ අවශ්‍යතාවය අවම කර ගන්නට හැකියි.
මුල් සාකච්ජාව කියවීමට පිවිසෙන්න: http://tiny.cc/RayBye
රේ විජේවර්ධන චින්තනය පිළිබඳ වෙබ් අඩවිය: www.raywijewardene.net
Open Minds! (formerly: Moving Images blog) 
“අපට හැකි වූයේ යාන්තමට මී හරකාට යාන්ති‍්‍රකරණ ආදේශකයක් දීමට පමණයි. එයත් එතරම් ප‍්‍රශස්ත විසඳුමක් නොවෙයි. මීහරකාට මෙන් පරපුරක් බෝ කිරීමේ හැකියාව ට‍්‍රැක්ටරයට නැහැ! නැතහොත් කිරි නිපදවන්නට හෝ ගොම හරහා ගොවිබිම පොහොර කරන්නටත් බැහැ.” මේ කොටස නම් මට විශ්වාස කරන්නට අමාරුයි. මෙයත් අර ඩී. එස්. සේනානායක මහතා ලංකාවට ට්රැක්ටරය පැමිණි විට කියූ කතාවමයි. කොතරම් විද්‍යාත්මක හේතු සාධක පහතින් දැක්වුවත් තවමත් මී හරකුන්ගෙන් බිම් සාමින් අතීතයේ රැඳී සිටීඑමට ගොවියාට බැහැ. තාක්ෂණය භාවිතය අනිවාර්යයි.
@Wanni, Good point. Ray wasn’t romanticising the buffalo. He was simply saying the tractor (even his own design) was the wrong solution. It wasn’t even as good as the existing arrangement, i.e. buffalo (which wasn’t adequate). Lesson here is that we need to understand the problem well and clearly before proposing solutions.
In parts 2 and 3 of this long interview, we will explore some more. Full English interview at http://tiny.cc/RayBye