සිවුමංසල කොලූගැටයා #125: කාල බෝම්බ ඕනෑ කර තිබේ!

In the early 1990s, I had the privilege of working with the late Anil Agarwal, the outstanding environmentalist and journalist. He founded the Centre for Science and Environment (CSE), which continues his mission of articulating science-based, southern perspectives in issues of sustainable development and social justice.

In this week’s Ravaya column (in Sinhala), I invoke one of Anil’s favourite quotes, about books being akin to time bombs — which he attributed to the Swedish economist and Nobel laureate Gunnar Myrdal. I extend the metaphor to media products — in print, audio and video — and ask: what can we do to shorten their fuse?

This is also a commentary on the lack of adequate public discussion and debate on matters of public interest in Sri Lanka, and what we can learn from the more argumentative Indians.

ශ‍්‍රී ලංකාවේ මීට ඉහත පරම්පරාවක ප‍්‍රතිපත්තිගරුක වාමාංශික නායකයකු වූ බර්නාඞ් සොයිසා වරක් කොළඹ කනත්ත සුසාන භූමිය හඳුන්වා දුන්නේ ‘වාද විවාද – තර්ක විතර්ක කිසිවක් නොමැති වූ කොළඹ එක ම ස්ථානය’ හැටියටයි (“The only place in Colombo where there is no discussion or debate”).

එ කියන්නේ එතැනින් පිටත හැම තැනෙක ම අඩු වැඩි පමණින් සංවාද හා විසංවාද නිතිපතා සිදු වනවා. සමහරක් එවා පොදු අවකාශය තුළ – එනම් වේදිකා මත, සභා තුළ හෝ මාධ්‍ය හරහා. එහෙත් බහුතරයක් පෞද්ගලික අවකාශය තුළ – එනම් ගෙදර දොර, කඩපිළේ, කාර්යාලවල, සමිති සමාගම් තුළ…

මෙකී නොකී හැම තැනෙක ම මිනිස්සු හා ගැහැණු තමන්ට අදාළ කාලීන මාතෘකා ගැන කථා බහ කරනවා. හැම දෙයක් ගැන හැම දෙනා ම එකඟ වෙන්නෙ නැහැ. බහුවිධ මතවලට ඉඩ තිබෙනවා.

ඇත්තට ම විවිධත්වය මත පදනම් වූ විවෘත හා ප‍්‍රජාතන්ත‍්‍රවාදී ජන සමාජවල එසේ විය යුතුයි. මතවලට ප‍්‍රතිචාර දක්වන්නට හා එවා සමඟ එකඟ නොවන්නට ඕනෑ ම කෙනකුට නිදහස තිබිය යුතුයි.

චින්තනයේ හා අදහස් ප‍්‍රකාශනයේ නිදහස විවෘත සංවාද සඳහා මූලික අවශ්‍යතාවක් වූවත්, එය පමණක් සෑහෙන්නේ ද නැහැ. සංවාද හරවත් වන්නේ ගවේෂණාත්මක තොරතුරු, නිරවුල් විග‍්‍රහයන් හා නව සිතුවිලි මත පදනම් වූ විටයි. එසේ නොමැතිව මතවාදයන් පමණක් කරපින්නා ගත්, විවෘත මනසකින් තොර වූ අය අතර හරවත් සංවාද හට ගන්නට ඉඩක් නැහැ.

අද ශ‍්‍රී ලංකාවේ අපට සොයා ගන්නට අපහසු වී ඇත්තේ මේ ආකාරයේ විවෘත හා හරවත් සංවාදයන්. එ වෙනුවට අපට බොහෝ විට හමු වන්නේ යම් කාලීන ප‍්‍රශ්නයක් මතුපිටින් පමණක් විග‍්‍රහ කිරීම. සංඛ්‍යාත්මක බහුතරයක නැතහොත් අධිපතිවාදයක මතයක් පමණක් මතු වන්නට ඉඩ දීම. අනෙක් විකල්ප අදහස් බලහත්කාරයෙන් යටපත් කිරීම. නැත්තම් ස්වයං වාරණය.

ඇයි මේ තරම් ස්වාධීන අදහස්වලට බය?

මේ වගේ මහා ප‍්‍රශ්නවලට පිළිතුරු සොයන විට මා නිතර බලන්නෙ අපේ අසල්වැසි ඉන්දියාව දෙසයි. වර්ග, ගෝත‍්‍ර, ආගම්, මතවාද සිය ගණනක් ඉන්දියාවේ බිලියන් 1.2ක් පමණ වන ජනගහනය තුළ හමු වනවා. තනි ඉන්දියානු අනන්‍යතාවක් පවත්වා ගන්නා අතර, තම තමන්ගේ උප අනන්‍යතාවන් ද ඊට සමාන්තරව රැක ගන්නට අවශ්‍ය ව්‍යවස්ථාමය, ව්‍යූහමය වගේ ම සංස්කෘතිකමය පසුබිමක් එරටේ තිබෙනවා.

ඉන්දියානුවන් බොහෝ කාරණා ගැන නිරතුරුව හා දැඩි සේ වාද විවාද කරනවා. ක‍්‍රිකට් වැනි තේමාවක් හැරුණු විට වෙනත් දේ ගැන ඔවුන් අතර එකඟත්වයක් ඇත්තේ ම නැති තරම්. එ විවිධත්වය තුළින් යම් සවියක් හා පන්නරයක් ද ඔවුන් ලබා ගන්නවා. වසර විස්සක් පුරා ඉන්දියාවට නිතර යන එන මට තාමත් මේ සංසිද්ධිය විශ්මයජනකයි.

ඉන්දියානු වාද විවාද ආවේගයන්ට පමණක් සීමා වන්නේ නැහැ. ඔවුන් අතර විශිෂ්ට ගණයේ පර්යේෂකයන්, චින්තකයන් හා නිර්මාණකරුවන් ඉන්නවා. අන්ත වාමාංශික සිට අන්ත දක්ෂිණාංශික දක්වා සමස්ත දේශපාලන මතවාද පරාසය ම තිබෙනවා. ඉතා ලිබරල් නිදහස් මතධාරීන්ගේ පටන් අන්තවාදී හා දරදඬු මතධාරීන් ද හමු වනවා.

හැඟීම් උත්සන්න වී ඉඳහිට කලහකාරී වූවත්, බිලියනයකට අධික ජනකායක් දිවා රැයේ වාද විවාද කරන ප‍්‍රමාණයේ තරමට ඔවුන්ට කෙතරම් සංයමයක් හා සෙසු මත දරා ගැනීමේ හැකියාවක් ඇත් ද යන්න අපට අනුමාන කළ හැකියි.

මගේ මුල් ම ඉන්දියානු හිත මිතුරකු වූයේ විද්‍යා ලේඛක හා පාරිසරික ක‍්‍රියාකාරික අනිල් අගර්වාල් (Anil Agarwal, 1947 – 2002). ලේඛකයන් හැටියට පොදු අවකාශය තුළ අප ලියන දෙයින් කෙටි කාලීනව හෝ දිගු කාලීනව හෝ ජන සමාජයට බලපෑමක් ඇති වේදැයි ඔහුත් මාත් විටින් විට මෙනෙහි කළා. සමහර වෙලාවට තර්කානුකූල නොවූ සංවාද දිග හැරෙනවා බලා සිටින විට අප මේ කරන්නේ මුනින් අතට හැර වූ කලගෙඩියක් වැනි සමාජයකට වතුර (අදහස්) වක් කිරීමක් දෝ යැයි සිතෙනවා.

එහෙත් කිසි දිනෙක අප අධෛර්යය නොවිය යුතු බවත්, අප ලියන දේ කියන දේ ජන සන්තානයට හෙමින් සීරුවේ කිඳා බසින බවත් අනිල් තරයේ විශ්වාස කළා. ඔහු නිතර උපුටා දැක්වූ කියමනක් තිබුණා. එය 1972දී ස්වීඞ්න් ජාතික ආර්ථික විශේෂඥ හා පොදු උන්නතියට කැප වූ බුද්ධිමතකු වූ ගුනාර් මයර්ඩාල් (Gunnar Myrdal, 1898 – 1987) අනිල්ට පැවසූවක්.

“Books are like time bombs. If they contain ideas that are correct, then one day they will explode. And if they don’t, they will be consigned to the dustbin of history.”

‘‘පොත්පත් හා ලිපි ලේඛන හරියට කාල බෝම්බ වගෙයි. එවායේ හරවත් හා ගැඹුරු අදහස් නිසි ලෙසින් ගලපා තිබුණොත් පාඨකයන්ගේ මනස තුළ කවදා හෝ එවා පුපුරා යාවි. එසේ නොවන අදහස් කොයි කාටත් අමතක වී යනු ඇති.’’

මේ තමයි එහි සරල අරුත. කොයි තරම් අපූරු හා විප්ලවකාරී අදහසක් ද?

අනිල් අකාලයේ මිය යන තුරු හැමදාමත් කිව්වේ මිනිසුන්ගේ ඔළුගෙඩි තුළ ඉක්මනින් පුපුරා යාමේ හැකියාව ඇති අදහස් සන්නිවේදනය කරමු කියායි. ටිකක් බිහිසුනු ආකාරයේ උපමිතියක් වූවත් අද අපට ලංකාවේත්, ලොව අන් හැම තැනකත් බෙහෙවින් උවමනා වී ඇත්තේත් ඉක්මනට පත්තු වන විදියේ අදහස් හා එවායේ නිසි සන්නිවේදනයයි.

මීට වසර හෝ දශක ගණනකට පෙර පුවත්පතකට හෝ සඟරාවකට හෝ මා ලියූ ලිපියක් නැතිනම් කළ සම්මුඛ සාකච්ඡවක් ගැන ප‍්‍රශංසාත්මකව කථා කරන පාඨකයන් මට ඉඳහිට මුණ ගැසෙනවා. එබඳු ප‍්‍රතිචාර ලේඛකයකු ප‍්‍රමෝදයට පත් කරවන නමුත් මා ඔවුන්ට කියන්නේ දැනුම නිරතුරුව අඵත් වන නිසා පරණ ලිපිවල අන්තර්ගතය කාලානුරූපව අඵත් කර ගන්නා ලෙසයි.

මාධ්‍ය හරහා සහ පොත්පත් ඔස්සේ අපට දැනුම පමණක් නොව ආකල්ප, මතවාදයන් හා විග‍්‍රහයන් ද සමාජයට සන්නිවේදනය කළ හැකියි. මා කවදත් විශ්වාස කරන්නේ අධිපතිවාදී මතවාදයන්ට වඩා සංවාදශීලි වූත්, පාඨකයන්ට සිතන්නට අනුබල දෙන්නා වූත් ආකාරයේ ලිපිලේඛන වඩාත් වැදගත් බවයි.

දැනුම හා ශිල්ප ක‍්‍රමවලට සම්මතයක් අවශ්‍ය වුවත් ඕනෑවට වඩා සම්මතයට වහල් වීම නිසා නිදහස් චින්තනයට ඇති ඉඩ ඇසිරෙනවා. අපේ විධිමත් අධ්‍යාපන ක‍්‍රමයේ තිබෙන ලොකු ම දෝෂයත් එයයි. විෂයමාලාවක් තුළ, ගුරු-මූලිකව පොතේ හැටියට ඉගෙනීම හරහා විචාරශීලිව දැනුම ගවේෂණය කිරීම හා නිර්මාණශීලිව නව දැනුම බිහි කිරීම සිදු වන්නේ නැහැ. ඒ වෙනුවට එහෙය්යන් පිරිසක් බිහිවනවා.

අද දවසේ හුදෙක් පොත්පත් හා පුවත්පත් හරහා පමණක් නොව රේඩියෝ, ටෙලිවිෂන් හා ඉන්ටර්නෙට් හරහා ද අපට මනස් බෝම්බ බිහිකර සමාජයට මුදා හැරිය හැකියි.

අපේ ගෘහස්තයන්ගෙන් 80%ක හමු වන, ශී‍්‍ර ලංකාවේ ප‍්‍රචලිතම ජනමාධ්‍යය වන ටෙලිවිෂන් හරහා මෙය කිරීමට ඇති හැකියාවෙන් තවමත් ප‍්‍රයෝජනයට ගෙන ඇත්තේ අල්ප ප‍්‍රමාණයක්. මනස් බෝම්බ වෙනුවට සබන් පෙන බෝල පේ‍්‍රක්‍ෂකයන්ට යවන්නට බොහෝ ටෙලිවිෂන් ගුවන් කාලයක් වැය කැරෙනු පෙනෙනවා.

සමහරුන්ට ඕනෑ අපේ සමාජය තනි මතයකට නතු වූ නිසරු කතරක් නැතහොත් නිසසල සුසාන භූමියක් කරන්න. එයට එකඟ නොවන අප දිගින් දිගට ම ‘මනසට කාල බෝම්බ’ නිර්මාණය කර මුදා හැරිය යුතුයි!