As Sri Lanka marks 65th anniversary of independence this weekend, I dedicate my Ravaya column to the memory the brilliant Lankan engineer, designer and artist H R Premaratne who was closely associated with preparation for the historic ceremony held in Colombo.
English article on the same topic published in Ceylon Today, 3 Feb 2013.
ශ‍්‍රී ලංකාව බි‍්‍රතාන්‍ය අධිරාජ්‍යයෙන් දේශපාලන නිදහස ලැබුවේ 1948 පෙබරවාරි 4 වනදා. එය සැබෑ නිදහසක් ද යන්න ගැන තවමත් විවාද පවතින නමුත්, එම නෛතික තත්ත්වය ලබා ගැනීම මෙරට දේශපාලන ඉතිහාසයේ සන්ධිස්ථානයක්.
එදා මුල් ම නිදහස් උත්සවය පවත්වනු ලැබුවේ අද නිදහස් ස්මාරකය පිහිටා තිබෙන කොළඹ ටොරින්ටන් චතුරස‍්‍රයේ (දැන් නිදහස් චතුරස‍්‍රය). 1948 පෙබරවාරි 10දා බි‍්‍රතාන්‍ය කිරුළ නියෝජනය කරමින් මෙහි පැමිණි ග්ලොස්ටර් ආදිපාදවරයා මෙරට රජයේ ප‍්‍රධානීන්ට අදාළ ලියකියවිලි භාර දීමේ අවස්ථාවට හරිහමන් රැස්වීම් ශාලාවක් තිබුනේ නැහැ. නිදහස ලැබීම ස්ථිර වී ගෙවී ගිය මාස කිහිපය තුළ එබඳු ලොකු ගොඩනැගිල්ලක් තැනීමට සෑහෙන කාලයක් ලැබුනේ ද නැහැ.
එහෙත් එබන්දක් නොපෙනෙන පරිදි 1948 පෙබරවාරි 10 උත්සවය මහත් හරසරින් පවත්වනු ලැබුවා. එහි පසුබිම් කථාව මෙරට සිටී ප‍්‍රවීනතම පුවත්පත් කතුවරයකු වූ ඞී බී ධනපාල සූරීන් සිය ‘Among Those Present’ ග‍්‍රන්ථයේ සැකෙවින් වාර්තා කරන්නේ මෙහෙමයි.
‘‘බි‍්‍රතාන්‍ය රාජකීය ගුවන් හමුදාව ටොරින්ටන් චතුරස‍්‍රයේ ගොඩ නඟා තිබූ අතිවිශාල හා අවලස්සන වූ ගුවන්යානා නිවහනක් (Hanger) එච් ආර් පේ‍්‍රමරත්න විසින් විසිතුරු උත්සව ශාලාවක් බවට හරවා තිබුණා. උඩරට රැළි පාලම් මඟින් දේදුන්නේ වර්ණ ළෙල දුන්නේ මේ දිවයිනේ මෙතෙක් දැක ඇති ඉතා ම චිත්තාකර්ෂණීය වර්ණ සංයෝජනය බවට එය පත් කරමින්. හැම කුළුණකින් ම අපේ සාම්ප‍්‍රදායික කලා උරුමය පිළිබිඹු කළා. මේ සියල්ල නූතන විශ්වකර්මයකුගේ හපන්කමක් වගෙයි.’’
Ceylon Independence 1948: Newsreel coverage by British Pathe:
CEYLON INDEPENDENCE
කවුද මේ පේ‍්‍රමරත්න?
හපුගොඩ රන්කොත්ගේ පේ‍්‍රමරත්න සූරීන් විසි වන සියවසේ ශ‍්‍රී ලංකාවේ බිහි වූ අතිදක්ෂ හා විචිත‍්‍ර චරිතයක්. විද්‍යා හා කලා ක්ෂේත‍්‍ර දෙකෙහි ම කුසලතා තිබූ, රාජ්‍ය නිලධාරියකු හා රාජ්‍ය තාන්ත‍්‍රිකයකු ලෙස දශක ගණනක් මෙරටට සේවය කළ විද්වතෙක්.
මහනුවර උපත ලබා, ධර්මරාජ හා නාලන්දා විදුහල්වලින් අධ්‍යාපනය ලැබූ පේ‍්‍රමරත්න, 1931දී බි‍්‍රතාන්‍යයේ එඩින්බරෝ සරසවියෙන් සිවිල් ඉංජිනේරු විද්‍යා B Sc උපාධියක් ලබා ගත්තා. සියරට පැමිණීමෙන් පසු ටික කලක් ලංකා තාක්ෂණික විද්‍යාලයේ (ටෙක්නිකල් කොලේජ්) ඉගැන් වූ ඔහු වාරිමාර්ග දෙපාර්තමේන්තුවට බැඳුණා.
මේ දෙපාර්තමේන්තුවේ වසර 30ක් සේවය කළ පේ‍්‍රමරත්න 1957 – 1965 කාලයේ එහි ප‍්‍රධානියා ලෙස ක‍්‍රියා කළා. කලක් එම විෂය භාර අමාත්‍යවරයා වූ (පසුව අගමැති) ශ්රීමත් ජෝන් කොතලාවල ඇතුළු ඇමතිවරුන් ගණනාවක් සමඟ වැඩ කළ පේ‍්‍රමරත්න ඕනෑ ම අභියෝගයක් භාර දිය හැකි, කාර්යශූර හා නිර්මාණශීලි රාජ්‍ය නිලධාරියකු ලෙස නමක් දිනා සිටියා.
නිදහස් උළෙල පවත්වන්නට හරිහැටි ගොඩනැගිල්ලක් නැති විට එයට හොඳ විකල්පයක් සොයා දීමේ අභියෝගය එයින් එකක්. වානේ හා යකඩ තහඩුවලින් තනා තිබූ ගුවන්යානා නිවහන ඊට බෙහෙවින් ම වෙනස් වූත්, පියකරු වූත් රැස්වීම් ශාලාවක් බවට සති කිහිපයක් තුළ පරිවර්තනය කරන්නට ඔහු සුදු රෙදි යාර 20,000ක් හා පාට කඩදාසි යාර 20,000ක් පමණත්, ගෝනි (ජූට්) රෙදි යාර 9,000ක තොගයකුත් යොදා ගත්තා.
පුරාණ ලංකාවේ භාවිත වූ සිංහ කොඩි හා (යාපනයට ආවේණික) නාන්දි කොඩිත්, මුස්ලිම් සාංස්කෘතික සංකේතත් රැළි පාලම් හා කුළුණු අතර මනා සේ සංකලනය කිරීමේ සෞන්දර්යාත්මක සැළසුම කළේ පේ‍්‍රමරත්නයි. නිදහස් උළෙලේ කල් පවතින මතකයන්ගෙන් එකක් බවට පත් වූයේ මේ සැරසිලියි.
මුල් ම නිදහස් උළෙල වාර්තාකරණයට දෙස් විදෙස් ඡායාරූප ශිල්පීන් හා චිත‍්‍රපටකරුවන් රැසක් සිටියා. එහෙත් එවකට තිබුනේ කළු-සුදු සේයාපට පමණයි. මේ නිසා තමන් නිර්මාණය කළ විචිත‍්‍ර උත්සව මඩුවේ අසිරිය මතු පරම්පරාවලට දැක ගත හැකි ලෙසින් පේ‍්‍රමරත්න විශාල ප‍්‍රමාණයේ තෙල් සායම් චිත‍්‍රයක් ඇන්දා. දශක ගණනාවකට පසු ජනාධිපති ජේ. ආර්. ජයවර්ධන විසින් මිලට ගත් මේ චිත‍්‍රය දැන් කොළඹ ජනාධිපති මන්දිරයේ ප‍්‍රදර්ශනයට තබා තිබෙනවා. (ඡායාරූපය).
මේ කටයුත්තට සමාන්තරව යටත් විජිත ලේකම්වරයා භාවිත කළ අරලියගහ මන්දිරය අගමැති නිල නිවහන ලෙස පිළිසකර කිරීමත්, පරණ පාර්ලිමේන්තු මන්දිරයේ සභා ගර්භය මුළුමනින් අලූත්වැඩියා කිරීමත්, ගරා වැටෙමින් තිබූ තැපැල් ගොඩනැගිල්ලක් සෙනෙට් සභාව සඳහා යළි ගොඩ නැංවීමත් 1947-48 වකවානුවේ PWD මඟින් කළ තවත් හපන්කම් කීපයක්. ඒ හැම එකකට ම පේ‍්‍රමරත්නගේ දායකත්වය ලැබුණා.
ඔහු දෙපාර්තමේන්තු ප‍්‍රධානියා වීමෙන් ටික කලකට පසු 1957 අගෝස්තුවේ මහ ගංවතුරෙන් වියළි කලාපයේ හානියට පත් මාර්ග පිළිසකර කිරීමේ අභියෝගයට මුහුණ දුන්නා. ඊට වඩා ලොකු අභියෝගයක් මතු වූයේ 1958 ජනවාර්ගික කෝලාහලවලින් පසුවයි. අග‍්‍රාණ්ඩුකාර ශ්රීමත් ඔලිවර් ගුණතිලක විසින් නිසි බලධාරියා ලෙස පත් කරනු ලැබූ පේ‍්‍රමරත්න, විපතට පත් ජනයාගේ හදිසි අවශ්‍යතා හා තාවකාලික පහසුකම් සැපයීම භාරව ක‍්‍රියා කළා.
පේ‍්‍රමරත්නයන් මේ කාර්යවල නියැලී සිටින අතරේ ශ්රීමත් ඔලිවර්ගෙන් හදිසි කැඳවීමක් ලැබුණා. ඔහු රජ ගෙදරට යන විට ඔහුගේ අමාත්‍යවරයා වූ මෛත‍්‍රීපාල සේනානායකත් එහි සිටියා.
යාපනයේ නාගදීප විහාරයට හානි සිදු වී ඇති බවත්, එය වහා පිළිසකර කළ යුතු බවත් කී ශ්රීමත් ඔලිවර්, මේ සඳහා අවශ්‍ය සියළු අරමුදල් හා බලතල පේ‍්‍රමරත්නට ලබා දෙමින් එක් කරුණක් අවධාරණය කළා. “මේ වැඬේ ඉක්මනින්, හොදින් සිදුකර හමාර වන තුරු මුළුමනින් ම රහසිගතයි!”
නාගදීප හානියේ තොරතුරු දකුණේ ජනතාවට දැන ගන්නට ලැබුණොත් ගැටුම් නැවත වරක් ඇවිලිය හැකි බවට ශ්රීමත් ඔලිවර්ට බියක් තිබුණා. මේ පුපුරණසුළු ප‍්‍රවෘත්තිය පිට නොකරන්නට ඔහු පුවත්පත් කතුවරුන් සමග ද එකගත්වයකට එන්නට ඇති බවට පේ‍්‍රමරත්න අනුමාන කළා.
අවශ්‍ය අමුද්‍රව්‍ය හා දක්‍ෂ බාස් උන්නැහේලා පිරිසක් ද රැගෙන පේ‍්‍රමරත්න නාගදීපයට ගියා. ඉතා වෙහෙස මහන්සි වී, අධි වේගයෙන් එහෙත් ප‍්‍රවේශමින් නාගදීප විහාරය හා ඒ අවට භූමිය පෙර තිබූ තත්ත්වයට යළි පත් කරන්නට මේ පිරිසට සති හයක් ගත වුණා. සමස්ත කි‍්‍රයාදාමය රහසක් ලෙස පවත්වා ගත්තා. (1996 දී ප‍්‍රකාශයට පත් වූ ගුණදාස ලියනගේ සූරීන්ගේ ‘ගමන නොනාමෙයි’ නම් දේශපාලන නවකථාවේ 36 වන පරිච්ෙඡ්දයේත් මේ සිද්ධිය කථාවක් සේ ලියා තිබෙනවා. ලංකාදීප කතුවර ඞී. බී. ධනපාල මේ රහසිගත මෙහෙයුම ගැන දැන සිටි බවට එයින් ඉගි කැරෙනවා.)
නාගදීපයට හානියක් වූ බව රටේ බොහෝ දෙනා දැන ගත්තේ වසර ගණනාවකට පසුව යැයි 1991දී මා සමඟ කළ දීර්ඝ පුවත්පත් සාකච්ඡවකදී පේ‍්‍රමරත්න ආවර්ජනය කළා.
පේ‍්‍රමරත්නගේ කලා කටයුතු වඩාත් සක‍්‍රිය වූයේ ඔහු 1965දී රජයේ සේවයෙන් විශ‍්‍රාම ගිය පසුවයි. තෙල් සායම් චිත‍්‍ර ඇඳීම හා මූර්ති නෙළීම ඔහු වඩාත් උද්‍යොගයෙන් කළා. ඔහු නිර්මාණය කළ චිත‍්‍රවලින් සමහරක් කොළඹ කලාගාරයේත්, බි‍්‍රතාන්‍ය කෞතුකාගාරයේත් ප‍්‍රදර්ශනයට තබා තිබෙනවා. ඔහුගේ දිගු කාලීන මිතුරකු වූ ආතර් සී. ක්ලාක්ගේ ජීවමාන ප‍්‍රමාණයේ සිතුවම මොරටුව සරසවියේ දැකිය හැකියි. ඔහු විසින් පිටපත් කරන ලද සීගිරි බිතු සිතුවම් සමහරක් 1967දී සාහසිකයන් විසින් තාර ගා විනාශ කිරීම නිසා සදහට ම අහිමි වුණා.
පේ‍්‍රමරත්නගේ නවෝත්පාදනයක් වූනේ ෆයිබර්ග්ලාස් යොදා ගෙන අපේ පැරණි ප‍්‍රතිමා, කැටයම්, සඳකඩපහන ආදියේ ආකෘති තාත්ත්වික ලෙස නිර්මාණය කිරීමයි. මේ නිසා පුරාවිද්‍යා වටිනාකම ඉහළ මුල කෘතීන් සංරක්ෂිතව තබා ආකෘති තැනින් තැන ගෙන යාමේ හැකියාව ලැබුණා. අනුරාධපුර හා පොළොන්නරුවේ ප‍්‍රකට ප‍්‍රතිමා විසි ගණනක ෆයිබර්ග්ලාස් ආකෘති 1969-70 කාලයේ ඔහු නිර්මාණය කළේ නැෂනල් ජියෝග‍්‍රැෆික් සංගමය අමෙරිකාවේ වොෂිංටන් නුවර සංවිධානය කළ ඉහළ පෙලේ ලංකා ප‍්‍රදර්ශනයකටයි.
1966-67 කාලයේ ඔහු තවත් අපූරු වැඩක් කළා. ඒ කාලයේ ආතර් සී. ක්ලාක් හා ස්ටැන්ලි කුබ්රික් දෙදෙනා 2001: A Space Odyssey නම් අසාමාන්‍ය වෘතාන්ත චිත‍්‍රපටය නිපදවීමේ සිවු වසරක ප‍්‍රයත්නයේ නියැලී සිටියා. පරිගණක නොදියුණු ඒ යුගයේ චිත‍්‍රපට special effects සියල්ල ආකෘති හරහා ඉතා වෙහෙස වී කළ යුතුව තිබුණා.
2001 චිත‍්‍රපට ජවනිකා ගණනාවක් පෘථිවි කක්ෂයේ අභ්‍යවකාශ මධ්‍යස්ථානයක දිග හැරෙනවා. ඒ සඳහා ඉතා සූක්ෂම ආකාරයේ ආකෘතියක් ලන්ඩනයට නුදුරු බෝහැම්වුඞ් චිත‍්‍රාගාරයේ තනනු ලැබුවා. ක්ලාක්ගේ නිර්දේශය මත ඒ කටයුත්තට හවුල් වූ පේ‍්‍රමරත්න, අමෙරිකානු හා බි‍්‍රතාන්‍ය තාක්ෂණවේදීන් සමඟ මාස ගණනක් එහි වැඩ කළා.
1974-78 කාලයේ බුරුමයේ ශ‍්‍රී ලංකා තානාපතිවරයා ලෙස ක‍්‍රියා කළ ඔහු තායිලන්තය, සිංගප්පූරුව හා ලාඕසයට ද අනුයුක්ත කර තිබුණා. 1980 දශකයේ වසර ගණනාවක් ඔහු ආතර් සී. ක්ලාක්ගේ කොළඹ කාර්යාලයේ ප‍්‍රධානියා ලෙස කටයුතු කළා (මොරටුවේ පිහිටි රාජ්‍ය ආයතනය නොවේ.) මා ඔහුගෙන් බොහෝ දේ උගත්තේ ඒ කාලයේයි.
ලංකා කලා සංගමය, ඉංජිනේරු ආයතනය වැනි සංවිධානවල සභාපති හැටියටත්, රජයේ දෙපාර්තමේන්තු ප‍්‍රධානියකු ලෙසත් ක‍්‍රියා කොට පුළුල් දැනුමක් හා අත්දැකීම් සමුදායක් තිබූ ඔහු කිසි දිනෙක උඩඟු වුනේ නැහැ. පොඩි වැඩක් කොට ලොකු ප‍්‍රසිද්ධියක් පතන අය බහුල අද කාලේ පේ‍්‍රමරත්න වැනි දැවැන්තයන් ගැන බොහෝ දෙනා අසා නැහැ.
කොළඹ විජේරාම පාරේ තිබුණු ඔහුගේ පැරණි ගෙදර හරියට කලාගාරයක් බඳු වුණා. ඔහු නිම කළ හා වැඩ කරමින් සිටි චිත‍්‍ර, මූර්ති හා වෙනත් නිර්මාණ අතරට වී වයස 80 ඉක්ම යන තුරු ගත කළා. ඔහුගේ එක ම පුතා 1960 ගණන්වල බි‍්‍රතාන්‍යයේ නිත්‍ය පදිංචියට ගියා. 1980 දශකයේ බිරිඳ මිය යාමෙන් පසු ඔහු තනිකඩව නිර්මාණකරණයේ යෙදුණා.
1992දී ඔහු කොළඹින් ආපසු මහනුවරට ගිය පසු කිසි දිනෙක මට හමු වූයේ නැහැ. එහෙත් ඔහු කී කථාවක් මට තවම මතකයි. “අතමිට සරු ලාංකිකයන් පවා කලා නිර්මාණයකට සාධාරණ මිලක් ගෙවන්නට අදිමදි කරනවා. මේ නිසා අපේ සමාජයේ පූර්ණ කාලීන චිත‍්‍රශිල්පීන්, මූර්තිශිල්පීන් හා ලේඛකයන් බිහි වන්නේ නැහැ. මගේ චිත‍්‍රයකට රුපියල් විසිපන් දහසක් ගෙවන්නට මැලි වූ අය එමෙන් දෙගුණයක් ගෙවා ඩිනර්සෙට් ගන්නවා. මෙයයි අපේ යථාර්ථය.”
Official MGM trailer for 2001: A Space Odyssey
Open Minds! (formerly: Moving Images blog) 
ස්තූතියි නාලක,මෙවන් සැබෑ දක්ෂයින් පිළිබඳ අපි දන්නෙ නැත්තෙ ඔවුන් ප්‍රසිද්ධියට බොහොම අකමැති නිසා…
විශ්වකර්ම නෙවෙයි නිවැරදි වචනය විශ්මකර්ම නේද? විශ්මිත කර්මාන්තයන්හි යෙදෙන්නා යන අර්ථයෙනුයි ඒ වදන හැදිල තියෙන්නෙ.
@ravi,
Thanks for comment. Actually, Vishwa karma is correct. Vishwa karma is the presiding deity of all craftsmen and architects. http://hinduism.about.com/od/godsgoddesses/p/vishwakarma.htm
That ref came from D B Dhanapala’s book.